το 2022 μ’ ένα αλλόκοτο, υπερβατικό και συνάμα οικείο και τρυφερό διήγημα του Αλέξη Πανσέληνου, που έγραψε στο κλίμα των ημερών αποκλειστικά για τους αναγνώστες του Ανοιχτού Βιβλίου. Παράλληλα, όμως, ξαναπιάνουμε το νήμα των σημαντικότερων τίτλων της απερχόμενης χρονιάς, ολοκληρώνοντας το τρίπτυχο αφιέρωμά μας. Σας προτείνουμε να αρχειοθετήσετε και τα τρία βιβλιοφιλικά μας ένθετα (προηγήθηκαν 11 & 17 Δεκεμβρίου) όπου διακρίναμε πολυφωνικά, εποπτικά και νηφάλια τη βιβλιογραφία της χρονιάς. Σήμερα, ολοκληρώνουμε τη βιβλιογραφική μας επισκόπηση, τον απολογισμό του 2022, με την Αργυρώ Πιπίνη (συγγραφέα παιδικής λογοτεχνίας που διδάσκει δημιουργική γραφή σε παιδιά και ενηλίκους),
μεταφραστές. Η ομάδα του Ανοιχτού Βιβλίου σάς εύχεται, εντός και εκτός αναγνωστικής εμπειρίας, Καλή Χρονιά. Ευχόμαστε το 2023 να φέρει περισσότερα σημαντικά βιβλία, περισσότερους απαιτητικούς αναγνώστες, καθώς και γεμάτα βιβλιοπωλεία αλλά και θαλερούς εκδοτικούς οίκους (μικρούς και μεγάλους).
Τη νύχτα, 30 Δεκεμβρίου, ο Ευστράτιος Κανδύλης, συνταξιούχος εκτελωνιστής, χήρος και ερασιτέχνης ψάλτης στην Αγία Παρασκευή της Νέας Σμύρνης, πλάγιασε νωρίς. Η μέρα ήταν κουραστική. Είχε ξυπνήσει πρωί, είχε κουβαλήσει δυο τσάντες με πορτοκάλια από τη λαϊκή της Ελλησπόντου, μαγείρεψε φακές για το διήμερο και το απόγευμα τσάπισε το χώμα στα ξινά του μικρού κηπάριου στο πίσω μέρος του παλιού ισόγειου, του στρυμωγμένου ανάμεσα στις πολυκατοικίες. Στα εβδομήντα επτά του, κουραζόταν εύκολα. Ο καρδιολόγος τού είχε βρει σοβαρές αρρυθμίες πριν από χρόνια, κίνδυνος να μείνει στον ύπνο, του σύστησε να βάλει απινιδωτή· και επειδή αυτό κόστιζε και ο ΕΟΠΥΥ κάλυπτε μόνο ένα ελάχιστο ποσό, να κοιμάται με πολλά μαξιλάρια. Καλά που δεν καπνίζεις, του είπε. Ποτέ δεν κάπνισα, αποκρίθηκε ο Ευστράτιος Κανδύλης. Εξοδα περιττά δεν έκανε. Τα βασικά και στοιχειώδη. Λιγότερα. Κάθε χρονιά γιόρταζε την Πρωτοχρονιά στην ταβέρνα του κυρ Γιάννη, με μπεκρή μεζέ και καραφάκι λευκό. Γύρω γνώριμα πρόσωπα, οι μόνιμοι, από Νέα Σμύρνη και από Δάφνη. Χαιρετιόνταν, εύχονταν, σήκωναν τα ποτήρια κοιτώντας τα γιορταστικά προγράμματα της τηλεόρασης και ξανάσκυβαν στους μεζέδες τους – όλοι απόστρατοι, συνταξιούχοι, μπεκιάρηδες ή χήροι σαν αυτόν. Οχι φίλοι· γνωστοί. Πελάτες του κυρ Γιάννη. Φέτος ερχόταν ο γιος του ο Φάνης από τον Καναδά, με τη γυναίκα του, μια Καναδέζα, ανάμικτη Ιταλίδα και Ρωσίδα, και τα κοριτσάκια τους, έξι και έντεκα, που δεν μιλούσαν λέξη Ελληνικά και ποτέ δεν τα ’χε δει από κοντά, μόνο φωτογραφίες, κι αυτές όταν ήτανε μωρά. Ο γιος, χρόνια στην ξενιτιά, του έγραφε όλο και σπανιότερα. Φέτος
όμως θα γινότανε το θαύμα. Πρωτοχρονιά στην Ελλάδα, να δει η Καναδέζα και τα Καναδεζάκια την πατρίδα, να γνωρίσουν τον παππού. Οσο πλησίαζαν οι μέρες ο Ευστράτιος Κανδύλης είχε μια φούντωση στο στήθος, χτυπούσε η καρδιά του με λαχτάρα και ονειρευόταν τη συνάντηση με το αίμα του. Θα έφταναν απόψε βράδυ –προπαραμονή. Θα έμεναν στο Κάραβελ. Αύριο, παραμονή, θα συνέρχονταν από το αεροπλάνο, θα έτρωγαν στο ξενοδοχείο. Ανήμερα όμως τον περίμεναν εκεί να γιορτάσουν όλοι μαζί, να μιλήσουν, να γελάσουν, να βγάλουνε φωτογραφίες αναμνηστικές και να του δώσουν τα δώρα που του είχαν φέρει για τη μέρα της χαρούμενης αυτής γιορτής. Είναι εδώ! σκεφτόταν διαρκώς ο Κανδύλης, αν και η πτήση δεν είχε φτάσει στο αεροδρόμιο. Μπορεί να με πάρει τηλέφωνο ο Φάνης, ν’ αφήσω ανοιχτή την πόρτα της κάμαρας μπας και δεν τ’ ακούσω. Δεν έπρεπε να κουραστώ σήμερα τόσο, δε χρειαζόμουν τόσα πορτοκάλια· και ας άφηνα τα ξινά για μιαν άλλη μέρα – έ π ε ι τ α… (όταν θα ’φευγαν ξανά οι δικοί του πάει να πει, αλλά δεν το ’λεγε, δεν πήγαινε η γλώσσα του). Τράβηξε την κουβέρτα ώς τον λαιμό. Παλιά κοιμόταν μπρούμυτος, χωρίς μαξιλάρι· όσο μεγάλωνε χρειαζόταν στην αρχή ένα, κατόπι δύο και τώρα κοιμόταν με τρία πίσω απ’ το κεφάλι του και ανάσκελος. Ροχάλιζε, αλλά πια δεν είχε δίπλα την κυρία Μερόπη να τον σκουντά για να την αφήσει να ησυχάσει κι εκείνη. Εκλεισε τα μάτια και σκεφτότανε τα τηλεφωνήματα της Παραμονής – αλλά ύπνος δεν έλεγε να του έρθει, οι σκέψεις, η λαχτάρα, πάλι και πάλι γύριζαν στο μυαλό του και τον κρατούσαν ξυπνητό. Ξαφνικά άρχισε η καρδιά του να χτυπά παράξενα. Κάτι περίεργοι χτύποι, σαν να ’φευγαν μακριά και
Ανασηκώθηκε σχεδόν καθιστός στο κρεβάτι κι άρχισε να ανασαίνει βαθιά, αργά και βαθιά όσο μπορούσε. Ο καλπασμός στο στήθος δυνάμωσε κι άλλο και κατάλαβε πως κάτι ερχόταν, κάτι πλησίαζε μέσ’ από το στήθος του. Οχι, όχι! φώναξε μέσα του, όχι απόψε, μη τους χάσω προτού τους δω, όχι Θεέ μεγαλοδύναμε! Επειτα ξαφνικά όλα γύρω σκοτείνιασαν, έπαψε να βλέπει, έπαψε να ακούει, έπαψε και να ανασαίνει. Εφυγε. Για πόσο; Λίγο, αλλά έμοιαζε για πάντα. Γιατί έπειτα κάτι τον χτύπησε στο στήθος σαν σφύρα, σαν βαριοπούλα να ’πεφτε πάνω του, και το κεφάλι του κουδούνισε οδυνηρά κι ο πόνος τον έκανε να ανοίξει τα μάτια – όχι, ανοιχτά ήταν, μα τώρα έβλεπαν πάλι, και η ανάσα του ξαναγύρισε
και τα παιδιά έχουν έρθει. Ξημερώνει Παραμονή. Και αύριο θα τους δω, θα τους αγκαλιάσω, θα φάμε μαζί σαν ποτέ να μην είχαν φύγει, ποτέ να μην είχαν λείψει, σαν πάντα να ήταν εδώ, σε κάποιο σπίτι, εκεί κοντά στο Κάραβελ ή αλλού, και να βλεπόμαστε, άντε μια στους δυο μήνες, να τα λέμε και από το τηλέφωνο και να ’ρχονται και τα μικρά με
Είναι τόσο ενδιαφέρουσα η φετινή βιβλιοπαραγωγή με τις εκατοντάδες εκδόσεις παιδικών βιβλίων που δεν ξέρεις πόσα να διαλέξεις. Βιβλία Ελλήνων και βιβλία μεταφρασμένα, γνωστών αλλά και νέων συγγραφέων, φροντισμένα τόσο σε εικονογραφικό όσο και σε εκδοτικό επίπεδο, βιβλία κάθε κατηγορίας, πρωτότυπα, ευφάνταστα, μαγικά, άρτια αισθητικά. Τριγυρίστε στα βιβλιοπωλεία, πάρτε τα στα χέρια σας, ανοίξτε τα, ξεφυλλίστε τα, διαβάστε τις πρώτες γραμμές και αγοράστε τα. Για τα παιδιά ή και για σας – γιατί όχι; Η απόλαυση είναι μεγάλη. Εικονογραφημένα βιβλία και εικονοβιβλία
● «H Χώρα των τεράτων» του Μ. Sendak (μτφρ. Παλαβός - Παπαδόπουλος), ένα από τα σπουδαιότερα βιβλία όλων των εποχών, ένα βιβλίο κλασικό –έχει γίνει όπερα και ταινία και έχει μεταφραστεί σε πολλές γλώσσες– κυκλοφόρησε, επιτέλους, και στα ελληνικά – 59 χρόνια μετά την πρώτη του έκδοση. Συνδυάζοντας τη φαντασία με την πραγματικότητα ο Σεντάκ κατορθώνει, τόσο κειμενικά όσο και εικαστικά, να μιλήσει για τα συναισθήματα των παιδιών, τους φόβους αλλά και την άγρια, αδάμαστη πλευρά τους. Ενα βιβλίο που μπορεί να διαβαστεί ποικιλοτρόπως και να γίνει αφορμή για διασκέδαση αλλά και πολλές συζητήσεις. ● «Είναι τέρας;» (Καλειδοσκόπιο) αναρωτιέται ο Α. Ραζής για να δώσει απάντηση με μια σειρά υπέροχες εικόνες (το βιβλίο είναι silent book, βουβό, δηλαδή), που προσπαθούν να ορίσουν τι βλέπουμε γύρω μας και τι υπάρχει πραγματικά. Η διαδρομή ενός αγοριού από τη φαντασία στην αλήθεια και το ενδεχόμενο να μην είναι τέρας, τελικά, αυτό που βλέπει. ● «Μιλώ σαν το ποτάμι» (μτφρ. Ψύχαλου - Μικρή Σελήνη) μας λέει ο ποιητής S. Jordan σ’ ένα συγκλονιστικό, αυτοβιογραφικό βιβλίο για όλα τα παιδιά με τραυλισμό που «ξυπνούν, κάθε πρωί, με τους ήχους των λέξεων να τα κυκλώνουν…» αλλά δυσκολεύονται να τις αρθρώσουν. Κείμενο γεμάτο ελπίδα και δύναμη, μαγική εικονογράφηση από τον πολυβραβευμένο S. Smith, σχήμα και ανάπτυγμα λειτουργικό, ένα βιβλίο καθηλωτικό.
● «Για φαντάσου» (εικ. ΣταματιάδηΜεταίχμιο) μας προσκαλεί ο Κ. Χαρίτος και με μια σειρά ευφάνταστα ποιήματα ζωντανεύει έναν κόσμο χαράς, με σχολεία-σπιρτόκουτα, αρκούδες-μπαλαρίνες, γάτες γίγαντες και ζαχαρένιες βροχές, έναν κόσμο αρμονίας που σε αγκαλιάζει, σε ησυχάζει, σε προστατεύει. Η εικονογράφηση ακολουθεί την ποιητικότητα της γραφής – υπαινικτική, με λίγες κομψές γραμμές, με ήσυχη χρωματική παλέτα και διάσπαρτα εικονογραφικά στολίδια που ενισχύουν την απόλαυση της ανάγνωσης του υπέροχου αυτού βιβλίου. ● Στο βιβλίο της «Η Μικρή Μουντζούρα» (Ικαρος) η Φ. Τίκκου δεν βάζει μόνο τις φωτεινές πολύχρωμες εικόνες αλλά και το κείμενο – για πρώτη φορά. Και μας μιλάει απλά και ουσιαστικά για τη δύναμη που μας δίνουν οι φίλοι, για τη δύναμη να αποδεχτούμε τον εαυτό μας έτσι όπως είναι. ● «Κάποτε ήταν ένα παιδί/ που τ’ όνομά του ήταν Γκυ», μας λέει ο Θ. Κοσμίδης, συστήνοντας τον ήρωα του βιβλίου του «Ο Γκυ και οι μαγικές τρύπες» (Μάρτης). Διαβάζοντας όσα έζησε ο θαρραλέος Γκυ βουτώντας μέσα σε μια «ζωγραφική» τρύπα, σαν άλλη Αλίκη, ακούγοντας τα τραγούδια τού cd που συνοδεύει το βιβλίο, βλέποντας τις εμπνευσμένες εικόνες της Μπόζου, γελάμε, ξαναγελάμε και προβληματιζόμαστε. Ενα βιβλίο-ύμνος στην παιδική φαντασία, ένα ταξίδι σε μουσικούς και παραμυθικούς σταθμούς του συγγραφέα αλλά και όλων των παιδιών. ● Στο βιβλίο «Το τείχος – Μια διαχρονική ιστορία» των Τ. Μακρί & Κ. Τζανότι (εικ. Σάκο, Βαλαρίνο, μτφρ. Καρόγιαννη - Susaeta) η ιστορία ξετυλίγεται μόνο μέσα από διαλόγους δύο χαρακτήρων, ενός βασιλιά και του αυλικού του. Συζητούν κι από τα λόγια τους γνωρίζουμε το πρόσωπο της εξουσίας – αποξένωση από τον πολύχρωμο λαό, ασυνέπεια, αυτοαναίρεση. Το μεγάλο μέγεθος του βιβλίου και η εικονογράφηση συμβάλλουν στο εντυπωσιακό αποτέλεσμα. ● «Στο Πικεφί» (εικ. Σαμαρτζή - Πατάκης), τη δική της μαγική χώρα, μας ταξιδεύει με διαλόγους απλούς αλλά πνοή ποιητική η Μ. Παπαγιάννη. Και τη συντροφεύουμε στις περιπέτειες, για να καταλήξουμε στην ασφάλεια του σπιτιού και της μητρικής αγκαλιάς. Τα φωτεινά μπλε των πρώτων σελίδων ακολουθούν πιο σκούροι
μαύρο
σχεδόν – οι υπέροχες εικόνες της Σαμαρτζή τονίζουν την ποιητικότητα της γραφής και αναδεικνύουν με το σαλόνι-ανάπτυγμα την έκπληξη του τέλους. ● Ακόμη ένα κλασικό βιβλίο που συντροφεύει τα παιδιά εδώ και 75 χρόνια εκδόθηκε και στα ελληνικά: «Καληνύχτα, φεγγάρι» του M.W. Brown (εικ. Hurd, μτφρ. Παπαθεοδούλου – Παπαδόπουλος). Με λόγο απλό και τρυφερό, το ρυθμικό του κείμενο θυμίζει νανούρισμα και βοηθάει τα παιδιά να χαλαρώσουν και να κοιμηθούν. ● Ενα μουσικό κουτί για μικρά παιδιά αλλά και μεγάλους είναι «Η νύχτα των Χριστουγέννων» C. Moore (εικ. Martin, μτφρ. Αγγελίδης, Αγγελίδου - Δεσύλλας). Φτάνει να γυρίσεις το κλειδάκι και η αγαπημένη μελωδία θα σε στείλει σε μια χιονισμένη νύχτα, μπροστά στο τζάκι, να ακούς ιστορίες ή να δεις και τον Αϊ-Βασίλη ακόμα «να γυρίζει, να σε κοιτάζει/ να σου κλείνει το μάτι/ και ν’ απλώνει τα δώρα πάνω στη φλοκάτη». ● Ενας «Κατακλυσμός» M. Illustrajo (μτφρ. Παπαγιάννη - Πατάκης) γίνεται η αφορμή να συνεργαστούν πλάσματα με ανάγκες και ζωή διαφορετική ώστε να μπορέσουν να επιβιώσουν πριν να είναι αργά. Ενα υπέροχο εικαστικά σχόλιο της συγγραφέως για τον ακτιβισμό, την κλιματική κρίση αλλά και την κοινωνία των πολιτών. ● Την «Περιπέτεια ενός ιππότη» (εικ. Ζάχαρη - Πατάκης), που ξεκινάει ένα ταξίδι για να ελευθερώσει μια δεσποσύνη, μας διηγείται ο Σ. Γιαννακόπουλος. Αν και ο στόχος του ιππότη είναι η δεσποσύνη, δεν αρνείται τη βοήθειά του σε όποιον τη ζητά. Κι όταν δεν βρίσκει τη δεσποσύνη, βρίσκεται περιτριγυρισμένος από τους φίλους που έκανε στο ταξίδι του. Βασισμένος στα κλασικά μοτίβα των παραμυθιών, ο συγγραφέας τα καταρρίπτει με χιούμορ και με τη βοήθεια των εικό-
νων της Ζάχαρη που σχολιάζουν και συμπληρώνουν τον λόγο, μας λέει να μην το βάζουμε κάτω όταν τα πράγματα δεν πάνε όπως τα περιμένουμε – μπορούν να γίνουν και διαφορετικά, και καλύτερα ίσως!
● Η Α. Μπαλάσκα μας προτείνει να μάθουμε τα γράμματα μέσα από ένα πρωτότυπο «Αλφαβητάρι Δεινοσαύρων» (Ικαρος). Τι ιδέα! Με τα έξυπνα στιχάκια για τα είδη και τις συνήθειες των δεινοσαύρων και τις ευρηματικές εικόνες του Στύλου, ένα πολύ όμορφο βιβλίο-παιχνίδι που οδηγεί τα παιδιά στο αλφάβητο, μέσα από κάτι που αγαπούν πολύ, τους δεινόσαυρους. ●Τι σημαίνει ανήκω, τι σημαίνει οικογένεια μας εξηγεί η Κ. DiPucchio στο βιβλίο της «Γκαστόν» (μτφρ. Μανδηλαράς - Πατάκης). Μοιάζουμε, άρα ταιριάζουμε; Ή μήπως δεν είναι απαραίτητο; Μια ιστορία για τις μικτές οικογένειες γραμμένη απλά, με λεπτότητα και ευγένεια, που η γεμάτη χιούμορ εικονογράφηση
ελληνικό κοινό τον Ο. Σταρκ, δημοφιλή Σουηδό συγγραφέα, με σπουδαίο έργο. Θίγοντας δύσκολα θέματα με χιούμορ και ειλικρίνεια, διαβάζουμε την ιστορία του Γκόντφριντ και του Γκόντφριντ, παππού και εγγονού. Τι σημαίνει γηρατειά, απώλεια, βαθιά αγάπη, πώς κλείνουν οι πληγές. Μέσα από την αφήγηση του εγγονού, αφήγηση γεμάτη δράση και συγκίνηση, βιώνουμε μαζί τους την περιπέτεια και τη συμφιλίωση με το παρελθόν πριν επέλθει το μοιραίο. ● Τη ζωή ενός μυθικού παππού μάς εξιστορεί η Δ. Σουγιούλ στο βιβλίο της «O παππούς μου ο γίγαντας» (Υδροπλάνο). Ενα βιβλίο που απευθύνεται τόσο σε παιδιά (η όψη, η σκέψη και το μεγαλείο του Μίκη Θεοδωράκη) όσο και σε μεγάλους
τη δυνατότητα να συνδυάσει τον μύθο με τον ρεαλισμό, δημιουργώντας ένα μεταμυθοπλαστικό βιβλίο. Πλέκοντας τη βασική πλοκή με παράλληλα γεγονότα και με τη βοήθεια των ασπρόμαυρων σκίτσων της Χαραλάμπους, μας παραδίδει ένα ιπποτικό μυθιστόρημα αφάνταστα γοητευτικό. ● «Η προφητεία της Μπέατρις»: έτσι ονομάζεται το καινούργιο βιβλίο της K. DiCamillo (μτφρ. Μ. Αγγελίδου-Α. Αγγελίδης - Διόπτρα) και είναι μια ιστορία με αύρα παραμυθιού και σύγχρονους προβληματισμούς. Με ποιητικό τρόπο και με τις εικόνες της βραβευμένης S. Blackall μιλάει για τη δύναμη της αγάπης, τη δύναμη της γνώσης και των ιστοριών, που μπορούν να αλλάξουν τον κόσμο. ● Στο εορταστικό «O Αϊ-Βασίλης σε ει-
δική αποστολή!» του Μ. Ντ’ Ινιάτσιο (εικ. Ολιβότι, μτφρ. Δότση - Susaeta)
γνωρίζουμε έναν διαφορετικό άγιο:
έχει δεύτερη δουλειά και μια φίλη,
σε όσα γνωρίζουμε για τον γαλλικό Οίκο Λουζινιάν που βασίλεψε στην Κύπρο από τον 12ο μέχρι τον 15ο αιώνα, μας διηγείται η Δ. Ηρακλέους στο βιβλίο της «Μελουζίνα» (εικ. Χαραλάμπους - Καλειδοσκόπιο). Περιπέτειες, έρωτες, φιλοδοξίες δίνουν στη συγγρα-
την Μπέτι, που την υπεραγαπά. Ενα γράμμα αλλιώτικο που παίρνει από
ένα κορίτσι τον οδηγεί σε σκέψεις (και πράξεις) και τον κάνει ακόμα πιο ευτυχισμένο. ● Μια συγκινητική ιστορία με σκηνικό το Λονδίνο τον καιρό του πολέμου,
το 1940, ένα αγόρι οργισμένο, απελπισμένο, μια σκληρή γυναίκα που επικοινωνεί πιο καλά με τα ζώα παρά με τα παιδιά, κι ένας γορίλας, ο Αδωνης, πρωταγωνιστούν στο βιβλίο «Οταν πέσει ο ουρανός στο κεφάλι μας» του P. Earle (μτφρ. Αγγελίδης – Ικαρος). Τα πλάσματα αυτά τα χωρίζει άβυσσος, αλλά ο χρόνος, τα μυστικά που αποκαλύπτονται και τα γεγονότα που μεσολαβούν τα φέρνουν κοντά. Με αρκετές διακρίσεις, ένα εκπληκτικό βιβλίο που βασίζεται σε πραγματικά γεγονότα, ένα βιβλίο για την αγάπη και τον ρόλο των ζώων στη ζωή των ανθρώπων. ● Ενα βιβλίο για την παιδική κακοποίηση είναι το «Μας μεγάλωσαν λύκοι» της K. Brubaker-Bradley (μτφρ. Τζανακάρη - Παπαδόπουλος), βραβευμένο με Newberry Honor, μα και πολλά ακόμα βραβεία. Μέσα από τρεις γυναικείους χαρακτήρες –τα δυο κορίτσια και την ανάδοχη μητέρα τους– με ειλικρίνεια, σκληρότητα αλλά και τρυφερότητα, η συγγραφέας αναφέρεται σε αυτά που δεν θέλουμε να ξέρουμε, στα βαθιά τραύματα της κακοποίησης. Αλλά και στην αδελφική αγάπη, την αντοχή, τη φιλία και τη δύναμη των κοριτσιών προς επούλωση των πληγών. Και αποτελεί επίτευγμα ισορροπίας ο θετι-
οι ήρωες του βιβλίου «Με κλειστά μάτια» (Μεταίχμιο) της Α. Δαρλάση. Και γύρω τους ο χορός των κακοποιητών και των παραβατών που οδηγούν το κορίτσι να αντικρίζει τη ζωή με μάτια κλειστά, σε μια προσπάθεια απορρόφησης του σοκ και όξυνσης των άλλων αισθήσεων. Ενα συναρπαστικό βιβλίο από μια τολμηρή, σπουδαία συγγραφέα. ● Τι δίνει αξία στη ζωή; Αυτό αναρωτιέται μια παρέα εφήβων από εργατικές οικογένειες στην επαρχιακή πόλη όπου ζουν. Τι σημαίνει ευσυνείδητος πολίτης; Πώς κάποιος μετατρέπεται σε παραβατικό στοιχείο, ενώ ξεκινάει να κάνει το καλό; Μια φάρσα μπλέκει τα παιδιά αυτά σε κάτι που δεν μπορούν να ελέγξουν, οδηγεί σε γεγονότα δραματικά και γίνεται η αιτία
αφήγηση, που μας τραβάει και κρατάει το ενδιαφέρον μας μέχρι το τέλος. ● Ενα από τα αγαπημένα βιβλία των παιδιών έρχεται να συναρπάσει ακόμα περισσότερες γενιές, ως graphic novel αυτή τη φορά. Το ανοίγεις, το διαβάζεις και είναι και πάλι καλοκαίρι, είσαι και πάλι παιδί. Τίποτα δεν έχει αλλάξει. Η προσέγγιση του Kanellos Cob κουμπώνει τέλεια με τις εικόνες και τις εντυπώσεις μας από την πρώτη ανάγνωση, κι αυτό είναι μεγάλη επιτυχία. «Ο θησαυρός της Βαγίας» της Ζ. Σαρή (επιμ. Γ. Γούσης - Πατάκης) σε καινούργιους δρόμους – θα σας μαγέψει. ● Στον πρώτο τόμο τού graphic novel «Heartstopper, ένα αγόρι γνωρίζει ένα αγόρι» της A. Oseman (μτφρ. Γαλάτουλα - Διόπτρα) διαβάζουμε την ιστορία δύο αγοριών που είναι συμμαθητές, γίνονται φίλοι και μετά ερωτεύονται. Ενα βιβλίο για τις δυσκολίες, τους φόβους και την απόρριψη στην εφηβεία, για τις σχέσεις των παιδιών με τους γονείς τους και το φιλικό περιβάλλον, ένα βιβλίο που σπάει τα στερεότυπα και μιλάει για την αποδοχή και το πόσο σημαντικό είναι να είσαι ο εαυτός σου. Βιβλία με πληροφοριακά κείμενα ● Μια γιορτή για το θαύμα των λέξεων είναι το βιβλίο «Η ιστορία των λέξεων» της Μ. Richards (εικ. Blake, μτφρ. Η. Μαγκλίνης – Καπόν). Από την αρχή του βιβλίου οι δύο δημιουργοί –συγγραφέας, εικονογράφος– μας συστήνονται και μας ξεναγούν. Στη διαδρομή περνάμε από τη σφηνοειδή γραφή, στα ιερογλυφικά, στα χαϊκού, στον Σέξπιρ, στη νοηματική, κι από τη γραφίδα, στα μολύβια, στα στυλό, στο πληκτρολόγιο. Γνωρίζουμε τα σπίτια των βιβλίων, τα τραγούδια και τους ποιητές, τις γλώσσες των ανθρώπων και τη γλώσσα των υπολογιστών. Ενα βιβλίο μαγικό, οργανωμένο και εικονογραφημένο υπέροχα· ένα βιβλίο για να διαβάσεις και να αναρωτηθείς· ένα βιβλίο για όλους. ● Στο βιβλίο της δρς Ο. Τζες «Νάνο, η εκπληκτική επιστήμη του πολύ (πολύ) μικρού» (μτφρ. Παπακώστας - Ποταμός) τα παιδιά έρχονται σε επαφή μέσα από το κείμενο της κορυφαίας επιστήμονος με τον πρωτοποριακό τομέα STEM (Επιστήμη, Τεχνολογία, Μηχανική, Μαθηματικά), με τη Νανοτεχνολογία δηλαδή. Μαθαίνουν τι είναι «νάνο», διαβάζουν όσα κάνουν οι επιστήμονες για να φτιάξουν νανοϋλικά που χρη-
σιμοποιούνται σε διάφορους τομείς (ιατρική, αγαθά), αλλά και τους στόχους τους για το μέλλον ώστε να γίνει η ζωή όλων μας καλύτερη. Κι όλα αυτά, μέσα από σελίδες πλημμυρισμένες στα έντονα χρώματα των εικόνων τής Καστριγιόν, με χιούμορ, μέσα από λεπτομέρειες τόσο στο κείμενο όσο και στις ζωγραφιές. Ενα υπέροχο βιβλίο που τροφοδοτεί πλήθος ερωτημάτων και συζητήσεων. ● Στο βιβλίο «Εμείς οι ασταμάτητοι 1 - Πώς κατακτήσαμε τον κόσμο» (εικ. Zaplana, μτφρ. Λαλιώτης – Μεταίχμιο) ο συγγραφέας του μπεστ σέλερ «Sapiens» Y.N. Harari αφηγείται συναρπαστικά, με χιούμορ και εικόνες κατατοπιστικές, την ιστορία της ανθρωπότητας έτσι όπως δεν την έχουμε ξανακούσει, ως μια τρελή περιπέτεια, μιλώντας για τους ανθρώπους-υπερδυνάμεις που είναι ικανοί να δημιουργήσουν θαυμάσια αλλά και τελείως περίεργα πράγματα. Τα παιδιά αλλά και οι μεγάλοι θα μαγευτούν από το απολαυστικό αυτό βιβλίο – έτσι πρέπει να είναι ένα βιβλίο γνώσεων, έτσι πρέπει να διδάσκεται η ιστορία.
● Η ιστορία που περιγράφει στο βιβλίο της «Οι δικοί μου άνθρωποι» (Καλειδοσκόπιο) η Μ. Ντεκάστρο είναι μια οικογενειακή ιστορία και έρχεται να συμπληρώσει την ελληνική βιβλιογραφία με στοιχεία μιας πλευράς του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου που δεν είναι ιδιαίτερα γνωστή και μάλιστα στα παιδιά – ποια ήταν η στάση της ελληνικής κοινωνίας απέναντι στους Ελληνες Εβραίους. Μια ιστορία ανθρωπιάς και αλληλεγγύης για εκείνους που τάχτηκαν με τα έργα τους στην πλευρά του καλού, χωρίς δεύτερη σκέψη. Ενα υπέροχο βιβλίο για τους δεσμούς ανάμεσα σε απλούς ανθρώπους που οι δρόμοι τους διασταυρώθηκαν κάτω από συνθήκες πολέμου και διωγμών. Η πρωτότυπη εικονογράφηση της Μαραντίδου που θυμίζει ξυλογραφίες συμβάλλει στο υπέροχο αποτέλεσμα. ● Αν κι έχουν περάσει πάνω από ογδόντα χρόνια
εικονο-
τα βήματά του στην ιστορία» (Διόπτρα) που υπογράφει η Μ. Βασιλειάδου. Μέσα από επιστολές, αποκόμματα εφημερίδων, ποικίλα στοιχεία από μελετητές του έργου του αλλά και την καθοριστική συμβολή της εικονογράφου Θ. Μιμηλάκη και του ιστορικού Κ. Γκοτσίνα, μαθαίνουμε τη συναρπαστική ζωή του, ποια ήταν η συμβο-
να Σιμόν διαβάζουμε στο βιβλίο της Τ. Τοντ «Νίνα, η ιστορία της Νίνα Σιμόν (μτφρ. Μανδηλαράς - Πατάκης), με τις καθηλωτικές έντονες χρωματικά εικόνες του πολυβραβευμένου Ρόμπινσον. Την παρακολουθούμε από τα παιδικά της χρόνια ως Γιουνίς μέχρι την τεράΑΚΗΣ ΠΑΠΑΝΤΩΝΗΣ
συμμεριζόμαστε την οργή της για τις διακρίσεις όσον αφορά
● LOUISE GLÜCK, Ο θρίαμβος του Αχιλλέα (μετάφραση: Χάρης Βλαβιανός, Στερέωμα) Δοκιμασμένος ο Βλαβιανός στην ποιητική τής Γκλικ, έχοντας μεταφράσει το «Αγρια Ιρις» και με τη Δήμητρα Κωτούλα το «Πιστή και Ενάρετη Νύχτα» (και τα δυο εκδ. Στερέωμα 2021), επανέρχεται φέτος με δύο βιβλία της βραβευμένης ποιήτριας. Ο θρίαμβος του Αχιλλέα είναι συλλογή του 1985 και το ομώνυμο ποίημα έχει και άλλες φορές μεταφραστεί. Στο γνωστό ύφος της η Γκλικ πραγματεύεται σταθερές θεματικές: απώλεια, έρωτας –έχει χαρακτηριστεί συλλογή βαθιά ερωτική–, απώλεια και αλλαγές του εαυτού απέναντι σε αυτά. Ο θρίαμβος του ανθρώπου πάνω στην απώλεια, είναι όπως του Αχιλλέα: η αλλαγή του και η νίκη επί της θλίψης. ● Louise Glück, Χειμωνιάτικες συνταγές από την κοινότητα (μτρφ. Χάρης Βλαβιανός, Στερέωμα).
Η 13η συλλογή, πρώτη μετά το Νόμπελ, μόλις 15 ποιημάτων, διερευνά μέσα από την αφήγηση μικροϊστοριών
τη βίωση της φθαρτότητας και τις συνταγές για το πέρασμα του μεταφορικού χειμώνα με την πείρα του παρελθόντος αλλά και το φάσμα του τέλους και, ίσως, με στοιχεία ανατολικής σοφίας. ● Γκεόργκι Γκοσποντίνοφ, Εκεί όπου δεν είμαστε (μτφρ. Αυγή Λίλλη, Ικαρος) Ανθολογούνται ποιήματα από τις τέσσερις συλλογές του Βούλγαρου Γκοσποντίνοφ που ωστόσο συνομιλούν με το πεζογραφικό του έργο, μεταφρασμένο και στα ελληνικά και πολύ περισσότερο συζητημένο. Θεματικοί πυρήνες που απαντούν στα πεζά του διατρέχουν τα σύντομα κυρίως ποιήματα που έχει επιλέξει η Αυγή Λίλλη. Ορισμένα από τα ποιήματα αποτελούν πολύ συμπυκνωμένες (στη λογική του χαϊκού) και μελαγχολικές δοκιμές οντολογίας. ● Ποίηση. Εκλογή από το έργο του Τζων Κήτς (Δίγλωσση έκδοση. Μτφρ. Γιώργος Βάρσος, Gutenberg). Από τον Γ. Βάρσο μετάφραση του Κιτς για να επιστρέψουμε ακόμη μία φορά στις ρομαντικές ρίζες και στις πηγές του λυρισμού. Πρόκειται για εκλογή ποιημάτων και δίγλωσση έκδοση με εξαιρετικά βοηθητικά πλούσια σχό-
λια και επίμετρο που επανατοποθετεί καίρια ζητήματα της μετάφρασης του Κιτς και άλλων παλαιότερων έμμετρων ποιητών: πρώτον, την επαναθεώρηση των έργων τους με σύγχρονους όρους εκτιμώντας τον βαθμό αναγνωσιμότητάς τους και την επιδραστικότητά τους στη χώρα μας και, δεύτερον, συσχετισμένο με την προσβασιμότητα σε μια τέτοια ποίηση, την έμμετρη ή ελευθερόστιχη μετάφρασή τους. ● Εβαρίστο Καριέγο Ποιήματα (μτφρ. Σταμάτης Πολενάκης, Πρλ. Κωνσταντίνα Κορρυβάντη, εκδ. Ενύπνιο) Ποίηση που μεταφέρει το πνεύμα της Αργεντινής μιας άλλης εποχής. Η σύντομη ζωή του ποιητή και ο μελαγχολικός τόνος του έργου του ως εκφραστή των αδύναμων της πατρίδας του συνιστούν ένα ιδιαίτερο και αξιοπρόσεκτο έργο. Ο πρόλογος κατατοπιστικός για έναν ποιητή όχι γνωστό στην Ελλάδα.
● Αϊλήν Μάιλς, Εύα και άλλα ποιήματα (μτφρ. Κρυστάλλη Γλυνιαδάκη, Δημήτρης Αθηνάκης, Νίκος Ερηνάκης, Ευτυχία Παναγιώτου, Κάλλια Παπαδάκη, Θεόδωρος Χιώτης, Αντίποδες) Με πλούσιο βιογραφικό, πεζά και ποιητικά βιβλία και άλλες καλλιτε-
χνικές δράσεις, το Αϊλήν Μάιλς που προσδιορίζεται με ουδέτερη αντωνυμία (το - για την ακρίβεια με το «they») ακυρώνοντας το έμφυλο δίπολο, μεταφράζεται από νέες ποιήτριες και νέους ποιητές. Εχουν επιλεγεί 15 ποιήματα με έντονα προσωπικό χαρακτήρα, με αφοπλιστική αμεσότητα, σύντομα ή λιγότερο σύντομα – και το εκτενές ομώνυμο του τίτλου. Εκδοση δίγλωσση με δύο εισαγωγικά κείμενα, το ένα τού Μάιλς. ● Ανθολογία ποίησης σύγχρονων και νέων γυναικών του αραβικού κόσμου. (Ανθολόγηση, επιμέλεια και μετάφραση από τα αραβικά Πέρσα Κουμούτση, Νίκας) Ιδιαίτερη ανθολογία, αφού συστήνει σύγχρονες ποιήτριες που δίνουν το σύγχρονο στίγμα, από 14 αραβικές χώρες μετά την «αραβική άνοιξη». Ο έρωτας εκφρασμένος λυρικά αλλά κυρίως η κοινωνική ποίηση σε χώρες όπου οι γυναίκες αποκτούσαν δύσκολα δημόσιο λόγο: μετανάστευση, πόλεμος και όνειρο της ελευθερίας διατρέχουν τη σύγχρονη γυναικεία ποίηση του αραβικού κόσμου. ● Αμέλια Ροσέλι, Ποιήματα (μετά-
φραση Μαρία Φραγκούλη, Ενύπνιο) Η έκδοση με επιλεγμένα ποιήματα, πρόλογο, σημειώσεις και χρονολόγιο αποτελεί πλήρη εισαγωγή στην ποίηση της Ροσέλι που η ιδιαιτερότητά της σφραγίζεται στις αρχές του 20ού αιώνα από μοντερνισμό/ πρωτοπορία, την πολυτάραχη ζωή της, την ψυχική νόσο και τον φασισμό. Ποίηση εξομολογητική και δυσπρόσιτη, με διαρκείς γλωσσικούς πειραματισμούς και έντονη εικονοποιία. ● Μάικλ Μαρτς, Η απατηλή ερμηνεία του χρόνου (μετάφραση Βερονίκη Δαλακούρα, Αγρα) Οι προηγούμενες επτά συλλογές του σύγχρονου Αμερικανού ποιητή, διευθυντή του Διεθνούς Prague Writers’ Festival, μεταφράστηκαν από την Κ. Αγγελάκη-Ρουκ (εκδ. Αγρα) και τώρα αυτή η τελευταία από την εξαιρετική ποιήτρια και μεταφράστρια Βερονίκη Δαλακούρα. Επιγραμματικά ποιήματα, οντολογικά, νοηματικά πυκνά και συχνά αφαιρετικά, αναδεικνύουν την επιμονή του ποιητή στην ουσία των λέξεων.
● Monika Herceg, Αρχικές συντεταγ-
μένες (μετάφραση: Μαρουσώ Αθανασίου, Θράκα).
Η Κροάτισσα Χέρσεγκ (γεν. 1990), με τρεις ποιητικές συλλογές, βραβευμένη στη χώρα της, εκφράζει τη σύγχρονη τάση της κροατικής ποίησης. Στη μετάφραση της πρώτης συλλογής της (2018) το υλικό αντλείται από την κουλτούρα της πατρίδας της και τα βιώματα στην επαρχία: φύση και οικογενειακές σχέσεις, καταπίεση των γυναικών αλλά και σλαβική μυθολογία. ● Τεβφίκ Φικρέτ, Σερμίν (μετάφραση από τα τουρκικά Δημήτρης Χουλιαράκης, Το Ροδακιό). Ο Τεβφίκ Φικρέτ έγραψε ποιήματα για παιδιά με θεματικές από την οικογενειακή ή καθημερινή ζωή, τη φύση κ.ά. Ωστόσο, δεν αποτελούν απλώς παιδικά αναγνώσματα αλλά απηχούν τις φιλελεύθερες παιδαγωγικές/εκπαιδευτικές αντιλήψεις του παιδαγωγού/ποιητή. Το εκτενές, κατατοπιστικό επίμετρο του Χουλιαρά-
Δεν θα είχε νόημα να βρεθεί κάποιο συνεκτικό χαρακτηριστικό ανάμεσα στις εκδόσεις του 2022 που ακολουθούν. Ισως ούτε θα έπρεπε. Ακόμα και ως απλές θεματικές, εδώ αντιπροσωπεύονται οι πιο ετερόκλητες κατευθύνσεις. Και αυτή είναι η γοητεία τους. Εκείνο που ίσως βαραίνει περισσότερο στα βιβλία αυτά είναι η αίσθηση της ιστορίας. Το παρελθόν τυχαίνει να παίζει τον κυρίαρχο ρόλο, είτε πρόκειται για συμβατική αρχιτεκτονική, στην επίσημη μορφή της, είτε για θέματα που «άπτονται» των εικαστικών τεχνών, και ώρες-ώρες διαθέτουν χωρική έκφραση. Δύο εκδόσεις φαινομενικά ξεφεύγουν, αλλά και πάλι, πόσο βαριά είναι η σκιά όσων προηγήθηκαν και, χωρίς υποχρεωτικά να αναφέρονται, υπονοούνται. Ομως διακρίνονται εδώ και άλλες συγγένειες. Ενώ η βιογραφία του Σ. Παρασκευόπουλου, ενός σημαντικού αρχιτέκτονα που διακρίθηκε στις ΗΠΑ αλλά ελάχιστα στην Ελλάδα (Σοφία Παρασκευοπούλου, επιμ., Στέφανος Παρασκευόπουλος - Πρωτοπορία στην αρχιτεκτονική 1926-1976, εκδόσεις Καπόν, 2022), συγκεντρώνει κάθε πολύτιμη πληροφορία και δείγμα γραφής του, η έκδοση τριών ομιλιών για τον Δ. Πικιώνη, που οργανώθηκαν από την Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος το 2018 στο ΚΠΙΣΝ [Μάνος Δημητρακόπουλος, επιμ., Δημήτρης Πικιώνης (1887-1968). Ο αρχιτέκτονας, ο ζωγράφος, ο στοχαστής, Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, 2022], διακρίνει τρεις αντίστοιχα βασικές πλευρές του Πικιώνη: αρχιτεκτονική, ζωγραφική, στοχασμός. Ενώ το πρώτο βιβλίο εισάγει στην προσωπικότητα και στο έργο ενός ρηξικέλευθου οραματιστή, το δεύτερο αναμετριέται με τον μεγάλο όγκο από κείμενα για τον Πικιώνη και το έργο του, ελληνικά και ξένα. Με θέματα φαινομενικά γνωστά αλλά, όπως αποδεικνύεται όχι εξαντλημένα, ασχολείται και η διδακτορική διατριβή του αρχιτέκτονα Στ. Γιαμαρέλου στο Πανεπιστήμιο UCL Λονδίνου, όπου και διδάσκει (Stylianos Giamarelos, Resisting Postmodern Architecture. Critical Regionalism before Globalization, UCLPress, 2022). Ενας μεγάλος αριθμός από διαφορετικής προέλευσης νήματα, διεθνή και ελλη-
νικά, συμπλέκονται σε αυτή την ερεθιστική έρευνα, με κεντρικό αντικείμενο τη Μεταμοντέρνα αρχιτεκτονική, που πριν από μερικές δεκαετίες έκανε θραύση στο εξωτερικό αλλά και –χωρίς να ομολογηθεί ποτέ ανοιχτά– στον τόπο μας. Ο Γιαμαρέλος επιλέγει ως έργο αναφοράς ένα σημαδιακό έργο του γραφείου Α66 (των Δημήτρη και Σουζάνας Αντωνακάκη), μέσω του οποίου ανιχνεύει τις περιπέτειες των ιδεών και τα δάνεια μεταξύ θεωρητικών, Ελλήνων και ξένων, πάνω στην επίμαχη αυτή τάση της αρχιτεκτονικής. Αλλου τύπου συγγένεια υπάρχει ανάμεσα στη συλλογή σκίτσων του Χ. Μπούρα (Μανόλης Κορρές, ταξινόμηση και σχολιασμός σχεδίων, Εργα Σχόλης. Χαράλαμπος Μπούρας, Μέλισσα, 2022) και στη μονογραφία για το έργο του Αγγ. Σπαχή (Σταύρος Ζουμπουλάκης, επιμ., Αγγελος Σπαχής 1903-1960, Εθνική Βιβλιοθήκη της Ελλάδος, 2022). Και οι δύο εκδόσεις αναδεικνύουν άγνωστες πτυχές σημαντικών δημιουργών. Στο πρώτο, έχουν συγκεντρωθεί, κατηγοριοποιηθεί και σχολιαστεί από τον μαθητή του, Μ. Κορρέ, τα άγνωστα ώς τώρα σκίτσα πάνω σε τυχαία χαρτιά που έκανε ο καθηγητής ιστορίας Χ. Μπούρας, σε διαλείμματα εντατικής δουλειάς ή στη διάρκεια ανιαρών συσκέψεων, όπου διακρίνονται οι απέραντες γνώσεις και η ευαισθησία της σχεδιαστικής ικανότητάς του. Στο δεύτερο, το εξίσου άγνωστο έργο, πρωτοποριακό για τα ελληνικά πράγματα, του διακοσμητή και γραφίστα Α. Σπαχή, αναδεικνύεται με ιδανικό τρόπο, συνοδεύοντας την αντίστοιχη έκθεση, παράλληλα οργανωμένη στο κτίριο της Εθνικής Βιβλιοθήκης στο ΚΠΙΣΝ. Θα κλείσουμε με τέσσερις εκδόσεις πάνω σε φαινομενικά αταίριαστα μεταξύ τους θέματα. Η συγκέντρωση κειμένων του Η. Πετρόπουλου, σχετικών με το οδυνηρό, και αποσιωπημένο ζήτημα της τύχης των Εβραίων της Θεσσαλονίκης στην Κατοχή από τον Α. Φωτάκη (Αχιλλέας Φωτάκης, επιμ., Ηλίας Πετρόπουλος. Για τους Εβραίους της Σαλονίκης, Καπόν, 2022). Είναι γνωστό πως ο Πετρόπουλος δεν μασούσε τα λόγια του, και αυτά τα κείμενα το αποδεικνύουν. Ομως μια τέτοια καταγραφή άμεσων προσωπικών αναμνήσεων, τεκμη-
ριωμένων στοιχείων, και καταγγελιών δεν θα μπορούσε να περιοριστεί στο πλαίσιο μιας ενοχοποιητικής έκθεσης. Τα κείμενα του μοναδικού Πετρόπουλου πλημμυρίζουν από ανθρωπιά –αυτό ακριβώς που έλειψε τόσο οδυνηρά στους καταγγελλόμενους. Ιδιου τύπου επιστροφή σε συγκεκριμένη ιστορική στιγμή συνιστά και το βιβλίο του Α. Παπαγεωργίου-Βενετά για την Πλάκα (Αλέξανδρος Παπαγεωργίου-Βενετάς, Το μέλλον της Πλάκας. Το αφήγημα μιας ιστορικής αντιπαράθεσης εκδόσεις Καπόν, 2022), όπου συγκεντρώνεται όλο το αδημοσίευτο υλικό των ομιλιών και παρεμβάσεων που έγιναν στη διάρκεια διήμερης συνάντησης στην Αθήνα τον Φεβρουάριο του 1966, για το μέλλον της (τότε προβληματικής) Πλάκας, στη διάρκεια της οποίας έγιναν 29 ομιλίες και αναρίθμητες συζητήσεις. Ο νέος τότε Παπαγεωργίου-Βενετάς, που μετείχε στο διήμερο, τώρα καταθέτει τα σχετικά τεκμήρια αλλά φρόνιμα αποφεύγει τις εκ των υστέρων κρίσεις. Η μετάφραση του βιβλίου του γνωστού Φινλανδού αρχιτέκτονα και θεωρητικού Γ. Πάλασμαα (Γιουχάνι Πάλασμαα, Τα Μάτια του Δέρματος: Η Αρχιτεκτονική και οι Αισθήσεις, μτφρ. Π. Τουρνικιώτης - Γ. Τουρνικιώτης, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2022) επανέρχεται σε γνώριμα χωράφια που με τόση ευστοχία έχει καλλιεργήσει
ώς τώρα ο Πάλασμαα, μιας φαινομενολογίας σταθερά βασισμένης στις ανθρώπινες αισθήσεις, αποφεύγοντας έτσι
χαθεί στους λαβυρίνθους των
αναζητήσεων. Εξίσου σημαντικό σε αυτή την έκδοση είναι η αγαθή συνεργασία πατέρα και γιου Τουρνικιώτη στην ελληνική μετάφραση, που ελπίζεται να έχει συνέχεια. Εντελώς ιδιότυπη είναι η εικονογραφημένη έκδοση του Τ. Παπαϊωάννου (Τάσης Παπαϊωάννου, Χτισμένα και Αχτιστα. Τρία Μελετήματα για την Αρχιτεκτονική και την Σπουδή της, Ινδικτος, 2022), με τρία χωριστά τομίδια σε κασετίνα, στα οποία η αισθητική απόλαυση ανταγωνίζεται το περιεχόμενο αυτών των «τριών μελετημάτων. Το καθένα από αυτά διαπραγματεύεται ένα χωριστό θέμα: καλλιτεχνία και αρχιτεκτονική, η γλώσσα της αρχιτεκτονικής, χτίσματα της φαντασίας. Πιο καθοριστική όμως είναι η διάκριση των δύο πρώτων (και θεωρητικών) από το τρίτο (παρουσίαση έργων) ενός αρχιτέκτονα που έχει εξίσου διακριθεί για τα αρχιτεκτονήματά του όσο και για τα δημοσιευμένα κείμενά του. Οι θέσεις του Παπαϊωάννου παραμένουν ακλόνητες εδώ και πολλά χρόνια: αυτό αποδεικνύεται στα έξι κείμενα του βιβλίου για τη Γλώσσα, στους τρόπους που ο ίδιος έχει αξιοποιήσει τη συνεργασία «καλλιτεχνίας και αρχιτεκτονικής», και πώς αξιοποιεί τη φαντασία του.