ΔΙΑΚΡΙΝΟΝΤΑΣ ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟ 2023
Η ανασκόπηση της χρονιάς Προτάσεις, ταξινομήσεις, επισημάνσεις Β' ΜΈΡΟΣ Ξαναπιάνοντας το νήμα από το προηγούμενο Σάββατο της επισκόπησης τίτλων της χρονιάς που εκπνέει, η Αργυρώ Πιπίνη (συγγραφέας παιδικής λογοτεχνίας) διακρίνει πρόσωπα και έργα από την ενότητα Παιδικό βιβλίο, η Αργυρώ Μαντόγλου (συγγραφέας, μεταφράστρια και βιβλιοκριτικός), η Ελενα Μαρούτσου (συγγρα-
φέας και βιβλιοκριτικός) και ο Γιάννης Καλογερόπουλος (βιβλιοκριτικός) από την ενότητα Ξένη Λογοτεχνία, ενώ η Ρίκα Μπενβενίστε (ιστορικός και καθηγήτρια Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας) από την ενότητα Ιστορία. Το τρίπτυχο αφιέρωμά μας ολοκληρώνεται στις 30 Δεκεμβρίου με τις ενότητες Ιδέες (γράφει ο Κώστας
Καρακώτιας), Ελληνική ποίηση (γράφει η Βάρβαρα Ρούσσου) και Αρχιτεκ τονική (γράφει ο Δημήτρης Φιλιππίδης). Τους αναγνώστες μας αναμέ νει επίσης έ να σ υγκινητικό πρωτοχρονιάτικο διήγημα, γραμμένο ειδικά για το Ανοιχτό Βιβλίο, του πεζογράφου και θεατρικού συγγραφέα Μ. ΦΑΪΣ Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη.
18
23-25 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2023 | ΝΗΣΙΔΕΣ
Δ. ΗΡΑΚΛΕΌΥΣ
«Τα παπούτσια της δασκάλας»
Μ. ΦΑΪΣ
Eικ. Χ. Χαραλάμπους, ΚΑΛΕΙΔΌΣΚΌΠΙΌ Η νέα δασκάλα της Σόφης είναι ψηλή, όμορφη και καλή. Τη λένε Ντόρις κι όλοι θέλουν να μάθουν τα μυστικά της. Και μια μέρα η Σόφι τη βλέπει στην τηλεόραση: είναι διαιτητής σ’ έναν ποδοσφαιρικό αγώνα. Μα ποια είναι, τελικά, αυτή η δασκάλα; Η συγγραφέας μιλάει με απλή γλώσσα για τη θέση των γυναικών στη σύγχρονη κοινωνία, για τις κοινωνικές αγκυλώσεις και τα έμφυλα στερεότυπα. Τα έντονα χρώματα της Χαραλάμπους, τα αυστηρά σχήματα των εικόνων, διάφορα στοιχεία που υπογραμμίζουν το κείμενο, αλλά και το σχήμα, οι φόδρες και το χαρτί μάς χαρίζουν ένα ιδιαίτερα όμορφο βιβλίο. Δ. ΛΙΑΡΑΚΌΥ
«Το σπιρτόκουτο»
Ανοιχτό Βιβλίο
ΠΑΙΔΙΚΌ ΒΙΒΛΙΌ
Μια μεγάλη αγκαλιά με παιδικά βιβλία Για τα Χριστούγεννα, για τη φύση, για τη φιλία, για τον ουρανό και τους πλανήτες, για τη συμπερίληψη, για την ιστορία της… βρόμας. Η χρονιά που κλείνει μας δίνει πολύ όμορφα βιβλία, βιβλία πρωτότυπα, κάθε είδους: μυθιστορήματα, εικονοβιβλία και πολλά –πρώτη φορά τόσο πολλά και τόσο ενδιαφέροντα– βιβλία με πληροφοριακά κείμενα. Τρέξτε στα βιβλιοπωλεία, ξεφυλλίστε τα βιβλία, χαϊδέψτε τα, μυρίστε τα, αγοράστε τα, δωρίστε τα. Και διαβάστε μαζί με τα παιδιά σας, διαβάστε στα παιδιά σας ιστορίες μαγικές!
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ
Χ. Κ. ΑΝΤΕΡΣΕΝ
«Η βασίλισσα του χιονιού» ΤΗΣ ΑΡΓΥΡΩΣ ΠΙΠΙΝΗ
Εικονογραφημένα βιβλία και εικονοβιβλία E. HOLMELUND MINARIK
«Ο μικρός αρκούδος και οι φίλοι του» Eικ. M. Sendak, μτφρ. Γ. Παλαβός ΠΑΠΑΔΌΠΌΥΛΌΣ Ενα ακόμα βιβλίο από τη δεκαετία του 1960 με τις μαγικές εικόνες του Sendak. Μικρές ιστορίες που θα μπορούσαν να διαβαστούν πριν από τον ύπνο με τον μικρό αρκούδο και την Εμιλι, την πάπια και τα παπάκια, την κουκουβάγια, τον γατούλη… και όλους τους φίλους του. Χιούμορ και γνήσια χαρά, ύμνος στην απλότητα της ζωής των μικρών παιδιών. Μ. MAJEWSKI
«Οταν ανοίγω τα φτερά μου» ΜΙΣΕΛ ΦΑΪΣ
Eικ. Γ. Κοκκόση, ΚΑΣΤΑΝΙΏΤΗ Στον μικρόκοσμο της Σοφίας και του Αρη το σπιρτόκουτο που ανοιγοκλείνει –χριτς, χρατς– είναι το καινούργιο παιχνίδι. Μπορείς να κρύψεις μέσα εκεί όσα αγαπάς – τη μυρωδιά ενός κέικ, τη γεύση μιας φράουλας, τα χάδια της γάτας. Και ζήλιες και θυμούς και λύπες, όμως. Μέχρι που το σπιρτόκουτο σφραγίζει και δεν ανοίγει. Η συγγραφέας έγραψε μια όμορφη αλληγορική ιστορία για τα άχρηστα που συσσωρεύουμε μέσα μας, αυτά που σπρώχνουν στην άκρη όλες τις χαρές και το φως. Η χρωματική παλέτα και οι υπέροχες εικόνες της Κοκκόση ταιριάζουν απόλυτα με το ύφος της ιστορίας.
Mτφρ. Μ. Μπονάνος, ΔΙΌΠΤΡΑ Η ιστορία ενός παιδιού σαν όλα τα άλλα παιδιά, η ιστορία ενός παιδιού που φοράει πολύχρωμα φτερά κι
ετοιμάζεται να πετάξει. Τα άλλα παιδιά όμως τσαλακώνουν τα φτερά του. Με λίγες λέξεις και εικονογράφηση με έντονα χρώματα και άπειρες λεπτομέρειες, αντιπροσωπευτική της πολύχρωμης ζωής του παιδιού, ένα βιβλίο για το θαύμα της αγάπης, για την ενθάρρυνση και τη συμπερίληψη. Ε. ΑΝΔΡΙΑΝΌΥ
«Ενας μαύρος μαρκαδόρος» Eικ. Ι. Σαμαρτζή, ΠΑΤΑΚΗΣ Όι πολύχρωμοι μαρκαδόροι νιώθουν άβολα με τον μαύρο μαρκαδόρο, τον κοροϊδεύουν, τον απομονώνουν. Μέχρι που ανακαλύπτουν ότι όλα τα χρώματα μπορούν να αλλάξουν πάνω σε διαφορετικό φόντο, γιατί όλοι γινόμαστε κάτι διαφορετικό απ’ αυτό που είμαστε στ’ αλήθεια. Από την οπτική του μαρκαδόρου σε εκείνη της δασκάλας, η συγγραφέας μιλάει αλληγορικά για τη διαφορετικότητα, με τη συνδρομή των εικόνων της Σαμαρτζή με τις τρελές μολυβιές, τα ζουμαρισμένα χέρια και τα παιδάκια σε κάθε χρώμα.
Eικ. Λ. Μπαρνς, μτφρ. Μ. Παπαγιάννη, ΠΑΤΑΚΗΣ Πολλοί καλλιτέχνες έχουν όνειρο να εικονογραφήσουν μια ιστορία του Αντερσεν. Και σ’ αυτό το pop-up βιβλίο η πολυβραβευμένη Λέσλι Μπαρνς μάς μαγεύει με εικόνες που ξεπηδούν από τις σελίδες – από το άρμα της παγωμένης βασίλισσας στη χρυσή άμαξα της Γκέρντα, κι από το ταξίδι προς το βόρειο σέλας στο παλάτι της βασίλισσας του χιονιού. Μια υπέροχη έκδοση ενός κλασικού βιβλίου.
S. SILVERSTEIN
«Ποιος θέλει έναν φτηνό μονόκερο;» Mτφρ. Α. Αγγελίδης, M. Αγγελίδου ΔΙΌΠΤΡΑ Πωλείται μονόκερος: «Είναι γλυκούλης, φρόνιμος,/ πεθαίνει για αγκαλίτσες./ Ζημιές ποτέ, μόνο χαρές./ Συνέχεια στη σελίδα 20
20
23-25 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2023 | ΝΗΣΙΔΕΣ
Και κάνει και δουλίτσες». Με ασπρόμαυρα σχέδια, με χιούμορ και λόγο υπαινικτικό διαβάζουμε όλες τις πιθανές (και απίθανες) δραστηριότητες στις οποίες παίρνει μέρος μαζί με τον μικρό του φίλο, το αγόρι. Ενα κλασικό βιβλίο του Silverstein πρώτη φορά στα ελληνικά. Θα ακολουθήσουν και νέες μεταφράσεις των έργων του από τις ίδιες εκδόσεις. J. DOUGHERTY
«Το χρώμα του κενού» Eικ. T. Dougherty, μτφρ. Α. Αγγελίδης, M. Αγγελίδου, ΔΕΣΎΛΛΑΣ Πώς μπορούμε να γεμίσουμε το αίσθημα του κενού που μας κυριεύει όταν χάνουμε κάποιον που αγαπάμε; Η χελώνα πνίγεται από τη λύπη όταν χάνει τον πιστό της φίλο τον λαγό. Τότε η σοφή Γκέρντα, η αρκούδα, αγκαλιάζει σφιχτά τη χελώνα και τη συμβουλεύει: Μόνο γεμίζοντας το κενό με κοινές αναμνήσεις μπορείς να προχωρήσεις. Ενα συγκινητικό βιβλίο για την αποδοχή της απώλειας και τη ζωή που συνεχίζεται. Μ. BARNETT
Eικ. J. Klassen, μτφρ. Φ. Μανδηλαράς, ΜΑΡΤΗΣ Με το κεφάλι ή με τα πόδια; Και τι γίνεται αν σφηνώσει; Κι αν το σπίτι δεν έχει καμινάδα; Και τι γίνεται όταν, τελικά, μπαίνει στο σπίτι; Ο Barnett συνεργάζεται για άλλη μια φορά με τον Klassen. Mε χιούμορ και με τη συνδρομή υπέροχων εικόνων, το δημιουργικό δίδυμο δίνει πολλές, έξυπνες και ξεκαρδιστικές μαντεψιές σ’ αυτό το διαχρονικό ερώτημα. Ενα βιβλίο για μικρούς και μεγάλους. Τ. ΦΕΝΤΕΡ
Ανοιχτό Βιβλίο
«Ολα τα σώματα όμορφα τα βρίσκω» Mτφρ. Φ. Μανδηλαράς, ΠΟΎΑ Με στιχάκια και χρώματα έντονα, με σχέδια λεπτομερή, με εικόνες που υμνούν τη ζωή και τον άνθρωπο, ένα βιβλίο για μικρά παιδιά που μιλάει για τη συμπερίληψη και το δικαίωμα όλων στη χαρά, όποιο χρώμα δέρματος, όποιο σχήμα, όποια μαλλιά, μάτια, μύτες, αυτιά, πόδια κι αν έχουν… γιατί όλα τα σώματα είναι όμορφα. Α. MELVIN
«Στο ποντικοδάσος» Mτφρ. Λ. Γαλάτη, ΔΙΟΠΤΡΑ Οι κάτοικοι του δάσους (σκίουροι, δασοποντικοί, σκαντζόχοιροι, κουνέλια…) μας ξεναγούν στη μαγεία της φύσης καθώς περνούν οι εποχές. Από το κρύο του Γενάρη και τους κοκκινολαίμηδες στις κερασιές του Απρίλη, στα φρούτα και τα λαχανικά του Αυγούστου και στα ζεστά χρώματα του Οκτώβρη. Ενα βιβλίο γεμάτο κρυμμένες εικόνες και αναδιπλούμενες σελίδες, που αν τις ανασηκώσεις, βλέπεις τις δραστηριό-
ΑΚΗΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΗΣ
«Πώς κατεβαίνει ο Αγιος Βασίλης από τις καμινάδες;»
τητες στο εσωτερικό των σπιτιών των ζώων. Κι έτσι έχουμε και το έξω και το μέσα. Από έναν χάρτη στην αρχή του βιβλίου ανακαλύπτουμε τη διαδρομή που θα ακολουθήσουμε διαβάζοντάς το – δηλαδή το ταξίδι μέσα από τις εποχές κι όσα μπορούμε να κάνουμε τόσο στη φύση όσο και στα σπίτια μας. Στο τέλος γνωρίζουμε καλύτερα τα ζώα που μας ξεναγούν στο δάσος. Ενα πολύχρωμο, ατμοσφαιρικό βιβλίο που δεν φωνάζει αλλά ήρεμα και γλυκά σε κυριεύει.
Μυθιστορήματα για παιδιά και εφήβους και Graphic novels Μ. ΝΤΕΚΑΣΤΡΟ
«Μάτια σαν γαλάζια θάλασσα» ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ Μια συγγραφέας μάς συστήνει μια φίλη της, μια άλλη συγγραφέα, την αείμνηστη Αλκη Ζέη, μέσα από διάφορες πηγές: αποσπάσματα των έργων της, συνεντεύξεις, φωτογραφίες, θραύσματα μνήμης. Και παρακολουθούμε μια πλούσια ζωή, ένα συγκινητικό ταξίδι από τη Σάμο και την Αθήνα, στη Σοβιετι-
κή Ενωση, στο Παρίσι και τις Βρυξέλλες, μια ζωή γεμάτη χαρές, αγωνία, λύπες, φίλους, αγώνες. Ενα βιβλίο γραμμένο με αγάπη, πλημμυρισμένο από αγάπη. Ν. ΚΑΠΙΛΛΑ
«Η χρονιά που όλα έγιναν γκρι» Eικ. Δ. Παπαδημητρίου, ΚΕΔΡΟΣ Ενα δεκατριάχρονο κορίτσι παλεύει με την κατάθλιψη. Θα τα καταφέρει να αγαπήσει τον εαυτό της; Μέσα από ημερολογιακές καταγραφές, βόλτες, ταξίδια μακρινά και κοντινά, κανονικά ταξίδια κι εσωτερικά, τραγούδια των Coldplay, δάκρυα, αγώνες τένις, φίλους, αστεία, πάρτι, κι άλλα δάκρυα, αλλά και την παρουσία των γονιών, της μεγάλης αδερφής και μιας ψυχολόγου, η Δήμητρα κάνει ένα μεγάλο βήμα προς την ενηλικίωση, προς τη ζωή και το φως. Η. GOLD
«Η τελευταία αρκούδα» Εικ. L. Pinfold, μτφρ. Π. Γαβριηλίδου, ΠΑΠΑΔΟΠΟΎΛΟΣ Το συγγραφικό ντεμπούτο της Gold αφορά τη φιλία ενός εντεκάχρονου κοριτσιού, της Εϊπριλ, με μια πολική αρ-
κούδα σε έναν μετεωρολογικό σταθμό της Αρκτικής. Η συγγραφέας ξεκινώντας από μια ρεαλιστική βάση απογειώνει στη συνέχεια την ιστορία της – η γη που μιλάει, ο καλπασμός πάνω στην αρκούδα, τα μαθήματα βρυχηθμών και πλήθος ακόμα θαύματα. Ενας ύμνος στη φιλία και στο θάρρος, μια αξέχαστη περιπέτεια, ένα ποίημα για τη φύση που πληγώνουμε. Οι εικόνες του Pinfold σχολιάζουν και απογειώνουν την ιστορία. ΛΟΎΚΙΑΝΟΎ
«Αληθινή ιστορία» Διασκευή Κ. Δημόκα, εικ. Π. Κρίγκου, ΜΕΤΑΙΧΜΙΟ Μακρινά ταξίδια, μυστηριώδη νησιά, ποτάμια που αντί για νερό έχουν κρασί, ένα κήτος και άλλα παράξενα σ’ αυτή τη διασκευή των ιστοριών του Λουκιανού. Με χιούμορ, γλώσσα σύγχρονη, παιχνίδια με τις λέξεις, η συγγραφέας απευθύνεται στον αναγνώστη και του διηγείται ταξίδια απίθανα και υπερβολικά. Το εξώφυλλο, οι ασπρόμαυρες ολοσέΣυνέχεια στη σελίδα 22
22
23-25 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2023 | ΝΗΣΙΔΕΣ
λιδες εικόνες και τα εικονογραφικά στοιχεία της Κρίγκου σχολιάζουν το κείμενο και νοηματοδοτούν σημεία της ιστορίας. Α. ΜΗΤΣΙΑΛΗ ΠΑΤΑΚΗΣ Τέσσερις μέρες τον Νοέμβρη του 1973 στο Πολυτεχνείο, τέσσερις μέρες που σταμάτησαν τον χρόνο και άλλαξαν τον κόσμο. Η Μυρσίνη που σπουδάζει στην Αρχιτεκτονική και ο αδερφός της ο Αχιλλέας, μαθητής της Στ΄ τάξης στο Γυμνάσιο, τα δύο κεντρικά πρόσωπα της ιστορίας, με τις φωνές τους να εναλλάσσονται, ζουν τον αγώνα, τις μέρες που δακρύζουν από τα δακρυγόνα, ζουν τον έρωτα, τον θάνατο, ζητούν απαντήσεις, ζητούν αξιοπρέπεια, ζητούν μέλλον. Η Αλεξάνδρα Μητσιάλη γράφει ένα μυθιστόρημα κοινωνικοπολιτικό που δεν αναφέρεται μόνο στην εξέγερση εκείνων των ημερών, αλλά απλώνεται και πυροδοτεί σκέψεις για το σήμερα. Με τον χάρτη στην αρχή του βιβλίου που μας τοποθετεί στο κέντρο της πόλης και στα βασικά τοπόσημα όπου εκτυλίσσεται η ιστορία, με αφήγηση ασθμαίνουσα όσο προχωράμε προς τη βραδιά του τανκ, με επίμετρο στο τέλος όπου η συγγραφέας μας αποκαλύπτει τις πηγές της, δεν διαβάζουμε απλώς την ιστορία του Πολυτεχνείου αλλά ζούμε εκείνες τις μέρες της μεταπολεμικής ελληνικής ιστορίας. Γ. ΚΑΒΟΎΚΑΣ
Ανοιχτό Βιβλίο
«Πώς λες “μπορώ” όταν το γράφεις λάθος;» Εικ. Τ. Γιοβάνης, ΠΑΠΑΔΟΠΟΎΛΟΣ Ενα βιβλίο για τη δυσλεξία; Οχι μόνο. Ενας ύμνος στα «μπορώ» όσων δεν καταφέρνουν απλά πράγματα, ένα βιβλίο με κείμενο απλό, γραμμένο από ένα παιδί που πέρασε από αυτά τα δύσκολα στάδια και είναι σε θέση σήμερα να εμψυχώσει όλα τα παιδιά πρωτοσχολικής ηλικίας με το βιβλίο του. Το χιούμορ του κειμένου και των σκίτσων του Τόμεκ Γιοβάνη, που εικονοποίησε ακόμα και τις λέξεις, μας χαρίζουν ένα βιβλίο χαρούμενο για ένα θέμα «δύσκολο».
Βιβλία με πληροφοριακά κείμενα P. SOCHA, M. U. STRUGATA
«Ενα βιβλίο μες στη βρόμα - Η ιστορία της ανθρώπινης υγιεινής» Μτφρ. Μ. Ψύχαλου, ΜΙΚΡΗ ΣΕΛΗΝΗ Για να μιλήσεις για την ιστορία της καθαριότητας και της υγιεινής, για τα δημόσια λουτρά, για τα συστήματα ύδρευσης και αποχέτευσης, για το σαπούνι, τα καλλυντικά και τον καλλωπισμό, για τις υδροθεραπείες και τα σπα, για το γυμνό σώμα, πρέπει να ασχοληθείς με την ιστορία της βρομιάς και τις ασθένειες στα βάθη του χρόνου. Μέσα από αναφορές σε ιστο-
Μ. ΦΑΪΣ
«Οι μέρες που δακρύζουν»
ρικές περιόδους και χώρες (Ρωμαϊκή Αυτοκρατορία, Οθωμανική Αυτοκρατορία, Μεσαίωνας, Γαλλία κ.λπ.) και συνδέσεις με αντίστοιχα θρησκευτικά ζητήματα σε κεφάλαια, όπως «Το άρωμα της αγιοσύνης» και «Μια καθαρή ψυχή», περιηγούμαστε έκθαμβοι στη διαδρομή της υγιεινής από την αρχαία Αίγυπτο μέχρι τις σύγχρονες πόλεις. Πολύχρωμες εικόνες και σκίτσα, ξεκάθαρα αλλά και υπαινικτικά, χιούμορ, ωραίο χαρτί και βιβλιοδεσία, διακόσιες ολόκληρες σελίδες μάς χαρίζουν ένα από τα ωραιότερα βιβλία της χρονιάς. R. DELEO, N. STERN
«“Τerra Ultima” - Η ανακάλυψη μιας άγνωστης ηπείρου» Μτφρ. Ειρ. Μπονάτσου, Μαργ. Παπακυριακού, ΠΑΤΑΚΗΣ Ενας ολόκληρος μαγικός κόσμος απλώνεται μπροστά στα μάτια μας, γεμάτος πλάσματα μυστήρια και φυτά εξωτικά –το ωχρό οκταποδιδελφόμορφο, ο ανεμοχορευτής, η πυκνόφυλλη λιβελούλα, το υμενόπτερο χελιδόνι και πολλά ακόμα– σ’ αυτή τη μοναδική ήπειρο που δεν υπάρχει σε κανέναν άτλαντα γιατί δεν την είχαμε μέχρι τώρα ανακαλύψει. Σχέδια, αποξηραμένα φυτά, προσωπικά ημερολόγια, χάρτες – όλο αυτό το υλικό παρέδωσε ο ατρόμητος εξερευνητής Ραούλ Ντελέο στον βιολόγο Νόα Στερν για να γίνουν βιβλίο ώστε να γνωρίσουμε κι εμείς αυτή την ήπειρο. Στο ερώτημα αν όλα αυτά είναι αληθινά απαντώ: Μας ενδιαφέρει; Ενα βιβλίο που συναρπάζει το μυαλό και το βλέμμα μας, μια ήπειρος που θα μαγέψει μικρούς και μεγάλους.
A. BESTARD
«Ταξιδεύοντας στο ηλιακό μας σύστημα» Μτφρ. Ι. Ντούμη, ΙΚΑΡΟΣ Ενα ταξίδι σε κόσμους μακρινούς και στα υπέροχα τοπία του ηλιακού μας συστήματος – από την έρημο της Αφροδίτης μέχρι τον κόκκινο πλανήτη, τον Αρη, από τα νέφη του Δία μέχρι τους δακτύλιους του Κρόνου, από τον παγωμένο Ουρανό μέχρι τα γαλάζια αέρια του Ποσειδώνα. Πού βρισκόμαστε εμείς; Στη Γη, τον πλανήτη που περιφέρεται γύρω από τον Ηλιο, το κέντρο του πλανητικού μας συστήματος που έλκει τους επτά αδελφούς πλανήτες. Με δεκαεφτά κεφάλαια που μιλούν για την αρχή του Σύμπαντος, τους πλανήτες και τις τροχιές τους, τη ζώνη των αστεροειδών και τους νάνους-πλανήτες, με εικόνες-αναφορά στα σχέδια και τα χαρακτικά της επιστημονικής εικονογράφησης του 19ου αιώνα, μαθαίνουμε αλλά και μαγευόμαστε. Ενα βιβλίο μοναδικό που θα συναρπάσει τόσο τα παιδιά όσο και τους μεγάλους. J. BAILEY
«Γατουργήματα – Ενας γατίσιος οδηγός για την τέχνη… και τη ζωή!» Εικ. Nyangsongi, μτφρ. Γ. Τσακνιάς, ΠΑΠΑΔΟΠΟΎΛΟΣ «Καλωσορίσατε στην ΓΚΑΛΕΡΙ των γάτων! Η μοίρα το ’χει, φαίνεται, των γάτων/ να θεωρούνται ζώα μυστηριώδη/ και ΦΙΝΕΤΣΑΤΑ (όχι σαν το βόδι…)». λέει η Μάμα Γατ στα γατάκια της. Με στιχάκια έξυπνα και αστεία και εικόνες που αναπαριστούν (με γάτες) κλασικά έργα τέχνης των Μποτιτσέλι, ντα
Βίντσι, Ρέμπραντ, Χόπερ, Ντεγκά, Χοκουσάι, βαν Γκογκ και άλλων, κάνουμε μια ευφρόσυνη περιήγηση στα μουσεία και γνωρίζουμε ζωγράφους και καλλιτεχνικά ρεύματα. E. CARLISLE
«Τι βλέπεις όταν κοιτάζεις ένα δέντρο;» Μτφρ. Μ. Γκανά, ΜΑΡΤΗΣ Ολα όσα νιώθουμε κοιτάζοντας, ακούγοντας, ακουμπώντας τα δέντρα, σκαρφαλώνοντας στα δέντρα. Που έχουν καρδιά, συνομιλούν μεταξύ τους και προσφέρουν. Βιβλίο γνώσεων ή ποιητική μυθοπλασία; Οι περίπατοι της συγγραφέως στη φύση, τα σχέδια και οι ακουαρέλες της μας πλημμυρίζουν συναισθήματα και μας παρακινούν να κοιτάξουμε με άλλο τρόπο όσα μας περιβάλλουν. DIANA VOWLES, JOSELYN NORBURY
«Η ιστορία της τέχνης σε 21 γάτες» Μτφρ. Ι. Χονδρού, ΦΟΎΡΦΟΎΡΙ Οι γάτες του βιβλίου αυτού μας ξεναγούν στα πιο σημαντικά καλλιτεχνικά ρεύματα στον κόσμο. Από την τέχνη των αρχαίων Αιγυπτίων στο Βυζάντιο και την Αναγέννηση, μέχρι την ποπ αρτ. Γνωρίζουμε τον μαγικό ρεαλισμό, τον σουρεαλισμό, τον εξπρεσιονισμό και πολλά ακόμα ρεύματα. Το μεγάλο σχήμα του βιβλίου, τα έντονα χρώματα, η προσεγμένη έκδοση συμβάλλουν στο όμορφο αποτέλεσμα. Και δεν είναι μόνο ένα βιβλίο γνώσεων: μπορεί να προσφέρει άπειρες ώρες παιχνιδιού και διασκέδασης.
24
23-25 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2023
| ΝΗΣΙΔΕΣ
να από τα σημαντικότερα βιβλία της ξένης πεζογραφίας που κυκλοφόρησε κατά το 2023 είναι τα «Μαθήματα», του Βρετανού Ιαν ΜακΓιούαν (μτφρ. Κατ. Σχινά, εκδ. Πατάκης). Ο συγγραφέας μάς παραδίδει ένα μυθιστόρημα επτακοσίων σελίδων, στη διάρκεια των οποίων ξετυλίγει τη ζωή του ήρωά του από την παιδική ηλικία μέχρι τα γεράματα. Στο φόντο παρακολουθούμε τα ιστορικά γεγονότα που σημάδεψαν τον κόσμο από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο μέχρι την πανδημία του ιού Covid-19. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα αργό και στοχαστικό, που όμως κρατάει αμείωτη την προσοχή του αναγνώστη, προσφέροντάς του το μελαγχολικό μάθημα του χρόνου που κυλάει ανεπιστρεπτί. Από τις εκδόσεις Πατάκης επίσης κυκλοφόρησε φέτος «Η τριλογία της Κοπεγχάγης», της Τόβε Ντιτλέουσεν, μιας από τις σημαντικότερες λογοτεχνικές φωνές της Δανίας, που γεννήθηκε το 1917 στην Κοπεγχάγη και αυτοκτόνησε στα πενήντα οκτώ της χρόνια έπειτα από σκληρή πάλη με την εξάρτηση από το αλκοόλ και τα
Ε
ΞΕΝΗ ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΑ
Ταξιδεύοντας στον κόσμο μ’ ένα βιβλίο Μ. ΦΑΪΣ
Ανοιχτό Βιβλίο
ΤΗΣ ΕΛΕΝΑΣ ΜΑΡΟΥΤΣΟΥ
παυσίπονα. Η «Τριλογία» (μτφρ. Κατ. Σχινά) θα μπορούσε να θεωρηθεί προάγγελος της εξομολογητικής γραφής
που ως είδος γνωρίζει μεγάλη άνθηση σήμερα. Η συγγραφέας, έχοντας να παλέψει με τις πατριαρχικές δομές και αντιλήψεις της εποχής, κατόρθωσε να διαμορφώσει η ίδια την ταυτότητά της, να γίνει «ορατή» μέσω της συγγραφής γι’ αυτό και το έργο της έχει βρεθεί στο κέντρο του διαλόγου περί φεμινισμού. Από μια σύγχρονη και διακεκριμένη εκπρόσωπο της εξομολογητικής γραφής, τη βραβευμένη με Νόμπελ Γαλλίδα Ανί Ερνό, έχουμε φέτος ένα ακόμα βιβλίο της, την «Εμμονή» (μτφρ. Ρ. Κολαΐτη, εκδ. Μεταίχμιο). Εδώ, η Ερνό ερευνά με τον ξεχωριστό της αποστασιοποιημένο, διαυγή και ειλικρινή τρόπο τη ζήλια, την εμμονική φύση της, τις ορατές και αόρατες εκδηλώσεις της, τη σχέση της με την επιθυμία για έλεγχο, τα άκρα στα οποία μπορεί να ωθήσει τον καθένα. Το βιβλίο αποτελεί μια ακόμη ψηφίδα στο έργο της Ερνό που η ίδια έχει ορίσει ως «απρόσωπη αυτοβιογραφία». «Ο Μάγος», του Ιρλανδού Κολμ Τόιμπιν (μτφρ. Αθ. Δημητριάδου), μια βιογραφία του συγγραφέα Τόμας Μαν, μας αποκαλύπτει την προσωπικότητα και τη ζωή ενός ανθρώπου του πνεύματος που σφράγισε την ιστορία της λογοτεχνίας. Μέσα στις επτακόσιες περίπου σελίδες του, ο αναγνώστης ακολουθεί τα βήματα του Τόμας Μαν στις διάφορες χώρες όπου έζησε. Πρόκειται για ένα ταξίδι μέσα στην ιστορία, καθώς περιγράφονται όλες οι ζυμώσεις που οδήγησαν στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, η ναζιστική φρίκη, οι διώξεις και η αυτοεξορία. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον παρουσιάζει η σύνδεση κάποιων προσώπων και καταστάσε-
ων με αντίστοιχα στα πασίγνωστα βιβλία του, καθώς συνιστά έναυσμα για στοχασμό πάνω στη διαδικασία της μετουσίωσης της πραγματικότητας σε τέχνη. Μια ακόμη μυθιστορηματική βιογραφία κυκλοφόρησε το 2023, το «Αρκτικό καλοκαίρι» του Νοτιοαφρικανού Ντέιμον Γκάλκατ (μτφρ. Κλαίρη Παπαμιχαήλ, Διόπτρα). Εδώ ο Γκάλκατ επιχειρεί να αναπλάσει ένα μέρος από τη ζωή του Ε. Μ. Φόστερ, του Αγγλου συγγραφέα των βιβλίων «Δωμάτιο με θέα», «Επιστροφή στο Χάουαρντς Εντ», «Το πέρασμα στην Ινδία» κ.ά. Τα ταξίδια του συγγραφέα στην Ινδία βρίσκονται στο επίκεντρο της μυθιστορηματικής αυτής βιογραφίας όπου παρακολουθούμε εκτός από τη σύγκρουση δύο πολιτισμών, τις εσωτερικές συγκρούσεις του Φόστερ, την πνευματική και ερωτική του αφύπνιση και την ανάδυση της σεξουαλικής του ταυτότητας. Μυθιστορηματική βιογραφία είναι και το «Φλεγόμενο αγόρι» του Αμερικανού Πολ Οστερ (μτφρ. Ιω. Ηλιάδη, εκδ. Μεταίχμιο). Πρόκειται για μια ογκωδέστατη βιογραφία (1.200 σελίδες) για έναν λιγότερο γνωστό στην Ελλάδα αλλά σημαντικό Αμερικανό συγγραφέα, τον Στίβεν Κρέιν, ο οποίος γεννήθηκε το 1871 και μέχρι την ηλικία των είκοσι οκτώ ετών, όπου πέθανε, πρόλαβε να γράψει μια μεγάλη ποικιλία από κείμενα: διηγήματα, δημοσιογραφικά κείμενα, ανταποκρίσεις από πολεμικά μέτωπα, νουβέλες και ποιήματα. Στο βιβλίο διακρίνουμε τον θαυμασμό του συγγραφέα για τον Κρέιν, που σύμφωνα με τον Οστερ υπήρξε εισηγητής του μοντερνισμού στα αμερι-
ΝΗΣΙΔΕΣ | 23-25 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2023
κανικά γράμματα κι επηρέασε μεγάλα ονόματα όπως τον Ερνεστ Χέμινγουεϊ και τον Φράνσις Σκοτ Φιτζέραλντ. «Μπορνβίλ: Το διαιρεμένο βασίλειο», είναι ο τίτλος του πλέον πρόσφατου μυθιστορήματος του Βρετανού Τζόναθαν Κόου (μτφρ. Αλκ. Τριμπέρη, Πόλις). Οπως και σε άλλα του βιβλία, έτσι κι εδώ ο συγγραφέας υφαίνει ιστορίες παράλληλα με την ιστορία της χώρας του. Με αφορμή το διάσημο εργοστάσιο σοκολάτας που λειτουργεί στο Μπόρνβιλ, ένα ήσυχο προάστιο του Μπέρμιγχαμ και τον τρόπο με τον οποίο σφραγίζει τη ζωή της οικογένειας της εντεκάχρονης ηρωίδας, παρακολουθούμε όλες τις κοινωνικές αλλαγές που έλαβαν χώρα στη Βρετανία, από το 1945 ώς το Brexit και τον κορονοϊό. Αδιαμφισβήτητες αρετές της αφήγησης η οξυδέρκεια, η τρυφερότητα και το χιούμορ. Από τις εκδόσεις Gutenberg εκδόθηκε φέτος το magnus opus της ιρλανδικής καταγωγής Αϊρις Μέρντοχ, «Θάλασσα, θάλασσα (μτφρ. Αθ. Δημητριάδου). Βραβευμένο με Booker (1978) το μυθιστόρημα έχει ως κεντρικό ήρωα έναν συνταξιούχο θεατράνθρωπο, ο οποίος αποσυρμένος σε ένα ερημικό σπίτι κοντά στη θάλασσα αναστοχάζεται τις επιλογές της ζωής του, ενώ ταυτόχρονα κυνηγάει έναν εφηβικό του έρωτα που εμφανίζει ξανά η τύχη μπροστά του. Πρόκειται για ένα μυθιστόρημα με φιλοσοφικές διαστάσεις που πραγματεύεται το εύθραυστο κι ευμετάβλητο της ανθρώπινης φύσης. Φιλοσοφική βάση έχει και το διάσημο μυθιστόρημα του Θόρντον Ουάιλντερ «Η γυναίκα από την Ανδρο» (μτφρ. Αννυ Σπυράκου, Αλεξάνδρεια). Τοποθετημένο σε ένα φανταστικό νησί του Αιγαίου, τον 2ο αιώνα π.Χ. και με ηρωίδα, τη Χρυσηίδα, μια απόκληρη εταίρα από την Ανδρο, το μυθιστόρημα πραγματεύεται ηθικά διλήμματα και κοινωνικά ζητήματα που προκύπτουν από τη σύγκρουση μιας εποχής με αυτήν που τη διαδέχεται, θέματα που θα τον απασχολήσουν και οκτώ χρόνια αργότερα, στο θεατρικό του έργο «Η μικρή μας πόλη». Μια από τις συγγραφείς που γνωρίσαμε φέτος ήταν η Ρωσίδα Τατιάνα Τολστάγια με τη συλλογή διηγημάτων της «Αιθέριοι κόσμοι» (μτφρ. Αλ. Ιωαννίδου, Loggia). Και στα δεκαέξι διηγήματα της συλλογής η Τολστάγια αγγίζει με τρυφερότητα και παιγνιώδη διάθεση το πένθος, τη φθορά, το ανεκπλήρωτο του έρωτα αλλά και την κρυμμένη μαγεία πίσω απ’ το προφανές, εφευρίσκοντας μια δική της γλώσσα για να αφηγηθεί τον κόσμο και τη ζωή της μια που συχνά οι ρόδες των ιστοριών της κυλούν πάνω στις ράγες του βιώματος. Η Annabell Abbs κατορθώνει τόσο με το πρώτο της μυθιστόρημα «Η κόρη του Τζόις» όσο και με το δεύτε-
ρο έργο της «Φρίντα, Η αληθινή Λαίδη Τσάτερλι», μτφρ. Αργυρώ Μαντόγλου, Ελληνικά Γράμματα) να φωτίζει και να δώσει φωνή σε γυναικείους χαρακτήρες που έζησαν δίπλα σε λογοτεχνικούς ογκόλιθους. Το μυθιστόρημα είναι η ιστορία της γυναίκας που συντρόφεψε τον Ντ. Χ. Λόρενς καθ’ όλη τη διάρκεια της δημιουργικής του περιόδου και το χρονικό της ερωτικής σχέσης τους που κατέληξε συνώνυμη με την ιδέα της σεξουαλικής επανάστασης. Η Αμπς δεξιοτεχνικά ζωντανεύει τη Φρίντα φον Ριχτχόφεν, τη Γερμανίδα αριστοκράτισσα που υπήρξε η έμπνευση για τη Λαίδη Τσάτερλι – τον πιο αμφιλεγόμενο χαρακτήρα του Ντ. Χ. Λόρενς– και μας δίνει την ιστορία τους μέσα από τη δική της οπτική. Το 1912, μια νεαρή βαρόνη που ζει στο Νότιγχαμ κάνει κάτι το αδιανόητο – εγκαταλείπει την άνεση του σπιτιού της και τα τρία λατρεμένα παιδιά της για να ακολουθήσει τον έρωτα για τον νεαρό Λόρενς. Η τολμηρή απόφαση της Φρίντας προκάλεσε ένα από τα μεγαλύτερα σκάνδαλα της εποχής. Παρότι υπάρχουν πολλές μονογραφίες και βιογραφίες του Ντ. Χ. Λόρενς και της Φρίντας, ελάχιστες προσεγγίζουν τις λεπτομέρειες των νεανικών χρόνων της, τη λεσβιακή της σχέση κατά τη διάρκεια της εφηβείας, τον εθισμό του πατέρα της με τον τζόγο και τις γυναίκες, τον πρώτο της γάμο, τη μύησή της στις ριζοσπαστικές ιδέες των αναρχικών και των πρωτοπόρων πολιτικών αναλυτών του Μονάχου. ΤΗΣ ΑΡΓΥΡΩΣ ΜΑΝΤΟΓΛΟΥ
LANA BASTASIC
«Πιάσε το λαγό» Μτφρ.: Ισμήνη Ραντούλοβιτς, Gutenberg H αφηγήτρια και κεντρική ηρωίδα του βιβλίου, που ζει και εργάζεται στο Δουβλίνο, λαμβάνει ένα τηλεφώνημα από την παιδική της φίλη στη Βοσνία η οποία την καλεί να γυρίσει για να πάνε μαζί στην Αυστρία, καθώς, όπως την πληροφορεί, βρέθηκε ο αγνοούμενος αδελφός της, η αναζήτηση του οποίου υπήρξε ο κατ’ εξοχήν συνδετικός κρίκος ανάμεσά τους. Παρακολουθούμε τη συνάντηση και το road trip των δυο γυναικών, που διασχίζουν τις χώρες της πρώην Γιουγκοσλαβίας, ανακαλούν τα τραύματα από τα χρόνια του πολέμου, από τις εμφύλιες συρράξεις, τις έχθρες και τις αντιπαραθέσεις από το δικό τους τραυματικό παρελθόν αλλά και το παρελθόν της διαλυμένης χώρας τους. Ενα επινοητικό μυθιστόρημα, με πολλούς συμβολισμούς και γρίφους, όπου η συγγραφέας κατορθώνει μέσα από την εξιστόρηση της φιλίας δυο γυναικών να μας δώσει και την πρόσφατη ιστορία της χώρας της. Συνέχεια στη σελίδα 26
26
23-25 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2023 | ΝΗΣΙΔΕΣ
ΓΊΟΚΟ ΟΓΚΑΟΥΑ
Μ. ΦΑΪΣ
«Η πορεία της Μίνα»
EDITH WHARTON
Ανοιχτό Βιβλίο
«Το σπίτι της ευθυμίας» Μτφρ.: Μυρσίνη Γκανά, ΜΕΤΑΊΧΜΊΟ Ευκαιρία να διαβάσουμε ξανά αυτό το κλασικό έργο σε καινούργια μετάφραση. Η Λίλι Μπαρτ, μια διφορούμενη ηρωίδα, έχοντας υποστεί μια μεγάλη μεταβολή μετά τη χρεοκοπία και τον θάνατο των γονιών της, πασχίζει να ισορροπήσει και να επανενταχτεί στην τάξη όπου ανήκει κοινωνικά, με μόνο όπλο την ομορφιά και τη φινέτσα της. Στον κόσμο αυτόν οι απολαύσεις και η καλή ζωή είναι το ζητούμενο, όμως περισσεύει και η υποκρισία, η περιφρόνηση για τους αδύναμους και η απληστία. Η μόνη λύση είναι ένα καλός γάμος, ένας συμβιβασμός απαιτεί από εκείνη αρκετές παραχωρήσεις που δεν φαίνεται διατεθειμένη να κάνει. Σε οριακά δυσχερή θέση τόσο οικονομικά όσο και κοινωνικά, το κρίσιμο ερώτημα επανέρχεται: Αρκεί η ασφάλεια και η υλική ευμάρεια για να «εγκατασταθεί» στο σπίτι της ευθυμίας ή μήπως εν τέλει η ελαφρότητα και η επιφανειακή ανεμελιά δεν είναι προάγγελος της ευτυχίας αλλά ενός μη αντιστρέψιμου μαρασμού; JON FOSSE
«Το άλλο όνομα» Μτφρ.: Σωτήρης Σουλιώτης, GUTENBERG Αυτός ο πρώτος τόμος περιλαμβάνει το πρώτο και δεύτερο μέρος της επταλογίας του Νορβηγού Γιον Φόσε που, τη φετινή χρονιά έλαβε το Βραβείο Νόμπελ της Σουηδικής Ακαδημίας. Μέσα από αφήγηση με ρυθμό, χωρίς σχεδόν καμία τελεία αλλά με περίτεχνες παύσεις, ο συγγραφέας καταφέρνει να αποδώσει όλες τις διαδρομές και τις διαστάσεις του ήρωά του, Ασλε, ζωγράφου, αλλά και τη ζωή ενός άλλου, συνονόματου ζωγράφου που ζει κάπου κοντά
και είναι εξαρτημένος από το ποτό. Ο ήρωας ζει μόνος του σε ένα χωριουδάκι, με την παρουσία αλλά και την απουσία της Αλες, της γυναίκας του, που έχει πεθάνει, και έναν εργένη γείτονα ψαρά, τη μοναδική σχεδόν συναναστροφή του. Ολα δίνονται με εκπληκτική διαύγεια, ακόμα και όταν μιλάει για τις πιο τετριμμένες ανθρώπινες στιγμές. IRIS MURDOCH
«Η καμπάνα» Μτφρ.: Εφη Τσιρώνη, ΔΊΟΠΤΡΑ «Η καμπάνα» (1958) είναι το τέταρτο μυθιστόρημα της Μέρντοχ, όπου εφαρμόζει τεχνικές που εξέλιξε στα επόμενα έργα της. Εδώ, ακόμα και οι δευτερεύοντες χαρακτήρες, ενσαρκώνουν ιδέες, ηθικά διλήμματα και αντιφάσεις καθώς και την αναγκαιότητα της θρησκευτικής πίστης και του σαρκικού έρωτα. Η πλοκή εκτυλίσσεται στο Αβαείο Ίμπερ, στο Γκλοστεσάιρ, όπου η Ντόρα, μια νεαρή, πρώην φοιτήτρια της Σχολής Καλών Τεχνών καταφθάνει για να συναντήσει τον σύζυγό της, Πολ, που είχε εγκαταλείψει πριν λίγους μήνες προκειμένου να δοκιμάσει τις δικές της δυνάμεις και ικανότητες επιβίωσης. Ο Πολ ιστορικός τέχνης φιλοξενείται από μια θρησκευτική κοσμική κοινότητα και βρίσκεται σε αναζήτηση των δικών του πνευματικών και ηθικών ορίων, ενώ τον απασχολούν ζητήματα πίστης και θρησκείας, έχοντας βάλει στόχο να καλλιεργήσει την πνευματικότητά του σε μια κατ’ εξοχήν υλιστική εποχή. ΚΟΛΟΥΜ ΜΑΚΚΑΝ
«Απειρόγωνο» Μτφρ.: Τόνια Κοβαλένκο, ΚΑΣΤΑΝΊΏΤΗΣ Ο ιρλανδός Κόλουμ ΜακΚάν γράφει ένα επικό μυθιστόρημα με φόντο το Ίσραήλ, έναν τόπο συγκρούσεων όπου η κάθε μετακίνηση περνάει καθημερινά από πλήθος σημείων ελέγχου. Οι δυο κύριοι χαρακτήρες, ο Παλαιστίνι-
ος Μπασάμ Αραμίν και ο Ίσραηλινός Ράμι Ελχανάν παρά τις αντίξοες συνθήκες και τις προσωπικές τους τραγικές απώλειες –έχουν και οι δυο χάσει από μια κόρη στον πόλεμο– έχουν ξεπεράσει τις διαφορές τους και έχουν παραδόξως γίνει στενοί φίλοι. Ο συγγραφέας με τόλμη παρουσιάζει τις συνέπειες της βίας του πολέμου και να μιλήσει για τα δεινά της διαμάχης ανάμεσα στους δυο λαούς που διεκδικούν τον ίδιο τόπο, έναν τόπο που έχει ποτιστεί από το αίμα αθώων θυμάτων. Διασχίζοντας τον χρόνο και την ιστορία, τους κύκλους των εποχών και της φύσης συνθέτει ένα μεγαλειώδες πολυδιάστατο μυθιστόρημα που μιλάει για το παρόν, χωρίς νουθεσίες και διδακτισμό αλλά με ρεαλισμό και βαθιά κατανόηση των ατελέσφορων συγκρούσεων. MARGUERITE AUDOUX
«Marie-Claire» Μτφρ.: Μαρία Γυπαράκη, LIBROFILO&CO Ενα προδρομικό αφήγημα γυναικείας αυτομυθοπλασίας που κυκλοφόρησε το 1910 και με την καθαρότητα του ύφους και την καινοτομική γραφή προκάλεσε τον θαυμασμό και το ενδιαφέρον των αναγνωστών. Στο Marie-Claire η Οντού περιγράφει εικόνες καθημερινές με μοναδική διαύγεια και μινιμαλισμό που διαβάζεται ακόμα ως ένα σύγχρονο έργο και «δίνει συνέχεια στα γεγονότα που καταγράφει», όπως τονίζεται και στην εισαγωγή. Μέσα από το βλέμμα ενός μικρού παιδιού και μιας νεαρής γυναίκας αργότερα παρακολουθούμε την ιστορία της ηρωίδας δοσμένη με ιδιοφυή στιλιστική οικονομία, ισορροπώντας ανάμεσα στις περιγραφές και στη δύναμη της εσωτερικής δράσης. Η Μαργκαρίτ Οντού υπήρξε μια ταπεινή μοδίστρα όχι κάποια διανοούμενη αλλά και μια γοητευτική αφηγήτρια ιστοριών.
Μτφρ.: Αννα Παπασταύρου, ΠΑΤΑΚΗΣ Ενα μυθιστόρημα οδυνηρής ενηλικίωσης από μια εκ των σημαντικότερων συγγραφέων της Ίαπωνίας, μέσα από τη νεαρή ηρωίδα της μας δίνει και τη μεταβατική εποχή στην ιστορία της χώρας της. Η δωδεκάχρονη Τομόκο μεταβαίνει για έναν χρόνο από την Οκαγιάμα στο Τόκιο σε ένα συγγενικό σπίτι, μια έπαυλη με αλλόκοτους ανθρώπους και αλλόκοτες συνήθειες. Μέσα στο σπίτι εκτός από την ασθενική εξαδέλφη της, υπάρχουν εκκεντρικοί χαρακτήρες με γοητευτική ιστορία και δυτικές επιρροές. Η Μίνα μυείται στη λογοτεχνία, στα εξωτικά ζώα που έχουν εγκαταστήσει στον ζωολογικό κήπο του σπιτιού, αλλά και στους Ολυμπιακούς Αγώνες. Σταδιακά ανακαλύπτει τα μυστικά και ψέματα που κρύβονται πίσω από τη βιτρίνα της οικονομικής ευμάρειας και άνεσης. ΒΊΓΚΝΤΊΣ ΓΊΟΡΤ
«Διαθήκη και Παρακαταθήκη» Μτφρ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, ΠΟΤΑΜΟΣ Το μυθιστόρημα της Βίγκντις Γιορτ διαβάζεται απνευστί (έχει μεταφραστεί σε είκοσι γλώσσες κι έχει πουλήσει πάνω από 150.000 αντίτυπα στη Νορβηγία). Το θέμα του κοχλάζει και το βλέμμα του είναι απόμακρο και ψυχρό (ακόμη κι όταν η ηρωίδα βγαίνει εκτός εαυτού). Μια απωθημένη ιστορία σεξουαλικής κακοποίησης (σαν σκοτεινό όνειρο) αναδύεται όταν ανοίγει η διαθήκη του φρεσκοπεθαμένου γεννήτορα. Η Μπέργκλιοτ, η μεγαλύτερη κόρη της οικογένειας, σκαλίζει το παλιό τραύμα και παρασύρει στη δίνη του τα πάντα. Η συγγραφέας ουσιαστικά μ’ αυτό το μυθιστόρημά της (όπου ουσιαστικά ξεδιπλώνει ένα φαντασμαγορικό οικογενειακό σφαγείο) δεν προκάλεσε μόνο τη μήνι των οικείων της, αλλά άνοιξε μια μεγάλη δημόσια συζήτηση για το τι λέγεται και δεν λέγεται στη λογοτεχνία (βρισκόμαστε το 1996), για το πώς μεταμφιέζουμε το προσωπικό βίωμα, για το πώς επινοούμε αφηγηματικά τον εαυτό μας. DONNA TART
«Η μυστική ιστορία» Μτφρ.: Μιχάλης Δελέγκος, ΔΊΟΠΤΡΑ To πρώτο μυθιστόρημα της Αμερικανίδας Ντόνα Ταρτ το οποίο δικαίως θεωρήθηκε ένα σύγχρονο κλασικό, δημοσιεύτηκε το 1992 και εξακολουθεί να προκαλεί νέες αναγνώσεις και σχολιασμούς. Πρόκειται για ένα πανεπιστημιακό μυθιστόρημα (campus novel) που εκτυλίσσεται στη νέα Αγγλία και περιγράφει τη ζωή μιας κλειστής συντροφιάς εκκεντρικών και φιλόδοξων νεαρών, οι οποίοι υπό την καθοδήγηση του κλασικιστή καθηγητή τους ανακαλύπτουν έναν νέο τρό-
RUTH OZEKI
«To βιβλίο της μορφής και του κενού» Μτφρ. Μυρσίνη Γκανά, ΚΛΕΙΔΆΡΙΘΜΟΣ Μετά τον θάνατο του πατέρα του, ο δεκατριάχρονος Μπένι ακούει τις φωνές από τα αντικείμενα του σπιτιού, τα ακούει να εκφράζουν το παράπονο, τον θυμό και τη θλίψη τους. Ο Μπένι καταφεύγει στη βιβλιοθήκη, εκεί συναντάει διάφορα αλλόκοτα πλάσματα και μαθαίνει να ακούει μόνο όσα τον ενδιαφέρουν πραγματικά. Κάποια στιγμή αρχίζει να ακούει το δικό του βιβλίο. Άυτή η φωνή τον ακολουθεί παντού, τον καθοδηγεί, τον συμβουλεύει, και αναλαμβάνει να πει όσα ο ίδιος αδυνατεί να εκφράσει. Το μυθιστόρημα αποτελεί έναν ύμνο στη δύναμη των βιβλίων να διατηρούν τη δική τους ζωή και να μεταβάλλονται μέσα στο χρόνο και στον χώρο αλλάζοντας μορφές.
ΤΟΥ ΓΙΑΝΝΗ ΚΑΛΟΓΕΡΟΠΟΥΛΟΥ
Η ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ στα τέλη της προπερασμένης χρονιάς, μετά από δεκαέξι χρόνια αναμονής, του μυθιστορηματικού δίπτυχου «Ο επιβάτης/Stella Maris», αλλά κυρίως ο θάνατος του Κόρμακ ΜακΚάρθι στις 13 Ιουνίου, ανακίνησαν το ενδιαφέρον γύρω από το έργο ενός από τους σπουδαιότερους συγγραφείς της αμερικανικής, και όχι μόνο, λογοτεχνίας. Επακόλουθο του ενδιαφέροντος αυτού υπήρξε η ένθερμη υποδοχή της μετάφρασης, για πρώτη φορά στα ελληνικά, του μυθιστορήματος «Τέκνο του Θεού» (μτφρ. Παναγιώτης Κεχαγιάς, εκδόσεις Gutenberg), το οποίο ταυτόχρονα έλκει και απωθεί τον αναγνώστη και αυτής της δυναμικής αναβλύζει αναθεωρημένη η έννοια της αναγνωστικής απόλαυσης. Είναι ευτυχές γεγονός πως οι εκδόσεις Διόπτρα έχουν αναλάβει να επανεκδώσουν και να συμπληρώσουν το σύνολο του έργου τής, δυστυχώς μάλλον υποτιμημένης στα μέρη μας, Κάρσον Μακάλερς. Το «Ρολόι χωρίς δείκτες» (μτφρ. Μιχάλης Μακρόπουλος) που συναρπάζει με την απλότητά Συνέχεια στη σελίδα 28
ΚΆΛΛΙΟΠΗ ΆΣΆΡΓΙΩΤΆΚΗ
πο σκέψης που εμπλουτίζει τη ζωή τους και τους διαφοροποιεί από τους υπόλοιπους συμφοιτητές τους. Οταν όμως ένα μέλος της ομάδας βρίσκεται νεκρό προκύπτουν πλήθος από ηθικά διλήμματα, το δε μυθιστορήματα αποκτά σασπένς καθώς ο ένοχος βρίσκεται ανάμεσά τους και το κακό απειλεί με την κυριαρχία του.
27
ΑΝΟΙΧΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
ΝΗΣΙΔΕΣ | 23-25 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2023
23-25 23-25 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2022 2023
ΑΚΗΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΗΣ
Ανοιχτό Βιβλίο
28
του, απόρροια της αφηγηματικής άνεσης και της μη ανάγκης της συγγραφέως για καταφυγή σε περίτεχνα κόλπα και παρακινδυνευμένα τεχνάσματα, αποτελεί ένα χαρακτηριστικό δείγμα της εργογραφίας τής Μακάλερς, μια κατάλληλη αναγνωστική πύλη εισόδου.
Με το «Οταν παύουμε να καταλαβαίνουμε τον κόσμο», ο Μπενχαμίν Λαμπατούτ έπαψε να αποτελεί ένα ανατέλλον αστέρι της λατινοαμερικάνικης λογοτεχνίας και είδε το έργο του να αναγνωρίζεται, να μεταφράζεται και να εκδίδεται σε πολλές χώρες σε όλον τον κόσμο, με την κριτική και
τους αναγνώστες να το υποδέχονται θερμά. Με το «MANIAC» (μτφρ. Αγγελική Βασιλάκου, εκδόσεις Δώμα) μοιάζει να εγκαθιδρύει ένα νέο υποείδος, αυτό του επιστημονικού ρεαλισμού, σε ένα αποτέλεσμα αναπάντεχα γοητευτικό, που προκαλεί ίλιγγο, ανοίγοντας στον αναγνώστη νέα παράθυρα αναζήτησης, ενώ ταυτόχρονα προσφέρει απόλαυση όπως κάνει η καλή λογοτεχνία. Τα «Ονειρα τρένων» (μτφρ. Παναγιώτης Κεχαγιάς, εκδόσεις Αντίποδες) του Ντένις Τζόνσον ήταν ένα από τα βιβλία που ανέμενα με μεγάλη ανυπομονησία. Το μέγεθος, αλλά και οι συγγραφικές αποφάσεις σχετικά με το ύφος, τη γλώσσα αλλά και τη διάρθρωση της πλοκής, επιτρέπουν στον αναγνώστη να μελετήσει και να κατανοήσει το γιατί αυτή η νουβέλα θεωρείται υποδειγματική. Υπάρχουν έργα τα οποία συντελούν στην όξυνση της αναγνωστικής επάρκειας, τέτοιο βιβλίο είναι αυτό. Το «Μοντεβιδέο» (μτφρ. Ναννά Παπανικολάου, εκδόσεις Ικαρος), το πλέον πρόσφατο βιβλίο του Ενρίκε Βίλα-Μάτας δεν θα μπορούσε να λείπει από τη συγκεκριμένη αναγνωστική σύνοψη της χρονιάς. Χαρακτηριστικό και απολαυστικό δείγμα γραφής του Ισπανού συγγραφέα, που τοποθετεί στον πυρήνα του μυθιστορήματος ένα διήγημα του Κορτάσαρ και δεν διστάζει να φανερώσει τις εμμονές και τα πάθη του, να αναμετρηθεί μαζί τους και, έτσι, παίζοντας το λογοτεχνικό παιχνίδι με την προσήλωση παιδιού να επιφέρει καίριο πλήγμα στην διάχυτη πλήξη και την περιρρέουσα σοβαροφάνεια. Παρότι κυκλοφόρησε στις αρχές της χρονιάς, η «Παρακαταθήκη» (μτφρ. Κάλλια Παπαδάκη, εκδόσεις Μεταίχμιο) του Ερνάν Ντίαζ δεν έχασε τη θέση της ανάμεσα στα καλύτερα μυθιστορήματα του 2023. Ενα ιδιαιτέρως πλουραλιστικό μυθιστόρημα, απολαυστικό στην ανάγνωση, που δεν μπερδεύει τον αναγνώστη με τα τερτίπια του, φτιαγμένο με τρόπο περίτεχνο αλλά ταυτόχρονα προσιτό, που δεν θυσιάζει την απόλαυση για χάρη ή υπό το βάρος της φιλοδοξίας και της εκζήτησης. Η ετήσια σταθερά: ένα ακόμα βιβλίο του τεράστιου Ρομπέρτο Μπολάνιο στα ελληνικά σε μετάφραση Κρίτωνα Ηλιόπουλου από τις εκδόσεις Αγρα. Η «Νυχτωδία της Χιλής», το άτυπο ταίρι του αριστουργηματικού «Φυλαχτού», κυκλοφόρησε όσο εκείνος ζούσε και δεν ανασύρθηκε από κάποιο μπαούλο ή ψηφιακό σύννεφο. Νουβέλα που διαθέτει όλες τις αρετές του μπολανικού σύμπαντος, μια κατάλληλη οδός γνωριμίας με το έργο του τρομερού Χιλιανού. Οι αισθητικά χαρακτηριστικές εκδόσεις Carnívora, συνυφασμένες με την ισπανόφωνη λογοτεχνία, με την
| ΝΗΣΙΔΕΣ
κυκλοφορία του μυθιστορήματος «Η κοιλιά του γαϊδάρου» (μτφρ. Ασπασία Καμπύλη) της νεαρής Αντρέα Αμπρέου σύστησαν στο ελληνικό κοινό ακόμα μια ενδιαφέρουσα συγγραφική φωνή. Σκληρός ρεαλισμός κάτω από τον μανδύα της τρυφερότητας και της αναπόλησης της παιδικής ηλικίας, ένα καλό βιβλίο, μια πρώτη υπόσχεση εκ μέρους της συγγραφέως. Πώς θα μπορούσε να μιλήσει κανείς για την αναγνωστική του χρονιά χωρίς να αναφερθεί με θαυμασμό στο «Herscht 07769» (μτφρ. Μανουέλα Μπέρκι, εκδόσεις Πόλις) του Λάσλο Κρασναρχοκάι; Απευθύνεται πλέον σε ένα διευρυμένο αναγνωστικό κοινό, ίδιον της πραγματικά υψηλής αν κι ερμητικής γραφής. Ο Ραντουάν Νασάρ έγραψε τη δεκαετία του 1970, ύστερα αποσύρθηκε και σώπασε. Η έξοδός του από τα όρια της πορτογαλόφωνης αγοράς έγινε χάρη στη βράβευσή του το 2016 με το βραβείο Καμόες. Η νουβέλα του «Ενα ποτήρι οργή» (εκδόσεις Πατάκη) με τη μετάφραση εγγύηση της Αθηνάς Ψυλλιά, μια ιστορία σεξουαλικού πάθους, συστήνει έναν από τους πλέον αποκρουστικούς και αντιπαθείς πρωτοπρόσωπους αφηγητές, αναδεικνύει το ανθρώπινο που συνοδεύει το ένστικτο, τη γεμάτη από μαύρες κηλίδες ψυχοσύνθεση, το κακό που επωάζεται πριν ξεχυθεί. Οι εκδόσεις Loggia, με την προγραμματική θέση για σύσταση στο κοινό συγγραφέων που δεν έχουν ώς τώρα μεταφραστεί, πρόσθεσαν στον κατάλογό τους τη γεννημένη στην Ελβετία Ντοροτέε Ελμιγκερ, με το μυθιστόρημα «Από το εργοστάσιο της ζάχαρης» (μτφρ. Γιάννης Καλιφατίδης). Η έμπνευση και η υλοποίηση, το κατακερματισμένο κείμενο, οι διακειμενικές αναφορές, οι παύσεις και οι επιταχύνσεις, τα νήματα της αφήγησης που μένουν μετέωρα, η οξυδέρκεια στην παρατήρηση, το αίσθημα μιας άναρχης γραφής που γοητεύει με την άνεση στη διαχείριση του πολυποίκιλου υλικού, ο φαινομενικά παροντικός και γραμμικός χρόνος της συγγραφής· μια μεταμοντέρνα σύνθεση που, ωστόσο, δεν υποτάσσεται στην εγκεφαλικότητα. Το «Ζήσε γρήγορα» της Μπριζίτ Ζιρό (μτφρ. Σοφία Αυγερινού, εκδόσεις Καστανιώτη), με τον στακάτο ρυθμό και την υψηλή αφηγηματική ένταση, δεν αναλώνεται στο βίωμα, δεν περιορίζεται ούτε στη λογοτεχνία του τραύματος, ούτε στην υποκατηγορία της κουίρ αυτομυθοπλασίας και αυτό, σε συνδυασμό πάντα με τις λογοτεχνικές του αρετές, αποδεικνύεται καθοριστικό στοιχείο στην αναγνωστική απόλαυση που χαρίζει. H Ρουθ Παντέλ (έδρα Ποίησης στο King’s College, υποψήφια για βραβείο Ράνσιμαν) έγραψε ένα σαγηνευτικό βιβλίο («Οι Κόρες του Λαβύ-
λογραφία με τους κατασκόπους που κατέστρεφε) όπως ηθοποιούς, σκηνοθέτες, συγγραφείς κ.λπ. Η αγάπη του για την Κορνουάλη (και συγγραφικό του καταφύγιο) και το διαρκές ανοιχτό τραύμα από τον κακοποιητικό του πατέρα σφραγίζουν αυτό το επιστολικό υλικό που αποτυπώνει παραστατικά και νηφάλια μια πολυκύμαντη εποχή επτά δεκαετιών. Στον τόμο «Οταν έρθεις θα είμαι σχεδόν ευτυχισμένος» (μτφρ. Σταύρος Παπασταύρου, Ελληνικά Γράμματα) η επιμελήτρια Alessandra Grandelis συγκέντρωσε τα γράμματα που έστειλε ο Αλμπέρτο Μοράβια (1907-1990) στην Ελσα Μοράντε (1912-1985) στο μεσοδιάστημα 19471983. Δυο μυθικά πρόσωπα της ιταλικής λογοτεχνίας που ανακαλούν στον αναγνώστη επιστολικό υλικό περιώνυμων επιστολογράφων (Φ. Κάφκα-Μ. Γιεσένσκα, Πλαθ-Χιουζ, Σαρτρ-Μποβουάρ κ.λπ.). Ο Μοράβια (τα γράμματα της Μοράντε δεν σώθηκαν) ξεδιπλώνει τον έρωτα, την ανασφάλεια και τη μοναξιά του απερίφραστα και γυμνά. Κι όχι μόνο. Παράλληλα αποτυπώνονται οι λογοτεχνικές και βιοποριστικές ανησυχίες του μέσα από μια πολυκύμαντη σχέση που πέρασε από γάμο, χωρισμό, συνεχείς απομακρύνσεις, αλλά και εξακολουθητική συναισθηματική εξάρτηση.
ΧΑΡΗΣ ΠΑΠΑΔΗΜΗΤΡΑΚΟΠΟΥΛΟΣ
ρινθου», μτφρ. Σ. Βαφέας, Ποταμός), όπου συνδυάζει έρευνα και μυθοπλασία. Η πρωταγωνίστρια της Παντέλ, η Ελληνοβρετανίδα ζωγράφος, επιστρέφοντας στην Κρήτη ανακαλύπτει την αποσιωπημένη εβραϊκή φύτρα της. Αυτό την ωθεί να μπει στον «λαβύρινθο» της ατομικής και συλλογικής μνήμης. Το αποτέλεσμα είναι ένα στιβαρό βιβλίο για την αφανισμένη εβραϊκή κοινότητα των Χανίων σε καιρούς ζοφερούς αλλά και για τον αυτοπροσδιορισμό της ηρωίδας. Οι επιστολές του John le Carré «(1945-2020)» συγκεντρώθηκαν από τον δημοσιογράφο γιο του Τιμ Κόρνγουελ (Ντέιβιντ Κόρνγουελ είναι το πραγματικό όνομα του πρώην Βρετανού πράκτορα των Μ15 και Μ16) υπό τον τίτλο «Η ιδιωτική ζωή ενός κατασκόπου» (μτφρ. Βεατρίκη Κάντζολα Σαμπατάκου, Bell). Μαζί με την αυτοβιογραφία του «Η σήραγγα των περιστεριών» (μτφρ. Βεατρίκη Κάντζολα-Σαμπατάκου, Bell) συμπληρώνουν τον μη μυθοπλαστικό κόσμο του διάσημου συγγραφέα. Ο Λε Καρέ, όπως ήταν μεθοδικός στην σμίλευση των ηρώων του και του πραγματολογικού σύμπαντος των μυθιστορημάτων του υπήρξε κι ένας άκρως επιμελής επιστολογράφος. Εγραφε χειρόγραφα και είχε μια τεράστια γκάμα παραληπτών των γραμμάτων του (εκτός από την αλλη-
29
ΑΝΟΙΧΤΟ ΒΙΒΛΙΟ
ΝΗΣΙΔΕΣ | 23-25 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ2022 2023
30
Μ. ΦΑΪΣ
23-25 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2023 | ΝΗΣΙΔΕΣ
τη συγκομιδή των εκδόσεων του 2023, ξεχωρίζουν βιβλία που πραγματεύονται επαναστάσεις και εξεγέρσεις και άλλα που φωτίζουν λιγότερο γνωστές όψεις της ναζιστικής Κατοχής. Οι επαναστάσεις προσεγγίζονται από τη σκοπιά της παγκόσμιας ιστορίας. Το βιβλίο της Annie Jourdan «Νέα Ιστορία της γαλλικής Επανάστασης» (Πόλις) την εντάσσει σε ένα ευρύτερο πλαίσιο, αναδεικνύοντας τις δομικές της συγγένειες με άλλες νεωτερικές επαναστάσεις, όπως στην Αγγλία τον 17ο αιώνα και στον Πόλεμο της Ανεξαρτησίας στην Αμερική. Η ιστορικός πραγματεύεται με φρέσκο βλέμμα το παλαιό πρόβλημα της τρομοκρατίας, θεωρώντας την αναπόσπαστο κομμάτι ενός μακροχρόνιου εμφυλίου πολέμου και ασκώντας κριτική στις απλουστευτικές ερμηνείες που την αποδίδουν σε μηχανορραφίες του Ροβεσπιέρου. Επιπλέον, συζητά τη σημασία συναισθημάτων όπως ο φόβος, το μίσος, η επιθυμία εκδίκησης, αλλά και τη σημασία της χαράς και της αδελφοσύνης στα κίνητρα τόσο των ελίτ όσο και των λαϊκών στρωμάτων. Αντίθετα σε αναθεωρητικές ερμηνείες, η συγγραφέας αποτιμά θετικά τα επιτεύγματα της Επανάστασης. Κάπως ανάλογα, η Αντα Διάλλα, στο βιβλίο της «Η ρωσική αυτοκρατορία και ο ελληνικός κόσμος. Τοπικές, ευρωπαϊκές και παγκόσμιες ιστορίες στην εποχή των επαναστάσεων» (Αλεξάνδρεια), τοποθετεί την ελληνική Επανάσταση του 1821 σε ένα διεθνικό πλαίσιο, με αναφορά τη Ρωσία. Η ενδιαφέρουσα προσέγ-
Ανοιχτό Βιβλίο
Σ
ΙΣΤΟΡΙΑ
Παλαιές και νέες ιστορικές αφηγήσεις: επαναστάσεις, εξεγέρσεις, Ολοκαύτωμα ΤΗΣ ΡΙΚΑ ΜΠΕΝΒΕΝΙΣΤΕ
γιση της ιστορικού εστιάζει, πέρα από τις διπλωματικές σχέσεις, στη γλώσσα της διεθνούς πολιτικής. Περνώντας από τα Ορλωφικά στο συνέδριο της Βιέννης έως στην ίδια την Επανάσταση, η Διάλλα εξετάζει το πώς «φτιάχτηκε» σταδιακά και εξελίχθηκε μια γλώσσα του διεθνούς δικαίου που σημασιοδότησε τον αγώνα των Ελλήνων και τον νομιμοποίησε ιδεολογικά. Η ιστορικός επιμένει στον ρόλο που έπαιξαν οι Ρώσοι σε αυτήν τη νομιμοποίηση. Στο βιβλίο «Επανάσταση. Πολιτισμική και διανοητική Ιστορία» (Εκδόσεις του 21ου), ο Enzo Traverso επιχειρεί να προσεγγίσει το παρελθόν μέσα από την «ορατότητά» του, για να ερμηνεύσει τις επαναστάσεις του 19ου και του 20ού αι-
ώνα χρησιμοποιώντας ένα μοντάζ «διαλεκτικών εικόνων» (Β. Μπένγιαμιν): από τις «ατμομηχανές της ιστορίας», τα «εξεγερμένα σώματα», τα επαναστατικά σύμβολα και τόπους μνήμης, η εξιστόρηση των επαναστάσεων γίνεται μέσα από, περισσότερο ή λιγότερο, γνωστές εικόνες, όπως πίνακες και φωτογραφίες. Από αυτό το φιλόδοξο πανόραμα –της Ευρώπης του 1848, της γαλλικής Κομμούνας, της ρωσικής Επανάσταση, της Κίνας, το 1949 και της Κούβας το 1959… – δεν λείπει η πολιτική και θεωρητική συζήτηση, για τον «επαναστάτη διανοούμενο», την επαναστατική βία και τα κινήματα απελευθέρωσης. Το βιβλίο του Λεωνίδα Καλλιβρετάκη «Το Πολυτεχνείο έξω από το Πολυ-
τεχνείο. Οι αφανείς ήρωες της εξέγερσης του 1973» (Θεμέλιο) μας μεταφέρει από το παγκόσμιο στο τοπικό και από την επανάσταση στην εξέγερση. Ο Καλλιβρετάκης παρατηρεί ότι αυτό που έκανε το Πολυτεχνείο «Πολυτεχνείο» δεν ήταν όσα συνέβησαν μέσα στο κατειλημμένο ίδρυμα εκείνες τις μέρες, αλλά όσα συνέβησαν έξω από αυτό, δηλαδή οι διαδηλώσεις χιλιάδων «απλών» ανθρώπων, μαθητών και εργαζομένων που, συμπαρεστεκόμενοι στους φοιτητές, βγήκαν στους δρόμους και ήρθαν σε αιματηρές συγκρούσεις με την αστυνομία και τον στρατό. Ο Καλλιβρετάκης παρακολουθεί τα ίχνη τους στις εφημερίδες, στη δίκη του Πολυτεχνείου το 1975, όπου κατέθεσαν ως μάρτυρες, ή σε κατοπινές
ΝΗΣΙΔΕΣ | 23-25 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2023
κενών της, το συμβάν της απώθησης αλλά και την εκ των υστέρων αναμέτρηση με το παρελθόν. Ενα παράθυρο που αποκαλύπτει την εσωτερική ζωή μιας «κοινής», συνηθισμένης, γερμανικής οικογένειας, στην ίδια ταραγμένη εποχή, ανοίγει το βιβλίο του Millech Titus «Τόπος εγκλήματος: Οικογένεια. Μια κανονική γερμανική οικογένεια» (Θύραθεν). Επιστολές, ένα ημερολόγιο και προσωπικές σημειώσεις από την προπολεμική εποχή σε αυτήν του πολέμου έως τα μεταπολεμικά χρόνια, συγκροτούν ένα πλούσιο οικογενειακό αρχείο στο οποίο σκύβει ο συγγραφέας με τόλμη για να σχολιάσει τα συναισθήματα, τις ιδέες και τις στάσεις που αποκαλύπτουν: τύφλωση απέναντι στον ναζισμό, συναισθήματα που ενώνουν τη μάζα, παρανοϊκός φόβος και μίσος για τους Εβραίους, άνευ όρων αγάπη για την πατρίδα, απουσία μεταμέλειας και ντροπής για τα γερμανικά εγκλήματα. Τα βιβλία του Γιάννη Καρατζόγλου «Μεσεγγυούχοι και Δοσίλογοι και το τέλος της εβραϊκής επιχειρηματικότητας στην κατοχική Θεσσαλονίκη» (Επίκεντρο) και του Ανδρέα Μπουρούτη «Εβραϊκές περιουσίες. Κράτος και δωσιλογισμός στη Θεσσαλονίκη 1943-1949» (Αλεξάνδρεια) εξετάζουν το δύσκολο ζήτημα της συνεργασίας με τους κατακτητές και της οικονομικής εκμετάλλευσης του διωγμού των Εβραίων της Θεσσαλονίκης. Ο Καρατζόγλου μελετά τον θεσμό των «μεσεγγυούχων» ως μηχανισμό μεταβίβασης της περιουσίας και των δραστηριοτήτων των Εβραίων της πόλης. Η λεηλασία των επιχειρήσεων από τους κατακτητές φέρνει στην επιφάνεια τον ρόλο του ελληνικού κατοχικού κράτους και των οικονομικών δωσιλόγων που, συνεργαζόμενοι με τους Γερμανούς, κυριάρχησαν μεταξύ εκείνων που ωφελήθηκαν από το τέλος της εβραϊκής επιχειρηματικής δραστηριότητας. Ο Μπουρούτης μελετά το ίδιο θέμα και, με πυρήνα συγκεκριμένες οδούς της πόλης, αποτυπώνει τις εντυπωσιακές αλλαγές στον εμπορικό και τον οικονοΣυνέχεια στη σελίδα 32
Μ. ΦΑΪΣ
μαρτυρίες, διασταυρώνει στοιχεία και αποδίδει στους αφανείς, που ήταν πρωταγωνιστές στους δρόμους της Αθήνας για λίγα εικοσιτετράωρα εξέγερσης ενάντια στη δικτατορία, τη θέση που τους αρμόζει στην ιστορία. Η ένοπλη εξέγερση, την άνοιξη του 1943, ήταν αυτή που έκανε γνωστό το γκέτο της Βαρσοβίας. Στο βιβλίο του «Σκόρπια. Ταξίδι στα αρχεία του γκέτο της Βαρσοβίας» (Νήσος), ο Ζορζ Ντιντί Ουμπερμάν σκύβει πάνω σε έγγραφα και φωτογραφίες, τεκμήρια που με κίνδυνο της ζωής τους συγκέντρωσαν τα μέλη της ομάδας του ιστορικού Εμάνουελ Ρίνγκελμπλουμ, μέσα σε μεγάλα κιβώτια και μεταλλικά δοχεία, και τα διέσωσαν θάβοντάς τα στο χώμα. Ο συγγραφέας μάς υπενθυμίζει ότι μέσα σε ένα σύμπαν τρομοκρατίας και θανάτου, αντίσταση ήταν όλες εκείνες οι μικρές ή μεγάλες χειρονομίες της αλληλεγγύης και της επιβίωσης. Αντίσταση ήταν και η διάσωση των φωτογραφιών, εικόνες που ο συγγραφέας διαβάζει και αναλύει ξεχωριστά, αλλά και σε ομάδες, φωτογραφίες που τεκμηριώνουν και μεταδίδουν ιστορικά και πολιτικά «παραδείγματα». Ελάχιστα παιδιά επέζησαν από το Ολοκαύτωμα. Τι θυμούνται; Πώς θυμούνται τον εαυτό τους και αυτά που συνέβησαν, τα λίγα εβραιόπαιδα από την Ελλάδα; Αυτά τα ερωτήματα απασχολούν την Ποθητή Χαντζαρούλα στο βιβλίο της «Τα παιδιά θυμούνται το Ολοκαύτωμα» (Πλέθρον), έναν επιστημολογικό στοχασμό για το αρχείο, τη μαρτυρία, την ανάμνηση και την ιστορική γραφή, που στέκεται κριτικά απέναντι στις πολιτικές χρήσεις της μνήμης. Η προσέγγισή της κινείται ανάμεσα σε δύο πόλους που βρίσκονται σε διαλεκτική σχέση: Από τη μια οι ομόκεντροι κύκλοι της μνήμης (παιδικής, ατομικής, οικογενειακής, εβραϊκής, θεσμικής, πολιτικής, πολιτισμικής) και από την άλλη οι κύκλοι του πολέμου και της γενοκτονίας (ο διωγμός και οι εμπειρίες των θυμάτων, ιδιαίτερα των παιδιών). Η συγγραφέας στρέφεται σε αυτό που έμενε άρρητο ακόμη και στην οικογένεια, στο μη καταγεγραμμένο, σκεπτόμενη τον ρόλο της μνήμης και των
| ΝΗΣΙΔΕΣ
Μ. ΦΑΪΣ
23-25 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2023
μικό χάρτη της πόλης από την προπολεμική έως και τη μεταπολεμική εποχή. Μια συνολική ιστορία που αναδεικνύει την ιδιαιτερότητα της γερμανικής κατοχής στην Κρήτη παρουσιάζει ο Γιάννης Σκαλιδάκης στο βιβλίο «Η Κρήτη στα χρόνια της Κατοχής 19411945» (Ασίνη). Από τη μάχη της Κρήτης, στην προσαρμογή, στην αντίσταση και τη συνεργασία με τους κατακτητές, ο Σκαλιδάκης τεκμηριώνει τον ρόλο της δωσίλογης κυβέρνησης των Αθηνών και της εξόριστης στο Κάιρο, τον ρόλο των Βρετανών, και παρακολουθεί τη βίαιη ναζιστική καταστολή μέσα από τα μπλόκα, τις εκτελέσεις και την εκτόπιση των Εβραίων, έως την Απελευθέρωση. Στο βιβλίο του «Η μεγάλη αφήγηση. Εισαγωγή στην ιστορία του καιρού μας» (Πόλις), ο Johann Chapoutot, γνωστός από τις μελέτες του για τη Γερμανία και τη ναζιστική ιδεολογία, εκκινεί από την παραδοχή ότι, αν η γλώσσα συλλαμβάνει το «πραγματικό», τότε η αφήγηση είναι ο τρόπος της ιστορίας να δίνει συνοχή στον κόσμο και να διατάσσει τα συμβάντα σε έναν χρονικό άξονα. Παρακολουθεί τις «κρίσεις» της αφήγησης τον 20ό αιώνα, καθώς κυρίαρχες αφηγήσεις αλληλοδιαδέχονται η μία την άλλη και αλληλοδιαπερνώνται: την κατάρρευση του εκκλησιαστικού αφηγήματος που εναπέθετε την κατανόηση του κόσμου και του παρελθόντος στη θεϊκή πρόνοια, ακολούθησε το τέλος των ψευδαισθήσεων, με τις εκατόμβες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και το Ολοκαύτωμα και η ανάδυση των πολιτικών αφηγήσεων του ναζισμού, του φασισμού, του κομμουνισμού και του φιλελευθερισμού. Οι νέες αφηγήσεις αντιστοιχούσαν σε «κοσμικές θρησκείες» που ενσωμάτωναν
την ελπίδα σε μια επανάσταση που θα μεταμορφώσει την κοινωνία. Η χρεοκοπία και αυτών των αφηγήσεων άνοιξε τον δρόμο σε μια μεγάλη γκάμα εναλλακτικών αφηγήσεων με εσχατολογικές αξιώσεις, στις οποίες κυριαρχεί η ευπιστία, η συνωμοσιολογία, η «ανιδεότητα» ή αλλιώς ο σκοταδισμός σε ποικίλες μορφές. Ο Chapoutot υπερασπίζεται μια ιστορία που εμπιστεύεται μια λογοτεχνία και επιμένει να κατανοήσει τα νοητικά σύμπαντα του παρελθόντος. Στο καλαίσθητο ιστορικό λεύκωμα «Σεφαραδίτες 1492-1932» (Καπόν), ο Ιακώβ Σιμπή και η Καρίνα Λάμψα παρουσιάζουν με εύληπτο τρόπο την ιστορία των Εβραίων, που εξορίστηκαν από την Ιβηρική και εγκαταστάθηκαν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία. Οι συγγραφείς εστιάζουν στην Κωνσταντινούπολη, τη Σμύρνη και ιδιαίτερα στη Θεσσαλονίκη και περιγράφουν την οργάνωση της κοινότητας, τους θεσμούς της, την καθημερινή ζωή των Εβραίων, την πολιτισμική τους ανάπτυξη και τα ιδεολογικά ρεύματα που διαπερνούσαν την κοινότητα, τις σχέσεις τους με τους χριστιανούς και τους μουσουλμάνους, τις αλλαγές που έλαβαν χώρα όταν η πόλη ενσωματώθηκε στο ελληνικό κράτος, την οικονομική παρακμή και τον αντισημιτισμό. Το βιβλίο κλείνει με το μεταναστευτικό κύμα από τη Θεσσαλονίκη προς την Παλαιστίνη στη διάρκεια του Μεσοπολέμου. Στο κείμενο παρατίθενται λιγότερο γνωστές εβραϊκές πηγές και η αφήγηση συνοδεύεται από μια πλούσια και προσεγμένη εικονογράφηση. Ισως, στους ταραγμένους καιρούς που ζούμε σήμερα, η ανάγνωση βιβλίων που πασχίζουν να ξεκλειδώσουν το παρελθόν μάς κάνει περισσότερο ικανούς να κατανοήσουμε την πολυπλοκότητα του παρόντος.