Κανάρη 36, Δάφνη Τηλ. 210 9713934 & 210 9769376
ΙΣΤΟΡΙΑ Ο.Π. ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΩΝ ΣΠΟΥΔΩΝ ΑΠΑΝΤΗΣΕΙΣ Α.1.1. α. Λ β. Λ γ. Λ δ. Σ ε. Σ Α.1.2. • Συμφωνία των Μουρνιών: σελ. 215 «Οι διαπραγματεύσεις … με την Ελλάδα.» • Πολιτοφυλακή: σελ. 209 «[Κατά τα δύο πρώτα χρόνια της Κρητικής Πολιτείας] ο Βενιζέλος βλέποντας τα πράγματα πρακτικότερα … με Έλληνες αξιωματικούς.»// σελ. 215 «Το οριστικό κείμενο των μεταρρυθμίσεων [το 1906] προέβλεπε […] την ίδρυση Πολιτοφυλακής, … γαλήνης στην Κρήτη.»// σελ. 216 «Το πιο σημαντικό [κατά τη διάρκεια της αρμοστείας του Ζαΐμη] … του Κρητικού Ζητήματος.» • Μικτή Επιτροπή Ανταλλαγής: σελ. 152 «Με βάση το άρθρο 11 … περιουσίας των ανταλλάξιμων.» • Συνθήκη Κιουτσούκ Καϊναρτζή: σελ. 20 «Στη διάρκεια του 18ου αιώνα … των δραστηριοτήτων τους.»
Α.2.1. α) σελ. 139 «Οι καταπιέσεις … χιλιάδες.» β) σελ. 140 – 141 «Στην αρχή … «Ανώτατη Διεύθυνσιν Περιθάλψεως.»
Α.2.2. α) Για τον 19ο αιώνα: σελ. 32 «Από τα υπόλοιπα δημόσια έργα … στη Βοιωτία.» Για τον 20ο αιώνα: σελ. 53 «[Στις αρχές του 20ου αιώνα] Ανάλογες [με τα δημόσια έργα στην Αθήνα] προσπάθειες … εδαφών.»
σελ. 168 «[Μετά τη μικρασιατική καταστροφή] Η έλλειψη γεωργικών εκτάσεων … εκτάσεις.» β) σελ. 32 – 33 «Εκτός από το σιδηροδρομικό δίκτυο, … περίοδο αυτή.» σελ. 21 «Στο ίδιο χρονικό διάστημα (κατά τη διάρκεια του 19ου αιώνα) … θάλασσες.»
Β1. Μετά την παρακμή των ξενικών κομμάτων μία νέα γενιά αναδείχθηκε, η οποία είχε εντελώς διαφορετικές πολιτικές εμπειρίες από αυτήν της ελληνικής επανάστασης του 1821 και βίωνε εντελώς διαφορετικά κοινωνικά και οικονομικά δεδομένα. α) Η νέα γενιά ασκούσε έντονη κριτική στους παλαιότερους και φρονούσε ότι το συνταγματικό πολίτευμα δεν μπορούσε να αναπτυχθεί, καθώς το εμπόδιζαν η Αυλή και ο ίδιος ο βασιλιάς, τον οποίο θεωρούσε πολιτικά ατάλαντο. Ο Σπύρος Λ. Μπρέκης στο έργο του «Ιστορία της Νεωτέρας Ελλάδος (19ος αιώνας), 2η έκδοση, Αθήνα 1998» αιτιολογεί το αντιδυναστικό αυτό ρεύμα. Χαρακτηριστικά αναφέρει ότι για τον βασιλιά Όθωνα υπήρξαν πολλές και αντιφατικές κρίσεις κυρίως εξαιτίας του ότι δεν μπόρεσε να αποδεχτεί τους νέους πολιτικούς όρους που επέβαλε το Σύνταγμα του 1844, κυρίως σε ό,τι αφορούσε το ρόλο του ως συνταγματικού βασιλιά. Εξαιτίας του γεγονότος ότι δεν ήταν εξαρχής θετικά διακείμενος απέναντι στην ιδέα της παραχώρησης Συντάγματος δεν κατάφερε να προσαρμοστεί σε μία πολιτειακή οργάνωση διαφορετική από αυτήν της απόλυτης μοναρχίας, αποδεικνύοντας την αδυναμία του να αφουγκραστεί το αίτημα της εποχής. Από την άλλη, ο Douglas Dakin στο έργο του «Η ενοποίηση της Ελλάδας, 1770 – 1923, Μ.Ι.Ε.Τ., Αθήνα 1998» παρουσιάζει ένα ακόμη αίτιο του αντιδυναστικού ρεύματος κατά του Όθωνα. Αυτό είναι το θέμα της διαδοχής του και πιο συγκεκριμένα της στάσης του Όθωνα απέναντι στη Συνθήκη που είχαν συνάψει οι Μεγάλες Δυνάμεις το 1852 με τη Βαυαρία και την Ελλάδα για το θέμα αυτό. Παρά το γεγονός ότι η συνθήκη αυτή επέβαλε ο διάδοχος του ελληνικού θρόνου να έχει ασπαστεί την ορθοδοξία κανένας πρίγκιπας δεν είχε προβεί σε αντίστοιχη ενέργεια, με αποτέλεσμα η διαδοχή του ελληνικού θρόνου να μένει κενή. Στην περίπτωση αυτή ο Όθωνας έπρεπε να ορίσει διάδοχο τον οποίο επιβαλλόταν να εγκρίνουν τα δύο τρίτα της Βουλής και της Γερουσίας. Ο Όθωνας όμως φοβούμενος την ενδυνάμωση της αντιπολίτευσης εναντίον του σε περίπτωση που θα οριζόταν ορθόδοξος διάδοχος απέφευγε να συμμορφωθεί με την επιβολή της συνθήκης. Το γεγονός αυτό επέτεινε το αντιδυναστικό ρεύμα. β) Περί τα τέλη της δεκαετίας του 1850 έγινε φανερή μια συνολική δυσαρέσκεια μεγάλων τμημάτων του πληθυσμού λόγω της οικονομικής δυσπραγίας και της δυσλειτουργίας του πολιτικού συστήματος και συγκροτήθηκαν αντιπολιτευτικοί όμιλοι με εκσυγχρονιστικά κατά κύριο λόγο αιτήματα: ελεύθερες εκλογές, φορολογική μεταρρύθμιση με στόχο την ελάφρυνση των αγροτών, κρατικές επενδύσεις σε έργα υποδομής, ίδρυση αγροτικών τραπεζών, απλούστερη διοίκηση. Τα αιτήματα αυτά εξέφρασε σε μεγάλο βαθμό με την πολιτική του δράση ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος. Το Φεβρουάριο του 1862 η δυσαρέσκεια κατέληξε σε επανάσταση, με αίτημα την απομάκρυνση του βασιλιά. Στην επανάσταση συμμετείχαν κατά κύριο λόγο αξιωματικοί, άνεργοι απόφοιτοι πανεπιστημίου
που δεν ήθελαν να εργαστούν στους κλάδους της αγροτικής και βιοτεχνικής παραγωγής και αισθάνονταν κοινωνικά αδικημένοι. Συμμετείχαν ακόμη και πολλά άτομα ανώτερων κοινωνικών στρωμάτων, τα οποία ζητούσαν ευκαιρίες για ενεργότερη συμμετοχή στα πολιτικά πράγματα. Στις 12 Οκτωβρίου 1862 ο Όθων αναγκάστηκε να εγκαταλείψει τη χώρα. γ) Μετά την έξωση του Όθωνα ο ελληνικός θρόνος έμεινε κενός και ξεκίνησαν οι διαδικασίες για την αναζήτηση νέου βασιλιά. Στο θέμα αυτό αναφέρεται ο Σπύρος Μπρέκης, σύμφωνα με τον οποίο ο ανταγωνισμός των Μεγάλων Δυνάμεων για το ποιος θα διαδεχτεί τον ελληνικό θρόνο κατέληξε στο πρόσωπο του Γεωργίου του Α΄, του 17χρονου πρίγκιπα της Δανίας και δευτερότοκου γιου του τότε πρίγκιπα και μετέπειτα βασιλιά της Δανίας Χριστιανού Θ΄. Στις διαπραγματεύσεις για την επιλογή νέου βασιλιά πρωταρχικό ρόλο διαδραμάτισε η Αγγλία. Στις 17 Οκτωβρίου 1863 και ενώ είχε ήδη ξεκινήσει τις εργασίες της η Συντακτική Εθνοσυνέλευση του 1862 -1864 ο ελληνικός λαός υποδέχτηκε με ενθουσιασμό τον νέο βασιλιά, αφού αυτός είχε ήδη επισκεφτεί τις πρωτεύουσες των Δυνάμεων.
δ) Μέσα σε συνθήκες κυβερνητικής αστάθειας και εμφυλίου πολέμου, η Εθνοσυνέλευση χρειάστηκε δύο ολόκληρα χρόνια για να φτάσει στην ψήφιση συντάγματος. Ως πολίτευμα ορίστηκε η βασιλευομένη δημοκρατία αντί της μέχρι τότε συνταγματικής μοναρχίας. Κατοχυρώθηκαν μεταξύ άλλων η αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, η άμεση, μυστική και καθολική (για τον ανδρικό πληθυσμό) ψήφος με σφαιρίδια, η ανεξαρτησία της δικαιοσύνης και η ελευθερία του συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι, η οποία άνοιγε το δρόμο για την ελεύθερη συγκρότηση κομμάτων. Τα κόμματα θεωρήθηκαν απαραίτητα για την έκφραση της βούλησης της κοινής γνώμης, με το επιχείρημα ότι η εναλλακτική λύση είναι οι συνωμοτικοί κύκλοι ή οι βιαιοπραγίες. Το γεγονός αυτό επιβεβαιώνεται και από τον Σπύρο Μπρέκη. Παρά την έντονη αντίδραση του βασιλιά Γεωργίου Α΄, η Εθνοσυνέλευση επέβαλε την αρχή να προέρχεται η κυβέρνηση από την κοινοβουλευτική πλειοψηφία. Τον φιλελεύθερο και δημοκρατικό χαρακτήρα του Συντάγματος του 1864 επιβεβαιώνει και ο Σπύρος Μπρέκης. Πιο συγκεκριμένα, αναφέρει ότι ο βασιλιάς ορίζεται από το σύνταγμα ως ο ανώτατος άρχοντας του κράτους και κύριος παράγοντας της νομοθετικής εξουσίας σε συνεργασία όμως με τη Βουλή, ενώ παράλληλα κατέχει και την εκτελεστική εξουσία, την οποία ασκεί μαζί με την κυβέρνηση που έχει εκλέξει ο λαός. Επίσης, το σύνταγμα αναγνωρίζει το πρόσωπο του βασιλιά ως ανεύθυνο και απαραβίαστο, όχι όμως και ιερό όπως επέβαλε το Σύνταγμα το 1844. Όσο για τους βουλευτές αυτοί αναγνωρίζονταν ως αντιπρόσωποι του έθνους όλου και όχι μόνο της εκλογικής τους περιφέρειας. Η θητεία της Βουλής ορίστηκε να διαρκεί τέσσερα έτη, ενώ καταργήθηκε ο συντηρητικός και αντιδημοκρατικός θεσμός της Γερουσίας ως δεύτερου νομοθετικού σώματος. Επίσης, βελτιώθηκε, σε σχέση με το Σύνταγμα του 1844, η διασφάλιση των ατομικών δικαιωμάτων, αφού ρυθμίστηκαν θέματα που αφορούσαν την προσωπική ασφάλεια, τη μεταχείριση των πολιτικών εγκληματιών και την ελευθερία του Τύπου. Ο βασιλιάς Γεώργιος Α΄ υπήρξε ο μακροβιότερος βασιλιάς της Ελλάδας, αφού βασίλεψε μέχρι το 1913, έτος κατά το οποίο δολοφονήθηκε. Με την επανάσταση του
1862 ανοίγει μία νέα περίοδος για την ελληνική πολιτική ζωή, θεμέλιο της οποίας αποτελεί η δημοκρατία.
Β2. Η συμμετοχή της Ελλάδας στον Α΄ Παγκόσμιο πόλεμο έγινε κάτω από δύσκολες και περίπλοκες συνθήκες. Η σύγκρουση του παλατιού με τον Βενιζέλο, ο Διχασμός, όπως ονομάστηκε, η άσκοπη και δαπανηρή επιστράτευση του 1915, η δημιουργία της κυβέρνησης της Εθνικής Άμυνας στη Θεσσαλονίκη και η διάσπαση της χώρας σε δύο ουσιαστικά κράτη, ο συμμαχικός αποκλεισμός και οι συγκρούσεις, είχαν οπωσδήποτε μεγάλο οικονομικό και κοινωνικό κόστος και υπονόμευσαν πολλά από τα κεκτημένα της προηγούμενης περιόδου. Στην Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τόμος ΙΕ΄, Εκδοτική Αθηνών περιγράφεται η οικονομική κατάσταση της Ελλάδας κατά την διάρκεια του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου και πριν το 1917, χρονολογία κατά την οποία η χώρα μπήκε στον πόλεμο. Σύμφωνα λοιπόν με την Ιστορία του Ελληνικού Έθνους η ελληνική οικονομία είχε γνωρίσει ήδη πριν από το 1917 τις οικονομικές συνέπειες του Α΄ Παγκοσμίου Πολέμου. Το κόστος της στρατιωτικής ενίσχυσης των νέων οχυρών της Μακεδονίας, οι δαπάνες για την αγορά νέων ναυτικών μονάδων και ο εκσυγχρονισμός του εξοπλισμού το 1914 έφτασαν σε ύψος τα 200.000.000 δρχ. Έναν χρόνο αργότερα και μέχρι το 1916 αυξήθηκαν οι δαπάνες του ελληνικού κράτους, αφού αναγκάστηκε να κηρύξει γενική επιστράτευση, η οποία διήρκησε μέχρι και το 1916, ενώ αργότερα διατηρήθηκε μερική επιστράτευση στις περιοχές που έλεγχε η Προσωρινή Κυβέρνηση. Οι παραπάνω δαπάνες κατά την περίοδο της ουδετερότητας έφτασαν τις 757.228.640 δρχ, ποσό του οποίου τον όγκο αντιλαμβάνεται κανείς, αν αναλογιστεί ότι αντιπροσώπευε τα 2/3 των δαπανών της Ελλάδας κατά την περίοδο 1917 – 1918, μετά την ένταξή της δηλαδή στον Α΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Όταν, με την επέμβαση των Συμμάχων, ενοποιήθηκε το 1917 η χώρα υπό τον Βενιζέλο, στάθηκε αδύνατο να αναλάβει, χωρίς εξωτερική αρωγή, το κόστος της συμμετοχής στον πόλεμο. Στο ιστορικό έργο «Ελευθέριος Βενιζέλος, από την τουρκοκρατούμενη Κρήτη στον Εθνικό Διχασμό, τόμος Α΄, Τα ΝΕΑ – ΙΣΤΟΡΙΑ» επιβεβαιώνεται ότι, όταν η Ελλάδα μπήκε στον πόλεμο επίσημα, ήταν αδύνατο με τις δικές της οικονομικές δυνάμεις να μπορέσει να ανταποκριθεί στην δαπάνη αυτή, συνθήκη η οποία δεν μπορούσε να αντιμετωπιστεί με κανέναν άλλο τρόπο παρά μόνο με την οικονομική ενίσχυση των Συμμάχων. Οι Σύμμαχοι προχώρησαν τότε σ’ έναν ιδιόμορφο δανεισμό της χώρας, που θα είχε οδυνηρές συνέπειες στο μέλλον. Η Γαλλία, η Μεγάλη Βρετανία και οι ΗΠΑ ενέκριναν κατ’ αρχήν μεγάλα δάνεια προς την Ελλάδα: 12.000.000 λίρες Αγγλίας, 300.000.000 γαλλικά φράγκα και 50.000.000 δολάρια ΗΠΑ. Στο ιστορικό έργο «Ελευθέριος Βενιζέλος» αναφέρεται ότι το παραπάνω δάνειο προέκυψε από μία συμφωνία μεταξύ της Ελλάδας και της Γαλλίας, της Αγγλίας και των ΗΠΑ, οποία επισυνάφθηκε το 1918. Σύμφωνα με τη συμφωνία αυτήν το συνολικό ποσό του δανείου σε δραχμές ήταν 850.000.000. Ο δανεισμός ήταν όμως θεωρητικός. Το ποσά αυτά δεν εκταμιεύτηκαν ούτε δόθηκαν στην Ελλάδα. Θεωρήθηκαν κάλυμμα για την έκδοση πρόσθετου χαρτονομίσματος, με το οποίο η κυβέρνηση Βενιζέλου θα χρηματοδοτούσε την πολεμική της προσπάθεια. Ένα
είδος αποθέματος, δηλαδή, σε χρυσό και σε συνάλλαγμα, που δεν βρισκόταν όμως υπό τον έλεγχο της χώρας. Στο ιστορικό έργο «Ελευθέριος Βενιζέλος» επιβεβαιώνεται ότι τα χρήματα αυτά δεν ήταν άμεσα ρευστοποιήσιμα, επέτρεπαν όμως σύμφωνα πάντα με την εγχώρια νομοθεσία την έκδοση αντίστοιχων ποσών τραπεζογραμματίων. Καλύφθηκε με αυτόν τον τρόπο η νομισματική κυκλοφορία. Το γεγονός ότι η δραχμή διατήρησε εξαιτίας του δανείου την ισοτιμία της με τα διεθνή νομίσματα και σε κάποιες περιπτώσεις μάλιστα ξεπέρασε την αξία των ισχυρών νομισμάτων της εποχής, της αγγλικής λίρας, του γαλλικού φράγκου και του δολαρίου συνέβαλε στο να μην αξιολογηθεί ως μόνιμο το πρόβλημα του πληθωρισμού που προέκυψε. Η Ελλάδα, πάντως, χρηματοδότησε με τον τρόπο αυτό την πολεμική συμμετοχή της στο μακεδονικό μέτωπο – πράγμα το οποίο επιβεβαιώνεται και στο πρώτο παράθεμα. Επίσης η Ελλάδα χρηματοδότησε την εκστρατεία στην Ουκρανία και την Κριμαία, και την πρώτη φάση της στρατιωτικής εμπλοκής στη Μικρά Ασία Οι συνέπειες αυτής της ιδιόμορφης νομισματικής ισορροπίας δεν άργησαν να φανούν. Στο ίδιο παράθεμα συμπληρώνεται ότι το πρόβλημα του πληθωρισμού συγκαλύφθηκε εξαιτίας νομικών και νομισματικών τεχνασμάτων που έκαναν τα οικονομικά δεδομένα να φαίνονται υγιή. Στην πραγματικότητα όμως τα πράγματα δεν ήταν έτσι, αφού μετά τη λήξη του πολέμου το δημοσιονομικό αδιέξοδο διογκώθηκε.
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΔΟΥΔΟΥΜΗ ΕΛΙΝΑ - ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΣ ΑΝΤΩΝΗΣ ΚΑΡΑΒΑΣΙΛΑ ΑΓΓΕΛΙΚΗ - ΚΑΡΑΠΙΠΕΡΗ ΑΘΑΝΑΣΙΑ ΣΥΡΜΟΣ ΜΙΛΤΟΣ - ΧΑΝΤΖΟΥΛΗ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΧΡΗΣΤΑΚΗ ΚΑΤΕΡΙΝΑ - ΨΩΜΑ ΑΡΕΤΗ