ΔΙΑΚΡΙΝΟΝΤΑΣ ΒΙΒΛΙΑ ΓΙΑ ΤΟ 2023
Η ανασκόπηση της χρονιάς Προτάσεις, ταξινομήσεις, επισημάνσεις Γ' ΜΕΡΟΣ Αποχαιρετούμε το 2023 μ’ ένα αλλόκοτο και συνάμα τρυφερό διήγημα του Βαγγέλη Χατζηγιαννίδη που το έγραψε ειδικά για τους αναγνώστες του «Ανοιχτού Βιβλίου». Παράλληλα, όμως, ξαναπιάνουμε το νήμα κάποιων από τους σημαντικότερους τίτλους της απερχόμενης χρονιάς τους οποίους διέκριναν οι συνεργάτες μας, ολοκληρώνοντας το τρίπτυ-
χο αφιέρωμά μας. Σήμερα ο Κώστας Καρακώτιας (αρθρογράφος και βιβλιοκριτικός) διακρίνει πρόσωπα και έργα από την ενότητα Ιδέες, η Βαρβάρα Ρούσσου (διδάσκουσα στο Τμήμα Θεωρίας και Ιστορίας Τέχνης στην ΑΣΚΤ) από την Ελληνική Ποίηση και ο Δημήτρης Φιλιππίδης (πανεπιστημιακός και αρχιτέκτονας) από την ενότητα Αρχιτεκτονική.
Η ομάδα του «Ανοιχτού Βιβλίου» σάς εύχεται, εντός και εκτός αναγνωστικής εμπειρίας, Καλή Χρονιά! Ευχόμαστε το 2024 να φέρει περισσότερα σημαντικά βιβλία, περισσότερους απαιτητικούς αναγνώστες, καθώς και γεμάτα βιβλιοπωλεία αλλά και θαλερούς εκδοτικούς οίκους (μικρούς και μεγάλους). Μ. ΦΑΪΣ
12
30 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2023 - 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2024 | ΝΗΣΙΔΕΣ
ΠΡΩΤΟΧΡΟΝΙΑΤΙΚΟ ΔΙΗΓΗΜΑ
Το πιο κόκκινο κεράσι
Ανοιχτό Βιβλίο
ΤΟΥ ΒΑΓΓΕΛΗ ΧΑΤΖΗΓΙΑΝΝΙΔΗ*
ρόνια τώρα την αλλαγή του έτους την περνούσαν μόνοι οι δυο τους. Μάνα και γιος. Οπως βέβαια και τα Χριστούγεννα και το Πάσχα. Παλιότερα είχαν προσκλήσεις από αρκετούς συγγενείς, οι οποίοι τους φορτώνονταν στις γιορτές εκ περιτροπής, σαν μια υποχρέωση που έπρεπε να μοιραστούν όλοι εξίσου. Αλλά τα καλέσματα έπαψαν οριστικά μετά από κείνο το επεισόδιο στη βάφτιση. Την ώρα που οι ευτυχείς γονείς έκοβαν την τούρτα κι οι καλεσμένοι όλοι χαζολογούσαν στον υπερστολισμένο κήπο, ο Χαράλαμπος τινάχτηκε απ’ την καρέκλα του, άρπαξε στις χερούκλες του τον κορμό ενός δέντρου κι άρχισε να τον ταρακουνάει κραυγάζοντας ακατάληπτες φράσεις και βρισιές. Ενα- δυο κοριτσάκια τρόμαξαν και βάλαν τα κλάματα ενώ οι περισσότεροι ενήλικες καμώθηκαν πως δεν πήραν καν είδηση. Απόρησαν ωστόσο γιατί δεν σηκώθηκε η Ρούλα να τον ηρεμήσει, να τον μαλώσει ή έστω να ζητήσει μια συγγνώμη εκ των υστέρων. Δυσαρεστήθηκαν. Και ήταν μιας πρώτης τάξεως αφορμή να τους ξεκόψουν για πάντα με ελαφριά καρδιά.
Χ
Ηξερε πως όταν ο Χαράλαμπος ταραζόταν και τον έπιαναν οι βίαιες αυτές κρίσεις, δεν μπορούσε τίποτα να τον καλμάρει και κανείς. Διαρκούσαν μισό με ένα λεπτό και μετά ησύχαζε από μόνος του, γυρνούσε στη θέση του και ήταν ξανά γλυκός και πειθήνιος. Η Ρούλα τού χάιδευε το κεφάλι και του έλεγε μαλακά δεν πειράζει, δεν φταις. Πάνω σε τέτοια ξεσπάσματα ήταν που είχε σπάσει τον μεγάλο καθρέφτη του χολ, είχε ξηλώσει την πόρτα της κουζίνας από τους μεντεσέδες, είχε σπάσει (με τα χέρια του μόνο) τον νιπτήρα του μπάνιου. Και έμοιαζε τότε πράγματι τρομακτικός, έτσι καθώς ήταν στη διάπλαση θηριώδης, πανύψηλος, υπέρβαρος και με μια δύναμη στα χέρια θαρρείς υπερφυσική. Τη Ρούλα δεν την είχε χτυπήσει ποτέ, παρ’ όλο που ξώφαλτσα τραυματιζόταν συχνά∙ από ένα τραπέζι που αναποδογύριζε πάνω της, ένα μπουκάλι που έσκαγε μπροστά της, μια κατσαρόλα που εκσφενδονιζόταν ξυστά της. Δεν πειράζει, είσαι καλός, δεν το ήθελες στ’ αλήθεια, δεν φταις. Ενα από τα θετικά του αποκλεισμού τους από τα συγγενικά πρωτοχρονιάτικα ρεβεγιόν ήταν ότι η μάνα μπορούσε να σημαδεύει τη βασιλόπιτα ώστε να είναι βέβαιη πως το φλουρί θα πέσει
στο παιδί. Τα παλιότερα χρόνια, όταν ήταν καλεσμένοι αλλού, την ώρα κοπής της πίτας η Ρούλα φρόντιζε να τον απομακρύνει, έλα να πάμε στο μπάνιο, του έλεγε, να βάλουμε αποσμητικό. Με το πρόσχημα ότι της μύρισε ο ιδρώτας του, τον ξεμονάχιαζε στο μπάνιο. Ανοιγε την τσάντα, έβγαζε τα μωρομάντιλα, κι αφού τον πρόσταζε να ξεκουμπώσει το πουκάμισο, έτριβε καλά τις γιγαντιαίες μασχάλες του και μετά τις ψέκαζε με το σπρέι. Κουμπώσου μονάχος σου. Μέχρι να κουμπωθεί μονάχος του αυτός, τα κομμάτια είχαν μοιραστεί κι ο τυχερός είχε ήδη παραλάβει το έπαθλο. Εβγαιναν απ’ το μπάνιο μοσχομυριστοί. Α δες, θα φάμε και κέικ. Δεν ήθελε να ρισκάρει την απογοήτευση του παιδιού λόγω μιας αποτυχίας στη ρώσικη ρουλέτα του φλουριού. Και ίσως μια συνεπακόλουθη αντίδραση. Ναι, καλύτερα μόνοι οι δυο τους αυτή τη μέρα. Το σπίτι ήταν στολισμένο, η βασιλόπιτα αγορασμένη εδώ και μέρες από το απέναντι ζαχαροπλαστείο. Θέλετε με φλουρί ή χωρίς; Χωρίς, παρακαλώ. Είχε δικό της φλουρί, μια ψεύτικη λίρα που έγραφε ΕΝΘΥΜΙΟΝ ΒΑΣΙΛΟΠΙΤΑΣ 2007. Το έχωνε κάθε χρόνο από την κάτω μεριά της πίτας και μαρκάριζε στο μυαλό της το σημείο. Πάντα
έπεφτε στο ονοματισμένο για τον Χαράλαμπο κομμάτι. Φέτος η βασιλόπιτα ήταν διακοσμημένη με δύο μικρά πλαστικά ελατάκια μπηγμένα δίπλα δίπλα στο επάνω μέρος της περιφέρειας, από κάτω ήταν γραμμένη η χρονιά με σοκολατένιο γλάσο και ολόγυρα στη στεφάνη έλαμπαν μεγάλα κρυσταλλωμένα κεράσια. Σημάδεψε. Παίρνοντας ως αφετηρία τα ελατάκια, το τρίτο κεράσι δεξιά. Το πιο κόκκινο και μεγάλο. Αυτό ήταν το σημάδι. Χίλιες φορές καλύτερα οι δυο τους μόνοι. Εξι κομμάτια όλα κι όλα, τεράστια. Δύο τα δικά τους, ένα του σπιτιού, ένα του αγνώστου πατρός (που αν και άγνωστος αποτελούσε μέρος της οικογένειας), ένα του φτωχού (υπάρχουν πάντοτε και φτωχότεροι) κι ένα του γιατρού τους (ναι, καθώς στη συνείδησή τους αυτός εκπροσωπούσε την αγιοσύνη αξιότερα απ’ ό,τι ο Χριστός και η Παναγία μαζί, οι οποίοι δεν λάβαιναν κομμάτι). Μεσάνυχτα. Ηχοι από πυροτεχνήματα. Τις λάμψεις τους δυστυχώς δεν γίνεται να δουν από τα παράθυρα του πρώτου ορόφου. Εχουν όμως δικά τους λαμπάκια που αναβοσβήνουν χαρούμενα. Εκοψε την πίτα πρώτα στα δύο και μετά κάθε ημικύκλιο στα τρία. Οπως κάθε χρόνο. Μόνο το σημάδι στη βασιλόπιτα αλλάζει κάθε φορά. Φέτος είναι το τρίτο κεράσι δεξιά από τα πλαστικά ελατάκια, το πιο κόκκινο. Σέρβιρε στον Χαράλαμπο το κομμάτι που είχε στην κορυφή του το τρίτο κεράσι δεξιά από τα πλαστικά ελατάκια. Περιθώριο αστοχίας δεν υπάρχει. Πόσο να λαθέψει κανείς, όταν έχει βάλει το σημάδι του σωστά και προσεχτικά; Με απόλυτη σιγουριά δίνει στον Χαράλαμπο το σημαδεμένο κομμάτι. Καλή Χρονιά. Και μετά βάζει στο πιάτο της το δικό της. Το είδαν ταυτόχρονα κι οι δυο. Η άκρη από το φλουρί άστραψε στο κομμάτι της Ρούλας! Ο κύβος λοιπόν ερρίφθη: αυτή θα ήταν η τυχερή της χρονιάς. Τα μάγουλα του παιδιού βάφτηκαν κατακόκκινα. Ποιος καλικάντζαρος, ποιο πνεύμα κακό έβαλε την ουρά του και λάθεψε το αλάθευτο σημάδι; Τον κοιτάζει ζητώντας συγγνώμη. Συγγνώμη Χαράλαμπε. Δάκρυα στα μάτια του. Μη λυπάσαι, Χαράλαμπε, ο τυχερός της χρονιάς είσαι κάθε χρόνο εσύ – έλεγε το βλέμμα. Ενα πνιχτό γρύλλισμα. Μη θυμώνεις, Χαράλαμπε, το φλουρί είναι δικό σου – έλεγε το βλέμμα. Κρακ, ένα ξύλο στη σόμπα. Το χοντρό πρόσωπο του παιδιού ξαφνικά ησύχασε. Την κοίταξε βαθιά. Ούτε λυπάμαι ούτε θυμώνω – έλεγε το βλέμμα –, χαίρομαι που το φλουρί έπεσε φέτος στο δικό σου κομμάτι, μαμά. Κι άρχισε να καταβροχθίζει τη βασιλόπιτα ώσπου δεν έμεινε ψίχουλο. * Τελευταίο βιβλίο του Β. Χατζηγιαννίδη είναι η νουβέλα «Το όνομά σου» (Το Ροδακιό, 2022).
14
| ΝΗΣΙΔΕΣ
ΚΑΛΛΙΟΠΗ ΑΣΑΡΓΙΩΤΑΚΗ
30 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2023 - 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2024
ΙΔΕΕΣ
Διασχίζοντας το συναρπαστικό σύμπαν των ιδεών
Π
LIONEL TRILLING
«Ειλικρίνεια και αυθεντικότητα» Μτφρ. Μανόλης Παπουτσάκης ΠΑΤΑΚΗ Ο σημαντικός Αμερικανός κριτικός λογοτεχνίας Lionel Trilling (1905-1975) διερευνά το ιδεώδες της ειλικρίνειας στον ηθικό βίο και την αντιφατική του σχέση στη συνέχεια με την αυθεντικότητα, όπως προσλαμβάνονται και αποτυπώνονται στη δυτική λογοτεχνία και σκέψη. GIORGIO AGAMBEN
«Γούστο» Μτφρ. Αντα Κλαμπατσέα ΠΑΤΑΚΗ Ο ρηξικέλευθος Ιταλός φιλόσοφος τοποθετεί και ερμηνεύει τη σχετικά κοινότοπη έννοια του γούστου στο πεδίο της αισθητικής και της φιλοσοφίας και αναδεικνύει τη σχέση μεταξύ του «ειδέναι» και της απόλαυσης συνδιαλεγόμενος με την πλατωνική και τη νεότερη φιλοσοφία. FRANÇOIS DUBET
Μ. ΦΑΪΣ
Ανοιχτό Βιβλίο
ΤΟΥ ΚΩΣΤΑ ΚΑΡΑΚΩΤΙΑ
αρά τα όσα δυστοπικά ακούγονται, τα βιβλία και οι ιδέες που εμπεριέχουν και εκθέτουν ανοίγουν ακόμα τους δρόμους για την ερμηνεία του κόσμου. Ενδεικτικά, κάποια τέτοια βιβλία από την πρόσφατη παραγωγή του έτους που απέρχεται.
«Ο καιρός των θλιμμένων παθών. Ανισότητες και λαϊκισμός» Μτφρ. Γιώργος Καράμπελας ΠΟΛΙΣ
Ενα σημαντικό, διανοητικά μεστό και επίκαιρο βιβλίο, στο οποίο ο κοινωνιολόγος συγγραφέας αναλύει τη διασύνδεση των πολλαπλών ανισοτήτων με την ανάπτυξη του λαϊκισμού και προτάσσει την υπεράσπιση της κοινωνικής ισότητας ως δημοκρατικής αριστερής διεξόδου.
«Αγιότητα: Θεολογία και ιστορία» Επιμέλεια: Σταύρος Ζουμπουλάκης ΑΡΤΟΣ ΖΩΗΣ Ο τόμος περιέχει τις εισηγήσεις του 12ου Συνεδρίου του ιδρύματος «Αρτος Ζωής», το οποίο είχε τη θεματική που περιγράφει ο τίτλος. Θεολόγοι, ιστορικοί, φιλόλογοι, πολιτικοί επιστήμονες και ιερείς εξετάζουν την αγιότητα, ως ερώτημα και ως γεγονός, στις βιβλικές πηγές, στην αρχαιότητα, στη βυζαντινή γραμματεία, στη σύγχρονη πρόσληψή της αλλά και την αποτύπωσή της στη λογοτεχνία και τη φιλοσοφία. ΘΕΟΦΑΝΗΣ ΤΑΣΗΣ
«Εν μέση οδώ» ΑΡΜΟΣ Με αφορμή, συνήθως, την παρουσία του σε διάφορες πόλεις ανά τον κόσμο, ο Τάσης συγκροτεί ένα ιδιότυπο ημερολόγιο με καταγραφές για πολλά από όσα βλέπει και παρατηρεί, με αυτοβιογραφικές αναφορές και μνήμες, με στοχασμούς για συναισθήματα, όπως η φιλία, με παραπομπές σε φιλοσόφους και συγγραφείς, συνθέτοντας, εντέλει, ένα σχόλιο για την ανθρώπινη κατάσταση.
ΝΗΣΙΔΕΣ | 30 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2023 - 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2024
ΣΤΈΛΙΟΣ ΡΆΜΦΟΣ
TIMOTHY GARTON ASH
«Ψυχή παντού. Πέντε ομιλίες για τον Φρόυδ»
«Πατρίδες»
ΆΡΜΟΣ Ο συγγραφέας διεισδύει με τον τρόπο του σε κείμενα του Φρόιντ και τον επαναφέρει στο προσκήνιο και σε ένα ευρύτερο κοινό γιατί, όπως γράφει στην αρχή, σήμερα «είναι αναγκαία όσο ποτέ η ματιά μέσα μας και η εσωτερικώτερη αίσθησι του άλλου».
«Εθνικές επέτειοι. Μορφές διαχείρισης της μνήμης και της ιστορίας» Έπιμ. Χάρης Αθανασιάδης Πολυμέρης Βόγλης ΆΛΈΞΆΝΔΡΈΙΆ Άντικείμενο του συλλογικού τόμου και των μελετών που τον απαρτίζουν είναι οι εθνικές επέτειοι με τις συνακόλουθες τελετές τους και ο ρόλος τους στην κατασκευή μιας εθνικής μνήμης και ταυτότητας. Οι μελέτες του τόμου εξετάζουν την επετειακή διαχείριση της 25ης Μαρτίου και της 28ης Οκτωβρίου και πραγματεύονται και νεότερες επετείους, μη «εθνικά» ενοποιητικές όμως, όπως αυτή της εξέγερσης του Πολυτεχνείου. NIALL FERGUSON
«Καταστροφές. Μαθήματα ιστορίας για τη Δύση»
Μ. ΦΆΪΣ
Μτφρ. Έλένη Άστερίου ΆΛΈΞΆΝΔΡΈΙΆ Ο γνωστός ιστορικός, με αφορμή την πρόσφατη πανδημία, αναλύει τις κάθε είδους καταστροφές που συνέβησαν στον κόσμο, από τις γεωλογικές και τις υγειονομικές μέχρι τις γεωπολιτικές και τους πολέμους και αναδεικνύει τις επιπτώσεις τους στα κράτη και τις κοινωνίες τους. Στέκεται ιδιαίτερα στα διαχειριστικά κενά που αποκάλυψε η πανδημία του κορονοϊού και προειδοποιεί για ένα ενδεχόμενο δυστοπικό μέλλον. Μια καταγραφή της ιστορίας εν τω γίγνεσθαι με πολλές αναφορές και στην κλασική και σύγχρονη λογοτεχνία.
Μτφρ. Δημήτρης Δουλγερίδης ΨΥΧΟΓΙΟΣ Ο Βρετανός ιστορικός περιγράφει την ιστορία της Έυρώπης, συνδυάζοντας εκπληκτικά τα προσωπικά του βιώματα και τις πολιτισμικές προσλήψεις του από πολλές ευρωπαϊκές χώρες και κουλτούρες με τις πολιτικές αναλύσεις και τις κριτικές του. ΓΈΡΆΣΙΜΟΣ ΣΤΈΦΆΝΆΤΟΣ
«Το φαντασιακό της δημιουργίας. Σκέψη, τέχνη, ψυχή» ΒΙΒΛΙΟΠΩΛΈΙΟΝ ΤΗΣ ΈΣΤΙΆΣ Μια πυκνή μελέτη του συγγραφέα και πρωτοπόρου ψυχαναλυτή για τους ψυχικούς μηχανισμούς του μετασχηματισμού της φαντασίας, του ονείρου και των βιωματικών υλικών και πηγών σε έργο τέχνης. ΛΟΥΚΆΣ ΆΞΈΛΟΣ
«Γεώργιος Σκληρός. Η Ελλάδα στα χρόνια από την ένωση των Επτανήσων έως την συνθήκη των Σεβρών» ΣΤΟΧΆΣΤΗΣ Μια πανοραμική μελέτη της ζωής και του έργου του προδρομικού σοσιαλιστή διανοούμενου Γεώργιου Σκληρού (1879-1919) σε συνδυασμό με την κοινωνική κίνηση της εποχής του. PETER ENGLUND
«Εφιαλτικές νύχτες. Νοέμβριος 1942» Μτφρ. Γρηγόρης Κονδύλης ΜΈΤΆΙΧΜΙΟ Ο Σουηδός ιστορικός, μ’ έναν πρωτότυπο τρόπο, μέσα από τις πολύμορφες αφηγήσεις τριάντα εννιά ατόμων, διαφόρων εθνοτήτων, ηλικιών και ιδιοτήτων, αποδίδει τα πολεμικά γεγονότα του Νοεμβρίου του 1942 σε όλα τα μέτωπα, τις επιπτώσεις τους στην πορεία του πολέμου αλλά και στις ζωές των ανθρώπων και επαναφέρει στο παρόν τη μάχη εναντίον της βαρβαρότητας.
30 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2023 - 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2024 | ΝΗΣΙΔΕΣ
ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΠΟΙΗΣΗ
Σελίδες ποίησης του 2023
Ανοιχτό Βιβλίο
ΤΗΣ ΒΑΡΒΑΡΑΣ ΡΟΥΣΣΟΥ
ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΑΓΓΕΛΗΣ
ΚΡΎΣΤΑΛΛΗ ΓΛΎΝΙΑΔΑΚΗ
«Η πόλη Μαρία»
«Ημέρες καλοσύνης»
ΠΌΛΙΣ Μια συλλογή όπου η παρεξηγημένη έννοια και φθαρμένη λέξη ευαισθησία απέναντι στα γεγονότα λαμβάνει άλλη διάσταση. Ό Αγγελής γνωρίζει πώς τεχνικά να οδηγεί την απλή γλώσσα και τις κοινές εικόνες προς την αποκάλυψη της ουσίας τους. Η ματιά που παρακολουθεί τη ζωή στην πόλη Μαρία θέτει καίρια ζητήματα με εικαστικό βλέμμα σε μια σειρά αφηγήσεων που η απλότητά τους έχει ιδιαίτερο συγκινησιακό βάθος.
ΠΌΛΙΣ Κύριος άξονας της ώριμης συλλογής δύο βασικές έννοιες, Καλό και Κακό. Μέσα από εκτεταμένα αφηγηματικά ποιήματα καταγράφεται άμεσα η εμπειρία του καλού σε προσωπικό επίπεδο. Αποπνέεται γαλήνη και τρυφερότητα και υπονοείται η δυνητική και επιθυμητή προέκταση αυτού του Καλού στο συλλογικό εκτοπίζοντας το πολύμορφο Κακό. Αυτό στη συλλογή ξορκίζεται σε μια σύνθεση μουσικής έμπνευσης αποδίδοντας καίριες στιγμές του από τον χώρο της Ιστορίας.
ΕΝΌ ΑΓΚΌΛΛΙ
ΛΕΝΑ ΚΑΛΛΕΡΓΗ
«Παράξενα φρούτα που κρέμονται»
«Ανήμερο»
ΕΝΎΠΝΙΌ Όπως στην πρώτη συλλογή, έτσι και σε αυτή, με τον ερεθιστικό/παράδοξο τίτλο τα στρώματα επεξεργασίας κάνουν το βίωμα εμπρόθετα ελάχιστα ανιχνεύσιμο, αν και εδώ περισσότερες ρωγμές από τον χώρο του προσωπικού επιτρέπουν την είσοδο σε μια ποίηση που απαιτεί επαναναγνώσεις. Πυκνός λόγος όπου η προεξάρχουσα διανοητική συγκίνηση επιχειρεί την ισορροπία με τη συναισθηματική.
ΙΚΑΡΌΣ Και αυτή η συλλογή όπως και της Γλυνιαδάκη αποτελούν προτάσεις βλέμματος. Εκκεντρη οπτική του κόσμου όπου ανθρώπινα και μη όντα συνυπάρχουν σε μια ποίηση ακροβασίας μεταξύ συγκεκριμένου και αφαιρετικού, μικρόκοσμου και μακρόκοσμου. Ηρεμο βλέμμα προς την εαυτή και τον κόσμο με κρυμμένη την εσωτερική ένταση του εγώ, ωστόσο με δυναμικά ποιήματα δομημένα εύστοχα, τόσο αναφορικά με το καθένα ξεχωριστά όσο και με τη θέση τους εντός της συλλογής.
ΧΑΡΑΛΑΜΠΌΣ ΓΙΑΝΝΑΚΌΠΌΎΛΌΣ
ΝΌΑ ΤΙΝΣΕΛ/ΒΑΓΙΑ ΚΑΛΦΑ
«Ο θάνατος πλένει το πρόσωπό του στα νερά που κυλάνε απ’ το σώμα σου»
«Μακάρι να το είχα κάνει νωρίτερα»
ΠΌΛΙΣ Πηγές από ένα ευρύτατο φάσμα της ελληνικής (και αρχαιοελληνικής) και ξένης ποίησης αξιοποιούνται ευρηματικά καθώς συμπλέκονται μεταξύ τους και εμπλέκουν τον λόγο του ποιητικού υποκειμένου. Σε μονόστιχα ποιήματα-θραύσματα αλλά και σε μεγαλύτερα. Λεπτό χιούμορ διανθίζει ενίοτε το έντονο ερωτικό στοιχείο, εικαστικός λυρισμός αποδίδει το γυναικείο σώμα, ως αντίδοτο της πλήξης και του φόβου του θανάτου.
ΘΡΑΚΑ Διαφορετικό βιβλίο, σε σχέση με τα προηγούμενα του/της Νόα Τίνσελ/ Κάλφα, για το φύλο και τη σεξουαλικότητα, τις ερωτικές αλλά και οικογενειακές σχέσεις, την ωρίμανση σε συνθήκες καταπίεσης ή και κακοποίησης που καταγγέλλονται με εξεγερσιακό πνεύμα και εμπρόθετα ακραία ρεαλιστική γλώσσα που επιδιώκει την άρση του διαχωρισμού «ποιητική» - καθημερινή γλώσσα. Μια ποιητική πρόταση που μεταστοιχειώνει ποιητικά και θέτει σε συζήτηση ουσιαστικά θέματα.
ΚΑΛΛΊΟΠΗ ΑΣΑΡΓΊΏΤΑΚΗ
ΝΗΣΙΔΕΣ | 30 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2023 - 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2024
ΒΊΚΥ ΚΑΤΣΑΡΟΥ
«Χαρακίδες» ΕΝΥΠΝΊΟ Μικρότερα ποιήματα και η σύνθεση «Χαρακίδες» αποτελούν τη συλλογή. Ακόμη μια φορά, με αφορμή τον θρύλο, η Κατσαρού καταθέτει ένα βιβλίο με κεντρική τη γυναικεία εμπειρία ως σώμα με τα τραύματά του, στα όρια μύθου και Ίστορίας, φαντασίας και πραγματικότητας. ΜΑΡΊΑ ΚΟΥΡΣΗ
Ενα μυθικό/πλαστό σκηνικό στήνει η Παναγιώτου όπου διαβάζει και «αποκαθιστά» τους μύθους-σπαράγματα-ποιήματα-μηνύματα για (μετά;) το τέλος του κόσμου. Η γραφή, η ανάγνωση, η ερμηνεία, η διά ποιητικού λόγου «συναλλαγή» των ανθρώπων, η γλώσσα μπροστά και μετά το τέλος. Μικρές ιστορίες, άλλοτε αφηγηματικά διατυπωμένες, άλλοτε λυρικά, άλλοτε άμεσες, άλλοτε κάπως κρυπτικές μιλούν όλες για τον έρωτα, τον θάνατο, τον τόπο, το σώμα. Μπορεί να τα καλύψει αυτά «το τέλειο κενό της γλώσσας ως λύτρωση»; ΑΘΗΝΑ ΠΑΠΑΔΑΚΗ
«Σκιά ψυχής» ΚΑΣΤΑΝΊΏΤΗΣ Η οικονομία των μέσων, ο συμπυκνωμένος στοχασμός ως αφορμή για σκέψη, χωρίς όμως να χάνουν τα ποιήματα την αμεσότητα της απεύθυνσης, οι απόλυτα ελεγχόμενοι τρόποι μιας από τις σημαντικότερες ποιήτριες που δεν χρειάζεται ειδικότερες συστάσεις. Η φύση, τα ζώα και ο άνθρωπος συνομιλούν και η Παπαδάκη, που γνωρίζει πώς να κλείνει σε σύντομα ποιήματα το απόσταγμα της εμπειρίας, κάνει ακριβώς αυτό που ο τίτλος υπόσχεται: αποδίδει τη σκιά που αφήνει η ψυχή στον λόγο.
«Εξόδιος αέρας» ΕΚΔΟΤΊΚΗ ΑΘΗΝΏΝ Η 17η συλλογή επιβεβαιώνει το ιδιαίτερο ύφος της ποιήτριας. Οι τίτλοι των ποιημάτων συνομιλούν με προηγούμενα ποιήματα, έτσι που το βιβλίο «παίζει» με την έννοια συγκεντρωτικής έκδοσης χωρίς να είναι. Η ωριμότητα του λόγου και ο θεατρικός χαρακτήρας αναδεικνύουν τις σταθερές θεματικές της Κούρση. Η πλούσια γλώσσα και η επιμονή στην επεξεργασία της γίνονται προφανείς και από τους τίτλους των ενοτήτων όπου κυριαρχεί το όνομα «λέξη/λέξεις». ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΜΗΛΊΑΣ
«Κλαγγή των όπλων» ΠΑΤΑΚΗΣ Αν και ξεκινά από το εγώ-ποιητής, ο Μηλιάς δεν μένει μόνο στον εγωτικό κύκλο της ποιητικής διαμόρφωσης αλλά αναστοχάζεται μέσω της απεύθυνσης στην πατρική μορφή για την πραγματική σημασία της συγγραφής ποίησης ενόσω ο θάνατος και η φθορά συνυπάρχουν ενορχηστρώνοντας τον ιδιαίτερα σύνθετο ποιητικό λόγο που δεν ανοίγεται εύκολα στην ανάγνωση. Με λέξεις που επανέρχονται και με την Κίρκη οδηγό του λόγου ο Μηλιάς κατασκευάζει ισχυρές εικόνες καθηλωτικής έντασης. ΕΥΤΥΧΊΑ ΠΑΝΑΓΊΏΤΟΥ
«Μύθοι για το τέλος του κόσμου» ΚΕΔΡΟΣ
ΓΊΑΝΝΗΣ ΣΤΊΓΚΑΣ
«Sonderkommando» ΑΓΡΑ Εξαιρετικά βαθύς και πρωτότυπος στοχασμός για το Κακό στη σκοτεινότερη πραγμάτωσή του, στη δυστοπία των στρατοπέδων συγκέντρωσης, αποκτά τη φωνή των Sonderkommando ενώ η ποιητική φωνή -των επιζώντων ή των νεκρών;- ξεκινώντας από τη βεβαιότητα του εμπεδόκλειου νείκους κλείνει με την επιθυμία της φιλότητας τη συνομιλία της με τη σκληρή Ίστορία και με τη μοίρα ολόκληρης της ανθρωπότητας. Παρόντα, το διακείμενο που ισχυροποιεί την ποιητική στόχευση και ο στοχασμός πάνω στην ικανότητα της γλώσσας να δηλώσει το Κακό.
ΘΑΝΑΣΗΣ ΧΑΤΖΟΠΟΥΛΟΣ
«Κρατήρας» ΠΟΛΊΣ Ο Χατζόπουλος, με τη μορφή των πεζών ποιημάτων όπου η αφήγηση στηρίζεται σε διαρκείς μεταφορές διατηρώντας έτσι την ποιητικότητα και τον ρυθμό, πραγματεύεται τη θεματική του θανάτου και το κενό του. Τι μένει μετά την απώλεια; Ποιο πέτρωμα συνιστά το αποτύπωμα της απουσίας; Ώστόσο το πένθος αναδεικνύεται συστατικό της ίδιας της ζωής - κρατήρας ως δοχείο συγκερασμού ζωής-θανάτου.
18
30 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 2023 - 1 ΙΑΝΟΥΑΡΙΟΥ 2024
| ΝΗΣΙΔΕΣ
ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΙΚΗ
Καταθέσεις για ιστορία, τόπους, ανθρώπους ντί για μια ειδολογική στατιστική των βιβλίων του 2023, προτιμήσαμε να εντοπίσουμε το κοινό στοιχείο της αξίας τους. Ετσι προτείνουμε το πάθος: το πάθος της έρευνας, το πάθος της ασίγαστης αναζήτησης, την αδιαπραγμάτευτη εμμονή με τον επιλεγμένο δρόμο, με το καθοριστικό αντικείμενο. Μια τέτοια χωρίς όρια αφοσίωση διαπερνά όλων των κατηγοριών τα δημιουργικά έργα, διαπερνά και τα έργα καθενός από τους συγγραφείς διαχρονικά. Βέβαια, αυτός ο χαρακτήρας μπορεί να μην είναι πάντα το ίδιο σταθερός ή έκδηλος, θα διαθέτει όμως το βασικό εκείνο χαρακτηριστικό: την άχρονη εμπλοκή. Τα βιβλία τους έτσι μπορεί να εκδίδονται μια συγκεκριμένη στιγμή αλλά συνάμα συγκεντρώνουν το διάσπαρτο έργο μιας ζωής (Κολοκυθά-Αντωνακάκη, Κλάδου-Μπλέτσα, Κλουτσινιώτη, Μεσσίνας) ή ανασυνθέτουν ένα υλικό βασανιστικά επεξεργασμένο (Τσακόπουλος, Χατζησάββα) ή αξιοποιούν μακροχρόνια εμπλοκή σε ορισμένες δεξιότητες (Σκουτέλης Molteni). Ας δούμε τώρα τα δείγματά μας σύμφωνα με την παραπάνω ματιά. Στη χρονιά κυριάρχησε η εκπληκτική ιστορική έρευνα του Παναγιώτη Τσακόπουλου «Mora Αλλοτε Πελοπόννησος. Χωρική συγκρότηση και μορφολογία της πόλης κατά την Οθωμανική κυριαρχία» (Reflections Architects’ Files). Υστερα από 37 χρόνια έρευνας σε αρχεία ελληνικά και διεθνή, με αναγκαστικές ενδιάμεσες παύσεις αλλά χωρίς ποτέ να χάνει τον στόχο του, ο Τσακόπουλος με αυτό το βιβλίο αγγίζει την τελειότητα. Με τη βοήθεια της γραφίστριας Ιωάννας Κωστίκα, που ανέλαβε την επιμέλεια και τον σχεδιασμό, προέκυψε ένα μοναδικό εκδοτικό επίτευγμα, χωρίς υπερβολή ένα χάρμα οφθαλμών, 1.248 σελίδων. Ανάλογη αξία διαθέτει η συλλογή 33 κειμένων της περιόδου 1959-2019 της Σουζάνας Αντωνακάκη, με τίτ-
Ανοιχτό Βιβλίο
Α
λο «Αρχιτεκτονική ποιητική» (Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης), που επιμελήθηκε ο Στέλιος Γιαμαρέλος. Οι 580 σελίδες των κειμένων σπινθηροβολούν με το «ποιητικό» πνεύμα που χαρακτηρίζει κάθε πράξη της μεγάλης αυτής δημιουργού, η οποία μαζί με τον σύντροφό της, τον Δημήτρη Αντωνακάκη, έχουν αφήσει σπουδαία κληρονομιά και όχι μόνο σε αυτό τον τόπο. Ενα άλλο που διακρίθηκε για τη σοβαρότητα κυρίως του στόχου του ήταν το «Ο άνθρωπος, ο χώρος, το περιβάλλον» της Ράνιας Κλουτσινιώτη (Το Ροδακιό, σελ. 375), όπου συγκεντρώθηκαν 64 κείμενα, άρθρα και ανακοινώσεις που γράφτηκαν με διάφορες ευκαιρίες και αφορμές, πάντα πάνω στο θέμα από το οποίο δεν παρεκκλίνει από τις σπουδές της ως σήμερα. Εχοντας εργαστεί 40 χρόνια στο επάγγελμα (ως πολεοδόμος χωροτάκτης) και 20 χρόνια σύμβουλος (ως «ενεργό μέλος» του Συμβουλίου Αρχιτεκτόνων Ευρώπης), η Κλουτσινιώτη έχει πάντα να δείξει το ίδιο μαχητικό πρόσωπο: μια επιμονή στη συλλογικότητα στόχων της κοινωνίας, υπενθυμίζοντας με ευθύτητα «τα αυτονόητα» αλλά και τόσο αγνοημένα, με όπλο την κοινή λογική. Πέρα από ένα παρουσιαστικό αναμφίβολα επίσημο, καθώς είναι καρπός μιας προγραμματικής σύμβασης, η εξαντλητική ιστορική και πολύπλευρα τεχνολογική έρευνα για ένα σημαντικό μνημείο των Χανίων, «Νεώρια Χανίων. Ιστορική τεκμηρίωση, στερέωση/αποκατάσταση και ένταξη νέων χρήσεων», με την επιμέλεια των Ν. Σκουτέλη και E. Molteni, αποκτά διδακτικό χαρακτήρα πέρα από τις επιστημονικές του προδιαγραφές ή την ποικιλία ειδικοτήτων όσων έχουν εμπλακεί σε αυτήν. Γιατί τεκμηριώνει έναν τρόπο αντίληψης για τα μνημεία, που ξεπερνά τις αναλυτικές εργασίες τεκμηρίωσης, στερέωσης, αποκατάστασης που απαιτεί ένα μνημείο, ισορροπώντας ανάμεσα σε σεβασμό με αναστρέψιμες επεμβάσεις και σε αρχιτεκτονικές χειρονομίες μεγάλης ευαισθησίας.
Μ. ΦΑΪΣ
ΤΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗ ΦΙΛΙΠΠΙΔΗ
Το «Αρχιτεκτονική, Λιθοξοϊκή, Διάκοσμος των εκκλησιών της Τουρκοκρατίας στη Δυτική Κρήτη (18ος-19ος αιώνας). Από τον Sebastiano Serlio και τον Palladio στους εμπειρικούς αρχιτέκτονες της εποχής» της Αιμιλίας Κλάδου-Μπλέτσα (ΤΕΕ - Τμήμα Δυτικής Κρήτης) καταπιάνεται με ένα παραμελημένο θέμα της ιδιαίτερης πατρίδας της, το οποίο διεκπεραιώνει με ηρωικό τρόπο, μετά από 50 χρόνια. Εχοντας κλείσει έναν πρώτο κύκλο εικοσαετίας με τη βασική της έρευνα το 1992, αναγκάζεται να διακόψει για ένα διάστημα για βιοποριστικούς λόγους, όμως, με την προτροπή του άντρα της, θα επιστρέψει στο θέμα της για να το ολοκληρώσει. Ενα έργο ζωής. Περίπου ίδιας έκτασης, άμεσα και συγκινητικά βιωματικό, είναι «Το Συναγώι. Το οδοιπορικό συνεχίζεται», του Ηλία Μεσσίνα (Ινφογνώμων) που οδοιπορώντας ακάματα ανιχνεύει τα σημάδια που άφησαν πίσω τους οι διάσπαρτες εβραϊκές κοινότητες στην Ελλάδα, υλικά τεκμήρια και σπαράγματα μνήμης, πριν τα περισσότερα μέλη τους αποδεκατιστούν στο Ολοκαύτωμα και σβηστούν τα ίχνη τους σκόπιμα ή από αδιαφορία. Ο Μεσσίνας αφιε-
ρώνει τη δική του ζωή για να αναστήσει ονόματα, φωνές, υλικά κατάλοιπα που κάποτε εξυπηρέτησαν τους σήμερα αόρατους ενοίκους ενός χαμένου κόσμου. Το κάνει αυτό εμμονικά, συστηματικά, με απίστευτη υπομονή. Διαλέγει τη συναγωγή, τον τόπο κοινωνικής συνάθροισης των εβραϊκών κοινοτήτων, όχι μόνο ως μνημεία με υλική υπόσταση αλλά και ως σύμβολα τόπων προσευχής. Το «Σύγχρονες αρχιτεκτονικές θεωρήσεις. Σχέσεις φιλοσοφίας και αρχιτεκτονικής» της Δήμητρας Χατζησάββα (University Studio Press) αποτελεί μια περιήγηση στα σύγχρονα φιλοσοφικά ρεύματα που ενέπνευσαν αλλά και παρήγαγαν αρχιτεκτονική στην πράξη διεθνώς. Επιφανειακά ιδωμένο, το θέμα ίσως ακούγεται τετριμμένο: πολλοί δικοί μας και ξένοι, κυρίως θεωρητικοί, έχουν ασχοληθεί με αυτή τη σχέση, όμως ελάχιστοι σε βάθος και πειστικά. Η Χατζησάββα έχει μακροχρόνια εμπλοκή στο δυσκολότατο αυτό έργο, γράφοντας και διδάσκοντάς το με μοναδική αφοσίωση. Ξέρει για τι μιλάει, γιατί έχει έναν πειστικό τρόπο να εξηγεί πώς οι ιδέες μεταφράζονται σε χωρικούς σχηματισμούς.