16
Βιβλιοαναγνώσεις
«Α BENJAMIN CARTER HETT
Ο δρόμος προς τον πόλεμο ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΔΙΟΠΤΡΑ ΤΟΝ ΓΝΩΡΊΣΑΜΕ ως συγγραφέα στο «Ο θάνατος της δημοκρατίας - Η πτώση της Βαϊμάρης και η άνοδος του ναζισμού». Τώρα, οι εκδόσεις Διόπτρα κυκλοφόρησαν και το νέο του βιβλίο «Ο δρόμος προς τον πόλεμο», που είναι ακριβώς αυτό που λέει ο υπότιτλός του: «μια ιστορία κρίσης ανόδου του ρατσισμού και καθυστερημένης αναγνώρισης του κακού». Η παραπάνω φράση παραπέμπει ξεκάθαρα στο σήμερα. Και ναι, ίσως να ήταν ακριβώς για το σήμερα, αν δεν υπήρχε ακόμη μία φράση: «...με βαθιές αντιστοιχίες στην εποχή μας». Πραγματικά, μπορεί ο συγγραφέας και γνωστός ιστορικός Μπέντζαμιν Κάρτερ Χετ να έγραψε ένα βιβλίο για τις αιτίες που οδήγησαν στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο (μάλιστα χρησιμοποίησε για πρώτη φορά συγκεκριμένες πηγές και αποχαρακτηρισμένα ντοκουμέντα), ωστόσο είναι σαν να μιλάει για τον σημερινό. Ο ίδιος αποκαλύπτει το πώς, ύστερα από τραγικές καθυστερήσεις, οι αντιναζιστικές δυνάμεις συνειδητοποίησαν τελικά τι πραγματικά ήταν ο Χίτλερ. Τώρα ποια δικαιολογία υπάρχει εκατέρωθεν (και για τις δυτικές δυνάμεις/ κυβερνήσεις και για τη Ρωσία/Ουκρανία;). Ενα (δυστυχώς ελέω συνθηκών) απολύτως απαραίτητο ανάγνωσμα. Μπας και...
● Νόρα Ράλλη
ν δεν μπορεί κανένας να κυβερ νήσει αθώα, θα ήταν προτιμότερο να μην κυβερνήσει καθόλου» ή «δεν αναγνωρίζω καμία υψηλή ιδέα στο όνομα της οποίας θα εγκατέλειπα ένα παιδί μες στη φωτιά και στις φλόγες», μας δηλώνει ευθαρσώς ο Ιβάνωφ, εγκαταλείποντας έναν αγώνα πλήρως απογυμνωμένο από ηθικές αξίες μα συνάμα και τη ζωή του, τσακισμένη υπό το αβάσταχτο βάρος των λέξεων και από χέρια ανθρώπινα που την αξιολογούν ως πολύτιμη όσο διαρκεί η αναντίρρητη αποδοχή των διακηρύξεών τους. Το παρόν βιβλίο αυτοαφιερώνεται στον άγγελο, αυτόν που πασχίζει να επιβιώσει ενάρετα εντός μας, αυτόν που ελίσσεται μάταια στη σκιά μιας κοινωνίας που τον συνθλίβει με την εξουσιαστική γροθιά της, αλλά και αυτόν που εφευρέθηκε-διαπλάστηκε από μια πίστη μοναχά ώστε να τον εγκαταλείψει έρμαιο της κοσμικής αθλιότητας. Στις σελίδες απαντούμε την ατέρμονη αναζήτηση της αρετής, που αντιμάχεται το δηλητήριο του κόσμου, το οποίο κατακλύζει τις φλέβες μας, ώσπου να καταποντιστεί από τη διαβρωτική εξάπλωσή του. Αναμοχλεύει εκείνο το αμάλαγο κομμάτι του εαυτού, που παλεύει να επιβιώσει μέσα στα αρκούντως μαλαγμένα σώματά μας, από τη ζωή που κάμπτει ανελέητα. Μέσω της αιματηρής θυσίας του Ιβάνωφ γευόμαστε τις αλλεπάλληλες αιχμές της ιστορίας, όπου στο όνομα της αποποίησης του σαθρού παρελθόντος κόσμου ξορκίζονται παράλληλα, άκριτα, και όσες αξίες τον συνοδεύουν, ακόμη κι αυτή της ανθρώπινης ζωής. Δίχως ευγενή μέσα θεμελίωσης στον ανθρωπισμό, το πρότυπο που θα οικοδομηθεί στις στάχτες του κόσμου που παρήλθε, επωάζει την ίδια επιβολή και απολυταρχία που αντιμαχόταν η ιδέα του· και οι αντιφρονούντες θα ξεριζώνονται σαν τα ζιζάνια σε επιμελώς οργανωμένο κήπο. Ο Πολενάκης καταπιάνεται με τις προσωπικές ιστορίες ανθρώπων δισδιάστατων, που δεν ξέφυγαν από τις στοιχισμένες αράδες των σελίδων, των οποίων τις δράσεις ψηλαφίσαμε ως ψυχρή παράθεση γεγονότων σε σκονισμένα ιστορικά πονήματα ή κατεπείγοντα άρθρα εφημερίδων, ίσως μέσα από τις ημερομηνίες γέννησης, θανάτου,
12-13 ΜΑΡΤΙΟΥ 2022 | ΝΗΣΙΔΕΣ
Συνθλίβουμε τον άγγελό μας ΤHΣ ΣΟΦΊΑΣ ΛΥΚΟΥΔΗ*
ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΠΟΛΕΝΑΚΗΣ
Η πάλη με τον άγγελο Μυθιστόρημα ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΕΝΎΠΝΙΟ
Τι οικοδομείται από τις στάχτες του κόσμου; Η ίδια παρακμή
ΤΗ ΣΕΛΊΔΑ
αυτήν δεν τη φτιάχνουν επαγγελματίες κριτικοί βιβλίου. Γράφεται από αναγνώστες που απευθύνονται σε αναγνώστες για να τους μιλήσουν για κάποιο βιβλίο που τους συνεπήρε. Αν θέλετε να μοιραστείτε όσα νιώσατε διαβάζοντας ένα βιβλίο, στείλτε το κείμενό σας (το πολύ 700 λέξεις) στο smatzorou@ efsyn.gr
επιρροής στα ιστορικά δρώμενα της εποχής τους ή εμπλοκής σε ένα μοιραίο ατύχημα. Αξαφνα, εκείνες οι απόμακρες ιστορικές φιγούρες αποκτούν βάθος και ενσαρκώνονται εμπρός μας μέσω των σκέψεων ή των αδυναμιών τους, διαρρηγνύοντας το ασάλευτο πέπλο του χρόνου. Παραθέτοντάς μας τα γεγονότα της δολοφονίας του Ιβάνωφ από τον Νετσάγιεφ, τα οποία ενέπνευσαν το βιβλίο των «Δαιμονισμένων» του Ντοστογιέφσκι, ο συγγραφέας χρονοτριβεί ώσπου να φτάσει στο αναπόφευκτο του θανάτου, παρεμβάλλοντας τις ιστορίες έτερων ιστορικών ή λογοτεχνικών προσωπικοτήτων, σαν να παλεύει να αναστείλει την ίδια την τέλεση της δολοφονίας, λες και οι λέξεις ολισθαίνουν τα βήματα των δολοφόνων ή υψώνονται σαν υπερφυσικά, ανυπέρβλητα εμπόδια. Κι όταν ο συγγραφέας διακατέχεται από την αγωνία της συμπαράστασης, τότε ακολουθεί την ιεροτελεστία της επανάληψης των κινήσεων αυτού του «άλλου» «κάποτε», γιατί μόνον έτσι θαρ-
ρεί πως σμίγει με την ψυχή του. Οι σελίδες του παρόντος βιβλίου είναι πέρα ώς πέρα διαποτισμένες με την αδιόρατη νοσταλγική θλίψη για κάτι παντοτινά χαμένο, τον σκοπό, τον συνοδοιπόρο, αλλά και όλους εκείνους που διάβηκαν τη ζωή κατατρεγμένοι από το ανικανοποίητο άλγος μιας απραγματοποίητης χίμαιρας που νοηματοδότησε τη ζωή τους. Ο κοίτη του χρόνου ξεχειλίζει σαν μια παλίμψηστη θάλασσα στάχτης, που συνεδράζει τους αδικοχαμένους και του θύτες και μονάχα ο άνεμος την αναδεύει, επιτρέποντας μια ματιά εντός του ανοίκειου παρελθόντος. Ισως τελικά ο προβληματισμός που επιχειρεί να μοιραστεί με τον αναγνώστη ο Πολενάκης είναι πως καμιά εξουσία δεν μπορεί να διατηρηθεί αδιάφθορη, ακριβώς όπως άλλοτε ο Ανατόλ Φρανς στην «Ανταρσία των Αγγέλων» με την τελευταία φράση του αντάρτη Εωσφόρου. Εχοντας μόλις ξυπνήσει από ένα τρομερό όνειρο, όπου κατατρόπωσε τον άδικο Θεό και έχοντας μετατραπεί ο ίδιος σε έναν νέο τύραννο από το διαβρωτικό δηλητήριο της εξουσίας, αρνείται μια νέα εξέγερση λέγοντας πως «πρώτα πρέπει να πολεμήσουμε για να αφανίσουμε το κακό μέσα μας και μονάχα μέσα μας». * Σπουδάστρια αρχιτεκτονικής
ΒΙΒΛΙΟΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ 17
ΝΗΣΙΔΕΣ | 12-13 ΜΑΡΤΙΟΥ 2022
Αναζητώντας πάντα την Αιώνια Πόλη ΤΗΣ ΚΥΡΊΑΚΗΣ ΜΠΕΪΟΓΛΟΥ
Ρώμη κουβαλάει μέσα της μια πρωτόγνωρη μ έ θη που κατακαίει τις αναμνήσεις. Πιο πολύ κι από πολύ είναι ένα μυστικό κομμάτι του εαυτού σου, ένα κρυμμένο αγρίμι. Δεν υπάρχουν ημίμετρα μαζί της. Ή θα γίνει ο έρωτας στη ζωή σου ή θα πρέπει να την παρατήσεις, διότι ένα πράγμα απαιτεί το γλυκό αγρίμι: να το αγαπήσεις. Κι αυτά είναι τα μοναδικά τέλη διοδίων που θα σου επιβληθούν απ’ όπου κι αν έρχεσαι, είτε από τους πράσινους ανηφορικούς δρόμους του Βορρά είτε από τις κυματοειδής ευθείες του Νότου είτε από τις αβύσσους της ψυχής σου. Αν την αγαπήσεις, θα σου δοθεί έτσι όπως την ποθείς, κι εσύ δεν πρέπει να κάνεις τίποτε άλλο παρά να αφεθείς στο ρου της, πλέοντας σε απόσταση αναπνοής από την ευτυχία που σου αξίζει». «Το τελευταίο καλοκαίρι στη Ρώμη», το πρώτο βιβλίο του Τζανφράνκο Καλίγκαριτς, που πρωτοεκδόθηκε το 1973, κυκλοφόρησε πρόσφατα από τις εκδόσεις Ικαρος σε μετάφραση της Δήμητρας Δότση. Διαβάζοντάς το σκέφτηκα τις βομβαρδισμένες πόλεις της Ουκρανίας με τα νεκρά από τις βόμβες κτίρια. Και αυτό γιατί το παράξενο αυτό μικρό μυθιστόρημα είναι πε-
«Η
ΤΖΑΝΦΡΑΝΚΟ ΚΑΛΙΓΚΑΡΙΤΣ
Το τελευταίο καλοκαίρι στη Ρώμη Μετάφραση: Δήμητρα Δότση ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΙΚΑΡΟΣ
ρισσότερο από οτιδήποτε άλλο μια ωδή σε μια πανέμορφη πόλη. Αν σας έχει γοητεύσει το «La dolce vita» του Φελίνι ή το «La notte», του Αντονιόνι, τότε θα βρείτε πολλά κοινά στοιχεία στη μελαγχολική αλλά ενδιαφέρουσα αφήγηση του Καλίγκαριτς. Αφηγείται την ιστορία του νεαρού δημοσιογράφου Λεό Γκατζάρα, ο οποίος μετακομίζει από το Μιλάνο στη Ρώμη με πρόσχημα μια δουλειά. Είναι αμέσως ξεκάθαρο, όμως, από την αρχή ότι επιδιώκει κάτι άλλο. Εχει μια προβληματική σχέση με την οικογένειά του, τον πατέρα του ιδιαίτερα, και δεν θέλει να επιστρέψει στο σπίτι, ούτε για μια σύντομη επίσκεψη. Προσκολλάται στους πιο τζετ σετ τύπους γύρω του, δανείζεται τα σπίτια τους, τα αυτοκίνητά τους, το κρασί τους, τις γυναίκες τους, και κάνει μια ανούσια ζωή αναζητώντας την ευχαρίστηση. Πολλές φορές ένιωσα πως το βιβλίο αυτό θέλει να πει κάτι περισσότερο από μια ιστορία. Μοιάζει σαν ένας διαλογισμός για ένα συγκεκριμένο είδος ζωής που ίσως μπορεί να ζήσει κανείς μόνο σε μια πόλη όπως η Ρώμη. Η πόλη είναι η μεγάλη πρωταγωνίστρια. Θέλεις να την επισκεφτείς και να βυθιστείς στο αρχαίο και μυστηριακό σώμα της. Αυτό το καλοκαίρι του βιβλίου είναι έρημη και ζεστή, κυρίως όμως δέχεται μια καταιγιστική ανάπτυξη και αγκο-
μαχά για να την ενσωματώσει. Η Αιώνια Πόλη περιγράφεται με εντυπωσιακή λεπτομέρεια, σαν να είναι μέρος του αφηγητή που μαζί του αναζητά κι αυτή τη θέση της στον σύγχρονο κόσμο. Το απέραντο άδειο αστικό τοπίο έρχεται σε σύγκρουση με τους προνομιούχους κύκλους των μεγαλύτερων συναδέλφων και των φίλων όπου κινείται ο ήρωας. Είναι άνθρωποι που σε αντίθεση μ’ αυτόν έχουν επιτύχει στη ζωή τους. Είναι σκηνοθέτες, καλλιτέχνες, μοντέλα, αθλητές. Συναντιούνται στο θέατρο, σε πάρτι ή στα πολυτελή σπίτια τους. Ο ήρωας είναι σε κατάσταση κατάθλιψης και αδιαφορίας, πηγαίνει όπου τον πάει ο άνεμος, ώσπου ερωτεύεται μια νεαρή φοιτήτρια αρχιτεκτονικής, την Αριάννα, η οποία του χαρίζει «ένα χαμόγελο που απομόνωσε το άτομο στο οποίο απευθυνόταν, ανεβάζοντάς τον σε ύψη που ποτέ δεν θα υποψιαζόταν ότι θα μπορούσε να κατακτήσει». Το θέμα όμως που κατά τη γνώμη μου βάζει ορθά το βιβλίο είναι: Μπορεί κάποιος να αγαπήσει κάποιον άλλο Ο Τζανφράνκο άνθρωπο αν δεν Καλίγκαριτς αγαπά τον ίδιο γεννήθηκε του τον εαυτό; στην Ασμάρα της Ερυθραίας. Υπάρχουν πολΜεγάλωσε στο λές περίεργες Μιλάνο και συνθήκες που μετακόμισε στη συνδέονται με «Το Ρώμη. Εργάστηκε τελευταίο καλοως δημοσιογράφος καίρι στη Ρώμη». και σεναριογράφος Μετά από μια συνολική απόρριψη από τους εκδότες, εντυπωσίασε τη Natalia Ginzburg, η οποία έπεισε τον εκδότη Garzanti να το αναλάβει. Το μυθιστόρημα προκάλεσε σάλο, πουλήθηκαν 17.000 αντίτυπα μέσα σε λίγους μήνες, κέρδισε βραβείο και μετά εξαφανίστηκε. Θεωρώ πως η πεζογραφική του δύναμη είναι συναρπαστική, με σθένος και ζωντάνια, και καλώς επανήλθε στο λογοτεχνικό σκηνικό. Αλλωστε δεν υπάρχει πιο γόνιμη εμπειρία για υποψήφιους συγγραφείς –ανταμοιβή για τους αναγνώστες τους– από το να είναι φτωχοί σε μια μεγάλη πόλη. Η παγκόσμια λογοτεχνία έχει να δώσει σπουδαία παραδείγματα. Η Αιώνια Πόλη δικαίως θα επιστρέφει, μέσα από την Τέχνη, θυμίζοντας πάντα πως πληγώνοντας μια πόλη πληγώνεις την ανθρώπινη ύπαρξη.
ΓΙΑΝΝΗΣ ΜΠΟΣΤΑΝΤΖΟΓΛΟΥ
Το Τηλεφώνημα ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΑΓΓΕΛΑΚΗ ΜΕ ΤΟ ΠΟΥ ΒΓΑΊΝΕΊ στη σκηνή, πριν ακόμα μιλήσει, καταλαβαίνεις πως πρόκειται για έναν πολύ σπουδαίο ηθοποιό. Κι ας μην έχεις ιδέα ποιος είναι ο Γιάννης Μποσταντζόγλου και η σκούφια του από πού κρατάει. Τελευταία φορά τον είδαμε στο «Η ιστορία του Τζέρρυ και του Πήτερ», μια διασκευή πάνω στο διαχρονικό έργο του Εντουαρντ Αλμπι «The Zoo Story». Αμέσως μετά, τον χαρήκαμε ως συγγραφέα. Πράγματι, πριν από λίγες εβδομάδες κυκλοφόρησε «Το Τηλεφώνημα» από τις εκδόσεις Αγγελάκη. Ενας ανδρικός θεατρικός μονόλογος από τον ίδιο: ένας άνδρας, ένα τηλέφωνο και μια γυναικεία φωνή. Ενας τρυφερός άνδρας, που θέλει απεγνωσμένα να μοιραστεί τα συναισθήματα, τις σκέψεις και τις αλήθειες του. Ενα απαραίτητο τηλεφώνημα, γιατί κάποιος πρέπει να είναι εκεί. Μια γυναικεία φωνή, που είναι εκεί (είναι;) και τον βοηθάει να θυμηθεί: το παρελθόν; Ποιον έχασε; Ποιον ψάχνει; Ο Γιάννης Μποσταντζόγλου καταπιάνεται με έναν βαθύ και έντονα εσωτερικό μονόλογο, και απλώς ζητάει κατανόηση. Και μια παρουσία. Δεν ξέρουμε αν φέρει αυτοβιογραφικά στοιχεία (κάτι μας λέει πως είναι πολύ πιθανό), ωστόσο το σίγουρο είναι πως έγινε κομμάτι της δικής μας, προσωπικής, καθημερινότητας.
● Νόρα Ράλλη