Βιβλιοαναγνώσεις
Μ ΤΖΙΟΒΑΝΝΑ ΤΖΙΟΡΝΤΑΝΟ
Μια πτήση μαγική ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ ΕΊΝΑΊ ΠΑΡΑΜΎΘΊ; Ας πούμε πως είναι μια ιστορία και για μεγάλους. Είναι πολεμική ιστορία; Είναι και πολεμική ιστορία, αλλά δοσμένη σαν μαγικό παραμύθι. Σε ποια χώρα αναφέρεται; Στην Αιθιοπία. Πού είναι η Αιθιοπία; Ποια είναι η ιστορία της; Γιατί να μας απασχολήσει σήμερα; Μήπως γιατί πέρασαν από πάνω της κατακτητές (Ιταλοί φασίστες επί Μουσολίνι, Αγγλοι εκμεταλλευτές, ντόπιοι δικτάτορες κ.ά.), πέρασε από πολέμους και εμφυλίους και γνώρισε ακόμη και γενοκτονία; Τα όσα συμβαίνουν σήμερα στη δική μας ήπειρο δεν μένουν μακριά από τα παιδικά μάτια. Το «Μια πτήση μαγική» είναι ίσως από τα καταλληλότερα αναγνώσματα, ώστε το παιδί και ο έφηβος (και ο ενήλικας) να έρθει σε επαφή με μια άγρια μεν πραγματικότητα, αλλά γραμμένη ως πραγματικά «μια μαγική πτήση» πάνω από αυτή! Η Τζιοβάννα Τζιορντάνο είναι η πλέον κατάλληλη να επιτύχει κάτι τέτοιο. Με σπουδές πάνω στην Ιστορία των Αφρικανικών Τεχνών, βραβευμένη διεθνώς ως δημοσιογράφος, προτεινόμενη και για Νόμπελ Λογοτεχνίας (2020), η ίδια ξέρει και την αλήθεια και πώς να την εκφράσει, αναλόγως το κοινό που απευθύνεται. Ευτυχώς, εν προκειμένω, αυτό είναι τα παιδιά!
● Νόρα Ράλλη
ε αφορμή την επέτειο των 100 χρόνων από τη Μικ ρασιατική Καταστροφή ο Τζάιλς Μίλτον, συγγραφέας του πασίγνωστου πλέον «Χαμένου Παράδεισου» που κυκλοφορεί στη χώρα μας από τις εκδόσεις Μίνωας σε μετάφραση του Αλέξη Καλοφωλιά, αποφάσισε να γράψει έναν καινούργιο πρόλογο, να βάλει κάποια πράγματα στη θέση τους και να μας μεταφέρει κάποιες προσωπικές του στιγμές από τις αντιδράσεις του κόσμου μετά την κυκλοφορία του βιβλίου. Γιατί είχε όμως τόσο μεγάλη επιτυχία ο «Χαμένος Παράδεισος», έχω αναρωτηθεί πολλές φορές καθώς έχουν κυκλοφορήσει πολλά βιβλία Ελλήνων και ξένων ιστορικών και συγγραφέων για την περίοδο εκείνη. Καταλήγω πως πέρα από τον ελκυστικό τίτλο που αντικατοπτρίζει ακριβώς το συναισθηματικό φορτίο των απανταχού της Γης προσφύγων που νιώθουν πως αφήνουν πίσω τους την πατρογονική γη του παραδείσου, η έμμεση αναφορά στο ποίημα «Χαμένος Παράδεισος» του συνονόματου ποιητή Τζον Μίλτον είναι ουσιαστική για τον τρόπο που ο νεότερος Μίλτον βλέπει τα πράγματα:
19-20 ΜΑΡΤΙΟΥ 2022 | ΝΗΣΙΔΕΣ
Ο δικός μας χαμένος παράδεισος ΤHΣ ΚΎΡΊΑΚΗΣ ΜΠΕΪΟΓΛΟΎ
ΤΖΑΙΛΣ ΜΙΛΤΟΝ
Χαμένος Παράδεισος, Σμύρνη 1922 ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΜΙΝΩΑΣ Μετάφραση: Αλέξης Καλοφωλιάς
Ολονυχτίς ο ατρόµητος Αγγελος, απ’ τους διώκτες του µακριά, Μέσ’ απ’ του Παράδεισου τον πλατύ τον Κάµπο την πορεία του κράτησε ώς το πρωί, Αγρυπνος µές στων Ωρών τον κύκλο, με το χέρι το ροδόχρωµο Ανοιξε τις πύλες του Φωτός. Ο Τζάιλς Μίλτον, που στο βιβλίο του κρατά μια αποστασιοποιημένη στάση στα γεγονότα της καταστροφής της Σμύρνης το 1922, αφήνει να διαφανεί πως όταν οι άνθρωποι -κυρίως οι ηγέτες- δεν καταφέρνουν να συνεννοηθούν, αυτά που χάνουν είναι πάντα περισσότερα από αυτά που κερδίζουν. Οι επιζώντες μιλούν και αυτά που λένε είναι σπαρακτικά, ειδικά τώρα που μαίνεται ο ρωσοουκρανικός πόλεμος, σε κάνουν να αναρωτιέσαι γιατί εξακολουθούμε να μη μαθαίνουμε από το παρελθόν, γιατί εξακολουθούμε να βάζουμε σε κίνδυνο την ανθρωπότητα επαναλαμβάνοντας το λάθος. Στην τελευταία έκδοση ο Μίλτον λέει πως μετά την πρώτη κυκλοφορία του βιβλίου, παιδιά και εγγόνια προσφύγων που ζούσαν στο εξωτερικό πήγαι-
LIBRARY OF CONGRESS
16
Κυκλοφόρησε νέα επετειακή έκδοση του εμβληματικού βιβλίου «Χαμένος Παράδεισος, Σμύρνη 1922»
Σταθμός σίτισης παιδιών προσφύγων από τη Σμύρνη στα Θυμιανά της Χίου
ναν στις διαλέξεις του προσπαθώντας να καταλάβουν το μεγάλο «τραύμα» του ξεριζωμού. Ομως αυτό που του έκανε εντύπωση ήταν οι ερωτήσεις τους. Πολύ λίγοι γνώριζαν κάτι περισσότερο από απλές σκιαγραφίες του οικογενειακού τους παρελθόντος. Και φυσικά δεν γνώριζαν και πολλά για τα γεγονότα που συνέβησαν στη Σμύρνη μεταξύ 9ης και 30ής Σεπτεμβρίου 1922. Οι πρόγονοί τους, οι πρόσφυγες του χαμένου παραδείσου, έσβηναν πίσω τους το μονοπάτι της μεγάλης φυγής. Οπου πήγαινε, αντιμετώπιζε τη γνώριμη επωδό: «Αυτό που συνέβη στη Σμύρνη ήταν τόσο επώδυνο, τόσο τραυματικό, που οι παππούδες μας αρνούνταν ακόμα και να μιλήσουν γι’ αυτό». Ο Μίλτον θα διαπιστώσει πως έθαψαν μέσα τους τον πόνο για την απώλεια των σπιτιών τους, των κειμηλίων τους, των οικογενειακών πορτρέτων και των νεκρών τους. Οι σκηνές στην προκυμαία της Σμύρνης που περιγράφονται στο βιβλίο τούς ήταν άγνωστες ή θολές. Σχεδόν κανείς τους δεν επέστρεψε. Εκλεισαν την πόρτα της μνήμης. Ο Μίλτον αναπλάθει το παρελθόν παραθέτοντας μόνο τα γεγονότα. Και όμως άλλη μία φορά η πραγματικότητα ξεπερνάει τη φαντασία ακόμα και του πιο ταλαντούχου συγγραφέα. Ο «Χαμένος Παράδεισος, Σμύρ-
νη 1922» βασίστηκε σε, ανέκδοτα μέχρι σήμερα, γράμματα και ημερολόγια Λεβαντίνων της Σμύρνης. Οι μαρτυρίες Αμερικανών, Βρετανών και Γάλλων που είδαν Τούρκους στρατιώτες με βαρέλια γεμάτα πετρέλαιο να ραντίζουν τα κτίρια στην αρμενική συνοικία και να ανάβουν φωτιές συγκλονίζουν. Η Σμύρνη σβήστηκε από τον χάρτη. Την κατάπιε η μεγάλη πυρκαγιά. Και κανείς δεν μπόρεσε να αναχαιτίσει την ακόμη μεγαλύτερη κρίση που ακολούθησε την καταστροφή της Σμύρνης. Σχεδόν δύο εκατομμύρια άνθρωποι εγκλωβίστηκαν σε μια καταστροφή επικών διαστάσεων - μια κρίση η οποία συγκλόνισε τον κόσμο. Νομίζω πως με βιβλία σαν και αυτό δεν «ξεμπερδεύει» κανείς εύκολα. Το «παράδειγμα» της Σμύρνης αφορά κάθε σκεπτόμενο πολίτη οποιασδήποτε χώρας. Αν κάτι μας έμαθε η νεότερη ιστορία είναι ότι στη θέση των προσφύγων μπορεί να βρεθεί ο καθένας μας. Και κυρίως μας θυμίζει πάντα το πώς οφείλουμε να φερόμαστε εμείς οι άνθρωποι, εμείς οι πρόσφυγες, σε αυτούς που μας έχουν ανάγκη. Ξέρουμε καλά πως «κανένας δεν αφήνει την πατρίδα του, εκτός κι αν πατρίδα είναι το στόμα ενός καρχαρία. Τρέχεις προς τα σύνορα μόνο όταν βλέπεις ολόκληρη την πόλη να τρέχει κι εκείνη».
ΒΙΒΛΙΟΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ 17
ΝΗΣΙΔΕΣ | 19-20 ΜΑΡΤΙΟΥ 2022
άρτης του 2020 και η εικόνα παγώνει. Μέσα στον διάχυτο φόβο και την απορία για «τούτο το κακό που μας βρήκε», όλοι σιωπούν. Ο Λευτέρης Κουγιουμουτζής, γνωστός από τα χρονογραφήματά του στην «Εφημερίδα των Συντακτών», εν τούτοις μετουσιώνει τη σιωπή σε ήπιο στοχασμό και κατάνυξη για τις ανθρώπινες αγωνίες που συναισθάνεται γύρω του και μέσα του να πάλλονται. Για πενήντα τέσσερις μέρες, που κράτησε η καραντίνα, δεν αφήνει τη σκέψη ατάραχη. Κάθε μέρα βρίσκεται μια σκέψη να ξορκίζει –με τον έναν ή τον άλλον τρόπο– το κακό. Με κοινό παρονομαστή κάθε αφηγήματος τον αιφνίδιο εγκλεισμό μας και το αδιόρατο πέρας του, ο Κουγιουμουτζής καταθέτει τον καθημερινό του συλλογισμό για τα ανθρώπινα. Κινούμενος με λεπτότητα ανάμεσα στην ψυχογραφία και τη λαογραφία, παρατηρεί τη ζωή και τη φυσικότητά της – ακόμα και όταν αυτή αιφνίδια ανατρέπεται. Παρατηρεί τον ακρωτηριασμό της κοινωνικότητας, σαν αυτόν της κερα-Ρήνης, που δεν βρίσκει –και δεν της επιτρέπεται πια– κανέναν να φιλεύει, το πάγωμα των εθίμων του ζεστού λαού μας, την αφύσικη ρήξη ακόμα και των πιο ανθρώπινων δεσμών, όπως αυτής της γιαγιάς από το εγγόνι… Και πώς να δικαιολογήσει ο κάθε κυβερνητικός εκπρόσωπος «εκειονέ το μιαρό απού ‘ρθε από την Κίνα για να χαλάσει τση Γιώργαινας το Πάσχα». Θεάται με αμηχανία τα αδιόρατα όρια ανάμεσα στον φόβο και στη φοβία για τον ιό –μα και τον συνάνθρωπο ως ενδεχόμενο φορέα του– και την προσπάθεια να σμίξει η μειλίχια «εσώκλειστη» οικογενειακή καθημερινότητα με τον τρόμο των καθημερινών ανακοινωθέντων για «πεσόντες» και «διασωληνωμένους». Στέκεται με σκεπτικισμό μα και συμπόνια μπροστά στα ανθρώπινα πάθη, όπως αυτό της ανθρώπινης έπαρσης του απυρόβλητου κι απρόσβλητου. Αμφιβάλλει για τη ματαιότητα του υλισμού, όταν η ασφάλεια της υγείας και της επικοινωνίας ελλείπει. Φοβάται για τις κάθε λογής αγκυλώσεις και τις ατροφίες που μπορεί να προκαλέσει ο «γύψος» στον οποίο εκτάκτως μπήκε η χώρα και μας κρατά μακριά από το θαύμα της άνοιξης και κά-
Μ
O Λευτέρης Κουγιουμουτζής
Οταν ο νους δεν εγκλείεται… ΤΗΣ ΕΥΑΣ ΚΟΥΡΗ*
ΛΕΥΤΕΡΗΣ ΚΟΥΓΙΟΥΜΟΥΤΖΗΣ
Ημερολόγιο εγκλεισμού ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΕΔΡΟΣ
θε «άνοιξης», ατομικής ή συλλογικής. Στα αφηγήματα του «Ημερολογίου Εγκλεισμού» (εκδόσεις Κέδρος) νιώθει κανείς πως ο χρόνος διαστέλλεται. Μπαίνουν στο μικροσκόπιο της σκέψης η στιγμή, η εικόνα, το παράπονο και η νομοτέλεια, όπως το φύτρωμα μιας ροβιθιάς σε μια ξεχασμένη γλάστρα και τα γεννητούρια μιας γάτας, την οποία διόλου απασχολούν το μοναχικό «Ελλήνων Πάσχα», οι κωδικοί μετακίνησης και τα «φιρμάνια». Ενός λεπτού σιγή τηρείται στη μνήμη και στο έργο του Μανώλη Γλέζου και στην υψηλή ιδεολογική του συνέπεια. Η εστίαση της ζωής γίνεται μηδενική, είναι άνωθεν όλα ιδωμένα, πάντα, όμως, με προσήνεια και καταδεκτικότητα. Οι εναλλασσόμενες διαθέσεις του εγκλεισμού δημιουργούν υφολογική ποικιλία. Την εμβρίθεια πάνω σε αδιαπραγμάτευτες αξίες, σαν εκείνη της πίστης στον «φυσικό» κι όχι τον διαδικτυακό «δάσκαλο», διαδέχεται με φυσική τάξη η ανάλαφρη κωμικότητα για όσα πρωτό-
Κινούμενος με λεπτότητα ανάμεσα στην ψυχογραφία και τη λαογραφία, παρατηρεί τη ζωή και τη φυσικότητά της – ακόμα και όταν αυτή αιφνίδια ανατρέπεται γνωρα ζήσαμε εκείνον τον καιρό κι όσα με πάθος πεθυμήσαμε. Ο λεπτός κυνισμός απέναντι στην ιδιοτέλεια, τις κατ’ επίφαση ανθρώπινες σχέσεις, την κοινωνική αδικία και τη φιλαργυρία δίνει τη θέση του στη νηφαλιότητα και τη συγκατάβαση για όσους εμμένουν στα ανθρώπινα οράματά τους και στην εγκαρτέρηση πως «αφού μαζί πέσαμε όλοι, μαζί θα σηκωθούμε κιόλας». Την υφολογική ποικιλία δημιουργεί και η εκφραστική του δύναμη. Η κοινή γλώσσα των πε-
ρισσότερων αφηγημάτων είναι επιμελημένη κι επιλεγμένη στα μέτρα του ανθρώπου και των όσων συντελούνται μέσα του. Συνταιριάζεται, όμως, αρμονικά σε άλλα διηγήματα, γραμμένα με ιδιώματα της κρητικής ντοπιολαλιάς, και πείθει για την αλήθεια των ανθρώπων που τη μιλούν. Η μαθηματική διεισδυτικότητα του Κουγιουμουτζή, πάντως, συγκεράζεται με τη λογοτεχνική ευαισθησία στα αφηγήματά του και εκπλήσσει ευχάριστα, μιλώντας με ειλικρίνεια στον νου και στην ψυχή. Γι’ αυτό και ο πεζός λόγος στην πλειονότητα των αφηγημάτων του αποκτά λυρισμό μέσα από τις ποιητικές του απόπειρες, για να δηλώσει ακόμα και την πλέον αδιόρατη αλλοτρίωσή μας: «Αναζητώ/ το κυνήγι του λεπτοδείκτη/ τους απάνθρωπους ρυθμούς/ τ’ αχρείαστο άγχος/ τις απλήρωτες υπερωρίες/ τ’ αδήλωτα ημερομίσθια/ τη φαντασίωση της καριέρας/ τη διαρκή αίσθηση του ανικανοποίητου». Το «Ημερολόγιο Εγκλεισμού» είναι μια κατάφαση στη ζωή, την τάξη και τις ανατροπές της. Δικαίως, τελικά, την πεντηκοστή τρίτη μέρα, λίγο πριν από την… ηρωική μας έξοδο δηλαδή, καταθέτει το αίτημα για μια «τελεσίδικη κι αληθινή ελευθερία, χωρίς αστερίσκους και ψιλά γράμματα». Δικαίως το «Ημερολόγιο Εγκλεισμού» γράφτηκε ως «αντικλείδι ελευθερίας». * Φιλόλογος
18
Βιβλιοαναγνώσεις
19-20 ΜΑΡΤΙΟΥ 2022 | ΝΗΣΙΔΕΣ
Π ΛΙΟ ΠΑΝΙΤΣ
Το κράτος στην τρέχουσα κρίση και οι στρατηγικές της Αριστεράς στον 21ο αιώνα ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟ ΝΙΚΟΣ ΠΟΥΛΑΝΤΖΑΣ
ΣΥΝΕΧΊΖΟΝΤΑΣ την ανοιχτή διάθεση στο κοινό των ψηφιακών εκδόσεων των Ετήσιων Διαλέξεων στη Μνήμη του Νίκου Πουλαντζά μέσω της ιστοσελίδας του (www. poulantzas.gr) και στο πλαίσιο του εορτασμού της επετείου των 25 χρόνων από την ίδρυσή του, το Ινστιτούτο Νίκος Πουλαντζάς (ΙΝΠ) δημοσίευσε σε ψηφιακή μορφή τη διάλεξη που έδωσε το 2008 ο Λίο Πάνιτς (Leo Panitch), καθηγητής του Πανεπιστημίου του Γιορκ στο Τορόντο και εκδότης του Socialist Register μέχρι τον θάνατό του το 2020. Στη διάλεξή του αυτή, ο υπέροχος αυτός διανοητής και διακεκριμένος μαρξιστής οικονομολόγος (που, δυστυχώς, μας άφησε νωρίς...) περιγράφει αναλυτικά τα αίτια της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης που μόλις έχει ξεσπάσει το 2008, ενώ υπογραμμίζει την ανάγκη ύπαρξης δομημένων πολιτικών κινημάτων που θα υπερβαίνουν την αντικαπιταλιστική διαμαρτυρία και θα θέτουν στόχο την αμφισβήτηση της κρατικής εξουσίας και τον μετασχηματισμό του κράτους, στρέφοντας -προφητικάτην προσοχή μας στα νέα (τότε) κόμματα της ριζοσπαστικής Αριστεράς στην Ευρώπη. Η ενδιαφέρουσα αυτή ομιλία προσφέρεται δωρεάν από το ΙΝΠ.
● Νόρα Ράλλη
ερίπου έναν χρόνο μετά την ιδιότυπη και ενδιαφέρουσα αυτοβιογραφία του Νίκου Αλιβιζάτου με τον τίτλο «Δυο βήματα μπρος, ένα πίσω» έρχεται ένας τιμητικός τόμος για τον ίδιο. Σαν η -σε προσωπικό ύφος και τόνο- αυτοβιογραφία του να προκάλεσε την ανάγκη σ’ έναν κύκλο ανθρώπων που συνδέθηκαν στενά να απαντήσουν σε αυτήν υπό τη μορφή ενός διαλόγου ή καλύτερα μιας συνέχειας μεταξύ των δυο αυτών βιβλίων. Για τον λόγο αυτό, όπως οι ίδιοι οι επιμελητές του νέου αυτού τιμητικού τόμου τονίζουν, δεν επιδίωξαν ένα παραδοσιακό honoris causa βιβλίο υπό τη μορφή σύμμεικτου κειμένων, αλλά «κάτι πιο ανθρώπινο και οικείο», μια μίξη δηλαδή προσωπικών εμπειριών με τον τιμώμενο με ένα -πολλές φορέςοικείο ύφος και παράλληλα την ανάδειξη του έργου και της προσωπικότητάς του. Τα 19+1 κείμενα λοιπόν που περιέχονται στον τιμητικό τόμο έχουν κοινό σημείο αναφοράς ένα πιο προσωπικό ύφος, αλλά από την άλλη παρουσιάζουν μια ευχάριστη για τον αναγνώστη ποικιλομορφία. Σε κάποια από αυτά επιχειρείται μια αναφορά στο σύνολο της πορείας του ΝΚΑ και όχι σε κάποιες μεμονωμένες στιγμές ή θέματα, όπως στα κείμενα του Στέφανου Πεσμαζόγλου και του Δημήτρη Χριστόπουλου, γραμμένα σε έντονα οικείο ύφος. Σε άλλα από τα κείμενα η προσοχή του συγγραφέα στρέφεται σε ένα ζήτημα ή μια ομάδα ζητημάτων. Για παράδειγμα, στο κείμενο του Αλέξανδρου Κεσσόπουλου η προσοχή του συγγραφέα επικεντρώνεται γύρω από τη συνταγματική ιστορία στο έργο του Νίκου Αλιβιζάτου. Στο κείμενο του Γιάννη Τασόπουλου η συζήτηση περιστρέφεται γύρω από το ζήτημα των θεσμικών αντιβάρων. Στο κείμενο του Σπύρου Βλαχόπουλου γίνεται αναλυτική αναφορά στις θέσεις του ΝΚΑ για τη βασιλεία, καθώς και στην υπόθεση της βασιλικής περιουσίας στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Το κείμενο του Φίλιππου Σπυρόπουλου ασχολείται κυρίως με τις θέσεις του τιμώμενου για το άρθρο 16 του Συντάγματος, το κείμενο της Λίλιαν Μήτρου πραγματεύεται τη «θεσμική» σχέση του Νίκου Αλιβιζάτου με τα προσωπικά δεδομένα. Περαιτέρω, εξαιρετικά σημαντικό και σπάνιο για τιμητικό τόμο είναι ότι
Η παρακαταθήκη ενός διανοητή... ΤOY ΓΡΗΓΟΡΗ ΑΥΔΊΚΟΥ*
Μέσα από τις σελίδες του βιβλίου ο αναγνώστης προσεγγίζει το έργο και την προσωπικότητα του Νίκου Αλιβιζάτου
δεν λείπουν κείμενα που λιγότερο ή περισσότερο προσεγγίζουν κριτικά κάποιες πτυχές1 της δράσης του τιμώμενου, όπως για παράδειγμα το κείμενο του Δημήτρη Σαραφιανού2, το κείμενο του Γιώργου Σωτηρέλη για το Κράτος και τη Ραδιοτηλεόραση3 και το κείμενο του Ανδρέα Τάκη για την υπεράσπιση της ελευθερίας της έκφρασης μεταξύ φιλελευθερισμού και δημοκρατικής ιδεολογίας4. Σε άλλα κείμενα, οι συγγραφείς με αφορμή ένα κοινό ενδιαφέρον τους με τον τιμώμενο αναπτύσσουν με μεγάλο
θεωρητικό ενδιαφέρον το ζήτημα αυτό, όπως για παράδειγμα συμβαίνει με το κείμενο του Γιάννη Κτιστάκι για την κατοχύρωση του δικαιώματος στην αρνητική θρησκευτική ελευθερία. Παρά την παραπάνω ποικιλομορφία τα «19+1 κείμενα» μπορούν να ομαδοποιηθούν, υπό την έννοια ότι αναφέρονται – ανά άτυπες ομάδες– λιγότερο ή περισσότερο στις τρεις ιδιότητες με τις οποίες ο τιμώμενος ανέπτυξε τη δημόσια δράση του, δηλαδή στις ιδιότητες του καθηγητή ή επιστήμονα
ΒΙΒΛΙΟΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ 19
ΝΗΣΙΔΕΣ | 19-20 ΜΑΡΤΙΟΥ 2022
ΚΕΣΣΟΠΟΥΛΟΣ Α., ΠΑΠΑΠΑΝΤΟΛΕΩΝ ΚΛ., ΤΣΑΠΟΓΑΣ Μ., ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ Δ.
Για τον Νίκο Αλιβιζάτο 19+1 Κείμενα ΠΟΤΑΜΟΣ, ΑΘΉΝΑ, 2021
του δικαίου, του δικηγόρου και του διανοούμενου. Κείμενα όπως αυτά του Αλέξανδρου Κεσσόπουλου, του Γιάννη Τασόπουλου, του Φίλιππου Σπυρόπουλου και του Μιχάλη Τσαπόγα αναφέρονται έντονα στην ακαδημαϊκή και επιστημονική πλευρά του ΝΚΑ. Περαιτέρω, κείμενα όπως αυτά του Στέφανου Πεσμαζόγλου, του Δημήτρη Σαραφιανού, του Γιάννη Βούλγαρη, του Ανδρέα Τάκη, της Κλ. Παπαπαντολέων και του Δημήτρη Χριστόπουλου αναφέρονται έντονα –αμέσως ή εμμέσως– στη δράση του Αλιβιζάτου ως διανοούμενου. Τέλος, κείμενα, όπως αυτά του Σπύρου Βλαχόπουλου, της Λούσης Κιουσοπούλου και του Βαγγέλη Μάλλιου, παράλληλα με την ανάδειξη του εκάστοτε νομικού ζητήματος, αναδεικνύουν πλευρές της δικηγορικής δράσης του τιμώμενου. Μπορεί κανείς να μη συγκρατήσει από το βιβλίο όλες
Τα 19+1 κείμενα μπορούν να ομαδοποιηθούν, υπό την έννοια ότι αναφέρονται λιγότερο ή περισσότερο στις τρεις ιδιότητες με τις οποίες ο τιμώμενος ανέπτυξε τη δημόσια δράση του, δηλαδή στις ιδιότητες του καθηγητή ή επιστήμονα του δικαίου, του δικηγόρου και του διανοούμενου
τις λεπτομέρειες της πολυσχιδούς δράσης του ΝΚΑ, αυτό όμως που θα παραμείνει είναι η αίσθηση πως γνωρίζει τον Νίκο Αλιβιζάτο καλύτερα, τόσο ως προσωπικότητα όσο και ως προς το έργο του σε όλες του τις πλευρές (επιστήμονα, δικηγόρου, διανοούμενου). Πολύ σημαντική, επίσης, συμβολή είναι ότι ο τόμος αυτός δεν αποτελεί αγιογραφία, αλλά αναδεικνύει, σε αρκετά σημεία, και τη διαφορετική άποψη. Αυτό ήταν εμφανές σε εμένα, που συμπορεύομαι, τις περισσότερες φορές, με τις θέσεις του ΝΚΑ για τα δικαιώματα αλλά διαφωνώ κάποιες φορές σε άλλα ζητήματα, όπως για παράδειγμα στο περιεχόμενο των αναγκαίων τομών για την εμβάθυνση της δημοκρατίας και της ποιότητας του πολιτεύματος στη χώρα μας με πλέον χαρακτηριστική στιγμή αυτή της αναθεώρησης του 20195. Ολα τα παραπάνω δεν είναι κάτι απλό για έναν τιμητικό τόμο, ούτε αυτονόητο. Αντίθετα αποτελούν ουσιαστική εκπλήρωση του διττού, κατ’ εμέ, προορισμού ενός τιμητικού τόμου, αφενός μεν να τιμήσει το εκάστοτε πρόσωπο, αφετέρου δε να καταστήσει προσιτά στο κοινό την προσωπικότητα και το έργο του σε όλες τις πλευρές του. Είμαι σίγουρος ότι αυτός ο τιμητικός τόμος θα αποτελέσει παρακαταθήκη για τον μελετητή του μέλλοντος αλλά και παράδειγμα προς μίμηση για άλλους τιμητικούς τόμους. Συγχαρητήρια λοιπόν στους επιμελητές του και τους συγγραφείς του και καλή ανάγνωση! (1) Βλ. π.χ. σελ. 286-290. (2) Βλ. ενδεικτικά την προσέγγιση του συγγραφέα γύρω από το ζήτημα της αντιτρομοκρατικής νομοθεσίας (σελ. 53-54), τη συνταγματική αναθεώρηση (σελ. 59) και την πανεπιστημιακή αστυνομία (σελ. 62). (3) Βλ. τις παρατηρήσεις του συγγραφέα στη σελ. 154. (4) Βλ. τις παρατηρήσεις του συγγραφέα στις σελ. 178-179. (5) Βλ. Αυδίκος Γ., Παθογένειες του Συντάγματος και Αναθεώρηση, Στοχαστής, 2020, Αθήνα. * Διδάκτωρ Νομικής, δικαστικός πληρεξούσιος Α΄ ΝΣΚ, αποσπασμένος στο Τμήμα Εκτέλεσης των αποφάσεων του ΕΔΔΑ στο Συμβούλιο της Ευρώπης