75 χρόνια από την Ίδρυση της ΕΠΟΝ (Αφιέρωμα) by Εφημερίδα των Συντακτών

ΑΦΙΕΡΩΜΑ: 75 ΧΡΌΝΙΑ ΑΠΌ ΤΗΝ ΊΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΕΠΟΝ ΕΡΕΥΝΑ - ΚΕΊΜΕΝΑ:

Γιώργος Πετρόπουλος Η ΕΝΙΑΊΑ ΠΑΝΕΛΛΑΔΙΚΉ ΟΡΓΆΝΩΣΗ ΝΈΩΝ (ΕΠΟΝ) υπήρξε η μεγαλύτερη, η πιο δημιουργική, η πλέον ηρωική και πιο ματοβαμμένη οργάνωση σε όλη την ιστορία του ελληνικού κινήματος νεολαίας. Ιδρύθηκε στις 23 Φεβρουαρίου του 1943, έδωσε απαράμιλλους αγώνες για την απελευθέρωση της χώρας από την τριπλή φασιστική κατοχή, συνέχισε, μέσα από ανείπωτους διωγμούς, τη δράση της στη μεταπελευθερωτική Ελλάδα, έδρασε παράνομα στα χρόνια του Εμφυλίου, συμμετείχε ένοπλα στις τάξεις του ΔΣΕ, συνέχισε να δρα σε συνθήκες σκληρής παρανομίας την περίοδο του μετεμφυλιακού καθεστώτος μέσα στη χώρα και νόμιμα στις Λαϊκές Δημοκρατίες που δέχτηκαν πολιτικούς πρόσφυγες μετά το τέλος του Εμφυλίου κι έπαψε να υπάρχει ουσιαστικά λίγο μετά την αποπομπή του Ν. Ζαχαριάδη από την ηγεσία του ΚΚΕ το 1956 και τυπικά μετά την απόφαση της 8ης Ολομέλειας της Κ.Ε. του ΚΚΕ που αποφάσισε τη διάλυση όλων των παράνομων οργανώσεων του κόμματος και το πέρασμα των μελών του στην ΕΔΑ. Η ΕΠΟΝ ξεκίνησε ως πλατιά αντιφασιστική, προοδευτική, φιλειρηνική οργάνωση νεολαίας δίπλα στο ΕΑΜ. Στη συνέχεια, λόγω των ιδιαίτερων συνθηκών και της απηνούς δίωξης του ΕΑΜικού κινήματος, χωρίς να χάσει τον ευρύ χαρακτήρα της εξελίχτηκε σε μια προοδευτική αριστερή νεολαία, για να καταλήξει στην πράξη να λειτουργεί τελικά ως η οργάνωση νεολαίας του ΚΚΕ καθώς στις συνθήκες της σκληρής παρανομίας μόνο νέους κομμουνιστές είχε στις γραμμές της. Χαρακτικό του Τάσσου, από αντιστασιακό λεύκωμα του ΕΑΜ - ΕΠΟΝ (1943)

ΜΕ ΌΡΑΜΑ ΚΑΙ ΑΓΏΝΕΣ ΠΟΤΙΣΜΈΝΟΥΣ ΜΕ ΑΊΜΑ

24-25 Φεβρουαρίου 2018

Η ΊΔΡΥΣΗ ΤΗΣ ΕΠΟΝ

Με αυτοθυσία και μαχητικότητα

τις 14 Ιανουαρίου του 1943, η Κ.Ε. του ΕΑΜ ΝΕΩΝ, της οργάνωσης Νεολαίας του ΕΑΜ, πήρε μια ιστορική απόφαση στην οποία, ανάμεσα σε άλλα, αναφερόταν: «Μπροστά στους νέους της χώρας μας ανοίγονται καινούργιοι μεγάλοι αγώνες που μόνο ενωμένοι ο ένας κοντά στον άλλο θα μπορέσουμε να τους φέρουμε στο νικηφόρο τέλος τους. Η σημερινή κρίσιμη καμπή του αγώνα απαιτεί την πιο πλατιά ενότητα στους σκοπούς, τη δράση και την οργάνωση της νέας γενιάς. Μονάχα μια πλατιά ενιαία εθνικοαπελευθερωτική οργάνωση όλων των νέων θα σταθεί αντιμέτωπη στα μέτρα εξόντωσης του καταχτητή. Μονάχα μία τέτοια οργάνωση θα οδηγήσει τη νέα γενιά στην κατάχτηση της εθνικής λευτεριάς, την κατοχύρωση ενός λαοκρατικού καθεστώτος και την εξασφάλιση των δικαιωμάτων των νέων στη ζωή και τον πολιτισμό» (ΛΕΥΤΕΡΙΑ, όργανο της Κ.Ε. του ΕΑΜ των Νέων, αρ. φύλλου 4, 5/2/1943). Αμέσως μετά από αυτή την απόφαση ξεκίνησε η προετοιμασία ίδρυσής της νέας οργάνωσης νεολαίας. Οι ξεχωριστές οργανώσεις του ΕΑΜ Νέων προχώρησαν στις σχετικές αποφάσεις και προετοιμασίες, ενώ την 1η Φεβρουαρίου του 1943 πραγματοποιήθηκε σύσκεψη στην οποία συμμετείχαν αντιπρόσωποι των τριών μεγαλύτερων οργανώσεων νεολαίας που ανήκαν σε κόμματα του ΕΑΜ (ΟΚΝΕ, Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία και Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία). Στη σύσκεψη, αφού συζητήθηκε η προαναφερόμενη απόφαση της Κ.Ε. του ΕΑΜ Νέων, αποφασίστηκε «α) ότι οι τρεις παραπάνω οργανώσεις θα δώσουν όλες τους τις δυνάμεις και θα κάνουν το παν για την πραγματοποίηση της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης της νέας γενιάς… και β) ότι θ’ αντιμετωπίσουν άμεσα όλα τα οργανωτικά προβλήματα που συνδέονται με την ενοποίηση της Νέας Γενιάς της χώρας μας». Οταν όλα ήταν έτοιμα, η Κ.Ε. του ΕΑΜ Νέων (EAMN) αποφάσισε τη δημιουργία της νέας οργάνωσης που

Το σπίτι στην οδό Δουκίσσης Πλακεντίας 3, στους Αμπελόκηπους

θα ονομαζόταν Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ). Στην απόφαση αυτή αναφερόταν ο ενιαίος χαρακτήρας της νέας οργάνωσης με την αυτοδιάλυση των ξεχωριστών οργανώσεων και υπογραμμιζόταν ότι: «Μπρος στον κίνδυνο του ολοκληρωτικού αφανισμού της νέας γενιάς απ’ την πείνα και την επιστράτευση, τη ομηρία και την ομαδική σφαγή των αθώων, με βαθιά κατανόηση των κοινών πόθων και ιδανικών η Κ.Ε. του ΕΑΜΝ πήρε την απόφαση της δημιουργίας μιας γιγάντιας και μονολιθικής Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωση Νέων… Η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση είναι εθνικοαπελευθερωτική στις συνθήκες της υποδούλωσης και πέρα απ’ αυτές μια οργάνωση αντιφασιστική-προοδευτική, αντιπολεμική-φιλειρηνική» (Πέτρος Ανταίος: «Συμβολή στην ιστορία της ΕΠΟΝ», εκδόσεις Καστανιώτη, Αθήνα 1977, τόμος ΑII, σελ. 400-403 και 408-409). Η ιδρυτική σύσκεψη Η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ) ιδρύθηκε στις 23 Φλεβάρη του 1943 ύστερα από πανελλαδική σύσκεψη που συνήλθε στην Αθήνα -σε ένα σπίτι στην οδό Δουκίσσης Πλακεντίας 3, στους Αμπελόκηπους.

Στην ιδρυτική σύσκεψη της ΕΠΟΝ πήραν μέρος αντιπροσωπείες από τις παρακάτω οργανώσεις: «Αγροτική Νεολαία Ελλάδος», «Ενιαία Εθνικοαπελευθερωτική Εργατοϋπαλληλική Νεολαία», «Ενιαία Μαθητική Νεολαία», «Ενωση Νέων Αγωνιστών Ρούμελης», «Θεσσαλικός Ιερός Λόχος», «Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία», «Λεύτερη Νέα», «Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδος», «Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορεία Ελλάδος», «Φιλική Εταιρεία Νέων». Επίσης συμμετείχαν τα μέλη της Κ.Ε. του ΕΑΜΝ, αντιπροσωπείες του ΕΑΜΝ Μακεδονίας και Πελοποννήσου καθώς και αντιπροσωπεία του Εθνικού Συμβουλίου των Φίλων της Νέας Γενιάς. Με την ίδρυση της ΕΠΟΝ όλες αυτές οι οργανώσεις αυτοδιαλύθηκαν και συγχωνεύτηκαν στις γραμμές της. Το ίδιο ίσχυσε και για το ΕΑΜ Νέων, που ήταν το τμήμα νεολαίας του ΕΑΜ και είχε ιδρυθεί στις 5 Φλεβάρη 1942 στην Αθήνα με πρωτοβουλία της ΟΚΝΕ (Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας) και με τη συμμετοχή αρχικά των οργανώσεων «Φιλική Εταιρεία Νέων», «Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορεία», «Δημοκρατική Ενωση Νέων» και «Ελευθερια».

Η ΕΠΟΝ, σύμφωνα με τα ιδρυτικά της κείμενα, ως σκοπούς είχε:  Την εθνική απελευθέρωση, την πλέρια ανεξαρτησία και ακεραιότητα της Ελλάδας με καθημερινό και αδιάκοπο αγώνα.  Την υπεράσπιση των συμφερόντων και δικαιωμάτων της νέας γενιάς στη ζωή, στη μόρφωση και στον πολιτισμό.  Την εξολόθρευση του φασισμού τόσο στα χρόνια της Κατοχής όσο και μετά με όποια μορφή κι αν παρουσιαζόταν.  Τον αγώνα κατά των ιμπεριαλιστικών πολέμων για την κατοχύρωση της ειρήνης με βάση την αυτοδιάθεση των λαών και νεολαιών και την αδελφική συνεργασία τους.  Την ανοικοδόμηση της Ελλάδας από τα ερείπια του πολέμου προς το συμφέρον και την ευημερία ολόκληρου του λαού της. Στην πρώτη γραμμή του εθνικοαπελευθερωτικού αγώνα Η ΕΠΟΝ πήρε το βάπτισμα του πυρός ταυτόχρονα με την ίδρυσή της πρωταγωνιστώντας στη μάχη για τη ματαίωση της πολιτικής επιστράτευσης, της χρησιμοποίησης δηλαδή ελληνικού πληθυσμού για τους

πολεμικούς σκοπούς της χιτλερικής Γερμανίας και κυρίως της αποστολής Ελλήνων στο Ανατολικό Μέτωπο. Η αντίσταση κατά της πολιτικής επιστράτευσης ξεκίνησε στις 24 Φεβρουαρίου του 1943 και ολοκληρώθηκε με τις διαδηλώσεις της 5ης Μαρτίου του ίδιου έτους που οδήγησαν στη ματαίωση των σχεδίων των κατακτητών. Η ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ, κεντρικό δημοσιογραφικό όργανο της ΕΠΟΝ, στο πρώτο της φύλλο γράφει: «Στις διαδηλώσεις στις 5 του Μάρτη είχαμε άπειρα παραδείγματα της μαχητικότητας, του ηρωισμού, της αυτοθυσίας της νέας γενιάς». Στο ίδιο φύλλο της εφημερίδας αναφέρονται θύματα που είχε η ΕΠΟΝ στη διαδήλωση, ενώ εκφράζεται η εξής εκτίμηση για τη δράση της οργάνωσης σε όλη τη διάρκεια του αγώνα κατά της πολιτικής επιστράτευσης: «24 Φλεβάρη και 5 Μάρτη! Να δύο ημερομηνίες που θα μείνουν ιστορικές. Κι αξέχαστες. Δυο μέρες που ο Αθηναϊκός και Πειραιώτικος λαός με τα νειάτα του αγωνίστηκε και σάρωσε τα σχέδια των καταχτητών και επέβαλε τη θέλησή του. Η νέα γενιά συμμετείχε σε πρωτοφανή όγκο και μαχητικότητα σ’ αυτές τις μάχες. Η 5 του Μάρτη ακόμα αποτέλεσε το πρώτο βάφτισμα της ‘‘Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων’’ ΕΠΟΝ. Μια μεγάλη διαδήλωση νέων κοριτσιών και παιδιών διέσχισε τους κεντρικούς δρόμους της Αθήνας με κραυγές ‘‘ΚΑΤΩ Η ΕΠΙΣΤΡΑΤΕΥΣΗ ΕΠΟΝ, ΕΠΟΝ». Ξεχωριστή ήταν η παρουσία της ΕΠΟΝ σε όλες τις διαδηλώσεις στις πόλεις τον καιρό της Κατοχής. Από τις κορυφαίες στην ιστορία της ήταν η συμμετοχή της στη μεγαλειώδη διαδήλωση του λαού και της νεολαίας της Αθήνας ενάντια στην επέκταση των Βούλγαρων φασιστών στην ελληνική Μακεδονία τον Ιούλη του 1943. Η λαϊκή κινητοποίηση ξεκίνησε στις

24-25 Φεβρουαρίου 2018

7 Ιούλη από τη Θεσσαλονίκη, όπου χιλιάδες νέοι και πλήθη λαού ξεκίνησαν με διαδήλωση από την Αποστόλου Παύλου. Το ίδιο βράδυ στη Νεάπολη μιλούν, σε συγκέντρωση λαού και νεολαίας, στελέχη του ΕΑΜ και της ΕΠΟΝ ξεσηκώνοντας την πόλη. Τις επόμενες μέρες σε Επτάλοφο, Νεάπολη, Τούμπα, Καλαμαριά κινητοποιούνται 50.000 λαού. Στις 10 Ιούλη κηρύσσεται παλλαϊκή απεργία. Την ίδια μέρα ξεσηκώνεται το Κιλκίς. Στις 17 η Εδεσσα, τα Γιαννιτσά. Ολη η Μακεδονία, με πρωτοπόρους το ΕΑΜ και την ΕΠΟΝ, δίνει τη μάχη ενάντια στον διαμελισμό της χώρας. Τη μάχη αυτή όμως την έκρινε η ασύγκριτη σε μαζικότητα και μαχητικότητα διαδήλωση του λαού της Αθήνας στις 22 Ιούλη 1943. Υπολογίστηκε τότε ότι πάνω από 300.000 λαού συγκεντρώθηκαν στην πλατεία Ομονοίας, στον χώρο έξω από το πολιτικό γραφείο του κατοχικού πρωθυπουργού Ράλλη και στη βουλγαρική πρεσβεία. Ηταν τέτοια η λαϊκή κινητοποίηση που ο εχθρός πανικοβλήθηκε και κατέβασε τα τανκς για να την αντιμετωπίσει. Στις μάχες που ακολούθησαν μεταξύ του πάνοπλου εχθρού και του άοπλου λαού 30 διαδηλωτές σκοτώθηκαν, 200 τραυματίστηκαν και γύρω στους 500 συνελήφθησαν. Ανάμεσα στους νεκρούς πολλοί ΕΠΟΝίτες και ΕΠΟΝίτισσες όπως η Παναγιώτα Σταθοπούλου, η Κούλα Λίλη κ.ά. Η επέκταση της βουλγαρικής κατοχής σε ολόκληρη τη Μακεδονία ματαιώθηκε. Σύμβολο του αγώνα της ΕΠΟΝ ενάντια στον κατακτητή αποτελεί επίσης ένα χαμόσπιτο στον Υμηττό, το οποίο τρία αμούστακα παιδιά μετέτρεψαν σε «κάστρο» της Αντίστασης. Ηταν 28 Απρίλη 1944, όταν ένα τάγμα Γερμανών περικύκλωσε το μικρό αυτό σπιτάκι, στο οποίο φυλασσόταν ο οπλισμός του ΕΛΑΣ της περιοχής. Οι κατακτητές δεν ήξεραν ούτε πόσοι,

ούτε ποιοι το φύλαγαν. Θεωρούσαν όμως ότι ήταν ζήτημα λίγων λεπτών για να παραδοθούν όσοι βρίσκονταν μέσα. Το σπίτι το υπερασπίστηκαν τρεις ΕΠΟΝίτες. Ο Δημήτρης Αυγέρης, 18 χρονώ, και οι Θάνος Κιοκμενίδης και Κώστας Φολτόπουλος, 17 χρονώ. Υπερασπιζόμενοι το σπίτι, ταυτόχρονα κατέστρεφαν τον οπλισμό για να μην πέσει στα χέρια του εχθρού. Η μάχη κράτησε μέχρι αργά το απόγευμα. Ο Κώστας και ο Θάνος βρήκαν τον θάνατο υπερασπιζόμενοι το «κάστρο». Ο Δημήτρης αναγκάστηκε να βγει αφού οι Γερμανοί έριξαν καπνογόνα, με αποτέλεσμα να τον δολοφονήσουν εν ψυχρώ. Η ΕΠΟΝ βρέθηκε επίσης στη πρώτη γραμμή για την επιβίωση του λαού και της νεολαίας στα χρόνια της Κατοχής, συμμετείχε ενεργά στους απεργιακούς αγώνες των εργαζομένων, ήταν στην πρώτη γραμμή της πάλης για μόρφωση των νέων ανθρώπων, στα σχολεία και στα Πανεπιστήμια, οργάνωνε και συμμετείχε σε πολιτιστικές και αθλητικές εκδηλώσεις, ενώ δεν έλειψε και από τον αγώνα κατά των ναρκωτικών, παρά το γεγονός ότι εκείνη την εποχή δεν ήταν ιδιαίτερα διαδεδομένα. Σύμφωνα με τα στοιχεία που κατέθεσε στη δίκη της ΕΠΟΝ τον Ιανουάριο του 1947 ο πρώην, τότε, πρόεδρός της, καθηγητής Γ. Γεωργαλάς, η οργάνωση στη διάρκεια της Κατοχής στις απελευθερωμένες περιοχές της χώρας άνοιξε 1.043 λέσχες κα 1.100 σχολεία, όπου δίδασκαν 766 ΕΠΟΝίτες μαθαίνοντας γράμματα τα παιδιά του ελληνικού λαού. Επίσης άνοιξε 4 Γεωπονικές Σχολές, 90 νοσοκομεία και 185 παιδικούς σταθμούς («Ριζοσπάστης», 19-1-1947). Στα χρόνια της Εθνικής Αντίστασης αλλά και μετά η ΕΠΟΝ έγραψε απαράμιλλες σελίδες ηρωισμού. Η παρουσία της αποδείχτηκε αναντικα-

τάστατη και η συμβολή της στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα μοναδική. Από τις γραμμές της πέρασαν 600 με 700 χιλιάδες νέοι και νέες, από τους οποίους 35 χιλιάδες έγιναν ανταρτοεπονίτες μαχητές του ΕΛΑΣ και 36 χιλιάδες αγωνίστηκαν στον ΕΛΑΣ των πόλεων, στον εφεδρικό ΕΛΑΣ και στα έμπεδα. Σε 1.300 υπολογίζονται οι ΕΠΟΝίτες αντάρτες που έπεσαν στο πεδίο της μάχης, ενώ άγνωστος παραμένει ο αριθμός αυτών που έπεσαν στις διαδηλώσεις των πόλεων, που εκτελέστηκαν, που πέθαναν στα στρατόπεδα συγκέντρωσης ή που πιάστηκαν και βασανίστηκαν από τις αρχές κατοχής και τα όργανά τους. Οπως ήταν φυσικό, η ΕΠΟΝ είχε τη δική της ξεχωριστή συμβολή και στις μάχες της Αθήνας τον Δεκέμβρη του 1944 εναντίον της αγγλικής κατοχής. Για όλα αυτά, για την τεράστια συμβολή της στον απελευθερωτικό αγώνα και στον Δεκέμβρη, τα μέλη και τα στελέχη της δέχτηκαν απηνείς διώξεις μετά τη Συμφωνία της Βάρκιζας, με τελική κατάληξη η οργάνωση να τεθεί εκτός νόμου στα τέλη Φεβρουαρίου του 1947. Συγκεκριμένα το Πρωτοδικείο Αθηνών εξέτασε στις 17 Ιανουαρίου 1947 αίτηση του νομάρχη Σχοινά, ο οποίος ζητούσε της απαγόρευση της ΕΠΟΝ με το σκεπτικό ότι ήταν μια κομμουνιστική οργάνωση που είχε εκτραπεί των σκοπών της, είχε αντεθνική δράση και στρεφόταν κατά της οικογένειας. Το δικαστήριο αποδέχτηκε την αίτηση με απόφαση που εξέδωσε στις 28 Φεβρουαρίου και δημοσιεύτηκε στον Τύπο την επομένη, 1η Μαρτίου 1947. Η οργάνωση βεβαίως άσκησε έφεση και μ’ έναν τρόπο λειτουργούσε σε ημιπαράνομη κατάσταση ώς τα τέλη του 1947, όπου με τον περιβόητο Ν. 509 τέθηκαν εκτός νόμου το ΚΚΕ, το ΕΑΜ και όλες οι ΕΑΜικές οργανώσεις.

24-25 Φεβρουαρίου 2018

Τα αντιστασιακά έντυπα της

πό τη στιγμή που ιδρύθηκε η ΕΠΟΝ εξαπλώθηκε με απίστευτη ταχύτητα σε όλους τους χώρους που υπήρχε νεολαία. Στις συνοικίες των πόλεων, στα χωριά της επαρχίας, στα σχολεία και στα Πανεπιστήμια, στους χώρους δουλειάς. Βασικό εργαλείο της δράσης της υπήρξε η έκδοση εντύπων και προκηρύξεων, η οποία υπήρξε τεράστια. Δεν γνωρίζουμε πόσα ακριβώς είναι στον αριθμό τα έντυπα που εξέδωσε (εφημερίδες, περιοδικά, ειδησεογραφικά δελτία Τύπου). Από την έρευνα που έχουμε κάνει καταλήγουμε στο συμπέρασμα πως δεν υπήρξε ΕΠΟΝίτικη οργάνωση που να μην εξέδωσε κάποια στιγμή ένα έντυπο με όποιο τρόπο τής ήταν πρόσφορος. Ο κατάλογος με τα έντυπα της ΕΠΟΝ που ακολουθεί είναι χαρακτηριστικός της εκδοτικής δουλειάς που έγινε, αλλά παραμένει ενδεικτικός καθώς είναι απολύτως βέβαιο πως θέλει ακόμα αρκετές συμπληρώσεις για να ολοκληρωθεί. Τον παραθέτουμε με την ελπίδα ότι οι αναγνώστες μας θα δώσουν τις δικές τους συμπληρώσεις (δίπλα από τον τίτλο κάθε εντύπου σημειώνεται ο τόπος έκδοσής του και μια χρονολογία. Οι χρονολογίες που αναφέρονται δίπλα από κάθε έντυπο αφορούν είτε τον χρόνο έκδοσής του είτε τις χρονιές κατά τις οποίες εντοπίσαμε ότι κυκλοφορούσε).

ΚΕΝΤΡΙΚΆ ΈΝΤΥΠΑ 1. «Νέα Γενιά», ΕΠΟΝ 1943 (εφημερίδα) 2. «Νέα Γενιά» 1945-1947 (περιοδικό) 3. «Ενισχυτής», όργανο της Κεντρικής Οικονομικής Επιτροπής της ΕΠΟΝ 1943

ΑΤΤΙΚΉ 1. «Ιδεολογικό Δελτίο», ΕΠΟΝ 1943 2. «Δελτίο Νέων Αγωνιστών», ΕΠΟΝ, Καλλιθέα 1943 3. «Η Φωνή της ΕΠΟΝ», Φυματικοί, Αθήνα 1943 4. «Εξόρμηση», ΕΠΟΝ, Πειραιάς 1943 5. «Ράδιο-ΕΠΟΝ», (Τομέας Προαστίων) 1944 6. «Ο Επονίτης», 2ος Τομέας, Αθήνα 1943 7. «Ο Λαός Νικά», ΕΠΟΝ, Αθήνα 1944 8. «Λεύτερα Νιάτα», όργανο του Συμβουλίου Αθήνας, 1943 9. «Εξόρμηση», ΕΠΟΝ, Αθήνα 1943 10. «Επονίτικα Νέα», Αθήνα 1943 11. Εκδοση ΕΠΟΝ, Αθήνα 1944 12. «Μιλάνε τα Νιάτα», ΕΠΟΝ 1944 13. «Νέοι Αγωνιστές», ΕΠΟΝ, 1ος τομέας, Αθήνα 19431944 14. «Η Φωνή μας», φυλακισμένοι, ΕΠΟΝ 1945 15. «Πρωτοπόροι», ΕΠΟΝ, Πειραιάς 1943 16. «Νειάτα», ΕΠΟΝ Πειραιά 1943 17. «Τα Νιάτα», ΕΠΟΝ Αθήνας-Πειραιά 1944

ΜΑΚΕΔΟΝΊΑ - ΘΡΆΚΗ 1. «Φλόγα», ΕΠΟΝ, Θεσσαλονίκη 1944 2. «Εφοδος», ΕΠΟΝ, Θεσσαλονίκη 1944 3. «Αετόπουλο», Δυτ. Μακεδονία 1943 ή 1944 4. «Αντιφασίστας», ΕΠΟΝ, Δυτ. Μακεδονία 1944 5. «Ο Δοσίλογος», ΕΠΟΝ, Θεσσαλονίκη 1943 ή 1944 6. «Δράση», ΕΠΟΝ, Σέρρες 1945 7. «Δράσις», ΕΠΟΝ 1943 8. «Ελεύθερη Ζωή», ΕΠΟΝ, Πέλλα 1943-1944 9. «Νέος Μαχητής», ΕΠΟΝ, Κατερίνη 1943-1944 10. «Οδηγητής», ΕΠΟΝ, Καστοριά 1944 11. «Εμπρός», ΕΠΟΝ, Κοζάνη 1943-1944 12. «Εμπρός», ΕΠΟΝ, Σέρρες 1944 13. «Εμπρός», ΕΠΟΝ, Φλώρινα 1943-1944 14. «Εξόρμηση», ΕΠΟΝ, Μακεδονία 1944 15. «Επονίτης», Γιαννιτσά 1943-1944 16. «Επονίτης», Εβρος 1944 17. «Επονίτικη Τέχνη», Κιλκίς 1943-1944 18. «Ζωντανά Νειάτα», ΕΠΟΝ, Καβάλα 1944 19. «Ηχώ των Νέων», ΕΠΟΝ, Κιλκίς 1943 20. ΕΠΟΝ Πενταχώρας, 1943 21. «Καινούργιοι Δρόμοι», ΕΠΟΝ, Θεσσαλονίκη 19431944 22. «Λεύτερα Νειάτα», ΕΠΟΝ, Θεσσαλονίκη 1943-1944 23. «Λεύτερη Ζωή», ΕΠΟΝ, Μακεδονία 1943 24. «Νέα Ζωή», ΕΠΟΝ, Φλώρινα 1943 ή1944 25. «Νεανική Φωνή, ΕΠΟΝ, Αν. Μακεδονία-Καβάλα 1944 26. «Νεανικός Δρόμος», ΕΠΟΝ, Παγγαίο 1943 ή 1944 27. «Πρωτοπορία», ΕΠΟΝ, Μακεδονία 1944 28. «Φλόγα», ΕΠΟΝ, Δράμα 1944 29. «Φλογερά Νιάτα», ΕΠΟΝ, Φλώρινα-Καστοριά 1943 ή 1944 30. «Χαραυγή», ΕΠΟΝ, Σέρβια 1944 31. «Χαρούμενα Νιάτα», ΕΠΟΝ, Ξάνθη 1944 32. «Χαραυγή», ΕΠΟΝ, Ντεπό 1943

ΘΕΣΣΑΛΊΑ 1. «Τ' Αετόπουλα», ΕΠΟΝ, Θεσσαλία 1944 2. «Επονίτικη Φλόγα», Μαρμαριανή 1943 ή 1944 3. «Επονίτικη Φλόγα», Πήλιο 1944 4. «Επονίτικος Παλμός», Λάρισα 1945 5. «Θεμελιωτής», ΕΠΟΝ, Βόλος 1943

6. «Θεμελιωτής», ΕΠΟΝ, Φαρκαδώνα 1944 7. «Ιερολοχίτης», ΕΠΟΝ, Θεσσαλία 1943-1946 8. «Καθρέφτης», ΕΠΟΝ, Καλαμπάκα 1944 9. «Καινούργια Ζωή», ΕΠΟΝ, Θεσσαλία 1944 10. «Τα Νειάτα», Αγραφα 1944 11. «Καινούργια Ζωή», ΕΠΟΝ, Πτελεόν 1944 12. «Μαθητική Φλόγα», ΕΠΟΝ, Τρίκαλα 1943 13. «Μαχητής, [ο]», ΕΠΟΝ, Καρδίτσα 1943-1944 14. «Λεύτερα Νειάτα», ΕΠΟΝ, Ρεντίνα 1944 15. «Πρόοδος», ΕΠΟΝ, Ρεντίνα 1944 16. «Ο Μικρός Επαναστάτης», (Αετόπουλα Συκουρίου) 1943 17. «Νέα Γενιά», ΕΠΟΝ, Αγιά 1944 18. «Νέα Ζωή», ΕΠΟΝ, Κουτσιαρή 1944 19. «Νέοι Ορίζοντες», ΕΠΟΝ, Πήλιο 1943 20. «Νέος Αγωνιστής», ΕΠΟΝ, Βόλος 1944 21. «Νέος Αγωνιστής», ΕΠΟΝ, Δεσκάτη-Ελασσόνα 1943 22. «Νέος Αγρότης», ΕΠΟΝ, Κατηχώρι 1943 23. «Νέος Αγωνιστής», ΕΠΟΝ, Μαγνησία 1944 24. «Νέος Μαχητής», ΕΠΟΝ, Τρίκαλα 1943 25. «Νίκη», ΕΠΟΝ, Λάρισα 1943 26. «Νεανική Εξόρμηση», ΕΠΟΝ, Τύρναβος 1943 27. «Νεανική Ορμή», ΕΠΟΝ, Αχίλλειο 1944 28. «Νεανική Ορμή», ΕΠΟΝ, Παλαμάς 1943 29. «Νεανική Φλόγα», ΕΠΟΝ, Βόλος 1943 30. «Νεανική Φλόγα», ΕΠΟΝ, Δομοκός 1944 31. «Νεανική Φλόγα», ΕΠΟΝ, Λάρισα 1943 32. «Νεανικός Πόθος», ΕΠΟΝ Αθανάτης 1944 33. «Νεανικός Παλμός», ΕΠΟΝ, Λάρισα 1943-1944 34. «Αγροτικός Αγώνας, ΕΠΟΝ Ν. Καρδίτσας 1944 35. «Εγερτήριο», ΕΠΟΝ, Θεσσαλία 1943 36. «Εξόρμηση», ΕΠΟΝ, Ελασσόνα 1943 37. «Επαναστατημένα Νειάτα», ΕΠΟΝ, Θεσσαλία 1944 38. «Τ’ Αητόπουλο», Θεσσαλία 1944 39. «Ασκλάβωτα Νιάτα», ΕΠΟΝ, Καρδίτσα 1944 40. «Εμπρός Νέοι», ΕΠΟΝ, Καρδίτσα 1943-1944 41. «Εξόρμηση», ΕΠΟΝ, Τίρναβος 1944 42. «Εξόρμηση», ΕΠΟΝ, Φάρσαλα 1943 43. «Επαναστατημένα Νειάτα», Θεσσαλία 1943 44. «Επαναστατημένη Νειότη», ΕΠΟΝ, Κάμπος 1944 45. «Επονίτης», Ελασσόνα 1943 46. «Επονίτης», Πήλιο 1944 47. «Επονίτης», Τρίκαλα 1943 48. «Αγωνιζόμενα Νιάτα», ΕΠΟΝ, Αγιά 1943-1944 49. «Ολυμπος», ΕΠΟΝ, Ολυμπος 1943 50. «Ορμή», ΕΠΟΝ, Αλμυρός 1944 51. «Ορμή της Νειότης», ΕΠΟΝ, Λαμπερό Καρδίτσας 1943-1944 52. «Πάλη της Νειότης», ΕΠΟΝ, Θεσσαλία 1944 53. «Νεανική Φωνή», ΕΠΟΝ, Σοφάδες 1944 54. «Πρωτοπορία, [η]», ΕΠΟΝ, Ελασσόνα 1943 ή 1944 55. «Σάλπισμα», ΕΠΟΝ, Καλαμπάκα 1943 56. «Φλογοβόλο», ΕΠΟΝ, Ελασσόνα 1943-1944 57. «Φωνή του Ρήγα», ΕΠΟΝ, Βελεστίνο 1944 58. «Φωνή των Νέων, [η]», ΕΠΟΝ, Μηλιές Πηλίου 1944 59. «Φως», ΕΠΟΝ, Θεσσαλία 1944 60. «Αγώνας», ΕΠΟΝ, Σέλυνος 1945 61. «Αυγή», ΕΠΟΝ, Ευξεινούπολη 1943 62. «Νειότη», ΕΠΟΝ, Βελεστίνο 1944 63. «Νιότη», ΕΠΟΝ, Αλμυρός 1944 64. «Ξύπνημα», ΕΠΟΝ, Ευξεινούπολη 1944 65. «Φλογερά Νειάτα», ΕΠΟΝ, Τρίκαλα 1944 66. «Η Φωνή της ΕΠΟΝ», Λουτρό 1943

39 53

24-25 Φεβρουαρίου 2018

ΕΠΟΝ-ΕΑΜ νέων και ΟΚΝΕ 67. «Η Φωνή της ΕΠΟΝ», Σκλήθρο 1943 68. «Φωνή της Μελούνας», ΕΠΟΝ, Ελασσόνα 1943 69. «Αγροτικά Νειάτα», Ανω Κόπανος 1944 70. «Φλόγα», ΕΠΟΝ, Αγιά 1944 71. «Νειάτα, [τα]», ΕΠΟΝ, Στεφανόβουνο (Ν. Λαρίσης) 1944 72. «Πρωτοπόρος», ΕΠΟΝ, Βρυότοπος (Θεσσαλία) 1944 73. «Επαναστατημένα Νειάτα», ΕΠΟΝ, Βουλγαρίνη (Θεσσαλία) 1944

ΣΠΟΥΔΑΣΤΙΚΆ-ΜΑΘΗΤΗΤΙΚΆ 1. «Φλόγα ΕΠΟΝ», όργανο του Συμβουλίου των Σπουδαστών Αθήνας 1943-1944 2. «Ο Σπουδαστής», ΕΠΟΝ, Αθ. αρ.1 1946-11 3. «Φοιτητικό Δελτίο», ΕΠΟΝ 1944 4. «Η Φωνή του Ε'», ΕΠΟΝ, Ε’ Γυμνάσιο Αθήνας 1943 5. «Μαθητική Φωνή», ΕΑΜ-ΕΠΟΝ, 1942-1943 6. «Μαθητικό Βήμα, ΕΠΟΝ, Πελοπόννησος 1945

ΣΤΕΡΕΆ ΕΛΛΆΔΑ 1. «Εμπρός ΕΠΟΝ», Λαμία 1943 2. «Πρωτοπόρα Νειάτα», ΕΠΟΝ, Λαμία 1945 3. «Αγώνας», ΕΠΟΝ, Ευρυτανία 1943-1944 4. «Βοιωτικά Νειάτα», ΕΠΟΝ, Βοιωτία 1945 5. «Ενωμένα Νειάτα», ΕΠΟΝ, Εύβοια 1943-1944 6. «Λεύτερα Αγροτικά Νειάτα», ΕΠΟΝ, Θήβα 1944 7. «Λεύτερα Νειάτα», ΕΠΟΝ, Δυτική Στερεά 1945 8. «Λυτρωμένα Νειάτα», ΕΠΟΝ, Αμφισσα 1943 9. «Νέοι Αγωνιστές», ΕΠΟΝ, Φωκίδα1943 10. «Νέοι Οδηγητές», ΕΠΟΝ, Λοκρίδα 1943 11. «Οι Νέοι», ΕΠΟΝ, Φθιώτιδα 1943 12. «Φλόγα», ΕΠΟΝ, Μεσολόγγι 1944 13. «Φωνή του Φεραίου», ΕΠΟΝ Στερεάς 1943-1944 14. «Η Φωνή του Φεραίου», Ρούμελη 1943 15. «Φωνή των Νέων», ΕΠΟΝ Στερεάς 1944

ΠΕΛΟΠΌΝΝΗΣΟΣ 1. «Εγερτήριο», ΕΠΟΝ, Αιγιαλεία 1943 2. «Εξόρμηση», ΕΠΟΝ, Τριφυλία 1944 3. «Επαρχιώτικα Νειάτα», ΕΠΟΝ, Μεσσήνη 1944 4. «Επονίτης Πελοποννήσου» (περιοδικό) 1944-1945 5. «Ζωντανά Νειάτα» (κοριτσιών), Αχαΐα 1943 6. «Ζωντανά Νειάτα», ΕΠΟΝ, Αργολιδοναυπλιερμιονιδα 1944 7. «Ζωντανά Νειάτα», ΕΠΟΝ, Αργολίδα 1943 8. «Ζωντανά Νειάτα», ΕΠΟΝ, Αχαΐα 1944 9. «Ζωντανά Νειάτα», ΕΠΟΝ, Πάτρα 1943-1944 10. «Ζωντανά Νιάτα», ΕΠΟΝ, Αχαΐα 1943 11. «Κραυγή», ΕΠΟΝ, Κόρινθος 1943 12. «Λεύτερα Νειάτα», ΕΠΟΝ, Δημητσάνα 1944 13. «Νέα Ζωή», ΕΠΟΝ, Ηραία 1943 ή 1944 14. «Νέα Ζωή», ΕΠΟΝ, Μαρμαρά 1943 15. «Νέα Πνοή», ΕΠΟΝ, Κορινθία 1944 16. «Νέα Φλόγα», ΕΠΟΝ, Αργολιδοκορινθία 1944 17. «Νέοι Αγωνιστές», ΕΠΟΝ, Αχαΐα 1944 18. «Νέοι Δρόμοι», ΕΠΟΝ Ερμιόνης-Τροιζηνίας 1944 19. «Νέοι Δρόμοι», ΕΠΟΝ, Κόρινθος 1944 20. «Νέος Αγωνιστής», ΕΠΟΝ, Καλαμάτα 1943 21. «Νέος Μαχητής», ΕΠΟΝ, Δυτ. Πυλία 1944 22. «Νιάτα», ΕΠΟΝ, Μεγαλόπολη 1944 23. «Νιάτα, [τα]», ΕΠΟΝ, Πύργος 1944 24. «Πρωτοπόρα Νιάτα», ΕΠΟΝ, Αρκαδία 1944 25. «Πρωτοπόρα Νιάτα», ΕΠΟΝ, Τρίπολη 1944-1945 26. «Πρωτοπόρος», ΕΠΟΝ, Πάρνωνας 1944 27. «Σάλπισμα», ΕΠΟΝ, Καλάβρυτα 1944 28. «Σάλπισμα, [το]», ΕΠΟΝ, Πύργος 1944-1945 29. «Σάλπισμα, [το]», ΕΠΟΝ, Ηλεία 1943-1944 30. «Φλόγα, [η]», ΕΠΟΝ, Αμαλιάδα 1943-1944

ΕΡΓΑΤΙΚΆ ΈΝΤΥΠΑ 31. «Η Φωνή της ΕΠΟΝ», Γαργαλιάνοι 1944 32. «Η Φωνή της ΕΠΟΝ», Λακωνία 1944 33. «Φωνή της ΕΠΟΝ», Γορτυνία 1943-1944 34. «Λεύτερα Νειάτα», ΕΠΟΝ, Λακωνία 1943 35. «Λεύτερα Νειάτα», ΕΠΟΝ, Σπάρτη 1943-1944 36. «Λεύτερα Νιάτα», ΕΠΟΝ, Αργολιδοκορινθία 1944 37. «Νεανική Φλόγα», ΕΠΟΝ, Μεσσηνία 1943-1945

ΗΠΕΙΡΟΣ - ΑΙΤΩΛΟΑΚΑΡΝΑΝΊΑ 1. «Τ' Αγροτόπαιδο», ΕΠΟΝ, Ηπειρος 1944 2. «Ηπειρώτικα Νιάτα», ΕΠΟΝ, 1944 3. «Καινούργια Ζωή», ΕΠΟΝ, Ηπειρος 1944 4. «Λεύτερα Νειάτα», ΕΠΟΝ, Αιτωλοακαρνανία-Νησιά 1944 5. «Λεύτερα Νειάτα», ΕΠΟΝ, Ηπειρος 1943-1944 6. «Νέοι Αντιφασίστες», ΕΠΟΝ Ν. Ιωαννίνων 1944 7. «Σημαία της ΕΠΟΝ», Ξηρόμερο-Βάλτος 1944 8. «Σουλιωτοπούλα», ΕΠΟΝ, Αρτα-Πρέβεζα 1944 9. «Φλόγα», ΕΠΟΝ, Αρτα 1943 10. «Φωνή των Νέων», ΕΠΟΝ, Ιωάννινα 1943 11. «Επονίτης», Γουμενίτσα 1943-1944

ΝΗΣΙΆ 1. «Αντιφασίστας», ΕΠΟΝ, Μυτιλήνη 1944 2. «Αναγέννηση», ΕΠΟΝ, Σητεία 1944 3. «Αναγέννηση», ΕΠΟΝ, Χίος 1945 4. «Βιαννίτικα Νειάτα», ΕΠΟΝ, Βιάννος 1945 5. «Ελεύθερες Νέες», ΕΠΟΝ, Αγ. Νικόλαος 1944 6. «Ελεύθερη Νειότη», ΕΠΟΝ, Ιεράπετρα 1944 7. «Ελεύθερη Κρητικοπούλα», ΕΠΟΝ, 1943-1944 8. «Ελεύθερα Νειάτα, [Λεύτερα]», ΕΠΟΝ Χανιά 1943-1944 9. «Ελευθερία», ΕΠΟΝ, Αγ. Νικόλαος 1943-1944 10. «Εμπρός», ΕΠΟΝ, Ζάκυνθος 1944 11. «Εξόρμηση», ΕΠΟΝ, Λέσβος 1945 12. «Εξόρμηση», ΕΠΟΝ, Χανιά 1944-1945 13. «Επονίτικη Ορμή», Ρέθυμνο 1944 14. «Λεύτερα Νειάτα», ΕΠΟΝ, Χανιά 1944 15. «Μαχητής», ΕΠΟΝ, Χανιά 1944 16. «Νέος Μαχητής, ΕΠΟΝ, Αποκόρωνα Σφακίων 1944 17. «Σάλπισμα της Νειότης», ΕΠΟΝ, Κεφαλονιά-Ιθάκη 1944 18. «Φλόγα», ΕΠΟΝ, Ηράκλειο 1944-1945 19. «Η Φωνή των Νέων», Λασίθι 1943-1944 20. «Εμπρός», ΕΠΟΝ, Νεάπολη 1943-1944 21. «Νεανική Φλόγα», ΕΠΟΝ, Λευκάδα 1943-1945

«Εργαζόμενα Νιάτα», ΕΠΟΝ, Αθήνα 1943

ΕΝΤΥΠΑ ΜΗ ΠΡΟΣΔΙΟΡΙΣΜΈΝΑ 1. «Τ' Αετόπουλο», ΕΠΟΝ 1944 2. «Σήμαντρα Λευτεριάς», ΕΠΟΝ 1944

ΑΝΤΑΡΤΟΕΠΟΝΊΤΙΚΑ 1. «Αντάρτης Επονίτης», ΕΛΑΣ-ΕΠΟΝ, XIII Μεραρχία 2. «Σπασμένα Δεσμά», ΕΛΑΣ-ΕΠΟΝ 1944 3. «Σπίθα Νέων», ΕΛΑΣ-ΕΠΟΝ Ι/13 Τάγματος 1944 4. «Ηρωες της Νειότης», ΕΛΑΣ-ΕΠΟΝ 1944 5. «Αντάρτικη Φλόγα», ΕΛΑΣ 1944 6. «Επονίτης Μαχητής», 1944, 2/39 Συντάγματος 7. «Επονίτης Μαχητής», VΙΙΙης Μεραρχίας 1944 8. «Νέος Μαχητής», ΕΛΑΣ-ΕΠΟΝ 1ης Ταξ. 1944 9. «Μηνιάτικο Δελτίο ΕΠΟΝ ΧΙ Μεραρχίας», 1945 10. «Τ' Αρματωμένα Νειάτα», ΙΧ Ταξ. ΕΠΟΝ Δυτ. Μακεδονίας 11. «Αντάρτικα Νειάτα», Ιη Μεραρχία 1944 12. «Επονίτης Αντάρτης», ΙΙΙ Μεραρχία 1944 13. «Επονίτικα Νειάτα», IIο Τάγμα 1944 14. «Επονίτης Αντάρτης», Στερεά Ελλάδα 1943 15. «Τα Νειάτα Μάχονται», ΕΠΟΝ 1945 16. «Αντάρτικα Νειάτα», ΕΠΟΝ, Θεσσαλία 1943-1944 17. «Λαϊκός Φρουρός», ΕΠΟΝ Χης Μεραρχίας 1944 18. «Λυτρωτης», ΕΛΑΣ-ΕΠΟΝ 1944 19. «Νέοι Μαχητές», ΕΠΟΝ, Κέρκυρα 1944-1945

ΕΦΗΜΕΡΙΔΕΣ ΟΡΓΑΝΩΣΕΩΝ 1. «Νεολαία», ΟΚΝΕ 1942 2. «Γροθιά», Οργανον της Κεντρικής Οικονομικής Επιτροπής της ΟΚΝΕ, 1942 3. «Νίκη Κομμουνιστική Νεολαία Αθήνας», ΟΚΝΕ, 1943 4. «Μαχητής Κ. Νεολ.», Αθήνα 1942-1943 5. «Ζωντανά Νειάτα», ΕΑΜΝ, Αθήνα 1942 6. «Λευτεριά», ΕΑΜ Νέων, Αθήνα 1942-1943 7. «Ιερολοχίτης», ΕΑΜΝ, Λάρισα1942-1946 8. «Για τη Λευτεριά», ΕΑΜΝ, Πειραιάς 1943 9. «Φωνή της Νέας», Ελεύθερη Νέα, 1942 10. «Εργαζόμενα Νιάτα», ΕΑΜΝ, Αθήνα 1942

24-25 Φεβρουαρίου 2018

Η ΠΡΟΕΤΟΙΜΑΣΊΑ ΤΟΥ Α΄ ΣΥΝΕΔΡΊΟΥ

Ετοιμοι για καινούργιο ξε

απόφαση για τη διοργάνωση του συνεδρίου της ΕΠΟΝ πάρθηκε στην Γ’ Ολομέλεια του Κεντρικού Συμβουλίου της οργάνωσης που πραγματοποιήθηκε στο διάστημα 18-22 Αυγούστου του 1945. Στην ολομέλεια αυτή κλήθηκαν και πήραν μέρος 40 αντιπρόσωποι απ’ όλες τις περιοχές της Ελλάδας. Μάλιστα για πρώτη φορά σε συνεδρίαση του Κ.Σ. συμμετείχαν και αντιπρόσωποι από την Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, την Κρήτη και τα νησιά του Αιγαίου. Σ’ αυτή τη συνεδρίαση εκλέχτηκε και Οργανωτική Επιτροπή που επιφορτίστηκε με το έργο της διοργάνωσης του συνεδρίου («Νέα Γενιά», τεύχος 56, σελ. 2). Αρχικά το συνέδριο ορίστηκε να γίνει προς τα τέλη του 1945, αλλά στη συνέχεια, με απόφαση της Οργανωτικής Επιτροπής (Νοέμβρης 1945), μετατέθηκε για το δεύτερο δεκαήμερο Ιανουαρίου του 1946. Η αναβολή εκείνη κρίθηκε αναγκαία κυρίως για να μπορέσουν αντιπροσωπείες της ΕΠΟΝ να πάρουν μέρος στο ιδρυτικό συνέδριο της ΠΟΔΝ στο Λονδίνο και στο Πανσπουδαστικό Συνέδριο που γινόταν τότε στην Πράγα, αλλά και για να γίνει δυνατή η συζήτηση των πορισμάτων αυτών των συνεδρίων στο συνέδριο της ΕΠΟΝ (Βλέπε ανακοίνωση της Οργανω-

ΕΠΟΝ, Αθήνα, τελευταίες μέρες του Σεπτέμβρη 1944- ΕΠΟΝίτης πληροφορεί τον λαό με το περίφημο χωνί- Αρχείο Στέργιου Γκιουλάκη

Η ΕΠΟΝ ΜΕΤΑ ΤΗ ΒΑΡΚΙΖΑ

Βαρύς φόρος αίματος Η ΛΕΥΚΉ ΤΡΟΜΟΚΡΑΤΊΑ που κυριάρχησε μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας ενάντια στο ΕΑΜικό κίνημα ήταν αδύνατο να αφήσει ανέγγιχτη την ΕΠΟΝ. Δεν είναι εκτός πραγματικότητας η άποψη ότι η ΕΠΟΝ εκ των πραγμάτων ήταν ο πρώτος στόχος της αντίδρασης καθώς ως οργάνωση νεολαίας με τη δράση και τον δυναμισμό της προκαλούσε την προσοχή και το μίσος των αντιπάλων της. Τρεις μέρες μετά την απαγόρευση της ΕΠΟΝ, στις 3 Μαρτίου 1947, ο Κώστας Φιλίνης ως εκπρόσωπος της οργάνωσης μίλησε στην επιτροπή του ΟΗΕ που βρισκόταν στην Ελλάδα -ύστερα από αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης- για να εξετάσει την κατάσταση καθώς ήδη η χώρα βρισκόταν σε συνθήκες εμφυλίου πολέμου, ενώ η επίσημη Αθήνα ισχυριζόταν πως αυτός ήταν αποτέλεσμα της εισβολής των βόρειων γειτόνων της. «Από της εποχής της συμφωνίας της Βάρκιζας άρχισε ο πιο άγριος και συστηματικός διωγμός», είπε ο ομιλητής. Και πρόσθεσε: «Οι παλαιοί πολεμισταί, ελασίται, μέλη της ΕΠΟΝ αντιμετωπίζουν την πιο άγριαν καταδίωξιν. Εις 2.234 ανέρχονται οι δολοφονημένοι από της συμφωνίας της Βάρκιζας μέχρι σήμερον και η πλειοψηφία είναι παλαιοί ελασίται και μέλη της ΕΠΟΝ, παραδώσαντες τα όπλα κατά τη συμφωνία της Βάρκιζας». Στη συνέχεια έδωσε αναλυτικά στοιχεία των δολοφονιών, των συλλήψεων, των ξυλοδαρμών, των βιασμών, των επιδρομών και της καταστροφής γραφείων, υπογραμμίζοντας ότι επτά μέλη του Κεντρικού Συμβουλίου της οργάνωσης βρίσκονταν στις φυλακές και στις εξορίες («Ελεύθερη Ελλάδα», 4 & 5 Μαρτίου 1946). Δεν είναι εύκολο να περιγράψουμε μέσα σε λίγες γραμμές το τίμημα που πλήρωσε η ΕΠΟΝ για τη δράση της την εποχή της μεταβαρκιζιανής Ελλάδας. Αρκεί μόνο να αναλογιστούμε το γεγονός ότι ΕΠΟΝίτες ήταν οι φαντάροι που γέμισαν τα στρατόπεδα συγκέντρωσης και στη συνέχεια το κολαστήριο της Μακρονήσου. Εν τούτοις παρά τους διωγμούς η οργάνωση συνέχισε τη δράση της με αμείωτη ένταση και δημιουργικότητα. Ενα από τα γεγονότα-σταθμός στην ιστορία της ήταν η πραγματοποίηση του Α’ Συνεδρίου της στο διάστημα 13-19 Ιανουαρίου του 1946.

ΕΠΟΝ Μακεδονίας

τικής Επιτροπής, «Νέα Γενιά», τεύχος 61, σελ. 2). Ολο το διάστημα πάντως από την Γ’ Ολομέλεια του Κ.Σ. της και μετά, η ΕΠΟΝ έζησε στον πυρετό της προσυνεδριακής δουλειάς, των συνελεύσεων και των συνδιασκέψεων των οργανώσεών της αλλά και της καθημερινής επαφής με τη νεολαία. Μέχρι τη στιγμή που το συνέδριο άνοιξε τις πύλες του. Η προσέλευση Κυριακή 13 Ιανουαρίου 1946. Από νωρίς το πρωί πλήθος νέων, κατά ομάδες κι απ’ όλες τις περιοχές της Ελλάδας, συνέρρεε στο θέατρο «Απόλλων». Μέσα στην αίθουσα του θεάτρου η διακόσμηση απόλυτα λιτή και ιδιαίτερα συμβολική, ήταν ειδικά προσαρμοσμένη στις απαιτήσεις του γεγονότος που από στιγμή σε στιγμή έμελλε να συμβεί. Ηρωες του ’21, φωτογραφίες νέων ανθρώπων που δεν ήταν πια στη ζωή, φλογερά συνθήματα και δύο όμορφα πανό. Στο ένα εικονιζόταν η Παναγιώτα Σταθοπούλου, η νεαρή ΕΠΟΝίτισσα που θυσίασε τη ζωή της ορμώντας ίσια πάνω στο γερμανικό τανκ στις 22 Ιουλίου 1943 όταν σύσσωμος ο λαός της Αθήνας διαδήλωνε εναντίον της επέκτασης της βουλγαρικής κατοχής («Στ’ άρματα! Στ’ άρματα!-Χρονικό της Εθνικής Αντίστασης», Πολιτικές και Λογοτεχνικές Εκδόσεις, 1967, σελ. 545). Το άλλο πανό εικόνιζε δύο δουλευτάδες, μια κοπέλα κι ένα αγόρι, έναν κασμά, μια αξίνα και στάχυα, συμβολίζοντας έτσι μια καινούργια εποχή που άνοιγε τους ορίζοντές της. Φτάνοντας στο θέατρο οι νέοι -που είχαν χωριστεί σε ομάδες ανάλογα με τη γεωγραφική περιοχή της χώρας από την οποία προέρχονταν- άρχισαν να καταλαμβάνουν τις συγκεκριμένες θέσεις στις οποίες τους οδηγούσαν οι υπεύθυνοι διοργανωτές της εκδήλωσης. Στις πρώτες σειρές του θεάτρου προσέρχονταν και κάθονταν οι επίσημοι προσκεκλημένοι: οι εκπρόσωποι της Κ.Ε. του ΚΚΕ Β. Μπαρτζιώτας και Γ. Ιωαννίδης, ο γραμματέας του ΑΚΕ Κ. Γαβριηλίδης, ο πρόεδρος της ΕΛΔ Αλ. Σβώλος, ο Στ. Κρητικάς της Δημοκρατικής Ενωσης, ο Γ. Οικονόμου του Σοσιαλιστικού Κόμματος Ελλάδας (ΣΚΕ), ο Ηρ. Παπαχρήστου από το Δημοκρατικό Ριζοσπαστικό Κόμμα, ο τιμημένος αρχηγός του ΕΛΑΣ στρατηγός Στ. Σαράφης και ο στρατηγός Εμμ. Μάντακας, η Μαρία Σβώλου εκ μέρους της Εθνικής Αλληλεγγύης, ο καθηγητής Ν. Κιτσίκης εκ μέρους της επιστημονικής εταιρείας Επιστήμη-Ανοικοδόμηση (ΕΠ-ΑΝ), ο διακεκριμένος επιστήμονας-γιατρός και αγωνιστής Π. Κόκκαλης, ο καθηγητής-φιλόσοφος Χρ. Θεοδωρίδης, οι ποιητές Κ. Βάρναλης και Β. Ρώτας, ο ανταποκριτής του σοβιετικού πρακτορείου ΤΑΣ Βελιτσάνσκι και πλήθος άλλων («Νέα Γενιά», τεύχος 65, σελ. 6). Οι εργασίες του συνεδρίου ξεκίνησαν στις 9 το πρωί. Στο βήμα ανέβηκε για να κηρύξει την έναρξη των εργασιών του ένας ΕΠΟΝίτης από το προεδρείο της ΕΠΟΝ Αθήνας. Ηταν ο Κώστας Φιλίνης. «Σήμερα», είπε μεταξύ άλλων, «οι νέοι και οι νέες της Ελλάδας πραγματοποιούν το Α’ Αντιφασιστικό Δημοκρατικό Συνέδριο της ΕΠΟΝ. Ανάμεσα στου αντιπροσώπους βρίσκονται διαλεκτοί αντάρτες των βουνών και επονοελασίτες της πόλης. Βρί-

39 55

24-25 Φεβρουαρίου 2018

κίνηµα σκονται απ’ όλες τις περιοχές 354 αντιπρόσωποι. Από εδώ θα σαλπίσουμε το σύνθημα της ενότητας. Σήμερα! Εδώ μέσα σ’ αυτή την αίθουσα με αντιπροσώπους εκατοντάδες απ’ όλη τη Ελλάδα, έτοιμοι για καινούργιο ξεκίνημα που θα το στεφανώσουν καινούργιες νίκες» («Νέα Γενιά», τεύχος 64, σελ. 12). Η ημερήσια διάταξη του συνεδρίου περιλάμβανε τα παρακάτω θέματα: Η Παγκόσμια Συνδιάσκεψη Νέων και η προσχώρηση της ΕΠΟΝ στην ΠΟΔΝ. Εισηγητής ο Στ. Γιαννακόπουλος. Η δράση της ΕΠΟΝ και το πρόβλημα της ενότητας της νέας γενιάς. Εισηγητής ο Φ. Βέτας. Η πνευματική και σωματική διάπλαση της νέας γενιάς. Εισηγητής ο Ν. Ακριτίδης. Εγκριση καταστατικού της ΕΠΟΝ. Εκλογή νέου Κ.Σ. («Νέα Γενιά», τεύχος 63, σελ. 1). Τη έναρξη του συνεδρίου χαιρέτισαν οι αντιπρόσωποι των κομμάτων, ενώ στη διάρκεια των εργασιών τον λόγο πήραν σπουδαίοι άνθρωποι της επιστήμης, των γραμμάτων και των τεχνών, ανάμεσά τους και οι αγωνιστές ιεράρχες, ο μητροπολίτης Κοζάνης Ιωακείμ και ο μητροπολίτης Ηλείας Αντώνιος. Επίσης παραβρέθηκαν και χαιρέτισαν αντιπροσωπείες ξένων προοδευτικών οργανώσεων νεολαίας, καθώς και ο πρόεδρος της ΠΟΔΝ Γκι ντε Μπουασόν (αναλυτική εικόνα των εργασιών του συνεδρίου, «Νέα Γενιά», τεύχος 65, σελ. 5-13). Οι εργασίες του συνεδρίου ολοκληρώθηκαν το Σάββατο 19 Ιανουαρίου, ενώ την επομένη οι ΕΠΟΝίτες πήραν μέρος σε πανηγυρική συγκέντρωση που έγινε στο γήπεδο του Παναθηναϊκού. Σ’ όλη τη διάρκεια των εργασιών αναπτύχθηκε πλούσιος προβληματισμός, έγιναν ζωντανές συζητήσεις και στο τέλος λήφθηκαν αποφάσεις που κατά κοινή ομολογία εξόπλιζαν την οργάνωση δίνοντάς της στέρεο βηματισμό στο νέο ξεκίνημα που έκανε. Η απόφαση του συνεδρίου καταπιανόταν με όλα τα φλέγοντα προβλήματα των νέων της εποχής, από τα πιο απλά ώς τα πιο σύνθετα και αποτελούσε ένα ζωντανό, δυναμικό, προγραμματικό ντοκουμέντο με άμεση εφαρμογή και με προοπτική την κοινωνική αλλαγή. «Προβάλλοντας στην ελληνική νεολαία και στο έθνος μας το πρόγραμμά μας αυτό», έγραφε μεταξύ άλλων η απόφαση του συνεδρίου, «δηλώνουμε πως θα επιδιώξουμε με όλες μας τις δυνάμεις να συνεργαστούμε με τις αρχές, με τις οργανώσεις και με κάθε πολίτη, σε ό,τι αφορά τη σωματική και πνευματική ανάπτυξη της νέας γενιάς. Δηλώνουμε πως θα συνεχίσουμε με ενθουσιασμό και πίστη τον αγώνα για να δημιουργήσουμε το νέο Ελληνα, τον ελεύθερο, δημιουργικό και αισιόδοξο οικοδόμο της νέας ελληνικής Δημοκρατίας. Το νέο Ελληνα, συνεχιστή των καλύτερων εθνικών της παραδόσεων. Δημιουργικό φορέα των κατακτήσεων του ανθρώπινου πολιτισμού. Πιστό στρατιώτη της ιδέας του έθνους της ειρήνης, πρόμαχο της Λαϊκής Δημοκρατίας. Αξιο δουλευτή του χεριού και του πνεύματος, για την ανοικοδόμηση της πατρίδας μας και για τη δημιουργία ενός ανώτερου νεοελληνικού πολιτισμού» (ολόκληρη η απόφαση του συνεδρίου, «Νέα Γενιά», τεύχος 65, σελ. 10-12).

ΕΠΟΝ Μακεδονίας

Νέα Γενιά αρ.φ.3 1 1949-07 εξώφ.

Η εκδοτική περιπέτεια της ΝΕΑΣ ΓΕΝΙΑΣ Η ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ήταν το κεντρικό δημοσιογραφικό έντυπο της ΕΠΟΝ σε όλη την ιστορική της διαδρομή. Οργανο του Κεντρικού Συμβουλίου της, όπως αναγραφόταν στην πρώτη του σελίδα κάτω από τον τίτλο. Το πρώτο φύλλο της ΝΕΑΣ ΓΕΝΙΑΣ κυκλοφόρησε στις 22 Μαρτίου του 1943, έναν μήνα μετά την ίδρυση της οργάνωσης. Μέχρι την απελευθέρωση κυκλοφόρησαν 38 φύλλα με τη μορφή της εφημερίδας. Το 38ο φύλλο έφερε ημερομηνία έκδοσης 19-10-1944. Το 39ο φύλλο βγήκε στις 20-11-1944 με τη μορφή περιοδικού. Στη συνέχεια ήρθαν οι συγκρούσεις του Δεκεμβρίου 1944 και η έκδοση επέστρεψε ξανά στη μορφή της εφημερίδας ώς το 45ο φύλλο που κυκλοφόρησε στις 23 Φεβρουαρίου του 1945. Από το φύλλο 46 (15-3-1945) έως το φύλλο 82 (Μάιος 1947), όπου σταμάτησε η έκδοσή της, η ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ κυκλοφορούσε με τη μορφή περιοδικού. Παράνομα η ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ κυκλοφόρησε στα χρόνια του Εμφυλίου στην Αθήνα, με τη μορφή εφημερίδας, τον Φεβρουάριο του 1948. Γνωρίζουμε ότι τότε εκδόθηκε ένα φύλλο κι αγνοούμε αν ακολούθησαν κι άλλα με την ίδια μορφή. Το πιο πιθανό είναι ότι δεν ακολούθησαν. Στο βουνό η ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ επανεκδόθηκε με τη μορφή περιοδικού τον Μάιο του 1949. Εκδόθηκαν τρία τεύχη (Μαΐου, Ιουνίου και Ιουλίου 1949). Αγνοούμε αν η έκδοση είχε συνέχεια. Το πιο πιθανό είναι πως δεν είχε. Στη μετεμφυλιακή Ελλάδα η ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ, με τη μορφή εφημερίδας, επανεκδόθηκε παράνομα τον Μάρτιο του 1956. Αγνοούμε αν υπήρξαν προηγούμενες εκδόσεις της μετά τον Εμφύλιο. Το 1956, και μέχρι τον Οκτώβριο του ίδιου έτους, εκδόθηκαν συνολικά 8 φύλλα. Το πιο πιθανό είναι πως δεν υπήρξε συνέχεια. Νέα Γενιά αρ.1 1943-03-22

24-25 Φεβρουαρίου 2018

Η ΕΠΟΝ ΣΤΟΝ ΕΜΦΎΛΙΟ

Η νεολαία στο βουνό

«Αετόπουλα» αρ.1 1948-10

ΕΜΦΥΛΙΟΣ - ΕΝΤΥΠΑ ΝΕΟΛΑΙΑΣ

Εφημερίδες ΕΠΟΝ 1947- 1948 Κεντρική εφημερίδα «Νέα Γενιά», ΕΠΟΝ, αρ.φ.1 1948-02-23

πό το καλοκαίρι του 1946 και κυρίως από το φθινόπωρο που ανακοινώθηκε επισήμως η ενοποίηση όλων των αντάρτικων τμημάτων και ομάδων και η δημιουργία του Γενικού Αρχηγείου των Ανταρτών ο εμφύλιος πόλεμος στη χώρα ήταν γεγονός. Το ΚΚΕ βεβαίως και οι ΕΑΜικές οργανώσεις βγήκαν εκτός νόμου τον Δεκέμβριο του 1947. Τυπικά επομένως τον πρώτο χρόνο του Εμφυλίου δρούσαν νόμιμα, αν και σε καθεστώς διώξεων και ημιπαρανομίας. Το ίδιο συνέβαινε και με την ΕΠΟΝ, της οποίας μεγάλο μέρος των μελών της, ζώντας υπό το καθεστώς της λευκής τρομοκρατίας, υποχρεώθηκε να βγει στο βουνό και να ενταχθεί στις αντάρτικες δυνάμεις. Στον Δημοκρατικό Στρατό, όπως και στον ΕΛΑΣ, η νεολαία είχε τη δική της ξεχωριστή οργανωτική δομή, αλλά στο ξεκίνημα του Εμφυλίου και για όσο διάστημα η ΕΠΟΝ ήταν νόμιμη ή ημιπαράνομη για ευνόητους λόγους δεν μπορούσε να γίνει λόγος για ύπαρξη οργανώσεών της μέσα στους αντάρτες. Ετσι το δεύτερο δεκαήμερο Οκτωβρίου του 1947, λίγες ημέρες πριν συμπληρωθεί ένας χρόνος από την ίδρυση του ΔΣΕ, ιδρύθηκε η Δημοκρατική Νεολαία Ελλάδας (ΔΝΕ) με σκοπό να συμπεριλάβει στις τάξεις της τους νέους μαχητές του Δημοκρατικού Στρατού και τη νεολαία που ζούσε στις περιοχές που ο τελευταίος είχε υπό τον έλεγχό του. Η ίδρυση της ΔΝΕ ήταν μια επείγουσα αναγκαιότητα δεδομένου ότι -όπως έχουμε ήδη σημειώσει- στο βουνό είχαν βγει πολλοί νέοι-μέλη της ΕΠΟΝ και η πολιτικοστρατιωτική δουλειά στους νέους ανθρώπους ήταν ειδικού χαρακτήρα, που απαιτούσε την ύπαρξη μιας ξεχωριστής νεολαίιστικης οργάνωσης.

λαίας που όμως είχε τοπικό χαρακτήρα. Για παράδειγμα, στα τέλη του 1946 ή μέσα στον Γενάρη του 1947 το Αρχηγείο του Δημοκρατικού Στρατού Κιλκίς αποφάσισε την ίδρυση ξεχωριστής οργάνωσης των νέων μαχητών με την επωνυμία «Οργάνωση Δημοκρατικής Ενοπλης Νεολαίας (ΟΔΕΝ)». Η ΟΔΕΝ από τον Ιανουάριο του 1947 εξέδιδε ένα μικρό πολυγραφημένο εφημεριδάκι που είχε τον τίτλο «Η Φωνή της ΟΔΕΝ». Από το πολιτικό πλαίσιο και από το κείμενο στο οποίο παρουσιάζονται οι «σκοποί και καθήκοντα της ΟΔΕΝ» η εν λόγω οργάνωση πατούσε στις αρχές της ΕΠΟΝ -άλλωστε για ΕΠΟΝίτες και οπαδούς της ΕΠΟΝ επρόκειτο-, όπως αυτές μεταφράζονταν στις συνθήκες και στο πλαίσιο δράσης του αγώνα του ΔΣΕ. Η ΟΔΕΝ απέβλεπε στο «δυνάμωμα της πίστης των νέων στα ιδανικά της Δημοκρατίας», στην ανάπτυξη της μόρφωσης και της ψυχαγωγίας», «στην οργάνωση της ζωής» των νέων σε συνθήκες πολέμου, «στην ανάπτυξη της μαχητικής (τους) πρωτοπορίας». Συγκροτούνταν σε ομάδες μέσα στα τμήματα του ΔΣΕ. Διπλά στο αρχηγείο και στα υπαρχηγεία δημιουργούσε μια «υποδειγματική ομάδα». Οι υπεύθυνοι των ομάδων συγκροτούσαν ένα καθοδηγητικό όργανο που ήταν το «Γραφείο του Συγκροτήματος» και οι υπεύθυνοι των υπαρχηγείων μαζί με τον αντιπρόσωπο της ΟΔΕΝ στο Αρχηγείο συγκροτούσαν το κεντρικό «όργανο του αρχηγείου» («Η Φωνή της ΟΔΕΝ», Γενάρης 1947, αριθ. φύλλου 1). Από τα στοιχεία που έχουμε υπόψη μας δεν γνωρίζουμε αν δημιουργήθηκαν και σε άλλα αρχηγεία του ΔΣΕ -πέραν του Κιλκίς- οργανώσεις νεολαίας σαν την ΟΔΕΝ. Είναι πολύ πιθανό να συνέβη.

Η ΟΔΕΝ Πριν από την ίδρυση της Δημοκρατικής Νεολαίας, μέσα στις τάξεις του Δημοκρατικού Στρατού γινόταν συστηματική δουλειά στους νέους αντάρτες και σε ορισμένες περιπτώσεις είχε συγκροτηθεί ξεχωριστή οργάνωση νεο-

Το ιδρυτικό κείμενο και η Διακήρυξη της ΔΝΕ Με την ίδρυσή της η Δημοκρατική Νεολαία Ελλάδας εξέδωσε δύο ντοκουμέντα. Το πρώτο είναι το ιδρυτικό της κείμενο που περιγράφει τους σκοπούς της. Το δεύτερο είναι η διακήρυξή της με την οποία καλεί τους

«Η Φωνή της ΟΔΕΝ», ΔΣΕ (ΟΔΕΝ- Αρχηγείο ΚΙΛΚΙΣ), αρ.1 1947-01

«Νέος Μαχητής» ΔΝΕ αρ.1 1947-12-06

Εφημερίδες περιοχών «Αδούλωτα Νιάτα», ΕΠΟΝ (Κλιμάκιο Κεντρικής και Δυτικής Μακεδονίας του ΣΠΜΘ) 1947 «Δελτίο», ΕΠΟΝ (Κορνοφωλιάς) 1947 «Λεύτερη Ζωή», ΕΠΟΝ (Πέλλα) 1947 ΠΑΝΤΑ ΜΠΡΟΣ- ΕΠΟΝ (Βέροια) 1947

Εντυπα στο βουνό Κεντρικές εφημερίδες ΔΝΕ «Νέος Μαχητής», ΔΝΕ 1948 ΕΠΟΝ «Νέα Γενιά», ΕΠΟΝ 1949 «Η Αμιλλά μας», ΕΠΟΝ (ΔΣΕ) 1949 «Το Δελτίο μας», ΕΠΟΝ 1949-1950 Εφημερίδες στρατιωτικών μονάδων «Η Φωνή της ΟΔΕΝ», ΟΔΕΝ (Αρχηγείο ΚΙΛΚΙΣ) 1947 «Θύελλα», ΔΝΕ (Ανατ. Μακεδονίας-Θράκης) 1948 «Μαχητικά Νιάτα», ΔΝΕ (Κεντρική Μακεδονία) 1947 «Νέος Μαχητής» ΔΝΕ (Ανατ. Μακεδονίας-Θράκης) αρ.1 1947-12-24 «Τα Νέα της ΔΝΕ», (ΔΝΕ Ανατολικής Μακεδονίας-Θράκης) 1948 «Αετόπουλα», (περιοδικό) 1948-1949

39 57

24-25 Φεβρουαρίου 2018

Η ΔΙΑΚΉΡΥΞΗ ΤΗΣ ΔΝΕ

Ολοι στ’ άρματα ΤΟ ΚΕΊΜΕΝΟ ΤΗΣ ΔΙΑΚΉΡΥΞΗΣ της ΔΝΕ αναφέρει: «Νέοι και Νέες όλοι στο Δημοκρατικό Στρατό ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ της ‘‘Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδας’’ Με την ευκαιρία της πρώτης επετείου της ίδρυσης του Γεν. Αρχηγείου του Δημ. Στρατού Ελλάδας η ‘‘Δημοκρατική Νεολαία’’ απευθύνει προς το Δημοκρατικό Στρατό και τους ηρωικούς του μαχητές τον πιο θερμό μαχητικό χαιρετισμό. Απευθυνόμαστε ιδιαίτερα προς τους νεαρούς μαχητές της Δημοκρατίας, προς τα παιδιά της ηρωικής ΕΠΟΝ για να τους εκφράσουμε τη βαθειά αγάπη και εκτίμηση για τον ηρωικό τους αγώνα. Η Ελληνική νεολαία είναι σήμερα περήφανη γιατί ο Δημ. Στρατός κράτησε ψηλά τη σημαία της Δημοκρατίας και της ανεξαρτησίας της Πατρίδας μας. Ο Δημ. Στρατός έσωσε την τιμή της Ελλάδας και αποτελεί σήμερα τη σίγουρη εγγύηση για το διώξιμο των ξένων ιμπεριαλιστών και την εξασφάλιση της Δημοκρατίας

Ανταρτοεπονίτες, Ρούμελη 1944- Αρχείο Στέργιου Γκιουλάκη

νέους και τις νέες της Ελλάδας να ενταχθούν στον ΔΣΕ, να στηρίξουν και να ενισχύσουν τον αγώνα του. Επειδή πρόκειται για δύο ιστορικά ντοκουμέντα, παντελώς άγνωστα τόσο στους ιστορικούς όσο και στο ευρύ αναγνωστικό κοινό, θα τα παραθέσουμε ολόκληρα. Το ιδρυτικό κείμενο έχει ως εξής: «ΙΔΡΥΤΙΚΟ της ΔΝΕ Το δεύτερο δεκαήμερο του Οκτώβρη ιδρύθηκε στην Ελεύθερη Ελλάδα οργάνωση της Νεολαίας με τον τίτλο: ‘‘Δημοκρατική Νεολαία Ελλάδας’’. 1ον) Σκοποί της Δημοκρατικής Νεολαίας είναι: α) Η μαχητική συμμετοχή της ελληνι-

«Η Αμιλλά μας», ΕΠΟΝ (ΔΣΕ) 1949-06-20

κής νεολαίας στον αγώνα του λαού και του Δημοκρατικού Στρατού για το διώξιμο των ξένων ιμπεριαλιστών και την εξασφάλιση της Ανεξαρτησίας και της Ακεραιότητας της χώρας, για τον θρίαμβο της Δημοκρατίας. β) Ο αγώνας για την συμφιλίωση της νεολαίας και του λαού για την εξασφάλιση της ομαλής Δημοκρατικής ζωής στην Ελλάδα. γ) Η εξύψωση του μορφωτικού και εκπολιτιστικού επιπέδου των Νέων, η συμμετοχή της σε κάθε είδους κοινωφελή δράση και ολόπλευρη βοήθεια στη λαϊκή εξουσία στα μέρη που απελευθερώνονται από τον Δ.Σ. 2ον) Η Δημοκρατική Νεολαία για την επιτυχία των σκοπών της: α) Θα βοηθήσει με όλα τα μέσα για την επιτυχία της Γενικής Επιστράτευσης του Δ.Σ. και την ολοκληρωτική ένταξη των νέων στο Δημ. Στρατό Ελλάδας. β) Καλεί τους πιο διαλεχτούς μαχητές της Δημοκρατίας, τους Νέους και τις Νέες, να ενταχθούν στους ιδιαίτερους πολεμικούς σχηματισμούς της Νεολαίας του Δημοκρατικού Στρατού, που θα πρέπει να γίνουν τα καλύτερα τμήματά του. γ) Οργανώνει τα μέλη της οργάνωσης που βρίσκονται στο Δ.Σ. στις αντίστοιχες κατά στρατιωτική μονάδα πολιτικές οργανώσεις της Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδας. Οι πολικές οργανώσεις της Δημοκρατικής Νεολαίας Ελλάδας που βρίσκονται στο στρατό σκοπό τους έχουν την υποδειγματική εκτέλεση των καθηκόντων του Δ.Σ., την πολιτική διαφώτιση και διαπαιδαγώγηση των νέων και την οργάνωση του εκπολιτιστικού στο Δημοκ. Στρατό. δ) Θα καταβάλλει δραστήρια προσπάθεια για την μεγαλύτερη ανάπτυξη και σφυρηλάτηση των πιο στενών δεσμών ανάμεσα στο λαό και το Δημοκρατικό Στρατό και θα φροντίσει για την ολόπλευρη ενίσχυση του Δ.Σ. από τον ελληνικό λαό και τους Νέους».

Νέοι και Νέες της Ελλάδας Τα ανώτερα και ευγενικότερα ιδανικά, την υψηλή ιδέα της Δημοκρατίας, το πιο πολύτιμο αγαθό μας την εθνική ανεξαρτησία, το μέλλον και την ευτυχία της καινούργιας γενιάς, τα τσαλαπάτησε και τάριξε στο βούρκο η σημερινή προδοτική κυβέρνηση Σοφούλη, όπως κι οι προηγούμενες. Η ζωή, η αξιοπρέπεια και η τιμή των γονιών μας, των αδελφών μας στα μέρη που εκτείνεται η μοναρχοφασιστική κυριαρχία έχει αφεθεί στη διάθεση των ΜΑΥ και του χωροφύλακα ληστή, του προδότη χαφιέ και του χίτη δολοφόνου. Η φτώχεια και δυστυχία, το κλείσιμο των σχολείων, τα ναρκωτικά, η διαφθορά, ο χίτικος δολοφονικός εκφυλισμός, τα χιτλερικά τάγματα εργασίας του αρχηγού της ΕΟΝ Παύλου είναι τα δώρα του μοναρχοφασισμού και της αγγλοαμερικανικής κατοχής προς τους νέους της χώρας μας. Ο αγώνας όμως του ελληνικού λαού, ο πόλεμος που διεξάγει ο Δημ. Στρατός έχει φουντώσει σε ολόκληρη τη χώρα. Ο πιο σκληρός πόλεμος διεξάγεται για τη Λευτεριά και τη Δημοκρατία στα βουνά της Ελλάδας. Ο Δημ. Στρατός είναι σε θέση σήμερα να δώσει τα πιο αποφασιστικά χτυπήματα που θα οδηγήσουν στο διώξιμο των ξένων ιμπεριαλιστών και στην εξασφάλιση της Δημοκρατίας στη χώρα μας. Στον αγώνα αυτό τα νιάτα της Χώρας πρέπει να πάρουν την πρώτη θέση. Το συμφέρον του Εθνους, η ανάγκη να σωθεί και να ζήσει ο Λαός μας, να ευτυχήσει και να δημιουργήσει το μέλλον της η νέα γενιά, μας δημιουργούν βαθειά συναίσθηση της ευθύνης και το ιερό καθήκον να πάρουμε μέρος με τη δύναμή μας στον ένοπλο αγώνα που διεξάγει σήμερα ο Λαός μας. Νέοι και Νέες των Πόλεων και των Χωριών Φοιτητές- Εργάτες- Αγρότες Μη γίνεστε γενίτσαροι του μισθοφορικού Στρατού του προδότη Σοφούλη. Μην πολε-

μάτε τ’ αδέρφια σας παίρνοντας το όπλο και το ψωμί που δίνουν οι αμερικανοί ιμπεριαλιστές στο μοναρχοφασιστικό στρατό. Μην αντιμετωπίζετε παθητικά την κυβερνητική επιστράτευση, με την προληπτική φυλάκιση στα στρατόπεδα των υποψηφίων για επιστράτευση. Σκεφθείτε για λογαριασμό τίνος και για ποια ιδανικά πολεμάει ο μοναρχοφασιστικός στρατός. Τα ιδανικά της Δημοκρατίας και της εθνικής τιμής και ανεξαρτησίας, που προσπαθεί να βυθίσει στο βούρκο η σημερινή κυβέρνηση του Σοφούλη, σηκώστε τα ψηλά, υπερασπίστε, πολεμήστε με πάθος γι’ αυτά μέσα από τις γραμμές του Δ.Σ. Η θέση σήμερα κάθε νέου, κάθε Δημοκράτη, κάθε Επονίτη είναι μέσα

«Τα νέα της ΔΝΕ», ΔΝΕ (Ανατολική ΜακεδονίαΘράκη), αρ.1 1948-03-08

στο Δημοκρατικό Στρατό. Νέοι και Νέες. Καταταχθείτε όλοι στο Δ.Σ. Πάρτε μέρος στους λόχους, στα τάγματα και τις ταξιαρχίες της νεολαίας που άρχισε να δημιουργεί ο Δημοκρατικός Στρατός. Βοηθήστε να γίνουν οι σχηματισμοί της Νεολαίας υποδειγματικοί στη μαχητικότητα, την πολεμική τέχνη και τη σιδερένια πειθαρχία που αρμόζει στους φλογερούς μαχητές της Δημοκρατίας. Ενας πολεμικός συναγερμός θα πρέπει να συναρπάσει ολόκληρη τη νεολαία μας, όλο το Λαό μας. Για το διώξιμο των ξένων ιμπεριαλιστών Για τη Λευτεριά και τη Δημοκρατία Για τη Νίκη του Δημοκρατικού Λαού Για το μέλλον και την ευτυχία της νέας μας γενιάς Ολοι στ’ άρματα Δημοκρατική Νεολαία της Ελλάδας» («Νέος Μαχητής» - Οργανο του Συμβουλίου Ανατ. Μακεδονίας-Θράκης της ΔΝΕ, φύλλο 1, 24/12/1947. Η Διακήρυξη κυκλοφόρησε σε προκήρυξη εκείνη την εποχή.)

Συνέχεια στην επόμενη σελίδα

24-25 Φεβρουαρίου 2018

Η ΔΝΕ συνεχίζει τον αγώνα της ΕΠΟΝ

Ο δωδεκάλογος της Νεολαίας της Ελλάδας σελ. 1

ατά τα πρότυπα της ΕΠΟΝ, η οποία στην Κατοχή είχε συντάξει και κυκλοφορήσει δώδεκα αρχές -τον περίφημο «Δωδεκάλογο της Νεολαίας της Ελλάδας»- που σηματοδοτούσαν τη φυσιογνωμία του ΕΠΟΝίτη αγωνιστή, τον χαρακτήρα της δράσης και τα ιδανικά του, η ΔΝΕ είχε το δικό της αντίστοιχο κείμενο αρχών (το ίδιο συνέβαινε και με την ΟΔΕΝ), τον «Δεκάλογο του Μαχητή της Δ.Ν.». Τον παραθέτουμε ολόκληρο: «1. Είμαι στρατιώτης του ΔΣΕ και πολεμώ για τη δημοκρατία, την τιμή και την ανεξαρτησία της πατρίδας μου. 2. Εξασκούμαι καθημερινά στη στρατιωτική τέχνη και φιλοδοξώ να γίνω υπόδειγμα γενναίου, ικανού και έμπειρου μαχητή. 3. Είμαι πάντα πρόθυμος ν’ αναλάβω και να εκτελέσω με επιδεξιότητα και σβελτάδα τις πιο επικίνδυνες αποστολές. 4. Κρατώ τη στρατιωτική πειθαρχία και εκτελώ πρόθυμα κάθε διαταγή, απ’ την πιο μικρή διάταξη του κανονισμού μέχρι την πιο επικίνδυνη μαχητική αποστολή. 5. Είμαι ζωηρός, αισιόδοξος, κεφάτος, ξέρω να δουλεύω και να πολεμώ τραγουδώντας. Σκορπώ τη ζωή στην ομάδα και στο περιβάλλον μου. 6. Είμαι καθαρός και γερός στην ψυχή και στο σώμα. 7. Είμαι υπόδειγμα στις προσωπικές σχέσεις με τους συναγωνιστές μου. Είμαι δεμένος με τη νεολαία και το λαό με το δεσμό της Λαϊκής Αλληλεγγύης. 8. Είμαι ακούραστος διαφωτιστής του λαού και της νεολαίας απ’ το πιο μεγάλο ζήτημα του αγώνα ώς τις τελευταίες οδηγίες για την παραγωγή. 9. Μ’ άγρυπνο μάτι προφυλάσσω το Δ.Σ.,

Ο δωδεκάλογος της Νεολαίας της Ελλάδας σελ. 2

κρατώ τα μυστικά του, καταπολεμώ τη φλυαρία. 10. Το όπλο μου και τη ζωή μου τάχω αφιερώσει στην υπόθεση του Λαού, στη Δ.Ν., στο ΔΣΕ, στην πατρίδα μου» («Η Φωνή της ΟΔΕΝ», Φλεβάρης 1947, αριθ. φύλλου 2). Με την ίδρυση της ΔΝΕ σ’ όλο το μήκος και το πλάτος του ΔΣΕ συγκροτήθηκαν ξεχωριστοί σχηματισμοί της Νεολαίας και ταυτόχρονα άρχισε η εντατική προσπάθεια για τη δημιουργία πολιτικών οργανώσεων της ΔΝΕ μέσα στον Δημοκρατικό Στρατό. Πέρα όμως από την πολεμική δράση όλων των ειδών, η ΔΝΕ ανάπτυξε πλούσιο μορφωτικό και πολιτιστικό έργο τόσο ανάμεσα στα μέλη της όσο και ανάμεσα στους νέους των ελευθέρων περιοχών. Ταυτόχρονα συμμετείχε και στην παραγωγική διαδικασία (μάζεμα της σοδειάς κ.λπ). Ξεχωριστή ήταν η διαφωτιστική της δουλειά. Σε κεντρικό επίπεδο έβγαινε η εφημερίδα «Νέος Μαχητής» ενώ στα κατά τόπους τμήματα και σχηματισμούς του ΔΣΕ έβγαιναν μια σειρά έντυπα και εφημερίδες όπως ο «Νέος Μαχητής», η «Θύελλα» και τα «Νέα της ΔΝΕ» στην Ανατολική Μακεδονία και Θράκη, τα «Μαχητικά Νιάτα» στην Κεντρική Μακεδονία κ.ο.κ. Τέλος, οι προκηρύξεις της και τα προπαγανδιστικά τρικ που ρίχνονταν στις περιοχές που έλεγχε ο κυβερνητικός στρατός αλλά και μέσα στις γραμμές του τελευταίου είναι ένα ξεχωριστό κεφαλαίο στην ιστορία της, το οποίο γράφτηκε με θάρρος, τόλμη, αυταπάρνηση και ηρωισμό, πηγή των οποίων υπήρξε η αφοσίωση στα ιδανικά του αγώνα για μια καλύτερη, πιο δίκαιη, ανθρώπινη κοινωνία. Η ΔΝΕ ακολούθησε την πορεία του ΔΣΕ. Γεύτηκε τις επιτυχίες και τις αποτυχίες του, αντιμετώπισε τις ίδιες δυσκολίες μ’ αυτόν. Κι

Ο δωδεκάλογος της Νεολαίας της Ελλάδας σελ. 3

όταν ήρθε η ώρα της ανασυγκρότησης της ΕΠΟΝ στο βουνό αφομοιώθηκε στις γραμμές της, αφού ήταν σάρκα από τη σάρκα της. Η ανασυγκρότηση της ΕΠΟΝ Στις 30-31 Ιανουαρίου του 1949 συνήλθε η 5η Ολομέλεια της Κ.Ε. του ΚΚΕ η οποία υπερεκτιμώντας- όπως μπορούμε να κρίνουμε με την ύστερη γνώση- τις δυνατότητες του Δημοκρατικού Στρατού και υποτιμώντας τον αντίπαλο, εκτίμησε λαθεμένα ότι το 1949 ήταν χρόνος αποφασιστικής καμπής του πολέμου κι ότι ο ΔΣΕ μπορούσε να πάρει την πρωτοβουλία στις εσωτερικές εξελίξεις. Στο πλαίσιο αυτού του προσανατολισμού θεωρήθηκε ότι η ανασυγκρότηση της ΕΠΟΝ θα εξυπηρετούσε καλύτερα τον σκοπό του ξεσηκωμού του λαού και της νεολαίας. Ετσι η 5η Ολομέλεια κατέληξε στην ανασυγκρότηση της ΕΠΟΝ, χωρίς βεβαίως να κρύβει ότι υπήρξε σοβαρή καθυστέρηση στη δουλειά με τη ΔΝΕ. Στο σχετικό σημείο της πολιτικής απόφασης της ολομέλειας αναφέρεται: «Σε αντίθεση με τη γυναικεία δουλειά, απαράδεκτη καθυστέρηση παρουσιάζουμε με τη ΔΝΕ. Πρέπει κι εδώ στο πιο σύντομο χρονικό διάστημα, να βελτιώσουμε την κατάσταση ριζικά με την ανασύσταση της ΕΠΟΝ, δίνοντας στη Νεολαία και στις οργανώσεις της, σε όλες τις εκδηλώσεις της πολιτικής, κρατικής, στρατιωτικής, εκπολιτιστικής ζωής μας, τη θέση που τόσο αντάξια κρατά με το όπλο στο χέρι» ( «Το ΚΚΕ - Επίσημα Κείμενα», εκδόσεις Σ.Ε., τόμος ΣΤ’, σελ. 328). Οταν ανακοινώθηκαν οι αποφάσεις της 5ης Ολομέλειας, στις τάξεις των νεολαίων μαχητών του ΔΣΕ ξεκίνησε η δουλειά της ανασύστασης της ΕΠΟΝ. Στην καθημερινή εφημερίδα του Δημοκρατικού Στρατού

«Προς τη Νίκη» διαβάζουμε: «Η πρόταση της 5ης Ολομέλειας της Κ.Ε. του ΚΚΕ να ανασυσταθεί η οργάνωση της νεολαίας της Ελλάδας, η ηρωική ΕΠΟΝ, ξεσήκωσε κύμα ενθουσιασμού στους νέους μαχητές και τις μαχήτριες του ΔΣΕ. Εδωσε καινούργιο θάρρος και πίστη στα νιάτα της σκλάβας Ελλάδας. Ξανάφερε στη μνήμη τους όλους εκείνους τους δοξασμένους αγώνες της πρώτης κατοχής, τους αξέχαστους συναγωνιστές τους που με τη λέξη ΕΠΟΝ στα χείλη σύρθηκαν στις κρεμάλες, όλους εκείνους που με τη δική τους πίστη κράτησαν ψηλά τα μέτωπό τους στα Χαϊδάρια των Γερμανών και στα μπουντρούμια της αμερικανοκρατίας… Η ΕΠΟΝ έχει ριζώσει βαθιά στις καρδιές της ελληνικής νεολαίας. Την αγάπησαν και την αγαπούν τα παιδιά και τα κορίτσια της Ελλάδας γιατί αυτή στάθηκε ο φωτεινός οδηγός τους στα μαύρα χρόνια της πρώτης κατοχής, αυτή τους έμαθε να μισούν το φασισμό, μ’ ένα μίσος βαθύ κι απέραντο, να πολεμούν με πείσμα και αυτοθυσία για τη λευτεριά της πατρίδας τους. Γι’ αυτό και τώρα θα ξαναπάρουν στα στιβαρά τους μπράτσα τις τιμημένες σημαίες της ΕΠΟΝ, θα γιορτάσουν αυτό το μεγάλο γεγονός με νέες νικηφόρες εξορμήσεις…» («Προς τη Νίκη», αρ. φύλλου 2, 17/2/1949). Στις 30 Μαρτίου του 1949 εκδόθηκε η Διακήρυξη του Κεντρικού Συμβουλίου της ανασυγκροτημένης ΕΠΟΝ που παρουσιάζει το πολιτικό πλαίσιο αρχών της οργάνωσης στη νέα αυτή φάση της ιστορίας της. Πρόκειται για ένα ιστορικής σημασίας ντοκουμέντο το οποίο και παραθέτουμε ολόκληρο: «ΔΙΑΚΗΡΥΞΗ ΤΟΥ ΚΕΝΤΡΙΚΟΥ ΣΥΜΒΟΥΛΙΟΥ ΤΗΣ ΕΠΟΝ Νέοι και νέες της Ελλάδας

39 63

24-25 Φεβρουαρίου 2018

Επονίτες και επονίτισσες Πριν λίγο κλείσαν 6 χρόνια από τότε που με την ΕΠΟΝ οδηγητή τα νιάτα της Ελλάδας συνεχίζουν να γράφουν με τους αγώνες και το αίμα τους χρυσές σελίδες στην ένδοξη ιστορία του Λαού μας. Από τότε σ’ όλα τα γεγονότα η νεολαία φάνηκε άξιο παιδί του αδούλωτου λαού μας, πάντα πρώτη στον αγώνα για ένα καλύτερο αύριο. Κι όταν ύστερα από το Δεκέμβρη και το μεταβαρκιζιανό όργιο, ξεπετάχτηκε το Λιτόχωρο, σαν η πρώτη ένοπλη προειδοποίηση του λαού μας σε κείνους που ξαπολούσαν τον εμφύλιο πόλεμο, η νεολαία τόνοιωσε σα δικό της το προσκλητήριο αυτό. Κι όσοι νέοι και νέες κυνηγημένοι από τους δήμιους βλέπαν τη ζωή τους να κινδυνεύει, άρπαξαν ξανά το όπλο και βγήκαν στο βουνό. Από τότε πέρασαν 3 χρόνια. Η ΕΠΟΝ στις πόλεις και οι επονίτες και οι επονίτισσες στο βουνό μέσα στη ΔΝΕ ύψωσαν καινούργια τρόπαια. Χιλιάδες νέοι και νέες στο ΔΣΕ αναδείχτηκαν ήρωες και ηρωίδες, στέκονται σαν παράδειγμα για μίμηση και ηθικό δίδαγμα για τη νεολαία. Γίναν ιστορία, θρύλος, τραγούδι. Χιλιάδες νέοι και νέες στη σκλαβωμένη Ελλάδα απορρίπτουν περήφανα τις προτάσεις να προσκυνήσουν, κλείνονται στις φυλακές, σέρνονται στα ξερονήσια, βασανίζονται στη Μακρόνησο κι αντιμετωπίζουν με το κεφάλι ψηλά το εκτελεστικό απόσπασμα. Τώρα νέοι της Ελλάδας η ΕΠΟΝ σ;aς καλεί για άλλη μια φορά σε Πανελλαδική εξόρμηση κάτω από τη σημαία της για να βοηθήσουμε να γίνει το 1949 χρονιά αποφασιστικής καμπής για τη νίκη. Επονίτες και επονίτισσες, μαχητές του ΔΣΕ Μέσα στους ξεχωριστούς σχηματισμούς της ΕΠΟΝ ή στ’ άλλα τμήματα του ΔΣΕ ας γίνουμε το παράδειγμα ηρωισμού και αυτοθυσίας. Υπόδειγμα πειθαρχίας. Πρώτοι και καλύτεροι στις πιο επικίνδυνες αποστολές. Να κατακτήσουμε την πολεμική τέχνη. Με τη φιλοδοξία ν’ αναδειχτούμε, έχοντας για παράδειγμα μια σειρά επονίτες που σήμερα διοικούν μεγάλες μονάδες του ΔΣΕ. Με τις επονίτικες ομάδες των ΠΕ να βοηθήσουμε ν’ ανάψει το τρίτο μέτωπο στα μετόπισθεν του εχθρού. Να μπούμε στις πόλεις. Να βοηθήσουμε ν’ ανασυγκροτηθεί παντού η ΕΠΟΝ. Να βοηθήσουμε τη νεολαία να βγει στο βουνό. Νέοι και νέες, επονίτες και επονίτισσες της σκλάβας Ελλάδας. Ας ξαναδώσουμε καινούργια ορμή στην ΕΠΟΝ. Να γίνουμε οι υπερασπιστές της ζωής της νεολαίας. Με τ’ όπλο στο χέρι να τσακίσουμε τον εχθρό. Να σπάσουμε τον κλοιό και να βγάλουμε στο βουνό χιλιάδες νέους και νέες. Να μιλήσουμε στ’ αδέλφια μας τους φαντάρους κι εθνοφρουρίτες, σε κάθε παρασυρμένο ελληνόπουλο. Να τους βοηθήσουμε να βρουν πιο αποφασιστικά το δρόμο του καθήκοντος και της τιμής. Περήφανη νεολαία του σλαβομακεδόνικου λαού και της τουρκικής μειονότητας. Χέρι με χέρι με την ελληνική νεολαία, σε μια αδιάρρηκτη μαχητική ενότητα, μέσ’ την ΕΠΟΝ και το ΔΣΕ ας συνεχίσουμε την ανειρήνευτη πάλη ενάντια στον κοινό εχθρό. Επονίτες, επονίτισσες της Αθήνας, του Πειραιά, της Θεσσαλονίκης Ας ακούσουμε τα προσκλητήριο της ΕΠΟΝ και ας κάνουμε άλλη μια φορά το καθήκον μας. Ψυχή φλογισμένη του αδούλωτου λαού μας, να υψώσουμε καινούργια κάστρα του Υμηττού. Να κάνουμε ν’ ακουστεί η φωνή μας. Να κάνουμε την Αθήνα και τον Πειραιά άλλη μια φορά κάστρα απόρθητα

της Λευτεριάς και της Νίκης. Νέοι και νέες της Ελλάδας. Τρία χρόνια τώρα ο Λαός μας αγωνίζεται τον υπέρ πάντων αγώνα. Τρία χρόνια τώρα οι αγγλοαμερικάνοι κατακτητές και οι ντόπιοι κουίσλιγκς πνίγουν την ωραία και ένδοξη χώρα μας στα δάκρυα και στο αίμα. Την ερημώνουν με τη φωτιά και το σίδερο. Προσπαθούν με όλα τα μέσα να γονατίσουν την περήφανη ψυχή του λαού μας. Oμως όλα τα σχέδιά τους θ’ αποτύχουν. Γιατί ο Λαός μας που αγωνίζεται για το δίκιο του, δεν μπορεί να νικηθεί. Μέρα με τη μέρα γινόμαστε πιο δυνατοί. Μέρα με τη μέρα πλησιάζουμε προς τη νίκη. Γιατί κοντά σ’ όλα τ’ άλλα στο πλευρό μας πανίσχυρη και αήτητη στέκεται η διεθνής αλληλεγγύη της παγκόσμιας δημοκρατικής ανθρωπότητας, που στις μέρες που μας έρχονται, στο παγκόσμιο συνέδριο της ειρήνης θα δείξει όλη τη δύναμη και τη θέληση της να ματαιώσει τα σχέδια των εμπρηστών του πολέμου. Με το πολεμιστήριο σάλπισμα ΟΛΟΙ ΣΤ’ ΑΡΜΑΤΑ ΟΛΑ ΓΙΑ ΤΗ ΝΙΚΗ, ΕΜΠΡΟΣ επονίτες και επονίτισσες. Να ξανακάνουμε την ΕΠΟΝ καμάρι του ΔΣΕ και του λαού μας. Να φανούμε αντάξιοι της εμπιστοσύνης, της αγάπης και του θαυμασμού της Νεολαίας όλου του κόσμου. Ελεύθερη Ελλάδα 30/3/49 Το Κ.Σ. της ΕΠΟΝ» («Προς τη Νίκη», αρ. φύλλου 45, 1/4/1949). Από τον Μάη του 1949 η ΕΠΟΝ επανέκδωσε στο βουνό το περίφημο δημοσιογραφικό της όργανο, τη «Νέα Γενιά», σε μορφή περιοδικού, όπως ακριβώς έβγαινε αμέσως μετά τη Βάρκιζα. Τον ίδιο μήνα, τον Μάη του ’49 δηλαδή, το Κ.Σ. της ΕΠΟΝ προκήρυξε δίμηνη άμιλλα ανάμεσα στους ΕΠΟΝίτες όλης της Ελλάδας. Η άμιλλα αφορούσε τη στρατιωτική δράση, τη δουλειά στις πόλεις, τη δράση και την προπαγάνδα στις τάξεις του κυβερνητικού στρατού. Για τον έλεγχό της είχαν δημιουργηθεί επιτροπές άμιλλας στις μονάδες του ΔΣΕ καθώς και «Επιτροπή Αμιλλας» στο πλαίσιο του Κ.Σ. της οργάνωσης, ενώ τα αποτελέσματά της καταγράφονταν σε δεκαπενθήμερη εφημερίδα της επιτροπής αυτής του Κ.Σ. που έφερε τον τίτλο «Η Αμιλλά μας». Η ΕΠΟΝ στις πόλεις Στα χρόνια του Εμφυλίου η ΕΠΟΝ δεν σταμάτησε ποτέ τη δράση της στις μεγάλες πόλεις αλλά και στην επαρχία, όπου δηλαδή κατάφερε να συγκροτήσει και να λειτουργήσει παράνομες οργανώσεις. Μικρές παράνομες οργανώσεις της ΕΠΟΝ υπάρχουν στις συνοικίες, στα Πανεπιστήμια όπου ασχολούνται κυρίως με την προπαγανδιστική δουλειά, ενώ ΕΠΟΝίτες συμμετέχουν στις ένοπλες δυνάμεις του ΔΣΕ που συγκροτούνται ως αντάρτικο πόλεων κυρίως στην Αθήνα, τον Πειραιά και τη Θεσσαλονίκη. Τον Φεβρουάριο του 1948 επανεκδίδεται παράνομα στην Αθήνα η κεντρική εφημερίδα της οργάνωσης «Νέα Γενιά». Οι διώξεις όμως είναι σκληρές και οι συλλήψεις οδηγούν τους συλληφθέντες στο εκτελεστικό απόσπασμα. Το κεφάλαιο αυτό της δράσης της ΕΠΟΝ παραμένει γενικά άγνωστο και αποτελεί αντικείμενο ειδικής έρευνας. Εκείνο που πρέπει να κρατήσουμε είναι ότι η ΕΠΟΝ αυτό το διάστημα αλλά και μετά τον Εμφύλιο δεν είναι η πλατιά και πολυπληθής οργάνωση της εποχής της Κατοχής και της πρώτης περιόδου μετά την απελευθέρωση. Η δράση της εκ των πραγμάτων συνδέεται άμεσα με το ΚΚΕ καθώς κομμουνιστές είναι τα μέλη της που αναπτύσσουν παράνομη δράση.

Η ΕΠΟΝ μετά τον Εμφύλιο ράνομης δραστηριότητας του ΚΚΕ στην Ελλάδα. Θυμίζουμε ότι περί το τέλος του Εμφυλίου και μετά απ’ αυτόν δίπλα στον παράνομο κομματικό μηχανισμό την Αθήνα, υπό τον Νίκο Πλουμπίδη, αναπτύχθηκε και ένας δεύτερος από ΕΠΟΝίτες αναμεσά στους οποίους ήταν ο Σταύρος Κασιμάτης, η Φώφη Λαζάρου, ο Κώστας Φιλίνης, ο Πέτρος Διβέρης και άλλοι. Η παράνομη ΕΠΟΝ μετά τον Εμφύλιο, τόσο στην Αθήνα όσο και σε άλλες πόλεις της χώρας, έχει τη δική της ξεχωριστή ηρωική ιστορία η οποία πρέπει κάποια στιγμή να βρει τον ιστορικό της. Πολλοί ΕΠΟΝίτες πλήρωσαν τότε τη δράση τους με τη ζωή τους. Κορυφαίο παράδειγμα ο Νίκος Νικηφορίδης ο οποίος συνελήφθη, δικάστηκε και εκτελέστηκε σε ηλικία 22 ετών επειδή συγκέντρωνε υπογραφές κάτω από την Εκκληση της Στοκχόλμης για Ειρήνη, που απαιτούσε την πλήρη απαγόρευση και κατάργηση των πυρηνικών όπλων. ΕΝΤΥΠΑ της ΕΠΟΝ μετά τον Εμφύλιο

Η ΕΠΟΝ μετά τον Εμφύλιο, όπως αναφέρουμε προλογικά, εμφανίζεται σε δύο επίπεδα. Στις Λαϊκές Δημοκρατίες που φιλοξένησαν πολιτικούς πρόσφυγες έχει νόμιμη δραστηριότητα, εκδίδει νόμιμα έντυπα και αναπτύσσει πολλές πολιτικές και πολιτιστικές δραστηριότητες. Στην Ελλάδα συνεχίζει την παράνομη δράση της όπου είναι δυνατόν και με όσες δυνάμεις τής έχουν απομείνει και της απομένουν κάθε φορά, καθώς το καθεστώς των διώξεων, των συλλήψεων, του εξορισμού, των φυλακίσεων και των εκτελέσεων δεν αφήνει και πολλά περιθώρια. Πλήθος μελών της ΕΠΟΝ βρίσκονται στις φυλακές και στις εξορίες, ενώ τα ελεύθερα μέλη της προσπαθούν να συνδυάσουν την παράνομη με νόμιμη δράση. Για νόμιμη δραστηριότητα αξιοποιούν τις νόμιμες οργανώσεις της Αριστεράς. Ταυτόχρονα όμως αναπτύσσουν και παράνομη δράση με έκδοση εντύπων και άλλου προπαγανδιστικού υλικού. Τα κυρίαρχα πολιτικά αιτήματα με τα οποία δραστηριοποιούνται οι ΕΠΟΝίτες αφορούν την απόδοση γενικής πολιτικής αμνηστίας, την προώθηση φιλειρηνικών αιτημάτων και την ανάπτυξη κινήματος για την εμπέδωση της ειρήνης σε ολόκληρο τον κόσμο, την προώθηση άμεσων αιτημάτων της νεολαίας στους χώρους σπουδών και δουλειάς ενώ αργότερα αναπτύσσεται και δραστηριότητα για την απελευθέρωση της Κύπρου από την αγγλική αποικιακή κατοχή. Με δεδομένο ότι στις τάξεις της παράνομης ΕΠΟΝ δραστηριοποιούνταν κομμουνιστές, οι ΕΠΟΝίτες σηκώνουν μεγάλο βάρος στην προώθηση της πα-

Στις Λαϊκές Δημοκρατίες η ΕΠΟΝ εξέδιδε το περιοδικό ΕΠΟΝΙΤΗΣ. Παράνομα στην Ελλάδα έχουμε υπόψη μας από καταγραφές τα παρακάτω έντυπα: ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ, όργανο του Κ.Σ. της ΕΠΟΝ, 1956. ΛΕΒΕΝΤΙΑ, όργανο της ΕΠΟΝ Αθήνας, 1950-1952 (ενδεχομένως και αργότερα). ΛΕΒΕΝΤΙΑ, Χανιά. Πότε αρχίζει να εκδίδεται δεν γνωρίζουμε, αλλά η έκδοση φτάνει μέχρι και το 1957, ίσως και αργότερα. ΤΟ ΦΛΑΜΠΟΥΡΟ. ΦΛΟΓΑ, όργανο της ΕΠΟΝ Σπουδαστών. ΤΟ ΚΡΥΦΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ. Ο ΦΑΝΤΑΡΟΣ ΣΤΟΝ ΑΓΩΝΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΙΡΗΝΗ. ΑΔΟΥΛΩΤΗ ΑΘΗΝΑ.

24-25 Φεβρουαρίου 2018

ΜΠΟΛΙΑΣΕ ΟΛΑ ΤΑ ΚΙΝΗΜΑΤΑ

Ο ουμανιστικός πολιτισμός και η Της Ζιζής Σαλίμπα, δρος οικονομολόγου - ιστορικού

Ενωτική Το αρχικό γράμμα «Ε» της ΕΠΟΝ σημαίνει ότι όλοι ανεξαιρέτως οι νέοι και οι νέες, αγρότες και αγρότισσες, εργατοϋπάλληλοι, μαθητές και μαθήτριες, σπουδαστές, φοιτητές μπορούσαν να ενταχτούν σ' αυτήν. Η ΕΠΟΝ είναι μια ακομμάτιστη οργάνωση· σύμφωνα με το άρθρο 4 του Καταστατικού της, έχει ως μέλη νέους και νέες που πιστεύουν στους σκοπούς της, ανεξάρτητα από τις ιδιαίτερες πεποιθήσεις τους (πολιτικές, θρησκευτικές κ.λπ.). Στην Ελλάδα η ΕΠΟΝ ρίχνει τα θεμέλια του νεολαιίστικου κινήματος. Κατά τις δεκαετίες του ’50 και του ’60 οι οργανώσεις Ενιαία Δη-

ΑΡΧΕΊΟ ΣΤΈΡΓΙΟΥ ΓΚΙΟΥΛΆΚΗ

βδομήντα πέντε χρόνια μετά τη δημιουργία της η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων (ΕΠΟΝ) εξακολουθεί να προσφέρει το όραμα για ένα μαζικό νεολαιίστικο κίνημα, καθώς διαμόρφωσε πρότυπα και ιδανικά, συμπεριφορές και αξιακούς κώδικες που επηρεάζουν, καθορίζουν και εμπνέουν κάθε ελεύθερο και ενεργό πολίτη που αναζητά μέσα από τις συλλογικότητες την αλλαγή και την ανατροπή του σκοταδιστικού μεσαίωνα στον οποίο μας οδήγησαν τα μνημόνια. Εβδομήντα πέντε χρόνια πριν, στις 23 Φλεβάρη του 1943, σ’ ένα μικρό διώροφο σπίτι στην οδό Δουκίσσης Πλακεντίας 3 στους Αμπελόκηπους, στην Αθήνα, στο σπίτι του δάσκαλου Παναγή Δημητράτου, από τα ιδρυτικά μέλη του ΚΚΕ που εκτελέστηκε από τους χιτλερικούς το 1944, συνήλθε πανελλαδική σύσκεψη με αντιπροσωπείες δέκα εθνικών οργανώσεων για να υπογράψουν την ιδρυτική διακήρυξη της Ενιαίας Πανελλαδικής Οργάνωσης Νέων. Η σύσκεψη συνήλθε με πρωτοβουλία της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ Νέων και πήραν μέρος αντιπροσωπείες από τις οργανώσεις: Αγροτική Νεολαία Ελλάδας, Ενιαία Εθνικοαπελευθερωτική Εργατοϋπαλληλική Νεολαία, Ενιαία Μαθητική Νεολαία, Ενωση Νέων Αγωνιστών Ρούμελης, Θεσσαλικός Ιερός Λόχος, Λαϊκή Επαναστατική Νεολαία, Λεύτερη Νέα, Ομοσπονδία Κομμουνιστικών Νεολαιών Ελλάδας (ΟΚΝΕ), Σοσιαλιστική Επαναστατική Πρωτοπορία Ελλάδας, Φιλική Εταιρεία Νέων, αντιπροσωπεία του ΕΑΜ Νέων Μακεδονίας, Πελοποννήσου, τα μέλη της Κεντρικής Επιτροπής του ΕΑΜ Νέων καθώς επίσης αντιπροσωπεία του Εθνικού Συμβουλίου των Φίλων της Νέας Γενιάς. Η αυτοδιάλυση των δέκα οργανώσεων που την ίδρυσαν είναι μια βαθιά ενσυνείδητη πράξη, καθώς αναδεικνύει το όραμα της ενότητας ως κάτι εθνικά επιτακτικό αλλά ταυτοχρόνως και πολιτικά εφικτό. Οι μικρές ομάδες –ψηφίδες της Αντίστασης κατά των δυνάμεων του Αξονα– απέδειξαν στην πράξη ότι, πέρα και πάνω από την εξασφάλιση της αυτονομίας τους, είναι απαραίτητη η δημιουργία μιας ενιαίας οργάνωσης που θα συγκεντρώσει όλους τους νέους και τις νέες της χώρας.

ΕΠΟΝίτισσες πάνε στη συγκέντρωση που έγινε στην απελευθέρωση

μοκρατική Νεολαία Ελλάδας, η Νεολαία της ΕΔΑ και η Νεολαία Λαμπράκη στηρίζουν τις διεκδικήσεις τους διατηρώντας την αυτόνομη ταυτότητα του νεολαίου που καθιέρωσε η ΕΠΟΝ. Η ΕΠΟΝ δίνει φτερά στο όραμα των νέων, δεν είναι μια οργάνωση που θα διαλυθεί με την απελευθέρωση, καθώς έχει αντιφασιστικό-προοδευτικό-αντιπολεμικό χαρακτήρα υπόσχεται στους νέους ότι και μετά την εθνική απελευθέρωση θα είναι ο οδηγητής στην πάλη για την κατάκτηση της μόρφωσης και της προόδου. Η ΕΠΟΝ κατασκευάζει μια νέα εθνική ταυτότητα που στηρίζεται στα πολιτισμικά ιδεώδη του Ουμανισμού και στις αρχές του Διαφωτισμού. Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι ο μεγαλοϊδεατισμός που επικράτησε στο προσκήνιο από τα τέλη του 19ου αιώνα έχει εξαλειφθεί εντελώς. Η φυσιογνωμία του ΕΠΟΝίτη σμιλεύεται ιδεολογικά και πολιτικά από τον Δημήτρη Γληνό. Ο «Δωδεκάλογος του ΕΠΟΝίτη Αντάρτη», κείμενο-μανιφέστο των αξιακών αρχών της ΕΠΟΝ, έχει δουλευτεί με πολλή γνώση, θέρμη και πίστη από κορυφαίους παιδαγωγούς, μαθητές του Γληνού, τον Κώστα Σωτηρίου και τη Ρόζα Ιμβριώτη. Η ΕΠΟΝ βασίζεται σε ουμανιστικές αξίες. Το κάθε μέλος της αποτελεί μια ξεχωριστή οντότητα, ένα υποκείμενο με έντονη αίσθηση να κατανοήσει και να αλλάξει τον εαυτό του και τον κόσμο. Η ΕΠΟΝ παροτρύνει την ανάπτυξη της προσωπικότητας του νέου. Θέλει τα μέλη της να αντλούν από τη ζωή χαρά και ικανοποίηση. «Είμαι ζωηρός, αισιόδοξος, κεφάτος. Ξέρω να δουλεύω και να πολεμώ τραγουδώντας. Σκορπώ τη ζωή στην ομάδα μου και στο περιβάλλον μου» αναφέρει ο «Δωδεκάλογος του ΕΠΟΝίτη Αντάρτη». Είναι φανερό ότι η ΕΠΟΝ απενοχοποιεί τη νεολαία από το συναίσθημα της χαράς στην εποχή της Κατοχής, που επικρατεί το σκοτάδι

του πολέμου. Οι ΕΠΟΝίτες οργανώνουν εκδρομές στην ύπαιθρο, στις οποίες, μαζί με τις θεωρητικές συζητήσεις, χορεύουν και τραγουδούν. Οι ΕΠΟΝίτες οργανώνουν πάρτι. Λίγοι ρεβιθοκεφτέδες, καμιά ελιά, λίγη ρετσίνα, κάποιο ακορντεόν ή ένα παλιό γραμμόφωνο, ενθουσιασμός, χορός, τραγούδι, ομιλίες, απαγγελίες, συζητήσεις, πάντα συζητήσεις. Οι ΕΠΟΝίτες δένονται μεταξύ τους με συντροφικότητα και φιλία. Η ΕΠΟΝ ενθαρρύνει την αυτενέργεια, την πρωτοβουλία και τη δημιουργικότητα. Δεν εξηγείται διαφορετικά πώς εκείνη την εποχή ξεπήδησαν τόσοι αυτοδίδακτοι χαράκτες, δημοσιογράφοι. Η ΕΠΟΝ διαπαιδαγωγεί τους νέους στις συνήθειες της καθαριότητας, της υγιεινής και της γυμναστικής, καθώς διατηρεί αδιαίρετη τη φροντίδα του σώματος και της ψυχής, δηλαδή εντάσσει στα πρότυπά της τη ρήση «νους υγιής εν σώματι υγιεί». Η δημιουργία πολιτισμικής ταυτότητας εμπεριέχει και την προσπάθεια της οργάνωσης για την ανάδειξη της ιστορικής συνέχειας. Η Ιστορία, το 1821, οι εθνικές, αγωνιστικές και πολιτιστικές παραδόσεις, το θέατρο, το τραγούδι και ο χορός, το παιχνίδι και το άθλημα γίνονται τα συστατικά στοιχεία της πολύμορφης αγωγής και δράσης της νεολαίας. Ενα αδιάσειστο τεκμήριο, με συμβολική σημασία, είναι τα ψευδώνυμα που λαμβάνουν οι ΕΠΟΝίτες αγωνιστές. Οι σπουδαστές–φοιτητές της πόλης εμπνέονται από την αρχαιότητα και «βαφτίζονται» Εκτορας, Αχιλλέας, Ερμής, Ηλέκτρα, Φαίδρα. Οι ΕΠΟΝίτες της υπαίθρου προτιμούν τα ονόματα των ηρώων της κλεφτουριάς: Νικηταράς, Κανάρης, Πανουργιάς. Λίγες μέρες μετά την ίδρυση της ΕΠΟΝ, στις 27/2/1943, την ημέρα της κηδείας του Παλαμά, μαζί με τον Αγγελο Σικελιανό, φοιτητές-μέλη της ΕΠΟΝ σήκωναν το φέρετρό του. Η ΕΠΟΝ θρήνησε επάξια έναν από τους

πιο σημαντικούς Ελληνες ποιητές. Στις απελευθερωμένες περιοχές οι ερασιτεχνικοί θίασοι φύτρωναν σαν τα μανιτάρια. Ανέβαζαν έργα όπως η «Αγριόπαπια» του Ιψεν, υπήρχαν κουκλοθέατρα για την ψυχαγωγία των μικρών παιδιών, λειτουργούσαν λέσχες που συγκέντρωναν τους νέους, φτιάχνονταν μικτές χορωδίες και ορχήστρες μουσικής. Η ΕΠΟΝ έμαθε τους νέους να αγαπούν το διάβασμα, τους μύησε στην απόλαυση της ανάγνωσης. Οι νέοι διάβαζαν τις κακοτυπωμένες, πολυγραφημένες παράνομες εφημεριδούλες. Αναζητούσαν βιβλία από την αντιπολεμική λογοτεχνία που τα ρουφούσαν άπληστα, επαναστατική ποίηση, φιλοσοφία. Διάβαζαν Μυριβήλη, Βάρναλη, Καρλ Μαρξ και Παναΐτ Ιστράτι. Το «Ξεκίνημα», με τον Μανόλη Αναγνωστάκη ως ψυχή του, γράφει ιστορία στον χώρο των λογοτεχνικών περιοδικών. Δημοκρατία Η έννοια της «πλατιάς εσωτερικής δημοκρατίας», που αναφέρεται στο άρθρο 6 του Καταστατικού της ως η βασική αρχή της ΕΠΟΝ, σημαίνει τη χρησιμοποίηση γνήσιων δημοκρατικών διαδικασιών και διαφάνειας σε όλα τα επίπεδα οργάνωσης και λειτουργίας της. Η εσωτερική ζωή στην ΕΠΟΝ είναι ο πιστός καθρέφτης της εφαρμογής της εσωτερικής δημοκρατίας. Στην πολιτική ανάδειξης στελεχών δεν γίνεται λόγος για κριτήρια κοινωνικής προέλευσης. Δεν υπάρχει ούτε στο Καταστατικό ούτε στα οργανωτικά μαθήματα ο χρηστικός όρος «δημοκρατικός συγκεντρωτισμός». Στο ζήτημα «καθοδηγητών» και «καθοδηγούμενων» τη λύση την έδινε στην ΕΠΟΝ η κοινή συντροφική πάλη, η διάκριση και η ανάδειξη από τους ίδιους τους συναγωνιστές για την καταξίωση των προσπαθειών με την αξιοποίηση των διαπιστωμένων ικανοτήτων και αρετών του κάθε μέλους. Ισχυε απόλυτα ότι «όσο ψηλότερα βρισκόσουν τόσο περισσότερα έπρεπε να προσφέρεις και όσο περισσότερο πρόσφερες στην κοινή υπόθεση τόσο υψηλότερα ανέβαινες». Οσον αφορά το ζήτημα της ισότητας των φύλων, θα μεταφέρω τις απόψεις μίας από τις σημαντικότερες μορφές της Εθνικής Αντίστασης, που έχασε τη ζωή της πολεμώντας για την ελευθερία, της Ηλέκτρας Αποστόλου, δεύτερης γραμματέα της οργάνωσης Λεύτερη Νέα που αυτοδιαλύθηκε για να συμμετάσχει στην ΕΠΟΝ. Η Ηλέκτρα, λοιπόν, πίστευε ότι «την ισοτιμία της γυναίκας, που ήταν ένας από τους σκοπούς της ΕΠΟΝ, δεν θα την κερδίσουμε με λόγια και διακηρύξεις, όπως έκαναν οι παλιές σουφραζέτες, αλλά με τη συμμετοχή των ίδιων των γυναικών στους αγώνες του λαού για την εθνική και κοινωνική λευτεριά του». Οι ΕΠΟΝίτες και οι ΕΠΟΝίτισσες βρίσκονται στο πλευρό του λαού σε κάθε κινητοποίηση. Η εμφύλια σύγκρουση οδηγεί την ΕΠΟΝ στην παρανομία. Η οργάνωση αυτοδιαλύεται το 1958. Μετά την πολιτική ήττα της Αριστεράς, η νεολαία ακολουθεί τα βήματα που χάραξε η ΕΠΟΝ στα δύσκολα χρόνια 1950-1967

24-25 Φεβρουαρίου 2018

που καταγράφονται στη συλλογική μνήμη ως μετεμφυλιοπολεμική περίοδος. Το μαρτυρολόγιο της νεολαίας της Αριστεράς ξεκινά. Η βραχύβια ΕΔΝΕ (Ενιαία Δημοκρατική Νεολαία Ελλάδας, 1951-1952), που αναπαράγει το ΕΠΟΝίτικο μοντέλο με την αυτοδιάλυση των διακριτών οργανώσεων και την προσπάθεια για την ίδρυση ενός ενιαίου νεολαιίστικου μετώπου, αποτελεί τον θεματοφύλακα της κληρονομιάς της ΕΠΟΝ, που αποτυπώνεται με τις λέξεις «εκπολιτισμός και πρόοδος». Η οργάνωση όμως και η λειτουργία της διαφέρουν. Η επιλογή των μελών, κάτω από τις δύσκολες συνθήκες που δημιουργεί ο εμφύλιος πόλεμος, γίνεται με κριτήριο την ευδόκιμη θητεία στην ΕΠΟΝ και τη σχέση της οικογένειας με την Αριστερά. Η Ενιαία Δημοκρατική Νεολαία Ελλάδας δεν έχει τον μαζικό χαρακτήρα της ΕΠΟΝ, αριθμεί σε όλη τη χώρα μόλις 1.300 μέλη και αναπτύσσεται κυρίως στα αστικά κέντρα, που αποτελούν προπύργια της Αριστεράς. Την εποχή αυτή η νεολαία της Ελλάδας συμμετέχει σε εκδηλώσεις για την παγκόσμια ειρήνη. Η ΕΔΝΕ οργανώνει κινητοποιήσεις για το Κυπριακό και για την αναστολή της απόφασης για την εκτέλεση του Νίκου Μπελογιάννη και των συντρόφων του. Στο πρότυπο της ΕΠΟΝ η Ενιαία Δημοκρατική Νεολαία Ελλάδας οργανώνει εκδηλώσεις και εκδρομές. Η Ν.ΕΔΑ Η Νεολαία ΕΔΑ (Ν. ΕΔΑ), που διαδέχεται την ΕΔΝΕ, παραμένει μια οργάνωση-σφραγίδα μέχρι το 1956. Τελεί υπό πολιτική κηδεμονία και δραστηριοποιείται κυρίως στις εκλογικές αναμετρήσεις. Η οργάνωση αρχίζει να μαζικοποιείται με την καταστατική θέσμιση και την εκλογή οργάνων. Η Νεολαία της ΕΔΑ εκφράζει τη στροφή του κόμματος και το ενδιαφέρον του για ζητήματα που απασχολούν τη νεότητα, όπως η εκπαιδευτική πολιτική, η ανεργία, η μετανάστευση, οι οικονομικές διεκδικήσεις των εργαζόμενων νέων και το Κυπριακό. Στον τομέα του πολιτισμού η Νεολαία της ΕΔΑ ακολουθεί το πρότυπο της ΕΠΟΝ για την προσέγγιση νέων από μαζικούς χώρους, όπως πολιτιστικοί, αθλητικοί και εκδρομικοί σύλλογοι. Η Νεολαία της ΕΔΑ δεν καταφέρνει να αποκτήσει μαζικό χαρακτήρα, καθώς δεν μπόρεσε να ακούσει τον παλμό της νεολαίας και να γεφυρώσει την απόσταση ανάμεσα στο κέντρο και την περιφέρεια. Στη δεκαετία του 1960, η νεολαία διεκδικεί πρωταγωνιστικό ρόλο στο πολιτικό και κοινωνικό γίγνεσθαι. Απέναντι σε ό,τι εκφράζει την καθεστηκυία τάξη η νεολαία ορθώνει ένα τείχος διαμαρτυρίας. Ο λόγος της είναι πολυσήμαντος: αντιπολεμικός, αντιαποικιοκρατικός, πολιτικός, βαθιά επηρεασμένος από τα διεθνή γεγονότα, όπως είναι ο πόλεμος στο Βιετνάμ. Η πολιτιστική ταυτότητα που προσέδωσε στην ελληνική νεολαία η ΕΠΟΝ εμπλουτίζεται. Ο Μίκης Θεοδωράκης με τον «Επιτάφιο» του Γιάννη Ρίτσου καθιερώνεται ως ο συνθέτης της νεολαίας και της Αριστεράς. Ξεκινούν στις πόλεις οι πρώτες λαϊκές συναυλίες, ανοίγουν οι πρώτες μπουάτ στην Αθήνα και τη Θεσσαλονίκη. Οι νέοι διεκδικούν την

ΑΡΧΕΊΟ ΣΤΈΡΓΙΟΥ ΓΚΙΟΥΛΆΚΗ

διαχρονική δυναμική της ΕΠΟΝ

Στα συσσίτια της ΕΠΟΝ. Θεσσαλονίκη 1943

πολιτική χειραφέτηση και πολιτικά δικαιώματα. Η έκρηξη του νεολαιίστικου κινήματος οφείλεται στους φοιτητές, που απαντούν δυναμικά στην ΕΚΟΦ (Εθνική Κοινωνική Οργάνωσις Φοιτητών) καθώς έχει στενή συνεργασία με την αστυνομία, στην εργαζόμενη νεολαία, που συμμετέχει ενεργά στα συνδικάτα με το Δημοκρατικό Συνδικαλιστικό Κίνημα (ΔΣΚ) και τον Σύλλογο Εργαζομένων Φοιτητών Σπουδαστών (ΣΕΦΣ), και στους μαθητές των νυχτερινών σχολείων. Τον Απρίλιο του 1962 ξεκινούν νέοι αγώνες που θα μείνουν στην Ιστορία ως οι αγώνες του 114· οφείλονται στο αυταρχικό καθεστώς της παλαιοκομματικής Δεξιάς. Το 114 ήταν το ακροτελεύτιο άρθρο του Συντάγματος που όριζε ότι η τήρησή του επαφιόταν στον πατριωτισμό των Ελλήνων. Οι φοιτητές ακολουθούν τα χνάρια της ΕΠΟΝ. Υψώνουν στα Προπύλαια ελληνικές σημαίες με τον αριθμό 114. Διεκδικούν ελευθερία στη σκέψη, σεβασμό στο πανεπιστημιακό άσυλο, καλύτερα κτίρια, αύξηση των κονδυλίων για την Παιδεία και, το κυριότερο, κατάργηση της αστυνομοκρατίας. Οι βασικοί πυλώνες της δημοκρατίας, που είναι η ισονομία (όλοι οι πολίτες είναι ίσοι απέναντι στους νόμους), η ισηγορία (δυνατότητα ίσου χρόνου ομιλίας) και η ισοκρατία (ίσα πολιτικά δικαιώματα), καταργούνται. Το νεολαιίστικο κίνημα ταυτίζει τον πολιτισμό με την παιδεία, την κατάκτηση της ελευθερίας και τον σεβασμό της έννοιας του πολίτη. Το φοιτητικό κίνημα φουντώνει. Οι φοιτητές στρέφονται ενάντια στη νοοτροπία του κράτους που δαπανά για τους γάμους της πριγκίπισσας Σοφίας, μια νοοτροπία που είναι απόλυτα ταυτισμένη με την υποανάπτυξη. Οργανώνονται τεράστιες διαδηλώσεις με το σύνθημα «15%». Οι νέοι απαιτούν το 15% του εθνικού προϋπολογισμού να διατίθεται στην Παιδεία. «Προίκα στην Παιδεία και όχι στη Σο-

φία». Η δημοκρατία φιμώνεται, ο φόβος γεννάει το παρακράτος, ο Εμφύλιος στην πραγματικότητα συνεχίζεται. Οι κινητοποιήσεις των νέων της γενιάς τού 114 παραπέμπουν στην εξέγερση του Πολυτεχνείου το 1973. Το 1963 τα «πούλμαν της Παιδείας» οργώνουν την ελληνική επαρχία, συγκεντρώνονται πάνω από 1.000.000 υπογραφές για την αναγέννηση της Παιδείας. Οι νεολαίοι καταφέρνουν με θαυμαστό τρόπο να συνδέσουν το πολιτικό αίτημα για την εκπαίδευση με το μαζικό κίνημα και την κοινωνία. Η υπόθεση της ειρήνης από «ακαδημαϊκή υπόθεση» μετατρέπεται σε μαζική εκστρατεία για τον πυρηνικό αφοπλισμό και την ειρηνική συνύπαρξη με την ίδρυση, το 1962, του Συνδέσμου «Bertrand Russell». Η Αριστερά προπορεύεται για ακόμη μια φορά, όταν καθιερώνεται ημέρα μνήμης για τα θύματα του Ολοκαυτώματος στη Χιροσίμα, και κυρίως στις «μαραθώνιες πορείες ειρήνης» που εγκαινιάζονται από το 1963. Η Ν. Λαμπράκη Στις 21 Απριλίου 1963 ο Γρηγόρης Λαμπράκης, γιατρός, αθλητής, βαλκανιονίκης και πολιτικός, αψηφώντας την απαγόρευση της αστυνομίας, πραγματοποιεί την 1η Μαραθώνια Πορεία Ειρήνης. Βαδίζει μόνος του από τον Τύμβο του Μαραθώνα προς την Αθήνα, εν μέσω απειλών της αστυνομίας. Μόλις ένα μήνα αργότερα ο Γρηγόρης Λαμπράκης δολοφονείται στη Θεσσαλονίκη από παρακρατικούς. Γίνεται το σύμβολο του νεολαιίστικου κινήματος· η κραυγή για την ειρήνη, που αντιστέκεται στον αυταρχισμό, στον φόβο και στην τρομοκρατία που ασκεί το μετεμφυλιακό κράτος. Στις 8 Ιουνίου 1963, με πρωτοβουλία του Μίκη Θεοδωράκη συγκροτείται η Δημοκρατική Κίνηση Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης. Η παρουσία διανοουμένων, καλλιτεχνών και λογοτεχνών στην Εκτελεστική Επιτροπή φανερώνει

την έμφαση που θέλει να αποδώσει η νεολαία στον πολιτισμό. Η Αριστερά το 1964 διαχειρίζεται με άριστο τρόπο τη νέα κατάσταση: Η Νεολαία ΕΔΑ συνενώνεται με τη Δημοκρατική Κίνηση Νέων Γρηγόρης Λαμπράκης. Η Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη γεννιέται και ξεκινά τις υπερβάσεις, αναπαράγοντας τα πρότυπα της ΕΠΟΝ. Είναι δημοκρατική, αντιφασιστική, πατριωτική, φιλειρηνική και πολιτιστική οργάνωση νεολαίας. Απευθύνεται σε όλους ανεξαιρέτως τους νεολαίους και των πόλεων και της υπαίθρου, τους αποδίδει πολιτική και πολιτιστική ταυτότητα. Χιλιάδες νέοι γίνονται Λαμπράκηδες από όλη την Ελλάδα και συμμετέχουν στις εκδηλώσεις της. Γίνονται εκστρατείες για τη διάδοση της ανάγνωσης, οι νέοι διαβάζουν σύγχρονη ελληνική και παγκόσμια λογοτεχνία, γίνονται διαλέξεις, θεατρικές παραστάσεις και οργανώνονται συναυλίες. Ο πολιτιστικός ορίζοντας των νέων διευρύνεται. Η Δημοκρατική Νεολαία Λαμπράκη αποκτά έντονο πολιτικό χαρακτήρα, που εκδηλώνεται στα Ιουλιανά του 1965. Τον Ιούλιο του 1965 ξέσπασαν τεράστιες διαδηλώσεις με αίτημα τον σεβασμό του Συντάγματος, την πλήρη αποκατάσταση της δημοκρατίας, την αποκατάσταση των πολιτικών ελευθεριών και τη νομιμοποίηση του ΚΚΕ. Ο Σωτήρης Πέτρουλας, που δολοφονήθηκε στα Ιουλιανά, γίνεται σύμβολο της νεολαίας. Η επιβολή της απριλιανής δικτατορίας και η απαγόρευση της Δημοκρατικής Νεολαίας Λαμπράκη συντελέστηκαν τη στιγμή που η εκστρατεία για «την εθνική και πολιτιστική αναγέννηση», σχεδιασμένη από τον Ανδρέα Λεντάκη, ήταν σε πλήρη εξέλιξη. Στη δικτατορία τη σκυτάλη κρατούν οι φοιτητές, αναλαμβάνουν αντιδικτατορική δράση και αναδιατυπώνουν το αίτημα για δημοκρατία και πολιτικές ελευθερίες. Μετά την πτώση της δικτατορίας το νεολαιίστικο κίνημα αποκτά πολλούς πυρήνες. Οι φοιτητές συμμετέχουν στις κινητοποιήσεις για την Κύπρο, για τη δίωξη των πρωτεργατών και των συνεργατών της δικτατορίας. Στη συνέχεια όμως εξαιτίας ενός έντονου κομματικού ανταγωνισμού η φοιτητική αγωνιστικότητα περιορίζεται εντός των τειχών των πανεπιστημιακών σχολών. Οι κομματικές νεολαίες αναδεικνύονται με εκδηλώσεις και μεγάλες πορείες. Οι εργαζόμενοι στα συνδικαλιστικά σωματεία εκφράζουν ως ξεχωριστό σώμα τα αιτήματα και τις διεκδικήσεις τους. Το σύνθημα «Ψωμί, Παιδεία, Ελευθερία» φαίνεται ότι εκφράζεται από διαφορετικές συλλογικότητες στη μεταδικτατορική εποχή. Οι καταλήψεις των σχολών το 1979, οι ταραχές που ξέσπασαν για τη δολοφονία, το 2008, του Αλέξανδρου Γρηγορόπουλου, η συμμετοχή των νέων στους αγανακτισμένους της πλατείας Συντάγματος, οι νέες συλλογικότητες γύρω από τις οποίες συσπειρώνονται οι άνθρωποι για να αντιμετωπίσουν την κρίση, την ανεργία, την κατάθλιψη, τη μοναξιά, αναζητούν ένα όραμα για να σηκώσουν οι άνθρωποι και κυρίως οι νέοι και οι νέες ξανά ψηλά το κεφάλι. Αθήνα, 16 Φεβρουαρίου 2018

24-25 Φεβρουαρίου 2018

ΜΠΗΚΕ ΠΑΙΔΙ ΣΤΗΝ ΕΠΟΝ

Καμάρι του λαού, εχθρός των Καλότυχοι εκείνοι που δε γνώρισαν τον εαυτό τους / ανδρείοι εκείνοι που αποσιώπησαν την αθωότητά τους / μα ευλογημένοι αυτοί που τα δώσανε όλα κι ύστερα κοίταξαν έν’ άστρο σαν τη μόνη ανταπόδοση. Τάσος Λειβαδίτης

Της Nτίνας Ιωακειμίδου

«Δεν μετανιώνω για τίποτα. Χάραξα τον δρόμο μου με τα “πιστεύω” μου. Υπηρέτησα το δίκαιο του φτωχού ανθρώπου»

χεδόν πενήντα χρόνια βάσανα και διωγμοί... Κι όμως, 90 πλέον χρόνων, μας υποδέχεται στην πόρτα όρθιος και χαμογελαστός. Στητός και περήφανος, όπως στάθηκε σε όλη τη θυελλώδη ζωή του. Αμούστακο παιδί, μόλις 12 ετών μπαίνει με ορμή στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα ενάντια στους φασίστες κατακτητές. Ορθιος και περήφανος στα Δεκεμβριανά, στη μάχη του Μακρυγιάννη· όρθιος στα στρατοδικεία, τότε που χαρακτηρίστηκε προδότης του έθνους· όρθιος στο κολαστήριο της Ασφάλειας του Πειραιά· όρθιος στη Μακρόνησο όπου μεταφέρθηκε το '49· όρθιος στη Γυάρο και τη Λέρο όπου τον έστειλε η δικτατορία των συνταγματαρχών. Ορθιος και σήμερα, παρά τα 90 χρόνια της πολυτάραχης ζωής του, με μυαλό κοφτερό και βλέμμα καθάριο. «Στα όνειρά μου έρχονται ακόμη οι νεκροί συναγωνιστές, οι σύντροφοί μας. Ηταν ο ανθός της ελληνικής νεολαίας. Τους ονειρεύομαι μέχρι σήμερα». Τα γαλανά του μάτια βουρκώνουν κάποιες στιγμές. «Δεν θα κουράζομαι να το λέω: χαμένοι αγώνες είναι μόνο αυτοί που δεν δόθηκαν ποτέ. Σέβομαι ολόψυχα τους αγωνιστές. Και δεν μετανιώνω για τίποτα. Χάραξα τον δρόμο μου με τα “πιστεύω” μου. Υπηρέτησα το δίκαιο του φτωχού ανθρώπου». Ο Αλέξανδρος Μιχαλόπουλος υπήρξε και παραμένει στην ψυχή

Στα 18 του εκτοπίζεται στη Μακρόνησο το 1949. Ορθιος τότε, όρθιος και αργότερα στη Γυάρο και στη Λέρο

ΕΠΟΝίτης. Παραμένει ο «Φοίβος», όπως ήταν το ψευδώνυμό του στην οργάνωση. Ενας από τους 600.000 νέους και νέες που έγραψαν λαμπρές σελίδες δόξας και ηρωισμού στον αγώνα ενάντια στους φασίστες κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους. Στο πλευρό του πάντα η ΕΠΟΝίτισσα σύζυγός του Στέλλα Τσικνή. Στις αποτρόπαιες μέρες της Μακρονήσου η κυρία Στέλλα ήταν έγκυος στο πρώτο τους παιδί. Κι όμως, δεν λύγισε: ποτέ μα ποτέ δεν του ζήτησε να υπογράψει δήλωση. Ούτε μια στιγμή δεν της πέρασε από το μυαλό. «Να προσέχεις τον εαυτό σου. Σε περιμένουμε. Εγώ Ο Αλέξανδρος και το μωρό μας που Μιχαλόπουλος, θα γεννηθεί. Να προο «Φοίβος» της σέχεις....» του έγραφε. ΕΠΟΝ, μπήκε στον εθνικοαπελευθερωτικό αγώνα αμούστακο παιδί. Χαρακτηρίστηκε προδότης του έθνους

Από πού θα πιάσουμε το νήμα, κύριε Αλέξανδρε; «Από το 1940 ή, μάλλον, λίγο νωρίτερα. Ημουν παιδί ευκατάστατης οικογένειας και μάλλον καλοαναθρεμμένος. Η καταγωγή των γονιών μου ήταν από την ορεινή Κορινθία. Ο πατέρας μου είχε χασάπικο στην οδό Θεμιστοκλέους. Μέναμε στα Πετράλωνα. Οχι, δεν ήταν αριστεροί· δεξιοί ήταν. Ομως έντιμοι άνθρωποι. Μικρός επισκεπτόμουν το μαγαζί του μπάρμπα μου που

ήταν τσαγκάρης. Οι τσαγκαράδες εκεί ενδιαφέρονταν πολύ για τον ισπανικό εμφύλιο. Μου προκάλεσαν τεράστια εντύπωση όλα αυτά, με συγκλόνισαν οι Διεθνείς Ταξιαρχίες και η μάχη για τη δημοκρατία. Τότε, ήταν υποχρεωτικό να εγγραφείς στην ΕΟΝ, τη νεολαία του Μεταξά. Ο εκκλησιασμός, το κατηχητικό και η ΕΟΝ ήταν υποχρεωτικά. Αρνήθηκα κατηγορηματικά να ενταχθώ στην ΕΟΝ προκαλώντας μπελάδες στον πατέρα μου. Το Γυμνάσιο από το 1938 ήταν οκτατάξιο. Εγώ πήγαινα στο Α' Πρότυπο της Πλάκας. Το 1940 είμαι δώδεκα ετών. Ξεσπά ο πόλεμος. Βγήκαμε στους δρόμους. Μεγάλωσα απότομα. Τα χρόνια της ανεμελιάς είχαν πλέον περάσει ανεπιστρεπτί. Στη συνέχεια το μέτωπο καταρρέει. Ομως εμείς δεν αναγνωρίσαμε την ήττα. Είμαι δώδεκα χρόνων και δεν με χωράει ο τόπος. Στις 6 Απρίλη του 1941 οι Γερμανοί καταλαμβάνουν τη χώρα. Την ίδια χρονιά ένας παλιός συμμαθητής μου, ο Μίμης ο Λιβιεράτος (σ.σ.: τροτσκιστής, συγγραφέας, ιστορικός, συμμετείχε στο ΕΑΜ και στην αντίσταση, εξορίστηκε στη Μακρόνησο. Το 1974 συμμετείχε στο Ε.Γ. του ΠΑΣΟΚ από το οποίο αποχώρησε το 1978), καλεί εμένα και άλλους δύο, έναν γιο ιχθυέμπορου και έναν γιο καλτσοβιομήχανου, και μας ρωτά: “Λοιπόν, πώς θα αντισταθούμε;” Καταλυτικό ρόλο ως προς τον χαρακτήρα της λαϊκής πάλης διαδραμάτισε το πρώτο ιστορικό γράμμα, στις 31 Οκτώβρη 1940, του Ν. Ζαχαριάδη, γ.γ. του ΚΚΕ. Το “ανοιχτό γράμμα προς τον ελληνικό λαό”, με το οποίο κάλεσε από τα κρατητήρια της Κρατικής Ασφάλειας τον λαό να αντιπαλέψει με

το όπλο στο χέρι τούς κατακτητές και τους ντόπιους συνεργάτες τους. »Καλά, η αστική τάξη της Ελλάδας φρόντισε να φύγει για τη Μέση Ανατολή, ενώ ένα τμήμα της έμεινε στη χώρα συνάπτοντας σχέσεις με τους Γερμανούς. Περιορισμένος δε ήταν ο αριθμός των προσώπων της άρχουσας τάξης που έδρασαν στην απελευθερωτική πάλη. Οταν τα στρατεύματα της Γερμανίας, της Ιταλίας και της Βουλγαρίας κατέκτησαν την Ελλάδα και οι Γερμανοί μπήκαν στην Αθήνα, στις 27 Απρίλη 1941, οι κομμουνιστές που δραπέτευσαν από τους τόπους εξορίας, όπου τους κρατούσε η κυβέρνηση Μεταξά, καθώς και άλλοι που δρούσαν στην παρανομία έσπευσαν να ανασυγκροτήσουν το ΚΚΕ και να οργανώσουν την αντίσταση κατά των κατακτητών. »Σε αυτή τη συνάντηση, λοιπόν, με τον Μίμη Λιβιεράτο αποφασίζουμε ότι πρέπει να δράσουμε πρώτα πρώτα μέσα στα σχολεία, με τη διοργάνωση συσσιτίων, να βοηθήσουμε να μην καμφθεί το φρόνιμα του λαού, να βγούμε προς τα έξω με προκηρύξεις και συνθήματα στους τοίχους. Βγάζει ένα μάτσο με προκηρύξεις με το σφυροδρέπανο επάνω. Τις πήρα εγώ. Το πρώτο βράδυ που βγήκα να τις πετάξω με πυροβόλησε ένας αρχιφύλακας. Τυχερός ήμουν, πέρασε ξυστά. Αισθάνθηκα ότι έκανα κάτι εξαιρετικά σημαντικό...» Ο σκληρός χειμώνας του 1941-42 Οι νεκροί του λιμού της Αθήνας, κυρίως, του φοβερού εκείνου χειμώνα του 1941-42, υπολογίζονται σε 250-300 χιλιάδες, χωρίς να συμπεριλαμβάνονται σ’ αυτούς και τα θύματα

24-25 Φεβρουαρίου 2018

φασιστών... συνεργαστήκαμε πολύ καλά με τον Χρήστο Οικονόμου που ήταν επικεφαλής. Ωραίος, ευγενής άνθρωπος, που είχε ιδιαίτερο, δικό του τρόπο να αντιμετωπίζει τις δυσκολίες εκείνης της εποχής... Η αγριότητα των δυνάμεων κατοχής αλλά και των ντόπιων συνεργατών τους έμειναν στην ιστορία. Το σπίτι της οικογένειας Οικονόμου είχε γίνει τότε ένα σπουδαίο κέντρο της αντίστασης. Βρίσκεται ακόμα, ανακαινισμένο και με την ομώνυμη ταβέρνα στη γωνία Τρώων και Κυδαντιδών».” Ιδρυση της ΕΠΟΝ

1986: Το ελληνικό κράτος επιτέλους αναγνωρίζει την αντιστασιακή του δράση

από αρρώστιες, όπως φυματίωση, εξανθηματικός τύφος, ελονοσία. «Πηγαίνω πλέον στο 12ο Γυμνάσιο των Πετραλώνων. Μου αναθέτουν τη διοργάνωση των συσσιτίων. Μέσα στα σχολεία γινόταν η διανομή». Οπως χαρακτηριστικά σημειώνει ο Δημήτρης Λιβιεράτος στο κείμενό του «Τα Πετράλωνα Κάποτε», «ο πρώτος καιρός πέρασε κάπως πιο εύκολα. Τα δύσκολα άρχισαν όταν μπήκαμε στο φθινόπωρο του '41. Αρχιζε η μεγάλη πείνα. Το πρώτο καθήκον ήταν η επιβίωση. Επρεπε να μπούμε επικεφαλής των συμμαθητών και να ζητήσουμε με κάθε τρόπο συσσίτια για να ζήσουμε. Μπορώ να πω ότι από την παρέα των Πετραλωνιτών σχεδόν όλοι πέρασαν μαζί μας και βοηθήσανε...» «Τον τρομερό χειμώνα του 1941-42, ο κόσμος πέθαινε», συνεχίζει ξετυλίγοντας το νήμα ο κ. Αλέξανδρος. «Η μεσαία τάξη εξαφανίστηκε. Πουλάγανε ό,τι είχαν και δεν είχαν για να επιβιώσουν. Με τα κάρα αδειάζανε τους νεκρούς στους λάκκους. Το 1942 με συλλαμβάνουν για πρώτη φορά, όπως και τον πατέρα μου, γιατί την ημέρα της 25ης Μαρτίου κάναμε

αποχή από το σχολείο. Ο λαός ήταν απροετοίμαστος για αυτή τη λαίλαπα. Η αστική τάξη στην πλειονότητά της βολεύτηκε με τον τρόπο της. Προδότες και ρουφιάνοι υπήρχαν παντού. Οργανωθήκαμε και η νεολαία μπήκε μπροστά. Ατρόμητοι, γενναίοι. Πρωτοπόροι οι κομμουνιστές....» Σε λίγο άρχιζε το 1943, γράφει ο Δημήτρης Λιβιεράτος. «Πήρα σύνδεση και άρχισα αμέσως. Τους πρώτους που συνάντησα από τη νεολαία ήταν ο Θύμιος Μαυρής, ο Βαγγέλης Παπαφώτης. Ηδη είχαν αναπτύξει μια αξιόλογη δουλειά στη νεολαία και πολλοί έπαιρναν μέρος στις συγκεντρώσεις των ομάδων. Στη συνέχεια δουλέψαμε με τους Οικονόμου, Μίμη Βελίνη, Γιώργο Κουτουλάκη, Αλέκο Μιχαλόπουλο, Κώστα Μητσούρα, Σωκράτη Παπαδόπουλο, Πέτρο Φραγκούλη και πολλούς πολλούς άλλους. Να προσθέσω ακόμα τον Νίκο Οικονόμου, παιδί τότε που μας βοηθούσε να έχουμε πάντα τα υλικά για τα γραψίματα. Μάζευε κοκκινόχωμα από τη Δημοφώντος, σκάβοντας τον λόφο, και εξασφάλιζε πάντα το απαραίτητο υλικό. Από την οργάνωση των μεγάλων θυμάμαι ότι

«Στις 23 Φλεβάρη του 1943 ιδρύεται η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων. Και βασικοί σκοποί της είναι...» Στο σημείο αυτό ο κ. Αλέξανδρος σκύβει στην Ιδρυτική διακήρυξη της ΕΠΟΝ και διαβάζει με σεβασμό: «Η εθνική απελευθέρωση, η εξόντωση του φασισμού τώρα και στο μέλλον και με οποιαδήποτε μορφή και αν παρουσιαστεί, η υπεράσπιση της ειρήνης και η καταπολέμηση των ιμπεριαλιστικών πολέμων, αποκατάσταση της λαϊκής κυριαρχίας, η υπεράσπιση των οικονομικών, πολιτικών και μορφωτικών δικαιωμάτων της νέας γενιάς. Με πράσινη μπογιά που πήραμε, λοιπόν, αρχίσαμε να γράφουμε συνθήματα στους τοίχους φτάνοντας μέχρι την Ομόνοια. Αναγγείλαμε με αυτόν τον τρόπο την ίδρυση της ΕΠΟΝ. Αποφασίστηκε ότι θα μπούμε στις εκκλησίες να μιλήσουμε γι' αυτό. Μπήκαμε στην εκκλησία των Τριών Ιεραρχών εδώ, στα Πετράλωνα. Οι σύντροφοί μου με σήκωσαν στους ώμους τους και ανακοίνωσα στο χριστεπώνυμο πλήθος την ίδρυση της ΕΠΟΝ. Ηταν μια μέρα γιορτής... Επρεπε, όπως και έγινε, να οργανωθούμε στο αντάρτικο, οι σπουδάζουσες, υπό μία ενιαία κατεύθυνση. Να σηκώσουμε το βάρος της αντίστασης, της απελευθέρωσης, της εμβάθυνσης της πολιτικής σκέψης, της μόρφωσης, με το όπλο στο χέρι και το τραγούδι στο στόμα. Στην πρώτη πανελλαδική συνδιάσκεψη του ΕΑΜ συμμετείχε και η ΕΠΟΝ». Το καμάρι του λαού

«ΕΠΟΝ, ΕΠΟΝ, είσαι ο εχθρός των φασιστών, άξια γενιά των δουλευτών, καμάρι του λαού ΕΠΟΝ» «Το καμάρι του λαού ήταν η ΕΠΟΝ. Με το ντουφέκι και με τον ζουρνά. Το να είσαι ΕΠΟΝίτης και ΕΠΟΝίτισσα σήμαινε ότι είσαι ο σαλταδόρος, ο τροφοδότης, ο διοργανωτής των μαζικών διαδηλώσεων, μπροστάρης στις απεργίες και στα σαμποτάζ, στη δημιουργία πολιτιστικών μορφωτικών λεσχών. Ο ΕΠΟΝίτης έκανε τα πάντα. Στα Πετράλωνα είχαμε 65 μέλη της ΕΠΟΝ που στη συνέχεια

έφτασαν τα 180. Εδώ ήταν προκεχωρημένο φυλάκιο. Οι χίτες ήταν στο Θησείο, δίπλα μας η Ναυτική Σχολή όπου ήταν οι Ιταλοί και οι Γερμανοί στη συνέχεια, ενώ οι εφεδρείες μας ήταν στις Τζιτζιφιές και στη Νέα Σμύρνη. Στην αρχή ήμουν β' γραμματέας της Οργάνωσης και έπειτα πρώτος. Θυμάμαι μια φορά που με έστειλαν στη Μασσαλίας, όπου υπήρχαν κάτι στέρνες με φορμόλη, για να αναγνωρίσουμε τους νεκρούς. Το θυμάμαι ακόμη και ανατριχιάζω. Εκανες τα πάντα και έπαιζες κάθε δευτερόλεπτο τη ζωή σου. Το 1943 η κατάσταση σκληραίνει ακόμη πιο πολύ. Δύο Ιταλοί αυτομόλησαν στον ΕΛΑΣ και μάχονταν μαζί μας. Κρύβαμε και κάποιους Εβραίους. Θυμάμαι τώρα έναν Ακροναυπλιώτη, Κεφαλλονίτη, τον Γεράσιμο. Η φυλακή τού προκάλεσε ανήκεστο βλάβη. Ηταν φυματικός και πολύ άρρωστος. Εγώ του πήγαινα κάθε μέρα φαγητό. Πήγαινα αλαφιασμένος και γεμάτος άγχος καθώς τα καθήκοντά μου ήταν πολλά. Η ηρεμία αυτού του ανθρώπου ήταν απίστευτη. Μια μέρα, λοιπόν, που του πήγα το φαγητό του, μου λέει: “Κάτσε λίγο να σου πω. Σε βλέπω πώς λειτουργείς. Αυτό είναι αρνητικό για ό,τι έχεις επωμιστεί. Σε όλη σου τη ζωή να υπολογίζεις την επόμενή σου ώρα σαν να είναι η τελευταία σου. Να συγκεντρώνεις τις σκέψεις σου και να δρας με ψυχραιμία”. Αυτές τις κουβέντες δεν τις ξέχασα ποτέ. Την κρίσιμη ώρα, την κρίσιμη στιγμή, διαθέτω μια ολύμπια ηρεμία. Την κουβέντα αυτή του μπάρμπα Γεράσιμου, που πέθανε στην κατοχή, δεν την ξέχασα ποτέ...»

Συνέχεια στην επόμενη σελίδα Η Στέλλα Τσικνή, σύντροφος στον αγώνα και τη ζωή του Αλέξανδρου Μιχαλόπουλου. Δεν λύγισε ποτέ...

24-25 Φεβρουαρίου 2018

Αοπλοι στις μεγάλες διαδηλώ «Θυμάμαι τις δύο μεγάλες διαδηλώσεις. Αυτή κατά της πολιτικής επιστράτευσης και κατά των Βουλγάρων το 1943. Τον Μάρτιο του '43 γίνεται η διαδήλωση εκατοντάδων χιλιάδων λαού, στην Αθήνα, ενάντια στην πολιτική επιστράτευση. Διαδήλωση που στέφθηκε με ολοκληρωτική επιτυχία υποχρεώνοντας τον Χίτλερ σε αναδίπλωση. Οπως και αυτή το καλοκαίρι της ίδιας χρονιάς ενάντια στην κάθοδο των Βουλγάρων. Από αυτόν τον καθημαγμένο λαό δημιουργήθηκε ένα από τα πιο ηρωικά κινήματα. Εβλεπες στις διαδηλώσεις ανθρώπους με κομμένα πόδια να συμμετέχουν... Θυμάμαι στη διαδήλωση μια κοπελίτσα αδύνατη να χτυπά με το παπούτσι της έναν Γερμανό στο πρόσωπο. Την πυροβόλησαν... Απίστευτο σθένος, απροσμέτρητο πάθος για ελευθερία. Εκείνη την ημέρα που έγινε η διαδήλωση για την πολιτική επιστράτευση, οι Ιταλοί κατέβηκαν με τα άλογά τους για να μας τρομοκρατήσουν. Εμείς όμως είχαμε πάρει γράσο και το είχαμε σκορπίσει και όπως φτάνουν στα Χαυτεία αλλού βρέθηκαν τα άλογα αλλού οι Ιταλοί. Στη δεύτερη διαδήλωση κατά των Βουλγάρων, οι Γερμανοί κατέβηκαν με τα πολυβόλα. Ημασταν στην Πανεπιστημίου, και κόβουμε από τα στενά. Στην οδό Σίνα σύρθηκα και έπεσα μέσα από το παραθυράκι σε ένα υπόγειο. Η μοίρα το έφερε την ημέρα της απελευθέρωσης να ξαναβρεθώ στο ίδιο σημείο». Το πορνείο της οδού Γραβιάς

«Με 300 λίρες που πλήρωσε ο πατέρας μου και ο πεθερός μου γλίτωσα τη θανατική καταδίκη»

«Το καλοκαίρι του 1944, στην οδό Τρώων και Ιώνων όπου ήταν το σπίτι μας, κοιμόμασταν στην ταράτσα. Φτάνει ένα γερμανικό καμιόνι από το οποίο βγήκαν καταδότες. Πιάνουν τον γιο του κουμπάρου μας, πιάνουν τον Γκικάκι, συλλαμβάνουν την Ευαγγελία Ράπτη και τους πάνε στο Χαϊδάρι. Η μάνα μου με σκουντάει και πηδάω από την ταράτσα. Οι Γερμανοί βρίσκονται ήδη στην είσοδο του σπιτιού μας. Καταφεύγω στον λόφο του Φιλοπάππου. Συνέλαβαν και τον Γιώργο Κουτουλάκη, τον οποίο επιχείρησαν να απαγχονίσουν στο Πικέρμι. Το σχοινί όμως χαλάρωσε και προσπάθησε να διαφύγει. Δεν τα κατάφερε, οι ταγματασφαλίτες τον πυροβόλησαν. »Στο τάγμα Κέντρου του εφεδρικού ΕΛΑΣ καθοδηγητής μου ήταν ο Αξελός. Στην οδό Γραβιάς υπήρχε ένα πορνείο και κάποιες από τις κοπέλες που δούλευαν σ' αυτό μάς βοηθούσαν. Κορίτσια μάλαμα ήταν. Να τις έσφαζαν, κουβέντα δεν θα έλεγαν. Εκεί λοιπόν, στο πορνείο, βρήκα καταφύγιο». Η υποστολή της γερμανικής σημαίας «Στις 12 Οκτωβρίου του '4 4 μαθαίνουμε ότι οι Γερμανοί τα μαζεύουν και

Γνωρίστηκαν το 1945. Τους χώρισαν μόνο οι φυλακές και οι εξορίες

φεύγουν. Εμείς έπρεπε να πιάσουμε ορισμένα σημεία. Η εντολή που έλαβα ήταν κατά τις 3 με 4 το πρωί να κατευθυνθώ στην οδό Σίνα, στο κτίριο ενός συνεταιρισμού. Οι Γερμανοί πράγματι κατά τις 8.30 το πρωί με τις μοτοσικλέτες τους άρχισαν να περνούν. Ανέβηκαν στον Ιερό Βράχο και υπέστειλαν τη γερμανική σημαία. Από το σημείο όπου ήμουν τους είδα. Ηταν το ίδιο σημείο όπου είχα βρεθεί προσπαθώντας να διαφύγω από τα οπλοπολυβόλα τους τότε, στη μεγάλη διαδήλωση. Παίρνω στη συνέχεια φύλλο πορείας για το 6ο Σύνταγμα της Κορίνθου. Καθ' οδόν, όμως, η εντολή αλλάζει: “Επιστρέφεις Πετράλωνα και αναλαμβάνεις πρώτος γραμματέας”. Φτάνουμε στη Γραβιάς και τι βλέπουμε; Στο πορνείο είχαν πλακώσει Εγγλέζοι και Νεοζηλανδοί. Βρε, τι γίνεται εδώ;» Ο ματωμένος Δεκέμβρης «Η ανησυχία μας ήταν μεγάλη. Θα αφοπλιστεί ο ΕΛΑΣ; Τι θα γίνει; Την πρώτη Δεκέμβρη του 1944 η κυβέρνηση του Γ. Παπανδρέου -και κατόπιν συμφωνίας του Βρετανού αντιστράτηγου Ρ. Σκόμπι- διατάσσει τον αφοπλισμό και τη διάλυση του ΕΛΑΣ. Στις 3 Δεκέμβρη διοργανώνεται παλλαϊκή συγκέντρωση διαμαρτυρίας στην πλατεία Συντάγματος και γενική απεργία στις 4 Δεκέμβρη. Το συλλαλητήριο ήταν μαζικό και ειρηνικό. Χιλιάδες συρρέουν με σημαίες και λάβαρα από τις συνοικίες προς το

κέντρο της πρωτεύουσας. Οι αστυνομικοί που είχαν ακροβολιστεί στα γύρω κτίρια ανοίγουν πυρ εν ψυχρώ κατά των διαδηλωτών. Επί μιάμιση ώρα η αστυνομία πυροβολούσε, ο τόπος γέμισε νεκρούς και τραυματίες. Οπως φόραγα το παλτό του παππού μου, τρεις σφαίρες πέρασαν από μέσα. Σήκωνα με τα χέρια μου τους νεκρούς. Τα χέρια μου είχαν γεμίσει αίματα» λέει ο κ. Αλέξανδρος και τα μάτια του θολώνουν. Στις 4 Δεκεμβρίου, στην κηδεία των θυμάτων διαδηλώνουν και πάλι χιλιάδες άνθρωποι. Και νέα επίθεση εκδηλώνεται και άλλοι νεκροί. Το ίδιο απόγευμα οι αντάρτες του ΕΛΑΣ καταλαμβάνουν σχεδόν όλα τα αστυνομικά τμήματα σε Αθήνα και Πειραιά. «Εμείς καταλάβαμε τη Ναυτική Σχολή που την είχαν οι Γερμανοί και οι χίτες. Εχω τη διμοιρία της ΕΠΟΝ-ΕΛΑΣ, ενώ έρχεται για ενίσχυση το ενδέκατο Σύνταγμα Τριπόλεως, το οποίο στρατοπέδευσε στο Γυμνάσιο επί της Τριών Ιεραρχών. Είμαι σύνδεσμος. Οι μάχες που δίνονται στον λόφο του Φιλοπάππου είναι σφοδρές. Το αγγλικό πυροβολικό έχει ταμπουρωθεί στην Ακρόπολη. Το βράδυ κάναμε επίθεση, μόλις όμως ξημέρωνε μας την έπεφταν. Οι εντολές δε που είχαμε ήταν να προσέχουμε την Ακρόπολη. Να προσέχουμε τον Ιερό Βράχο. Οι επιχειρήσεις συνεχίζονται, όμως δεν τα καταφέραμε. Αρχίζουμε να οπισθοχωρούμε. Φτάνουμε στην Κωνσταντινουπόλεως, εκεί οι γραμμές του

τρένου είχαν ναρκοθετηθεί. Θέλουμε να ειδοποιήσουμε τους δικούς μας ότι οι γραμμές έχουν νάρκες. Αχιλλέως και Κωνσταντινουπόλεως υπήρχε ένα αντιαρματικό του ΕΛΑΣ. Εκανε φοβερό κρύο και εγώ ψηνόμουν στον πυρετό. Ερχεται ένα τανκς, εκτοξεύουμε μολότοφ, κόβουμε την ερπύστρια. Ομως ερχόταν και ένα δεύτερο από πίσω. Το κανόνι στρέφεται προς το αντιαρματικό μας. Πέντε αντάρτες του ΕΛΑΣ σκοτώνονται. Οπισθοχωρούμε και φτάνουμε στην Αλκαμένους, στην έδρα του τάγματος. Την ημέρα των Χριστουγέννων ο Τσόρτσιλ έχει καταφτάσει στην Αθήνα και μαθαίνουμε ότι προτείνει ανακωχή. Τα αεροπλάνα τους έχουν ήδη σκιάσει τον αττικό ουρανό. Η οπισθοχώρηση συνεχίζεται. Οπισθοχωρούμε αντάρτες, ΕΠΟΝίτες. Εγώ παραπαίω και πέφτω κάπου στη Λιοσίων. Ψήνομαι στον πυρετό. Η μάνα μου όμως με ψάχνει. Και με εντοπίζει. Κρύβομαι σε σπίτια συγγενών. Οι ασφαλίτες με ψάχνουν και ως εκ θαύματος γλιτώνω για ακόμη μία φορά. Μετά τη συμφωνία της Βάρκιζας βγαίνω για να πάω στο σχολείο. Οι χίτες με περιλαμβάνουν και με κάνουν μαύρο στο ξύλο. Είμαι ο Φοίβος και είμαι 16 χρονώ». Εκείνο το βράδυ σώπαιναν οι λύκοι, γιατί ούρλιαζαν οι άνθρωποι «Τη γυναίκα μου τη Στέλλα, την ΕΠΟΝίτισσα, την γνώρισα στα τέλη του 1945. Στις 2 Ιανουαρίου του 1949 έχω κλείσει τα 21 μου χρόνια και έχω

24-25 Φεβρουαρίου 2018

σεις κατά της επιστράτευσης πια ενηλικιωθεί. Επομένως μπορώ να την παντρευτώ. Η παράνομη δράση μου συνεχίζεται. Στις 18 Μαρτίου του '49 με συλλαμβάνουν τα ξημερώματα. Εκατό αστυνομικοί έχουν δημιουργήσει φραγμό και από τις δύο πλευρές. Με οδηγούν στην Ασφάλεια του Πειραιά όπου μένω 31 ημέρες στην απομόνωση. Με νερό στα πόδια μου και χωρίς φως. Με μεταφέρουν στα Βούρλα και από εκεί στη Μακρόνησο. Εκείνο που παρακάλαγες να μην ακούς ήταν τα ουρλιαχτά αυτών που βασανίζονταν... Αυτό που δεν άντεχες ήταν οι ψυχολογικοί εκβιασμοί... Ηταν ένα κάθαρμα αρχιμανδρίτης, δεν θυμάμαι το όνομα του καθικιού, που και αυτός μας χτυπούσε... Πέρασα στρατοδικείο. Την προηγούμενη μέρα είχαν καταδικαστεί σε θάνατο από την ίδια σύνθεση του στρατοδικείου 16 μέλη του Κεντρικού Συμβουλίου της ΕΠΟΝ. Ευτυχώς η απόφαση ουδέποτε εκτελέστηκε. Εκείνο το βράδυ αγκαλιαστήκαμε και τραγουδήσαμε όλοι μαζί. Την άλλη μέρα ο πρόεδρος με ρωτάει: “Τι λέτε για τη Μακεδονία;” “Οτι είμαστε πατριώτες” απαντώ. Στην αγόρευσή του ο εισαγγελέας είπε: “Αξιότιμοι κύριοι Στρατοδίκες, μην παρασύρεστε από την αγγελική μορφή του κατηγορουμένου. Μπροστά σας έχετε τη Λερναία Υδρα που ονομάζεται Μιχαλόπουλος”. Ε, δεν άντεξα, έβαλα τα γέλια. “Λίγες είναι οι ώρες σου, Μιχαλόπουλε” ήρθε η απάντηση. Ομως ο “πατριώτης” πρόεδρος Μαχαίρας χρηματιζόταν. Με 300 λίρες που συγκέντρωσε ο πατέρας και ο πεθερός μου γλίτωσα τη θανατική καταδίκη. Επί Πλαστήρα δόθηκε αμνηστία. Με το που βγήκα με βούτηξαν για τον στρατό. Στη δικτατορία κρυβόμουν επί μία εβδομάδα. Με συνέλαβαν και βρέθηκα στη Λέρο και στη Γυάρο. Οχι, δεν μετανιώνω για τίποτα. Ο άνθρωπος μέσα στο καμίνι της ζωής αλλάζει. Βλέπω τα παιδιά των Παλαιστινίων με τις σφεντόνες και τα όπλα. Και τους καταλαβαίνω. Κατανοώ ποια είναι αυτή η κινητήρια δύναμη που σε κάνει να υπερβαίνεις τα όριά σου. Δώδεκα χρόνων ήμουν κι εγώ όταν μπήκα με ορμή στη μάχη για την αξιοπρέπεια αυτού του τόπου και αυτού του λαού. Ναι, στα όνειρά μου έρχονται συχνά οι νεκροί σύντροφοί μου και συναγωνιστές μου». Στέλλα: θα σε θέλω και στη φυλακή και στην εξορία Στα προσφυγικά των Πετραλώνων μεγαλώνει η κυρία Στέλλα. Οι γονείς της, τέκνα προσφύγων από τη Μικρά Ασία, γνωρίστηκαν στην Αθήνα. Το 1943, σε ηλικία 13 ετών, πάει με μια φίλη της να γράψει συνθήματα στους

τοίχους. Ενα γερμανικό όχημα τους κόβει τη χολή και τρέπονται σε φυγή. «“Πατέρα”, ρώτησα μια ημέρα τον πατέρα μου, “δεν υπάρχει ένα κράτος στον κόσμο που ο κόσμος να μην έχει χωριστεί σε πλούσιους και φτωχούς; Δεν υπάρχει ένα κράτος που να μην πεινάνε οι άνθρωποι;” “Υπάρχει, παιδί μου, αλλά είναι πολύ μακριά” μου απάντησε. Γράφτηκα στην ΕΠΟΝ. Οι πρόσφυγες ήταν προοδευτικοί άνθρωποι. Στο σπίτι μας άρχισαν οι μαζώξεις των ΕΠΟΝιτών. Ενα βράδυ προς τα τέλη του 1945 εμφανίστηκε και ο Αλέκος. Μου ζήτησε ένα ποτήρι νερό και η καρδιά μου πήγε να σπάσει στο στήθος μου. Κάποια ημέρα έρχεται από τα γραφεία της ΕΠΟΝ στη Σταδίου ένας σύντροφος. “Στέλλα, ο Αλέκος θέλει να σου μιλήσει”. Πάμε βόλτα, εγώ, ο σύντροφος μας και ο Αλέκος, ο οποίος είχε καταπιεί το αμίλητο νερό. “Τι θα γίνει, ρε Αλέκο;” ρωτάει ο σύντροφος. “Εγώ θα κάνω την εξομολόγηση”; “Στέλλα, σ’ αγαπάω, όμως οι γονείς μου επειδή είσαι φτωχή μπορεί να μη σε θέλουν. Επίσης μπορεί να είμαι φυλακή ή εξορία. Θα με θέλεις;” “Θα σε θέλω” του απάντησα. Τον Ιανουάριο του 1949 παντρευτήκαμε. Τον Μάρτιο τον συνέλαβαν και ύστερα από λίγο καιρό βρέθηκε στη Μακρόνησο. Εγώ ήμουν έγκυος στο πρώτο μας παιδί. Με καρτέλες αλληλογραφούσαμε: “Να προσέχεις, σε περιμένουμε. Το ξέρω, θα κάνω κόρη”. “Είμαι καλά, μην ανησυχείτε. Να προσέχεις την μπέμπα μας”. Οχι, ποτέ δεν του είπα να υπογράψει δήλωση. Ποτέ. Στη δικτατορία, πάλι τα ίδια. Επί μία εβδομάδα κρυβόταν. Δεν τον έβρισκαν και συνέλαβαν τον γιο μου, τον Τζίμη. Δεκαέξι ετών παλικαράκι ήταν. Οταν επέστρεψε στο σπίτι ρώτησα: τι σου έκαναν, παιδί μου; “Τίποτα, μάνα” απάντησε. Τελικά συνέλαβαν τον Αλέκο. Η Ασφάλεια ερχόταν κάθε τρεις και λίγο στο σπίτι. Η μικρή μου κόρη, η Μπούλικα, τους φώναζε: “Αφήστε ήσυχο τον πατέρα μου”». Η ώρα είναι πια περασμένη. Η πόρτα κλείνει απαλά πίσω μου. Αναπόφευκτος ο συνειρμός με τον Μ. Λουντέμη. Οταν ενώπιον του στρατοδικείου, αφού διαβάστηκε το κατηγορητήριο, ερωτήθηκε από τον πρόεδρο περί της ενοχής του, αυτός απάντησε: «Ναι, είμαι ένοχος. Οχι όμως γι' αυτά που έγραψα, αλλά γι' αυτά που δεν έγραψα και ακριβώς γιατί δεν τα έγραψα. Κατηγορούμαι ότι έγραψα για τους απλούς ανθρώπους, για τους ανθρώπους του μόχθου, για τους φτωχούς. Μα για ποιους έπρεπε να γράψω; Εγώ αυτούς γνώρισα, αυτούς αγάπησα, μαζί τους μοιράστηκα και τις χαρές και τις πίκρες μου. Δίπλα τους γεύτηκα κι εγώ την πίκρα της εκ-

3 μετάλλευσης και της κοινωνικής αδικίας και ήταν οι μόνοι που μου συμπαραστάθηκαν. Γι' αυτό και αισθάνομαι φταίχτης που δεν έγραψα όσα έπρεπε να γράψω γι' αυτούς». Ο Φοίβος -κατά κόσμον Αλέξανδρος- και η Στέλλα δεν αμφέβαλλαν ούτε στιγμή. Μα για ποιους θα έπρεπε να αγωνιστούν; Για τους ανθρώπους του μόχθου, για τους φτωχούς. Αυτούς γνώρισαν, αυτούς αγάπησαν. Αυτούς υπηρέτησαν με όλη τη δύναμη της ψυχής τους. Η ώρα είναι περασμένη. Η ταβέρνα του Οικονόμου στην Τρώων είναι φωτισμένη. Αυτό το σπουδαίο κέντρο της αντίστασης...

1. Η ταυτότητα της ΠΕΑΕΑ (Πανελλήνια Ενωση Αγωνιστών Εθνικής Αντίστασης) 2. Η «Νέα Γενιά» με τον δωδεκάλογο της ΕΠΟΝ 3. Η βεβαίωση της αγωνιστικής πορείας του από τη Νομαρχία 4. Παρών σε όλους τους αγώνες του λαού

24-25 Φεβρουαρίου 2018

Ο ΣΤΈΦΑΝΟΣ ΛΗΝΑΊΟΣ ΘΥΜΑΤΑΙ

«Με το χωνί φωνάζαμε μόνο μία Της ΝΟΡΑΣ ΡΑΛΛΗ

n.ralli@efsyn.gr

ν μέσω της γερμανικής Κατοχής στην Ελλάδα συνέβη κάτι ιστορικά πρωτόγνωρο ως προς τη σημασία αλλά και το μέγεθος. Στις 23 Φλεβάρη 1943 ιδρύθηκε η Ενιαία Πανελλαδική Οργάνωση Νέων, η θρυλική ΕΠΟΝ, που με σημαία της το σύνθημα «Πολεμάμε και τραγουδάμε», συσπείρωσε πάνω από 600.000 νέους και νέες, προσέφερε πάνω από 32.000 ως αντάρτες μαχητές στον αγώνα του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ και πάνω από 1.300 παιδιά της έπεσαν στα πεδία των μαχών. Ανάμεσα στα θαρραλέα αυτά μικρά παιδιά ήταν και αρκετοί από τους αργότερα σπουδαίους διανοητές και καλλιτέχνες της χώρας. Οι Μάνος Χατζιδάκις, Μίκης Θεοδωράκης και Ιάνης Ξενάκης ήταν στην ΕΠΟΝ, όπως και οι Ελένη Γλύκατζη-Αρβελέρ, Αλκη Ζέη, Νέλλυ Ανδρικοπούλου. Μαζί τους χιλιάδες νεολαίοι, ένας προς έναν. Μεταξύ αυτών και ο μετέπειτα αγαπημένος ηθοποιός Στέφανος Ληναίος. «Γεννήθηκα και μεγάλωσα στη Μεσσήνη. Ο πατέρας μου ήταν κουρέας, πολιτικοποιημένος και κομματικοποιημένος, βενιζελικός και η μητέρα μου Μανιάτισσα νοικοκυρά. Δεν με επηρέασαν οι γονείς μου για να μπω στην ΕΠΟΝ, αλλά ο αδελφός μου Στέφανος και ένας σπουδαίος δάσκαλος που ήταν ο πολιτικός μας καθοδηγητής. Ο αδερφός μου ήταν λίγο μεγαλύτερος και είχε ήδη μπει στην ΕΠΟΝ και γω ζήλευα. Ημουν στα 14 τότε και μπήκα στα Αετόπουλα. Αυτοί οι δύο με

Στέφανος Ληναίος

μύησαν, όπως γινόταν το 1821. Πήγαμε σε ένα εκκλησάκι και με όρκισαν στο ιερό της Αγ. Παρασκευής. Θυμάμαι πως μου είπαν ότι από σήμερα είμαι κι εγώ σαν ένας νέος Κολοκοτρώνης. Τόσο παραδοσιακά... Μπορεί σήμερα να ακούγονται κάπως όλα αυτά, αλλά για μας τότε οι απελευθερωτικοί αγώνες μάς ενέπνεαν. Δεν είχαν ακόμη "χρησιμοποιηθεί" λανθασμένα από δικτατορικά καθεστώτα, όπως έγινε αργότερα». «Δεν ήταν ο όρκος του ΕΠΟΝίτη, γιατί ήμασταν Αετόπουλα εμείς. Πέντε λόγια μόνο, ορκιζόμασταν να υπερασπιζόμαστε την πατρίδα μας μέσα στις τάξεις του ΕΑΜ, του ΕΛΑΣ και της ΕΠΟΝ ως Αετόπουλα. Τώρα ίσως αναρωτηθεί κάποιος πώς είναι δυνατόν ένα παιδί, μέσα στην Κατοχή, στην επαρχία, μέσα στον χειμώνα, με τους Γερμανούς και τους συνεργάτες τους να καραδοκούν παντού γύρω, χωρίς οι γονείς του να έχουν ενεργό ανάμειξη στην Αντίσταση, να κάνει ένα τέτοιο βήμα; Η απάντηση έχει δοθεί εξαιρετικά από την Αλκη Ζέη, που τα έχει πει καλύτερα απ’ όλους μας. Εχει πει πως η πιο ευτυχισμένη περίοδος της ζωής μας ήταν τα χρόνια του πολέμου, της Κατοχής, της Αντίστασης και του Εμφυλίου. Είχαμε όραμα, άσχετα αν πολλά από αυτά διαψεύστηκαν. Ευτυχώς οι ιδέες έχουν το προνόμιο να πολλαπλασιάζονται». Στην ΕΠΟΝ «Απ’ όλα τα παιδιά της γενιάς μου, στο Νησί (σ.σ. Μεσσήνη) μόνο πέντε τόλμησαν να κάνουν αυτό το βήμα. Μην ξεχνάτε πως τα μέρη κάτω, Μεσσηνία και Λακωνία είναι παραδοσιακά πολύ συντηρητικοί νομοί. Οι νέοι τότε άνηκαν σε τρεις κατηγορίες. Σε όσους μετείχαν στις πράξεις των Γερμανών, σε όσους έμεναν απαθείς και στους άλλους. Αυτοί οι τελευταίοι που, όπως κι εγώ, είχαν προγόνους με ιστορία σε αγώνες. Οι δικοί μου πρόγονοί έχουν μανιάτικη καταγωγή, δηλαδή έχουν ρίζες σε ανθρώπους που πολέμησαν και αντιστάθηκαν επί Τουρκοκρατίας και στη συνέχεια με την Επανάσταση. Επιπλέον, είχα τον θείο μου, πρώτο ξάδελφο της μητέρας μου, κομμουνιστή και ιστορικό ερευνητή, που με μύησε θεωρητικά. Εμενε δίπλα μας σε ένα τεράστιο σπίτι, με μια πολύ πλούσια βιβλιοθήκη και από μικρό παιδί μού έμαθε γεωγραφία - δηλαδή με έμαθε να βλέπω τον κόσμο στην ολότητά του! Ενα άλλο στοιχείο σχετίζεται με τον χαρακτήρα μου: ήθελα από παιδί να προσφέρω. Σκεφτείτε ότι και στην ΕΟΝ του Μεταξά που μας έβαλαν, παρά τη θέλησή μας, εγώ ήμουν μόλις οκτώ ετών, ήμουν τόσο δραστήριος που μου έδωσαν και βαθμό.

Οι άλλοι δύο, με τους οποίος έζησα μαζί, αλλά δυστυχώς έχουν φύγει, είναι ο Μέμος Παναγιωτόπουλος που διακρίθηκε αργότερα στα γράμματα και τις τέχνες και ο Ιων Χριστοφιλόπουλος που πέθανε πάρα πολύ νωρίς. Ο Μέμος ήταν καλλιεργημένος, καλό και σοφό παιδί. Ο Ιων πήγε στους αντάρτες. Εγώ έγραφα συνθήματα, είχα ένα τενεκεδένιο χωνί και πήγαινα πίσω από το ιερό των εκκλησιών και μίλαγα, την ώρα που έβγαινε ο κόσμος. Είχα και χαρακτηριστική φωνή, έκανα από μικρός χορωδία, μαζί με τον μεγάλο μου αδελφό. Αυτός είναι ο Στέφανος ο πραγματικός. Το δικό μου όνομα είναι Διονύσιος, αλλά με λέγανε Σάκη και επειδή δεν μου άρεσε καθόλου, όταν βγήκα στο θέατρο, "έκλεψα" το όνομα του αδελφού μου. Του χρωστάω τα πάντα, όχι μόνο το όνομα - δυστυχώς έφυγε από κοντά μας πριν από λίγους μήνες. Στη συνέχεια πήγαμε στην Καλαμάτα, στην Καρδαμύλη. Εκεί είχαμε επαφές και συνδέσμους με τους αντάρτες. Δύο πολύ σπουδαίοι άνθρωποι ήταν στο πλάι μας: ο γιατρός Στάθης Καναβός, επίτροπος του ΕΑΜ, και ο Σωτήρης Πατατζής, ο περίφημος συγγραφέας, ένας πραγματικά προοδευτικός άνθρωπος. Σε αυτόν οφείλω πολλά, γιατί αυτός μας έγραφε τα κείμενα και εγώ στη συνέχεια πήγαινα σε ένα σπιτάκι έξω από τη Μεσσήνη, όπου ο Θανάσης Δέδες είχε εγκαταστήσει έναν ξύλινο πολύγραφο και μια γραφομηχανή. Πήγαινα σε έναν βράχο, κάτω από έναν μύλο, όπου έβρισκα στένσιλ και το κείμενο. Τα πήγαινα πάνω, τα περνάγαμε στη γραφομηχανή και τα τυπώναμε. Ενα από αυτά, του 1944, το έχω ακόμη (φωτ. 1)... Τα κείμενα αυτά ήταν ουσιαστικά ενημερωτικά φυλλάδια με τη δράση των ανταρτών στην Ελλάδα και τις εξελίξεις στα μέτωπα του πολέμου. Τα μελάνι που χρησιμοποιούσαμε κρατάει ακόμα. Θυμάμαι, πριν μπω στα Αετόπουλα, πως άκουγα τον αδερφό μου να μιλάει με μια θεία μου, που ήταν κι αυτή αναμεμειγμένη και τους έλεγα ότι θέλω να μπω κι εγώ. "Είναι νωρίς ακόμα", μου απαντούσε ο αδελφός μου, καθώς ήμουν μικρός. Εγώ επέμενα, και τελικά με παρέδωσε στον Θανάση Δέδε και από κει και πέρα ακολούθησα τη γνωστή πορεία. Οι γονείς μου το ήξεραν. Ο πατέρας μου, αν και φοβόταν, ποτέ δεν με τρόμαξε, ποτέ δεν με αποθάρρυνε. Θυμάμαι έναν ταγματασφαλίτη, που μας συμπαθούσε, καθώς ήμασταν καλή οικογένεια, και προσπαθούσε να με μεταπείσει. Μου έλεγε να προσέχω, ότι συνέχεια ακούγεται πως έχω αναμειχθεί με αυτά τα πράγματα και ότι

δεν θα μπορούσε να σιωπά για πολύ ακόμα. Συλλήψεις Δυο φορές με συνέλαβαν. Ταγματασφαλίτες και Γερμανοί μαζί. Εμένα και τον Ιωνα. Την πρώτη φορά, επειδή ήμασταν μικρά παιδιά και κοντοί, καταφέραμε και εξαφανιστήκαμε μέσα στο πλήθος, χωρίς να μας καταλάβουν. Τη δεύτερη φορά, όμως, ήταν πολύ πιο σοβαρά, γιατί μας έπιασαν με το χωνί. Μας πήγαν στη μεγάλη πλατεία του 2ου Δημοτικού Σχολείου τη νύχτα και στη συνέχεια θα μας πήγαιναν στην Καλαμάτα για εκτέλεση, γιατί εκείνες τις μέρες είχαν εκτελέσει οι αντάρτες έναν Γερμανό αξιωματικό και θα έκαναν αντίποινα. Ημασταν συνολικά 30 Ελληνες, 20 από την Καλαμάτα και 10 από τη Μεσσήνη. Είχαν πιάσει και τον πατέρα μου και τον αδελφό μου. Τον πατέρα μου τον είχε γλιτώσει ένας ταγματασφαλίτης που είχε παλαιά ως υπάλληλο στο κουρείο του. Ο αδελφός μου μού είπε ότι αυτόν δεν τον άφηναν, αλλά ότι εγώ θα μπορούσα να διαφύγω χωρίς να με δουν, καθώς είχαν συνεννοηθεί ένας Αυστριακός που ήταν σε ένα μπαλκόνι να κάνει τα στραβά μάτια. Ετσι έγινε - πήδηξα τη μάντρα και απ’ έξω από το σχολείο με περίμενε ένας γνωστός για να με φυγαδεύσει. Σαν έμενα διέφυγαν τελικά πέντε παιδιά. Την άλλη μέρα, οι Γερμανοί απελευθέρωσαν τον αδελφό μου και ζήτησαν σε αντάλλαγμα ένα γαϊδούρι που είχαμε. Το φαντάζεσαι; Μία ζωή για ένα γαϊδούρι - αν δεν είχες, πέθαινες. Τόσο απλά...». «Με το χωνί φωνάζαμε μία λέξη: Ελευθερία! Αποφεύγαμε να λέμε για το ΕΑΜ-ΕΛΑΣ, γιατί πολλοί δεν ήθελαν να ακούν γι’ αυτό, τους ενοχλούσε. Εχω μια αφίσα, κυκλοφόρησε το 1978, που δείχνει ένα παιδάκι πάνω στην πλάτη ενός άλλου παιδιού να γράφει τη λέξη "ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ" και δίπλα τους ένα τρίτο παιδί που κρατούσε τον κουβά με την μπογιά. Ενα από αυτά τα παιδιά θα μπορούσε να είμαι κι εγώ. Ετσι ήταν οι ΕΠΟΝίτες (φωτ. 2)». «Δεν ξέραμε από κανόνες συνωμοτικούς, ούτε φέραμε κάποιο διακριτικό πάνω μας. Ωστόσο, δεν ξέραμε και κανέναν άλλο παρά μόνο τον Θανάση Δέδε που ήταν ο πολιτικός καθοδηγητής μας». «Με ρωτάτε αν το βλέπαμε σαν παιχνίδι. Ο Χατζιδάκις είχε πει πως η ΕΠΟΝ έδινε την ευκαιρία να κάνουν οι νέοι και την επανάστασή τους γενικότερα. Το βλέπαμε και σαν παιχνίδι. Το βλέπαμε σαν κάτι ηρωικό μεν, αλλά το διασκεδάζαμε κιόλας. Κάναμε τρέλες. Θα σας πω ένα παράδειγμα: Μας είχαν ενημερώσει ότι όπου να ’ναι οι Γερμανοί αποχωρούν. Και είχαμε προ-

24-25 Φεβρουαρίου 2018

ΣΠΎΡΟΣ ΜΕΛΕΤΖΉΣ

Θέατρο στα Βουνά

ΣΠΎΡΟΣ ΜΕΛΕΤΖΉΣ

λέξη: Ελευθερία!»

Το φύλλο της παράνομης εφημερίδας «ΕΑΜΙΚΑ ΝΕΑ» στις 22/7/1944, που τύπωναν Αετόπουλα (μεταξύ τους και ο Στέφανος Ληναίος). Τιμή φύλλου: 100.000 δρχ.

2 κηρύξεις στα γερμανικά που έλεγαν ότι "αν έρθετε προς το Μαυρομάτι (ένα χωριό στη Μεσσήνη) με τον οπλισμό σας, σας εγγυώμεθα ότι θα σας στείλουμε πίσω στην πατρίδα σας, σώους και αβλαβείς". Μας έδωσαν από πέντε προκηρύξεις σε κάθε παιδί και καθένα έβαλε ένα σημάδι πάνω τους - το αρχικό του. Πηγαίναμε κοντά στους Γερμανούς, ότι δήθεν θέλαμε φαγητό ή κάτι τέτοιο και τους πετάγαμε κρυφά τις προκηρύξεις που είχαμε κρυμμένες στα παπούτσια μας. Μετά από δύο μήνες στην Επιτροπή ΕΑΜ Μεσσήνης

Αφίσα που κυκλοφόρησε επί χούντας, δείχνοντας τα Αετόπουλα της ΕΠΟΝ του ʹ44 που έγραφαν συνθήματα στους τοίχους, σκαρφαλωμένα το ένα στο άλλο

μάς βράβευσαν, γιατί είχαν εμφανιστεί δύο δικές μου προκηρύξεις και κάποιες άλλες που έγραφαν "Ι" που ήταν προκηρύξεις του Ιωνα». Μετά τον πόλεμο «Ολα αυτά γίνονται τον Απρίλιο του 1944. Στις 4 του Σεπτέμβρη, η Καλαμάτα απελευθερώθηκε. Μέχρι τον Φλεβάρη του '45 και τη Συμφωνία της Βάρκιζας, ζήσαμε πραγματικά την άμεση δημοκρατία, με μια καταπληκτική λαϊκή αυτοδιοίκηση: με λαϊκά δικαστήρια, με μας τους ίδιους να

στήνουμε ξανά σπίτια, μαγαζιά, γέφυρες, όλα κατεστραμμένα από τους Γερμανούς. Μέχρι τη Βάρκιζα. Μια μέρα μόλις μετά τη Συμφωνία, βγήκε η συμμορία του Μαγγανά και σκότωνε χωρίς δισταγμό όσους αντάρτες και αντιστασιακούς έβρισκε, όπου τους έβρισκε. Και φίλοι μου, παιδιά, πέθαναν στα χέρια τους. Η συμμορία αυτή των ταγματασφαλιτών του Μαγγανά είχε έρθει δυο φορές στο σπίτι μας ζητώντας τον αδελφό μου και μένα. Αλλά τόσο λόγω της σθεναρής αντίδρασης της μητέρας μου όσο και ότι ένα-δύο άτομα της συμμορίας του ήταν παλαιότερα υπάλληλοι του πατέρα μου δεν έγινε τίποτα. Ομως, μετά στη συμφωνία της Βάρκιζας ξανάρθαν και πήραν εμένα και τον Ιωνα. Μας έδεσαν με σύρματα, καθώς δεν είχαν χειροπέδες, από κει στη Μεσσήνη και στη συνέχεια στις φυλακές του Ζέρβα στην Καλαμάτα. Εκεί μείναμε μια εβδομάδα, όπου εγώ ολοκλήρωσα την "κατήχησή" μου ως αριστερός. Πλάι μου ήταν ο μπαρμπα-Στάθης Καναβός. Γύρισα και τον ρώτησα: "Εσύ

μας έλεγες Κολοκοτρώνηδες και τώρα βρεθήκαμε στη φυλακή". Και τότε μου είπε κάτι που ποτέ δεν ξέχασα: "Και τον Κολοκοτρώνη, παιδάκι μου, μόλις λευτερωθήκαμε, φυλακή τον έβαλαν"». «Η ΕΠΟΝ δεν μας έμαθε μόνο να αγωνιζόμαστε για την πατρίδα. Μας μόρφωσε, μας ξύπνησε. Μας έμαθε πράγματα και ήμασταν τυχεροί που είχαμε δίπλα μας ανθρώπους όπως ο μπαρμπα-Στάθης Καναβός. Θυμάμαι ένα πρωινό, στο τρίμηνο που μεσολάβησε από την απελευθέρωση μέχρι τη Συμφωνία της Βάρκιζας, ήμουν στη Μεσσήνη, στην ταράτσα της Εθνικής Τράπεζας και με το χωνί καλούσα τον κόσμο για τις 11 η ώρα που θα μιλούσε στην πλατεία Τριών Ιεραρχών ο συναγωνιστής Γιάννης Καραμούζης. Πέρναγε η ώρα και ο κόσμος δεν μαζεύονταν. Αρχισα τότε να φωνάζω: "Γιατί δεν πάτε, να πάτε όλοι!". Ξαφνικά ένιωσα ένα χέρι στην πλάτη μου. Ηταν ο σπουδαίος Σωτήρης Πατατζής: "Οχι με τη βία, παιδί μου! Οχι τις ιδέες μας με τη βία", μου λέει. Και αυτό είναι κάτι που σημάδεψε τη ζωή μου...»

«Το βλέπαμε και σαν παιχνίδι. Το βλέπαμε σαν κάτι ηρωικό μεν, αλλά το διασκεδάζαμε κιόλας»

Χαρακτικό του Γιάννη Στεφανίδη