16
Βιβλιοαναγνώσεις
26-27 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2022 | ΝΗΣΙΔΕΣ
Ο
πολιτικός επιστήμονας Τζενγκίζ Ακτάρ είναι γνωστός για την πολιτική δράση του και την εναντίωσή του στον ερντογανισμό. Κυνηγήθηκε από το τουρκικό καθεστώς ως γκιουλενιστής, ζει πια στην Ελλάδα, μεταξύ Λέρου και Αθήνας, και είναι επισκέπτης καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ηταν ευχάριστη έκπληξη για μένα το βιβλίο του «Το τουρκικό άχθος», από τις εκδόσεις Επίμετρο, που μεταφράστηκε στα ελληνικά από την Τίνα Πλυτά, επειδή γνωρίζω την αναλυτική σκέψη του (άρθρα και απόψεις του έχουν δημοσιευτεί και στην «Εφημερίδα των Συντακτών») και πάντα πίστευα πως είναι απαραίτητα τα βιβλία με πολιτικοθεωρητικές αναλύσεις. Και αυτή πράγματι είναι μια ενδιαφέρουσα και τεκμηριωμένη ανάλυση για την εξέλιξη της Τουρκίας από την Οθωμανική Αυτοκρατορία έως σήμερα. Το βιβλίο έχει ήδη μεταφραστεί σε ακόμη τρεις γλώσσες (Αγγλική, Γαλλική, Γερμανική) και, παρότι ολιγοσέλιδο, εξηγεί καίρια τις ρίζες και τους λόγους των αδιεξόδων του σημερινού καθεστώτος της Αγκυρας. Η μελέτη επικεντρώνεται στη δημιουργία της Τουρκικής Δημοκρατίας ως μετεξέλιξης της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας και καταλήγει στη σημερινή Τουρκία και την επικράτηση του πολιτικού Ισλάμ. Οπως γράφει ο Ακτάρ, «οι εκδυτικοποιημένες οθωμανικές ελίτ απορρίπτουν πλέον συνολικά το Ισλάμ, το οποίο θεωρούν ως την πηγή των κακών που εξασθενίζουν την Αυτοκρατορία». Σχετικά με την Τουρκική Δημοκρατία, επαναλαμβάνει μια πάγια θέση του, ότι αυτή γεννήθηκε ανάπηρη, διότι η ιδρυτική πράξη της υπήρξε το μεγάλο έγκλημα της γενοκτονίας των Αρμενίων, αλλά και των Ποντίων και των Ασσυρίων, που ακολούθησαν. «Η γενοκτονία, που αποκλήθηκε εκείνη την εποχή από τους Αρμένιους “η Μεγάλη Καταστροφή”, δεν ήταν μόνο δική τους καταστροφή, αλλά καταστροφή ολόκληρης της χώρας», γράφει και προσθέτει παρακάτω: «Το κοινό της Τουρκίας στη μεγάλη πλειοψηφία του φέρει τις ουλές των γενοκτονιών, των πογκρόμ και των λεηλασιών που σημειώθηκαν πριν από εκατό χρόνια. […] Αυτό το έθνος, που έχει οικοδομηθεί πάνω σε όλα αυτά τα ανθρώπινα λείψανα, έχει αναγκαστικά εξαιρετι-
ΤΖΕΝΓΚΙΖ ΑΚΤΑΡ
Tο τουρκικό άχθος Μετάφραση: Τίνα Πλυτά
ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΠΙΜΕΤΡΟ
Μια χώρα σε αποσύνθεση; ΤΟΥ ΤΖΕΜΙΛ ΤΟΥΡΑΝ*
O Τζενγκίζ Ακτάρ
ΤΗ ΣΕΛΊΔΑ
αυτήν δεν τη φτιάχνουν επαγγελματίες κριτικοί βιβλίου. Γράφεται από αναγνώστες που απευθύνονται σε αναγνώστες για να τους μιλήσουν για κάποιο βιβλίο που τους συνεπήρε. Αν θέλετε να μοιραστείτε όσα νιώσατε διαβάζοντας ένα βιβλίο, στείλτε το κείμενό σας (το πολύ 700 λέξεις) στο smatzorou@ efsyn.gr
κά εύθραυστα θεμέλια». Είναι ένα βιβλίο που απευθύνεται κυρίως σε όσους ενδιαφέρονται και ασχολούνται με όσα συμβαίνουν στη γείτονα χώρα που συνεχώς βρυχάται. Για να καταλάβουν καλύτερα αυτό που συμβαίνει –και το οποίο είναι σε απόλυτη συνάρτηση με τις καταβολές της τουρκικής πολιτικής– αλλά και τα αίτια της επιθετικότητας του πολιτικού κατεστημένου. Πού στηρίζεται αυτή η προκλητικότητα; Τι επιφυλάσσει το μέλλον; Οπως γράφει στο οπισθόφυλλο του βιβλίου, «κανείς δεν μπορεί να προβλέψει τη μελλοντική πορεία της Τουρκίας. Στις αρχές της δεκαετίας του 2000 αποτελούσε υπόδειγμα για τις μουσουλμανικές χώρες και ήταν υποψήφια για να γίνει μέλος της ευρωπαϊκής οικογένειας. Η αποτυχία της ευρωπαϊκής της πορείας, για την οποία είναι συνυπεύθυνη και η Ευρώπη, ήταν προάγγελος μιας εκτροπής από την πορεία εκδυτικισμού. Η Τουρκία γίνεται πολεμοχα-
«Μια κοινωνία που αποδέχεται τις θηριωδίες του παρελθόντος, με μεγάλη άνεση μπορεί να αποδεχτεί και τις όποιες θηριωδίες διαπράττονται σήμερα. Οι θηριωδίες που διαπράχτηκαν εναντίον των μη μουσουλμάνων στην Τουρκία μένουν ατιμώρητες εδώ και 100 χρόνια», Τζενγκίζ Ακτάρ
ρής στην εσωτερική και εξωτερική της πολιτική, ενώ οι χώρες της Δύσης προσπαθούν να διαχειριστούν την “τουρκική κρίση” χωρίς να την έχουν κατανοήσει. Αμφιταλαντεύονται στον τρόπο αντιμετώπισης, ενώ η μεγάλη αυτή χώρα οδηγείται στην αποσύνθεση. Ο συγγραφέας μάς δίνει τα απαραίτητα εργαλεία ανάλυσης για να κατανοήσουμε τον διαμελισμό μιας κοινωνίας ανάμεσα στο κράτος, το έθνος, τη θρησκεία, τους αυτοκρατορικούς μύθους και τη Δύση». Στις τελευταίες σελίδες του βιβλίου υπάρχουν και δύο εξαιρετικές συνεντεύξεις με τον καθηγητή Ιστορίας και ειδικό σε θέματα της Τουρκίας, Etienne Copeaux, και με την κοινωνιολόγο Nilüfer Göle. Το βιβλίο είναι ένας μικρός θησαυρός που όμως, κατά τη γνώμη μου, χάθηκαν κάποια κομμάτια του... Ο Ακτάρ εξαίρεσε παντελώς το κουρδικό ζήτημα. Ενώ έχει πρωτοστατήσει στην εκστρατεία για την αναγνώριση της γενοκτονίας των Αρμενίων, δεν κάνει καμία αναφορά στη μελέτη του για τη γενοκτονία των Κούρδων. Και οι Κούρδοι, ένα τεράστιο κομμάτι της τουρκικής επικράτειας, και η πολιτική του βαθέος κράτους εναντίον τους δεν θα έπρεπε να εξαιρεθούν. * Δημοσιογράφος, συγγραφέας
ΒΙΒΛΙΟΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ 17
ΝΗΣΙΔΕΣ | 26-27 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2022
«Π
ροορισμός μας είναι να συλλάβουμε το π ν ε ύ μ α, την ψυχή, τη φυσιογνωμία των πραγμάτων και των ανθρώπων. Εκφράζει και προεκτείνει μια σκέψη που πρέπει να συλλάβουμε και ν’ αποδώ- ΤΗΣ ΚΥΡΙΑΚΉΣ ΜΠΕΪΌΓΛΌΥ σουμε. Ούτε ο ζωγράφος ούτε ο ποιητής ούτε ο γλύπτης πρέπει να διαχωρίζουν το αποτέλεσμα από την αιτία, διότι και τα δύο είναι αλληλένδετα με τρόπο ανυπέρβλητο! Σ’ αυτό έγκειται ο αληθινός αγώνας! Πολλοί ζωγράφοι κατάγουν θριάμβους με το ένστικτό τους, χωρίς να έχουν επίγνωση αυτού του προβλήματος που θέτει η τέχνη. Εσείς σχεδιάζετε μια γυναίκα χωρίς να τη βλέπετε! Μ’ αυτόν τον τρόπο όμως το μυστικό της φύσης δεν παραβιάζεται». Ενα πολύτιμο μικρό δοκίμιο για την τέχνη, σε μορφή μυθιστορήματος, έφτασε στα χέρια μου. Πρόκειται για «Το άγνωστο αριστούργημα» που έγραψε ο Μπαλζάκ, με δώδεκα σχέδια του Πικάσο, που κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Αγρα σε μετάφραση του Δημήτρη Δημητριάδη. Στη νουβέλα αυτή που διαδραματίζεται τον 17ο αιώνα, δύο ζωγράφοι, ο νεαρός Νικολά Πουσέν και ο Πορμπούς, που Ο Ονορέ ντε Μπαλζάκ είναι ο επίσημος ζωγράφος της Αυλής, συναντιούνται στο ατελιέ του ηλικιωμένου ζωγράφου σπαθούσε να δώσει το δικό του Φρενχόφερ. Ο Φρενχόφερ είκαλλιτεχνικό στίγμα. Γύρω στο ναι επινοημένο πρόσωπο, σε 1930 έλεγε πως οι παλιοί πίνααντίθεση με τους άλλους δύο. κες οδεύουν προοδευτικά προς Θα μπορούσε να είναι ο ίδιος το τέλος τους. Για εκείνον ένας ο Μπαλζάκ, που στο βιβλίο με πίνακας ήταν ένα άθροισμα από αφορμή έναν πίνακα του Πορκαταστροφές αλλά κατά κάποιον μπούς δηλώνει πως βρίσκεται τρόπο συμφωνούσε με τον τρόπο μπροστά σε ένα αριστούργημα που ο Φρενχόφερ, ο ήρωας του το οποίο δεν φτάνει κανείς, ούΜπαλζάκ, έβλεπε την τέχνη. τε καν ο δάσκαλός του ΜαμπούΟ Γάλλος εκδότης Βολάρντ σε. Ισχυρίζεται δηλαδή ότι μέφαίνεται πως εντόπισε αυτή τη σα σε αυτόν τον πίνακα υπάρχει δημιουργική σχέση κι έτσι εκδίη τελειότητα της ζωγραφικής δει το 1931 «Το άγνωστο αριστούρΟΝΟΡΕ τέχνης. γημα» με χαρακτικά του Πικάσο. ΝΤΕ ΜΠΑΛΖΑΚ Το 1831, σ το περιοδικό Οταν ο Πικάσο, το 1952, είναι πια Το άγνωστο L’Artiste, ο Μπαλζάκ δημοσίευένας καταξιωμένος ζωγράφος αριστούργημα σε σε δύο μέρη αυτό το «φαντασε όλο τον κόσμο, θα «επιστρέΜετάφραση: στικό αφήγημα». Εκτοτε το ξαψει» και πάλι στον Μπαλζάκ φτιάΔημήτρης ναδούλεψε πολλές φορές. Αλλά χνοντάς του μια σειρά από πορΔημητριάδης ο Φρενχόφερ διατηρούσε πάντα τρέτα σε λιθογραφίες. Φαίνεται ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΡΑ στο βάθος της καρδιάς του ανέπως ένα αόρατο βαθύτερο καλπαφο το αρχικό όραμα του «τέλιτεχνικό νήμα συνέδεε τους λειου» πίνακα. Αυτό το όραμα δύο δημιουργούς. Αρκεί να σκεεξακολουθούσε να θαυμάζει κι φτεί κανείς πως ο Πικάσο ζωγράαυτό εκθείαζε. φισε ένα αληθινό αριστούργηΜε διαφορά σχεδόν ενός αιμα, την «Γκουέρνικα», στο σπίτι ώνα, το υπαρξιακό ερώτημα για που ο Μπαλζάκ είχε τοποθετήτην ουσία της τέχνης, που βασάσει το δικό του «Αγνωστο αρινιζε τον Μπαλζάκ, «ταλαιπωρούστούργημα». Στο σπίτι αυτό, το σε» και τον Πικάσο που τότε προμέγαρο Savoie-Carignan, έβαζε
Το μεγαλείο ενός μικρού αριστουργήματος
SHAUN TAN
Η άφιξη ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΦΟΥΡΦΟΥΡΙ
ο Μπαλζάκ τον μετρ Φρενχόφερ να συναντιέται με τον Πορμπούς και τον Πουσέν. «Ο Πικάσο, συγκινημένος κι ερεθισμένος από την ιδέα να πάρει τη θέση της φημισμένης σκιάς του Φρενχόφερ, νοίκιασε το 1937 το ατελιέ». Διαβάζοντας αυτό το μικρό βιβλιαράκι – ΕΝΑ μόλις 100 σελίδων– είναι αδύνατο να μη ΠΟΛΥΤΙΜΟ μικρό δοκίμιο σκεφτείς, υπολογίγια την τέχνη. σεις, αναλογιστείς «Το άγνωστο τη σημασία της τέ- αριστούργημα» χνης στις υπαρξιακές που έγραψε αγωνίες του ανθρώ- ο Μπαλζάκ, που κάθε εποχής αλ- με δώδεκα λά και να μη σκεφτείς σχέδια του πως δεν υπάρχει αυτό Πικάσο που λένε μεγάλο ταλέντο χωρίς μεγάλη δύναμη θέλησης. Αλλωστε αυτός ο μεγάλος, ιδιοφυής, αιρετικός και παράξενος συγγραφέας τόνιζε σε κάθε έκφανση της ζωής του πως όλη η ανθρωπότητα είναι ένα πάθος. Χωρίς πάθος, η θρησκεία, η ιστορία, τα μυθιστορήματα, η τέχνη δεν θα υπήρχαν.
ΙΣΩΣ δεν θα μπορούσε να γίνει καλύτερη έκδοση για το συγκεκριμένο βιβλίο. Ισως δεν θα μπορούσε να «γραφεί» η συγκεκριμένη ιστορία με καλύτερο τρόπο. Ακριβώς γιατί δεν γράφηκε ποτέ! «Η άφιξη» είναι κάτι ανάμεσα σε παραμύθι για μεγάλους και ιστορία για μικρούς. Κάτι ανάμεσα σε μυθιστόρημα και κόμικς. Εχει μόνο εικόνες και καμία λέξη. Δεν έχει χρώμα, αλλά δεν είναι και ασπρόμαυρο. Είναι βασισμένο σε προσωπικές αναμνήσεις του συγγραφέα, αλλά η ιστορία είναι πανανθρώπινη. Πόσο άλλο «συναμφότερον» πια; Η εικονογραφημένη αυτή νουβέλα, δίχως λόγια, όχι έγχρωμη, μα όχι και ασπρόμαυρη, είναι ό,τι καλύτερο έχει πέσει στα χέρια μας τα τελευταία χρόνια, ιδιαίτερα από ελληνικό εκδοτικό οίκο: πρόκειται για την ιστορία ενός άνδρα, που θα ταξιδέψει ολομόναχος σε μια μυστηριώδη χώρα, σ’ ένα μέρος χωρίς οικογένεια και φίλους, όπου τίποτα δεν έχει όνομα και το μέλλον παραμένει άδηλο. Είναι η ιστορία κάθε εξόριστου, πρόσφυγα, μετανάστη. Δίχως κλάψες, δίχως μελό, με ασύλληπτη αισθητική και ως προς το περιεχόμενο και ως προς την παρουσίασή της.
● Νόρα Ράλλη
18
Βιβλιοαναγνώσεις
Τ DR. MANDEEP RAI
Ταξίδι στη Γη σε 101 αξίες ΕΚΔΌΣΕΙΣ ΔΙΌΠΤΡΑ
ΕΧΕΙ ΠΕΡΆΣΕΙ από νευραλγικές θέσεις σε εντελώς ετερόκλητα πλαίσια: από την JP Morgan μέχρι τα Ηνωμένα Εθνη, αλλά και το BBC ως δημοσιογράφος. Με σπουδές στη Φιλοσοφία, Πολιτική, Όικονομία και διδακτορικό στις Παγκόσμιες Αξίες, η δρ Μαντίπ Ράι πλέον έχει αναγνωριστεί ως «αυθεντία στο θέμα των αξιών». Εμείς δεν αποδεχόμαστε καν τον όρο «αυθεντία», ωστόσο αυτό δεν σημαίνει πως η συγκεκριμένη πανεπιστημιακός και ερευνήτρια δεν φέρει ένα πράγματι ισχυρό πρόταγμα, καθώς και γνωσιακό βάθος, πάνω στο θέμα των αξιών. Στο βιβλίο «Ταξίδι στη Γη σε 101 αξίες», που μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις «Διόπτρα», η Ράι εκκινώντας από την προσωπική της ιστορία (η μητέρα της, έχοντας βιώσει έντονη φυλετική κακοποίηση, δεν ήθελε η κόρη της ως Ινδή να σπουδάσει σε Πανεπιστήμια της «βρετανικής αυτοκρατορίας») και εκμεταλλευόμενη τα δεκάδες ταξίδια της ανά τον κόσμο, μάς παρουσιάζει 101 χώρες σύμφωνα με τις αντίστοιχες «αναγνωριστικές» αξίες κάθε μίας από αυτές (σύμφωνα με την ίδια φυσικά)... Μαντέψτε ποια έχει βάλει για την Ελλάδα!
● Νόρα Ράλλη
ο παρόν βιβλίο έρχεται να αποδώσει έναν προβληματισμό ο οποίος εγείρεται τόσο κατά την έναρξη όσο και με το πέρας της ανάγνωσης αυτού: εάν πράγματι ο αναγνώστης έχει στα χέρια του ένδεκα επιστημονικά δοκίμια για το ζήτημα της χρήσης και της εξάπλωσης της γλώσσας του μίσους, ως ένα εκ των συγχρόνων ζητημάτων σε οικουμενικό επίπεδο, ή εάν, με το πέρας της ανάγνωσής του, στη σκέψη του έχουν εγερθεί προβληματισμοί οι οποίοι ξεπερνούν εν πολλοίς τα κείμενα τα οποία παρατίθενται σε αυτό. Πρόκειται για ένα πόνημα το οποίο, με πλείστη επιστημονική και σημασιολογική ανάλυση, έρχεται να αποδώσει, ανάλογα, τη διάπλαση και την ενεργητικότητα της γλώσσας μέσα από το μίσος και επέκεινα. Δεδομένου πως, όπως αναφέρεται και στην Εισαγωγή του, παραθέτοντας τον Καμί, η γλώσσα έρχεται να λειτουργήσει ενίοτε ισχυρότερα από τα όπλα, το βιβλίο αυτό συγκεντρωτικά αποδίδει με περίσσιο ζήλο την πραγματική και ουσιαστική σύνδεση μεταξύ πολιτικής και γλώσσας· σύνδεση η οποία –και αποδεικνύεται μέσα από τα κείμενα αυτά– γεννά χώρο για την ανάπτυξη του μίσους μέσα από εξτρεμιστικές εκφάνσεις. Σε όλο το πλαίσιο του βιβλίου κυριαρχεί άρρηκτα η σύνδεση της γλώσσας όχι μόνο με την έννοια του μίσους αλλά και με εκείνην που προκαλεί αυτή, ήτοι τον φόβο. Ξεκινώντας από μια απόπειρα αποδόμησης του λόγου του μίσους, μέσα από αμερικανική οπτική της δεκαετίας του 1980, το βιβλίο προβάλλει τις θεμελιακές σύγχρονες φοβίες, που εμφανίζονται ως προς την πολιτική ελέγχου της ριζοσπαστικοποίησης και της τέλεσης εγκλημάτων μίσους, και τις συνδέει εν συνεχεία με την παραμετροποίηση ζητημάτων που άπτονται τόσο του διεθνούς όσο και του ελληνικού αντισημιτισμού, έννοιας κυρίαρχης σε όλο το πλαίσιο του αναφερόμενου βιβλίου. Στη συνέχεια, αναλυτικώς, ο λόγος του μίσους έρχεται να προσδοθεί στις σύγχρονες σκέψεις που άπτονται του ισλαμικού, του φονταμενταλιστικού όπως και του τζιχαντιστικού εξτρεμιστικού λόγου, μέσα από συγκεκριμένους τρόπους δημιουργίας του «προσώπου του
26-27 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2022 | ΝΗΣΙΔΕΣ
Γλώσσα και Εξτρεμισμός TOY Δρος ΙΩΆΝΝΗ Π. ΤΖΙΒΆΡΆ*
ΣΩΤΗΡΗΣ ΣΤ. ΛΙΒΑΣ
Γλώσσα και Εξτρεμισμός Δέκα + 1 δοκίμια για τη γλώσσα του μίσους Σειρά Διεθνούς και Ευρωπαϊκής Πολιτικής
ΕΚΔΌΣΕΙΣ ΠΑΠΑΖΗΣΗ, 2021
εχθρού», ακροβατώντας μέσα από τον έντονο διαχωρισμό που προβάλλει η απόδοση της κατωτερότητας στα πρόσωπα αυτά και την υποκειμενική χρησιμοποίηση του «Λόγου του Θεού» για να μετουσιωθεί η έννοια του μίσους, μέσω της εξουσίας, σε άτομα διαφορετικού δόγματος – άτομα τα οποία, επί της ουσίας, εξοστρακίζονται ένεκα του εκπεφρασμένου συστήματος. Κατά τον τρόπο αυτό, ο λόγος του μίσους διαδρά αέναα μέσα σε ένα σύστημα αναρχίας και χάους, ταυτιζόμενος, περαιτέρω, με το πρόκριμα των διακριτικών ορίων των προσώπων εκείνων που τίθενται στις υπηρεσίες του μίσους και του εξτρεμισμού. Την άποψη αυτήν ο συγγραφέας τη διαπερνά στο πλαίσιο του Ισλάμ και δη μέσω επιτυχών παραδειγμάτων που αφορούν τη ζωτικότητα του Jihad, του ISIS και της Boko Haram, όπου αποτυπώνεται η μηδενική ισλαμική οπτική και η τυφλή βία στο πλαίσιο της απόδοσης δικαιοσύνης που υπηρετεί τον λόγο του μίσους διά εξτρεμιστικών εκφάνσεων. Η άποψη αυτή φαίνεται να διαπερνά και το ζήτημα της έγερσης αντίστοιχων ζητημάτων και στην κοσμική Τουρκία, όπου αναλύεται η ταύτιση της κεμαλικής πολιτικής με την εργαλειοποίηση του Ισλάμ, ταύτι-
Σε όλο το πλαίσιο του βιβλίου κυριαρχεί άρρηκτα η σύνδεση της γλώσσας όχι μόνο με την έννοια του μίσους αλλά και με εκείνην που προκαλεί αυτή, ήτοι τον φόβο
Ο Σωτήρης Στ. Λίβας
ση η οποία εγείρει το πλέον σύνηθες για την Τουρκία δόγμα τού «εμείς» και «εκείνοι», ήτοι της Τουρκίας που διέπεται από τάσεις επεκτατικής πολιτικής μέσα από τη δαιμονοποίηση των αντιπάλων ως εχθρών του τουρκικού έθνους. Το βιβλίο έρχεται να κλείσει αρχικά με την παρουσίαση των μεθόδων πολιτικής εκμετάλλευσης του ποδοσφαίρου στη Μέση Ανατολή και των μεθόδων σύνδεσης αθλητικών σωματείων με τα ιδεολογικά συμφέροντα πολιτικών παρατάξεων, προωθώντας μέσω του «θεάματος» την πολιτική, ακραία ενίοτε, ιδεολογία στις οπαδικές μάζες, καλλιεργώντας άρρηκτα τόσο το μίσος επί των αθλητικών όσο και των πολιτικών αντιπάλων. Και κατόπιν, με την αποτύπωση γεγονότων και σκηνών μέσα από βιωματικές, λογοτεχνικά αποτυπωμένες, όψεις που αφορούν το Όλοκαύτωμα, αποτυπώνοντας γραπτώς ειδεχθείς εικόνες μέσα από τα γκέτο και τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και την εγγενή τάση ως σχετικοποίηση και προσαρμογή των πάντων στο «φυσιολογικό», καλώντας τον αναγνώστη να αφουγκραστεί και να αισθανθεί, πράγματι, ότι οι φωνές των χαμένων ψυχών θα αλλάξουν τον κόσμο. * Διδάκτωρ Νομικής ΔΠΘ, διδάσκων Τμήματος Οικονομικών Επιστημών & Διοίκησης, Ανοικτού Πανεπιστημίου Κύπρου
ΒΙΒΛΙΟΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ 19
ΝΗΣΙΔΕΣ | 26-27 ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΥ 2022
ο 2021, 200 χρόνια μετά την έναρξη της ελληνικής επανάστασης, πολλά είδαν τα μάτια μας. Κάποιους που επέλεξαν να αναφερθούν στην εθνική μας ιστορία με λόγους και κείμενα, άλλους που οργάνωσαν ή συμμετείχαν σε διάφορα events των οποίων η καλαισθησία, η αλήθεια και η χρηματοδότησή τους είναι συζητήσιμα. Η Ιστορία, είτε ως συνολική μνήμη είτε ως γεγονότα που καθόρισαν την πορεία ενός τόπου, είναι αυτή που προσδιορίζει την αίσθηση του «ανήκειν» και του «αγωνίζεσθαι». Οι πρωταγωνιστές στο πέρασμα του χρόνου μυθοποιούνται, δεν παύουν όμως να είναι άνθρωποι. Αν ισχύει η ρήση του Διονύσιου Σολωμού «το έθνος πρέπει να μάθει να θεωρεί εθνικόν ό,τι είναι αληθές», έχουν ενδιαφέρον οι ενδελεχείς μελέτες που προσπαθούν να αποδείξουν την αλήθεια των πράξεων και κυρίως την αλήθεια των προσώπων που πρωταγωνίστησαν στα γεγονότα. Σε μια τέτοια προσπάθεια καταγραφής της αλήθειας αλλά και ανάδειξης της πραγματικότητας όσον αφορά στα πρόσωπα, επιδόθηκε ο συγγραφέας Κυριάκος Σκιαθάς από το 2013. Στο τρίτομο έργο του που τιτλοφορείται «Τα ερωτικά του ’21» αποκαλύπτει τις οικονομικές και κοινωνικές συνθήκες οι οποίες διαμόρφωσαν τις εξελίξεις αλλά και αποσαφηνίζει τον χαρακτήρα σημαντικών προσώπων, μετέπειτα ηρώων, που καθόρισε τις επιλογές τους. Μεταφέρει άμεσα τον αναγνώστη στις συνθήκες ζωής της εποχής και με εύστοχο τρόπο φωτίζει την ανθρώπινη υπόσταση των ηρώων. Ο αγώνας σε προσωπικό επίπεδο απαίτησε θυσίες. Η αναγεννητική δύναμη του έρωτα επηρέασε τις πράξεις τους. Τους έκανε ακόμα πιο μαχητικούς, πιο ικανούς για το αδύνατο, πιο αποφασισμένους για την ανατροπή. Ο συγγραφέας, γνωρίζοντας πως ο έρωτας είναι πανταχού παρών και κινητήριος δύναμη του κόσμου, εστιάζει στην ερωτική ζωή των πρωταγωνιστών του αγώνα, κάτι που δηλώνεται και στον προκλητικό τίτλο του έργου του «Τα ερωτικά του ’21». Δεν προσεγγίζει όμως με κιτρινισμό, αλλά με σοβαρότητα και απόλυτο σεβασμό τα γεγονότα αλλά και τα πρόσωπα εκείνα που ως ερωτικοί σύντροφοι επέδρασαν καταλυτικά και επηρέασαν την προσωπικότητα γνωστών ηρώων.
Τ
Ο Κυριάκος Σκιαθάς
O έρωτας στα χρόνια της επανάστασης ΤΗΣ ΜΙΝΑΣ Π. ΠΕΤΡΟΠΟΥΛΟΥ
ΚΥΡΙΑΚΟΣ ΣΚΙΑΘΑΣ
Τα ερωτικά του ’21 Τρίτομο έργο Α’ τ. 408 σελ. Β’ τ. 444 σελ. Γ’ τ. 338 σελ.
EΚΔΟΣΕΙΣ ΔΙΑΠΟΛΙΤΙΣΜΟΣ, 2021
Ανθρώπων που διαδραμάτισαν πρωταγωνιστικό ρόλο στην Επανάσταση του ’21 και στη διαμόρφωση της νεοελληνικής ιστορίας. Ενώ όμως αναφέρεται στο σημαντικό εκείνο μέρος της ερωτικής ζωής των ηρώων και ηρωίδων, δεν ευτελίζει τα πρόσωπα και τα γεγονότα. Η ιδιωτικότητα και οι άκρως προσωπικές στιγμές τους δεν γίνονται βορά στα μάτια των αναγνωστών. Ο Κυρ. Σκιαθάς δεν υιοθετεί τη λογική της κλειδαρότρυπας. Δεν λειτουργεί ως «μεγάλος αδελφός» που, με νοσηρή περιέργεια και μικροπρέπεια, αποζητά την αιχμαλώτιση των αναγνωστών του μέσω της ανεπίτρεπτης έκθεσης και των κακόβουλων σχολίων. Στηριζόμενος σε ιστορικά στοιχεία, έγγραφα, μαρτυρίες, αρχεία δημιουργεί ένα έργο που ιστορικά, κοινωνιολογικά, φιλοσοφικά και ψυχολογικά λειτουργεί ως παλίμψηστο μνήμης, κατανόησης και αναστοχασμού. Ενα έργο που διατηρώντας το ενδιαφέρον δεν κάνει εκπτώσεις στην ποιότητα και το ήθος με το οποίο αντιμετωπίζει και παρουσιάζει γνωστές μας προσωπικότητες, που τους χρωστάμε λό-
γω του αγώνα και των ενεργειών τους την ελευθερία και την αναγέννηση της Ελλάδας μετά από 400 χρόνια σκλαβιάς. Πρόσωπα όπως ο Κανάρης, ο Γενναίος Κολοκοτρώνης, ο Ιωάννης Καποδίστριας, ο Νικόλας Κασομούλης (στον τρίτο τόμο του έργου) αλλά και ο Παπαφλέσσας, ο Αθανάσιος Διάκος, η κυρα-Φροσύνη, ο Κίτσος Τζαβέλας, η Μπουμπουλίνα, η Μαντώ Μαυρογένους, ο Ρήγας Βελεστινλής και πολλοί άλλοι (στον πρώτο και δεύτερο τόμο) μας εκμυστηρεύονται τα μυστικά τους και, μέσω της πένας του Κυριάκου Σκιαθά, μας αποκαλύπτονται ουσιαστικότερα ως ανθρώπινες οντότητες. Ο συγγραφέας μάς εισάγει στα ενδότερα της σκέψης και της ψυχικής τους ενδοχώρας, ώστε να ερμηνεύσουμε τις πράξεις τους, να κατανοήσουμε το πώς και γιατί ερωτεύτηκαν, το αν και γιατί συμβιβάστηκαν. Το πόσο ο έρωτας ως συνθήκη και ως κατάσταση δεν αλλάζει σε όποια εποχή. Διαθήκες, αλληλογραφία, απομνημονεύματα, συνθήκες, βιβλία διαβάζονται από τον συγγραφέα και συνολικά λειτουργούν ως ραχοκοκαλιά για την ανασύσταση των συνθηκών μέσα στις οποίες
διαμορφώθηκαν οι μυθικές εκείνες μορφές. Οι ήρωές, που όμως δεν έπαυαν να είναι πλάσματα με ανθρώπινες ευαισθησίες και αδυναμίες. Με καημούς και πόθους, με ματαιώσεις και διεκδικήσεις, με έρωτες που τους συνέθλιψαν ή τους έδωσαν νέα πνοή. Αν και το κυριότερο θέμα, ως προβάλλει από τον τίτλο, θα μπορούσε να θεωρηθεί πως είναι παραμύθια για παιδιά, ουσιαστικά πρόκειται για παραμυθία για ενήλικες. Και αυτό γιατί στο τρίτομο έργο δεν παρουσιάζονται μόνο ρόδινες ιστορίες και ερωτικά καρδιοχτύπια με ευτυχισμένο τέλος. Παρουσιάζονται ως επί το πλείστον και άτυχοι έρωτες. Ιστορίες πόνου και απογοήτευσης, ιστορίες που μπορεί να λειτουργήσουν αναλογικά ως βάλσαμο για τις απογοητεύσεις και τους καημούς του καθενός μας. Ερωτες που στενοχώρησαν σφόδρα ή συγκλόνισαν και σόκαραν τους πρωταγωνιστές, αλλά που δεν τους στέρησαν τη δύναμη να συνε- EΡΩΤΑΣ χίσουν το έργο του Ο συγγραφέας, αγώνα. Ισως αυτή γνωρίζοντας πως η διεκδίκηση σε ο έρωτας είναι άλλα επίπεδα ζω- πανταχού παρών ής να ήταν το βάλ- και κινητήριος σαμο στης καρ- δύναμη του κόσμου, εστιάζει διάς την πληγή και στην ερωτική να δόθηκαν σε αυ- ζωή των τόν με όλο τους το πρωταγωνιστών είναι. του αγώνα, κάτι Κάθε απελευ- που δηλώνεται θερωτικός αγώ- και στον νας, εκτός από προκλητικό τίτλο του έργου του πολιτικός, είναι «Τα ερωτικά πρώτιστα επανα- του ’21» στατικός. Ετσι λοιπόν συμπλέκεται άμεσα με τον έρωτα. Γιατί ο έρωτας και πολιτική πράξη είναι και επανάσταση που συνεγείρει ψυχισμούς, δομεί και ενδυναμώνει όνειρα. Μοιράζονται άλλωστε και τα δύο, έρωτας και επανάσταση, το ίδιο χρώμα: το κόκκινο!