13 ΕΙΔΙΚΗ ΕΚ ΔΟΣΗ ΤΗΣ «ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ»
3|5|202 2
Φτωχά, παχύσαρκα, κακοποιημένα, αφρόντιστα παιδιά Στην Ελλάδα, όχι στον τρίτο κόσμο ο να είσαι παιδί παραπέμπει τις περισσότερες φορές και φέρνει στο μυαλό εμάς των ενηλίκων την ανεμελιά, την ξεγνοιασιά, την αθωότητα της παιδικής ηλικίας, που είναι απαλλαγμένη από τις ευθύνες και τις υποχρεώσεις της ενήλικης ζωής. Ο τίτλος, ωστόσο, ενός πρόσφατου άρθρου στον ημερήσιο Τύπο μάς επαναφέρει και μας κάνει να προβληματιστούμε σχετικά με μία άλλη διάσταση της παιδικής ηλικίας. Πιο κοντά στην πραγματικότητα, πιο κοντά στη σκληρή εικόνα: «Η Ελλάδα είναι η χειρότερη χώρα για να είσαι παιδί» τιτλοφορείται μια συνέντευξη του Λουτσιάνο Καστελίνι, επίσημου νέου εκπροσώπου της UNICEF στην Ελλάδα («Καθημερινή», 26-3-2022). Μα γιατί, θα αναρωτηθεί κάποιος. Τι να πούνε και τα παιδιά του Τρίτου Κόσμου; Τι να πούνε και τα παιδιά της Ουκρανίας και κάθε εμπόλεμης περιοχής; Η συνέντευξη αναφέρεται στην έκθεση της UNICEF για την Ελλάδα που αφορά το έτος 2021 και δόθηκε στη δημοσιότητα τον Δεκέμβριο. Η εικόνα που διαμορφώνεται με βάση τα επίσημα στοιχεία είναι σκοτεινή και μας ανησυχεί, για να μην πούμε μας τρομάζει, για το μέλλον των παιδιών στη χώρα μας. Η Ελλάδα είναι η χειρότερη χώρα για να είσαι παιδί στο πλαίσιο της Ευρώπης. Οι δείκτες σε τομείς όπως η συμμετοχή των νηπίων στη διετή προσχολική εκπαίδευση, το ποσοστό των νέων εκτός εκπαίδευσης, η ποιότητα της εκπαίδευσης, η βία κατά των παιδιών, η ανεργία των νέων, η παιδική θνησιμότητα, η παιδική διατροφή, η ψυχική υγεία των νέων, η ισότητα των φύλων είναι αποκαλυπτικοί. Σε όλους η Ελλάδα είναι κάτω από τον ευρωπαϊκό μέσο όρο ενώ σε ορισμένους τομείς είναι στην τελευταία θέση. Τα παιδιά μας είναι σε ποσοστό, που αγγίζει σε κάποιους τομείς το 30%, φτωχά, παχύσαρκα, κακοποιημένα, με ψυχικά προβλήματα και κακή εκπαίδευση. Πολλά παιδιά στην Ελλάδα στερούνται την παιδική τους ηλικία γιατί είναι χωρίς σπίτι, παιδικό σταθμό, εκπαίδευση, πολιτισμό, βιβλιοθήκες, υπηρεσίες, ευζωία,
Τ
ΖΆΡΆ ΚΆΡΆΒΆΝΗ - ΠΕΡΙΟΔΙΚΟ ΔΡΟΜΟΥ ΣΧΕΔΙΆ
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΣΤΗΝ ΕΠΟΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ
2
Τρίτη 3 Mαΐου 2022
| 24
|
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ
υγεία, δικαιώματα. Και οι τομείς αυτοί, είναι προφανές, σχετίζονται μεταξύ τους. Η φτώχεια των παιδιών συσχετίζεται με τη φτώχεια των γονέων. Στην Ελλάδα οι φτωχοί άνθρωποι αγγίζουν τα 2.000.000. Η φτώχεια συσχετίζεται επίσης με την παχυσαρκία και το κακής ποιότητας φαγητό, όπως και με το δικαίωμα στην ασφάλεια και στην ελευθερία, που βρίσκονται σε κίνδυνο. Η απορρύθμιση της δημόσιας εκπαίδευσης, κατά το αγγλοσαξονικό πρότυπο, απότοκο της νεοφιλελεύθερης εκπαιδευτικής πολιτικής της κυβέρνησης, οδηγεί τις οικογένειες που έχουν τα μέσα να στέλνουν τα παιδιά τους στα ιδιωτικά σχολεία. Και τα στοιχεία είναι δυστυχώς συντριπτικά: στις χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης διατίθενται κατά μέσο όρο 7.000 ευρώ ετησίως για την εκπαίδευση του κάθε παιδιού ενώ στην Ελλάδα το ποσό είναι λιγότερο από 3.000. Εχουμε ένα εκπαιδευτικό σύστημα που αποκλείει και δεν συμπεριλαμβάνει, που οδεύει προς αξιολογήσεις και κατατάξεις και συγκρίσεις, που δίνει την εικόνα επιχείρησης που μια ανοίγει και μια κλείνει, και οδηγεί πρόωρα τα παιδιά στην εγκατάλειψη των θρανίων και στην ανειδίκευτη εργασία. Η φτώχεια είναι που οδηγεί στις περιορισμένες επιλογές, στην «ευέλικτη» εργασία, στη δουλειά με κίνδυνο (βλέπει π.χ. ντελίβερι), στην υπερεκμετάλλευση. Και σ’ αυτό το γκρίζο τοπίο, τοπίο της ομίχλης, θάλλουν οι φιλονικίες, τα ναρκισσιστικά τραύματα, τα ναρκωτικά, ο οπαδισμός, η ξενοφοβία, η βία. Η φτώχεια, η βία, η έλλειψη πρόσβασης σε υπηρεσίες και περίθαλψη κάνουν πολύ δύσκολη τη ζωή κάποιων. Τα φτωχά παιδιά είναι ευάλωτα παιδιά. Για την αντιμετώπιση των προβλημάτων που σχετίζονται με την παιδική ηλικία η UNICEF σε συνεργασία με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει εκπονήσει το τετραετές πρόγραμμα Child Guarantee, που φιλοδοξεί να συμβάλει, σε επτά χώρες μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, στην αντιμετώπιση της παιδικής φτώχειας και του κοινωνικού αποκλεισμού, ιδίως των ευάλωτων κοινωνικών ομάδων (παιδιά με αναπηρία, σε δύσκολες οικογενειακές συνθήκες, σε ιδρύματα, παιδιά προσφύγων και μεταναστών). Το πρόγραμμα βασίζεται στη συνεργασία με τις κυβερνήσεις των χωρών και εστιάζει σε πέντε κρίσιμους τομείς: δωρεάν υπηρεσίες υγείας – δωρεάν εκπαίδευση – δωρεάν υποστηρικτικές υπηρεσίες – αξιοπρεπείς συνθήκες διαβίωσης – σωστή διατροφή. Τα ποσά που θα διατεθούν είναι πολύ μεγάλα. Μένει να δούμε πώς θα φτάσουν τα χρήματα και οι υπηρεσίες στα παιδιά, γιατί έχουμε πικρή πείρα από προγράμματα που ευημερούν ενώ οι πληθυσμοί που υποτίθεται ότι θα στηριχθούν απομένουν στη μοίρα τους… Και με δεδομένη την κακή προϊστορία και τις οικονομικές ατασθαλίες εκατομμυρίων ευρώ, επί σειρά ετών, της Eλληνικής Eθνικής Eπιτροπής της UNICEF, που οδήγησαν το 2018 στην αποπομπή της από τη διεθνή UNICEF, είναι εύλογες οι ανησυχίες… Προβληματισμό όμως εγείρει και το ζήτημα της κρυφής ιδιωτικοποίησης της παιδείας, της υγείας και του πολιτισμού που σχετίζεται γενικότερα με τις συνεργασίες μη κυβερνητικών οργανώσεων ή
επιχειρήσεων με τον κρατικό μηχανισμό - ένα ζήτημα που μας απασχολεί και στο οποίο πρόκειται να επανέλθουμε σε επόμενο ένθετο. Οι εκπαιδευτικοί, που είμαστε σε άμεση επαφή με τα παιδιά, έχουμε επισημάνει πολλά από αυτά τα προβλήματα, που ολοένα αυξάνουν τα τελευταία χρόνια. Ειδικά για την Αθήνα, σε πολλές γειτονιές, τόσο στο κέντρο όσο και στην περιφέρεια, ο αριθμός των ευάλωτων παιδιών φαίνεται να μεγαλώνει σταθερά. Και αντίστοιχη είναι η εικόνα και σε άλλες πόλεις στην Ελλάδα, με τις ιδιαιτερότητές τους και τα χαρακτηριστικά τους. Τα τελευταία δέκα χρόνια, ειδικά για το κέντρο της Αθήνας, η παιδαγωγική μας ομάδα «το Σκασιαρχείο» όχι μόνο έχει επισημάνει πολλά απ’ αυτά τα προβλήματα αλλά έχει αναπτύξει πολύμορφες δράσεις για την υπεράσπιση και τη στήριξη των παιδιών, σε συνεργασία με ποικίλες οργανώσεις, φορείς, κοινωνικά κινήματα, σχολεία, καταλήψεις, κοινωνικές κουζίνες με σκοπό την περαιτέρω ανάπτυξη πολιτικών ένταξης των παιδιών από ευάλωτες κοινωνικές ομάδες. Τέτοιες είδους δράσεις για την υπεράσπιση και τη στήριξη των παιδιών λαμβάνουν χώρα κυρίως στον δημόσιο χώρο (στα πάρκα, στα εκπαιδευτικά ιδρύματα, στα μουσεία, στις πλατείες και στους δρόμους) και αποτελούν σημαντική πηγή ελπίδας. Οχι μόνο γιατί συμβάλλουν ασφαλώς σε κάποιο βαθμό στην αναπλήρωση των κενών της κρατικής πολιτικής και στη δημιουργία όρων συνύπαρξης και συμπερίληψης αλλά κυρίως γιατί δείχνουν συγκεκριμένα τι θα έπρεπε και θα μπορούσε η πολιτεία να κάνει. Αναδεικνύουν την κρατική ευθύνη για τη χάραξη και υλοποίηση μιας ουσιαστικής και αποτελεσματικής κοινωνικής πολιτικής προς όφελος όλης της κοινωνίας και κυρίως αυτών που το έχουν περισσότερο ανάγκη: των παιδιών από τα ευάλωτα κοινωνικά στρώματα. Η συζήτηση για την παιδική ηλικία, τις δυσκολίες, τα συσσωρευμένα προβλήματα (με κυρίαρχο τη φτωχοποίηση των παιδιών και των οικογενειών τους), τις λύσεις που πρέπει ως κοινωνία να αναζητήσουμε, απαιτεί μια πολυδιάστατη προσέγγιση και αγγίζει πλήθος θεμάτων: τα νέα χαρακτηριστικά της εργατικής τάξης, του δημόσιου χώρου, του σχολείου και της κοινότητας, των αγώνων για ισότητα και κοινωνική δικαιοσύνη. Η μάθηση, το παιχνίδι, οι ομάδες συνομηλίκων, η συνεργασία, η αυτοδιαχείριση, ο συνεταιρισμός, η κοινωνική οικονομία είναι παράγοντες που μπορεί να συμβάλουν στην κατεύθυνση που θα πάρουν τα πράγματα. Και έχουμε συνείδηση ότι ο ρόλος μας ως εκπαιδευτικών μέσα στα σχολεία αλλά και ως ενεργών πολιτών είναι μεγάλος – όπως και η ευθύνη μας! Η Συντακτική Επιτροπή Βογανάτσης Δαμιανός, Δημοπούλου Φωτεινή, Μπαλτάς Μπάμπης, Μπάρκα Κατερίνα, Παούρη Κατερίνα, Παπαδόπουλος Χάρης, Σπήτα Βίκυ. (Επικοινωνήστε μαζί μας και στείλτε μας τα κείμενά σας για δημοσίευση στο εξής μέιλ: periodikofreinet@gmail.com)
Της ΣΟΦΙΑΣ ΚΟΤΣΑΥΤΗ* ο 2009 αποσπάστηκα ως δασκάλα στο Κίεβο της Ουκρανίας σε δύο σχολεία. Το «Ελλάδα - 94 Σχολείο» στο κέντρο της πόλης και το Gymnasium «Potentsial» σε προάστιο του Κιέβου ήταν τα δύο σχολεία στα οποία υπηρέτησα. Στο δεύτερο έκανα μάθημα στο Γνωρίζοντας την απογευματινό τμήκουλτούρα αυτού μα Ελληνικών για ενήλικες μία ημέτου περήφανου ρα την εβδομάδα λαού, ζώντας και επίσης κάθε Κυριακή. μαζί τους την Τα σ χ ο λ ε ί α καθημερινότητα, σ τ ην Ουκ ρανία κατακλύζομαι από είναι δεκατάξια, δηλαδή η πρω αναμνήσεις και τοβάθμια και η δε υτεροβάθμια συναισθήματα. εκπαίδευση είναι Θυμάμαι τόσα ε ν ι αί ο σ ύ ν ο λ ο, όπου φοιτούν πολλά. Τα πλατιά μαθ η τ ές από 6 πεζοδρόμια με τις ώ ς 1 6 ε τώ ν. Σ ε κάποια τμήματα αγριοκαστανιές, διδασκόταν η ελτην Οπερα, τις ληνική ως πρώτη ξένη γλώσσα. μεγάλες πλατείες Στο «94 Σχολείο» τα μνημεία υπήρχε μια ομάδα και τα πάρκα δασκάλων με επικεφαλής τη Λαρίσα και την Ταμάρα, Ουκρανές δασκάλες με επιμόρφωση για τη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας στο Καποδιστριακό
Τ
Του ΣΤΕΛΙΟΥ ΠΑΝΤΑΖΙΔΗ*
ε ποιον τρόπο μπορούν τα παιδιά να ρυθμίσουν τις σχέσεις τους, τις διαδικασίες και τους κανόνες της τάξης; Aυτό, όπως και κάθε ζήτημα σε αυτή τη σειρά άρθρων μου, προσπαθώ να το προσεγγίσω μέσα από τη λογική των κοινών (logic of the commons) στην εκπαίδευση. Φανταστείτε ότι στην περιοχή όπου μένετε υπάρχει μια μικρή λίμνη της οποίας τα ψάρια εκμεταλλεύεστε όλοι/ες. Ομως, προκύπτει ένα πρόβλημα, το αλόγιστο ψάρεμα στο οποίο το κάθε άτομο ψαρεύει όσο περισσότερα μπορεί. Τα ψάρια μέρα με τη μέρα λιγοστεύουν, καθιστώντας την κατάσταση μη αναστρέψιμη. Μία λύση είναι η παρέμβαση από το κράτος (νόμοι, επιβολές κ.λπ.) ή μια άλλη λύση από έναν/μία ιδιώτη (περιφράξεις, ατομική εκμετάλλευση). Εδώ, το ζήτημα της «ωφελιμιστικής και ατομικιστικής φύσης» του ανθρώπου αντιμετωπίζεται με λύσεις που βασίζονται σε τρίτους, πέφτοντας έτσι στην παγίδα της μη εμπλοκής και της μεταβίβασης της ευθύνης. Είναι, ωστόσο, αυτές οι μόνες διέξοδοι; Η εναλλακτική προτεινόμενη διέξοδος είναι η λογική των κοινών η οποία αφορά το τρίπτυχο «πόρος-κοινότητα-κανόνες». Στη λογική των κοινών δεν περιμένουμε το κράτος ή τον ιδιώτη, αλλά λειτουργούμε όλοι/-ες ως μια κοινότητα. Οι κάτοικοι συναντιόμαστε, συνδιαχειριζόμαστε, συνδημιουργούμε και θέτουμε
M
Το Κίεβο Πανεπιστήμιο Αθήνας. Το άλλο ουκρανικό σχολείο ονομάζεται τιμητικά «Ελλάδα». Ο ρόλος του Ελληνα εκπαιδευτικού ήταν και είναι υποστηρικτικός και ενισχυτικός στη διδασκαλία της ελληνικής γλώσσας δίπλα στον Ουκρανό εκπαιδευτικό της τάξης. Ηδη υπήρχε αποσπασμένη έμπειρη Ελληνίδα δασκάλα, η Γραμματούλα, και Ελληνας γυμναστής, ο Γιώργος, που είχε στόχο τη διδασκαλία ελληνικών χορών. Οι τρεις εκπαιδευτικοί από την Ελλάδα και οι πέντε Ουκρανές δασκάλες γίναμε μια ομάδα. Ηταν ένα δημιουργικό εργαστήρι πειραματισμού στην εκμάθηση της ελληνικής γλώσσας, της ιστορίας, του πολιτισμού, παλαιότερου και σύγχρονου που εξελίχθηκε σε σχέση συναδελφικής αλληλεγγύης. Δεν θα αναφερθώ διεξοδικά στις πολλές και ενδιαφέρουσες δραστηριότητες του σχολείου - αυτές μπορούν να βρεθούν σ το διαδίκτυο για όποιον ενδιαφέρεται και πραγματικά αξίζει να αναζητηθούν. Θα εστιάσω στις δυνατότερες εμπειρίες μου. Γιορτάσαμε τις ελληνικές εθνικές γιορτές, τα Χριστούγεννα, τις Απόκριες και τη Σαρακοστή με θεατρι-
κά έργα, τρα ληνικούς χορ εκπροσώπων πρεσβείας, τω εκπαιδευτικώ Ελληνικής Κοι έβου. Μιλήσα μαθητές και εκ τα δικά τους έ
Τα κοινά κα
Οταν τα παιδιά
κανόνες για έναν υλικό πόρο, όπως θα μπορούσε να συμβεί και με τη λίμνη. Ο πόρος μπορεί να είναι και άυλος. Για παράδειγμα, στη γνωστή μας «Wikipedia», όλοι/ες μπορούμε να έχουμε ισότιμη συνεισφορά στο να διαμορφώσουμε τα λήμματα. Η συνδιαχείριση αυτή προϋποθέτει ότι παρά τους διαφορετικούς ρόλους που ενδεχομένως αποκτούμε σε μια κοινότητα υπάρχει ισοτιμία ανάμεσα στα μέλη της, δί-
|
Τρίτη 3 Mαΐου 2022
ο που γνώρισα
γούδια και ελρούς παρουσία ν της ελληνικής ων ουκρανικών ών αρχών και της ινότητας του Κιαμε μαθήτριες, κπαιδευτικοί για έθιμα, ανταλλά-
ξαμε απόψεις και ιδέες. Ηταν μια δυνατή εμπειρία συγκερασμού κουλτούρας και γλώσσας. Αναζητούσαμε κείμενα και τραγούδια παραδοσιακά και νεότερα ελληνικά, που θα κινητοποιούσαν τα παιδιά να ενδιαφερθούν για τα ελληνικά, δεδομένου ότι οι μαθητές/
μαθήτριες δεν είχαν άμεση σχέση με την Ελλάδα. Συμμετείχαμε στον εορτασμό των δικών τους επετείων, όπως η ημέρα της Ανεξαρτησίας μετά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο κατά την οποία βετεράνοι του πολέμου επισκέφτηκαν τα σχολεία για να μοιραστούν με τα παιδιά
25 |
τις αναμνήσεις τους. Η τελετή αποφοίτησης των μαθητριών και μαθητών κατέληγε με όλα τα σχολεία να βλέπουμε την ανατολή του ήλιου στην όχθη του Δνείπερου! Γνωρίζοντας την κουλτούρα αυτού του περήφανου λαού, ζώντας μαζί τους την καθημερινότητα, κατακλύζομαι από αναμνήσεις και συναισθήματα. Θυμάμαι τόσα πολλά από την πόλη του Κιέβου. Τα πλατιά πεζοδρόμια με τις αγριοκαστανιές, τις λαϊκές αγορές τους, τα λουλουδάδικα παντού, την Οπερα, τις μεγάλες πλατείες με τα μνημεία, τα τεράστια καταπράσινα πάρκα, τις εκκλησίες με τους χρυσούς τρούλους, την αρχιτεκτονική πολιτιστικών και κυβερνητικών κτιρίων, τις μεγάλες πρασιές και τις παιδικές χαρές μπροστά στις πολυκατοικίες, τα οργανωμένα θεματικά μουσεία (Πολεμικό, της Πείνας, Τσερνόμπιλ). Είναι τόσα πολλά αυτά που μπορούν να αναφερθούν για την όμορφη αυτή ευρωπαϊκή πρωτεύουσα που αφήνει την αίσθηση του ανοιχτού ορίζοντα, της ανάσας στο πράσινο και σε πολύχρωμα άνθη παντού. Μια πόλη που έρρεε με γελαστούς, ήρεμους ανθρώπους παρά τις δύσκολες οικονομικές συνθήκες που βίωναν με χαμηλούς μισθούς και συντάξεις. Η αξιοπρέπεια και η ευγένεια περίσσευαν σε κάθε κοινωνική επαφή. Τον Σεπτέμβριο του
2009 που πετούσα πάνω από την απέραντη πεδιάδα της Ουκρανίας την οποία διέσχιζε ένα μεγάλο πλωτό ποτάμι, ο Δνείπερος, δεν μπορούσα να φανταστώ πόσο δυνατή θα ήταν αυτή η εμπειρία, μια εμπειρία εκπαιδευτική αλλά και ζωής. Σήμερα λυπάμαι τόσο πολύ για τον πόλεμο που βιώνουν. Επικοινωνώ συχνά με τη Λαρίσα, τη Νατάσα και τη Λένα, δύο Ουκρανές φίλες που γνώρισα στο τμήμα των ενηλίκων. Συνεχίζουν να είναι στο Κίεβο, αρνούνται να εγκαταλείψουν την πατρίδα τους, παρά τις προτροπές και τους φόβους. Ζουν την κάθε μέρα και την κάθε νύχτα με την ανησυχία της επόμενης, θυμώνουν για την αδικία, λυπούνται για την καταστροφή στα ανατολικά σύνορα, αλλά συνεχίζουν να ελπίζουν. Στο προηγούμενο ένθετο του «Σκασιαρχείου» στην «Εφ.Συν.» διάβασα με συγκίνηση τα κείμενα της Λαρίσα, όπως και των δύο μαθητριών, της Μαρίας και της Ζλάτα, από το σχολείο «Ελλάδα» του Κιέβου. Μπαίνουμε δυστυχώς στον τρίτο μήνα από την έναρξη του πολέμου. Ελπίζω και εύχομαι με όλη μου την καρδιά οι ειρηνευτικές διαδικασίες να έχουν αποτέλεσμα και οι Ουκρανοί/ ές πολίτες να πάρουν πάλι τη ζωή τους στα χέρια τους.
3
Ειρήνη ίσον ζωή Ειρήνη είναι η αγάπη στα μάτια των παιδιών, είναι όσα χρειάζονται οι άνθρωποι για να ζήσουν! Ειρήνη είναι αγάπη και ευτυχία, Ειρήνη είναι η φιλία! Ειρήνη είναι τα χαμόγελα, είναι το φως του ήλιου! Ειρήνη είναι η φύση που νοιαζόμαστε. Ειρήνη είναι η ζωή! Ειρήνη είναι το παιχνίδι των παιδιών, είναι πηγή χαράς και ελευθερία! Ειρήνη είναι ανοιχτά σχολεία! Η ειρήνη θέλει δουλειά και κόπο πολύ. Η ειρήνη είναι τέλεια! Τα παιδιά του Β2 και του Γ1 40ό Δημοτικό Σχολείο Αθηνών
* Δασκάλα
αι οι συνελεύσεις των παιδιών
ά παίρνουν τη διαχείριση της τάξης στα χέρια τους
νοντας μια νέα προοπτική να συνεργαστούμε, να μοιραστούμε και να χτίσουμε εμπιστοσύνη μεταξύ μας. Μεταφέροντας τη λογική των κοινών στη σχολική τάξη το πρώτο πράγμα που προκύπτει είναι ότι αναδιαμορφώνονται οι ρόλοι των εκπαιδευτικών και των παιδιών. Ο/η εκπαιδευτικός εμπιστεύεται την ικανότητα των παιδιών, παραχωρώντας μέρος των αρμοδιοτήτων του/
της. Μία από τις πρακτικές που μπορούν ληπτικά εναντίον του αυταρχισμού. Η/ο βοηθήσουν προς αυτή την κατεύθυνεκπαιδευτικός δεν παρεμβαίνει με ο ση είναι οι «παιδικές συνελεύσεις». λύσεις και δεν προκαθορίζει Μέρος 2 έτοιμες Στις συνελεύσεις αυτές συμμετέτη λήψη απόφασης, αλλά βοηθά στο χουν όλα τα παιδιά της τάξης ασκώνα οργανωθεί ένα πλαίσιο σεβασμού ντας τα δικαιώματα και αναλαμβάνοκαι διαλόγου. Αλλοι συχνοί διάλογοι που ντας τις ανάλογες ευθύνες τους. Ενα παιδί γίνονταν με τους μαθητές/ριές μου: αναλαμβάνει τον ρόλο του/της συντονιστή/ -Kύριε, εγώ προτείνω να (…). ριας και μαζί με τα υπόλοιπα παιδιά συναπο-Παιδιά, δεν είμαι εγώ ο συντονιστής της φασίζουν τον τρόπο λειτουργίας της τάξης, κάσυνέλευσης. νουν προτάσεις για τα μαθήματα, επιλύουν τις Σε αυτήν τη διαδικασία τα παιδιά συνήθως διαφορές τους κ.ά. Ιδανικά, η/ο εκπαιδευτικός δυσκολεύονται να αντιληφθούν τη μετατόπιση αποσύρεται και παρακολουθεί με δέος, διαφοτου κέντρου βάρους από τον/την εκπαιδευτικό ρετικά είναι εκεί εμψυχώνοντας, βοηθώντας στα ίδια: σε διαδικαστικά ζητήματα και σε αναδιατυπώ-Τι θα κάνουμε, κύριε, με το Χ θέμα; σεις. Αρα, τα παιδιά συνδιαμορφώνουν τη σχο-Να το σημειώσεις για να το συζητήσουμε λική τάξη, εξασκούνται στο να αυτοοργανώνοστη συνέλευση. νται και να κάνουν τη φωνή τους να ακουστεί. Η διαδικασία της διαπραγμάτευσης και του Αποφάσεις για ζητήματα που κάλλιστα θα διαλόγου είναι αυτή που έχει αξία και όχι τόσο μπορούσε να πάρει ο/η ίδιος/α αφήνονται στα το αποτέλεσμα. Αυτή είναι η εκπαίδευση στη παιδιά. Στο μυαλό μου έρχεται μια ερώτηση δημοκρατία, το βίωμά της ή, όπως λέμε στην μαθητή μου μετά από μία δύσκολη απόφαπαιδαγωγική επιστήμη, «η βιωμένη εμπειρία». ση σε συνέλευση: «Μα καλά, κύριε, γιατί δεν Οταν εκπαιδευόμαστε από μικρή ηλικία να είτο αποφασίσατε εσείς και το συζητάμε τόση μαστε ενεργοί πολίτες βάζουμε από νωρίς τις ώρα;». βάσεις για συλλογικές διεκδικήσεις. Οι παιδικές συνελεύσεις λειτουργούν προΒέβαια, όλα αυτά δεν γίνονται με μία μηχα-
νιστική λογική, μα με το να νοιαστούμε έμπρακτα για τους μαθητές/ριές μας με σκοπό να χτίσουμε σχέσεις και έτσι θα είναι και αυτοί/ές εκεί να μας το ανταποδώσουν. Αν σας ενδιαφέρει η ιδέα των συνελεύσεων στην εκπαιδευτική πράξη, προτείνω να αναζητήσετε στο διαδίκτυο τον οδηγό «Η συνέλευση των παιδιών» του Γιώργου Μόσχου και της Ασπασίας Καλησώρα, ο οποίος αφορά τη διοργάνωση μαθητικών συνελεύσεων. Τέλος, για να προλάβω τυχόν προβληματισμούς σε σχέση με τα παιδιά και τις συνελεύσεις, θα ολοκληρώσω με μια φράση του παραπάνω οδηγού: «Αυτό που κακομαθαίνει τα παιδιά δεν είναι η “πολλή” δημοκρατία, αλλά η έλλειψη ορθής εκπαίδευσης στη δημοκρατία και στα δικαιώματα». Μήπως, όμως, κάτι ανάλογο ισχύει και για τους/τις ενήλικες; Στο επόμενο τεύχος του «Σκασιαρχείου» θα προσπαθήσω να προσεγγίσω το εξής ερώτημα: «Πώς μπορούν τα παιδιά να συνδιαχειριστούν τη γνώση χωρίς ο/η εκπαιδευτικός να είναι αυτός/ή που εξηγεί και τη μεταφέρει;». * Παιδαγωγός, υποψήφιος διδάκτορας Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
4
Τρίτη 3 Mαΐου 2022
| 26
|
Της ΜΑΡΊΑΣ ΤΣΟΥΚΝΑΚΗ*
ίμαστε ιδιαιτέρως χαρούμενοι από την ανταπόκριση των σχολείων στην πρόσκλησή μας για επίσκεψη και εκπαιδευτικό πρόγραμμα στο πλαίσιο της θεματικής ομαδικής έκθεσης εικαστικών με τίτλο «Ελεύθεροι πολιορκημένοι» και θέμα τις έννοιες ελευθερία και πολιορκία στη σημερινή εποχή, που διοργάνωσε ο σύλλογος «κατARTι», τον Σεπτέμβριο και τον Οκτώβριο του 2021 στο Ρέθυμνο, υπό την αιγίδα του δήμου και με την υποστήριξη της Περιφερειακής Ενότητας Ρεθύμνου. Την έκθεση επισκέφθηκαν τμήματα από το 8ο Δημοτικό σχολείο, από το Εσπερινό Λύκειο και το Εσπερινό ΕΠΑΛ, από το Μουσικό και το Πειραματικό Γυμνάσιο και Λύκειο, από το 2ο Γυμνάσιο, από το Λύκειο Αρσανίου, από το 1ο και 2ο ΕΠΑΛ. Διαπιστώσαμε όμως ότι απ’ όλα τα παιδιά που ήρθαν να μας «δούνε» ελάχιστα ήταν αυτά που είχαν πάει σε μια έκθεση εικαστικών. Πολλά είχαν πάει σε συναυλία, σε κινηματογράφο, σε θεατρική παράσταση, σε ένα μουσείο. Οι εκπαιδευτικοί που τα συνόδευαν και οργάνωσαν την επίσκεψη μας είπαν ότι δεν είναι συχνά στην ατζέντα των σχολείων η επίσκεψη σε εκθέσεις και ότι δεν παρακολουθούν συχνά τη σύγχρονη εικαστική δημιουργία. Η γλώσσα των εικασ τικών άλλωστε μοιάζει δύσκολη, δυσνόητη, περίεργη. Επίσης η σχέση μας με τις εικόνες έχει καταντήσει πια κάπως επιδερμική, μιας και δεχόμαστε καθημερινά χιλιάδες οπτικά ερεθίσματα και καταιγισμό πληροφοριών με τη μορφή εικόνας, σε τέτοιο σημείο που δυσκολευόμαστε να ξεχωρίσουμε πότε μια εικόνα είναι τέχνη, πότε αποτελεί τεκμήριο πολιτισμού. Δύσκολα επίσης δίνουμε χρόνο σε μια εικόνα και την αφήνουμε να μας αποκαλυφθεί. Φαίνεται όμως ότι όταν κάποιος μας ξεναγήσει σε μια έκθεση σύγχρονης τέχνης καταφέρνουμε πιο εύκολα να διεισδύσουμε στις εικόνες. Είναι σαν να χρειαζόμαστε ένα χέρι βοήθειας για να σκαλίσουμε την επιφάνεια, να ξύσουμε την επιδερμίδα ενός έργου και να ανακαλύψουμε τα κρυμμένα μυστικά του. Κι αυτό γιατί οι περισσότεροι από εμάς συνήθως αισθανόμαστε μπροστά στα έργα τέχνης την αμηχανία του μη «ειδικού». Αραγε όμως πρέπει να είναι κάποιος «ειδικός» για να απολαύσει την τέχνη; Και από την άλλη, όλα τα έργα τέχνης μάς αφορούν; Ολα μας συγκινούν; Μας ενδιαφέρουν; Σαφώς και όχι. Εξάλλου η ερμηνεία ενός έργου αλλά και η εμπλοκή μας με αυτό είναι μια καθαρά προσωπική υπόθεση. Από την άλλη, υπάρχουν κάποια αισθητικά κριτήρια τα οποία μπορούν και θα έπρεπε να αποκτηθούν, όχι μόνο από το οικογενειακό και κοινωνικό περιβάλλον αλλά κυρίως από το σχολείο, μιας και το σχολείο θα έπρεπε να δίνει βαρύνουσα σημασία στην καλ-
Ε Δεύτερη ζωή δεν έχει Εδώ «Τα θρανία της άνοιξης». Ακούτε το ραδιόφωνο των παιδιών! Παιδιά, μείνετε συντονισμένα! Σήμερα παιδιά, μεγάλα και μικρά, θα μιλήσουμε για τον νομπελίστα ποιητή μας, Οδυσσέα Ελύτη! Καλή ακρόαση! • «Ηθελα το λίγο και με τιμώρησαν με το πολύ». • «Ο Ερωτας είναι τυφλός. Η φιλία κάνει πως δεν βλέπει». • «Βαρύς ο κόσμος να τον ζήσεις, όμως για λίγη περηφάνια, θα το άξιζε». • «Η περηφάνια δεν θέλει να χρωστάει και ο εγωισμός δεν θέλει να πληρώνει». • «Η λογική δεν μπορεί να παίξει για πολύ καιρό τον ρόλο της καρδιάς». • «Το χιούμορ πρέπει να είναι πιο σοβαρό κι από τη σοβαρότητα». • «Η τεχνική ξεπερνιέται. Η φύση όχι. Οι αισθήσεις ποτέ. Οι γνώσεις πάντοτε». • «Είναι πιο δύσκολο να φτάσεις από το τίποτα στο λίγο πάρα από το λίγο στο πολύ». ΛΟΓΙΑ ΤΟΥ ΟΔΥΣΣΕΑ ΕΛΥΤΗ ΑΝΑΡΩΤΊΈΜΑΊ μερικές φορές: Είμαι εγώ που σκέφτομαι καθημερινά πως η ζωή μου είναι μία; Ολοι οι υπόλοιποι το ξεχνούν; Ή πιστεύουν πως θα έχουν κι άλλες, πολλές ζωές, για να κερδίσουν τον χρόνο που σπαταλούν; Μούτρα. Ν’ αντικρίζεις τη ζωή με μούτρα. Τη μέρα, την κάθε σου μέρα. Να περιμένεις την Παρασκευή που θα φέρει το Σάββατο και την Κυριακή για να ζήσεις. Κι ύστερα να μη φτάνει ούτε κι αυτό, να χρειάζεται να περιμένεις τις διακοπές. Και μετά ούτε κι αυτές να είναι αρκετές. Να περιμένεις μεγάλες στιγμές. Να μην τις επιδιώκεις, να τις περιμένεις. Κι ύστερα να λες πως είσαι άτυχος και πως η ζωή ήταν άδικη μαζί σου. Και να μη βλέπεις πως ακριβώς δίπλα σου συμβαίνουν αληθινές δυστυχίες που η ζωή κλήρωσε σε άλλους ανθρώπους. Σ’ εκείνους που δεν το βάζουν κάτω και αγωνίζονται. Και να μη μαθαίνεις από το μάθημά τους. Και να μη νιώθεις καμία φορά ευλογημένος που μπορείς να χαίρεσαι τρία πράγματα στη ζωή σου, την καλή υγεία, δυο φίλους, μια αγάπη, μια δουλειά, μία δραστηριότητα που σε κάνει να αισθάνεσαι ότι δημιουργείς, ότι έχει λόγο η ύπαρξή σου. Να κλαίγεσαι που δεν έχεις πολλά. Που κι αν τα είχες, θα ήθελες περισσότερα. Να πιστεύεις ότι τα ξέρεις όλα και να μην ακούς. Να μαζεύεις λύπες και απελπισίες, να ξυπνάς κάθε μέρα ακόμη πιο βαρύς. Λες και ο χρόνος σου είναι απεριόριστος. Κάθε μέρα προσπαθώ να μπω στη θέση σου. Κάθε μέρα αποτυγχάνω. Γιατί αγαπάω εκείνους που αγαπούν τη ζωή. Και που η λύπη τους είναι η δύναμή τους. Που κοιτάζουν με μάτια άδολα και αθώα, ακόμα και αν πέρασε ο χρόνος αδυσώπητος από πάνω τους. Που γνωρίζουν ότι δεν τα ξέρουν όλα, γιατί δεν μαθαίνονται όλα. Που στύβουν το λίγο και βγάζουν το πολύ. Για τους εαυτούς τους και για όσους αγαπούν. Και δεν κουράζονται να αναζητούν την ομορφιά στην κάθε μέρα, στα χαμόγελα των ανθρώπων, στα χάδια των ζώων, σε μια ασπρόμαυρη φωτογραφία, σε μια πολύχρωμη μπουγάδα. «Οσο κι αν κανείς προσέχει όσο κι αν το κυνηγά πάντα, πάντα θα 'ναι αργά, δεύτερη ζωή δεν έχει». Στο κείμενο και στο μικρόφωνο ήταν η Κάτια Βρούβα, μαθήτρια Γυμνασίου, Ηράκλειο Κρήτης
Ένα άλλο «μάθημα»: έκθεση εικαστικών Η τέχνη στο σύνολό της μπορεί να γίνει εκείνο το όχημα που θα δώσει μια άλλου είδους διάσταση στη μόρφωση. Τη μόρφωση που θα αφορά τον εκπαιδευόμενο, σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται λιέργεια της αισθητικής, του πνεύματος και του συναισθήματος. Δυστυχώς όμως για μας, το σχολείο έχει εγκλωβιστεί στην καλλιέργεια της γνώσης και της λογικής. Ευτυχώς υπάρχουν φωτισμένοι παιδαγωγοί που κάνουν υπέροχες προσπάθειες να αντιστρέψουν αυτό το κλίμα, αν και θα έπρεπε ο απεγκλωβισμός της εκπαίδευσης από τη γνωσιοκρατία και τη στείρα αποστήθιση πληροφοριών να είναι κύριο μέλημα της εκπαιδευτικής κοινότητας. Μπορεί άραγε η επαφή με την τέχνη να βοηθήσει στην καλλιέργεια της αισθητικής; Μπορεί ένα εικαστικό έργο να μιλήσει σε ένα παιδί; Τι έχει να του πει; Πώς επιδρά στον συ-
ναισθηματικό του κόσμο και πώς κινητοποιεί την κριτική του σκέψη; Ο,τι συμβαίνει σε έναν ενήλικο μπορεί να συμβεί και σε ένα παιδί που βρίσκεται μπροστά σε ένα έργο τέχνης; Η απάντηση είναι πως ναι. Η τέχνη στο σύνολό της μπορεί να γίνει εκείνο το όχημα που θα δώσει μια άλλου είδους διάσταση στη μόρφωση. Τη μόρφωση που θα αφορά τον εκπαιδευόμενο, σε όποια ηλικία κι αν βρίσκεται, που θα κινητοποιεί την κριτική και δημιουργική του σκέψη, που θα διαμορφώνει το συναίσθημα και θα βοηθάει την καλλιέργεια της αισθητικής και της ψυχής του. Και αυτό το απέδειξαν με τον πιο όμορφο τρόπο όλες εκείνοι οι μαθήτριες και μαθητές που μαζί με τις/ τους εκπαιδευτικούς τους έζησαν με ενθουσιασμό την εμπειρία της ξενάγησης κι ανταποκρίθηκαν με ενδιαφέρον στο εκπαιδευτικό πρόγραμμα της ομαδικής έκθεσης «Ελεύθεροι πολιορκημένοι», όταν φεύγοντας δήλωσαν ότι, ναι, θα ξαναπάνε σε εκθέσεις εικαστικών. Και ότι αυτό που έζησαν ήταν από τα καλύτερα «μαθήματα». * Εικαστικός-θεατρολόγος