Επετειακό αφιέρωμα για τα 10 χρόνια «Εφ.Συν.» by Εφημερίδα των Συντακτών

Ε Ι Δ Ι Κ Η Ε Κ Δ Ο Σ Η Τ Η Σ « Ε Φ Η Μ Ε Ρ Ι Δ Α Σ Τ Ω Ν Σ Υ Ν ΤΑ Κ Τ Ω Ν »

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

5.1 1. 2 0 2 2

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

5-6 Νοεμβρίου 2022

●

Του ΝΙΚΟΛΑ ΒΟΥΛΕΛΗ

α δέκα χρόνια της «Εφημερίδας των Συντακτών» είναι καθορισ τικός σ ταθμός σ την πορεία αυτού του παράτολμου τότε εγχειρήματος, το ο π ο ί ο δ ο κ ι μ άσ τ η κ ε, άντεξε και πέτυχε. Εγραψε και γράφει Iστορία. Το 2012 οι αναφορές μου στη συλλογικότητα, την ανεξάρτητη και πλουραλιστική ενημέρωση, την κριτική προς κάθε κατεύθυνση και κυρίως η πρόθεση «να συλλάβουμε και να συνδιαμορφώσουμε το καινούργιο» ίσως να έμοιαζαν ουτοπικές. Σήμερα χαρακτηρίζουν τη δεκάχρονη πορεία μας. Τον μεγάλο απολογισμό θα τον κάνουν οι ιστορικοί του μέλλοντος. Αυτός ο οιονεί προσωπικός απολογισμός επιδιώκει να τονίσει κυρίως τα θετικά –που οφείλονται στους πολλούς–, τις ελλείψεις για τις οποίες αναλαμβάνω τις ευθύνες που μου αναλογούν, και τα αρνητικά τα οποία επισημαίνονται για να ξεπεραστούν και όχι για να μειώσουν όσα καταφέραμε. Για μένα αυτή η ευθύνη ήταν πρόκληση για κάτι νέο, πρωτοποριακό και μοναδικό για τα ελληνικά δημοσιογραφικά δεδομένα και κυρίως ήταν μια πρόταση από ανθρώπους που εκτιμώ αφάνταστα εδώ και δεκαετίες, με πρώτο τον Κωνσταντίνο Τσουκαλά, ο οποίος στήριξε και στηρίζει πάντα την εφημερίδα.

Η μεγαλύτερη πρόκληση από τότε που ανέλαβα τη διεύθυνση, αλλά μέχρι και τώρα, ήταν η προσπάθεια σύγκλισης, ώσμωσης και σύνθεσης ανάμεσα σε διαφορετικές απόψεις, νοοτροπίες, εμπειρίες, ακόμη και εμμονές. Εδώ δοκιμάστηκαν όλοι σε νέες συνθήκες συλλογικής λειτουργίας. Ομως ο τρόπος που διαχειρίζεται ο καθένας την ελευθερία του και τη μικρή εξουσία που του προσφέρθηκε είναι αποκαλυπτικός. Ο δρόμος ήταν αχαρτογράφητος και η διαδικασία με την οποία συγκροτήθηκε το εγχείρημα δεν έθετε ως προϋπόθεση τον ίδιο βαθμό συνειδητής ένταξης και ανιδιοτέλειας. Εκτός από το ιδεολογικό και κοινωνικό φορτίο του καθενός, υπάρχουν και ανυπέρβλητες, εδραιωμένες αντιλήψεις. Για μερικούς δεν υπήρξε ποτέ πριν στη ζωή τους η έννοια συλλογική λειτουργία. Αρκετοί φάνηκαν πρόθυμοι να ενταχθούν και τηρούν σταθερά τις δημοκρατικές διαδικασίες. Θα αναφερθώ λοιπόν σε αυτά που θεωρώ μοναδικά επιτεύγματα της συλλογικής προσπάθειας που δεν

M Tου ΜΙΧΑΛΗ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗ

ΔΕΚΑ ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Ενας άθλος ανάμεσα σε Συμπληγάδες ήταν ποτέ ανέμελος περίπατος. Σε αυτές τις συνθήκες και με δεδομένες τις δυσκολίες, τον πόλεμο που δεχτήκαμε και τις περιορισμένες δυνατότητες, αυτό που πετύχαμε δεν είναι απλώς επίτευγμα, αλλά εποποιία. Επιβεβαιώσαμε ότι μια ανεξάρτητη, συνεταιριστική εφημερίδα που δεν συνδέεται με πολιτικά, οικονομικά και εκδοτικά συμφέροντα αντέχει σε συνθήκες σκληρού ανταγωνισμού. Καταφέραμε να γίνουμε μια ξεχωριστή εφημερίδα και σημείο αναφοράς. Ανοίξαμε ζητήματα που δεν τολμούσαν να αγγίξουν τα περισσότερα μέσα ενημέρωσης, εγκλωβισμένα σε σχέσεις διαπλοκής και εξάρτησης της ιδιοκτησίας τους και των στελεχών τους.

Η εφημερίδα μας είναι η μοναδική εφημερίδα σήμερα στην Ελλάδα που διατηρεί ζωντανό τον δημόσιο διάλογο. Εναν διάλογο που προωθεί ιδέες, αναλύσεις και προτάσεις στον τεράστιο χώρο που καλύπτουν οι δυνάμεις της Αριστεράς, κοινοβουλευτικής και εξωκοινοβουλευτικής, της Κεντροαριστεράς, της Οικολογίας, ακόμη και της φιλελεύθερης Δεξιάς. Προσανατολισμό και κατεύθυνση είχαμε από την πρώτη στιγμή, όταν δεσμευτήκαμε δημόσια να συμβάλουμε στη διαμόρφωση του νέου πολιτικού και κοινωνικού τοπίου σε προοδευτική κατεύθυνση. Ετσι, η εφημερίδα μας αναγνωρίστηκε ως η κατ’ εξοχήν εφημερίδα της ευρύτερης Αριστεράς. Συγκλίναμε σε μια κριτική στάση

στήριξης στην κυβέρνηση που προέκυψε από τις εκλογές Ιανουαρίου και Σεπτεμβρίου 2015, χωρίς να παραιτηθούμε από το όπλο της κριτικής, προτιμώντας κατά κανόνα την κριτική σε πράξεις ή παραλείψεις και όχι την προσβολή προσώπων. Οι φιλόξενες σελίδες μας, με άρθρα και παρεμβάσεις τόσο διαφορετικών ανθρώπων, συνθέτουν πλέον το πολύχρωμο μωσαϊκό της σύγχρονης πληθυντικής Αριστεράς. Δεν είναι υπερβολή ότι η εφημερίδα μας αποτελεί πρωτοπόρο επαναστατικό εγχείρημα, τομή στην ιστορία του ελληνικού Τύπου, γιατί –τηρουμένων των αναλογιών– σηματοδοτεί την επανεμφάνιση της ανεξάρτητης, έγκυρης και ποιοτικής δημο σ ιογρ αφίας σ ε μια

Προσανατολισμό και κατεύθυνση είχαμε από την πρώτη στιγμή, όταν δεσμευτήκαμε δημόσια να συμβάλουμε στη διαμόρφωση του νέου πολιτικού και κοινωνικού τοπίου σε προοδευτική κατεύθυνση. Ετσι, η εφημερίδα μας αναγνωρίστηκε ως η κατ’ εξοχήν εφημερίδα της ευρύτερης Αριστεράς

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

5-6 Νοεμβρίου 2022

●

εποχή που κυριαρχείται από τη μαζική παραγωγή και διάδοση ψευδών και παραποιημένων ειδήσεων.

Μέσα σε δύσκολες αντικειμενικά συνθήκες αντιμετωπίσαμε και το πρωτοφανές για εφημερίδα ζήτημα της εσωτερικής λειτουργίας και ισορροπίας διαφορετικών οργάνων. Το συμπέρασμά μου πιστεύω ότι ανταποκρίνεται στις ανάγκες μας και στη δεκάχρονη εμπειρία μας. Τα όργανα της εφημερίδας από τη Διεύθυνση και τη Συντακτική Επιτροπή ώς το Δ.Σ. της Α.Ε. και το Δ.Σ. του Συνεταιρισμού έχουν αυτοτελή ύπαρξη και διακριτούς ρόλους, αλλά συνεργάζονται με μοναδικό στόχο τη στήριξη, την ενίσχυση και την ανάπτυξη της εφημερίδας και της ιστοσελίδας της. Αυτό το πρότυπο λειτουργίας δοκιμάστηκε στην πράξη, πέτυχε και αποδείχθηκε η καλύτερη συλλογική λειτουργία ενός εγχειρήματος, όπως το δικό μας. Αυτός ήταν ο τρόπος λειτουργίας που ακολούθησα με πλήρη σεβασμό στην αυτοτελή ύπαρξη και λειτουργία των τριών οργάνων, ανεξάρτητα από τη σύνθεση των εκάστοτε Δ.Σ. Η θεσμική, αλλά και ουσιαστική νομιμοποίηση αυτής της δημοκρατικής διαδικασίας είναι οι χιλιάδες συσκέψεις της Συντακτικής Επιτροπής για όλα τα ζητήματα. Η θέση μου ήταν σταθερά η συνεργασία και η συνεννόηση όλων των οργάνων με μόνο κριτήριο το συμφέρον της εφημερίδας.

Δεν διστάζω να αναλάβω την ευθύνη μου για όσα δεν μπορέσαμε να κάνουμε. Ο διευθυντής προσπαθεί, προτρέπει, παρακινεί, εμπνέει, αλλά δεν μπορεί να επιβάλει οτιδήποτε αν κάποιος δεν το θέλει, δεν το πιστεύει. Από την αρχή θέλησα να λειτουργώ κατευναστικά και εποικοδομητικά, όχι εμπρηστικά, ούτε μεροληπτικά. Να συμβάλλω ώστε να δημιουργούνται συναινέσεις και συγκλίσεις. Αλλωστε, το διευθυντικό δικαίωμα δεν μπορεί να ενσταλάξει συνεταιριστική συνείδηση αν αυτή δεν υπάρχει ή δεν διαμορφώθηκε. Σε τέτοια συλλογικά εγχειρήματα συμφωνούμε σ χεδόν όλοι, στα μεγάλα, στα γενικά. Σε όλα τα άλλα, όμως, η πραγματική δημοκρατική λειτουργία σημαίνει ότι για κάθε ζήτημα διαμορφώνονται κάθε φορά διαφορετικές πλειοψηφίες και μειοψηφίες. Προτείνεις την άποψή σου, ακούς τις άλλες, πείθεις ή πείθεσαι, εμπλουτίζεις τη θέση σου, προσχωρείς σε άλλη άποψη ή υιοθετούν τη δική σου, διευκρινίζονται καταστάσεις, συμφωνείς ή διαφωνείς. Μπορείς να είσαι άλλοτε στην πλειοψηφία, άλλοτε στη μειοψηφία. Αυτό είναι γνήσια δημοκρατική και συλλογική άσκηση. Αν έρχεσαι στη

συζήτηση με έτοιμη, «πακεταρισμένη» άποψη ή, ακόμη χειρότερα, σε λεπτομερή συνεννόηση με άλλους και παραμένεις αμετακίνητος σε αυτή, αυτό απλώς υπονομεύει την κοινή προσπάθεια και τη δημοκρατική διαδικασία.

Η Διεύθυνση όλα αυτά τα χρόνια υπερασπίστηκε προς τα έξω, απέναντι σε διαμαρτυρίες αναγνωστών ή φίλων, όλους τους συντάκτες και αρθρογράφους, έστω κι αν πολλές φορές μερικοί αποτελούσαν ηχηρή παραφωνία ακόμη και στο πλαίσιο της πιο ευρείας πολυφωνικής κατεύθυνσής μας. Δεν νομίζω να υπήρξε ποτέ μεγαλύτερη ελευθερία στον ελληνικό Τύπο, στις επιλογές και στο περιθώριο δράσης των δημοσιογράφων, από ό,τι εδώ. Η εφημερίδα μας, όμως, έχει ακόμη πολύ δρόμο να διανύσει· δρόμος που δεν είναι σπαρμένος με ρόδα. Ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια έχουμε απέναντί μας το απόλυτα εχθρικό κυβερνητικό περιβάλλον με πόλεμο εναντίον μας, φανερό και κρυφό, μηνύσεις και αγωγές, τις λίστες ντροπής και όλη την κυβερνητική προπαγάνδα ενάντια στην Αριστερά και σε οτιδήποτε προοδευτικό.

Υπάρχει όμως ένα ζήτημα που είναι πάνω από όσα καταφέραμε και από όσα προβλήματα υπάρχουν.

Οσα καταφέραμε αυτά τα δέκα χρόνια δεν ανατρέπονται, δεν ανακαλούνται, δεν παραχαράσσονται, δεν μειώνονται, δεν διαγράφονται. Είναι κτήμα όσων δούλεψαν σκληρά για να γίνει αυτό το μικρό θαύμα των σχεδόν 3.000 φύλλων. Αυτό το έργο και αυτός ο χαρακτήρας της εφημερίδας είναι η παρακαταθήκη για τη συνέχεια

Είναι το ουσιασ τικό αποτέλεσμα της σύγκλισης και της σύνθεσης. Είναι αυτό που πετύχαμε σε κάποιο βαθμό, αλλά ο στόχος παραμένει. Δεν αρκεί δηλαδή η πολυφωνία, ο πλουραλισμός, οι ξεχωριστές εξαιρετικές φωνές, μαζί με κάποιες κακοφωνίες. Το ζήτημα δεν είναι να φιλοξενούμε διαφορετικές απόψεις. Το πολυσυλλεκτικό αποτέλεσμα μπορεί να είναι μια θαυμάσια κουρελού! Το ζήτημα είναι ο διάλογος και η γόνιμη ανταλλαγή απόψεων να οδηγούν σε νέες συνθέσεις, σε πιο προωθημένες θέσεις, σε έγκυρες και σύγχρονες απαντήσεις στα νέα προβλήματα, στις ανάγκες της κοινωνίας, του κόσμου.

την ενότητα και τη θετική προοπτική της εφημερίδας, προτάσσοντας τις προσωπικές επιδιώξεις του ή τα συμφέροντα μιας μικρής ομάδας. Οσα καταφέραμε αυτά τα δέκα χρόνια δεν ανατρέπονται, δεν ανακαλούνται, δεν παραχαράσσονται, δεν μειώνονται, δεν διαγράφονται. Είναι κτήμα όσων δούλεψαν σκληρά για να γίνει αυτό το μικρό θαύμα των σχεδόν 3.000 φύλλων. Αυτό το έργο και αυτός ο χαρακτήρας της εφημερίδας είναι η παρακαταθήκη για τη συνέχεια. Οποιος θελήσει να τα αμφισβητήσει, θα βρει απέναντί του όλους τους εργαζόμενους, τους φίλους και αναγνώστες μας.

Η «Εφημερίδα των Συντακτών» Για να γίνουν αυτά, δεν χρειάζονται υποτιθέμενοι παντογνώστες με υπερδιογκωμένο «εγώ», χρειάζονται άνθρωποι δημιουργικοί, διατεθειμένοι να συνεργάζονται με καλή θέληση και σεβασμό στην άποψη των άλλων, με διάθεση συνεννόησης. Διάλογος και συνεργασία συνεπάγονται υποχωρήσεις και συγκλίσεις, όχι υπεροψία και υποτιθέμενη αυθεντία. Προς αυτή την κατεύθυνση πρέπει να τείνουν οι προσπάθειές μας, με σεβασμό στις δημοκρατικές συλλογικές λειτουργίες και όχι με παρασκηνιακές μεθοδεύσεις. Κανείς δεν μπορεί να υπονομεύει

κατάφερε να πάει ενάντια στο ρεύμα, πέτυχε παρά τις δυσοίωνες προβλέψεις φίλων και εχθρών, απέδειξε ότι η πορεία των πραγμάτων δεν είναι δεδομένη, αντιπροσωπεύει την ύψιστη συνθήκη ελευθερίας του λόγου, δίνει υπόσταση στην ανεξιθρησκία της έκφρασης, ανοίγει δρόμους. Για όλα αυτά μπορεί να συνεχίσει και θα συνεχίσει να γράφει Ιστορία. N Το κείμενο αυτό βασίζεται στην ομιλία μου απολογισμό της δεκαετούς θητείας μου ως διευθυντή, που έγινε στη Γενική Συνέλευση του Συνεταιρισμού στις 3 Οκτωβρίου 2022.

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

5-6 Νοεμβρίου 2022

●

«Χαρούμενοι ανεβαίνουμε τη γελαστή ανηφόρα»* Της ΝΤΙΝΑΣ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ

Α Η «Εφ.Συν.» μας κάνει δώρο κάτι που και οι ίδιοι πολλές φορές δεν συνειδητοποιούμε γιατί το ζούμε καθημερινά. Ακόμα και σε άγριες εποχές, όπως τα χρόνια της λιτότητας και των Μνημονίων, τότε που ο κόσμος ήταν εξοργισμένος με τα ΜΜΕ, εμείς δεν νιώσαμε ποτέ την οργή του. Δεν νιώσαμε ποτέ ούτε αλήτες ούτε ρουφιάνοι, παρά μόνο δημοσιογράφοι

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ

www.efsyn.gr

ν ήταν άνθρωπος, θα ήταν ακόμα

παιδί, έντυπη ούσα ωστόσο εισέρχεται στην ώριμη φάση της, μένοντας πάντα η αγριεμένη έφηβη, αλλά με περισσότερη σοφία. Μιλώντας, πάντως, για την «Εφημερίδα των Συντακτών», κανείς δεν μιλά απλώς για έναν εκδοτικό οργανισμό, αλλά για πολλά περισσότερα. Μιλά για μια επαναστατική ιδέα, οι εργαζόμενοι δηλαδή να πάρουν τα μέσα παραγωγής στα χέρια τους. Ρηξικέλευθο ακόμα και σήμερα, πολλές δεκαετίες αφότου οι κομμουνιστές μάς κάλεσαν να σπάσουμε τις αλυσίδες μας. Μπορεί να χρειάστηκε να καταρρεύσει ολόκληρη η χώρα το 2010 και μαζί της ολόκληρο μιντιακό οικοσύστημα, αλλά και τότε και τώρα δεν είναι καθόλου αυτονόητο το πέρασμα από την κατάσταση του εργαζόμενου στη συνθήκη του παραγωγού, σε κανένα πεδίο. Πρώτα και κύρια λοιπόν αυτή η εφημερίδα είναι η ασυνέχεια, η ρήξη με ό,τι ξέραμε κι ό,τι ως δεδομένο μάς είχαν διδάξει. Επειτα, μιλάμε για έναν συνεταιρισμό. Σε μια χώρα που δεν έχει μεγάλη παράδοση στο συνεταιριστικό κίνημα και η ιδέα του συνεταιρισμού πνίγηκε μέσα σε σκάνδαλα και ατομικές φιλοδοξίες, το εγχείρημα της Κολοκοτρώνη τα κατάφερε. Οταν όλα ξεκινούσαν, οι φίλοι μας στοιχημάτιζαν σε μήνες, εμείς μετρούσαμε σε μέρες: εκείνοι προσπαθούσαν να διαβλέψουν πόσους μήνες θα αντέξει η κοινή προσπάθεια, εμείς για πόσες μέρες έχουμε να πληρώσουμε το χαρτί. Ωστόσο, ο συνεταιρισμός, όλοι εμείς μαζί κι ο καθένας χωριστά αντέχουμε ακόμα.

Είναι πολλά παραπάνω από μια νομική μορφή ένας συνεταιρισμός: είναι τρόπος λειτουργίας, είναι συλλογικότητα και είναι μια μήτρα που γεννάει. Οπως έλεγαν κι οι εξεγερμένοι εργάτες της Ζανόν στην Αργεντινή, «ένας συνεταιρισμός γεννάει ένα προϊόν, γεννάει τον εαυτό του κι έναν προς έναν τους συνεταιριστές». Κι αυτό είναι κάτι που το ζούμε όλοι εδώ, εδώ και χρόνια: παράγουμε μια εφημερίδα, αλλά κι έναν τρόπο εργασίας, επικοινωνίας και λήψης αποφάσεων, που εντέλει μας αλλάζει όλους. Αναλαμβάνουμε καθημερινά

W Tου ΜΙΧΑΛΗ ΚΟΥΝΤΟΥΡΗ την ευθύνη για κάθε μια απόφαση, λογοδοτώντας μονάχα στο σύνολο και στη συνείδησή του ο καθείς – και σ’ εσάς. Απόλυτη δημοσιογραφική ελευθερία σημαίνει αυτό, αλλά κι απόλυτη ευθύνη. Οταν δεν έχεις αφεντικό, δεν έχεις και βαρβάρους, δεν υπάρχει δηλαδή «μια κάποια λύσις». Σε εμάς εδώ είναι δικές μας όλες οι χαρές, όλες οι επιτυχίες, αλλά και όλες οι αγωνίες, όλες οι κρίσιμες αποφάσεις, όλα τα διλήμματα, αλλά και όλα τα λάθη και τα πάθη. Κανένας μας δεν κρύβεται από την ευθύνη του. Και κάτι ακόμα στον απόλυτο βαθμό: ισότητα. Οχι μόνο μία μετοχική μερίδα, μία ψήφος στη συνέλευση, αλλά ισότητα και στην καθημερινότητα. Στην εφημερίδα μας δεν υπάρχουν «πάλιουρες» και «στραβάδια», άντρες, γυναίκες και μια ασφυκτική γυάλινη οροφή, δημοσιογράφοι και τεχνικοί – είμαστε όλοι συνάδελφοι, εξίσου σεβαστοί και αποδεκτοί από το σύνολο. Και ως προς τη δουλειά, είναι η συνέλευση που εκλέγει την ιεραρχία, με σαφή χρονικό ορίζοντα και καθήκοντα, ενώ οι μισθολογικές διαφορές για τα ανώτατα στελέχη αποφασίζονται κι αυτές από το ανώτατο όργανό μας.

Η «Εφ.Συν.» επίσης μας κάνει δώρο κάτι που και οι ίδιοι πολλές φορές δεν συνειδητοποιούμε γιατί το ζούμε καθημερινά. Ακόμα και σε άγριες εποχές, όπως τα χρόνια της λιτότητας και των Μνημονίων, τότε που ο κόσμος ήταν εξοργισμέ-

νος με τα ΜΜΕ, εμείς δεν νιώσαμε ποτέ την οργή του. Δεν εισπράξαμε ποτέ χλεύη ή απαξίωση. Αντίθετα, οι άνθρωποι μας άνοιγαν με εμπιστοσύνη τα σπίτια και τις ζωές τους, μας έδιναν πληροφορίες, μας πίστευαν και μας στήριζαν. Δεν νιώσαμε ποτέ ούτε αλήτες ούτε ρουφιάνοι, παρά μόνο δημοσιογράφοι.

Αυτή η εφημερίδα βάλθηκε να αποδείξει το μέχρι τότε αδιανόητο: ότι μια επιχείρηση δεν είναι ούτε το βαρύγδουπο όνομά της, ούτε τα αμέτρητα κεφάλαια, ούτε οι διασυνδέσεις με τις ελίτ, ούτε οι πελατειακές σχέσεις. Μια επιχείρηση είναι πρωτίστως οι άνθρωποί της, από τους εργαζόμενους στην παραγωγή, τους τεχνικούς και τους διοικητικούς υπαλλήλους μέχρι τους δημοσιογράφους. Και το απέδειξε, έδωσε σάρκα και οστά σε μια ουτοπία, έκανε πραγματικότητα ένα όνειρο και λειτουργεί σαν εφιάλτης για όσους χτίζουν γαλέρες στην ενημέρωση. Αν χτες το καταφέραμε εμείς, αύριο θα το πετύχουν κι άλλοι. Είμαστε περήφανοι όχι γιατί δεν έχουμε αφεντικό, αλλά γιατί έχουμε χιλιάδες αφεντικά: την καθεμιά και τον καθένα σας, όλους εσάς που ξέρετε πως το να διαβάζεις και να αγοράζεις μια εφημερίδα σε σκοτεινούς καιρούς είναι μια πράξη αντίστασης. Γιάννης Αγγελάκας, «Η γελαστή ανηφόρα», *Label Alltogethernow, 2013

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ

ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΕΣ

Νικόλας Βουλέλης

Γιώργος Πετρόπουλος (Πολιτικό)

Γιώργος Μανετάκης (Αθλητικό)

ΕΜΠΟΡΙΚΗ ΔΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ

Γιάννης Κιμπουρόπουλος (Οικονομικό)

Σωτήρης Γούλατης (Σύνταξη ύλης)

Σωτήρης Μανιάτης

Γιώργος Τσιάρας (Διεθνή)

Τάσος Παππάς (Υπεύθυνος φύλλου Σαββατοκύριακου)

Ελένη Γκρούη (Ελεύθερο - Επαρχιακό)

Τάσος Τσακίρογλου (www.efsyn.gr)

Λουίζα Καραγεωργίου

Ναταλί Χατζηαντωνίου (Πολιτιστικό)

ΔΙΕΥΘΥΝΣΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ: Πάνος Χιονίδης

ΕΚΤΥΠΩΣΗ: ΔΙΑΣ ΕΚΤΥΠΩΤΙΚΗ A.E.

Λήδα Θωμάκου ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗΣ

Φώτης Παναγόπουλος ART DIRECTOR

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ Α.Ε. Κολοκοτρώνη 8 Τ.Κ. 105 61 Αθήνα ΤΗΛ.: 211 1045000 ΦΑΞ: 211 1045175 - Γραφεία Κρήτης ΤΗΛ.: 2810 330033 - e-mail: contact@efsyn.gr

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

5-6 Νοεμβρίου 2022

●

αρακολουθεί την εφημ ε ρίδ α μας ε π ισ τ η μονικά από τότε που γε ν νήθηκε και, πολύ πρόσφατα, επέστρεψε και πάλι στην Κολοκοτρώνη για μια νέα έρευνα. Η Λαμπρινή Παπαδοπούλου, επίκουρη καθηγήτρια στο Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών, μελετά το οικοσύστημα των ΜΜΕ στην Ελλάδα και την ιδιαίτερη θέση αυτής της εφημερίδας που σήμερα γιορτάζει τα 10 της χρόνια. Ξεκινήσατε να μελετάτε την «Εφημερίδα των Συντακτών» από τότε που γεννήθηκε. Τι πυροδότησε το ερευνητικό σας ενδιαφέρον; Στο ελληνικό οικοσύστημα των ΜΜΕ κυριαρχούσαν μεγάλα παραδοσιακά συγκροτήματα τα οποία διατηρούσαν το μονοπώλιο στην ενημέρωση. Παράλληλα, συντηρούσαν εξαιρετικά φιλικές σχέσεις με την εκάστοτε οικονομική και πολιτική ελίτ –δημιουργώντας έτσι το λεγόμενο τρίγωνο της διαπλοκής– αναπαράγοντας το κυρίαρχο αφήγημα κι εξαργυρώνοντας αυτή την εξυπηρέτηση με ευνοϊκά δάνεια ή άλλες εξυπηρετήσεις. Αυτό το σκηνικό ανετράπη εκ βάθρων με την κατάρρευση της ελληνικής οικονομίας το 2010 και την καταφανή αποτυχία των νεοφιλελεύθερων πολιτικών. Αυτή η παρατεταμένη, γενικευμένη και πολυδιάστατη κρίση έφερε στο φως όλες τις παθογένειες των προηγούμενων ετών, ανέτρεψε πολλές από τις μέχρι τότε εγκαθιδρυμένες ισορροπίες και οδήγησε πολλά από αυτά τα Μέσα σε λουκέτο. Η ρωγμή που δημιουργήθηκε λειτούργησε σαν καταλύτης για την ανάδυση νέων δημοσιογραφικών εγχειρημάτων τα οποία μοιράζονταν διαφορετικές δημοσιογραφικές αρχές και αξίες και φιλοδοξούσαν να λειτουργήσουν στον αντίποδα των συστημικών ΜΜΕ. Ενα από αυτά τα εγχειρήματα ήταν η «ΕφΣυν.». Το να εστιάσω μέρος της έρευνάς μου στη μελέτη της ήταν σχεδόν αυτονόητο καθώς η παρουσία της γέννησε μια πληθώρα ερωτημάτων αναφορικά με τη δυναμική ενός τέτοιου εναλλακτικού μοντέλου, τις προοπτικές και εν τέλει το αποτύπωμα που θα μπορούσε να αφήσει στο ελληνικό επικοινωνιακό περιβάλλον. Πόσο άλλαξε αυτή η δεκαετία το τοπίο των ΜΜΕ στην Ελλάδα; Η απάντηση είναι πολυσύνθετη. Αρχικά δημιουργήθηκαν οι προϋποθέσεις για μία εκ βάθρων αλλαγή παραδείγματος στο παραδοσιακό ελληνικό οικοσύστημα των ΜΜΕ, καθώς

ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

ΛΑΜΠΡΙΝΗ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ, ΕΠΙΚΟΥΡΗ ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ ΣΤΟ ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΚΑΙ ΜΕΣΩΝ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ ΤΟΥ ΕΚΠΑ

«Η “Εφ.Συν.” αποτελεί έναν λόγο για να είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον της δημοσιογραφίας» Συνέντευξη στην ΝΤΙΝΑ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ

Λαμπρινή Παπαδοπούλου

«Η ύπαρξη μιας συνεταιριστικής εφημερίδας σε ένα πεδίο το οποίο μέχρι πρότινος μονοπωλούσαν οι ιδιωτικές κερδοσκοπικές επιχειρήσεις αποτελεί μια πραγματική επανάσταση»

ο ένας μετά τον άλλον οι άλλοτε κραταιοί όμιλοι κατέρρεαν όχι μόνο οικονομικά αλλά και στη συνείδηση των πολιτών. Ωστόσο, οι ελπίδες για εξυγίανση του τοπίου δεν επαληθεύτηκαν. Αντιθέτως, αυτό που συνέβη τελικά είναι μια αλλαγή ιδιοκτητών και η ανασύσταση της ίδιας προβληματικής κατάστασης. Παρόλα αυτά, υπάρχει λόγος να αισιοδοξούμε. Η «Εφ.Συν.» αποτελεί έναν λόγο για να είμαστε αισιόδοξοι για το μέλλον της δημοσιογραφίας. Επιπλέον, στο μείγμα έχουν πλέον προστεθεί και αρκετά νέα εναλλακτικά εγχειρήματα, κυρίως στο διαδικτυακό περιβάλλον, τα οποία ασκούν ερευνητική δημοσιογραφία, είναι ανεξάρτητα από πολιτικές και οικονομικές πιέσεις του εγχώριου συστήματος και μέσω συνεργιών και εξωστρέφειας συμβάλλουν στην αλλαγή του τοπίου της δημοσιογραφίας. Ορισμένα τέτοια παραδείγματα είναι το Manifold, το Solomon και το ReportersUnited. Πιστεύετε πως άλλαξε –και πώς– το οικοσύστημα των ΜΜΕ η γέννηση και η ύπαρξη μιας συνεταιριστικής εφημερίδας; Η ύπαρξη μιας συνεταιριστικής εφημερίδας σε ένα πεδίο το οποίο μέχρι πρότινος μονοπωλούσαν οι ιδιωτικές κερδοσκοπικές επιχειρήσεις αποτελεί μια πραγματική επανάσταση. Ανατρέχοντας στην ιστορία της Ελλάδας, διαπιστώνεται πως, σε αντίθεση με άλλες χώρες, η παρουσία φορέων που ανήκουν στην εναλλακτική οικονομία, όπως οι συνεταιρισμοί, ήταν ισχνή, στοιχείο που αποδίδεται σε διάφορους πολιτικούς και ιστορικούς λόγους. Το γεγονός ότι μια μικρή ομάδα άνεργων δημοσιογράφων κατάφεραν να πάρουν την εργασιακή μοίρα στα χέρια τους και

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

●

➊ Τα κορίτσια του Σχιστού που συντέλεσαν στη σύνταξη της εφημερίδας «Πουλιά αποδημητικά» επισκέφθηκαν τα γραφεία της «Εφ.Συν.»

ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

➋ Ο Αλέξης Τσίπρας στο περίπτερο της «Εφ.Συν.» στην 1η Εκθεση Κοινωνικής και Αλληλέγγυας Οικονομίας Για Καλό

➌ Το περίπτερο της «Εφ.Συν.» στο 14ο Athens Pride

➍ Η πρώτη βασιλόπιτα που κόψαμε στα γραφεία της εφημερίδας

➎ Γιορτάζοντας τα πρώτα 1.000 φύλλα της εφημερίδας

ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

➏ Επίσκεψη του αντιπροέδρου του κινεζικού πρακτορείου ειδήσεων «Σινχουά» στα γραφεία της «Εφ.Συν.»

ΜΑΡΙΟΣ ΒΑΛΑΣΟΠΟΥΛΟΣ

να δημιουργήσουν για τους νομικές πιέσεις και μαχητική δημοεαυτούς τους ένα εργασιασιογραφία η οποία αναδεικνύει ζηκό περιβάλλον που να καλύπτει τις τήματα και φωνές «από τα κάτω». Η αξίες και το όραμά τους αναφορικά δημοσιογραφία της «Εφ.Συν.» εμπεμε τον τρόπο άσκησης της δημοσιριέχει την αλληλεγγύη και επιδιώογραφίας συνιστά μία εκ βάθρων κει να βρίσκεται στην υπηρεσία των αλλαγή παραδείγματος. Αποτυπώπολιτών, ελέγχοντας την εξουσία και νει τη λογική της αντίστασης στο δίνοντας βήμα σε όσους/όσες είναι κυρίαρχο σύστημα. Παρ’ όλα αυτά, αποκλεισμένοι/ες από τα κυρίαρδιαπιστώνεται πως το συγκεκριμέχα ΜΜΕ. Στον αντίποδα αυτής της νο μοντέλο δεν υιοθετήθηκε από συνθήκης βρίσκονται πολλά έντυάλλα Μέσα στο έντυπο περιβάλλον. πα Μέσα, τα οποία καθοδηγούνται Οι αιτίες μπορούν να από μια νεοφιλελεύθερη αναζητηθούν σε παράλογική μεγιστοποίησης «Σε μια γοντες όπως τα αυξητου κέρδους υπό οποιεσμένα εμπόδια εισόδου συνεταιριστική δήποτε προϋποθέσεις, που παραδοσιακά χα- εφημερίδα ισχύει παραβλέποντας πως η ρακτήριζαν το πεδίο το οξύμωρο πως δημοσιογραφία είναι λειτων εφημερίδων, ο μετούργημα. δεν υπάρχουν γάλος ανταγωνισμός Τυχόν ομοιότητες θα αλλά και τα μειωμένα αφεντικά, ενώ πρέπει να αναζητηθούν π ε ρ ι θ ώ ρ ι α ε σ ό δ ω ν παράλληλα όλοι στα υπόλοιπα στοιχεία καθώς οι εποχές που οι εργαζόμενοι του επιχειρηματικού μοο Τύπος κυριαρχούσε ντέλου της εφημερίδας, είναι αφεντικά» στον κλάδο της ενημέόπως ο τρόπος διανομής ρωσης έχουν περάσει. και οι πηγές εσόδων, τα Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει πως οποία είναι άρρηκτα συνδεδεμένα το παράδειγμα της «Εφ.Συν.» δεν με τις προκλήσεις που αντιμετωπίάνοιξε τον δρόμο για νέα εγχειρήμαζει το έντυπο περιβάλλον στη χώρα τα στο διαδικτυακό οικοσύστημα. μας. Αντιθέτως, τα τελευταία χρόνια διαπιστώνεται αυξημένο ενδιαφέρον Ξεκινήσατε πρόσφατα ακόμα μία για δημιουργία συνεταιριστικών και έρευνα για την εφημερίδα μας. ανεξάρτητων διαδικτυακών Μέσων Αυτή τη φορά τι σας φέρνει και τα οποία υπακούν στις αρχές της πάλι στην Κολοκοτρώνη 8; συλλογικότητας, της ισότητας και Καθώς έχουν περάσει δέκα χρότης αλληλεγγύης. Ενδεικτικά πανια από τη δημιουργία της «Εφ.Συν.», ραδείγματα είναι οι συνεταιριστικοί εύλογα δημιουργούνται ερωτήματα ιστότοποι alterthess, tonisi, typos-i όπως τι άλλαξε σε αυτό το χρονικό και omniatv. διάστημα, τι έμεινε ίδιο, πώς βίωσαν οι ίδιοι οι εργαζόμενοι τη συνθήκη Ποιες είναι κατά την επιστημονιτού να είναι συνεταιριστές και πώς κή σας άποψη οι διαφορές και οι αποτιμούν αυτή τη δεκαετία σε προομοιότητες της «Εφ.Συν.» με τον σωπικό και επαγγελματικό επίπεδο. υπόλοιπο έντυπο Τύπο; Αυτά και άλλα ερωτήματα επιβάλΕίναι σαφές πως η συνεταιριστιλουν μία νέα «επίσκεψη» στην «Εφ. κή μορφή της εφημερίδας, η οποία Συν.» και ανοίγουν καινούργιους αποτελεί την κύρια νομικο-οργαδρόμους στην έρευνα. νωσιακή μορφή της κοινωνικής και αλληλέγγυας οικονομίας, αποτελεί Ποια είναι τα ευρήματά σας ώς το πρώτο και πιο διακριτό χαρατώρα; κτηριστικό της «Εφ.Συν.» σε σχέση Είναι πολύ νωρίς ακόμη να μιμε τις υπόλοιπες εφημερίδες. Οι λήσουμε για ευρήματα, καθώς η διαφορές, ωστόσο, δεν σταματούν έρευνα είναι εν εξελίξει. Μια πρώτη εδώ, καθώς ο συνεταιρισμός δεν εικόνα όμως που αναδύεται είναι είναι ένα νομικό μόρφωμα το οποίο πως αυτή η δεκαετία ήταν καταλυαφορά μόνο διαδικαστικά ζητήματική αλλά και «εκπαιδευτική» για τα, αλλά διαπνέει όλη τη λειτουργία πολλά μέλη του συνεταιρισμού, τα ενός Μέσου. Σε μια συνεταιριστική οποία ανακάλυψαν στην πράξη τις εφημερίδα ισχύει το οξύμωρο πως προκλήσεις, τις αντιφάσεις και τις δεν υπάρχουν αφεντικά, ενώ παδυσκολίες που συνεπάγεται η κοιράλληλα όλοι οι εργαζόμενοι είναι νή ιδιοκτησία ενός Μέσου και οι αφεντικά. Η συγκολλητική ουσία αμεσοδημοκρατικές διαδικασίες η οποία επιτρέπει σε 120 και πλέον λήψης αποφάσεων. Η ζύμωση με άτομα να συναποφασίζουν για την τις συνεταιριστικές αξίες δεν έλαβε τύχη ενός Μέσου είναι οι κοινές αξίχώρα στον ίδιο χρόνο για όλους και ες αναφορικά με την άσκηση της όλες, ωστόσο, και ίσως αυτό είναι το δημοσιογραφίας. Κι εδώ εντοπίζεται πιο σημαντικό, για τη συντριπτική η επόμενη διαφορά, καθώς το περιπλειονότητα των εργαζομένων το εχόμενο της εφημερίδας χαρακτηενδεχόμενο επιστροφής σε ένα παρίζεται από πλουραλισμό απόψεων, ραδοσιακό Μέσο με ένα αφεντικό ανεξαρτησία από πολιτικές και οικοαπορρίπτεται συλλήβδην.

5-6 Νοεμβρίου 2022

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

5-6 Νοεμβρίου 2022

●

Η ΔΕΚΑΕΤΙΑ ΣΤΑ ΜΜΕ

Οι ολιγάρχες στο τιμόνι της ενημέρωσης Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΚΑΝΕΛΛΟΠΟΥΛΟΥ d.kanellopoulos@efsyn.gr

λάχιστα έχουν παραμείνει

ίδια στα ΜΜΕ τα τελευταία 10 χρόνια. Οι αλλαγές είναι τεκτονικές. Ειδικά στο ιδιοκτησιακό καθεστώς, στο οποίο πλέον κυριαρχούν οι ολιγάρχες. Τα κανάλια είναι η πιο καθαρή έκφραση αυτού: το Open ανήκει στον Ιβάν Σαββίδη, ο ΑΝΤ1 στον Θοδωρή Κυριακού, το Star και ο Alpha στον Βαρδινογιάννη, το Mega στον Μαρινάκη και ο ΣΚΑΪ στον Αλαφούζο. Είναι τέτοια η ποιότητα της ενημέρωσης στην Ελλάδα (108η θέση), που όλους τους πανελλαδικούς τηλεοπτικούς σταθμούς της χώρας τούς κατέχουν εφοπλιστές.

Το μεγαλύτερο γεγονός αυτής

Το μεγαλύτερο γεγονός αυτής της 10ετίας (και όχι μόνο) ήταν η απόφαση της κυβέρνησης Σαμαρά Βενιζέλου Κουβέλη να κλείσουν την ΕΡΤ (ο Κουβέλης διαφώνησε και αποχώρησε). Το «μαύρο» στη δημόσια τηλεόραση έπεσε το βράδυ της Τρίτης 11 Ιουνίου 2013

της 10ετίας (και όχι μόνο) ήταν η απόφαση της κυβέρνησης Σαμαρά - Βενιζέλου - Κουβέλη να κλείσουν την ΕΡΤ (ο Κουβέλης διαφώνησε και αποχώρησε). Το «μαύρο» στη δημόσια τηλεόραση έπεσε το βράδυ της Τρίτης 11 Ιουνίου 2013. «Με το ισχύον νομικό πλαίσιο και με κοινή υπουργική απόφαση σταματούν οι μεταδόσεις της ΕΡΤ μετά την ολοκλήρωση του προγράμματος σήμερα το βράδυ» ανέφερε, χωρίς αιδώ, ο τότε κυβερνητικός εκπρόσωπος Σίμος Κεδίκογλου. Μετά τη φαιδρή και μεταβατική Δημόσια Τηλεόραση φτιάχτηκε η ανεκδιήγητη ΝΕΡΙΤ που ξεκίνησε να εκπέμπει στις 4 Μαΐου 2014 με εργαζόμενους της παλιάς ΕΡΤ που δεν είχαν ηθικό ζήτημα να συμμετέχουν στο συγκεκριμένο μόρφωμα. Η ΝΕΡΙΤ (Νέα Ελληνική Ραδιοφωνία, Ιντερνετ και Τηλεόραση) έμεινε ανοιχτή μέχρι τις 11 Ιουνίου 2015 όταν πλέον, με κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ πια, επαναλειτούργησε η ΕΡΤ με όλους τους παλιούς της εργαζόμενους.

Σημαντικό ήταν το λουκέτο σε ένα από τα πιο ιστορικά δημοσιογραφικά συγκροτήματα. Ο Δημοσιογραφικός Οργανισμός Λαμπράκη δεν υπάρχει πια, με τον τελευταίο του ιδιοκτήτη (και εκδότη) Σταύρο Ψυχάρη να αποχωρεί από εκεί τον Απρίλιο του 2017. Τον Ιούνιο του ίδιου έτους

μερίδες, «Τα Νέα» περισσότερο και «Το Βήμα» λιγότερο, κινούνται στον χώρο της Δεξιάς, ανατρέποντας μια δημοκρατική παράδοση 100 ετών!

Το Mega Channel ήταν το πρώτο

ο Βαγγέλης Μαρινάκης με την εταιρεία του Alter Ego απόκτησε τις εφημερίδες «Τα Νέα» και «Το Βήμα», το in.gr, κάποιους ακόμα τίτλους (έντυπους και ηλεκτρονικούς) συν τον ρ/σ «Βήμα 99,5» (τον οποίο και έκλεισε απευθείας). O ΔΟΛ πτώχευσε και επισήμως το 2019. Πλέον οι δύο εφη-

ιδιωτικό κανάλι που βγήκε στον αέρα στις 29 Νοεμβρίου 1989. Σταμάτησε να εκπέμπει στις 28 Οκτωβρίου 2018. Ξαναβγήκε πάλι με τη νέα του ιδιοκτησία, την Alter Ego, στις 17 Φεβρουαρίου 2020. Η εταιρεία που το είχε πριν ήταν η Τηλέτυπος Α.Ε. και ιδιοκτήτες του, όταν άρχισαν τα οικονομικά προβλήματα, ήταν οι Βαρδινογιάννης, ΔΟΛ/Ψυχάρης και Μπόμπολας. Οταν έκλεισε το κανάλι, μέτοχοι ήταν οι Βαρδινογιάννης, Μαρινάκης και Σαββίδης. Είναι οι τρεις που αποφάσισαν να βάλουν λουκέτο, αφήνοντάς τους όλους απλήρωτους, προμηθευτές και κυρίως τους εργαζόμενους – το Mega δεν το έκλεισε κανένας ΣΥΡΙΖΑ. Είχε άλ λωσ τε ο καθέ νας (από τους μετόχους) ήδη το δικό

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

5-6 Νοεμβρίου 2022

●

του κανάλι, Βαρδινογιάννης (Star), Μαρινάκης (Mega) και Σαββίδης (Open). Την 1η Νοεμβρίου 2019 η Alter Ego με 34 εκατ. ευρώ απέκτησε σε πλειστηριασμό την ταινιοθήκη, την πνευματική ιδιοκτησία του καναλιού και τον μηχανολογικό του εξοπλισμό. Οι εργαζόμενοι και τα χρέη παρέμειναν στην πτωχευμένη Τηλέτυπος Α.Ε.

Ενας άλλος ιστορικός όμιλος ΜΜΕ ήταν η «Πήγασος Εκδοτική» της οικογένειας Μπόμπολα. Σε αυτήν ανήκαν το Mega Channel (κατά 25%), οι εφημερίδες «Εθνος» και «Ημερησία», καθώς και διάφορα περιοδικά και sites. Στις 25 Φεβρουαρίου 2015 παραιτείται ο Γιώργος Μπόμπολας και αναλαμβάνει νέος πρόεδρος του διοικητικού συμβουλίου ο Φώτης Μπόμπολας. Τα οικονομικά προβλήματα είχαν ξεκινήσει ήδη, δημοσιεύματα της εποχής μιλούσαν για χρέη 160 εκατομμυρίων ευρώ. Το καλοκαίρι του 2017 η Dimera του Ιβάν Σαββίδη με 3,58 εκατομμύρια ευρώ αποκτά τα σήματα «Εθνος» και «Εθνος της Κυριακής», «Ημερησία», τρεις εμπορικούς τίτλους και το Imerisia.gr. Το «Εθνος» κυκλοφόρησε και πάλι τον Σεπτέμβριο του ίδιου έτους, με το ημερήσιο φύλλο να αναστέλλει την έκδοσή του το 2019 και το κυριακάτικο το 2020.

Από κανάλια είχαμε μεταξύ άλλων και τα εξής: Το Alter του Γιώργου Κουρή έκλεισε οριστικά το 2013, με τα οικονομικά προβλήματα να χρονολογούνται από το 2010. To Epsilon TV πουλήθηκε το 2018 από τον Φίλιππο Βρυώνη στον Ιβάν Σαββίδη και μετονομάστηκε σε Open TV που άρχισε να εκπέμπει στις 24 Οκτωβρίου 2018. To Epsilon TV ξεκίνησε το 2015 στη συχνότητα του 902, του τηλεοπτικού σταθμού του ΚΚΕ. Την ίδια στιγμή και ο ιστορικός 902 Αριστερά στα FM γίνεται «E-Radio» που αργότερα αγοράζεται από τον Γιάννη Κουρτάκη και στήνονται τα «Παραπολιτικά 90.1».

«Ο ιπτάμενος παπάς», αυτό έγραφε η «Εφ.Συν.» για τον Πέτρο Κυριακίδη που, ντυμένος παπάς, το έσκασε για τη Λατινική Αμερική (Ουρουγουάη ή Παραγουάη) το 2012. Είχε προηγηθεί, την Πέμπτη 13 Δεκεμβρίου 2012, η αιφνιδιαστική σύλληψη του συνεργάτη του, Λαυρέντη Λαυρεντιάδη. Εκδότης εκκλησιαστικών βιβλίων, μεγαλοϊδιοκτήτης ΜΜΕ, άνθρωπος της εκκλησίας και της εναλλακτικής ιατρικής, ιδιοκτήτης θρησκευτικών βιβλιοπωλείων και βιολογικών μανάβικων, ο Κυριακίδης κατηγορήθηκε για την υπόθεση των επισφαλών δανείων της Proton Bank, ύψους 700 εκατομμυρίων ευρώ. Ο Κυριακίδης είχε κατά

καιρούς (μαζί με τον Λαυρεντιάδη) την «Espresso» και την «Espresso της Κυριακής», τον ραδιοφωνικό σταθμό «Flash», την «Athens News», την «Ισοτιμία», τα περιοδικά «L'Οfficiel», «Olive», «Ντόρα η μικρή εξερευνήτρια» κ.ά.

Δεν θα μπορούσαμε να ξεχάσουμε από αυτό το μικρό απάνθισμα της δεκαετίας τις τηλεοπτικές άδειες. Είναι η πρώτη φορά που τα ελληνικά κανάλια αναγκάστηκαν να πληρώσουν

τίμημα για τις δημόσιες συχνότητες που χρησιμοποιούν επί δεκαετίες. Σύμφωνα με τον νόμο Παππά, δόθηκαν τέσσερις πανελλαδικές άδειες (ήταν λάθος, έπρεπε να είναι περισσότερες). Στη δημοπρασία που πραγματοποιήθηκε αρχές Σεπτεμβρίου 2016 το συνολικό ποσό για το Δημόσιο ανήλθε σε 246 εκατ. ευρώ: 43,6 εκατομμύρια ευρώ ο Αλαφούζος, 52,6 εκατομμύρια ευρώ ο Καλογρίτσας, 75,9 εκατομμύρια ευρώ ο Κυριακού και 73,9 εκατομμύρια

Δεν θα μπορούσαμε να ξεχάσουμε από αυτό το μικρό απάνθισμα της δεκαετίας τις τηλεοπτικές άδειες. Είναι η πρώτη φορά που τα ελληνικά κανάλια αναγκάστηκαν να πληρώσουν τίμημα για τις δημόσιες συχνότητες που χρησιμοποιούν επί δεκαετίες

ευρώ ο Μαρινάκης. Εναν μήνα μετά ο όμιλος Καλογρίτσα δεν ανταποκρίθηκε, με αποτέλεσμα τη θέση του να πάρει ο Σαββίδης με 61,5 εκατομμύρια ευρώ. Αργότερα ο διαγωνισμός κρίθηκε άκυρος από το ΣτΕ, με αποτέλεσμα να προκηρύξει καινούργιο το ΕΣΡ με 7 άδειες συνολικά και τίμημα 35 εκατομμύρια ευρώ η κάθε μία. Alpha, ANT1, ΣΚΑΪ, Star και Epsilon TV (Open μετά) οι πρώτοι νικητές, ενώ αργότερα παίρνει άδεια και το Mega. Η έβδομη άδεια παραμένει ακόμα κενή, μια και δεν έχει προσέλθει κανένας άλλος. Εννοείται πως όταν εκλέχθηκε η Νέα Δημοκρατία, υπήρξαν νομοθετικές ρυθμίσεις ώστε τα κανάλια, μέσω διαφόρων «κόλπων», να μην πληρώνουν πλέον για τις συχνότητες. Και εννοείται πως το ΕΣΡ δεν προχώρησε σε κανέναν άλλο διαγωνισμό, ούτε για τα θεματικά κανάλια, ούτε για τα περιφερειακά, ούτε καν για τα ραδιόφωνα. Αυτό έλειπε δα.

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

5-6 Νοεμβρίου 2022

Του ΚΩΣΤΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΟΥ*

ο 2012 αποτε λ εί έ να

έτος-καμπή για το ελληνικό κομματικό σύστημα, καθώς τότε προέκυψε μια μεγάλη αλλαγή στον συσχετισμό των πολιτικών δυνάμεων. Είναι σαφές ότι η οικονομική κρίση, η διαχείρισή της διαμέσου των Μνημονίων και οι κοινωνικές επιπτώσεις των πολιτικών που προωθήθηκαν υπονόμευσαν τις σχέσεις εκπροσώπησης που καθόριζαν την Τρίτη Ελ ληνική Δημοκρατία επί δεκαετίες, δηλαδή την κυριαρχία του δικομματισμού ΠΑΣΟΚ και Ν.Δ. Ωστόσο, θα ήταν ανεπαρκές να αποδοθεί αποκλεισ τικά σ την οικονομική κρίση αυτή η αλλαγή, καθώς στοιχεία πολιτικής κρίσης εντοπίζονταν και πριν από το 2009, οπότε περισσότερο δόκιμο θα ήταν να υποστηριχτεί ότι η οικονομική κρίση ήταν ο καταλύτης για να επιταχυνθούν τάσεις αμφισβήτησης των πολιτικών διευθετήσεων του δεσπόζοντος ρεύματος σε σημείο κατάρρευσης του δικομματισμού. Πράγματι, η κρίση εκπροσώπησης και εμπιστοσύνης μετουσιώθηκε σε μεγάλη αποευθυγράμμιση στις εκλογές του 2012, απελευθερώνοντας ψηφοφόρους, κυρίως του ΠΑΣΟΚ αλλά και όχι μόνο, προς κομματικούς σ χηματισμούς της ήσσονος κοινοβουλευτικής ή μη αντιπολίτευσης. Εκ των πραγμάτων, η κατάρρευση του πάλαι ποτέ ηγεμονικού ΠΑΣΟΚ είναι ίσως το πλέον δηλωτικό συμβάν της περιόδου, λόγω της θέσης του τελευταίου στο ελληνικό κομματικό σύστημα. Η διάρρηξη της σχέσης εκπροσώπησης του ΠΑΣΟΚ με την κοινωνική του βάση προκάλεσε την έντονη μετακίνηση ψηφοφόρων προς τα κόμματα της Αριστεράς, με περισσότερο ευνοημένο τον ΣΥΡΙΖΑ. Η Νέα Δημοκρατία, παρότι υπέστη μεγάλες απώλειες, κατόρθωσε στις δεύτερες εκλογές του Ιουνίου του 2012 να συσπειρώσει περίπου το 70%-75% της εκλογικής της βάσης και να επιδείξει μια αξιοπρόσεκτη ανθεκτικότητα, που ήταν και η βάση της μετέπειτα πολιτικής εξέλιξής της. Οι εκλογές του 2012 έδωσαν πολυκομματικά κοινοβούλια και κατέστησαν αναγκαία τη σύμπλευση αντιθετικών πολιτικών δυνάμεων σε συμμαχικά κυβερνητικά σχήματα. Αναμφίβολα η πολιτική άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ συνιστά κομβικό πολιτικό γεγονός της περιόδου, κυρίως γιατί σηματοδότησε μια εντυπωσιακή εκλογική «έκρηξη» από το 4,60% του 2009 σ το 26,89% του 2012· ένα μικρό κόμμα της αντιπο-

ΤΟ ΚΟΜΜΑΤΙΚΟ ΣΥΣΤΗΜΑ 2012-2022

Από τον εκλογικό σεισμό στην πανδημική κρίση λίτευσης έγινε κόμμα κυβερνητικής δυναμικής. Ο λόγος της ανόδου του ΣΥΡΙΖΑ εξηγείται τόσο από τη στενή σύνδεση που το κόμμα επιδίωξε να έχει με τα κινήματα ενάντια στη λιτότητα που χαρακτήρισαν το αντιμνημονιακό μέτωπο (σε αντίθεση με την οπτική της ΔΗΜΑΡ) όσο και από τη βούλησή του να διεκδικήσει την κυβέρνηση, σε αντίθεση με την προσέγγιση που είχε πάνω σε αυτό το θέμα το ΚΚΕ. Ταυτόχρονα, η συγκρότηση του ΣΥΡΙΖΑ ως πολιτικής συμμαχίας τού επέτρεπε να συμπεριλαμβάνει στις τάξεις του απόψεις που ξεκινούσαν από τη σοσιαλδημοκρατία και κατέληγαν στην αντικαπιταλιστική Αριστερά και άρα να έχει ευρεία απεύθυνση στο εκλογικό σώμα. Ο ΣΥΡΙΖΑ και ειδικότερα ο Αλέξης Τσίπρας αξιοποίησαν παραδοσιακές ρητορικές εμφάσεις του ανδρεϊκού ΠΑΣΟΚ (αντι-ιμπεριαλισμός, αντι-ελιτισμός κ.ο.κ.),

προσελκύοντας έτσι συγκεκριμένες κατηγορίες τέως ψηφοφόρων του τελευταίου. Η ενίσχυση του ΣΥΡΙΖΑ πιθανότατα ήταν μια δημοκρατική διέξοδος από την κρίση, δεδομένης της ταυτόχρονης ενίσχυσης της νεοναζιστικής Χρυσής Αυγής. Η κρίση, η εργαλειοποίηση του μεταναστευτικού ζητήματος από πολλές πλευρές και η προϊούσα κανονικοποίηση του ακροδεξιού προτάγματος, με αποκορύφωμα την κυβέρνηση Παπαδήμου, λειτούργησαν σαν εστίες ανάδυσης μιας επιθετικής Ακρας Δεξιάς με ξεκάθαρες αντιδημοκρατικές απολήξεις. Από το 2012 έως και το 2015, τα κόμματα είχαν σαφείς στοχεύσεις: η Νέα Δημοκρατία, σε συνεργασία με το ΠΑΣΟΚ και τη ΔΗΜΑΡ (έως το 2013 με την τελευταία), είχε στόχο να ολοκληρώσει το δεύτερο Μνημόνιο για να διαμορφώσει όρους διατήρησής της στην εξουσία. Στο

Οι εκλογές του 2012 έδωσαν πολυκομματικά κοινοβούλια και κατέστησαν αναγκαία τη σύμπλευση αντιθετικών πολιτικών δυνάμεων σε συμμαχικά κυβερνητικά σχήματα

●

πλαίσιο αυτό, είχε να αντιμετωπίσει μια γενικευμένη δυσαρέσκεια στο επίπεδο της κοινής γνώμης, η οποία ωστόσο συνοδευόταν και από κινηματική κάμψη (όχι τόσο ποσοτική αλλά περισσότερο ποιοτική), με την εξαίρεση των κινητοποιήσεων για το κλείσιμο της ΕΡΤ. Το έλλειμμα νομιμοποίησης της κυβέρνησης Σαμαρά τροφοδότησε, ιδίως από τα τέλη του 2013 και μετά, το πολιτικό προβάδισμα του ΣΥΡΙΖΑ. Ο τελευταίος μετά το 2012 βρέθηκε αντιμέτωπος με το εγχείρημα της προετοιμασίας του για την κυβέρνηση, τόσο σε ό,τι αφορά την προγραμματική του επεξεργασία όσο και με τη διαμόρφωση ενός δυνητικού κυβερνητικού προσωπικού. Η εσωτερική πόλωση, στη βάση βέβαια υπαρκτών πολιτικών διαφορών, εμπόδισε το κόμμα στο να διαμορφώσει μια σαφή στρατηγική σε κρίσιμα πεδία, όπως η διαπραγμάτευση ή η στρατολόγηση και η ανάδειξη πολιτικού προσωπικού. Παρά ταύτα, η βαθμιαία εμπέδωση της κυβερνητικής προοπτικής, ιδιαίτερα μετά τις ευρωεκλογές του 2014, και η επικράτηση μιας λογικής πολιτικής ανάθεσης σε σχέση με τον κινηματικό χώρο προσανατόλισε το κόμμα σε μια στρατηγική αριστερής διαχείρισης της λιτότητας στη βάση μιας «αμοιβαία επωφελούς συμφωνίας» με τους εταίρους. Για το ΠΑΣΟΚ, η εν λόγω περίοδος ήταν πρωτόγ νωρη, καθώς έπρεπε να διαχειριστεί τη νέα θέση του στον κομματικό ανταγωνισμό. Ταλαντεύτηκε μεταξύ συμμετοχής και μη συμμετοχής στην κυβέρνηση και μεταξύ αυτοτελούς πολιτικής καθόδου και συμμαχικής καθόδου στις εκλογές, μετακινούμενο ιδεολογικά προς ένα μάλλον ασαφές πολιτικό κέντρο και βιώνοντας μια διάσπαση στις αρχές του 2015 με τη δημιουργία του ΚΙΔΗΣΟ. Η Χρυσή Αυγή εμφάνισε μια ανερχόμενη επιρροή η οποία άρχισε να ανακόπτεται μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα και την ποινική δίωξη της ηγεσίας της, διατηρώντας ωστόσο τη θέση της στο Κοινοβούλιο και το Ευρωκοινοβούλιο. Τέλος, το 2014 εμφανίστηκε στον κομματικό ανταγωνισμό το Ποτάμι ως ένα κόμμα σοσιαλδημοκρατικών και φιλελεύθερων τάσεων, το οποίο πρόβαλε προτάγματα υπευθυνότητας και αντιλαϊκισμού, αρκετά κοντά σε μια λογική «ακραίου κέντρου». Το 2015 είναι η αμέσως επόμενη κομβική χρονιά, καθώς η άνοδος του ΣΥΡΙΖΑ στην κυβέρνηση σηματοδοτεί την πρώτη φορά που ένα κόμμα με καταβολές στην (ευρω) κομμουνιστική παράδοση ανέλαβε κυβερνητικές ευθύνες σε ένα ιδιαίτερα ασφυκτικό πολιτικοοικονομικό πλαίσιο. Παρότι επέλεξε να συγκυβερνήσει με τους

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

ΑΝ.ΕΛΛ., είναι σαφές ότι σ τα ζητ ήματα της διαπραγμάτευσης και της οικονομικής πολιτικής οι κρίσιμες αποφάσεις λαμβάνονταν αποκλειστικά από μέλη της κομματικής του ελίτ. Οι αντιφάσεις του ΣΥΡΙΖΑ έγιναν ιδιαίτερα εμφανείς στο πρώτο εξάμηνο του 2015, οπότε, μετά από διάφορες φάσεις και υποχωρήσεις στην εσωκομματική δημοκρατία του, το κόμμα κατέληξε να υποστηρίξει την υλοποίηση ενός τρίτου μνημονίου, το οποίο σε μεγάλο βαθμό αποτέλεσε και μια ήττα της έως τότε στρατηγικής του. Το δημοψήφισμα ως κορύφωση της αντιμνημονιακής διαμαρτυρίας κατέδειξε τα ελλείμματα νομιμοποίησης των μνημονιακών πολιτικών και αποτέλεσε ένα μοναδικό ορόσημο δημοκρατικής έκφρασης της βούλησης του ελληνικού λαού. Η απροθυμία προώθησης μιας πιο ριζοσπαστικής εκδοχής τού «Οχι» έφερε την αποχώρηση στελεχών που είτε δημιούργησαν τη Λ ΑΕ είτε οδηγήθηκαν σε πολιτική αποστράτευση και δεν έπληξε, βραχυπρόθεσμα τουλάχιστον, την εκλογική επιρροή του κόμματος στις εκλογές του Σεπτεμβρίου 2015. Οι αναταράξεις του εξαμήνου, όμως, είχαν κρίσιμη επίδραση και σ το πώς αναδιοργανώθηκε η αντιπολίτευση Νέας Δημοκρατίας, ΠΑΣΟΚ και Ποταμιού, η οποία προσπάθησε διαμέσου του «Μένουμε Ευρώπη» και της καμπάνιας τού «Ναι» να κινητοποιήσει μαζικά τη βάση της. Σε αυτές τις διεργασίες εντοπίζεται και η διαμόρφωση του λεγόμενου «αντιΣΥΡΙΖΑ ρεύματος». Μετά τον Σεπτέμβριο του 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ βρέθηκε αντιμέτωπος με τη διαχείριση ενός προγράμματος λιτότητας, την οποία επιχείρησε να αντισταθμίσει με την προώθηση του λεγόμενου «παράλληλου προγράμματος», το οποίο, ως συνολική πολιτική, τουλάχιστον, κατέπεσε σχετικά νωρίς. Ο προσανατολισμός στην ολοκλήρωση του λεγόμενου «τρίτου προγράμματος», οικονομίστικος στη βάση του, έβαλε φρένο στην προώθηση ολοκληρωμένων παρεμβάσεων σε άλλους τομείς, δίνοντας την αίσθηση μιας κυβέρνησης που προβαίνει σε επιμέρους και ασύνδετες μεταξύ τους παρεμβάσεις πολιτικής, που παραμένουν ατελείς ακριβώς λόγω της μνημονιακής εκκρεμότητας. Βέβαια, η ίδια η ολοκλήρωση του προγράμματος το 2018, που έγινε με κόστος πολιτικού κεφαλαίου τόσο του ΣΥΡΙΖΑ όσο και του ίδιου του Αλέξη Τσίπρα, συνιστά ένα μοναδικό ορόσημο από μόνο του, έστω και εάν κρίνεται ως επίτευγμα από συστημική πλευρά.

5-6 Νοεμβρίου 2022

R Tου KΩΣΤΑ ΓΡΗΓΟΡΙΑΔΗ Κατ’ αντιστοιχία, ορόσημο ήταν και η Συμφωνία των Πρεσπών. Ενδεχομένως, το βασικό επίτευγμα του ΣΥΡΙΖΑ είναι ότι κατέδειξε τη δυνατότητα μιας κυβέρνησης αριστερών δυνάμεων ακόμα και σε ιδιαίτερα δυσμενείς συνθήκες – και σίγουρα οι αντιφάσεις και τα διλήμματα που αντιμετώπισε θα μπορούσαν να λειτουργήσουν ως χρήσιμη εμπειρία για να αναδιατυπωθεί ένα αριστερό κυβερνητικό πρόταγμα. Η αναβάθμιση της κυβερνητικής ικανότητας του κόμματος προέκυψε εις βάρος της εσωκομματικής του δημοκρατίας και σίγουρα υπονόμευσε τις προνομιακές σχέσεις που διατηρούσε με εκφράσεις του κινηματικού χώρου. Από την άλλη πλευρά, η εκλογή του Κυριάκου Μητσοτάκη στην ηγεσία της Νέας Δημοκρατίας βασίσ τηκε σε πολύ μεγάλο βαθμό στο ότι ο ίδιος εμφανιζόταν ως ο πιο ακραιφνής αντιΣΥΡΙΖΑ υποψήφιος. Πρακτικά αυτό έδωσε τη δυνατότητα στη Νέα Δημοκρατία να εμφανιστεί ως η ηγέτιδα σε ένα «μέτωπο» το οποίο είχε διακομματική διάχυση, αναφερόταν σε συ-

Το δημοψήφισμα ως κορύφωση της αντιμνημονιακής διαμαρτυρίας κατέδειξε τα ελλείμματα νομιμοποίησης των μνημονιακών πολιτικών και αποτέλεσε ένα μοναδικό ορόσημο δημοκρατικής έκφρασης της βούλησης του ελληνικού λαού

γκεκριμένα κοινωνικά συμφέροντα, περιλάμβανε δυνάμεις από την ιδεολογική και μιντιακή σφαίρα. Στο πλαίσιο αυτό, φαινόταν στο επίπεδο της κοινής γνώμης η ύπαρξη μιας εδραιωμένης αντιΣΥΡΙΖΑ προκατάληψης, που οργανωνόταν σαν ένα διακριτό ρεύμα και λειτουργούσε σαν μέτωπο που αρνούνταν κυρίως την κυβερνητική θέση και πρακτική του ΣΥΡΙΖΑ. Στο πλαίσιο αυτό, το αντιΣΥΡΙΖΑ μέτωπο ήταν για τη Νέα Δημοκρατία ό,τι το αντιμνημονιακό μέτωπο για τον ΣΥΡΙΖΑ: ένας ευρύς κοινωνικός χώρος από τον οποίο αντλούσε υποστήριξη που ξεπερνούσε τις κομματικές της γραμμές. Και αυτή η συνθήκη είχε καθοριστικό ρόλο αφενός για να περιοριστεί το ΠΑΣΟΚ (ΚΙΝ.ΑΛΛ.) σε έναν «διμέτωπο» που το διατηρούσε σε περιθωριακή θέση και για να εξαφανιστεί πολιτικά το Ποτάμι. Η Νέα Δημοκρατία εμφανίστηκε ως αντίβαρο του ΣΥΡΙΖΑ, προσελκύοντας και μη δεξιούς ψηφοφόρους –ιδίως από τη βάση του ΠΑΣΟΚ–, οι οποίοι εξέφραζαν απέχθεια ενάντια στην κυβέρνηση. Στη συνάφεια, βέβαια, των εκλογών του

●

Ιουλίου 2019 αυτό επέτρεψε στη Ν.Δ. να επανακάμψει σε ένα εκλογικό ποσοστό που θύμιζε εποχές πριν από την κρίση, καλώντας όμως και σε επιστράτευση των δεξιών ψηφοφόρων με την ευρεία έννοια. Ο ΣΥΡΙΖΑ σε αντίδραση προς αυτήν την κίνηση επανασυσπείρωσε μεγάλο μέρος της εκλογικής του βάσης, έστω και λίγο πριν από τις εκλογές, και επιβίωσε εν τέλει ως ο πιο ισχυρός αντιπολιτευτικός πόλος και μετά το 2019. Επί της ουσίας, το 2019 σηματοδοτεί μια επιστροφή σε μια πολιτική τουλάχιστον «κανονικότητα», αφού η κυριαρχία της Ν.Δ. συνοδεύτηκε και από μια ήπια ανάκαμψη μιας δικομματικής συγκρότησης του κομματικού συστήματος. Σίγουρα η έλευση της πανδημικής κρίσης παρεμπόδισε τη λειτουργία των κομμάτων και ο τρόπος με τον οποίο ελέγχθηκε η μιντιακή σφαίρα από την κυβέρνηση δημιούργησε την εικόνα μιας απομονωμένης αντιπολίτευσης σε όλα τα επίπεδα. Η αίσθηση κυριαρχίας της Νέας Δημοκρατίας, εμφανής στον τρόπο με τον οποίο πολιτευόταν η κυβέρνηση, κλονίστηκε τόσο από προβληματικούς χειρισμούς στην εξέλιξη της διαχείρισης της πανδημίας όσο και από την υπόθεση των υποκλοπών, η οποία φαίνεται πως δημιουργεί κάποια πρώτα ρήγματα στη συνοχή του αντιΣΥΡΙΖΑ μετώπου. Τα αλ λεπάλ ληλα συνέδρια και κομματικές διαδικασίες από τα τέλη του 2021 έως και τα μέσα στο 2022 επέφεραν αμφι λε γόμε νες οργανωτικές αλλαγές στον ΣΥΡΙΖΑ και αλλαγή στην ηγεσία του ΠΑΣΟΚ-ΚΙΝ.ΑΛΛ., η οποία μένει να φανεί αν θα συνοδευτεί και από την εκλογική ανάταξη του κόμματος. Η δεκαετία 2012-2022 έδειξε σε πολύ μεγάλο βαθμό ότι το πρωτείο της πολιτικής πάντοτε αμφισβητείται από τις επιβολές της οικονομίας και της διεθνούς κατάστασης, αλλά ακόμα και στις πιο δύσκολες στιγμές η πολιτική έχει να παίξει ρόλο και τα όποια προβλήματα προκύπτουν από τον ηθελημένο ή λιγότερο ηθελημένο περιορισμό του ρόλου της. Η κρίση εμπιστοσύνης στους δημοκρατικούς θεσμούς που τροφοδοτεί, μεταξύ άλλων, τη διατήρηση της ακροδεξιάς απειλής στο προσκήνιο των σύγχρονων δημοκρατιών απαιτεί τη δράση δημοκρατικών και κοινωνικά γειωμένων κομμάτων. Η δεκαετία που πέρασε καταδεικνύει πως η ενδυνάμωση της κομματικής δημοκρατίας είναι ο μόνος δρόμος για την υπέρβαση των αλλεπάλληλων πολιτικών κρίσεων.

Επίκουρος καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης του ΔΠΘ

●

5-6 Νοεμβρίου 2022

ε μια ιδιαίτερα κρίσιμη σ τιγμή για την παγκόσμια οικονομία, το ζητούμενο για τις επιχειρήσεις είναι τα υγιή οικονομικά τους και η σταθερή πορεία τους. Ετσι, το γεγονός της καταγραφής ιστορικά υψηλών επιδόσεων σε αυτή τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο είναι κάτι περισσότερο από άξιο θαυμασμού. Η MYTILINEOS είναι το παράδειγμα εταιρείας που όχι απλώς ανακοίνωσε ισ χυρά οικονομικά μεγέθη για το εννεάμηνο του 2022, αλλά έχει εισέλθει σε μια «νέα εποχή» ανάπτυξης και αποδόσεων, με τους αναλυτές να χαρακτηρίζουν εξαιρετικά τα αποτελέσματα και να ανεβάζουν τον πήχη για ακόμα υψηλότερες μελλοντικές αποδόσεις. Το κλειδί, όπως επισημαίνουν, είναι το γεγονός ότι η εταιρεία ανάγνωσε έγκαιρα το περιβάλλον κι έλαβε μέτρα που δεν της επιτρέπουν απλώς να βλέπει αισιόδοξα τις προβλέψεις και να διατηρήσει τα μεγέθη της, αλλά να περιμένει την απόδοση των σημαντικών επενδύσεων που έχει κάνει και θα τεθούν σε λειτουργία το προσεχές διάστημα, όπως το νέο εργοστάσιο παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας.

καταγράφει σημαντική αύξηση της κερδοφορίας και στον Τομέα Ανάπτυξης Ανανεώσιμων Πηγών & Αποθήκευσης Ενέργειας που μέσω της πλατφόρμας BOT (Build Operate & Transfer) προωθούνται οι πωλήσεις έργων σε διάφορα στάδια ανάπτυξης, σε αγορές της Ευρώπης και συμβάλλει στην περαιτέρω διεθνοποίηση της εταιρείας. Παράλληλα και ο Τομέας Εργων Βιώσιμης Ανάπτυξης εξασφάλισε σημαντικές συμβάσεις πώλησης ενέργειας και αναγνωρίζεται πλέον διεθνώς ως ένας κορυφαίος κατασκευαστής Turn-Key projects, που αντεπεξέρχεται σε απαιτητικές διεθνείς αγορές, με σημαντικές ενεργειακές ανάγκες, παραδίδοντας με συνέπεια και ποιότητα υψηλού επιπέδου έργα.

Οι κινήσεις πίσω από τις υψηλές επιδόσεις εννεαμήνου Σε μια πρώτη ανάγνωση των αποτελεσμάτων, ο κύκλος εργασιών της εταιρείας διαμορφώθηκε σε 4.573 εκατ. ευρώ σημειώνοντας αύξηση 169%, σε σύγκριση με το εννεάμηνο του 2021. Το EBITDA αυξήθηκε κατά 121% στα 533 εκατ. ευρώ επωφελούμενο από τις ιστορικά υψηλές επιδόσεις των δραστηριοτήτων σε μεταλλουργία και «πράσινη» ενέργεια και τα καθαρά κέρδη του εννεαμήνου ανήλθαν σε 312 εκατ. ευρώ. Τα οικονομικά αποτελέσματα εννεαμήνου, όπως διαμορφώθηκαν, επιβεβαιώνουν τις προβλέψεις της διοίκησης που διατυπώθηκαν στη γενική συνέλευση του Ιουνίου 2022, όταν ο πρόεδρος και διευθύνων σύμβουλος της εταιρείας, Ευάγγελος Μυτιληναίος, προέβλεψε μια νέα εποχή κερδοφορίας. Η MYTILINEOS, όπως φαίνεται, παρά το διεθνώς ρευστό περιβάλλον ανταποκρίθηκε με επιτυχία σε μια συγκυρία προκλήσεων όπως η πολεμική σύρραξη στην Ουκρανία, η ενεργειακή κρίση, οι πληθωριστικές πιέσεις και άλλα. Οι υψηλές επιδόσεις της εταιρείας λοιπόν, μέσα σε αυτό το περιβάλλον, είναι ακόμα πιο ουσιαστικές. Συγκεκριμένα, σε συνδυασμό με τα ισχυρά συγκριτικά της πλεονεκτήματα και τις σημαντικές συνέργειες ανάμε-

Οι επενδύσεις της νέας εποχής

Η «ΝΕΑ ΕΠΟΧΗ» ΤΗΣ MYTILINEOS

Ισχυρές επιδόσεις και ανάπτυξη σα στις επιμέρους δραστηριότητές της, οι έγκαιρες προβλέψεις της διοίκησης, που πλέον αποτελούν παράδοση, έδωσαν τη δυνατότητα στην εταιρεία να οδηγηθεί στην έγκαιρη λήψη των κατάλληλων αποφάσεων για την ανάπτυξή της. Παράλληλα, οι επιδόσεις της εταιρείας οφείλονται σε μεγάλο βαθμό στη διεθνοποίηση των δραστηριοτήτων, στην πρόβλεψη για υψηλά ταμειακά διαθέσιμα, στο σωστό και υπολογισμένο hedging, στο σωστά υπολογισμένο capex που συμβαδίζει με τις διεθνείς τάσεις, στην ωρίμανση των επενδύσεων και στην υψηλή απόδοση όλων των δραστηριοτήτων της.

Οι επιδόσεις των δραστηριοτήτων της MYTILINEOS Οι οικονομικές επιδόσεις της MYTILINEOS πιστοποιούν το πέρασμα στη «νέα εποχή» της εταιρείας και καταδεικνύουν ότι τα μεγέθη της εταιρείας δεν είναι τυχαία ούτε έκτακτα, αλλά εδραιώνονται και σταθεροποιούνται, σε συνέχεια των επίσης ισχυρών επιδόσεων του 2021. Ειδικότε ρα, όσον αφορά το κομμάτι της Μεταλ λουργίας, η

MYTILINEOS έλαβε εγκαίρως τα κατάλληλα μέτρα για την κάλυψη των διαφόρων παραμέτρων κόστους και ιδιαίτερα αυτού της ενέργειας, καθώς έχει εξασφαλισμένο long term συμβόλαιο ρεύματος ώς το τέλος του 2023, ενώ υιοθέτησε και προγράμματα διαχείρισης κόστους. Επιπλέον, αξιοποιώντας τις ιδιαίτερα υψηλές χρηματιστηριακές τιμές LME το προηγούμενο διάστημα, την ενίσχυση του δολαρίου ΗΠΑ έναντι του ευρώ, αλλά και την ευελιξία χρήσης εναλλακτικού καυσίμου για την παραγωγή αλουμίνας, έχει κατοχυρώσει σταθερά υψηλή

κερδοφορία για το επόμενο διάστημα, παραμένοντας μεταξύ των παραγωγών αλουμινίου με το χαμηλότερο κόστος παγκοσμίως. Στην ενέργεια, οι ισχυρές επιδόσεις είναι συνέπεια του υψηλού βαθμού απόδοσης των μονάδων, αλλά και της δυνατότητας της MYTILINEOS, λόγω μεγέθους χαρτοφυλακίου, για προμήθεια φυσικού αερίου σε ιδιαίτερα ανταγωνιστικές τιμές από ένα ευρύ και διαφοροποιημένο δίκτυο προμήθειας, τόσο μέσω φορτίων LNG όσο και μέσω αερίου από αγωγούς. Στο πλαίσιο αυτό και σε συνδυασμό με τη συνολική διεθνοποίηση της εταιρείας, η MYTILINEOS αφ' ενός διασφαλίζει επαρκείς ποσότητες για τις δραστηριότητές της σε ανταγωνιστικές τιμές και αφ' ετέρου επιτυγχάνει μεγάλη διείσδυση στις γειτονικές αγορές. Στο κομμάτι της λιανικής, μέσω της Protergia, η MYTILINEOS ενδυναμώνει σταθερά την παρουσία της, ενώ με την εξαγορά της WATT+VOLT η εταιρεία έκανε ακόμα ένα σημαντικό βήμα προς την κατεύθυνση δημιουργίας του παρόχου της νέας εποχής («Utility of the Future»). Την ίδια σ τιγμή, η ε ται ρεία

Η μεγάλη αύξηση του κύκλου εργασιών της MYTILINEOS και η είσοδός της στη «νέα εποχή» οφείλονται και στις στοχευμένες επενδυτικές κινήσεις της σε συνδυασμό με τη δράση της στο εξωτερικό. Ωστόσο, ιδιαίτερα θετικό είναι για την εταιρεία το γεγονός ότι οι επιδόσεις αυτές πραγματοποιήθηκαν χωρίς ακόμα να αρχίσουν να αποδίδουν οι επενδύσεις που πραγματοποίησε το προηγούμενο διάστημα. Συγκεκριμένα, πολύ σύντομα θα τεθεί σε εμπορική λειτουργία η νέα μονάδα ηλεκτροπαραγωγής 826 MW με φυσικό αέριο, η πιο αποδοτική σε όλη την Ευρώπη, που θα συμβάλει δυναμικά στις επιδόσεις στην ενέργεια. Σε ένα περιβάλλον διατίμησης της ενέργειας, οι αποδοτικοί σταθμοί θα κάνουν τη διαφορά για όσους δραστηριοποιούνται στον κλάδο, για να συνεχίσουν να έχουν ισχυρές αποδόσεις. Τέλος, αυξάνεται η δυναμικότητα παραγωγής αλουμινίου και αλουμίνας, ενώ ολοκληρώνεται μια σειρά συμφωνιών για την πώληση φωτοβολταϊκών διεθνώς. Φυσικά, τα μεγέθη αυτά είναι σημαντικά για την ελληνική εταιρεία, καθώς δίνει σημαντική ώθηση και στην οικονομία της χώρας. Ας μην ξεχνάμε ότι η εταιρεία για το 2021 παρήγαγε το 1,21% του ΑΕΠ της χώρας, με τη συνολική προστιθέμενη αξία για τηνχώρα μας να φτάνει τα 2.163 εκατ ευρώ, διπλάσια σε σχέση με την προηγούμενη χρονιά, με περιβαλλοντικές δαπάνες στα 82,8 εκατ. ευρώ, κοινωνικές επενδύσεις στα 9,20 εκατ. ευρώ και 114,1 εκατ. ευρώ σε αμοιβές και παροχές εργαζομένων. Εύκολα κάποιος συνειδητοποιεί τη συνεισφορά της MYTILINEOS στα δημόσια οικονομικά και την ιδιαίτερα επωφελή αξία τόσο στους μετόχους της όσο και στην ελληνική κοινωνία.

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

5-6 Νοεμβρίου 2022

●

ΚΙΝΗΜΑΤΟΓΡΑΦΙΕΣ ΜΙΑΣ ΔΕΚΑΕΤΙΑΣ Της ΛΟΥΚΙΑΣ ΚΟΤΡΩΝΑΚΗ*

αναδροµή στους αγώνες,

τις συλλογικές δράσεις και τις αδράνειες μιας ταραχώδους διεκδικητικής εποχής, εν προκειμένω της ταραχώδους δεκαετίας του 2010, έχει κάτι κοινό με την ενατένιση των παλαιών φωτογραφιών: απόπειρα αναβίωσης στο σήμερα μιας παρελθούσας εμπειρίας γεμάτης νοημάτων και συγκινήσεων. Αυτή η διαδικασία εμπρόθετης συναισθηματικής παλινδρόμησης σε στιγμές ελκυστικές και συμβάντα-ορόσημα πολλές φορές δεν είναι ευχάριστη. Και δεν είναι ευχάριστη, γιατί το αίσθημα συλλογικής ευφορίας που εξέπεμπαν εκείνοι οι καιροί όπου όλα έμοιαζαν πιθανά, είναι σχεδόν αδύνατον να ανιχνευθεί στον ενεστώτα χρόνο. Ή μήπως –πάντοτε θα– είναι;

Από το προσκήνιο των χτεσινών αγώνων στο παρασκήνιο των αυριανών αντιστάσεων

Η δυναμική των δρόμων

«Η ελπίδα έρχεται» δεν ήταν απλώς ένα εύστοχο σύνθημα, μια στιγμιαία έμπνευση κάποιου χαρισματικού κομματικού στελέχους. Ηταν η λέξη-κλειδί που ειπώθηκε την κατάλληλη στιγμή

Πίσω στα χρόνια της αθωότητας. Εκεί, γύρω στα τέλη της προηγούμενης δεκαετίας, όταν η συλλογική οργή που προκάλεσε η δολοφονία του Α λέξανδρου Γρηγορόπουλου ξεχύθηκε με ορμή στους δρόμους. Τίποτα δεν ήταν όπως πριν. Τουλάχιστον για μια ολόκληρη γενιά, αλλά και για όλες εκείνες τις πολιτικές γενιές που είχαν προηγηθεί και είχαν ήδη γαλουχηθεί με την προοπτική της συλλογικής ανάτασης και της αντίστασης στην επελαύνουσα βαρβαρότητα. Αυτή η εκρηκτική ενέργεια, η οποία, συχνά, εκδηλωνόταν και με τη μορφή της διαρκούς διαθεσιμότητας για συμμετοχή σε συγκρουσιακά γεγονότα, μετασχηματίστηκε σ’ έναν πρώτο χρόνο σε μια πολύμορφη και μαχητική διαμαρτυρία ενάντια στις πολιτικές λιτότητας. Ποιος/α δεν θυμάται τις μαζικές συγκρουσιακές διαδηλώσεις εν όψει ψήφισης των πρώτων μνημονίων, τις καταλήψεις κτιρίων από εργαζομένους στον ιδιωτικό και δημόσιο τομέα, τις πρωτοβουλίες αλληλεγγύης σε κλάδους εργαζομένων υπό απειλή, αλλά και το κινηματικό μούδιασμα μετά τα τραγικά γεγονότα του εμπρησμού της Marfin; Ποιος/α θα μπορούσε να υποτιμήσει τις νέες συλλογικές ταυτότητες, τις πρωτόγνωρες αναπαραστάσεις δημοκρατικού πράττειν και τα νέα πρότυπα οργάνωσης συλλογικής δράσης που αναδύθηκαν σ τις κατειλημμένες πλατείες με τις κινητοποιήσεις των «Αγανακτισμένων»; Αναμφιβόλως, τα παραπάνω σπαράγματα έμπρακτων συλλογικών εναλλακτικών απαντήσεων στο βιοπολιτικό (ευρωπαϊκό και εγχώριο) τελεσίγραφο που με πρόσχημα τη

διαχείριση της κρίσης εξέδιδαν οι ευρωπαϊκές και εγχώριες ελίτ ήταν καθοριστικής σημασίας για τη σφυρηλάτηση αντιπαραδειγμάτων οργάνωσης του κοινωνικού και οικονομικού βίου σε καιρούς ζοφερούς. Μέσα απ’ αυτά ξεφύτρωσαν και άνθησαν σε πανελλαδική κλίμακα τα εγχειρήματα αλληλεγγύης (κοινωνικά ιατρεία, κοινωνικά φροντιστήρια και ωδεία, κοινωνικά παντοπωλεία κοκ.), μέσα από τη δυναμική των γεγονότων διαμαρτυρίας και τη διαδικασία συνάρθρωσης ενός νέου πολιτικού «εμείς» κλονίστηκαν οι βεβαιότητες και οι –εν πολλοίς παγιωμένες– ρουτίνες του εκλογικού σώματος με απόληξη την κατάρρευση του κραταιού δικομματισμού στις διαδοχικές εκλογικές αναμετρήσεις του 2012 και του 2015.

Η κοινοβουλευτική πρόσκρουση Και έρχεται η στιγμή της ελπίδας. Της διεκδικητικής αθωότητας έπεται –ή προηγείται;– η προσδοκία. Η κινηματική δράση ναι μεν επιτελεί

μια εκφραστική λειτουργία, τουλάχιστον για όσους-ες εμπλέκονται σε αυτήν, ταυτοχρόνως όμως επειδή πρόκειται και για δράση πολιτική προσβλέπει και στο να επηρεάσει τον κοινωνικό και θεσμικό της περίγυρο. Στιγμή κορύφωσης και συμπύκνωσης αυτής της διάθεσης για πολιτική αλλαγή προς μια κατεύθυνση με πιο φιλο-κοινωνικό πρόσημο ήταν η εκλογική αναμέτρηση του Ιανουαρίου του 2015. Θα επρόκειτο περί ακραίας μορφής αγνωστικισμού ο ισχυρισμός περί «φυσικής» φθοράς του γνώριμου από τη Μεταπολίτευση κομματικού συστήματος. Και συγκεκριμένα, η εκλογική εκτόξευση του ΣΥΡΙΖΑ μέχρι την κυβέρνηση θα ήταν ανέφικτη αν ο ΣΥΡΙΖΑ δεν είχε κατοχυρώσει στο πολιτικό σύστημα την κινηματική του ευαισθησία (το 3,5% σε μια μουντή πλειοψηφία, το αρχικό ποσοστό του για το οποίο και τόσο πολύ λοιδορήθηκε και ακόμη περισσότερο αυτολογοκρίθηκε), αν δεν ήταν ο συνήθης θεσμικός σύμ-

μαχος των κινηματικών δράσεων και διεκδικήσεων όλης της προηγούμενης περιόδου. «Η ε λπίδα έρχε ται » δε ν ήταν απλώς ένα εύστοχο σύνθημα, μια στιγμιαία έμπνευση κάποιου χαρισματικού κομματικού στελέχους. Ηταν η λέξη-κλειδί που ειπώθηκε την κατάλληλη στιγμή. Επειτα από εφτά χρόνια αδιάλειπτης αντίστασης και αναμέτρησης με την αστυνομική κατασ τολή, η ελπίδα του δρόμου είχε πλέον εξαντληθεί. Είχε έρθει η ώρα της κοινοβουλευτικής ελπίδας. Εξ ου και, παρά την έκδηλη κινηματική κόπωση και ύφεση της εποχής, οι διεκδικητικοί δρώντες παρείχαν χωρίς οικονομία δυνάμεων την υποστήριξή τους σε κάθε κρίσιμο πολιτικό διάβημα της κυβέρνησης. Από τα κρίσιμα Γιούρογκρουπ μέχρι το δημοψήφισμα. Υποδαυλίζοντας διεθνείς καμπάνιες και αναλαμβάνοντας πρωτοβουλίες για τη συγκρότηση πανευρωπαϊκών δικτύων αλληλεγγύης στην ελληνική κυβέρνηση, αυτή η προϋπάρχουσα κινηματική και κοινωνική μαγιά, για μεγάλο χρονικό διάστημα, πρωτοστατούσε στις ζυμώσεις για τη διατήρηση της «ελληνικής ελπίδας» και τη διάχυσή της στον ευρωπαϊκό χάρτη. Το στοίχημα όμως αυτό χάθηκε. Την ίδια στιγμή που κερδήθηκε. Μαζί με τη νίκη του «όχι» στο ελληνικό δημοψήφισμα. Την ελπίδα διαδέχθηκαν η απογοήτευση, ενίοτε ο θυμός, η αναδίπλωση στα του «οίκου» του καθενός και της καθεμιάς, το τέλος της πολιτικής στράτευσης. Η κρίση ωστόσο συνεχιζόταν.

Η επιστροφή της φροντίδας Για να περάσουμε στην κρίση ως καθεστώς. Στο κρισιγενές έδαφος της χρηματοπιστωτικής κρίσης, της κρίσης των ευρωπαϊκών πολιτικών δυνάμεων στο να επεξεργαστούν ένα κοινωνικά βιώσιμο πολιτικό σχέδιο για τη διαχείρισή της, της κρίσης των κοινωνικών προσδοκιών το καλοκαί-

●

5-6 Νοεμβρίου 2022

ρι του 2015, εκδηλώνεται η λεγόμενη «προσφυγική κρίση» – ορθότερα, η κρίση του ευρωπαϊκού καθεστώτος συνόρων. Στην τομή και την εναλλαγή αυτή των κρίσεων, η συλλογική δράση, και πάλι, δίνει τον τόνο. Αυτή τη φορά με τη μορφή της πολιτικής τής αλληλεγγύης στους πρόσφυγες, καθώς τόσο η ευρωπαϊκή όσο και η εγχώρια απάντηση στην εξελισσόμενη ανθρωπιστική κρίση δεν είναι άλλη από εκείνη της περαιτέρω στρατιωτικής και νομικής θωράκισης των ευρωπαϊκών συνόρων, της περαιτέρω συρρίκνωσης των δικαιωμάτων του ανθρώπου. Ομάδες πολιτών από τα νησιά του Αιγαίου και την ελληνική ενδοχώρα, άτυπα δίκτυα και δομές αλληλεγγύης που είχαν συγκροτηθεί κατά τη διάρκεια του προηγούμενου κύκλου διαμαρτυρίας (2010-2015), αλλά και διεθνείς ΜΚΟ μαζί με σμήνη διεθνών εθελοντών ανέλαβαν πρωτοβουλίες που εκτείνονταν από την παροχή άμεσης ανθρωπιστικής βοήθειας (διάσωση, συντονισμός συλλογής και διανομής ειδών πρώτης ανάγκης κοκ.) μέχρι συγκρουσιακές διαδηλώσεις στα σύνορα και διεθνείς καμπάνιες «καλωσορίσματος» των προσφύγων στην Ευρώπη. Για ένα μεγάλο χρονικό διάστημα, η ηθική της αλληλεγγύης άφηνε τη σφραγίδα της στη σφαίρα της κοινωνικής δράσης. Αν και τα νοήματα που της αποδίδονται από τις τοπικές και ad hoc αυτο-οργανωμένες ομάδες παροχής υπηρεσιών φροντίδας και αρωγής στους πρόσφυγες ποίκιλλαν, σε όλες τις περιπτώσεις η αλληλέγγυα στάση αποτελούσε την ανακλαστική απάντηση ανθρωπιάς απέναντι στη θέα ζωών σε κίνδυνο και εκείνη η πρακτική που ορίζει το σύνορο της ανθρώπινης αξιοπρέπειας στο ταξίδι των προσφύγων. Στη δραματική στροφή που πήρε η πολιτική της διαχείρισης της «κρίσης των συνόρων» τον Φεβρουάριο του 2016 αρχικά με το de facto κλείσιμο του «βαλκανικού διαδρόμου», εν συνεχεία με την κοινή δήλωση Ε.Ε.-Τουρκίας (κατ’ ευφημισμό «Συμφωνία Ε.Ε.-Τουρκίας») και εν τέλει με τον εγκλωβισμό δεκάδων χιλιάδων προσφύγων στις ζώνες αναμονής και ανυπαρξίας της ελληνικής επικράτειας (Κέντρα Υποδοχής και Ταυτοποίησης, «hotspot» κοκ.), η πολιτική της αλληλεγγύης και οι συναφείς πρακτικές επαναπροσδιορίστηκαν με στόχο την προώθηση πολιτικών ένταξης των προσφύγων. Εμβληματικό ρόλο σ’ αυτή τη διαδρομή της αλληλεγγύης διαδραμάτισαν οι καταλήψεις στέγης – κυρίως στην Αθήνα. Η κινηματική πρακτική της κατάληψης εγκαταλελειμμένων κτιρίων υπηρετούσε πρωτίστως έναν μείζονα σκοπό: τη δημιουργία χώρων αυτο-οργάνωσης των προσφύγων στον

R Tου JOHN ANTONO στρατηγικό ορίζοντα μιας πιο μακρόπνοης διάρθρωσης των αγώνων ντόπιων και μεταναστών/προσφύγων για κοινωνικά δικαιώματα (δικαίωμα στη στέγη, στις υπηρεσίες υγείας, στην εκπαίδευση). Η εκλογική νίκη της Νέας Δημοκρατίας το καλοκαίρι του 2019 ανέκοψε τη δυναμική αυτής της σύντομης άνοιξης της ελάχιστης ανθρωπιάς. Η μεθοδευμένη –από τα κυβερνητικά επιτελεία και τα χειραγωγούμενα σε βαθμό ακραίου αυτο-εξευτελισμού ΜΜΕ– αναστροφή, για την ακρίβεια διαστροφή, της σημασίας της προσφυγικής μετακίνησης σε «υβριδικό πόλεμο» που διεξάγει ο Ερντογάν με στόχο την υπονόμευση των εθνικών μας συμφερόντων και η εκπορευόμενη από τις τοπικές αρχές στρατηγική του ηθικού πανικού (έναντι της αλληλεγγύης) στις νησιωτικές κοινωνίες οδήγησαν στις εικόνες ντροπής που εκτυλίχθηκαν στα σύνορα τον Φεβρουάριο-Μάρτιο του 2020. Σ’ αυτή τη ρωγμή του χρόνου την είσοδό της κάνει η εποχή του COVID.

Μένουμε αδρανείς; #Not Η πιθανότητα τα άσχημα να γί-

νουν χειρότερα είναι πάντοτε υπαρκτή. Σε ό,τι αφορά δε τις κοινωνικές αντιστάσεις κατά την περίοδο της (πρώτης;) πανδημικής κρίσης τα χειρότερα σήμαιναν την αναστολή αυτών καθώς οι όροι κοινωνικής αποστασιοποίησης έθεταν εκ των πραγμάτων εκτός κάδρου το ειδοποιό γ νώρισμα της κινηματικής δράσης, τον δημόσιο χαρακτήρα της. Στη διεκδίκηση όμως –όπως και στον καπιταλισμό, άλλωστε– δεν υπάρχουν αδιέξοδα. Ενας νέος –αν και εν πολλοίς άναρθρος– παράλ ληλος χώρος δημοσιότητας αναπτύχθηκε. Ο χώρος των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Ο χώρος αυτός διε υρύνθηκε αξιοσημείωτα, όχι μόνο για λόγους συγκυριακούς. Οχι μόνο γιατί η καταγραφή της διαμαρτυρίας σ τον δημόσιο χώρο, στον δρόμο, ήταν ανέφικτη αλλά και, κυρίως γιατί οι επίσημοι δίαυλοι υποδοχής και προβολής των ειδήσεων και των απόψεων απώλεσαν και το τελευταίο φύλλο συκής πλουραλισμού που διέθεταν (όλοι/ες γνωρίζουμε τη γνωστή κυβερνητική λίστα). Εφεξής τα hashtags έχουν την τιμητική

Πατώντας πάνω σε προηγούμενες υπαρκτές συλλογικές διεκδικήσεις και υποστάσεις (αντιφασιστικές, φεμινιστικές, εργατικές) τα hashtags μετατρέπονται στα κατ' εξοχήν οχήματα έκφρασης –ή/και συντονισμού– της δυσαρέσκειας

τους στο πάνθεον της διεκδίκησης. Πατώντας πάνω σε προηγούμενες υπαρκτές σ υλ λογικές διεκδικήσεις και υποστάσεις (αντιφασιστικές, φεμινισ τικές, εργατικές) τα hashtags μετατρέπονται στα κατ' εξοχήν οχήματα έκφρασης –ή/και συντονισμού– της δυσαρέσκειας. Ενίοτε κατεβαίνουν και στον δρόμο: στο Εφετείο εν όψει της απόφασης για τη δίκη της Χρυσής Αυγής, στη Ν. Σμύρνη για να δηλώσουν το αντι-κατασταλτικό φρόνημά τους, στο ΑΠΘ για να αντιταχθούν στην πλέον ασυμφιλίωτη με κάθε λογική πρόταση για πανεπιστημιακή αστυνομία. Το μέλλον της συλλογικής δράσης είναι απρόβλεπτο. Αναπτύσσεται στο σήμερα, σε χώρους αθέατους, λανθάνον τες, σε τόπους απαγορευμένους και με τρόπους μαγικούς. Ας αφουγκραστούμε τη φωνή της. Γιατί αυτό που σήμερα ακούγεται σαν ψίθυρος, αύριο μπορεί να γίνει τραγούδι. Μεταδιδακτορική ερευνήτρια, *διδάσκουσα Πολιτικής Κοινωνιολογίας (Πάντειο Πανεπιστήμιο)

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΨΑΡΡΑ

έκδοση της «Εφημερίδας

των Συντακτών» πριν από δέκα χρόνια συνέπεσε με την ανάδυση στην κεντρική πολιτική σκηνή της Ελλάδας ενός πρωτοφανούς πολιτικού φαινομένου: ενός κόμματος που στις δύο εκλογικές αναμετρήσεις του 2012 (Μάιος-Ιούνιος) κατόρθωσε να συγκεντρώσει το 7% των ψήφων και να εκλέξει 20 και 18 βουλευτές αντίστοιχα, παρά την ανοιχτή αναφορά του στον ναζισμό και παρά το γεγονός ότι ασκούσε οργανωμένη βία και εγκληματούσε συστηματικά, μιμούμενο το παράδειγμα των ταγμάτων εφόδου του χιτλερικού NSDAP. Η «Εφ.Συν.» υπήρξε η μοναδική εφημερίδα που εξαρχής επισήμανε τον κίνδυνο για τη δημοκρατική ελληνική κοινωνία που αποτελούσε αυτή η εξέλιξη, ξεκινώντας από το πρώτο της φύλλο μια καμπάνια για τη θεσμική αντιμετώπιση της Χρυσής Αυγής (5.12.2012). Από τότε και μέχρι σήμερα υπηρετήσαμε πιστά αυτό τον στόχο, αποκαλύπτοντας με δικές μας έρευνες την αλήθεια για την οργάνωση και προσφέρον τας σ τους αναγ νώσ τες σ υνεχή ροή ενημέρωσης, μέσω της εφημερίδας, της efsyn.gr, αλλά και με πολλά αφιερώματα και ένθετα που διαβάστηκαν από δεκάδες χιλιάδες αναγνώστες. Η επιλογή μας αυτή εμφανιζόταν τότε υπερβολική, εφόσον η πλειοψηφία των μέσων ενημέρωσης είχε πειστεί ότι η είσοδος της οργάνωσης στη Βουλή θα εξομάλυνε τον βίαιο χαρακτήρα της δράσης της και θα τη μετέβαλλε σε ένα –έστω κάπως φασαριόζικο– κοινοβουλευτικό κόμμα. Το χειρότερο είναι ότι πολλά μέσα ενημέρωσης έγιναν –όχι πάντα χωρίς να το θέλουν– θερμοί υποστηρικτές της οργάνωσης, προβάλλοντας ψεύτικες εικόνες φιλανθρωπικής δράσης και εμφανίζοντας την επίδειξη των φονικών μπράτσων ως ένα είδος μοντέρνου νεανικού στάιλινγκ. Αλλά και τα δημοκρατικά πολιτικά κόμματα αντιμετώπιζαν με προφανή αμηχανία το φαινόμενο. Παγιδευμένα σε μια επιφανειακή ερμηνεία του Συντάγματος, θεωρούσαν ότι δεν υπάρχει κανένας τρόπος άμυνας της δημοκρατίας απέναντι στο φαινόμενο της ναζιστικής βίας, από τη στιγμή που η οργάνωση είχε ενδυθεί τον μανδύα πολιτικού κόμματος. Η γ.γ. του ΚΚΕ είχε τότε κάνει την εντελώς άστοχη προφητεία ότι μόλις μπει η Χρυσή Αυγή στη Βουλή «δεν πρόκειται να γίνει απολύτως τίποτα», διότι «θα βάλουν γραβατούλα και θα γίνουν κοινοβουλευτικότατοι. Σας το

5-6 Νοεμβρίου 2022

●

Η άνοδος και η πτώση μιας ναζιστικής συμμορίας σής Αυγής κανείς δεν ζητούσε να δικαστεί η αποκρουστική ιδεολογία της. Εκείνο που έπρεπε να είχε γίνει πολύ νωρίτερα, τουλάχιστον από το 1998 που είχαμε τη δολοφονική επίθεση χρυσαυγίτικης ομάδας υπό τον τότε υπαρχηγό της Περίανδρο Ανδρουτσόπουλο σε τρεις αντιφασίστες νέους, ήταν να ελεγχθεί η φανατική αυτή ιδεολογία ως το κίνητρο της εγκληματικής της δράσης. Το πρωτοσέλιδο της «Εφ.Συν.» μετά τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα (18/9/2013)

υπογράφω […] θα ενσωματωθούν πλήρως».

Η πολιτική ασυλία στους ναζιστές Η αρχικά τρικομματική κυβέρνηση Σαμαρά (Ν.Δ., ΠΑΣΟΚ, ΔΗΜΑΡ) έτρεφε ανάμεικτα αισθήματα απέναντι στη Χρυσή Αυγή. Ο τότε πρωθυπουργός διατηρούσε δίαυλο επικοινωνίας με την οργάνωση, μέσω του πιο στενού του συνεργάτη Τάκη Μπαλτάκου, ο οποίος διοχέτευε στους ναζιστές βουλευτές την ακολουθητέα γραμμή κατά την ψηφοφορία σε νομοσχέδια, τα οποία συναντούσαν την αντίδραση των κυβερνητικών εταίρων της Ν.Δ. Η Ν.Δ. φαινόταν ότι πίστευε πως μπορούσε ακόμα και τότε να χρησιμοποιεί τη Χρυσή Αυγή ως εξάρτημα των κατασταλτικών μηχανισμών, όπως συνέβαινε επί δεκαετίες, με την ανάθεση στους ναζιστές της «βρομοδουλειάς» πίσω από τα ΜΑΤ, κατά τη διάρκεια των πιο μαχητικών διαδηλώσεων στην Αθήνα, με την ταμπέλα των «αγανακτισμένων πολιτών». Η Χρυσή Αυγή δημιουργήθηκε λίγα χρόνια μετά την πτώση της δικτατορίας των συνταγματαρχών (1967-1974), αλλά μέχρι το 2009 η πολιτική της επιρροή υπήρξε μηδαμινή και δεν είχε προκαλέσει το ενδιαφέρον της κοινής γνώμης. Ωστόσο όλα αυτά τα χρόνια, από το μακρινό 1980 που ιδρύθηκε, η οργάνωση αυτή συνέχισε να εκπέμπει τα ίδια πολιτικά μηνύματα, στηριζόταν στον ίδιο ηγετικό πυρήνα και χρησιμοποιούσε τη βία και το έγκλημα ως μέσο «πολιτικής» δράσης. Ο στενός ηγετικός

πυρήνας της οργάνωσης και ο ίδιος ο «Führer» Μιχαλολιάκος προερχόταν από την προδικτατορική οργάνωση του Κώστα Πλεύρη «Κόμμα Τετάρτης Αυγούστου». Ο Πλεύρης ήταν και παραμένει εθνικοσοσιαλιστής, φανατικός οπαδός του Χίτλερ, αλλά η οργάνωσή του εμφανιζόταν ως μετωπικό φασιστικό σχήμα, το οποίο υπέθαλπε βέβαια ανοιχτά φυλετικές θεωρίες, αλλά στην πολιτική του προπαγάνδα στηριζόταν περισσότερο στις συγκεχυμένες αρχές που είχε κληροδοτήσει σε μερίδες του μεταπολεμικού ελληνικού βαθέος κράτους το μεσοπολεμικό δικτατορικό καθεστώς Μεταξά (1936-1941). Ο Μιχαλολιάκος είχε φροντίσει να προσδώσει τον χαρακτήρα του πολιτικού κόμματος στη Χρυσή Αυγή, υποβάλ λον τας σ χε τική δήλωσ η στον Αρειο Πάγο από τις αρχές της δεκαετίας του 1980, δέκα χρόνια δηλαδή προτού αποφασίσει να την κατεβάσει σε εκλογές. Ο λόγος ήταν ότι ήθελε να αξιοποιήσει την ειδική προστασία που παρέχει στα κόμματα το ελληνικό Σύνταγμα, επειδή ψηφίστηκε μετά την πτώση της δικτατορίας και το δημοκρατικό πολιτικό σύστημα ήθελε να διακόψει κάθε σχέση με το προδικτατορικό παρελθόν. Αλλά αυτή η εξωτερική μορφή του πολιτικού κόμματος που είχε λάβει η εγκληματική οργάνωση ήταν αρκετή για να της εξασφαλίσει μια μακροχρόνια ασυλία από ένα πολιτικό σύστημα που είχε παγιδευτεί στη θεωρία ότι «διώκονται οι δράστες συγκεκριμένων πράξεων» και όχι «οι ιδεολογίες, όσο ακραίες κι αν είναι». Ομως στην περίπτωση της Χρυ-

Η «Εφ.Συν.» υπήρξε η μοναδική εφημερίδα που εξαρχής επισήμανε τον κίνδυνο για τη δημοκρατική ελληνική κοινωνία που αποτελούσε αυτή η εξέλιξη, ξεκινώντας από το πρώτο της φύλλο μια καμπάνια για τη θεσμική αντιμετώπιση της Χρυσής Αυγής (5.12.2012)

Η θυσία του Παύλου Γνωρίζουμε ότι χρειάσ τηκε να υπάρξει ένας Ελληνας νέος νεκρός από τη Χρυσή Αυγή, ο αντιφασίστας ράπερ Παύλος Φύσσας, ώστε να ξεσηκωθεί ένα μαζικό αντιφασιστικό κίνημα και να υποχρεωθεί η κυβέρνηση Σαμαρά να διακόψει το υπόγειο φλερτ με τους ναζιστές και να οδηγήσει την υπόθεση στη Δικαιοσύνη. Αλλά καταλυτικό ρόλο σ’ αυτές τις εξελίξεις έπαιξε και η απόφαση της Χρυσής Αυγής το καλοκαίρι του 2013 να κλιμακώσει το επίπεδο βίας που ασκούσε σε όλη την Ελλάδα. Μια βδομάδα πριν από τη δολοφονία του Φύσσα είχε προηγηθεί επίθεση εναντίον μελών του ΚΚΕ, με αποτέλεσμα δέκα σοβαρά τραυματίες. Και λίγες μέρες αργότερα, στις 15.9.2013, η Χρυσή Αυγή εμφανίστηκε με στρατιωτικού τύπου άγημα στον Μελιγαλά της Πελοποννήσου, όπου οι τοπικές αρχές πραγματοποιούσαν μια τελετή μνήμης συμβολική για την ελληνική Ακροδεξιά. Παρόντες ήταν μόνο πολίτες της Δεξιάς με τις οργανώσεις τους. Αυτούς ήταν που προπηλάκισε βίαια η οργάνωση, έχοντας επικεφαλής βουλευτές της Χρυσής Αυγής. Στις δύο αυτές επιθέσεις της η Χρυσή Αυγή έδειξε ότι στρέφεται πλέον ανοιχτά εναντίον της οργανωμένης Αριστεράς με δολοφονικές προθέσεις, αλλά και εναντίον της Δεξιάς. Ηταν ένα βήμα παραπάνω από όσα έκανε η οργάνωση μέχρι τότε. Με τις κινήσεις αυτές φάνηκε ξεκάθαρα η πραγματική της στρατηγική, που έμοιαζε πολύ με τη «στρατηγική της έντασης» που εφάρμοσε η ιταλική Ακροδεξιά τη δεκαετία του 1970, κάτω από την καθοδήγηση μυστικών υπηρεσιών. Στόχος ήταν να δημιουργηθούν συνθήκες τυφλής βίαιης αντιπαράθεσης στο πεζοδρόμιο, να προκληθεί ένας «εμφύλιος χαμηλής έντασης» και επακόλουθα η παρέμβαση του βαθέος κράτους: του στενού κατασταλτικού μηχανισμού, του

●

5-6 Νοεμβρίου 2022

στρατού και της Δικαιοσύνης σε μια μορφή κράτους έκτακτης ανάγκης. Ηταν το εθνικό-φυλετικό κράτος που ευαγγελιζόταν η οργάνωση. Την αξιοποίηση κάποιας εθνικής κρίσης για την επέμβαση της οργάνωσης έχει περιγράψει ο Μιχαλολιάκος και σε άρθρο του στην εφημερίδα της οργάνωσης: «Η κύρια ευκαιρία για εμάς είναι κάποια κρίση του έθνους, είτε αυτή είναι οικονομική, είτε πολιτική, είτε στρατιωτική ή μη στρατιωτική (όπως κάποια αποχώρηση ή κατάληψη ελληνικού εδάφους από κάποιον εξωτερικό εχθρό). Τότε, όταν θα φανεί το πόσο σάπιο είναι το κατεστημένο, εμείς θα φέρουμε ως τίτλους τιμής τις διώξεις μας από αυτό και θα υπερηφανευόμαστε για τη μη επαφή μας με αυτό. Τότε θα πρέπει να δράσουμε και να καθαρίσουμε την Ελλάδα από τα καθάρματα, σκοπεύοντας σε μια κοινωνία πραγματικά λαϊκή και πραγματικά εθνική, όπου οι προδότες δεν θα έχουν θέση». Βέβαια εδώ αντέγραφε ο Μιχαλολιάκος τον Χίτλερ που έλεγε τα ίδια στο ευαγγέλιο του ναζισμού «Ο Αγών μου»: «Μια κυβέρνηση πραγματικά εθνική έπρεπε να βλέπει με καλό μάτι να εκδηλώνονται ταραχές και συγκρούσεις, πράγμα που σήμαινε πως αυτός ο εκνευρισμός ήταν μια τακτοποίηση των λογαριασμών με τους μαρξιστές, τους θανάσιμους εχθρούς του λαού μας. […] Δεν πρέπει ποτέ να ξεχνάμε πως οι πιο αιματηροί εμφύλιοι πόλεμοι γέννησαν κατόπι ένα λαό σκληρό σαν ατσάλι και γεμάτο υγεία. […] Επρεπε λοιπόν τότε, στα 1923, να χρησιμοποιήσουμε τις γροθιές μας ενάντια στα σκουλήκια που κατάτρωγαν το σώμα του λαού μας».

Η δίκη και η διάλυση Ωστόσο και την επαύριο της δολοφονίας του Παύλου Φύσσα η κυβέρνηση Σαμαρά έμοιαζε αμήχανη και ο αρμόδιος υπουργός δήλωνε ότι πρέπει να ψηφιστεί κάποιος νέος νόμος για να αντιμετωπιστεί η εγκληματική δράση της οργάνωσης. Τότε ήταν και πάλι η «Εφ.Συν.» που αντέταξε ότι «Νόμος υπάρχει, κ. Δένδια» (19.9.2013), θυμίζοντας όσα είχε υποστηρίξει ο καθηγητής Ν. Αλιβιζάτος στο πρώτο φύλλο της εφημερίδας μας. Πράγματα, ο κ. Δένδιας συγκέντρωσε τις δικογραφίες για την εγκληματική δράση μελών της Χρυσής Αυγής που εκκρεμούσαν και τις παρέδωσε στην εισαγγελία του Αρείου Πάγου. Ηταν αυτό που έπρεπε να είχε γίνει πολλά χρόνια νωρίτερα. Ακολούθησε μια επίπονη διαδικασία στον δικαστικό μηχανισμό που για πρώτη φορά αντιμετώπιζε κάτι παρόμοιο. Δικαστική απόφαση είχαμε μόλις τον Οκτώβριο του 2020, επτά δηλαδή ολόκληρα χρόνια μετά

W Tου ΠΑΝΟΥ ΖΑΧΑΡΗ τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα. Το δικαστήριο (Μαρία Λεπενιώτη, πρόεδρος, Ανδρέας Ντόκος και Γεσθημανή Τσουλφόγλου, μέλη) κατέληξε στην καταδίκη πολλών στελεχών της για εγκληματικές ενέργειες, αλλά έκρινε και ότι η Χρυσή Αυγή διέθετε τα χαρακτηριστικά μιας εγκληματικής οργάνωσης που προβλέπει το άρθρο 187 του Π.Κ. Ο αρχηγός και τα έξι μέλη του λεγόμενου «Πολιτικού Συμβουλίου» καταδικάστηκαν για διεύθυνση και άλλοι βουλευτές και πυρηνάρχες για ένταξη σε εγκληματική οργάνωση. Ηταν τόσο συντριπτικά τα στοιχεία που είχαν συγκεντρωθεί εις βάρος της οργάνωσης, ώστε στάθηκε αδύνατον να τα αντιμετωπίσουν οι νομικίστικοι ακροβατισμοί της υπεράσπισης ούτε μπορούσε να τα αγνοήσει το δικαστήριο μόνο και μόνο επειδή η ηγεσία της οργάνωσης είχε επιλέξει την τακτική της εξαφάνισης από το δικαστήριο, κάτι που έκανε εξάλλου συστηματικά και στο παρελθόν, χωρίς επιτυχία. Σημαντικό είναι το γεγονός ότι η οργάνωση είχε ουσιαστικά διαλυθεί

Ασφαλώς η ουσιαστική εξάλειψη της Χρυσής Αυγής είναι μια σημαντική νίκη της πολύπαθης ελληνικής δημοκρατίας, αλλά βέβαια δεν εξασφαλίζει καθόλου την υποχώρηση των ακροδεξιών, εθνικιστικών, ρατσιστικών, αντιμεταναστευτικών και αντισημιτικών ιδεών

πολύ νωρίτερα. Πολλοί παρασύρθηκαν από το γεγονός ότι η άσκηση διώξεων σε βάρος στελεχών της οργάνωσης και η προφυλάκιση του ηγετικού της πυρήνα δεν φάνηκε αρχικά να επηρεάζει τους ψηφοφόρους της, και η διερεύνηση του εγκληματικού της χαρακτήρα συνοδεύτηκε με τη σταθεροποίηση αν όχι και άνοδο των εκλογικών της ποσοστών (9,39% στις ευρωεκλογές του 2014, 6,28% και 6,99% στις δυο εθνικές εκλογές του 2015), καθώς και με την κατάκτηση της τρίτης θέσης μεταξύ των κοινοβουλευτικών κομμάτων, μετά τον ΣΥΡΙΖΑ και τη Ν.Δ. Ωστόσο, οι προσεκτικοί παρατηρητές διαπίστωναν από τότε ότι είχε οριστικά διαρραγεί ο δεσμός της ηγεσίας της οργάνωσης με τους πυρήνες των ενεργών μελών της, τα λεγόμενα «τάγματα εφόδου». Οι επιθέσεις δεν σταμάτησαν, αλλά μειώθηκαν αισθητά και πλέον αντιμετωπίζονταν ως αυτό που ήταν. Το αποτέλεσμα ήταν να αμφισβητηθεί για πρώτη φορά η παντοδυναμία του «Αρχηγού» από τους στενούς του συνεργάτες (και συνενόχους) και με

την εκλογική αποτυχία του 2019 να ακολουθήσει η διάσπαση της οργάνωσης σε τρία τουλάχιστον κομμάτια (Μιχαλολιάκος, Λαγός, Κασιδιάρης). Η δίκη σε δεύτερο βαθμό που διεξάγεται ήδη δεν αναμένεται να έχει διαφορετική κατάληξη από την πρώτη. Μοναδική διαφορά είναι η ανοιχτή αντιπαράθεση των καταδικασμένων στελεχών μεταξύ τους, καθώς και η προσπάθειά τους να εμφανιστούν ως «πολιτικά διωκόμενοι», λες και είναι πολιτική δίωξη η δικαστική διερεύνηση των ναζιστικών εγκλημάτων. Ασφαλώς η ουσιαστική εξάλειψη της Χρυσής Αυγής είναι μια σημαντική νίκη της πολύπαθης ελληνικής δημοκρατίας, αλλά βέβαια δεν εξασφαλίζει καθόλου την υποχώρηση των ακροδεξιών, εθνικιστικών, ρατσιστικών, αντιμεταναστευτικών και αντισημιτικών ιδεών που συνέβαλαν στην ανάδειξη της Χρυσής Αυγής σε «κοινοβουλευτικό κόμμα». Ωστόσο, μετά τη δεκαετή δράση της Χρυσής Αυγής κανείς δεν μπορεί να προσποιηθεί ότι οι ιδέες αυτές είναι αθώες, θεμιτές και… χριστιανικές.

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

5-6 Νοεμβρίου 2022

●

ΕΛΛΑΔΑ 2012-2021: ΤΟ ΑΠΟΘΕΜΑ ΠΑΓΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ ΜΕΙΩΝΕΤΑΙ ΔΙΑΡΚΩΣ

10 χρόνια οικονομικής και κοινωνικής παρακμής Του ΠΑΝΟΥ ΚΟΣΜΑ p.kosmas@efsyn.gr

« Η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα όπου ο κατώτατος μισθός είναι κατώτερος του 2012 ακόμη και ύστερα από τις τελευταίες αυξήσεις

άν δεν έρθει η συμφωνία την Τετάρτη, θα παρέμβουν οι δυνάμεις της αστικής τάξης, θα απαντήσουμε πολύ διαφορετικά οι πολίτες της δημιουργίας» - Βαγγέλης Μεϊμαράκης, μεταβατικός πρόεδρος της Ν.Δ., 7 Ιουλίου 2015 (δύο μέρες μετά το δημοψήφισμα και τη συντριπτική νίκη του «Οχι») Δεν το ισχυριζόμαστε εμείς, το τεκμηριώνουν τα επίσημα στατιστικά στοιχεία: στη 10ετία 2012-2021 η Ελλάδα παρακμάζει διαρκώς οικονομικά και κοινωνικά. Το απόθεμα παγίου κεφαλαίου (ο πιο ασφαλής δείκτης της παραγωγικής δυναμικότητας μιας χώρας) μειώνεται διαρκώς, ο συνολικός αριθμός εργαζομένων μειώνεται διαρκώς, η παραγωγικότητα είναι πολύ κάτω από τα επίπεδα του 2012, ο ονομαστικός κατώτατος μισθός και το όριο της φτώχειας είναι επίσης κάτω από τα επίπεδα του 2012, το μερίδιο

Η παρακμή του παραγωγικού δυναμικού σε 4 δείκτες 1. Η ΜΟΝΗ ΧΩΡΑ της Ευρωπαϊκής Ενωσης που το συνολικό πάγιο κεφάλαιο μειώνεται διαρκώς! Το Απόθεμα Παγίου Κεφαλαίου (Net Capital Stock στις επίσημες στατιστικές) είναι το συνολικό πάγιο κεφάλαιο που δεν απαξιώθηκε ή καταστράφηκε και εξακολουθεί να λειτουργεί παραγωγικά˙ είναι ο θεμελιώδης δείκτης για τον παραγωγικό δυναμισμό μιας χώρας. Τα επίσημα στατιστικά στοιχεία της στατιστικής βάσης δεδομένων της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (AMECO macroeconomic data bases) αποτυπώνονται στον πίνακα:

της εργασίας στο προϊόν μειώνεται διαρκώς στα χαμηλότερα ευρωπαϊκά επίπεδα, ο πληθυσμός στη διάρκεια της 10ετίας μειώθηκε κατά σχεδόν μισό εκατομμύριο κατοίκους, η Ελλάδα περιλαμβάνεται στην ομάδα των ευρωπαϊκών χωρών με τους υψηλότερους δείκτες κοινωνικής δυστυχίας. Το ακόμη πιο εντυπωσιακό είναι ότι στους περισσότερους από αυτούς τους δείκτες η Ελλάδα είναι η μόνη

Απόθεμα παγίου κεφαλαίου (σε δισ. ευρώ) ΕΤΟΣ

ΑΠΟΘΕΜΑ ΠΑΓΙΟΥ ΚΕΦΑΛΑΙΟΥ

2012

759,8

2013

747,8

2014

736,4

2015

726,0

2016

716,6

2017

709,5

2018

702,0

2019

694,4

2020

687,3

2021

684,3

Οσον αφορά αυτόν τον δείκτη, η Ελλάδα είναι η μοναδική χώρα της Ευρωπαϊκής Ενωσης (μηδέ των συνδεδεμένων Αλβανίας, Μαυροβουνίου, ΒοσνίαςΕρζεγοβίνης, Βόρειας Μακεδονίας εξαιρουμένων) που το Απόθεμα Παγίου Κεφαλαίου όχι μόνο είναι κάτω από τα επίπεδα του 2012, αλλά μειώνεται διαρκώς από χρόνο σε χρόνο!

χώρα της Ε.Ε. με αρνητικές επιδόσεις σε σχέση με το 2012 - μια αρνητική ευρωπαϊκή εξαίρεση! Η κατά τον Μεϊμαράκη ασ τική τάξη, που την ταύτιζε με τους «πολίτες της δημιουργίας», επέβαλε μαζί με τους δανειστές στον ΣΥΡΙΖΑ το 3ο Μνημόνιο τον Ιούλιο του 2015 και επομένως αποκατέστησε ξανά -και πλήρως- το διευθυντικό της δικαίωμα στην κοινωνία, αυτό που άσκησε ενά-

ντια στη θέληση της κοινωνικής πλειονότητας με το πρώτο και το δεύτερο Μνημόνιο. Εχοντας αυτή την ευθύνη τα στατιστικά στοιχεία μαρτυρούν ότι βαρύνεται με μια θεαματική ιστορική αποτυχία. Υπό την αδιαφιλονίκητη ηγεσία της η Ελλάδα παρακμάζει. Στα κείμενα που ακολουθούν παραθέτουμε τα τεκμήρια αυτής της παρακμής με βάση τα επίσημα στατιστικά στοιχεία.

2. Η ΜΟΝΗ ΧΩΡΑ της Ευρωπαϊκής Ενωσης που ο πληθυσμός των εργαζομένων είναι κάτω από τα επίπεδα του 2012.

3. Η ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΧΩΡΑ της Ε.Ε. που η παραγωγικότητα είναι κάτω από τα επίπεδα του 2012!

Αριθμός εργαζομένων (χιλιάδες)

Παραγωγικότητα*

ΕΤΟΣ

ΑΡΙΘΜΟΣ

ΕΤΟΣ

2012

5.519,5

2012

41,7

2013

5.631,1

2013

40,9

2014

5.716,9

2014

39,7

2015

5,487,6

2015

40,8

2016

5.584,5

2016

39,3

2017

5.456,0

2017

39,9

2018

5.547,6

2018

38,8

2019

5.501,1

2019

39,1

2020

5.389,4

2020

36,1

5.298,0

2021

38,9

2021

Σε μια δεκαετία αφαιρέθηκαν από την παραγωγή περίπου 220.000 άτομα

ΠΑΡΑΓ/ΤΗΤΑ

*ΑΕΠ ανά απασχολούμενο - σε σταθερές τιμές, χιλιάδες ευρώ

●

5-6 Νοεμβρίου 2022

Κρίση αναπαραγωγής των εργαζόμενων τάξεων 1. Η ΧΩΡΑ ΤΗΣ Ε.Ε. με τη μεγαλύτερη πτώση του Μεριδίου της Εργασίας στο προϊόν από το 2012.

Μερίδιο της Εργασίας στο Προϊόν* ΕΤΟΣ

ΜΕΡΙΔΙΟ

2012

54,7

2013

52,2

2014

52,4

2015

50,8

2016

51,2

2017

51,0

2018

50,5

2019

50,3

2020

54,6

2021

50,3

2022

48,6

αυτές σχετίζονται κατεξοχήν με το γεγονός ότι η Ελλάδα είναι (ξανά!) η μοναδική χώρα όπου ο κατώτατος μισθός είναι κατώτερος του 2012 ακόμη και ύστερα από τις τελευταίες αυξήσεις - και χωρίς να υπολογίσουμε την επιπρόσθετη, πραγματική μείωσή του λόγω πληθωρισμού και ακρίβειας. 2. ΣΤΗΝ ΟΜΑΔΑ των χωρών με τους υψηλότερους δείκτες κοινωνικής και υλικής στέρησης. Αυτό ισχύει παρ' όλο που οι δείκτες αυτοί δεν λένε όλη την αλήθεια για την έκταση της φτώχειας και της κοινωνικής δυστυχίας, επειδή μόνο στην Ελλάδα σε ολόκληρη την Ευρώπη το όριο της φτώχειας είναι χαμηλότερο από τα επίπεδα του 2012. Ο λόγος είναι ότι το όριο της φτώχειας είναι το 60% του διάμεσου μισθού - και όπως είπαμε ήδη αυτός είναι κάτω από τα επίπεδα του 2012. Η στατιστική αυτή «οφθαλμαπάτη» θα αρκούσε από μόνη της για

Ποσοστό (%) εργαζόμενων φτωχών άνω των 18 ετών Ελλάδα

*Το ποσοστό επί του ΑΕΠ (δηλαδή του πλούτου που παράγεται σε ένα έτος στη χώρα) που κατανέμεται στους εργαζόμενους πρωτογενώς, δηλαδή μέσα από την παραγωγή και πριν από τις κοινωνικές μεταβιβάσεις. Το υπόλοιπο μέχρι το 100% είναι εισοδήματα του κεφαλαίου

Η ΜΕΙΩΣΗ ΤΟΥ ΜΕΡΙΔΙΟΥ της Εργασίας στο Προϊόν από το 2012 έως και το 2021 κατά 4,3 ποσοστιαίες μονάδες σημαίνει ότι η εργασία έχασε εισόδημα 8 δισ. ευρώ (που μεταφέρθηκε στα εισοδήματα του κεφαλαίου) μόνο στην πρωτογενή παραγωγή, δηλαδή χωρίς να υπολογίσουμε τις απώλειες στον «κοινωνικό μισθό» (συντάξεις, επιδόματα, παροχές υγείας και παιδείας κ.λπ.). Οι απώλειες

Ισπανία Ιταλία Ρουμανία Πορτογαλία

Ποσοστό (%) υλικής και κοινωνικής στέρησης Ρουμανία Ελλάδα Βουλγαρία

Πληθυσμός* ΕΤΟΣ

ΠΛΗΘΥΣΜΟΣ

11.045,0

2013

10.965,2

2014

10.892,4

2015

10.820,9

2016

10,776,0

2017

10.754,7

2018

10.732,9

2019

10.721,6

2020

10.710,0

2021

10.669,2

*Σε χιλιάδες

Ο δείκτης του πληθυσμού δεν έχει μόνο προφανή κοινωνική διάσταση, αλλά είναι εξίσου παραγωγικός δείκτης, αφού σχετίζεται με τον πληθυσμό των εργαζομένων, με τη δυνατότητα να καλυφθεί η ζήτηση εργατικών χεριών σε συγκεκριμένους κλάδους και με τις ασφαλιστικές εισφορές. Η (μεγάλη) μείωση του πληθυσμού έχει και κοινωνικές συνέπειες: πέρα από την αποδυνάμωση των ασφαλιστικών ταμείων, γήρανση του πληθυσμού.

Ποσοστό (%) σοβαρής στέρησης στέγασης

Ελλάδα

5,8

Λετονία

11,5 8,6 6,1

Βουλγαρία Ιταλία

Ποσοστό (%) ενήλικων ατόμων που κινδυνεύουν από φτώχεια ή κοινωνικό αποκλεισμό (ποσοστό φτώχειας)

Ελλάδα

31,7 27,8 34,4 27,8

Βουλγαρία Ισπανία Ρουμανία Ισπανία

Ποσοστό (%) υλικής στέρησης για παιδιά 1-15 ετών

(άτομα άνω των 16 ετών)

4. Η ΜΟΝΑΔΙΚΗ ΧΩΡΑ στην Ε.Ε. της οποίας ο συνολικός πληθυσμός μειώνεται διαρκώς από χρόνο σε χρόνο!

2012

11,3 12,7 11,6 15,6 11,2

να ωραιοποιήσει κατά πολύ τις στατιστικές της φτώχειας, αλλά το πρόβλημα έχει τέτοια έκταση ώστε, παρ’ όλα αυτά, οι επίσημοι δείκτες να είναι πολύ υψηλοί. Με βάση τα στοιχεία της Eurostat, σε 5 βασικούς δείκτες η Ελλάδα ανήκει στην πρώτη ταχύτητα των χωρών με τους υψηλότερους δείκτες:

46,3

Ελλάδα

26,5 22,1 18,3

70,8 67,9

Ρουμανία Βουλγαρία Λετονία

Ο πληθωρισμός και ο νέος κύκλος απωλειών Κ Α Ι Ε Ν Ω ο π ροηγούμε νος κύκ λος απαξίωσ ης μισθών, εισοδημάτων και κοινωνικού κράτους δεν έχει κλείσει, ένας νέος ανοίγει καθώς ενέσκηψε ο υψηλός πληθωρισμός και η (πολύ υψηλότερη για τα λαϊκά νοικοκυριά) ακρίβεια. Ο υψηλός πληθωρισμός ισοδυναμεί με γενναίο «κούρεμα» των μισθών και του κοινωνικού κράτους (μείωσ η π ραγματικού μισθού και πραγματικού εισοδήματος) που ξεπερνά κατά πολύ τις πρόσφατες αυξήσεις του κατώτατου μισθού και με γενναίο «κούρεμα» της πραγματικής αξίας των καταθέσεων. Το 2012, με το δεύτερο Μνημόνιο, ο κατώτερος μισθός μειώθηκε κατά 22,5%. Τώρα, με την ακρίβεια στο καλάθι του λαϊκού νοικοκυριού να υπολογίζεται σε διπλάσια του πληθωρισμού, έχουμε μια δεύτερη, σιωπηλή και χωρίς να την αποφασίσει κανείς, μείωση μισθών και εισοδημάτων ανάλογης τάξης μεγέθους. Επιπλέον ανανεώνονται οι γνωστές απειλές: ύφεση (άρα ένταση της φτώχειας και της ανεργίας), νέα γενιά «κόκκινων» δανείων κ.λπ.

38,3

Το οξύμωρο σχήμα: ανάπτυξη για λίγους ΩΣΤΟΣΟ ΜΙΑ ΠΡΩΤΗ αυθόρμητη αντίρρηση, όχι κατ’ ανάγκη κακοπροαίρετη, είναι η εξής: μα δεν βγήκαμε από τα μνημόνια το 2018 και από το καθεστώς της ενισχυμένης εποπτείας τον Αύγουστο του 2022, δεν επανήλθε η οικονομία σε θετικούς ρυθμούς ανάπτυξης ήδη από το 2017, δεν προβλέπεται για το 2022 μια θηριώδης αύξηση του ονομαστικού ΑΕΠ πάνω από 10%, δεν μειώνεται το δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ, δεν παίζει ρόλο το «μαξιλάρι» ρευστότητας των περίπου 38 δισ. ευρώ που μας προφυλάσσει από μια κρίση χρέους, δεν «κατέφθασαν» οι πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης, δεν αυξήθηκαν οι εξαγωγές; Ναι, είναι αλήθεια όλα αυτά. Το πρόβλημα είναι ότι παρ’ όλα αυτά η Ελλάδα παρακμάζει. Φαίνεται οξύμωρο, αλλά είναι η πραγματικότητα και η εξήγηση είναι απλή: το μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης που έχει εγκαθιδρυθεί με τα μνημόνια μοιάζει με μινώταυρο που κανιβαλίζει την εργασία (μισθούς και κοινωνικό κράτος) αλλά και μικρομεσαίους (είτε

επιχειρηματίες, είτε μικρομεσαίου εισοδήματος στρώματα εργαζομένων ή αυτοαπασχολούμενων). Ο προσανατολισμός της οικονομίας στην «εξωστρέφεια» (εξαγωγές) και όχι στην εσωτερική κατανάλωση κάνει αυτό το μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης ακόμη πιο αδιάφορο για την τύχη των εργαζόμενων και των μικρομεσαίων. Η αστική τάξη και οι «πολίτες της δημιουργίας» του κ. Μεϊμαράκη, της Ν.Δ. και της σημερινής κυβέρνησης κανιβαλίζουν όχι μόνο το εισόδημα, τις κατακτήσεις και τα δικαιώματα των εργαζομένων, αλλά και τα αδύναμα μέλη της δικής τους τάξης – και αυτή η διαδικασία συνεχίζεται ακόμη, 13 χρόνια μετά το πρώτο Μνημόνιο. Οι εξαγωγές αυξάνονται, αλλά οι εισαγωγές αυξάνονται με μεγαλύτερους ρυθμούς, το δε «μαξιλάρι» των ρευστών διαθεσίμων και οι διεθνείς «εγγυήσεις» για το ελληνικό χρέος είναι ο θώρακας αυτού του μοντέλου ανάπτυξης για λίγους και διαρκώς λιγότερους.

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

5-6 Νοεμβρίου 2022

●

2012-2022 Της ΧΡΙΣΤΙΝΑΣ ΚΟΨΙΝΗ

Τ Οι αλλαγές στην αγορά εργασίας δεν οδηγούν σε φτωχοποίηση μόνο ένα μεγάλο τμήμα των εργαζομένων. Οδηγούν σε απίσχνανση και τα ασφαλιστικά ταμεία, τα οποία ήδη από το 2010, με το περίφημο PSI, είχαν υποστεί αφαίμαξη των αποθεματικών τους. Καθώς δε με τις διαδοχικές μειώσεις οι συντάξεις έχουν μετατραπεί σε επιδόματα, γίνεται κανόνας κάθε οικογένεια να έχει και έναν ή δύο ανέργους τους οποίους καλείται να υποστηρίξει οικονομικά η μειωμένη σύνταξη των παππούδων

ην ηµέρα που εκδίδεται

το πρώτο φύλλο της «Εφ. Συν.», στις 5 Νοεμβρίου 2012, η χώρα κλυδωνίζεται από ακόμη μία απεργία. Αυτή τη φορά οι δικηγόροι απέχουν από τα δικαστήρια με απόφαση της ολομέλειας των συλλόγων τους οι οποίοι διαμαρτύρονται για τον τρόπο που ανοίγει το επάγγελμα καθ’ υπόδειξιν των πιστωτών. Στη Βουλή την ίδια μέρα έχει ξεκινήσει η συζήτηση για τον κρατικό προϋπολογισμό, αλλά αυτό αποτελεί μια υπολεπτομέρεια στα δελτία ειδήσεων, γιατί το θέμα που κυριαρχεί στην επικαιρότητα της ημέρας δεν είναι άλλο από τη νέα παράταση στην καθυστέρηση εκταμίευσης της δόσης των 31,5 δισ. ευρώ. Καθυστέρηση που προκαλεί ανησυχία καθώς σε λίγες ημέρες, στις 16 Νοεμβρίου, το ελληνικό Δημόσιο θα πρέπει να καταβάλει τουλάχιστον 5 δισ. ευρώ από τη λήξη ομολόγου και οι πιστωτές σιωπούν. Η καθυστέρηση, όπως προκύπτει και από τις δηλώσεις που κάνει την ίδια μέρα ο τότε υπουργός Οικονομικών Γ. Στουρνάρας εξερχόμενος από το μέγαρο Μαξίμου, ουδεμία σχέση έχει με την ελληνική κυβέρνηση η οποία, επανανομοθετώντας όλες (περίπου 70) τις επονομαζόμενες αιρεσιμότητες που παρέμεναν εκκρεμείς από το πρώτο Μνημόνιο, έχει πει σε όλα «ναι», επιφέροντας δραματικές συνέπειες στη συμπίεση των μισθών και στην απορρύθμιση των εργασιακών σχέσεων.

Η δεκαετία της εργασιακής απορρύθμισης και οι εκκρεμείς προσδοκίες από τη διακυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ

Η μνημειώδης ΠΥΣ6 του 2012 Η χρονιά που εκδίδεται η «Εφ. Συν.» θα μείνει στην Ιστορία ως η χρονιά που μπαίνει σε εφαρμογή η πλήρης υποτίμηση μισθών, συντάξεων και επιδομάτων. Μετά την υπογραφή του δεύτερου Μνημονίου τον Φεβρουάριο του 2012, από τη βραχύβια κυβέρνηση Λουκά Παπαδήμου, η πράξη του υπουργικού συμβουλίου 6, στις 28 Φεβρουαρίου, είναι αυτή που θα συμπυκνώσει τη μανία αποδόμησης των εργασιακών, «επιβάλλοντας πρωτοφανή συμπίεση των αμοιβών στην Ελλάδα μετά την περίοδο της Κατοχής και σηματοδοτώντας τη μετέπειτα εξέλιξή της ως χώρας χαμηλού εργασιακού κόστους» (Γ. Κουζής, σελ. 130 «Η μεγάλη εργασιακή απορρύθμιση», εκδόσεις Τόπος). Μεταξύ των νομοθετικών παρεμβάσεων που στοχεύουν στη μείωση του κόστους εργασίας και στην ελαστικοποίηση εργασίας και μισθών, που θα διαρκέσουν από μια 7ετία έως και περισσότερο από 10 χρόνια

(όπως συνέβη, επί παραδείγματι, με την αναστολή των τριετιών έως ότου η ανεργία καταμετρηθεί στο 10% του εργατικού δυναμικού), σταχυολογούμε τις εξής: ● Τη μείωση των κατώτατων μισθών κατά 22% (κατά 32% για τους νέους μέχρι 25 ετών) και την κατάργηση της εθνικής γενικής συλ λογικής σύμβασης (ΕΓΣΣΕ) για τα έτη 20102012. Οδηγεί αυτομάτως σε μείωση του κατώτατου μισθού από τα 751 στα 586 ευρώ (μικτά) και στα 511 για τους νέους. Επερχόμενη και η πτώση των επιδομάτων που εξαρτώνται από τον κατώτατο, όπως είναι το επίδομα ανεργίας το οποίο από τα 461 υποχωρεί στα 361 ευρώ. Οσο για τον υποκατώτατο που είχε θεσμοθετηθεί ήδη με το πρώτο Μνημόνιο, το 2012 η περαιτέρω μείωσή του μετατρέπει σε μαθητευόμενους όλους του νέους έως 25 ετών. ● Την απαγόρευση των αυξήσεων

πολυετίας (επιδόματα τριετιών), τη μείωση του χρόνου μετενέργειας των συμβάσεων στους 3 μήνες (από τους 6), την κατάργηση της μονομερούς προσφυγής στη διαιτησία, η οποία υπόκειται σε μεγάλους περιορισμούς και απαξίωση. ● Την άρση της μονιμότητας βάσει κανονισμών και συμβάσεων που ίσχυαν μέχρι τότε για τους εργαζομένους στον ευρύτερο δημόσιο τομέα. Ο μνημονιακός νόμος θέτει όρο τη μείωση κατά 140.000 στο Δημόσιο και καταργεί τους Οργανισμούς Εργατικής Κατοικίας και Εργατικής Εστίας καθώς και τις εισφορές που κατέβαλλαν οι εργοδότες για κοινωνική πολιτική των μισθωτών. ● Την πλήρη απελευθέρωση των μέτρων για τον δανεισμό των εργαζομένων από εταιρείες (ιδιωτικά γραφεία ευρέσεως εργασίας) που σταδιακά υποκαθιστούν -μέχρι και τη σημερινή τους κορύφωση- τον

πρώην ΟΑΕ Δ σ την τοποθέ τησ η ανέργων στην αγορά εργασίας. Στην πράξη, συνδικάτα, κλαδικές συμβάσεις, ΟΜΕΔ αποκαθηλώνονται για χρόνια καθώς το τρίτο μεγάλο κύμα νεοφιλελεύθερων παρεμβάσεων (το πρώτο χρονολογείται ήδη από το 2010) θα συνεχιστεί και από την κυβέρνηση συνεργασίας (Ν.Δ., ΠΑΣΟΚ, ΔΗΜΑΡ), επιφέροντας τις εξής, μεταξύ άλλων πολλών, καίριες αλλαγές που επιχειρούσαν χρόνια να εξασφαλίσουν ο Σύνδεσμος Βιομηχανιών Βορείου Ελλάδος (ο οποίος μάλιστα θα γίνει μέσα στη δεκαετία κι ένας ακόμη από τους επίσημους εθνικούς εργοδοτικούς φορείς), φυσικά και ο ΣΕΒ. Με τη βοήθεια της τρόικας εξασφαλίζουν: ● Διευκόλυνση των απολύσεων μέσω της μείωσης του κόστους των απολύσεων και μάλιστα σε μια περίοδο που η ανεργία το 2013 θα αγγίξει το 28%! Από τους 24 μήνες που ήταν μέχρι το 2010 ο μέγιστος χρόνος προειδοποίησης της απόλυσης μειώνεται στους 4 μήνες με ανάλογη μείωση των αποζημιώσεων. ● Αύξηση του ανώτατου ημερήσιου ωραρίου εργασίας στις 13 ώρες με επαναφορά του 6ήμερου εργασίας στα εμπορικά καταστήματα, χαλάρωση των ελέγχων για τις υπερωρίες, περιορισμό (από το 2014) των ημερών επιδότησης ανεργίας. Οι αλλαγές στην αγορά εργασίας δεν οδηγούν σε φτωχοποίηση μόνο ένα μεγάλο τμήμα των εργαζομένων. Οδηγούν σε απίσχνανση και τα ασφαλιστικά ταμεία, τα οποία ήδη από το 2010, με το περίφημο PSI, είχαν υποστεί αφαίμαξη των αποθεματικών τους. Καθώς δε με τις διαδοχικές μειώσεις οι συντάξεις έχουν μετατραπεί σε επιδόματα, γίνεται κανόνας κάθε οικογένεια να έχει και έναν ή δύο ανέργους τους οποίους καλείται να υποστηρίξει οικονομικά η μειωμένη σύνταξη των παππούδων. Στο τότε ΙΚΑ, που κάποτε αποτελούσε τη βασικότερη εγγύηση η ασφάλιση του εργαζομένου σε αυτό, επικρατεί αλαλούμ. Από τον Μάρτιο του 2009 έως τον αντίστοιχο

●

5-6 Νοεμβρίου 2022

R Tου ΒΑΓΓΕΛΗ ΠΑΠΑΒΑΣΙΛΕΙΟΥ μήνα του 2012 το ΙΚΑ έχασε περίπου 390.000 ασφαλισμένους, 62.452 εργοδότες κοινών επιχειρήσεων και 23.969 οικοδομοτεχνικές εταιρείες. Η ύφεση κατήργησε τις εισφορές που κατέβαλε 1 στους 4 ασφαλισμένους στο Ιδρυμα και «διέγραψε» το 10% των επιχειρήσεων. Την ίδια περίοδο επιβαρύνθηκε με διπλάσιο κόστος συνταξιοδοτικών δαπανών λόγω του κύματος συνταξιοδοτήσεων που προκλήθηκε από τις απολύσεις και τη μεταρρύθμιση που, ενώ στα χαρτιά εξασφάλιζε οικονομίες, είτε με την αύξηση του ορίου ηλικίας είτε με τη μείωση των συντάξεων, στην πράξη οδήγησε σε πανικό εξόδου ρύθμισης.

Οι αντεργατικοί νόμοι Μητσοτάκη οικοδομήθηκαν πάνω στις ρυθμίσεις των μνημονίων Κανένα από τα μέτρα απορρύθμισης των εργασιακών σχέσεων που προώθησε μετά το 2019 η κυβέρνηση Μητσοτάκη (μέτρα καταστολής του απεργιακού δικαιώματος, αύξηση απολύσεων και εκδίωξης των συνδικαλιστών, όπως γίνεται στη «Μαλαματίνα», άρση τής απο κοινού ευθύνης εργολάβου και υπεργο-

λάβου) δεν θα ήταν δυνατό να λειτουργήσει εάν δεν είχε προηγηθεί η προετοιμασία που πρόσφεραν τα τρία μνημόνια που προηγήθηκαν. Η ΕΓΣΣΕ παραμένει στον πάγο 10 χρόνια μετά την αναστολή της και οι αναπροσαρμογές στον κατώτατο μισθό το 2022 έγιναν και πάλι με διοικητική παρέμβαση, ενώ αλλαγές όπως η τελευταία στον ΟΑΕΔ με τον εξοβελισμό των εκπροσώπων της ΓΣΕΕ και των εργοδοτικών οργανώσεων από τη διοίκησή του δεν είχαν επιχειρηθεί ούτε κατά τη διάρκεια των μνημονίων.

Μια προσδοκία που επιμένει στη δικαίωσή της Η «Εφ.Συν.» συνέχισε να παρακολουθεί με κριτική ματιά τις εργασιακές σχέσεις και κατά τη χρονική περίοδο διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ, από το 2015 μέχρι και το 2019. Περίοδος που σηματοδοτήθηκε από την επιβολή του τρίτου Μνημονίου, τις εκβιαστικές και τιμωρητικές πιέσεις της τρόικας αλλά και τις προσπάθειες της τότε κυβέρνησης Τσίπρα να ανακτηθεί μέρος της ονομαστικής αξίας που είχε υποστεί ο εργατικός μισθός με την αύξηση σε ποσοστό 11% του κατώτατου μισθού (από τα

Η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ αναγκάστηκε να υποκύψει στις πιέσεις του ΔΝΤ, να αποδεχθεί τη θέσπιση του ελάχιστου εισοδήματος ως χρηματικού συμπληρώματος που θα κάλυπτε τις ανάγκες μιας πλήρως απορρυθμισμένης αγοράς εργασίας και να εγκαταλείψει παντελώς το όραμα της κοινωνικής οικονομίας

586 στα 650 ευρώ) στις αρχές του 2019 και την κατάργηση του υποκατώτατου μισθού. Σημαντική ήταν η διάταξη για την καθιέρωση του βάσιμου λόγου απόλυσης σ τους μισθωτούς με συμβάσεις αορίστου χρόνου. Διάταξη την οποία κατήργησε αμέσως μετά η κυβέρνηση Μητσοτάκη μαζί με άλλες θετικές ρυθμίσεις (όπως π.χ. για τη συνυπευθυνότητα εργολάβου-υπεργολάβου). Οι προσδοκίες και στα εργασιακά με την πρώτη κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ ήταν πολύ μεγάλες. Ωστόσο δεν μπόρεσε να δώσει το διαφορετικό στίγμα της αριστερής αντίληψης στον τομέα της απασχόλησης. Κι αυτό, αν θεωρηθεί ότι ήταν εξαιρετικά δύσκολο την πρώτη διετία, δεν κατόρθωσε να το πράξει ούτε στην 11μηνη μεταμνημονιακή περίοδο που ακολούθησε μέχρι τις εκλογές του ’19. Κυρίως, δεν μπόρεσε, δεν πίστεψε ή δεν τόλμησε να εντάξει όχι μόνο ως στοιχείο της κοινωνικής αλλά κυρίως της δημοσιονομικής και αναπτυξιακής πολιτικής μιας αριστερής κυβέρνησης ένα πρόγραμμα μαζικής και εγγυημένης απασχόλησης. Αν και το επαγγέλθηκε (μιλούσε

για δημιουργία 300.000 θέσεων εργασίας και για ένα εκτεταμένο πρόγραμμα τριετούς εγγυημένης απασχόλησης), σ τη συνέχεια το εγκατέλειψε αντικαθιστώντας το με την ανάδειξη της επιδοματικής πολιτικής ως της κυρίαρχης ταυτότητάς της. Ομως, την ώρα που το 75% των πολιτών κάτω από το όριο της φτώχειας ήταν ταυτοχρόνως άνεργοι, η εργασία και όχι το επίδομα ήταν κυρίαρχη ανάγκη. Τελικώς, είτε γιατί δεν πείστηκε από ένα πρόγραμμα που έμεινε να υποστηρίζει μόνο η τότε αναπληρώτρια υπουργός Εργασίας, Ρ. Αντωνοπούλου, είτε γιατί η τρομερή επιτήρηση δεν του επέτρεπε να επενδύσει 3 δισ. σε μια αριστερής ταυτότητας πολιτική απασχόλησης, η κυβέρνηση ΣΥΡΙΖΑ αναγκάστηκε να υποκύψει στις πιέσεις του ΔΝΤ, να αποδεχθεί τη θέσπιση του ελάχιστου εισοδήματος ως χρηματικού συμπληρώματος που θα κάλυπτε τις ανάγκες μιας πλήρως απορρυθμισμένης αγοράς εργασίας και να εγκαταλείψει παντελώς το όραμα της κοινωνικής οικονομίας, το οποίο φυσικά όταν επανήλθε στην κυβέρνηση η Ν.Δ. το διέλυσε παντελώς.

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

5-6 Νοεμβρίου 2022

Του ΓΙΑΝΝΗ ΚΙΜΠΟΥΡΟΠΟΥΛΟΥ

ταν κάποτε μια ήπειρος

-δηλαδή τι ήπειρος, ούτε καν μισή, μια χούφτα κράτη- που από τότε που γεννήθηκε είχε ένα όνειρο: «Οταν μεγαλώσω θέλω να γίνω μια μεγάλη ένωση κρατών. Θέλω να γίνω οι Ηνωμένες Πολιτείες της Ευρώπης». Από τότε που γεννήθηκε/ιδρύθηκε μεγάλωνε στη σκιά του υπερατλαντικού νονού της. Εν μέρει τον είχε πρότυπο κι ήθελε να του μοιάσει, γιατί αυτός ήταν ήδη οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, μεγάλες, ηγεμονικές, σκοτεινές και φωτεινές ταυτόχρονα. Αλλά ταυτόχρονα ήθελε να απαλλαγεί από την κηδεμονία του και να γίνει πολύ καλύτερή του. Και σε πολλά πράγματα ακόμη και αντίθετή του. Κάθε δεκαετία που έκλεινε και περνούσε το κατώφλι της επόμενης, η μισοήπειρός μας έλεγε αποφασιστικά στον εαυτό της: «Αυτή είναι η δεκαετία μου!». Ομως, κάθε δεκαετία κάτι συνέβαινε. Μια κρίση πλανητική, περιφερειακή ή εσωτερική την έφερνε ακόμη και στα πρόθυρα διάλυσης και συνέτριβε το όνειρό της να γίνει η μεγαλύτερη πολυεθνική, διακρατική ένωση του κόσμου, η ισχυρότερη και πιο εξωστρεφής οικονομία του πλανήτη, η φωτεινότερη, ανεκτικότερη και βαθύτερη δημοκρατία στην ιστορία της ανθρωπότητας. Κάθε δεκαετία, σ τα 70 και κάτι χρόνια ύπαρξης και μεγέθυνσής της, ήταν ένα έμφραγμα, ένα ζοφερό déjà vu. Το ίδιο συνέβη και στη δεκαετία που πέρασε. Η δεκαετία που πέρασε -κατά το μ.Ε. (=μετά Εφ.Συν.) ημερολόγιο, με έτος 1 το 2012- ήταν δεκαετία υπαρξιακής κρίσης για την Ε.Ε. Η κρίση χρέους, με την Ελλάδα στο επίκεντρο, απορρόφησε το μεγαλύτερο μέρος της πολιτικής ικμάδας της. Καθώς η ηγεσία της, υπό γαλλογερμανική κυρίως επιρροή, αναλώθηκε σε μεγάλο βαθμό στο να υφάνει ένα περίπλοκο θεσμικό πάτσγουορκ που της επέτρεψε πρωτοφανείς περιορισμούς στις εθνικές κυριαρχίες των χωρών, ιδιαίτερα αυτών που τους επιβλήθηκαν μνημόνια (Ελλάδα, Κύπρος, Πορτογαλία, Ισπανία, Ιρλανδία), παρακολουθούσε μάλλον αμήχανα και εξ αποστάσεως τις τεράστιες γεωπολιτικές ανακατατάξεις. Ιδιαίτερα στη νοτιοανατολική γειτονιά της, με επίκεντρο τη συριακή κρίση και τον πόλεμο δι’ αντιπροσώπων που διεξαγόταν εκεί. Ισως γι’ αυτό η Σουηδική Ακαδημία επέλεξε να βραβεύσει την Ε.Ε. τον Οκτώβριο του 2012 με το Νόμπελ Ειρήνης. Παρότι η αξιοπιστία αυτών των βραβείων έχει πληγεί από

ΑΠΟ ΤΟ ΝΟΜΠΕΛ ΕΙΡΗΝΗΣ ΤΟΥ 2012 ΣΤΗ ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΟΠΟΙΗΣΗ

Η ατλαντική μετάλλαξη της Ευρωπαϊκής Ενωσης Οσοι οραματίζονταν κάποτε μια «ενωμένη Ευρώπη από τον Ατλαντικό μέχρι τα Ουράλια» θα διαπιστώνουν με πίκρα τη μετάλλαξή της σε μια στρατιωτική, σχεδόν ψυχροπολεμική δύναμη

ανατριχιαστικές επιλογές, όπως ο Μπέγκιν ή ο Κίσινγκερ, η επιλογή της Ε.Ε. τότε για τη συμβολή της «στην προώθηση της ειρήνης και της συμφιλίωσης, της δημοκρατίας και των ανθρωπίνων δικαιωμάτων στην Ευρώπη και στον τερματισμό της διαίρεσης μεταξύ Ανατολής και Δύσης» ακουγόταν ως αποδεκτή φιλοφρόνηση. Δέκα χρόνια μετά, η διακήρυξη της Σουηδικής Ακαδημίας αντηχεί ως ειρωνεία της Ιστορίας. Πολύ περισσότερο όταν ακόμη και ο ιέραξ νομπελίστας Ειρήνης Χένρι Κίσινγκερ ή η συντηρητική Μέρκελ αντιμετωπίζουν με δέος και σκεπτικισμό τη στρατιωτικοποίηση της Ε.Ε., την απομάκρυνσή της από κάθε πρωτοβουλία συνδιαλλαγής για την αποτροπή μιας ολέθριας πανευρωπαϊκής ή και παγκόσμιας σύρραξης με επίκεντρο την ακρωτηριασμένη από τον Πούτιν Ουκρανία. Υποθέτουμε πως όσοι οραματίζο-

νταν κάποτε μια «ενωμένη Ευρώπη από τον Ατλαντικό μέχρι τα Ουράλια» θα διαπιστώνουν με πίκρα τη μετάλλαξή της σε μια στρατιωτική, σχεδόν ψυχροπολεμική δύναμη που λειτουργεί περισσότερο ως υποσύνολο του ΝΑΤΟ. Που επαναχαράσσει με ζήλο αυτό που μέχρι το 1989 αποκαλούνταν «παραπέτασμα» μερικές εκατοντάδες χιλιόμετρα ανατολικότερα, σαν μια βαθιά πυορροούσα πληγή στο σώμα της ηπείρου. Ο υπερατλαντικός «νονός» μπορεί να αισθάνεται ικανοποιημένος -και ασφαλής- για την ατλαντική μετάλλαξη της Ε.Ε. Τη δεκαετία που πέρασε, ο υπερατλαντικός «νονός» της Ε.Ε., με υποβολείς τους πολυεθνικούς κολοσσούς των ΗΠΑ, έκανε τη μεγαλύτερη απόπειρα οικονομικής άλωσης της Ευρώπης, η οποία κατέληξε σε φιάσκο χάρη και στην αντίδραση των ευρωπαϊκών κοινωνιών. Με

●

πρόθυμο εταίρο τη γραφειοκρατία των Βρυξελλών, διαπραγματεύτηκε τη μεγαλύτερη εμπορική συμφωνία στην ιστορία της ανθρωπότητας: τη Διατλαντική Συμφωνία Επενδύσεων και Εμπορίου (TTIP). Μια συμφωνία που υποτίθεται ότι θα μεγέθυνε τις οικονομίες ΗΠΑ και Ε.Ε. κατά 210 δισ. ευρώ σε λίγα χρόνια, αλλά ταυτόχρονα καθιστούσε στρατηγικά δίκτυα, δημόσια αγαθά, ακόμη και ζωτικούς τομείς του κοινωνικού κράτους αντικείμενα τεράστιου πλιάτσικου από ιδιωτικούς κολοσσούς. Το διακύβευμα για τις αμερικανικές πολυεθνικές που είχαν επεξεργαστεί τη συμφωνία μέχρι τελευταίας λέξης ήταν τόσο τεράστιο, που απαγορεύτηκε ακόμη και στους ευρωβουλευτές ή στους αξιωματούχους των κρατών-μελών να έχουν πρόσβαση στα κείμενά της. Αν και ήταν ο αλλοπρόσαλλος Τραμπ αυτός που τυπικά πάγωσε το μεγάλο παζάρι, τα 3,5 εκατ. υπογραφές Ευρωπαίων πολιτών κατά της TTIP και η αντίθεση τουλάχιστον 10 χωρών-μελών της Ε.Ε. ήταν που ανάγκασαν την Κομισιόν να κηρύξει «παρωχημένη και ανεπίκαιρη» τη σκοτεινή διαπραγμάτευση το 2019. Αυτό πιθανότατα ήταν και το τελευταίο σκίρτημα απογαλακτισμού της Ε.Ε. από την αμερικανική ηγεμονία και την ατλαντική μετάλλαξή της. Στη συνέχεια, ακόμη και στη διαχείριση της πανδημίας με το σκληρό ανθρωπιστικό πρόταγμά της, η ευρωπαϊκή ηγεσία, παρά τις διακηρύξεις για ομπρέλα προστασίας στις φτωχότερες χώρες του πλανήτη, επέδειξε ύποπτη προτίμηση στην εμβολιαστική στρατηγική αμερικανικών πολυεθνικών, όπως η Pfizer -το κάρφωσαν άλλωστε τα διαγραμμένα sms της Φον ντερ Λάιεν με τον Μπουρλά για τα οποία διεξάγεται έρευνα εις βάρος της προέδρου της Κομισιόν-, και στην υπεράσπιση της «πατέντας» των εμβολίων, αγνοώντας ακόμη και τις εκκλήσεις του ΟΗΕ ή του ΠΟΥ. Από την άλλη πλευρά, δεν μπορεί να αγνοήσει κανείς το γεγονός ότι η προσπάθεια κεντρικής διαχείρισης της πανδημίας και της «μεγάλης καραντίνας» με στοιχειώδη αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών-μελών ώθησε την ηγεσία της Ε.Ε. σε ένα μεγάλο άλμα: στον κοινό δανεισμό με πάνω από 800 δισ. ευρώ (2 τρισ. ευρώ, αν συνυπολογίσει κανείς και τον προϋπολογισμό της Ε.Ε. 2021-2027) για να χρηματοδοτήσει την ανάκαμψη της Ευρώπης μετά την πανδημία. Αν και οι πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης και Ανθεκτικότητας προσανατολίζονται κυρίως στον λεγόμενο πράσινο και ψηφιακό μετασχηματισμό της ευρωπαϊκής οικονομίας, το γεγονός ότι έσπασε το γερμανικό ταμπού του κοινού δανεισμού προκαλεί οδυνηρούς συνειρμούς για τη δεκαετία

●

5-6 Νοεμβρίου 2022

Q Tου ΠΕΤΡΟΥ ΖΕΡΒΟΥ

H ενεργειακή κρίση και η δεκαετία του αγωγού Nord Stream 2 ΚΑΤΑΛΥΤΙΚΟ ΣΤΟΙΧΕΙΟ της ατλαντικής μετάλλαξης της Ε.Ε. αποδείχθηκε η ενεργειακή κρίση. Το σημείο εκκίνησης της οποίας είναι πολιτικά αφελές να το αναζητήσει κανείς στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία και στις παρενέργειες που προκάλεσε. Η ιστορία της ενεργειακής κρίσης στην Ε.Ε. είναι σε μεγάλο βαθμό η περιπέτεια του Nord Stream 2, του δεύτερου αγωγού ρωσικού αερίου στη Βαλτική Θάλασσα που θα διπλασίαζε τις ποσότητες του καυσίμου προς τη Γερμανία και την Ευρώπη. Η δεκαετία που πέρασε ήταν μια περίοδος ανελέητου διπλωματικού πολέμου των ΗΠΑ για να ματαιωθεί η λειτουργία του αγωγού των 1.234 χιλιομέτρων και των 10 δισ. ευρώ που η κατασκευή του ολοκληρώθηκε μετά 10 χρόνια, τον Ιούνιο του 2021. Παρότι στο πρότζεκτ συμμετείχαν βρετανικές, γερμανικές, αυστριακές και γαλλικές πολυεθνικές ορυκτών καυσίμων, ο αμερικανικός δάκτυλος της ματαίωσής του ήταν διαρκώς παρών. Αρχικά μέσω απειλής αμερικανικών κυρώσεων στις εταιρείες που συμμε-

τείχαν, στη συνέχεια μέσω ενός παράδοξου μπλόκου στη γερμανική ρυθμιστική αρχή ενέργειας για παραβιάσεις των κανόνων του ανταγωνισμού και αργότερα με μια περίεργη συμφωνία Μπάιντεν-Μέρκελ (τον Ιούλιο 2021) που προέβλεπε κυρώσεις σε περίπτωση που η Ρωσία χρησιμοποιούσε τον αγωγό ως «πολιτικό όπλο» και χρηματοδότη της Ουκρανίας για την «πράσινη μετάβασή» της, ώστε να αντισταθμίσει την απώλεια εσόδων από τα τέλη διέλευσης αερίου από το έδαφός της. Τελικά, ο νέος Γερμανός καγκελάριος πάγωσε την πιστοποίηση του αγωγού, ενώ η πρόεδρος της Κομισιόν προχώρησε σε συμφωνία με τον Μπάιντεν για υποκατάσταση ρωσικού αερίου με υγροποιημένο, αμερικανικό και άλλης προέλευσης τον Ιανουάριο του 2022, δύο μήνες πριν από τη ρωσική εισβολή. Το γεγονός ότι σήμερα το αέριο κοστίζει στην Ε.Ε. μέχρι και δέκα φορές πάνω από το κόστος στις ΗΠΑ είναι απλώς το λογιστικό αποτέλεσμα της αμερικανικής συμβολής στην ευρωπαϊκή ενεργειακή κρίση.

Ο πραγματικός άρχοντας της Ε.Ε. βρίσκεται στη Φρανκφούρτη. Και είναι η «ανεξάρτητη» και υπεράνω ελέγχου Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα

της ελληνικής κρίσης χρέους: Γιατί αυτό που ήταν αδιανόητο το 2012 ή το 2015, όταν η Ελλάδα περνούσε διά πυρός και σιδήρου προκειμένου να προφυλαχθούν οι ευρωπαϊκές τράπεζες, έγινε αυτονόητο το 2020; Αν και η εύκολη απάντηση είναι «γιατί έτσι συνέφερε τη Γερμανία, την ηγεμονίδα της Ε.Ε.», μια πιο περίπλοκη ερμηνεία πρέπει να αναζητηθεί στη διάρθρωση των εξουσιών σ την Ενωση των 27 και ιδιαίτερα στην ευρωζώνη των 19, όπωας παγιώθηκε από το 2012 και μετά, με «δομικό υλικό» την Ελλάδα και τις χώρες που υπέστησαν το βασανιστήριο των μνημονίων. Ο θάλαμος δημοσιονομικών βασανισ τηρίων είναι το Σύμφωνο Σταθερότητας. Ο βασανιστής είναι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή, με το περίπλοκο πρωτόκολλο εποπτείας των προϋπολογισμών και των μακροοικονομικών στοιχείων κάθε χώρας. Ο ESM είναι επιτηρητής για όσες χώρες έχουν δανειστεί - προσεχώς για όλες. Αλλά ο πραγματικός άρχοντας της Ε.Ε. βρίσκεται στη Φρανκφούρτη. Και είναι η «ανεξάρτητη» και υπεράνω ελέγχου Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα. Εχει τον έλεγχο των πιο κρυφών κυττάρων μας. Τη ροή του χρήματος. Κι αυτό που αρνήθηκε πεισματικά το 2015 στην Ελλάδα, κόβοντας τιμωρητικά αυτή τη ροή και επιβάλλοντας τα περίφημα capital controls, το έκανε σε τεράστιες ποσότητες, πάνω από 2,5 τρισ. ευρώ, την τελευταία δεκαετία, πλημμυρίζοντας με χρήμα τράπεζες και μεγάλες επιχειρήσεις. Την περίφημη ποσοτική χαλάρωση, που υποτίθεται ότι έσωσε την Ε.Ε. από βαθιά ύφεση, ιδιαίτερα από το 2015 και μετά, η ΕΚΤ την εφάρμοσε κατ’ εικόνα και ομοίωση της αμερικανικής Fed. Η Φρανκφούρτη, έστω και με καθυστέρηση, ακολούθησε πιστά όλο το αμερικανικό «εγχειρίδιο» της νομισματικής ορθοδοξίας -και… ανορθοδοξίας-, αναδεικνύοντας την Κεντρική Τράπεζα στο πραγματικό αφεντικό της Ε.Ε. και της ευρωζώνης. Συνέβη κατά την περίοδο της νομισματικής χαλάρωσης, συμβαίνει και τώρα, με τη νομισματική σύσφιγξη με την οποία η ΕΚΤ υπόσχεται να αναχαιτίσει τον πληθωρισμό, ακολουθώντας βήμα προς βήμα τη Fed σε αυξήσεις επιτοκίων μέχρι τελικής πτώσεως. Της πτώσεως ποιων; Πιθανότατα των οικονομιών, των κοινωνιών και του ευρώ έναντι του δολαρίου πριν από τον ίδιο τον πληθωρισμό. Είναι κι αυτό ένα ισχυρό δείγμα της ατλαντικής μετάλλαξης της Ε.Ε. και της θλιβερής δολαριοποίησης της οικονομίας της τη δεκαετία που πέρασε. Η Ευρώπη μεταλλάσσεται διά πυρός (της στρατιωτικοποίησης) και σιδήρου (της αυταρχικής οικονομικής διακυβέρνησής της μέσω Φρανκφούρτης).

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

5-6 Νοεμβρίου 2022

●

ΕΥΡΩΠΗ Του ΣΩΤΗΡΗ ΒΑΛΝΤΕΝ*

Η Ευρώπη χρειάζεται πραγματική αυτονομία, όχι αυτονομίαμαϊμού, συνώνυμη της ευθυγράμμισης με την Ουάσινγκτον. Αρα αυτονομία από σημερινούς ή πιθανούς αντιπάλους και εχθρούς, αλλά και από τις ΗΠΑ, στο πλαίσιο πάντα της ατλαντικής σχέσης

κτώ µήνες από την έναρξη της ρωσικής εισβολής στην Ουκρανία, η διαπίστωση πως τα γεωπολιτικά δεδομένα της ηπείρου μας μεταβάλλονται ριζικά αποτελεί κοινοτοπία. Ομως, ενόσω ο πόλεμος συνεχίζεται και ο χρόνος και ο τρόπος του τερματισμού του παραμένουν άγνωστοι, είναι αδύνατον να προσδιοριστούν οι επιπτώσεις του και η επόμενη μέρα. Ολα τα σενάρια είναι ανοιχτά. Ενα πράγμα όμως είναι αδιαμφισβήτητο: η εικόνα στην Ευρώπη και στον κόσμο είναι εξαιρετικά σκοτεινή. Βέβαια, δεν έχει νόημα να αναλωνόμαστε σε οδυρμούς και καταγγελίες. Ομως, για να βγούμε από την πυκνή ομίχλη, πρέπει να ξεκινήσουμε από την ψύχραιμη διαπίστωση του πού βρισκόμαστε, χωρίς ωραιοποιήσεις και αποσιωπήσεις. Και, αν θέλουμε να αποσοβήσουμε τα χειρότερα, δεν μπορούμε να εφησυχάζουμε με κλισέ πως η Ευρώπη «πάντα ξεπερνά τις κρίσεις της». Ούτε βέβαια να αναζητούμε μια θέση κάτω από τις φτερούγες του εξαγριωμένου αμερικανικού αετού, αναμένοντας μια μάλλον απίθανη συντριβή της Ρωσίας ως απαρχή μιας νέας ουτοπίας. Η Ευρώπη αντιμετωπίζει υπαρξιακά διλήμματα που απειλούν τις δημοκρατικές και κοινωνικές κατακτήσεις της, τις αξίες και τον διεθνή ρόλο της. Για να επιβιώσει, θα πρέπει να κινηθεί ενεργά και αυτόνομα η ίδια. Είναι η ώρα της αλήθειας. Ας δούμε πρώτα την κατάσταση: Οι συνέπειες του πολέμου προστίθενται στα όσα μας κληροδότησαν η πρόσφατη χρηματοπιστωτική κρίση και η πανδημία και, βέβαια, η επί δεκαετίες κυριαρχία του νεοφιλελεύθερου καπιταλισμού. ● Υπάρχει σαφής κίνδυνος κλιμάκωσης και επέκτασης της αιματηρής σύγκρουσης, ακόμη και εκτροχιασμού σε πυρηνικό ολοκαύτωμα. Αναβιώνουν οι εστίες έντασης στη γειτονιά μας (Βαλκάνια, Ανατολική Μεσόγειος, Μέση Ανατολή, Καύκασος). Επικρατεί περισσότερο από ποτέ η ισχύς πάνω στο δίκαιο, αλλά και η απροθυμία για συμβιβασμούς. ● Νέα δοκιμασία της ευρωπαϊκής οικονομίας, με αιχμή τον ενεργειακό τομέα, αποτέλεσμα τώρα και των δυτικών κυρώσεων και της απάντησης της Μόσχας, με προφανείς κοινωνικοπολιτικές συνέπειες. ● Τάση αποσταθεροποίησης των Δημοκρατιών μας και άνοδος της Ακροδεξιάς σχεδόν παντού. Η Ακροδεξιά, κυβέρνηση πια σε τρία κράτη-μέλη και συγκυβέρνηση σε μερικά ακόμη, με ό,τι αυτό σημαίνει για το κλίμα, τα

Η ώρα της αλήθειας

δικαιώματα και τη διαδικασία λήψης αποφάσεων στην Ε.Ε. Η απομόνωση του νεοφασισμού εγκαταλείπεται και η τοξική ιδεολογία του βρίσκει ολοένα λιγότερες αντιστάσεις. Δεξιά, κεντρώα, ακόμη και σοσιαλδημοκρατικά κόμματα υιοθετούν συχνά την ατζέντα του. ● Η ευρωπαϊκή ασφάλεια είναι μετέωρη, καθώς η πυρηνική Ρωσία από –έστω και δύσκολος– εταίρος έγινε εχθρός, μάλιστα αρπακτικός και απρόβλεπτος. Η επιστροφή της Ευρώπης στον ψυχροπολεμικό ατλαντισμό φαίνεται σήμερα αναπόφευκτη. Γίνεται δε με όρους πλήρους στρατιωτικής, πολιτικής, ακόμη και οικονομικής υποταγής στις ΗΠΑ: μια υπερδύναμη που αδυνατεί να αναγνωρίσει πως η παγκόσμια μονοκρατορία της έληξε και αντιδρά σπασμωδικά με σταυροφορίες ενάντια στην Κίνα και σε όποιον άλλον της αντιστέκεται. Μια χώρα που διεκδικεί να επιβάλει σε άλλους τη δημοκρατία, αλλά η ίδια σπαράσσεται εσωτερικά και η δική της δημοκρατία κινδυνεύει. Στο πλαίσιο αυτό, το όραμα της ευρωπαϊκής αυτονομίας και κυριαρχίας μεταλλάσσεται και έφτασε να σημαίνει αποστασιοποίηση από όποιον αμφισβητεί την Ουάσινγκτον. ● Η αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής, που απειλεί πια άμεσα τον πλανήτη μας, περνά σε δεύτερη μοίρα και φαίνεται όλο και πιο απίθανο να επιτευχθούν οι σχετικοί στόχοι. ● Οι αντιθέσεις μέσα στην Ε.Ε. σε θέματα οικονομικής, ενεργειακής, περιβαλλοντικής, αλλά και εξωτερικής πολιτικής, όπως και για την πα-

ραπέρα εμβάθυνση και διεύρυνση της Ε.Ε., βρίσκονται σε έξαρση και εμποδίζουν τη λήψη επειγουσών αποφάσεων. Σε κρίση βρίσκεται ο γαλλογερμανικός άξονας, παραδοσιακή κινητήρια δύναμη της ευρωπαϊκής ολοκλήρωσης. Μπροστά σ’ αυτή την εικόνα, ως δημοκράτες, ευρωπαϊστές και αριστεροί βρισκόμαστε σε αμηχανία. Τα γεγονότα εξελίσσονται γρηγορότερα από την ικανότητά μας να τα ερμηνεύουμε και να συνάγουμε αναγκαία συμπεράσματα. Νομίζω, όμως, πως μπορούμε και πρέπει να επισημάνουμε κάποιες κατευθύνσεις προς τις οποίες είναι ανάγκη να κινηθούμε: Πρώτη προτεραιότητα είναι η ειρήνη στην Ουκρανία. Η θέση της Ευρώπης και, βέβαια, της ευρωπαϊκής Αριστεράς είναι με τις δυνάμεις της λογικής, όχι με τα γεράκια. Παράλληλα με την έμπρακτη αλληλεγγύη στον αμυνόμενο, επείγει η επιστροφή στη διπλωματία: για να σταματήσει η αιματοχυσία, για να αποφευχθεί η κλιμάκωση και ο Αρμαγεδδώνας, για να μπορέσουμε να επικεντρωθούμε και πάλι στην αντιμετώπιση της κλιματικής αλλαγής. Αλλά και επειδή η Ευρώπη και οι Δημοκρατίες μας ανήκουν στους μεγάλους χαμένους του πολέμου. Η ειρήνη δεν θα είναι δίκαιη (και ας όψονται γι’ αυτό όσοι και στη Δύση οδήγησαν τα πράγματα εκεί που έφτασαν). Είναι όμως η μόνη ορθολογική επιλογή. Δεύτερον, η Ευρώπη χρειάζεται πραγματική αυτονομία, όχι αυτονομία-μαϊμού, συνώνυμη της ευθυ-

γράμμισης με την Ουάσινγκτον. Αρα αυτονομία από σημερινούς ή πιθανούς αντιπάλους και εχθρούς, αλλά και από τις ΗΠΑ, στο πλαίσιο πάντα της ατλαντικής σχέσης. Για να μην παρασυρθούμε σε σύγκρουση και με την Κίνα, για να ενισχυθεί ο πόλος της ειρήνης στην Ευρώπη, για να εξισορροπηθεί η ατλαντική σχέση, και επειδή δεν γνωρίζουμε με ποια Αμερική θα έχουμε να κάνουμε αύριο, γνωρίζουμε όμως πως τα συμφέροντα και οι αξίες μας ούτως ή άλλως διαφέρουν αισθητά. Μια πραγματικά αυτόνομη Ευρώπη θα μπορεί να αμύνεται, αλλά θα προβάλλει τις αξίες της σε τρίτους πρώτιστα με τη δύναμη του παραδείγματος, όχι με κυρώσεις και με βόμβες. Γι’ αυτό και θα ασχολείται περισσότερο με τα του οίκου της, ορθώνοντας ισχυρό μέτωπο κατά της Ακροδεξιάς και της ιδεολογίας της, απορρίπτοντας την ενσωμάτωσή τους σε κάποια «κανονικότητα». Τρίτον, αν θέλουμε να ανακόψουμε την περιθωριοποίηση της Ευρώπης, χρειάζεται επιτάχυνση της ολοκλήρωσης, με παραμερισμό εθνικών εγωισμών. Ομως, η παραπέρα ενοποίηση, ως πολεμική προετοιμασία, ούτε ελκτική είναι ούτε ρεαλιστική. Για να στηριχτεί από τους λαούς της, η «εμβάθυνση» της Ε.Ε. πρέπει να εστιαστεί σε τομείς όπως η υγεία, η ενέργεια, το περιβάλλον, η φορολογία και η συνοχή. Η κρίση του νεοφιλελευθερισμού και η εμπειρία της πανδημίας δημιουργούν εδώ πρόσφορο έδαφος και τα μέτρα που έχουν ήδη ληφθεί (Ταμείο Ανάκαμψης, κοινές προμήθειες εμβολίων, αύριο και ενέργειας) μπορούν να αποτελέσουν βάση για παραπέρα βήματα. Βάθεμα της ολοκ λήρωσης χρειάζεται ασφαλώς και στην εξωτερική πολιτική και την άμυνα, έχει όμως σημασία αυτό να γίνεται στο πλαίσιο μιας πραγματικής αυτονομίας και όχι ως πρόσχημα για παραπέρα υποταγή στην Ουάσινγκτον. Και, βέβαια, ενώ η προώθηση της ένταξης των Δυτικών Βαλκανίων συνάδει με το ευρωπαϊκό συμφέρον, μια τυχόν βιαστική και χαοτική διεύρυνση προς Ανατολάς θα έπληττε καίρια το σχέδιο για ισχυρή, αυτόνομη και αλληλέγγυα Ευρώπη, σε ειρηνική συμβίωση με τους γείτονές της. Ειδικός σύμβουλος ΕΛΙΑΜΕΠ, πρώην στέλεχος Ευρωπαϊκής Επιτροπής

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΤΣΙΑΡΑ

ι αλλαγές μέσα σε μό-

λις δέκα χρόνια είναι κοσμογονικές - και οι επιπτώσεις από την πρωτοφανή επιδημία του κορονοϊού είναι μόνο ένα υποκεφάλαιο. Μια λογική γραμμή συνδέει τη γερμανοκρατούμενη Ευρώπη του «dr Strangelove» Σόιμπλε, των PIIGS και του Grexit το 2012 με τη μισοδιαλυμένη Ε.Ε. του 2022. Που κάνει υπάκουα ό,τι τη διατάζει η Ουάσινγκτον, πληρώνει αγόγγυστα δέκα φορές ακριβότερα το γκάζι και κοιτάει αλλού, αδιάφορα, ενώ κάποιοι «άγνωστοι» ανατινάζουν τον ενεργειακό αναπνευστήρα της, τους ρωσο-γερμανικούς αγωγούς της Βαλτικής. Την Ευρώπη μας όπου μια αυτοβαυκαλιζόμενη, ετεροπροσδιοριζόμενη και εν τέλει εντεταλμένη από τα πάσης φύσεως λόμπι γραφειοκρατία αποτυχημένων στις χώρες τους πολιτικών ανδρών και γυναικών, σαν την Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν, τον ανεκδιήγητο Μπορέλ και τον ανύπαρκτο Σαρλ Μισέλ, επιλέγει ανοιχτά για λογαριασμό μας την ενεργειακή και οικονομική αυτοκτονία, με όπλο τις εξωφρενικές κυρώσεις σε βάρος της Ρωσίας για το Ουκρανικό, που μόνο τις ΗΠΑ ευνοούν. Οσο για το πώς φτάσαμε από έναν καθαρά μονοπολικό κόσμο, με παγκόσμιο «σερίφη» τις ΗΠΑ που εξήγαν εκτός από όπλα, θανάτους και «δημοκρατία» και τις οικονομικές κρίσεις τους, στο σημερινό πολυπαραγοντικό, χαοτικό και άκρως επικίνδυνο για την ανθρωπότητα παζλ, κι αυτό δεν είναι τόσο δύσκολο να εξηγηθεί. Πριν από μόλις δέκα χρόνια, και μάλιστα με πρόεδρο έναν μαύρο νομπελίστα Ειρήνης, τον Ομπάμα, η Αμερική μπαινόβγαινε σε όποια χώρα ήθελε και ανέτρεπε τη μια κυβέρνηση μετά την άλλη: είτε χρησιμοποιώντας την... πίσω πόρτα της «αραβικής άνοιξης» (Συρία, Λιβύη) είτε ευθέως μέσω «πολύχρωμων επαναστάσεων», όπως το πραξικόπημα της ουκρανικής πλατείας Μαϊντάν. Ομως η ρωσική εισβολή στην Ουκρανία, αποτέλεσμα διαδοχικών προκλήσεων του ΝΑΤΟ και της Ουάσινγκτον, και κυρίως η συμμαχία της Μόσχας με το οικονομικά πανίσχυρο Πεκίνο αλλά και μια σειρά πολυάνθρωπων και πλούσιων σε πόρους αναπτυσσόμενων χωρών στην Ασία, την Αφρική και τη Νότια Αμερική, με «κορμό» την ομάδα των BRICS+ και αιχμή του δόρατος την ολοένα και πιο χειροπιαστή απο-δολαριοποίηση της διεθνούς ενεργειακής αγοράς και συνολικά

5-6 Νοεμβρίου 2022

●

Καλώς ήρθατε στον θαυμαστό καινούργιο κόσμο της... πολυπολικής διαταραχής! της παγκόσμιας οικονομίας, λει- λάς, την εισβολή στο Αφγανιστάν τουργούν σαν καταλύτης και επιτα- και το Ιράκ, τον συριακό εμφύλιο, χυντής εξελίξεων που κανονικά θα τη διάλυση της Λιβύης και φυσικά έπαιρναν χρόνια, αν όχι και δεκαε- στον πρόσφατο εμφύλιο στην Ουτίες για να ωριμάσουν. Η αμερικα- κρανία και την ντε φάκτο διχοτόμηνική αυτοκρατορία και ση της άτυχης αυτής οι πειθήνιοι Ευρωπαίοι χώρας, όπου έπαιξε Ο νέος Ψυχρός ακόλουθοί της παίκαι προσωπικό ρόλο Πόλεμος μεταξύ ζουν τα ρέστα τους και – ίσως μάλιστα και με Δύσης και ρισκάρουν όχι απλά το αζημίωτο, αν έχουν Ρωσίας-Κίνας έναν νέο ψυχρό πόβάση οι κατηγορίες λεμο, αλλά ακόμη και για την εμπλοκή του είναι γεγονός, οι έναν πυρηνικό πόλεγιου του, Χάντερ»... οπλοβιομηχανίες μο με Ρωσία και Κίνα Και κατέ ληγα: και οι για να διατηρήσουν «Πολλοί στην Ελλάδα πετρελαιάδες την πρωτοκαθεδρία πιστεύουν ότι ο Μπάιτου δυτικού στρατοντεν είναι φιλέλληνας τρίβουν τα χέρια πέδου. Ο κόσμος όλος ή τέλος πάντως πιο τους και τη αλλάζει μπροστά στα "αντι-Τούρκος" από λυπητερή θα την μάτια μας, ο ηγεμόνας τον υποτίθεται "φιλοΜπάιντεν είναι γυμνός ερντογανικό" Τραμπ. πληρώσουμε και χάνει εκτός από Κάνουν μεγάλο λάθος όλοι μας την εξουσία (σε τρεις – ο Μπάιν τε ν είναι μέρες από σήμερα αναμένεται να πρώτα και πάνω απ’ όλα αντι-Ρώχάσει από τους έξαλλους «τραμπι- σος. Η όποια αντιπαράθεσή του με κούς» και τα δύο σώματα της Βου- την Τουρκία, όπως και η πιθανολής) και τα λόγια και τα λογικά του. λογούμενη εμπλοκή των ΗΠΑ στο Αλλά όχι, δεν εκπλήσσομαι – πραξικόπημα κατά του Ερντογάν το τουναντίον. Πριν από λίγο καιρό 2016, σχετίζεται πρωτίστως με την ξανάπεσα πάνω σε μια «Προσωπι- οργή της υπερδύναμης για κή Υπόθεση» που είχα γράψει τον τη γενικότερη λυκοΑύγουστο του '20 για τον υποψήφιο συμμαχία του... ακόμη Μπάιντεν, όπου έγραφα επί λέξει τα εξής: «Δυστυχώς, η υποτιθέμενη "μετριοπάθεια" του (άκρως συστημικού) Μπάιντεν περιορίζεται μόνο εντός ΗΠΑ. Ως μόνιμο μέλος της Επιτροπής Εξωτερικών Υποθέσεων της Γερουσίας, αλλά και ως αντιπρόεδρος του Ομπάμα, ο Μπάιντεν υπήρξε ένας από τους πιο πολεμοχαρείς και επεμβατικούς Αμερικανούς πολιτικούς, υποστηρίζοντας όλες ανεξαιρέτως τις πολεμικές περιπέτειες των ΗΠΑ, με μόνη εξαίρεση τον πρώτο πόλεμο στον Κόλπο το 1991. Οντας φανατικός "ψυχροπολεμισ τής" και αντι-Ρώσος, ο Μπάιντεν πρωτοστάτησε στη διάλυσ η και τον βομβαρδισμό της πρώην Γιουγκοσλαβίας, την επέκταση του ΝΑΤΟ προς Ανατο-

"αλανιάρη" Ερντογάν με τον Πούτιν και όχι με την ξαφνική αγάπη του για τους λαούς της Ελλάδας, της Ουκρανίας και όποιας άλλης μικρής χώρας έχει την ατυχία να βρεθεί καταμεσής στον εκάστοτε νερότοπο, την ώρα που πλακώνονται τα βουβάλια...». Τότε κάποιοι αναγνώστες αλλά και «συνάδελφοι» θύμωσαν μαζί μου, μόνο... τραμπικό δεν με βάφτισαν κι εμένα, τον μακρινό μαθητή του Ζίνι και του Τσόμσκι. Τι λένε τώρα; Μα φυσικά «Σλάβα Ζελένσκι», «Σλάβα Μπάιντεν», «Σλάβα Ουκραΐνι», και τα μυαλά στο μίξερ – ή μάλλον στα... μαγκάλια, που φέτος αναμένεται να ξαναβγούν από τις αποθήκες. Ας πρόσεχαν κι αυτοί – όπως ας πρόσεχαν και οι άβουλες ευρωπαϊκές κυβερνήσεις που κλονίζονται ομαδόν και καταρρέουν, οι διάφοροι ηγέτες-κλόουν σαν τον Σολτς, τον «Μπότζο» Τζόνσον και την όνομα και πράγμα Λιζ Τρας, αλλά και τον δικό μας Μητσοτάκη, που θαρρείς συναγωνίζονται για το ποιος θα οδηγήσει τον λαό του πιο γρήγορα στην πείνα και, γιατί όχι,

X Tου ΛΕΑΝΔΡΟΥ

την εξέγερση. Τι μας περιμένει, αλήθεια, τον άγριο χειμώνα της δυσαρέσκειας που έρχεται – και πού έχει κρυφτεί, αλήθεια, η τόσο ελπιδοφόρα, πριν από μόλις δέκα χρόνια, ευρωπαϊκή Αριστερά; Ποια είναι η θέση της Ελλάδας στο νέο υπό διαμόρφωση σκηνικό και ποια είναι άραγε η σωστή πλευρά της Ιστορίας; Οποιος ξέρει, ας το πει και σε μας. Οχι μόνο η Ουκρανία, αλ λά ολόκ ληρος ο πλανήτης ξυπνήσαμε απότομα σε έναν τρομερό καινούργιο κόσμο, όπου τα χτεσινά δεδομένα και βεβαιότητες δεν αξίζουν ούτε ένα καπίκι – όσο, δηλαδή, αξίζουν και οι ομαδικές καταδίκες και τα μπαράζ κυρώσεων από τους πραγματικούς αρχιτέκτονες της σημερινής τραγωδίας στη Δύση, που παρακολουθούν με κυνισμό τα γεγονότα από την ασφάλεια των γραφείων τους. Ο νέος Ψυχρός Πόλεμος μεταξύ Δύσης και Ρωσίας-Κίνας είναι γεγονός, οι οπλοβιομηχανίες και οι πετρελαιάδες τρίβουν τα χέρια τους και τη λυπητερή θα την πληρώσουμε όλοι μας μέσα από την ανατίμηση των σημαντικότερων για την καθημερινότητα αγαθών, τα νέα προσφυγικά κύματα και φυσικά τις αυξημένες στρατιωτικές δαπάνες στο πλαίσιο μιας νέας «ισορροπίας του τρόμου». Το σίγουρο είναι πως η Ουκρανία ήταν και είναι το σφάγιο που θυσιάστηκε ώστε να εξασφαλιστεί η εκ νέου διχοτόμηση του πλανήτη σε δύο πολεμικά στρατόπεδα και για να γίνει αναπόδραστη η νέα κούρσα των εξοπλισμών και του διαγουμίσματος των πρώτων υλών στο όνομα της «ελευθερίας». Σύρθηκε στον βωμό του μαρτυρίου με δόλωμα μια χούφτα δισ. δολάρια, κι αυτά σε δάνεια –που φαγώθηκαν σχεδόν όλα σε αποπληρωμή παλαιότερων χρεών και «δωράκια» προς τους εθνικιστές ολιγάρχες– και μερικές χιλιάδες τόνους αντιαεροπορικών και αντιαρματικών όπλων. Τώρα που το τζίνι της σφαγής βγήκε από το μπουκάλι, όλες οι κυρώσεις και τ’ αναθέματα του κόσμου δεν πρόκειται να το ξαναβάλουν μέσα...

●

5-6 Νοεμβρίου 2022

Η νέα τάξη πραγμάτων στην Ασία Του ΓΙΩΡΓΟΥ Ν. ΤΖΟΓΟΠΟΥΛΟΥ*

εξωτερική πολιτική των

Ηνωμέ νων Πολιτειών στρέφεται, εδώ και αρκετά χρόνια, προς την Ασία. Η προσπάθεια περιορισμού της επιρροής της Κίνας αποτελεί τη βασική προτεραιότητά τους, όπως αποτυπώθηκε πρόσφατα ξανά στο κείμενο της εθνικής στρατηγικής ασφάλειάς τους. Στο πλαίσιο αυτό, η Ουάσινγκτον επενδύει σε παραδοσιακές συμμαχίες που έχει με χώρες όπως η Ιαπωνία και η Νότια Κορέα, ενώ χτίζει νέα μοντέλα συνεργασίας με τους ίδιους ή και άλλους εταίρους της. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι o τετραμερής διάλογος που προωθεί με την Ινδία, την Αυστραλία και την Ιαπωνία, η τριμερής συμφωνία με τη Μεγάλη Βρετανία και την Αυστραλία για την προμήθεια πυρηνικών υποβρυχίων στην τελευταία και η συνέργεια με την ονομασία «Πέντε Μάτια», η οποία αφορά την ανταλλαγή πληροφοριών με την Αυστραλία, τον Καναδά, τη Νέα Ζηλανδία και τη Μεγάλη Βρετανία. Από τη δική της πλευρά, η Κίνα προσπαθεί να παγιώσει την παρου-

σία της στην Ασία, ασκώντας πρωτίστως οικονομική διπλωματία. Είτε στο πλαίσιο της αναβίωσης του νέου δρόμου του μεταξιού είτε μέσω της αύξησης εμπορικών δεσμών με ασιατικά κράτη, αλλά και την Ταϊβάν, η κινεζική κυβέρνηση επιδιώκει να γίνεται απαραίτητη, ώστε η οικονομική της ισχύς να εξουδετερώνει ή να αντισταθμίζει σε κάποιον βαθμό την ομπρέλα ασφάλειας που προσφέρουν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Η Κίνα έχει διμερή προβλήματα με τους περισσότερους γείτονές της, όπως η Ινδία και η Ιαπωνία, ενώ δεν έχει χτίσει κάποια μεγάλη συμμαχία στην οποία να μπορεί να βασίζεται. Ο Οργανισμός Συνεργασίας της Σαν-

γκάης συνιστά σημαντικό όχημα για τη διαχείριση ζητημάτων ασφάλειας στην Ασία, μεταξύ άλλων στο Αφγανιστάν, αλλά διαφέρει από το ΝΑΤΟ, καθώς η λειτουργία του έχει καθαρά διακυβερνητικό χαρακτήρα. Καθώς ο σινο-αμερικανικός ανταγωνισμός αυξάνει, στο επίκεντρο έρχονται οι σχέσεις Κίνας - Ρωσίας. Λίγο μέρες πριν από την έναρξη της εισβολής στην Ουκρανία, οι δυο χώρες αποφάσισαν να έλθουν πιο κοντά, υπογράφοντας μια συμφωνία, η οποία προέβλεπε αυξημένη συνεργασία σε πολλούς τομείς, μεταξύ άλλων στην τεχνητή νοημοσύνη και το Διάστημα. Ωστόσο, παρά τον κοινό τόπο που αναζητούν και συχνά

Για τις περισσότερες ασιατικές χώρες ο κίνδυνος είναι να βρεθούν εκτεθειμένες μέσα σε ένα περιβάλλον ανεξέλεγκτης αντιπαλότητας Ουάσινγκτον Πεκίνου

βρίσκουν το Πεκίνο με τη Μόσχα, οι σχέσεις τους δεν θυμίζουν συμμαχία. Ναι μεν ενισχύουν τους δεσμούς τους, επειδή θεωρούν πως μαζί μπορούν να αντιμετωπίσουν καλύτερα την Αμερική, αλλά από εκεί και πέρα τα συμφέροντά τους δεν συμπίπτουν πάντα. Ο πόλεμος στην Ουκρανία δείχνει ότι η Ρωσία και η Κίνα δεν σκέφτονται απαραίτητα με τον ίδιο τρόπο. Η Ρωσία επιδιώκει την αντιπαράθεση με τη Δύση, μέσω Ουκρανίας. Από τη δική της πλευρά, η Κίνα έχει στόχο τη δημιουργία συνθηκών που θα της επιτρέψουν να αντέξει και ενδεχομένως μακροπρόθεσμα να βγει νικήτρια στον ανταγωνισμό με τις Ηνωμένες Πολιτείες, εντάσσοντας στο μέτρο του δυνατού– τη Ρωσία στη δική της σφαίρα επιρροής. Συνεπώς, το Πεκίνο θέλει να προλάβει ένα ενδεχόμενο όπου η Ουάσινγκτον θα οδηγήσει ασιατικές χώρες, οι οποίες σήμερα αμφιταλαντεύονται, να ευθυγραμμίσουν την πολιτική τους με την αμερικανική σε όλα τα μέτωπα. Στην ασιατική σκηνή, με εξαίρεση την Ιαπωνία και την Αυστραλία, πολλές χώρες εμφανίζονται αρκετά επιφυλακτικές να διαλέξουν πλευρές, τουλάχιστον ανοιχτά. Η Νότια Κορέα, για παράδειγμα, η οποία έχει δυτική κουλτούρα, εστιάζει περισσότερο στη διαχείριση του βορειοκορεατικού ζητήματος. Επίσης, η Ινδία κάνει υπολογισμούς, λαμβάνοντας υπόψη τη δυσκολία στις σχέσεις με την Κίνα, αλλά και την παραδοσιακή της αντιπαλότητα με το Πακιστάν. Βλέποντας προς το μέλλον, ζητούμενο είναι η διατήρηση μιας ισορροπίας, ώστε να αποφευχθεί ένας καινούριος πόλεμος στην Ασία. Τα θέματα της Ταϊβάν και της Βόρειας Κορέας μοιάζουν με πυριτιδαποθήκη. Για τις περισσότερες ασιατικές χώρες, λοιπόν, ο κίνδυνος είναι να βρεθούν εκτεθειμένες μέσα σε ένα περιβάλλον ανεξέλεγκτης αντιπαλότητας Ουάσινγκτον - Πεκίνου. Η πολυπλοκότητα, μάλιστα, της κατάστασης είναι τόσο μεγάλη που η μελλοντική θέση της Ρωσίας μέσα σε αυτήν μπορεί να αποδειχθεί εξόχως σημαντική. Οι ρωσο-ιαπωνικές σχέσεις αυτή τη στιγμή βρίσκονται στο ναδίρ, ενώ αυτές μεταξύ Ρωσίας και Βόρειας Κορέας είναι πολύ καλές. Το εκκρεμές των διεθνών σχέσεων στρέφεται πλέον προς την Ασία, με διάφορες παραμέτρους να χρήζουν ανάλυσης και εκτιμήσεων. Λέκτορας Διεθνών Σχέσεων στο *Ευρωπαϊκό Πανεπιστήμιο της Νίκαιας και senior fellow στο ΕΛΙΑΜΕΠ και το BESA. Το τελευταίο του βιβλίο The Miracle of China: The New Symbiosis with the World κυκλοφορεί από τον Springer

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Του ΓΙΩΡΓΟΥ ΚΑΠΟΠΟΥΛΟΥ

ριν από περίπου δεκα-

πέντε χρόνια ο Αμερικανός δημοσιογράφος Fareed Zakharia έγραψε το βιβλίο «Ο Μετααμερικανικός Κόσμος, η Δύση και η άνοδος των Υπολοίπων». Η καθυστέρηση προσαρμογής στα νέα δεδομένα μπορεί να οδηγήσει σε παρερμηνεία του τίτλου, να τον ερμηνεύσει ως μια κλασική περίπτωση αποδρομής μιας κυρίαρχης παγκόσμιας δύναμης με τη διάδοχό της να αναδύεται. Κατ' αρχάς ο όρος Μετααμερικανικός Κόσμος εξυπονοεί ότι απομακρυνόμαστε από τον Αμερικανικό Κόσμο που έχει ολοκληρώσει τον κύκλο του. Ομως ο τρόπος με τον οποίο διαχειρίστηκαν οι ΗΠΑ την πρωτοφανή στα ιστορικά χρονικά παντοδυναμία που τους προσέφερε η αυτοκαταστροφή του Σοβιετικού Μπλοκ την περίοδο 1989-91 όχι μόνο δεν οδήγησε στη σταθερότητα μιας Pax Americana, αλλά εξήγαγε αστάθεια σε όλα τα σημεία του ορίζοντα. Ετσι, χωρίς μια Pax Americana ως σημείο αναφοράς οι ΗΠΑ δεν θα παραδώσουν τη σκυτάλη στην Κίνα αλλά σε έναν πολυκεντρικό, πολυπολικό και κατά συνέπεια πολύ πιο απρόβλεπτο και ασταθή κόσμο.

η σύγκρουση της Δύσης με τη Ρωσία ευνοεί εκ των πραγμάτων την αναδυόμενη Κίνα που φιλοδοξεί να γίνει κυρίαρχη, υπερδύναμη. Η Κίνα γνωρίζει ότι όποια και να είναι η έκβαση της σύγκρουσης στην Ουκρανία, ο ρόλος της ως ατμομηχανής μιας λαβωμένης παγκόσμιας οικονομίας θα είναι πολλαπλάσια αναγκαίος σε σχέση με το πρόσφατο παρελθόν. Η Κίνα δεν βιάζεται, δεν σπεύδει να διαμορφώσει ένα αντιαμερικανικό μέτωπο μαζί με τη Ρωσία, καθώς στοχεύει πολύ πιο ψηλά: στην αποτροπή συγκρότησης από τις ΗΠΑ μιας ευρύτατης περιφερειακής αλλά και παγκόσμιας αντικινεζικής συσπείρωσης. Η Κίνα θα περιμένει όσο χρειαστεί και όταν η Δύση, κυρίως η Ευρώπη, και η Ρωσία κατορθώσουν να παγώσουν τη σύγκρουση στην Ουκρανία, θα είναι ο μοναδικός αξιόλογος στρατηγικός επενδυτής τόσο στην Ε.Ε. όσο και στη Ρωσία. Πρόκειται για μια μεγάλη εικόνα που επαναλαμβάνεται στο διάβα της Ιστορίας κάθε φορά που οι συγκρούσεις των παλαιών δυνάμεων επιταχύνουν την ανάδυση μιας νέας κυρίαρχης υπερδύναμης. Η

●

Ναρκοθετημένη μετάβαση μπουν σε ένα παλιότερο βιβλίο που κυκλοφόρησε στα τέλη της δεκαετίας του '80 με συγγραφέα τον Αμερικανό καθηγητή Paul Kennedy και τίτλο «Η Ανοδος και η Πτώση των Μεγάλων Δυνάμεων», όπου γίνεται λόγος για το σύνδρομο της αυτοκρατορικής υπερεξάπλωσης που αναδεικνύεται ως πρελούδιο μιας δυναμικής αποδρομής της κυρίαρχης παγκόσμιας δύναμης.

Κίνα έχει τη δυνατότητα να προωθεί την παντοδυναμία της χωρίς τη συνήθη αναθεωρητική ρητορική των αναδυόμενων δυνάμεων, αλλά να παρουσιάζεται όχι μόνον ως η ατμομηχανή της παγκόσμιας ανάκαμψης, αλλά και ως η ήρεμη δύναμη που εγγυάται και προστατεύει την παγκοσμιοποίηση.

Από την άλλη, η ομάδα των G-20 Σήμερα η Κίνα έχει επίγνωση ότι

5-6 Νοεμβρίου 2022

και τα μέλη της ομάδας BRICS περιλαμβάνουν αναδυόμενες δυνάμεις που δεν είναι διατεθειμένες να προσυπογράψουν την παγκόσμια στρατηγική ούτε της Ουάσινγκτον ούτε του Πεκίνου ούτε βέβαια να διευκολύνουν μια συνολική παλινόρθωση της Ρωσίας στο καθεστώς της υπερδύναμης. Αρκεί να φέρουμε κατά νου την Τουρκία, τη Σαουδική Αραβία και τη Βραζιλία που αμφισβητούν την αυτόματη στοίχισή τους με τις ΗΠΑ και προωθούν τη δική τους εθνική ατζέντα, αλλά και την Ινδία και την Κίνα που με τις αποστάσεις ασφαλείας που κρατούν από την εμπ λοκή της Ρωσίας σ την Ουκρανία αμφισβητούν έμπρακτα διλήμματα που προέκυπταν από τη διπολική προσέγγιση των ισορροπιών του πλανήτη. Η ανάδυση μιας ομάδας περιφερειακών δυνάμεων που δεν αναιρούν το προβάδισμα των μεγάλων δυνάμεων αλλά το οριοθετούν καθιστώντας αδύνατη την παγκόσμια κυριαρχία μιας μεγάλης δύναμης όπως τη γνωρίζαμε μέχρι τώρα είναι το νέο στοιχείο των διεθνών ισορροπιών στην αρχή της τρίτης δεκαετίας του 21ου αιώνα.

Σήμερα οι ΗΠΑ εν μέσω μιας

σης θα επισκιάσει τη Διατλαντική εσωτερικής καθεστωτικής και κοι- Σχέση. Ακόμη χειρότερα, τη δυνανωνικής κρίσης που έχει πάρει ήδη μική της ντε φάκτο χειραφέτησης μια εμφυλιοπολεμική συγκρουσια- της Ευρώπης από τις ΗΠΑ την τροκή δυναμική προσπαφοδοτεί κυρίως μετά θούν να παρατείνουν το τις ανατροπές του 1989Χωρίς μια Pax ηγεμονικό τους προβά91 η Γερμανία, η οποία Americana δισμα φτάνοντας στα ανασυγκροτήθηκε μετά όρια των δυνατοτήτων το 1945 με απόφαση των ως σημείο τους και προσθέτουν ΗΠΑ ως προπύργιο του αναφοράς επιπλέον αστάθεια και ελεύθερου κόσμου απέοι ΗΠΑ δεν θα αβεβαιότητα. Μπάιναντι στον «σοβιετικό ντεν και Τραμπ αν συμκίνδυνο». παραδώσουν φωνούν σε κάτι είναι Ευτυχώς για τις ΗΠΑ τη σκυτάλη ότι βλέπουν την Κίνα η Γερμανία με τη μερστην Κίνα ως στρατηγική απειλή καντιλιστική εξωτεριαλλά σε έναν για τα ζωτικά συμφέκή της πολιτική και την ρον τα των ΗΠΑ. Την εθνική της ατζέντα οδήπολυκεντρικό, ίδια στιγμή επιχειρούν πολυπολικό και γησε σε βραχυκύκλωμα να ανακόψουν τη δυτην ευρωπαϊκή ολοκλήκατά συνέπεια ναμική προσέ γ γισης ρωση μετά την παγκόπολύ πιο Ευρώπης-Ρωσίας που σμια χρηματοπιστωτική σύμφωνα με τον Βρεκρίση του 2008 και κυαπρόβλεπτο τανό γεωπολιτικό Χάρίως μετά την έναρξη και ασταθή ρολντ Μακίντερ μποτης κρίσης στην ευρωκόσμο ρεί να οδηγήσει σε μια ζώνη το 2010 με τον ίδιο ευρασιατική σύγκλιση τρόπο που ο μονομερής η οποία θα βραχυκυκλώσει την απροσχημάτιστος παρεμβατισμός ηγεμονική κυριαρχία της ναυτικής των ΗΠΑ υπονόμευσε τη σταθεπαγκόσμιας δύναμης τότε της Βρε- ροποίηση μιας Pax Americana. Η τανίας και σήμερα των ΗΠΑ. Pax Americana που δεν ήλθε πoτέ προκάλεσε εναντιώσεις, αναθεωΤα παραπάνω τα συνόψισε ο πρώ- ρητισμούς και ρεβανσισμούς με πιο τος γενικός γραμματέας του ΝΑΤΟ χαρακτηριστικά παραδείγματα τη λόρδος Ισμέι με τη γνωστή φράση: Ρωσία του Πούτιν και την Τουρκία «Το ΝΑΤΟ χρειάζεται για να κρα- του Ερντογάν που έχουν περιτυλίξει τάει τους Αμερικανούς μέσα, τους την αναθεωρητική τους ατζέντα με Ρώσους απέξω και τους Γερμανούς οράματα αυτοκρατορικής παλινόρκάτω». Αν η Ρωσία δεν είναι απει- θωσης. λή για την ασφάλεια της Ευρώπης Τούτων λεχθέντων, τα δύο ταυαλλά ενεργειακός και εμπορικός τόχρονα μέτωπα ψυχροπολεμικής εταίρος, τότε αργά αλλά σταθερά η αντιπαράθεσης των ΗΠΑ με την δυναμική της ευρασιατικής σύγκλι- Κίνα αλλά και με τη Ρωσία παραπέ-

Η Ιστορία θα καταγράψει τη μεταψυχροπολεμική πορεία των ΗΠΑ ως μόνης υπερδύναμης ως ένα διπλό παράδοξο: ■ Αντί να αξιοποιήσει τον ΟΗΕ, έναν θεσμό αμερικανικής έμπνευσης και κοπής, και να τον αναδείξει ως πρόπ λασμα μιας παγκόσμιας διακυβέρνησης, τον παραμέρισε ως εμπόδιο στην παντοδυναμία της. Ο μονομερής παρεμβατισμός δεν ήθελε κανένα διεθνές περιοριστικό πλαίσιο και είναι χαρακτηριστικό ότι μετά τις 11.9.2001 οι ΗΠΑ αρνήθηκαν την προθυμία του ΝΑΤΟ να καλύψει σε πλαίσιο συμμαχικής αλληλεγγύης την εκστρατεία κατά της τρομοκρατίας. ■ Η κλιμάκωση της αντιπαράθεσης με την Κίνα και με τη Ρωσία αντιμετωπίζεται με ομοβροντίες κυρώσεων οι οποίες θέτουν σε κίνδυνο την παγκοσμιοποίηση, της οποίας εγγυήτρια προβάλλει πλέον ως ήρεμη δύναμη η Κίνα. Και βέβαια το παράδοξο των παραδόξων είναι η πολιτική των ΗΠΑ απέναντι στη Γερμανία, την οποία ανασυγκρότησαν μετά το 1945 ως προχωρημένο φυλάκιο απέναντι στην ΕΣΣΔ και σήμερα την υποχρεώνουν να διαρρήξει την ενεργειακή συμμαχία με τη Ρωσία και αύριο να συρρικνώσει το διμερές εμπόριο με την Κίνα. Η αρχαία Αθήνα με τη Σικελική Εκστρατεία προσπάθησε να κερδίσει τον Πελοποννησιακό Πόλεμο, αλλά διαπίστωσε ότι μια συνολική ανάκαμψή της ήταν αδύνατη. Συμπαρέσυρε στη φθορά και την εξάντληση τον μεγάλο αντίπαλό της, τη Σπάρτη, και άνοιξε τον δρόμο για την κατάκτηση της υπόλοιπης Ελλάδας από τον Φίλιππο Β' της Μακεδονίας. Η αντίσταση των μεγάλων δυνάμεων που βρίσκονται σε αποδρομή λειτουργεί συχνά ως αυτοεκπληρούμενη προφητεία όπου επισπεύδεται η εξέλιξη που επιχειρείται να αποτραπεί.

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Του ΣΩΤΗΡΗ ΡΟΥΣΣΟΥ*

συνήθης πρόβλεψη για

το προσεχές μέλλον του διεθνούς συστήματος είναι ότι βαίνουμε σε μια νέα διπολική αντιπαράθεση μεταξύ των ΗΠΑ και της Κίνας ως αναδυόμενης νέας υπερδύναμης. Ομως τα μέχρι σήμερα δεδομένα δεν ενισχύουν την πρόβλεψη αυτή. Η Κίνα σε καμία περίπτωση δεν έδειξε πρόθεση να κάνει ή να επιθυμεί να κάνει προβολή ισχύος, πολιτικής και στρατιωτικής, σε άλλη περιοχή του κόσμου πέραν της εγγύς περιφέρειάς της στην Απω Ανατολή και τη Νοτιοανατολική Ασία. Δεν εγγυάται την ασφάλεια κρατών, ακόμη κι όταν έχει σε αυτά πολύ σημαντικές επενδύσεις και οικονομικά συμφέροντα. Με άλλα λόγια, αν μια χώρα είναι πανίσχυρη οικονομικά αλλά δεν μετατρέπει αυτήν την ισχύ σε πολιτική και στρατιωτική επιρροή σε παγκόσμιο επίπεδο, τότε δεν μπορεί να λογιστεί υπερδύναμη. Αυτό όμως που βλέ πουμε να εκτυλίσσεται ως κρίση του διεθνούς συστήματος, με κορύφωση τον πόλεμο στην Ουκρανία, είναι η ανάδυση περιφερειακών δυνάμεων που θέλουν να είναι ηγεμόνες πολιτικά, στρατιωτικά και οικονομικά στην περιφέρειά τους, η Κίνα στην Ανατολική Ασία, η Ρωσία στην πρώην ΕΣΣΔ, το Ιράν στην περιοχή του Κόλπου και της Δυτικής Ασίας, η Ινδία στην Ινδική Υπο-ήπειρο και τον Ινδικό Ωκεανό, η Βραζιλία στη Λατινική Αμερική. Προφανώς η ηγεμονική αυτή διεκδίκηση των περιφερειακών δυνάμεων τις φέρνει αντιμέτωπες με την υπερδύναμη, η οποία δεν είναι διατεθειμένη να απoλέσει την παγκόσμια επιρροή της.Στο πλαίσιο αυτού του ανταγωνισμού η Τουρκία θεωρεί ότι υπάρχει πρόσφορο έδαφος για να διεκδικήσει τη θέση του περιφερειακού ηγεμόνα

5-6 Νοεμβρίου 2022

●

Η Ελλάδα, η Τουρκία και το νέο διεθνές περιβάλλον στην Ανατολική Μεσόγειο από τη Λιβύη και τον Λίβανο. Μια ματιά στη γεωγραφία αρκεί για να κατανοήσει κανείς ότι για να επιτευχθεί αυτός ο τουρκικός στόχος πρέπει η Αγκυρα να εξασφαλίσει την αποδοχή του από την Αθήνα. Ολη η όξυνση για την Ανατολική Μεσόγειο, το τουρκο-λιβυκό σύμφωνο και η ανακίνηση, με πρωτοφανή επιθετική ρητορική, του θέματος της αποστρατιωτικοποίησης των νησιών του Αιγαίου αποσκοπούν στην αποδοχή από την Ελλάδα του ηγεμονικού ρόλου της Τουρκίας στην περιοχή. Οι ηγεμονικές αξιώσεις της Τουρκίας αναγκάζουν την Ελλάδα να πάρει θέση στον ανταγωνισμό μεταξύ των περιφερειακών δυνάμεων και της υπερδύναμης ξεκάθαρα υπέρ της δεύτερης. Καθώς όμως το διεθνές σύστημα χαρακτηρίζεται από ρευστότητα, μόνο η συμμαχία με την υπερδύναμη δεν είναι αρκετή για την αποτροπή του τουρκικού αναθεωρητισμού. Ας μην ξεχνάμε ότι πριν από λίγες μέρες ο Ουκρανός πρόεδρος ευχαρίστησε την Τουρκία για τη στήριξή της και τη συνεργασία της στη στρατιωτική προσπάθεια της χώρας του, αλλά και ότι ο πρόεδρος Πούτιν δήλωσε πως η Τουρκία αποτελεί την πιο αξιόπιστη οδό για το ρωσικό αέριο προς την Ευρώπη. Τα πράγματα δεν είναι λοιπόν τόσο απλά για να αντιμετωπιστούν με τη γραμμή «είμαστε το τελευταίο προπύργιο της Δύσης απέναντι στους βαρβάρους» και «ο Μενέντεζ και η Αλεξανδρούπολη θα μας σώσουν». Η

Η Ελλάδα πρέπει να επανέλθει δυναµικά και στα Βαλκάνια. Η Συµφωνία των Πρεσπών άνοιξε δρόµους συνεργασίας τους οποίους η Ελλάδα όχι µόνο δεν πρέπει να εγκαταλείψει, αλλά να τους επεκτείνει µε κάθε µέσο

στήριξη συμμαχιών σε μεγαλεπήβολους αγωγούς και πλούσια κοιτάσματα φυσικού αερίου δεν προσφέρει σταθερότητα ούτε αυξάνει την αποτροπή. Το παράδειγμα της συμφωνίας Λιβάνου - Ισραήλ είναι σημαντικό γιατί καταδεικνύει δύο πράγματα: πρώτον, ότι μια συμφωνία για τους υδρογονάνθρακες είναι εφικτή ακόμη και μεταξύ εμπολέμων κρατών και, δεύτερον, ότι ο ρόλος των πολυεθνικών εταιρειών υδρογονανθράκων είναι εξαιρετικά σημαντικός σε αυτές τις συμφωνίες. Θα πρέπει να ανατρέξουμε σε διαφορετικά είδη εξωτερικής πολιτικής που η Ελλάδα είχε, αλλά σήμερα μοιάζει να έχει απεμπολήσει. Σε προηγούμενες δεκαετίες αλλά και πολύ πρόσφατα η Αθήνα έπαιζε σημαντικό διαμεσολαβητικό ρόλο στη Μέση Ανατολή, τη Μεσόγειο και τα Βαλκάνια και δημιουργούσε πλατφόρμες συνεργασίας και συλλογικής ασφάλειας στην περιοχή, όπως το 1997-1999 με τις πρωτοβουλίες για τον διάλογο Παλαιστινίων και Ισραηλινών, αλλά και πρόσφατα, την περίοδο 2015-2018, με τις Διεθνείς Συναντήσεις για τον Θρησκευτικό Πλουραλισμό στη Μέση Ανατολή και την Πρωτοβουλία της Ρόδου για την περιφερειακή ασφάλεια και συνεργασία στην Ανατολική Μεσόγειο. Ας σκεφτούμε, για παράδειγμα, πόσο θα είχαν ενισχυθεί οι θέσεις της Ελλάδας αν από τις πρώτες μέρες της λιβυκής κρίσης η Ελλάδα έπαιζε έναν ενεργό μεσολαβητικό ρόλο ανάμεσα στις αντιμαχόμενες πλευρές, εκμε-

ταλλευόμενη τις μακρόχρονες στενές ελληνο-λιβυκές σχέσεις. Η Ελλάδα πρέπει να επανέλθει δυναμικά και στα Βαλκάνια. Η Συμφωνία των Πρεσπών άνοιξε δρόμους συνεργασίας τους οποίους η Ελλάδα όχι μόνο δεν πρέπει να εγκαταλείψει, αλλά να τους επεκτείνει με κάθε μέσο. Στη σύγχρονη Ιστορία η συμμαχία με τους Βαλκάνιους γείτονες αποτέλεσε σημαντικό στοιχείο που αποσόβησε τα ηγεμονικά σχέδια της Τουρκίας. Πέραν όμως από τη συμμαχία με τις ΗΠΑ και Ευρωπαίους εταίρους, την ήπια ισχύ των μεσολαβητικών ρόλων και τις συμμαχίες στα Βαλκάνια, η Ελλάδα θα πρέπει να διατηρήσει ανοιχτούς τους διαύλους διαλόγου και συνεργασίας με την Τουρκία. Η έλλειψη διαύλων και διαλόγου οδηγεί σε παραπλανητική πληροφόρηση και λανθασμένη εκτίμηση των προθέσεων της άλλης πλευράς. Και βέβαια διάλογος δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση αποδοχή των θέσεων ή της ατζέντας της άλλης πλευράς. Τέλος, θα πρέπει να γίνει σαφές πρώτα ανάμεσα στις πολιτικές ελίτ όσο και ευρύτερα στην κοινωνία τι σημαίνει ένας συμβιβασμός με την Τουρκία.

Καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου και υπεύθυνος του Κέντρου Μεσογειακών, Μεσανατολικών και Ισλαμικών Σπουδών. Το βιβλίο του «Επανάσταση και Εξέγερση στη Μέση Ανατολή» κυκλοφορεί από τις εκδόσεις Gutenberg

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

●

ΑΠΕ-ΜΠΕ/ΙΔΡΥΜΑ ΜΕΛΙΝΑ ΜΕΡΚΟΥΡΗ/STR

5-6 Νοεμβρίου 2022

ς ξεκινήσουμε με μια παραδοχή. Στην Ελλάδα ο όρος «πολιτισμός» σ υσ τε γάζει τουλάχισ τον δύο «περιβάλλοντα», του κλασικού και του σύγχρονου πολιτισμού, καταδικασμένα διαρκώς σε δύο «ταχύτητες». Οι δύο αυτοί «χώροι», για να μην ξεχνιόμαστε, δεν υπήρξαν ποτέ σε αγαστή και ισορροπημένη συνύπαρξη. Και δεν εννοούμε ιδεολογικά - αυτή είναι μια άλλη μεγάλη συζήτηση. Εννοούμε σε επίπεδο εφαρμογής της κεντρικής πολιτιστικής πολιτικής που, ακόμα κι αν είχε τις καλύτερες προθέσεις, συντριβόταν μεταξύ της επιθυμίας για, αξιοπρεπή τουλάχιστον, υποστήριξη του παρόντος και της συντριπτικής ευθύνης για τη συν τήρηση του κ ληρονομημέ νου παρελθόντος. Εξαίρεση ίσως αποτελεί μόνον η παρούσα διακυβέρνηση που αντιμετωπίζει και το ένα «περιβάλλον» και το «άλλο» με τον ίδιο ακριβώς τρόπο. Με «ζυγαριά» άμεσης απόδοσης οφέλους.

Α Υπήρξε σαφές πολιτιστικό όραμα αυτή τη δεκαετία; Τι ζημιές προκάλεσαν στο ιδιοσυγκρασιακό τοπίο του πολιτισμού στην Ελλάδα τα μνημόνια και η πανδημία; Πώς φτάσαμε να θεωρούμε τον πολιτισμό εργαλείο «μεγέθυνσης του ΑΕΠ»; Και πώς αντιδρούν οι πολιτιστικοί φορείς και καλλιτέχνες σε όλα αυτά;

Η δεκαετία που συμβαδίζει με τη δεκαετία της παρουσίας της «Εφημερίδας των Συντακτών» κατ' αρχάς στο περίπτερο και ύστερα, αρκετά γρήγορα, ως αξιόλογου και παρεμβατικού «συνομιλητή» στον δημόσιο βίο, για θέματα στα οποία συμπεριλαμβανόταν φυσικά και ο χώρος του «πολιτισμού», δεν είναι βέβαια ακριβώς μια δεκαετία «υπέργειων», ηχηρών κοσμοϊστορικών αλλαγών όπως θα τις όριζε ο μέσος πολίτης, λαμβάνοντας υπόψη μόνον ιστορικά γεγονότα συντριπτικής βαρύτητας, όπως

Πώς φτάσαμε σε μια πολιτιστική πολιτική «αντι-Μελίνας» Της ΝΑΤΑΛΙ ΧΑΤΖΗΑΝΤΩΝΙΟΥ

θα ήταν, π.χ., ένας πόλεμος. Αλλά πάλι δεν είναι συντριπτικής βαρύτητας μια οικονομική καταστροφή, μνημόνια, πανδημία και παρ' όλα αυτά μια πολιτιστική πολιτική που αντί να είναι διπλά υποστηρικτική, απομακρύνεται όλο και περισσότερο από ένα σύγχρονο όραμα δημοκρατικής άσκησης πολιτιστικής διαχείρισης με ενσυναίσθηση, κατανόηση και πραγματική επιθυμία στήριξης αυτού του ιδιοσυγκρασιακού και ιδιαίτερου χώρου;

Ο πολιτισμός το διάστημα αυτής της δεκαετίας είχε ν' αντιμετωπίσει βέβαια ό,τι και οι υπόλοιποι χώροι άσκησης και υποδοχής μιας πολιτικής προσαρμοσμένης στη χρεοκοπία και στην έξωθεν εποπτεία, αλλά, σαν να μην έφταναν όλα τ' άλλα, αυτός εκκινώντας από μια «παραδοσιακά» μειονεκτική θέση, κλασικός ή σύγχρονος ή και τα δύο μαζί, βρισκόταν, δυστυχώς, ανέ-

καθεν στον πάτο των προϋπολογισμών και των πολιτικών προτεραιοτήτων. Τη μειονεκτική αυτή θέση του πολιτισμού σήμερα υπερδιπλασιάζει και «ενοχοποιεί» και φορτώνει ευθύνες που δεν του αναλογούν το βάρος της φράσης που αποδίδεται στη Μελίνα «ο πολιτισμός είναι η βαριά βιομηχανία της Ελλάδας». Σταδιακά η αντιμετώπισή του με αυτούς ακριβώς τους όρους της βαριάς βιομηχανίας διευκολύνει, ειδικά ως προς τον σύγχρονο πολιτισμό, όσους ευαγγελίζονται την άσκηση μιας πολιτικής που υποδηλώνει πως «πρέπει να τα βγάλεις πέρα μόνος», και αν όχι, υπάρχουν τα ιδρύματα…

Τα στάδια που πέρασε ειδικά ο σύγχρονος πολιτισμός αυτή τη δεκαετία 2012-2022 είναι ωστόσο μέχρι ενός σημείου κοινά με όλα τα άλλα πεδία: Περνά την «πρώτη φορά Αριστερά» με ενισχυμένες προσδοκίες αλλά τελι-

κά γιγαντωμένα εμπόδια και ημιτελείς προθέσεις. Περνά τα μνημόνια που τον καθιστούν ανεπαισθήτως -και κακώς- είδος «πολυτελείας» και πάντως χώρο πιο πρόσφορο για παντός είδους περικοπές σε σχέση με τομείς όπως η Υγεία, η Παιδεία ή πολύ περισσότερο η Αμυνα (ακόμα θυμάμαι τον έντονο διάλογο έως και δημόσιο καβγά εάν οι μουσικοί στις κρατικές ορχήστρες οφείλουν να υπάγονται στο ίδιο μισθολογικό καθεστώς εξαίρεσης από το ενιαίο μισθολόγιο, όπως οι στρατιωτικοί). Και μετά περνά και την πανδημία του κορονοϊού που τον βάζει στον «πάγο», τον αναγκάζει σε αεργία, του αλλάζει για ένα διάστημα καθοριστικά το προφίλ (όταν από κοινωνική έκφανση και επικοινωνία με προϋπόθεση τη φυσική παρουσία γίνεται online «ψυχαγωγία» ή και «παρηγοριά» την εποχή της διαδοχικής καραντίνας, με δεδομένη πάντως την υποχρέωσή του να υπάρχει πάση θυσία «ανακουφίζοντας» τις ανιαρές ώρες του ανα-

●

5-6 Νοεμβρίου 2022

γκαστικού εγκλεισμού) και τελικά του αλλάζει προσώρας τη φιλοσοφία και την αποστολή, νομιμοποιώντας τη μοναξιά του θεατή, το online και το δωρεάν. Συνεπώς, κόντρα στην πρώτη εντύπωση, αυτή ήταν πράγματι μια δεκαετία κοσμοϊστορικών αλλαγών για τον χώρο αυτό και δη στην Ελλάδα. Και αν θα τολμούσαμε να κωδικοποιήσουμε αυτές τις θεμελιώδεις αλλαγές, θα παρατηρούσαμε τα εξής, κατ' αρχάς:

Αυτή η δεκαετία υποδέχτηκε δι-

Σ' αυτή τη δεκαετία βέβαια ο δεύτερος μακροβιότερος προέρχεται επίσης από τους κόλπους του ΠΑΣΟΚ και είναι ο Παύλος Γερουλάνος, που κατόρθωσε να συμπληρώσει 2,5 χρόνια παραμονής στο υπουργείο, χωρίς κάποια αξιομνημόνευτη, έμπρακτη πρωτοβουλία. Εχει επίσης ενδιαφέρον ότι από την περίοδο της διακυβέρνησης ΣΥΡΙΖΑ μακροβιότερη αποδεικνύεται η υπουργός Πολιτισμού που είχε και την τάση να μη σπάει καθόλου «αυγά»: η Λυδία Κονιόρδου έμεινε 21 μήνες στο ΥΠΠΟ. Τη 14μηνη θητεία τού αμέσως επόμενου μακροβιότερου της «πρώτη φορά Αριστεράς» Αριστείδη Μπαλτά σημάδεψαν, αντιθέτως, «ηχηρά» για τον χώρο του πολιτισμού γεγονότα, όπως η -πρωτοστατούσης της «Εφ.Συν.» και των αποκαλύψεών της για οικονομική κακοδιαχείριση κατ' αρχάς«αποκαθήλωση» του Γιώργου Λού-

Μετρό δεν είδε (ούτε) αυτή τη δεκαετία η Θεσσαλονίκη, όμως τα αρχαία στη Βενιζέλου δέχθηκαν σοβαρό πλήγμα

AP PHOTO / PETROS GIANNAKOURIS

αδοχικά 8 υπουργούς Πολιτισμού ή «αναπληρωτές», επιφορτισμένους πάντως με τη χάραξη της πολιτιστικής πολιτικής. Θα ήταν 9 αν συνυπολογίζαμε και την «υπηρεσιακή» Τατιάνα Καραπαναγιώτη, αλλά έτσι θα αδικούσαμε το εξαιρετικά σύντομο πέρασμά της από την Μπουμπουλίνας. Οκτώ, λοιπόν, με μακροβιότερη σ' αυτή τη δεκαετία τη νυν υπουργό, Λίνα Μενδώνη, την υπουργό που έχει δεχτεί μακράν και τη μεγαλύτερη πολεμική στην ιστορία του ΥΠΠΟ για διάφορους λόγους. Οπου και όπως και να αποδώσει κάποιος τις αντοχές της (στην αντικειμενική της αποτελεσματικότητα ή στην εξυπηρέτηση της συνολικής κυβερνητικής πολιτικής -ό,τι κι αν σημαίνει αυτό για τον χώρο του πολιτισμού- και στην ικανότητά της να υποτάσσει πλήρως εαυτήν σ' αυτό, εξασφαλίζοντας την απόλυτη κυβερνητική και κυρίως πρωθυπουργική κάλυψη), αυτή είναι μια αντικειμενική διαπίστωση: η κ. Μενδώνη, συμπληρώνοντας 3,5 χρόνια παρουσίας στο ΥΠΠΟ, είχε πολύ περισσότερο χρόνο να εφαρμόσει το «όραμά της» (αν υπάρχει τέτοιο) απ' ό,τι είχαν οι προκάτοχοί της.

Τα τσιμέντα στην Ακρόπολη θα μείνουν να... θυμίζουν την υπουργία Μενδώνη

κου από το Ελληνικό Φεστιβάλ, το «φιάσκο» της επιλογής του Γιαν Φαμπρ για τη «χηρεύσασα» θέση, αλλά και η πρώτη φορά που υπουργός διατυπώνει δημοσίως την αρχή οι επικεφαλής των κρατικών πολιτιστικών φορέων να επιλέγονται εφεξής μέσω δημοκρατικών διαδικασιών, διαγωνισμού δηλαδή, και όχι απευθείας υπουργικής ανάθεσης. Αυτή την ιδέα θα εξελίξει και θα προωθήσει μεταξύ άλλων η Μυρσίνη Ζορμπά, εφαρμόζοντάς την «πιλοτικά» αλλά με αμφισβητούμενα δυστυχώς αποτελέσματα στο Εθνικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης κατά την 11μηνη παραμονή της στο ΥΠΠΟ, όταν επιχειρεί να εφαρμόσει και άλλα καινοτόμα, όπως μια συμπεριληπτική πολιτιστική πολιτική. Οσο για τον πιο ρηξικέλευθο Νίκο Ξυδάκη που εισήλθε στο ΥΠΠΟ αποφασισμένος να ανατρέψει δυναμικά την πολιτιστική καθεστηκυία τάξη, τακτοποιώντας π.χ. τα του Εθνικού

Θεάτρου (ξηλώνοντας τον Χατζάκη πριν την ώρα του) ή τα του Μεγάρου Μουσικής (βαφτίζοντάς το προ της κρατικοποίησής του «ο τάφος του Ινδού»), επιβίωσε ως «αναπληρωτής υπουργός Πολιτισμού» μόλις 8 μήνες, έναν μήνα περισσότερο από τον υπουργό επί Σαμαρά και νυν πρόεδρο της Βουλής Κωνσταντίνο Τασούλα, ενώ ακόμα και αυτός ο μάλλον πλήρως ανενημέρωτος περί τον σύγχρονο πολιτισμό Πάνος Παναγιωτόπουλος είχε κατορθώσει να συμπληρώσει έναν χρόνο στο ΥΠΠΟ. Εστω. Σε όσα μείζονα πολιτιστικά γεγονότα της δεκαετίας δεν υπαινιχθήκαμε ή δεν αναφέραμε μέχρι εδώ, κατά την άποψή μας, σημαντικό ρόλο έπαιξε:

Η ενίσχυση μέχρι παντοδυναμί-

ας των ιδρυμάτων. Και εάν κάποιος θεώρησε ότι σημαδιακό χρονικό σημείο αυτή τη δεκαετία ήταν η «μετακόμιση» της Λυρικής Σκηνής και της Εθνικής Βιβλιοθήκης στο Κέντρο Πολιτισμού Ιδρυμα «Σταύρος Νιάρχος», αυτό ήταν μεν ορόσημο, τα φαινόμενα απατούν δε. Ο «γάμος» δύο πολύτιμων κρατικών πολιτιστικών φορέων μ' ένα ίδρυμα, η αποχώρηση του οποίου από τον «έγγαμο βίο» θα σήμαινε πλέον και πλήρη χωροταξική και οικονομική «απόγνωση» (όσο μάλιστα το παράδειγμα αυτοδιαχείρισης πλέον του άλλοτε κραταιού και νυν κρατικού Μεγάρου Μουσικής Αθηνών δεν συνιστά ακριβώς περίπτωση προς οικονομική μίμηση, ιδιαίτερα σε ό,τι αφορά τα «φαραωνικά» οράματα), είναι βέβαια μια πραγματικότητα. Σε επίπεδο στοιχημάτων όμως

μάλ λον «κεφάλι» έ χει πάρει τα χρόνια της διακυβέρνησης Μητσοτάκη -με Μπακογιάννη στον Δήμο Αθηναίων- το Ιδρυμα Ωνάση, που έχει εξασφαλίσει αισθητή παρουσία και βαρύνοντα λόγο σε μια πολιτιστική γκάμα που κυμαίνεται από την Ακρόπολη έως το αρχείο Καβάφη αλλά και -λόγω της όλο και ισχνότερης οικονομικής στήριξης του σύγχρονου πολιτισμού από το ΥΠΠΟ- πολλά, πολλά άλλα. Βέβαια, αν στον ελληνικό πολιτισμό μάθαμε να λειτουργούμε με «δίπολα» (Χατζιδάκις-Θεοδωράκης, Τσιτσάνης-Βαμβακάρης), το ΥΠΠΟ επί των ημερών της κ. Μενδώνη είναι αποφασισμένο να μας ξεμάθει. Στον χώρο του πολιτισμού μάθαμε να υπολογίζουμε και στην παρουσία άλλων ιδρυμάτων: Λασκαρίδη στον Πειραιά, Μαρτίνου στο Τατόι, Ν. Λαιμού στο Εθνικό Αρχαιολογικό Μουσείο κ.ά. ή ακόμα και στο Dumfries House-The Prince’s Foundation του Βρετανού νυν βασιλιά Καρόλου.

Στα μείζονα φαινόμενα της δεκαετίας είναι και η οριστική μετακίνηση του στόχου της πολιτιστικής πολιτικής υπέρ της οικονομίας ή μάλλον υπέρ μιας οικονομίστικης άποψης του πολιτισμού καθώς και η πλήρης και αμετάκλητη κατάλυση όχι μόνο μιας «συναισθηματικής» και γενναιόδωρης αντιμετώπισης του ευρύτερου πολιτιστικού χώρου με τους όρους της Μελίνας, αλλά ακόμα και αυτής που θα δικαιολογούσε το αυτονόητο στοίχημα στήριξης μιας καλλιτεχνικής πρωτοπορίας τύπου (άλλοτε) Κουν, Βογιατζή ή Τερζόπουλου (αυτά τα… παρακινδυνευμένα «παιχνίδια» αφορούν πλέον μόνο την πολιτική των ιδρυμάτων, εάν και εφόσον αυτά είναι αποφασισμένα να πάρουν τέτοια ρίσκα, ποντάροντας σε χαρισματικά πρόσωπα). Ειδικά τα τελευταία χρόνια, αρχαιολογία και σύγχρονος πολιτισμός μετριούνται σ' ένα πράγμα ισότιμα: στο ζύγι της «αναπτυξιακής προοπτικής». Που σημαίνει ότι η πολιτιστική αξία δεν αποφασίζεται με όρους ιστορικής βαρύτητας ή στήριξης ολοκληρωμένων καλλιτεχνικών οραμάτων, αλλά με όρους επενδυτικού αντίκτυπου, επενδύσεων και επιχειρηματικού και τουριστικού οφέλους. Το τελευταίο είναι ίσως και το πιο αδύναμο επιχείρημα παρ' όλα αυτά, καθώς, αν ίσχυε στο 100%, δεν θα προκρινόταν η απόσπαση και «λεγκοποίηση» του πολύτιμου ενιαίου αρχαιολογικού ευρήματος στο Μετρό της Θεσσαλονίκης - γιατί θα μπορούσε να αναδειχτεί σε πρότυπο τουριστικό αξιοθέατο. Ισως πιο κ υνικά ακό -

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

5-6 Νοεμβρίου 2022

Η υπόθεση Λιγνάδη αποκάλυψε μια σήψη ετών

AP PHOTO / PETROS GIANNAKOURIS

Τα Γλυπτά του Παρθενώνα στο Βρετανικό Μουσείο: μια ανοιχτή πληγή

Ενα ακόμα καθοριστικό φαινόμενο που παρουσιάστηκε (και) στον χώρο του πολιτισμού ήταν το MeToo και οι αποκαλύψεις του, έστω και ως εισαγόμενες πρώτα και ύστερα απότοκες του αντίκτυπου της πανδημίας. Κατά κάποιους η αναγκαστική αεργία, που δεν είχε σαφή ορίζοντα επιστροφής στην «κανονικότητα», ανάμεσα σε άλλα που επέφερε (όπως, για να μην αναφέρουμε μόνον αρνητικά, μια πρωτοφανή απόδειξη καλλιτεχνικής αλληλεγγύης), προκάλεσε και μια ανάγκη «κάθαρσης» του τοπίου - ίσως με τη σκέψη ότι αυτή είναι μια ευκαιρία η επανεκκίνηση να γίνει με καλύτερους και καθαρό-

λική αυτοδιάθεση, τη συναισθηματική ισορροπία, τον σεβασμό και την ισότιμη συνύπαρξη όλων μέχρι τα εργασιακά δικαιώματα.

Υστερα απ' όλα αυτά καταλή-

Η Συλλογή Στερν με αρχαιότητες αμφίβολης προέλευσης

AP PHOTO / MATT DUNHAM

Ξεχωριστό κεφάλαιο αποτελεί το θέμα του επαναπατρισμού των Γλυπτών του Παρθενώνα. Ηταν εξ αρχής φαντασιακό σύμβολο εθνικής «ομόνοιας», είναι συνεπώς, πέρα από μια πανεθνική, υπερκομματική επιδίωξη και ευχή, ένα πολιτικό-επικοινωνιακό χαρτί που μπορεί να αποδειχτεί κανονικός άσος. Μετά τη Μελίνα, οι κυβερνήσεις και δη της Ν.Δ. έχουν ποντάρει πολλά και στην επικοινωνιακή δυναμική του θέματος. Αλλά ίσως η πιο καθαρή αντανάκλαση των ύστερων πολιτικών σκέψεων και κινήτρων ορισμένων να μην είναι το «lapsus» του τωρινού πρωθυπουργού όταν αρχή αρχή μίλησε για μακροχρόνιο «δανεισμό» έστω. Ισως περισσότερο κι από αυτό να είναι εκείνη η παλιά αλλά ανεξίτηλη εικόνα του Κ. Σημίτη που εκλιπαρούσε για μια κάποια υποχώρηση της επίσημης βρετανικής αδιαλλαξίας επικαλούμενος τις επικείμενες τότε εκλογές στην Ελλάδα.

AP PHOTO / THANASSIS STAVRAKIS

μα θα λέγαμε πως η πο λιτισ τική «πολιτική» έχει ζευτεί στο άρμα των επενδυτικών κινήτρων ή επιχειρηματικών συμφερόντων που προσβλέπουν σε κάποια οφέλη κυρίως άμεσα ή τέλος πάντων βραχυπρόθεσμα. Πολύ σπανιότερα μακροπρόθεσμα και ίσως έτσι να εξηγείται και η επιλογή της μυστικής συμφωνίας με το Μητροπολιτικό Μουσείο της Νέας Υόρκης για τη νομιμοποίηση της αποδεδειγμένα πλέον ένοχης για την υποδοχή προϊόντων αρχαιοκαπηλίας Συλλογής Στερν, κίνηση που εκ πρώτης όψεως είναι ακατανόητη και πλήττει την εθνική μας αξιοπρέπεια και εικόνα. Η οποία έχει πληγεί και σε πολλές ακόμα περιπτώσεις (από το ακριβότερο πανευρωπαϊκά εισιτήριο του ναυαγίου της Περισ τέρας μέχρι τα τσιμέντα της Ακρόπολης, ακόμα και η τουριστική εμπειρία ή διευκόλυνση θυσιάζεται σ τον βωμό αντιμετώπισης του πολιτισμού ως εργαλείου «μεγέθυνσης του ΑΕΠ»).

●

τερους όρους. Η εποχή βοηθούσε: οι εξαρτήσεις, η άμεση ή έμμεση άσκηση εξουσίας, πιέσεων ή ενδεχομένως και εκβιασμών ή απειλών, οι ψυχικοί αυτοπεριορισμοί και φόβοι εξέλιπαν. Οι αποκαλύψεις ήταν τρομακτικές και σε δύο περιπτώσεις πήραν την ποινική οδό. Η έκβαση της μιας υπόθεσης (Λιγνάδη) δεν ήταν ό,τι θα λέγαμε ακριβώς «κάθαρση», ενώ της άλλης (Φιλιππίδη) είναι υπό εξέλιξη. Εν τω μεταξύ η επανεκκίνηση της καλλιτεχνικής δραστηριότητας δεν άφησε πολλά περιθώρια να διαπιστώσει κάποιος αν πράγματι το βαθύ και ουσιαστικό νόημα του MeToo, που

δεν είναι τόσο το ποινικό σκέλος με την προδιαγεγραμμένη νομική πορεία, αλλά κυρίως είναι αυτό του αυτοκαθορισμού, των κανόνων και του αυτοελέγχου, έχει πράγματι επιτύχει την αποστολή του. Κυρίως αν την έχει επιτύχει εκπέμποντας κι ένα σαφές στίγμα που δεν αφήνει περιθώρια για παντός είδους άσκοπο κι αποπροσανατολισμένο ή αντίθετα βολικό και στοχευμένο κυνήγι μαγισσών, αλλά για ό,τι ευχόμαστε όλοι: για ένα αυτονόητο δημοκρατικό πλαίσιο αυτορύθμισης μιας γκάμας σοβαρών ζητημάτων που κυμαίνονται από την αξιοπρεπή συμπεριφορά, την ελεύθερη σεξουα-

Η πολιτιστική αξία δεν αποφασίζεται με όρους ιστορικής βαρύτητας ή στήριξης ολοκληρωμένων καλλιτεχνικών οραμάτων, αλλά με όρους επενδυτικού αντίκτυπου, επενδύσεων και επιχειρηματικού και τουριστικού οφέλους

γουμε ότι αν ξεφυλλίσει κάποιος τις σελίδες πολιτισμού της 10ετίας θα βγάλει μόνον αρνητικά συμπεράσματα; Όχι, καθόλου μάλιστα. Γιατί αυτή είναι η ιδιαιτερότητα του πολιτισμού. Σε περιόδους «ηρεμίας» που δεν απειλείται, γίνεται λιγότερο αισθητός ως ρηξικέλευθος, ευρηματικός και τολμηρός. Και σε περιόδους ανακατατάξεων και αβεβαιότητας, βρίσκει με μεγαλύτερη σιγουριά τον δρόμο του. Δεν είναι ευχολόγια αυτά. Κοιτάξτε φέτος το συνολικό ρεπερτόριο των θεάτρων και πόσα σύγχρονα ελληνικά έργα με σύγχρονο προβληματισμό περιλαμβάνει. Δείτε τις σύγχρονες εικαστικές προτάσεις. Τα καινούργια βιβλία. Τις μουσικές παραστάσεις. Αυτή τη δεκαετία, παρά την κατακρήμνιση των επιδοτήσεων και την ηχηρή απουσία φορέων, όπως το πάλαι ποτέ Εθνικό Κέντρο Βιβλίου, είναι η πρώτη φορά που έχουμε τόσο συμπυκνωμένες και συμπαγείς και βέβαιες καλλιτεχνικές προθέσεις αναζήτησης μιας φόρμας, ιδέας, εικόνας, ενός προβληματισμού που θα συμβαδίζει με όσα αφορούν τον κόσμο μας. Κυρίως αυτή η τάση δεν φαίνεται καθόλου να είναι μια σ τατική στάση παρατήρησης, αλλά, αντίθετα, μια δυναμική επιθυμία εξέλιξης. Που μας επιτρέπει να διαπιστώσουμε ότι όσο η πολιτιστική πολιτική πολώνεται και κάνει υπολογισμούς στα τεφτέρια της και κόβει λεφτά τόσο ο πολιτισμός πεισμώνει και υψώνει το ανάστημά του διεκδικώντας. Τόσο το πολιτιστικό περιεχόμενο εξελίσσεται. Πού θα οδηγήσει αυτό; Θα φανεί την ερχόμενη δεκαετία - και εφόσον Τύπος και πολιτισμός επιβιώσουμε, εδώ θα είμαστε να τα ξαναβάλουμε κάτω.

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

5-6 Νοεμβρίου 2022

●

Η εφημερίδα μας μέσα από τα μάτια

Ροδοθέα Σεραλίδου

Πασκάλ Μπόικερ

Ανζελίκ Κουρούνη

Φέρρυ Μπατζόγλου

● Ελεύθερη ανταποκρίτρια γερμανόφωνων ΜΜΕ*

● Συντάκτης στην TAZ, μέλος του διοικητικού συμβουλίου του συνεταιρισμού

● Σκηνοθέτρια - ανταποκρίτρια Charlie Hebdo, RTSR Radio-France, TV5

● Δημοσιογράφος γερμανόφωνων ΜΜΕ

H «ΕΦΗΜΕΡΙΔ Α ΤΩΝ Σ ΥΝΤΑΚ ΤΩΝ» ήταν εξ αρχής ένα εγχείρημα ριψοκίνδυνο για τα ελληνικά δεδομένα, στο οποίο πολλοί ίσως δεν δίνανε πολύ χρόνο ζωής, πόσω μάλλον δέκα! Μια εφημερίδα που δημιουργήθηκε από τους ίδιους τους δημοσιογράφους που εργάζονται σ’ αυτήν, ένας συνεταιρισμός στον οποίο είναι μέλη οι εργαζόμενοι της εφημερίδας και οι οποίοι δίνουν ένα ηχηρό μήνυμα ότι δεν είναι μονόδρομος η εξάρτηση από μεγάλους δημοσιογραφικούς οργανισμούς ιδιωτικών συμφερόντων, ότι μπορούν οι δημοσιογράφοι οι ίδιοι να δημιουργήσουν το μέσο μαζικής ενημέρωσης για το οποίο θα δουλεύουν. Στη Γερμανία υπάρχει η εφημερίδα TAZ (Tageszeitung), η οποία είναι και αυτή συνεταιριστική και για την οποία γράφω κι εγώ ως ελεύθερη δημοσιογράφος. Εκεί η έννοια του συνεταιρισμού είναι ακόμα πιο ευρεία: ο κάθε αναγνώστης μπορεί να γίνει συνέταιρος, υποστηρίζοντας έτσι οικονομικά την ανεξάρτητη δημοσιογραφία που αναδεικνύει θέματα ενοχλητικά που αποσιωπώνται από άλλες εφημερίδες. Με τέτοια ενοχλητικά θέματα ασχολείται και η «Εφημερίδα των Συντακτών». Μεγαλύτερο παράδειγμα: το προσφυγικό. Οταν άλλα ελληνικά ΜΜΕ δεν αναφέρονται καν σε γεγονότα που στο εξωτερικό είναι πρώτη είδηση, η «Εφημερίδα των Συντακτών» αποκαλύπτει και παρακολουθεί με εγκυρότητα τις εξελίξεις, υπενθυμίζοντάς μας ότι πραγματικός σκοπός του Τύπου είναι ο έλεγχος της εξουσίας και η αποκάλυψη γεγονότων που ειδάλλως θα έμεναν στο σκοτάδι. Δέκα Χρόνια «Εφ. Συν.» λοιπόν. Εύχομαι να τα εκατοστίσετε!

ΔΕΚΑ ΧΡΟΝΙΑ «Εφημερίδα των Συντακτών»; Μοιάζει τελείως απίστευτο, είναι όμως απλώς εκπληκτικό. Ηταν εξαιρετικά θαρραλέα η απόφαση να αποτολμηθεί ένα συλλογικό εγχείρημα δημοσιογράφων το 2012, εν μέσω της σοβαρής χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης στην Ελλάδα. Απόφαση γεννημένη ως απαραίτητο επακόλουθο του αναγκαστικού κλεισίματος της ιστορικής «Ελευθεροτυπίας». Ακριβώς επειδή σε περιόδους κρίσης χρειάζεται ένας κριτικός, μη διεφθαρμένος Τύπος που στηλιτεύει την αυθαιρεσία των κυρίαρχων και αναδεικνύει τις κοινωνικές αδικίες. Και ελπίζω η «Εφ.Συν.» να υπάρχει για πολύ καιρό. Γιατί είναι ακόμη απαραίτητη. Στην TAZ γνωρίζουμε πολύ καλά ότι δεν είναι καθόλου εύκολο να ιδρύσεις και να αυτοδιαχειρίζεσαι ένα καθημερινό φύλλο χωρίς την υποστήριξη ενός πλούσιου εκδότη. Είναι ακόμα πιο δύσκολο να κρατήσεις ζωντανή μια τέτοια εφημερίδα. Η TAZ ιδρύθηκε το 1978. Ηταν προϊόν της αδογμάτιστης Αριστεράς και των κοινωνικών κινημάτων. Η έκδοσή της εκείνη την περίοδο χαρακτηριζόταν από τη μεγάλη αφοσίωσή μας, αλλά και τη χρόνια έλλειψη χρημάτων. Το γεγονός ότι η TAZ υπάρχει μέχρι σήμερα οφείλεται αποκλειστικά στους πιστούς αναγνώστες-συνδρομητές της. Είμαστε ευγνώμονες γι’ αυτό – ταυτόχρονα είναι επίσης υποχρέωση για εμάς: να εκδίδουμε καθημερινά μια εφημερίδα, ανεξάρτητη από κεφαλαιουχικά συμφέροντα, που να λαμβάνει υπόψη της την αδογμάτιστη πολυμορφία της Αριστεράς, που θεωρεί τον εαυτό της αντιφασιστική, φεμινιστική και οικολογική – χωρίς να είναι βαρετή. Αυτή η δέσμευση είναι που συνδέει την TAZ με την «Εφ.Συν.». Μας συνδέει επίσης, ως συνεταιρισμούς, η οργανωτική μας συγκρότηση. Χαίρομαι πολύ και γι’ αυτό. Εκ μέρους της TAZ, θερμά συγχαρητήρια από το Βερολίνο στην Αθήνα!

Η «ΕΦ.ΣΥΝ.» ΕΓΙΝΕ, για μένα, πρώτα η ίδια θέμα για άρθρο και εκτενές ρεπορτάζ και μετά ουσιώδης και αναπόφευκτη πηγή ενημέρωσης ειδικά για θέματα που δεν είχαν –και δεν έχουν ακόμα– θέση στα πρωτοσέλιδα των άλλων εφημερίδων. Το επίτευγμα των συντακτριών και συντακτών που, εν μέσω της χειρότερης κρίσης που γνώρισε η Ελλάδα μεταπολεμικά, αποφάσισαν να βάλουν τα δυνατά τους και 1.000 ευρώ ο καθένας και η καθεμία σε κοινό ταμείο για να βγει μια επαγγελματική κολεκτιβίστικη, τουλάχιστον στην αρχή, εφημερίδα, στην οποία όλοι θα είχαν τον ίδιο μισθό, ήταν, αν μη τι άλλο, θέμα από μόνο του – ειδικά εκείνη την εποχή που λόγω κρίσης ανακαλύπταμε ξανά τη λέξη αλληλεγγύη. Εκείνη την εποχή το να διαβάζεις αλλά και να αγοράζεις την «Εφ. Συν.» ήταν πολιτική θέση. Ηταν η εποχή των ρεπορτάζ για τις δομές αλληλεγγύης στις γειτονιές, για τα συνθήματα στους τοίχους και για κάθε μορφή αντίστασης που υπήρχε στη χώρα – ειδικά στις Σκουριές. Τα έχω όλα κρατήσει στο αρχείο μου, είναι μοναδικά. Αν ήθελες να πιάσεις τον σφυγμό του δρόμου, διάβαζες –και διαβάζεις ακόμα και τώρα– «Εφ.Συν». Το ίδιο αν κάλυπτες θέματα όπως η δράση της Χρυσής Αυγής, το μεταναστευτικό, ζητήματα που αφορούν την αυθαιρεσία, τη διαφθορά ή τα σκάνδαλα. Αν και το ειδικό τεύχος των επιζώντων από την επίθεση στο Charlie Hebdo το 2015 το έβγαλε η «Εφ.Συν.» και δεν θα ήθελα να είχε βγει πουθενά αλλού, λυπάμαι που η διεθνής επικαιρότητα δεν έχει μεγαλύτερη θέση στην εφημερίδα. Θα περίμενα ένα μεγάλο πρωτοσέλιδο για τις γυναίκες που μάχονται στο Ιράν και όχι μόνο πάντα πρωτοσέλιδα για τα εσωτερικά ζητήματα. Οπως και θα περίμενα μια ουσιώδη κριτική για όλο το πολιτικό φάσμα της χώρας. Ομως το θαύμα κρατά τώρα 10 χρόνια. Ποιος το περίμενε; Μπράβο σας! Χρόνια πολλά, λοιπόν, να τα εκατοστίσετε για να έχουμε να διαβάζουμε.

ΣΕ ΜΙΑ ΧΩΡΑ όπου πέντε από τους έξι τηλεοπτικούς σταθμούς εθνικής εμβέλειας, δυο ημερήσιες εφημερίδες και μία κυριακάτικη ελέγχονται και χρηματοδοτούνται από το εφοπλιστικό κεφάλαιο, που ο έκτος τηλεοπτικός σταθμός απλώς ανήκει σε άλλον ολιγάρχη και η διοίκηση της δημόσιας ραδιοτηλεόρασης ευαρεστεί τα ώτα των κυβερνώντων, τότε δεν χρειαζόμαστε κάτι διαφορετικό; Σε μια χώρα όπου οι δημοσιογράφοι αγωνίζονται να γίνουν μετακλητοί ή πολυθεσίτες (σε γραφεία Τύπου υπουργείων, επιχειρήσεων και αλλού) παρά την –πολλές φορές– κραυγαλέα σύγκρουση συμφερόντων, με στόχο τη μεγιστοποίηση του εισοδήματός τους (τα παιδιά χρειάζονται φροντιστήριο) ή που μπαινοβγαίνουν σε πρεσβείες και δίνουν ραπόρτα (αλήθεια, τι απέγινε με την περίπτωση διευθυντή έγκυρης καθημερινής εφημερίδας κατόπιν σχετικών αποκαλύψεων;) ή επιδιώκουν την πολιτική καριέρα (πόσοι βουλευτές είναι πρώην δημοσιογράφοι που ισχυρίζονται –με περίσσιο θράσος– ότι «μία φορά δημοσιογράφος, πάντα δημοσιογράφος»:), τότε δεν χρειαζόμαστε κάτι διαφορετικό; Η «Εφ.Συν.», που γεννήθηκε πριν από δέκα χρόνια εν μέσω της χειρότερης κρίσης που έπληξε την Ελλάδα μετά τη χούντα, είναι διαφορετική. Δομικά. Στο περιεχόμενο. Στο ήθος του φύλλου. Δεν χρειάζεται κάποιος να συμφωνεί πάντα με αυτήν. Είναι ασυγχώρητη παράλειψη, όμως, να μη διαβάζει αρθρογράφους, όπως ενδεικτικά αναφέρω τον ακούραστο ερευνητή Δημήτρη Ψαρρά, τον ευφυή αναλυτή Τάσο Παππά ή την καυστικά ειρωνική Νόρα Ράλλη. Μα, πάνω απ’ όλα, η «Εφ.Συν.» αποτελεί απαραίτητη πηγή πληροφοριών. Για τους αναγνώστες της και για μένα. Να τα εκατοστίσει!

Δημόσια Γερμανική Ραδιοφωνία, *Δημόσια Ελβετική Ραδιοφωνία, γερμανική εφημερίδα TAZ

●

5-6 Νοεμβρίου 2022

των ξένων ανταποκριτών

Φαμπιάν Περιέ

Κριστιάν Σλέτσερ

Ιγκεμποργκ Μπέγκελ

Ντάνιελ Τρίλινγκ

● Ανεξάρτητος δημοσιογράφος, εργάζεται για τις εφημερίδες Libération, Marianne κ.ά.*

● Freelance

● Δημοσιογράφος και δημιουργός ντοκιμαντέρ, ανταποκρίτρια στην Ελλάδα για ολλανδικά μέσα ενημέρωσης

● Δημοσιογράφος με έδρα το Λονδίνο*

ΔΕΚ Α ΕΤΩΝ και με όλα της τα δόντια! Αυτή είναι η γαλλική έκφραση που φαίνεται να περιγράφει καλύτερα την «Εφ.Συν.»: μια εφημερίδα που δεν μπορεί να αγνοηθεί στο ελληνικό μιντιακό τοπίο και που δεν διστάζει να είναι ενοχλητική. Απόδειξη η ίδια η δομή της. Θυμάμαι ότι μεταξύ 2010 και 2012, όταν έκανα ρεπορτάζ, συνάντησα αρκετούς δημοσιογράφους που εργάζονταν σε μια άλλη ημερήσια εφημερίδα, η οποία τώρα έχει εξαφανιστεί. Θυμάμαι ακόμη περισσότερο τη στιγμή που έμαθα ότι αυτοί οι δημοσιογράφοι είχαν την ιδέα να ιδρύσουν έναν συνεταιρισμό και να αναπτύξουν έναν ανεξάρτητο εκδοτικό χώρο. Ηταν ένα στοίχημα. Εγινε επιτυχία. Η εφημερίδα δεν απέτυχε, διεξήγαγε τις έρευνές της, παρέδωσε τις αναλύσεις της, πάντα με κριτική διάθεση. Η «Εφ.Συν.» δεν εγκατέλειψε ποτέ αυτό το σήμα κατατεθέν της. Είναι η δύναμή της. Φυσικά, η «Εφ.Συν.» διαβάζεται πρωτίστως για τις ειδήσεις. Αλλά κάποιος επιλέγει την εφημερίδα για τη σοβαρότητά της, την απόσταση που τηρεί από τα γεγονότα, την πολλαπλότητα των απόψεων που φιλοξενεί ή την ικανότητά της να οργανώνει τη δημόσια συζήτηση. Με λίγα λόγια, διαβάζει κανείς την «Εφ.Συν.» για τη δέσμευσή της στις αρχές της, για τη δέσμευση των δημοσιογράφων της. Δέκα ετών και με όλα τα δόντια της, λοιπόν. Η «Εφ.Συν.» και οι δημοσιογράφοι της ξέρουν πώς να «δαγκώνουν». Αυτό αποτελεί πλεονέκτημα σε έναν χώρο μέσων ενημέρωσης που είναι ερμητικός σε πολλές χώρες. Γιατί δαγκώνοντας σημαίνει πως οι δημοσιογράφοι δείχνουν αυτό που μπορεί να πληγώσει σε πολιτικό, οικονομικό και κοινωνικό επίπεδο, αποκαλύπτουν την πορεία των πραγμάτων και προειδοποιούν. Μακάρι η «Εφ.Συν.» να διατηρήσει τα δόντια της και το δάγκωμά της για πολύ καιρό ακόμη.

ΤΑ ΜΑΚΡΟΣΥΡΤΑ ΧΡΟΝΙΑ της κρίσης του ευρώ εργάστηκα στην Ελλάδα ως δημοσιογράφος στην κορυφαία γερμανική εφημερίδα Süddeutsche Zeitung και στην ελβετική Tagesanzeiger Zürich. Παρέθεσα την «Εφ.Συν.» στα άρθρα μου από την Αθήνα πολλές φορές, χαρούμενη που έχω αυτή τη ζωηρή φωνή στη χορωδία των ελληνικών ΜΜΕ. Θαύμασα το θάρρος των δημοσιο γράφων ιδρυτών αυτής της εφημερίδας, αφού έκαναν το πιο αδιανόητο για τους δημοσιογράφους: πήραν την εφημερίδα στα χέρια τους. Μπορώ να φανταστώ ότι αυτό προκάλεσε πολύ δύσκολες στιγμές, επίσης επειδή το να είσαι ο ιδιοκτήτης μιας εφημερίδας και ο συντελεστής της είναι μια ασυνήθιστη πρόκληση. Συνήθως μας αρέσει να χωρίζουμε αυτές τις εργασίες, για καλούς λόγους. Είχα επίσης την ευκαιρία, και χαίρομαι γι’ αυτό, σε πολλές περιπτώσεις –συγκεντρώσεις διεθνών δημοσιογράφων στην Αθήνα και αλλού– να ακούσω την έμπειρη πολιτική ανάλυση του διευθυντή της εφημερίδας Νικόλα Βουλέλη και να μιλήσω με άλλους συναδέλφους της «Εφ.Συν.». Το ότι αυτή η εφημερίδα επέζησε όχι μόνο από την κρίση του ευρώ και όλες τις άλλες δυσκολίες που ακολούθησαν, συμπεριλαμβανομένης της πρόσφατης πανδημίας, είναι ένα ακόμα μεγαλύτερο μιντιακό θαύμα, όπως και η ίδρυσή της, σε έναν κόσμο που το κοινό των ΜΜΕ συρρικνώνεται και αυξάνεται η δυσφήμηση της επαγγελματικής πολιτικής δημοσιογραφίας.

Ο Fabien Perrier είναι συγγραφέας του *«Αλέξης Τσίπρας και οι μεταμορφώσεις της πολιτικής», Εκδ. Τόπος.

ΝΑ ΤΑ ΕΚΑΤΟΣΤΙΣΕΙΣ «ΕΦ.ΣΥΝ.»! 10 χρόνια. Θυμάμαι το 2012. Τη χρονιά που γεννήθηκες. Τρία χρόνια πριν από το τρομερό έτος 2015. Οταν περισσότεροι από 900.000 πρόσφυγες εισήλθαν στη ζώνη Σένγκεν. Κυρίως πρόσφυγες από τη Συρία και οι γιαγιάδες τους, οι παππούδες τους, τα παιδάκια τους, μέσω της Λέσβου. Εκείνο τον καιρό. Τότε. Από τότε, καμιά άλλη ελληνική εφημερίδα δεν κάλυψε την ελληνική κόλαση των προσφύγων όπως η «Εφ.Συν.». Γνώρισα δημοσιογράφους της που κάλυψαν με συγκλονιστικό τρόπο αυτό το ευρωπαϊκό δράμα των προσφύγων. Με πάθος. Και με τη μεγαλύτερη δημοσιογραφική ακρίβεια. Οι Βρυξέλλες παραβίασαν και παραβιάζουν το ευρωπαϊκό κράτος δικαίου συνεχώς: δεν επιβάλλουν το ευρωπαϊκό δίκαιο, δεν αναλαμβάνουν την ευθύνη, δεν ξαλαφρώνουν την Ελλάδα ούτε άλλα κράτη-μέλη της ευρωπαϊκής συνοριακής ζώνης Σένγκεν, δεν σταματούν τις επαναπροωθήσεις και τα άλλα εγκλήματα. Οι δημοσιογράφοι της «Εφ. Συν.» και η εφημερίδα τους με κρατούν κατά κάποιον τρόπο ζωντανή. Το λέω ειλικρινά: δεν θα ’ξερα πώς να επιβιώσω στην Ελλάδα ως ανταποκρίτρια χωρίς την «Εφ. Συν.», χωρίς τους δημοσιογράφους της. ΧΡΟΝΙΑ ΠΟΛΛΑ!

ΤΗΝ «ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ των Συντακτών» την πρωτογνώρισα το 2012, όταν ήρθα στην Ελλάδα για να αναφερθώ στις επιπτώσεις της οικονομικής κρίσης και της λιτότητας. Βρήκα μια πραγματικά υποστηρικτική ομάδα δημοσιογράφων που ήταν αφοσιωμένοι στη δουλειά τους και πρόθυμοι να μοιραστούν τις γνώσεις τους –κι ένα γραφείο!– με έναν νεοφερμένο. Εκτοτε είναι μια ανεκτίμητη πηγή για μένα, ιδιαίτερα στην κάλυψη της Χρυσής Αυγής και της ποινικής δίκης που ακολούθησε. Είναι ένα δύσκολο θέμα, τόσο λόγω του κινδύνου που εγκυμονεί για τους δημοσιογράφους όσο και επειδή είναι μια ιστορία που έχει αποκαλύψει ορισμένα άβολα πολιτικά δεδομένα. Το ερευνητικό ρεπορτάζ της «Εφημερίδας των Συντακτών» και η ενδελεχής κάλυψη της δίκης, μέρα με τη μέρα, βοήθησαν να κρατηθεί αυτή η ιστορία στη δημοσιότητα. Και βοήθησε δημοσιογράφους στο εξωτερικό, όπως εγώ, να πούμε αυτή την ιστορία στους αναγνώστες μας. Η ανεξάρτητη, ατρόμητη δημοσιογραφία στα καλύτερά της. Ο Daniel Trilling γράφει για τους Guardian, London Review of Books και άλλους. Είναι ο συγγραφέας των «Lights in the Distance: Exile and Refuge at the Borders of Europe» και «Bloody Nasty People: The Rise of Britain's Far Right».

ΧΡΟΝΙΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

5-6 Νοεμβρίου 2022

●

Ελένη Σταματούκου

Γιώργος Χρηστίδης

Μαρία Σπηλιοπούλου

Σάνια Ριστόφσκα

● Δημοσιογράφος, Balkan Insight

● Ανταποκριτής του περιοδικού Der Spiegel

● Ανταποκρίτρια Xinhua

● Ανταποκρίτρια πρακτορείο ΜΙΑ, Βόρεια Μακεδονία

ΓΙΑ ΤΑ ΔΕΚΑ ΧΡΟΝΙΑ της «Εφ.Συν.» εύχομαι πάνω από όλα να συνεχίσει να υπάρχει και να κάνει τη διαφορά με τις έρευνες και τα ρεπορτάζ της. Η «Εφ.Συν.» έχει μια πολύ μεγάλη δύναμη. Είναι ένα από τα μοναδικά ελληνικά ΜΜΕ που οι τοπικές κοινότητες, ομάδες και άνθρωποι τη θεωρούν κοντά τους, αναφέροντας στους συντάκτες της τα προβλήματά τους και τις αγωνίες τους. Αν η εμπιστοσύνη έχει χαθεί στα ΜΜΕ, την «Εφ.Συν.» κάποιοι την εμπιστεύονται ακόμη. Πολλές φορές τα ρεπορτάζ της υπήρξαν η βασική αφορμή και πηγή των ερευνών μου. Εύχομαι η «Εφ.Συν.» να παραμείνει κοντά στους αναγνώστες της με περισσότερα ρεπορτάζ και έρευνες που θα κρατούν πολιτικούς και όλες τις κυβερνήσεις αλλά και τις επιχειρήσεις υπόλογους απέναντι στην κοινωνία.

Η ΜΑΚΡΟΗΜΕΡΕΥΣΗ μιας εφημερίδας αποτελεί στις μέρες μας από μόνη της άθλο. Πολύ περισσότερο όταν πρόκειται για μια συνεταιριστική εφημερίδα όπως η «Εφ.Συν.», που δεν έχει ισχυρό ιδιοκτήτη ή χρηματοδότες και βασίζεται αποκλειστικά στους αναγνώστες και διαφημιζόμενούς της για να επιβιώσει. Η δημοσιογραφία έχει νόημα και εκπληρώνει τον ρόλο της μόνο όταν παρουσιάζει την αλήθεια αμακιγιάριστη στους αναγνώστες, στον βαθμό που μπορεί αυτή να διαπιστωθεί, χωρίς προκαταλήψεις. Αυτός είναι και ο μόνος δρόμος για να αποκατασταθεί η καταρρακωμένη, όπως δείχνουν όλες οι σχετικές μετρήσεις, αξιοπιστία των ΜΜΕ και των δημοσιογράφων. Είτε συμφωνείς είτε διαφωνείς με όσα γράφει η «Εφ.Συν.» (σε εμένα, έναν συστηματικό αναγνώστη της, συμβαίνουν καθημερινά και τα δύο), είτε συμμερίζεσαι την πολιτική της στάση και τις επιλογές της είτε όχι, δεν μπορείς να μην αναγνωρίσεις ότι στο διάστημα αυτό των δέκα ετών έχει κάνει αποκαλύψεις, έχει πάει κόντρα στο ρεύμα, έχει ασκήσει έλεγχο και κριτική στην κάθε μορφής εξουσία – έχει κάνει με δυο λόγια δημοσιογραφία. Γι’ αυτό και η φωνή της είναι πολύτιμη στη δημόσια σφαίρα και της εύχομαι από καρδιάς χρόνια πολλά.

ΑΜΑΡΤΙΑ ΕΞΟΜΟΛΟΓΟΥΜΕΝΗ ουκ έστιν..., λένε. Εξομολογούμαι λοιπόν πως όταν γεννήθηκε η «Εφημερίδα των Συντακτών», εν μέσω κατάρρευσης του Τύπου στην Ελλάδα και μιας εφιαλτικής κρίσης για την ελληνική κοινωνία, δεν έτρεφα μεγάλες ελπίδες ότι το εγχείρημα θα άντεχε στον χρόνο. Ολοι μας μετρήσαμε πολλά σκαριά που βούλιαξαν στον πρώτο ύφαλο. Χαίρομαι που διαψεύστηκα. Εύχομαι το 10χρονο πλέον παιδί να ζήσει χρόνια πολλά, να αποκτήσει άσπρα μαλλιά και σοφία, όπως λέει το τραγουδάκι. Πιστοί φίλοι αναγνώστες και όσοι στέκονται απέναντι με κριτική διάθεση, χρειαζόμαστε τον πλουραλισμό, τη διαφορετική άποψη, μέσα μαζικής ενημέρωσης υγιή, ανεξάρτητα, που ρωτούν, θέτουν ζητήματα στο τραπέζι και συμβάλλουν στον δημόσιο διάλογο. Η Δημοκρατία μας έχει ανάγκη δημοσιογράφους ελεύθερους, όπου κι αν συντάσσονται ιδεολογικά. Επαναλαμβάνουμε τα θεμελιώδη για να μην τα ξεχνάμε… Οταν το πείραμα μιας εφημερίδας που λειτουργεί με συλλογικές διαδικασίες από μια δημοσιογραφική ομάδα στέφεται με επιτυχία, είναι νίκη για όλους μας και πηγή έμπνευσης για ανάλογα εγχειρήματα. Συνάδελφος σε πολύπαθο νησί μού έλεγε με περηφάνια προ ημερών πώς μεγαλώνει το νήπιο μιας νέας συνεταιριστικής προσπάθειας συντακτών. Εύχομαι δύναμη στην αναζήτηση της αλήθειας και χρόνια καλά για την εφημερίδα, τον Τύπο – και τον τόπο.

ΩΣ ΞΕΝΗ ΑΝΤΑΠΟΚΡΙΤΡΙΑ πιστεύω ότι είναι χρέος μου να διαβάζω (σχεδόν) όλες τις ελληνικές εφημερίδες και εννοείται ότι από τη λίστα μου δεν θα έλειπε η «Εφημερίδα των Συντακτών», σαν ένα κομμάτι του παζλ που όχι μόνο βοηθάει τη δουλειά μου, αλλά και για να έχω πλήρη εικόνα για το τι συμβαίνει στην Ελλάδα. Φιλοξενεί ρεπορτάζ, απόψεις κτλ. που σου κρατάνε το ενδιαφέρον, πάντα με την άριστη δουλειά των δημοσιογράφων. Το όνομα της εφημερίδας είναι ακριβώς αυτό που κρύβεται μέσα όταν την ανοίγεις: ένα καλό προϊόν των δημοσιογράφων που αγαπάνε αυτό που κάνουν. Θα σταθώ σε ένα συγκεκριμένο θέμα και μια συγκεκριμένη περίοδο που (ανάμεσα σε άλλα) είχα καλύψει με κάθε παραμικρή λεπτομέρεια, και όχι μόνο από την πολιτική γωνία, άλλα και από την οπτική πώς τα ελληνικά ΜΜΕ μετέδιδαν το θέμα. Μιλάω για την εποχή των Πρεσπών. Πριν από τη συμφωνία, κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων και μετά τη λύση. Η «Εφ.Συν.» κράτησε μια στάση και χωρίς μεγάλες κουβέντες και εθνικιστικές αναφορές, αντικειμενικά, προσπαθούσε (και πιστεύω το κατάφερε) να ενημερώσει και όχι να μπερδέψει τους αναγνώστες για το θέμα. Πάντα έκανε (και κάνει) ορθή χρήση του ονόματος, ανεξαρτήτως αν ήταν η προσωρινή ονομασία ΠΓΔΜ πριν από τη συμφωνία ή το τωρινό όνομα, κάτι που βοηθάει τον κόσμο να μάθει ότι δεν υπάρχει χώρα με το όνομα Σκόπια ή το «κρατίδιο των Σκοπίων». Θα μπορούσα να γράψω πολλά άλλα, αλλά τα κρατάω για τα επόμενα γενέθλια. Πέρασαν κιόλας 10 χρόνια; Ελπίζω η «Εφημερίδα των Συντακτών» να συνεχίσει να μας κάνει παρέα και τα επόμενα 10(0) χρόνια!