11 1|3|202 2
ΕΙΔΙΚΗ ΕΚ ΔΟΣΗ ΤΗΣ «ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ» οιτάζοντας το ημερολόγιο βλέπουμε ότι συχνά-πυκνά είναι γεμάτο με «Παγκόσμιες Ημέρες…». Μια για το ένα θέμα, μια για το άλλο… Και καμιά φορά σκεφτόμαστε, και σίγουρα κι εσείς, φίλες και φίλοι, μαζί μας ότι από Παγκόσμιες Ημέρες σκίζουμε… αλλά πόσο τις λαμβάνουμε υπόψη στη ζωή μας; Κι όταν περάσει εκείνη η μέρα, ας πούμε μεθαύριο η «Παγκόσμια Ημέρα κατά της Παχυσαρκίας», τι κάνουμε στη ζωή μας; Τι συνεχίζουμε τις άλλες μέρες να ταΐζουμε τα παιδιά μας; Κάνουμε επίκαιρες, ενδιαφέρουσες ομιλίες στην τηλεόραση και ωραία προγράμματα στα σχολεία μας και απ’ την άλλη είμαστε η πρώτη χώρα σ’ όλη την Ευρώπη στην παιδική παχυσαρκία! (Στοιχεία από τελευταία προχθεσινή έρευνα). Κοιτάζοντας λοιπόν το ημερολόγιο για τον Μάρτιο που ξεκινάει σήμερα (καλό μήνα!) είδαμε τρεις μέρες πολύ σημαντικές: την Παγκόσμια Ημέρα κατά της Σχολικής Βίας (στις 6 του Μάρτη), την Παγκόσμια Ημέρα της Γυναίκας (στις 8 του Μάρτη) και την Παγκόσμια Ημέρα κατά του Ρατσισμού (στις 21 του μήνα). Και, ίσως επειδή είμαστε άνθρωποι των σχολείων, το μυαλό μας πήγε αβίαστα στην Πίπη. Την αγαπημένη μας, και αγαπημένη των παιδιών, την Πίπη Φακιδομύτη! Που σε κάθε μέρα της ζωής της χωράνε και βρίσκουν εφαρμογή όλες αυτές οι Παγκόσμιες Ημέρες μαζί! Ζούσε λοιπόν κάποτε στη βίλα Βιλεκούλα ένα κορίτσι 9 χρόνων. Ηταν ένα κορίτσι δυνατό και ανεξάρτητο. Η Πίπη Φακιδομύτη, που είναι ευχαριστημένη με το ποια είναι, με τα δυο σφιχτοπλεγμένα, αλύγιστα κοτσιδάκια της στο χρώμα του καρότου. Ροβολά στους δρόμους και δεν διστάζει να αντιμετωπίσει με γενναιότητα πέντε αγόρια: «Είσαστε δειλοί!», είπε η Πίπη. «Πέντε τα βάλατε με έναν. Αυτό είναι άνανδρο…». Αλλοτε πάλι δεν διστάζει να σκαρφαλώσει στο ψηλότερο δέντρο για να σώσει κάποιον από τη φωτιά. Αυτή είναι η Πίπη, ατρόμητη, γενναιόδωρη. Αντιμετωπίζει με αισιοδοξία τη ζωή, υπερασπίζεται τους αδύναμους και μισεί τον καθωσπρεπισμό. Φαίνεται πως κάτι καλό έκαναν οι γονείς της πριν χαθούν για πάντα, η μαμά της πηγαίνοντας στον ουρανό και ο μπαμπάς της ταξιδεύοντας στις θάλασσες. (Η Πίπη, βέβαια, πιστεύει πως ο μπαμπάς της σώθηκε και βρίσκεται σε κάποιο νησί ως βασιλιάς ιθαγενών!) Η ηρωίδα της παιδικής μας ηλικίας, η φίλη που θα θέλαμε να έχουμε, αυτός ο φανταστικός χαρακτήρας που ζει στις σελίδες των βιβλίων της σπουδαίας Σουηδέζας Αστριντ Λίντγκρεν, μας διδάσκει, χωρίς να μας κουνάει το δάχτυλο, χωρίς διδακτισμό, τι σημαίνει να είσαι ατρόμητη. Να αντιστέκεσαι, να παλεύεις, να υπερασπίζεσαι το δίκιο, να μιλάς. Με δυο λόγια, να είσαι Ανθρωπος. Η Αστριντ Λίντγκρεν δημιούργησε τον χαρακτήρα της Πίπης Φακιδομύτη το 1945, που έκτοτε αγαπήθηκε από εκατομμύρια αναγνώστριες σε όλο τον κόσμο. Μια συγγραφέας ιδιαίτερα ευαίσθητη σε θέματα δικαιωμάτων του παιδιού, κακομεταχείρισης.
Κ
Οταν στις 22 Οκτωβρίου του 1978 της απονεμήθηκε το σπουδαίο Βραβείο Ειρήνης των Γερμανών Βιβλιοπωλών εκείνη συνέταξε έναν λόγο-μανιφέστο κατά της βίας και της τυραννίας που πλήττει τα παιδιά. Η ουσία του λόγου της ήταν ότι αν τα παιδιά ανατρέφονται με βία, τότε οι πιθανότητες να χρησιμοποιήσουν και τα ίδια βία όταν μεγαλώσουν αυξάνουν κατά πολύ. Και αν πρόκειται για ανθρώπους με ισχύ, τότε η κατάσταση μπορεί να αποβεί πολύ επικίνδυνη. Το ξύλο δεν βγήκε τελικά ποτέ από τον παράδεισο και η Λίντγκρεν μάς αφηγείται μια ιστορία για μια νέα μητέρα της εποχής εκείνης. Μια μέρα το αγοράκι της έκανε μια αταξία και εκείνη πίστεψε πως πρέπει να το τιμωρήσει με ξύλο. Το στέλνει λοιπόν να της φέρει μια βέργα. Υστερα από κάμποση ώρα το αγοράκι επιστρέφει κλαίγοντας. «Δεν βρήκα βέργα, πάρε όμως αυτή την πέτρα να μου πετάξεις». Τότε η μητέρα ξέσπασε σε κλάματα. Τοποθέτησε την πέτρα σε ένα ράφι για να της υπενθυμίζει εκείνη την ημέρα και τον όρκο που έδωσε στον εαυτό της: Ποτέ βία! Αυτός είναι άλλωστε και ο τίτλος της ομιλίας της. Τα λόγια της Αστριντ Λίντγκρεν προκάλεσαν έντονη επιρροή στη Σουηδία, τη Γερμανία και σε άλλες χώρες και ήταν ένας καθοριστικός παράγοντας που η Σουηδία έγινε η πρώτη χώρα που απαγόρευσε την καταπάτηση των δικαιωμάτων των παιδιών το 1979. Ας δώσουμε στα παιδιά αγάπη και αποδοχή και τότε ίσως υπάρχουν περισσότερες πιθανότητες κι εκείνα με τη σειρά τους να αισθάνονται όμορφα γι’ αυτό που είναι, ακόμα κι αν φοράνε κάλτσες άλλο χρώμα η μία από την άλλη. Ισως αποκτήσουν αυτή την αστείρευτη δύναμη και αισιοδοξία ότι μπορούν να σηκώσουν, σαν την Πίπη, ακόμα κι ένα ολόκληρο άλογο αν χρειαστεί. Να νιώθουν ατρόμητα όπως η Πίπη, να μάχονται, να μιλάνε, να βοηθούν τους αδύναμους, να παίρνουν θέση και να μη διστάζουν να ζητάνε βοήθεια όταν χρειάζεται. Να ροβολούν στους δρόμους κι εκείνα με τα ατίθασα μαλλιά τους. Η Πίπη δεν θα γεράσει ποτέ στις σελίδες των βιβλίων της δημιουργού της. Αλλά τα δικά μας παιδιά αύριο θα είναι νέοι άντρες και νέες γυναίκες. Ελπίζουμε, προσπαθούμε, μαχόμαστε, στα σπίτια μας και στα σχολεία μας, να γίνουν τα παιδιά μας σαν την Πίπη αν τη βλέπαμε μεγάλη: μια συνειδητοποιημένη γυναίκα που παλεύει για τα δικαιώματά της, ένα αγόρι που απεχθάνεται τη βία και το μπούλινγκ στα σχολεία, νέοι και νέες που αντιπαλεύουν τον ρατσισμό και την ξενοφοβία και αγωνίζονται για έναν καλύτερο κόσμο! Η Συντακτική Επιτροπή Βογανάτσης Δαμιανός, Δημοπούλου Φωτεινή, Μπαλτάς Μπάμπης, Μπάρκα Κατερίνα, Παούρη Κατερίνα, Παπαδόπουλος Χάρης, Σπίτα Βίκυ Επικοινωνήστε μαζί μας και στείλτε μας τα κείμενά σας για δημοσίευση στο μέιλ: periodikofreinet@gmail.com
Οι Παγκόσμιες Ημέρες και η
2
Τρίτη 1 Μαρτίου 2022
| 24
Του ΓΙΆΝΝΗ – ΙΌΛΆΌΥ ΜΆΝΙΆΤΗ
χεδόν κάθε αναφορά για τη χρήση του Λαϊκού Θεάτρου Σκιών στην εκπαίδευση επικεντρώνεται στα παιδαγωγικά οφέλη που η τέχνη αυτή μπορεί να προσφέρει στα παιδιά ή/και στους εφήβους. Αναμφισβήτητα, ο Καραγκιόζης προσφέρει πολλά παιδαγωγικά εργαλεία, τα οποία –αν αξιοποιηθούν σωστά– μπορούν να ενσωματωθούν στη διδασκαλία. Η ίδια η μαστορική του Καραγκιόζη, η κατασκευή φιγουρών, η ανάπτυξη της φαντασίας, η διαρκής αναζήτηση εναλλακτικών και λύσεων, η ομαδοσυνεργατική δουλειά, η καλλιέργεια της μιμικής (ως ένα είδος «τσαλακώματος») είναι πάρα πολύ πολύτιμες δραστηριότητες για την ψυχοκοινωνική και σωματική ανάπτυξη του παιδιού και, ευτυχώς, αξιοποιούνται από πολλά εργαστήρια που απευθύνονται σε παιδιά αλλά και από πολλούς εκπαιδευτικούς στην τάξη. Συχνά, βέβαια, ο Καραγκιόζης έχει αξιοποιηθεί ως προπαγανδιστικό εργαλείο πατριδογνωσίας. Αυτή του η εργαλειοποίηση, κάπως κατανοητή παλιότερα, σήμερα είναι αρκετά προβληματική. Το λαϊκό θέαμα έχει βασικό στόχο να συμπεριλαμβάνει και όχι να αποκλείει. Αυτό ακριβώς επισημαίνει και ο σημαντικός στοχαστής Μιχαήλ Μπαχτίν όταν πρόκειται για δρώμενα του «έξω χώρου». Συγκεκριμένα, στην παράσταση του Καραγκιόζη –όπως και σε μια καρναβαλική γιορτή– οι θεατές «δεν παρακολουθούν, ζουν μέσα σε αυτήν. Και ζουν όλοι, επειδή από την ίδια την έννοιά της είναι πάνδημη» (Μιχαήλ Μπαχτίν, «Ο Ραμπελαί και ο Κόσμος του», μτφρ. Γιώργος Πινακούλας, Πανεπιστημιακές Εκδόσεις Κρήτης, 2016, σ. 9, και Γιάννης Κιουρτσάκης, «Καρναβάλι και Καραγκιόζης», εκδ, Κέδρος, Αθήνα 1985). Σε αυτήν, ακριβώς, την πάνδημη τελετή δεν χωρούν αποκλεισμοί, πόσο μάλλον από τη στιγμή που ο κεντρικός χαρακτήρας της, ο
Σ
Ό Δάσκαλος – Καραγκιοζοπαίχτης Καραγκιόζης, προσωποποιεί τον αποσυνάγωγο, τον φτωχό, τον μη αρτιμελή. Ο Καραγκιόζης, πλήρης ενσάρκωση του αυτοσαρκασμού και του «πατώματος» του κοινωνικού ιστού, αναδύεται σε δραματική περσόνα που με όπλο του τον ανελέητο σαρκασμό και το πείραγμα λειτουργεί συμπεριληπτικά. Υπό αυτό το πρίσμα, το Λαϊκό Θέατρο Σκιών πρέπει να έχει χώρο για τον «άλλο» ανεξαρτήτως της σωματικής του κατάστασης, του σεξουαλικού του προσανατολισμού, του θρησκεύματος, της καταγωγής κτλ. Ποια, όμως, μπορούν να είναι τα παιδαγωγικά εργαλεία που είναι σε θέση να προσφέρει στον/ στην εκπαιδευτικό ο Καραγκιόζης; Ενώ πολύς λόγος γίνεται –και
Ο Καραγκιόζης έχει αξιοποιηθεί ως προπαγανδιστικό εργαλείο πατριδογνωσίας έχει γίνει– για τα παιδαγωγικά οφέλη του Καραγκιόζη στα παιδιά, παραγνωρίζεται η αντίστοιχη προσφορά του στους εκπαιδευτικούς. Με πολύχρονη εμπειρία σε τάξεις Γυμνασίου και Λυκείου, μπορώ να διαβεβαιώσω πως αν ο Καραγκιόζης είναι ωφέλιμος για τους μαθητές μία φορά, για τους εκπαιδευτικούς είναι δέκα. Απέναντι στην παραδοσιακή και παρωχημένη, πλέον, αντίληψη, πως ο εκπαιδευτικός είναι ο απόλυτος φορέας της γνώσης, μια τρόπον τινά αυθεντία, ο Καραγκιόζης διδάσκει τη μαιευτική. Η γνώση δεν διδάσκεται. Παράγεται. Ο εκπαιδευτικός που έχει θητεύσει πίσω από τον μπερντέ (ως βοηθός, ερασιτέχνης ή, απλώς, ως καραγκιοζόφιλος) αναπτύσσει δεξιότητες πολύτιμες για τη δραστηριότητά του μέσα στην τάξη. Πρώτα-πρώτα, έχει μάθει να «αυτοτσαλακώνεται», να αυτοσαρκάζεται και να παίρνει τον εαυτό του τόσο σοβαρά όσο πρέπει. Επειδή η τάξη πρέπει να έχει ορθάνοιχτους ορίζοντες αλλά κλειστές πόρτες, ο εκπαιδευτικός που δεν διακατέχεται από σοβαροφάνεια έχει τη δυνατότητα να διατηρεί τους ορίζοντες ανοιχτούς, να μοιράζει και να μοιρά-
ζεται, να μιλάει και –κυρίως– να ακούει, να αστειεύεται, αλλά και να δέχεται το αστείο ενώ, ταυτόχρονα, μπορεί να διατηρεί τις πόρτες της τάξης κλειστές, τόσο για να δημιουργεί ένα πλαίσιο ασφάλειας για όλους όσο και για να μην πετάει κανέναν έξω. Οποιος από εμάς έχει θητεύσει, έστω και λίγο, στον καραγκιοζομπερντέ, έχει αναπτύξει την πολύτιμη –για την τάξη– ικανότητα της μιμικής. Πόσο γοητευτική γίνεται η ανάγνωση ενός κειμένου με τις διάφορες φωνές που αλλάζουν; Πόσο δραματοποιείται ένα κείμενο, όταν εκείνος που το διαβάζει έχει την ικανότητα να μιμείται αλλά και το θάρρος να τσαλακωθεί; Η θητεία στον μπερντέ δίνει στον δάσκαλο και στη δασκάλα το εργαλείο να δίνουν παράσταση και όχι αγόρευση στο μάθημα. Διότι ο δάσκαλος και η δασκάλα πρέπει να παρίστανται και όχι να αγορεύουν. Το σχολείο πρέπει να είναι παραστατικό και όχι της αγοράς. Το μάθημα, όπως και μια παράσταση Καραγκιόζη, πρέπει να ξεκινάει και να τελειώνει με «χορό», πρέπει να χωράει το γέλιο, το πείραγμα, αλλά όχι τους αποκλεισμούς και τις κοροϊδίες. Η ίδια η δομή της παράστασης, δηλαδή η ανάγκη και ικανότητα του καραγκιοζοπαίχτη να πει μια ιστορία με αρχή, μέση και τέλος, με κορυφώσεις και ε γκιβωτισμούς, χωρίς, ωστόσο, να κρατάει κείμενο και όντας σε συνεχή επικοινωνία με το κοινό της είναι από τη φύση της και μια παιδαγωγική
|
πράξη. Δεν είναι τυχαίο που ήδη από την αρχαιότητα το θέατρο λογιζόταν ως διδασκαλία. Ακόμη περισσότερο το λαϊκό θέατρο, το οποίο δίνει μεγαλύτερο χώρο στο κοινό, όπου η αλληλεπίδραση καλλιτέχνη - κοινού γίνεται με τη μικρότερη δυνατή απόσταση. Αυτό ακριβώς πρέπει να συμβαίνει και στη σχολική αίθουσα. Μια διαρκής αμφίδρομη επικοινωνία, όπου ο δάσκαλος/η δασκάλα και ο μαθητής/η μαθήτρια θα εναλλάσσονται ως ρόλοι. Διότι και οι μαθητές διδάσκουν και οι δάσκαλοι μαθαίνουν. Στην τέχνη του Καραγκιόζη, η μαστορική κατέχει κεντρική θέση. Οι χειροτεχνικές δεξιότητες (από το σκίτσο, τη ζωγραφική, το σκάλισμα, τα ξυλουργικά, μέχρι το ράψιμο και τον φωτισμό) μπορούν να γίνουν πολύτιμα εργαλεία για τον εκπαιδευτικό. Δεν έχει νόημα να εξηγήσουμε εδώ σε πόσες και ποιες δραστηριότητες εντός τάξης μπορούν να αξιοποιηθούν οι δεξιότητες αυτές, διότι η λίστα θα είναι ατελείωτη. Πάντως να σημειώσουμε πως ο εμπλουτισμός των μαθημάτων –ακόμη και των μεγαλύτερων τάξεων– με δραστηριότητες που εμπλέκουν το σώμα, όπως είναι οι διάφορες χειροτεχνίες, λειτουργεί ευεργετικά και ιδιαιτέρως παιδαγωγικά. Κοντολογίς, ο Καραγκιόζης, με τον ριζοσπαστικό αυτοσαρκασμό του, με τον τεράστιο πλούτο του και την ικανότητά του να αλλάζει και να προσαρμόζεται, πρέπει να μπει μέσα στην τάξη και μάλιστα όχι μόνον ως υλικό για τα παιδιά, αλλά και ως εργαλείο για τις/τους εκπαιδευτικούς. Δεν θα ήταν κακή ιδέα να περνούν λιγάκι πίσω από τον μπερντέ όλοι και όλες όσοι/ες μπαίνουν στην τάξη για να διδάξουν. Θα μας κάνει πολύ καλό. Θα αμβλύνει τη σοβαροφάνειά μας και θα οξύνει τη δημιουργικότητα και την επικοινωνιακή μας ικανότητα. Ισως, λοιπόν, θα πρέπει να αναθεωρήσουμε κι εμείς –οι της εκπαίδευσης– την εικόνα μας. Ισως δεν είναι και τόσο κακό να μπαίνεις στην τάξη και να κάνεις τον Καραγκιόζη. Τόσο όσο... *Eκπαιδευτικός, μουσικός, καραγκιοζόφιλος (ενίοτε και καραγκιοζοπαίκτης) ΥΓ.: Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων της ομάδας της Κοινωνικής Παιδαγωγικής του Σκασιαρχείου, στον χώρο τέχνης του Ασπάλαθου (Χαριλάου Τρικούπη 129-131, Αθήνα) στις 12/3 το απόγευμα ο Γιάννης Μανιάτης θα εμψυχώσει εργαστήριο κατασκευής φιγούρων Καραγκιόζη και στη συνέχεια, ως σκιοπαίχτης, θα δώσει παράσταση-έκπληξη για μικρούς και μεγάλους. Περισσότερες λεπτομέρειες για όλα τα φανταστικά πράγματα που θα συμβούν 12/3 και 19/3 θα βρείτε στο www. skasiarxeio.wordpress.com
|
Τρίτη 1 Μαρτίου 2022
25 |
3
«Απλά να είστε εκεί!» παιδικά παιχνίδια) με τους οποίους καλλιεργούνται τα στερεότυπα από μικρή ηλικία και πώς αυτά πεσυγκυρία δεν είναι εύκολη. Μάλλον είναι ριορίζουν τις επιλογές των ατόμων, ακόμα και τις πολύ ζόρικη. Θύματα σεξουαλικής κακοεπαγγελματικές, ή οδηγούν και στην έμφυλη βία. ποίησης, ανήλικα και ενήλικα, αυξημένη Παρουσιάστηκαν ολοκληρωμένες προτάσεις για βία κατά των γυναικών, εκτεταμένη και τη διδασκαλία της σεξουαλικής αγωγής σε όλες τις ανεξέλεγκτη χρήση του διαδικτύου από βαθμίδες της εκπαίδευσης, από εκπαιδευτικούς και τα μικρά παιδιά και τα εφηβάκια, που ψάχνουν πασχολικούς συμβούλους, συνοδευόμενες από έγκυντού να βρουν απαντήσεις σχετικά με το σεξ. Από την ρο, επιστημονικό υλικό. άλλη, ελλιπής, αποσπασματική ή και απούσα σεξουΤο σεμινάριο κατάφερε να μας βοηθήσει, ως αλική αγωγή σε όλες τις βαθμίδες της εκπαίδευσης εκπαιδευτικούς, να πατήσουμε στιβαρά στα πόδια στην Ελλάδα. μας, ώστε να διδάξουμε τη σεξουαλική αγωγή στις Και κάπου εκεί ανάμεσα εμείς, οι δασκάλες και οι τάξεις μας. Δεν έδωσε μαγικές λύσεις στα προβλήδάσκαλοι. Πώς στεκόμαστε το 2022 σε ό,τι αφορά ματα, αλλά χάραξε με επιστημονικότητα έναν ξεκάαυτά τα θέματα απέναντι στα παιδιά; Πόσο έχουμε θαρο δρόμο. Μπορεί το νομικό πλαίσιο να αργεί να ως άτομα αποβάλει τα δικά μας στερεότυπα και εκσυγχρονιστεί, τα υπουργεία να μη συγκινούνται προκαταλήψεις, πόσο έχουμε ενημερωθεί, πόσο από τη ζωή που τρέχει και αλλάζει, μπορεί οι γονείς ασφαλείς νιώθουμε να συζητήσουμε αυτά τα ζηνα δυσκολεύονται ή να αρνούνται να διαπαιδατήματα; Πολλές φορές νιώθουμε αδυναμία, καθώς γωγήσουν πάνω σ’ αυτά τα θέματα, όμως εμείς οι δεν έχουμε σχετική εκπαίδευση. Τα παιδιά όμως εκπαιδευτικοί δεν μπορούμε να περιμένουμε, δεν τρέχουν με ιλιγγιώδη ταχύτητα κι εμείς αναγκαστιπρέπει! Εγχειρήματα όπως το σεμινάριο του «Σκακά πρέπει να είμαστε μπροστά. Οχι να ακολουθούσιαρχείου» είναι ενθαρρυντικά για το πνεύμα και με, να είμαστε μπροστά. παρήγορα για την καρδιά. Στο παρόν κείμενο δεν θα επισημάνω την αναΤα σχολειά μας, λέμε, είναι ο καθρέφτης της κοιγκαιότητα της ένταξης της σεξουαλικής αγωγής νωνίας μας. Ομως σ’ αυτόν τον καθρέφτη χρειάζεστα σχολεία μας, το θεωρώ αυτονόητο. Η συζήτηται να καθρεφτίζονται όλες οι πλευρές της προσωση για τη σεξουαλική αγωγή είναι μια συζήτηση για πικότητας του παιδιού. Κι αυτό το γλυκό, το αέναο, το δημοκρατικό, το συμπεριληπτικό σχολείο και το βασικό κομμάτι στη ζωή ενός παιδιού, ο έρωτας, εκεί μπαίνει μια μεγάλη τελεία (την παύλα βάλτε το σεξ, δεν μπορεί να μένει έξω από την εκπαίδευτην εσείς). σή του. Αν δεν συμπεριλάβουμε τη σεξουαλική Η παιδαγωγική ομάδα «Το Σκασιαρχείο» πραγμααγωγή στα σχολεία μας από το νηπιαγωγείο ακότοποίησε το επιμορφωτικό σεμινάριο μα, αν σιωπούμε γι’ αυτά τα ζητήματα, «Η σεξουαλική αγωγή στο σχολείο – αφήνουμε τα παιδιά μας έρμαια σε μια Και αν είναι Χτίζοντας υγιείς σχέσεις ανάμεσα στα θάλασσα από ασαφείς πληροφορίες, ο κόσμος να πρόσωπα», σε μια προσπάθεια επιμόρπροκαταλήψεις και στερεότυπα που φωσης πάνω σε αυτά τα ζητήματα. Το καλά κρατούν, σε μια άβυσσο αμφιπροχωρήσει σεμινάριο αναπτύχθηκε σε έναν κύκλο σβήτησης των εαυτών τους, των επιλοθα αλλάξουμε γών και των επιθυμιών τους, αν αυτές 14 εβδομαδιαίων διά ζώσης συναντήσεων, από τον Νοέμβριο 2021 μέχρι τον παρεκκλίνουν από τις κυρίαρχες αναοπτική, Φεβρουάριο 2022, και απευθυνόταν σε παραστάσεις των φύλων ή των σεξουπεποίθηση, εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων αλικών προτιμήσεων. Ερμαια σε κάθε της εκπαίδευσης. σεξιστικό ή ομοφοβικό αστείο, σε κάθε γλώσσα Νέα παιδιά από τη ΛΟΑΤΚΙ+ κοινόκρυφό γελάκι εις βάρος τους στους διατητα ξεδίπλωσαν τις εμπειρίες τους, εξαίρετοι επιδρόμους και στην αυλή του σχολείου, αόρατα μέσα στήμονες και επαγγελματίες με πολυετή εμπειρία στη στρεβλή «κανονικότητα» και αμήχανα εξαιτίας και διορατικότητα μας εκπαίδευσαν, φωτίζοντας η της ταυτότητάς τους. Και για να επεκτείνω τον ορίκαθεμιά και ο καθένας πτυχές του θέματος. ζοντα, έρμαια σε κάθε πιθανό θύτη σεξουαλικής Στο σεμινάριο μελετήθηκαν η νομοθεσία και οι κακοποίησης. καλές πρακτικές άλλων χωρών σχετικά με τη διδαΚαι αν είναι ο κόσμος να προχωρήσει, είμαστε σκαλία της σεξουαλικής αγωγής (ως δικαίωμα των εμείς, οι δασκάλες και οι δάσκαλοι, που θα αναθεπαιδιών), θεματικές που αφορούν την αναπηρία και ωρήσουμε, θα στριμωχτούμε, θα δυσκολευτούμε, τη σεξουαλικότητα. Μελετήθηκε ο ρόλος του διαδιθα αλλάξουμε οπτική, πεποίθηση, γλώσσα. Εμείς κτύου ως πηγής –επισφαλούς πολλές φορές– πληθα μετακινηθούμε από τις βεβαιότητές μας, από ροφόρησης των παιδιών, ο «παιδαγωγικός» ρόλος τα ακλόνητα πιστεύω μας (υπάρχουν τέτοια;), θα που συχνά διαδραματίζει (όταν άλλα μέσα απουσιακούσουμε τα παιδιά, θα μάθουμε από όπου και άζουν), αλλά και η εργαλειοποίησή του στο πλαίσιο από όποιο άτομο μπορούμε (για μένα δασκάλες της παιδικής κακοποίησης. είναι οι κόρες μου), θα διαβάσουμε, θα παρακολουΜεγάλο κομμάτι αφιερώθηκε στην κακοποίηση θήσουμε τα νέα παιδιά, πώς περπατούν, πώς ντύτων παιδιών, στον εντοπισμό σχετικών περιστανονται, τι σκέφτονται, τι αγαπούν. Θα μάθουμε να τικών από τις εκπαιδευτικούς, στον τρόπο με τον σκεφτόμαστε αλλιώς, θα μάθουμε να κοιτάμε αλοποίο το σχολείο «χτίζει» ένα ασφαλές περιβάλλιώς και μαζί με τα παιδιά θα μιλήσουμε μια άλλη, λον εμπιστοσύνης για τα παιδιά, ώστε, αν παραπιο δημοκρατική, πιο ευγενή και συμπεριληπτική στεί ανάγκη, να μοιραστούν την κακοποίησή τους. γλώσσα. Μάθαμε πώς να φερθούμε σε ένα παιδί που μας Κρατάω για το τέλος τα λόγια του Τζώνη, ενός εκμυστηρεύεται την κακοποίησή του, πώς να μιλήνεαρού αγοριού της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας που μαζί σουμε, πώς να μοιραστούμε το βάρος μιας τέτοιας με άλλα νεαρά παιδιά ήρθε στο σεμινάριο και μας εκμυστήρευσης, σε ποιους φορείς να αποταθούμε. μίλησε για τη ζωή του και τα βιώματά του στα σχοΑσχοληθήκαμε σε βάθος με το θέμα της ομοφολεία. Οταν τον ρωτήσαμε «Τι μπορούμε να κάνουβίας, της τρανσφοβίας και τον ρόλο του σχολείου με;» μας είπε: «Δεν χρειάζεται να κάνετε κάτι, απλά στην αποδοχή των ατόμων ανάλογα με την ταυνα είστε εκεί». τότητα φύλου τους, την έκφραση φύλου τους και Ας είμαστε λοιπόν. Εκεί. Για τον Τζώνη, για κάθε τον σεξουαλικό προσανατολισμό τους. Ξεχωριστή Τζώνη. ενότητα αποτέλεσε το θέμα των έμφυλων στερεοτύπων, ειδικότερα οι τρόποι («αθώοι», όπως τα *Δασκάλας στο 70ό Δημοτικό Σχολείο Αθηνών Της ΚΟΡΊΝΑΣ ΧΟΥΔΑΛΑΚΗ*
Η
4
Τρίτη 1 Μαρτίου 2022
| 26
|
«Σας έχω μία έκπληξη!»: οι μικρές εκπλήξεις ως κίνητρο μάθησης Του ΚΏΣΤΑ ΜΑΓΟΥ*
ΤΟ ΘΥΜΑΜΑΙ σαν να ’ναι τώρα. Ηταν μια συνηθισμένη χειμωνιάτικη Δευτέρα, δίδασκα σε μια Α' Δημοτικού και ως συνήθως η σχολική μέρα ξεκινούσε με το μάθημα της Γλώσσας. «Από σήμερα θα έχουμε μαζί μας δύο καινούργιους συμμαθητές», είπα στους μαθητές μου αφού τους καλημέρισα, «σε λίγο θα τους γνωρίσετε!». «Αγόρια ή κορίτσια;» ήταν η μόνη ερώτηση που μου έκαναν, ενώ ήδη η έκπληξη ήταν ζωγραφισμένη στα πρόσωπά τους. Βγήκα από την τάξη και σε δυο λεπτά επέστρεψα κρατώντας στα χέρια μου μια γυάλα με δυο χρυσόψαρα. Η έκπληξη των παιδιών είχε γίνει ακόμη μεγαλύτερη. Μετά τις πρώτες «διαμαρτυρίες» τους για το «ψέμα» που τους είπα, άρχισαν οι ερωτήσεις: «Θα τα κρατήσουμε στην τάξη;», «Τι θα τρώνε;», «Πώς τα λένε;». Ξεκινήσαμε από την τελευταία ερώτηση και αφού καταγράψαμε στον πίνακα τα επιθυμητά ονόματα, έγινε ψηφοφορία. Από τη στιγμή εκείνη και μετά, ο «Ασημάκης» και η «Χρυσούλα» ήταν μόνιμοι συμμαθητές μας. «Μάθαιναν» κι αυτοί μαζί μας ανάγνωση και γραφή, «απαντούσαν» σε ερωτήσεις και «συμπλήρωναν» ασκήσεις. Κάθε μεσημέρι μία από τις ομάδες των παιδιών άφηνε μπροστά στη γυάλα κάποιες ασκήσεις με κενά που έπρεπε τα χρυσόψαρα να «συμπληρώσουν», ενώ την επόμενη μέρα η ίδια ομάδα διόρθωνε τις απαντήσεις και ανακοίνωνε τα αποτελέσματα στην τάξη. Αν και τα παιδιά γνώριζαν ότι τις ασκήσεις τις συμπλήρωνε ο δάσκαλος, αυτό δεν ήταν λόγος για να μη χαίρονται και να θέλουν για μήνες να επαναλαμβάνουν την ίδια διαδικασία. Επίσης, για μήνες παρατηρούσαν τα χρυσόψαρα, συχνά αφιερώνοντας ολόκληρο το διάλειμμά τους. Ο Ασημάκης και η Χρυσούλα μάς έδωσαν αφορμές για να συζητήσουμε πολλά και διαφορετικά θέματα, από τη θεωρία της εξέλιξης μέχρι τις συνήθειες των ψαριών και από τη σύνθεση του νερού μέχρι τη μοναξιά και τη βαρεμάρα. Οταν μια ανοιξιάτικη μέρα, Δευτέρα ήταν πάλι, ο Ασημάκης… μάς άφησε χρόνους, μιλήσαμε για τα γηρατειά και την απώλεια, ενώ τον θάψαμε όλοι μαζί στο γειτονικό πάρκο. Η παρουσία της γυάλας με τα χρυσόψαρα στην τάξη επιφύλασσε μικρές καθημερινές εκπλήξεις για τους μαθητές, εκπλήξεις που έσπαγαν τη σχολική ρουτίνα, κινητοποιούσαν τον συναισθηματικό κόσμο των παιδιών, δημιουργούσαν νέα γνωστικά ερωτήματα και αποτελούσαν κίνητρα για μάθηση. Την ανάγκη των μικρών μαθητών να εκπλήσσονται και να χαίρονται στο πλαίσιο του καθημερινού σχολικού προγράμματος υπογραμμίζει ο Edwards (2001:258) περιγράφοντας τα βασικά χαρακτηριστικά της επιτυχημένης παιδαγωγικής της Reggio Emilia. Αντίστοιχα, ο Recalcati (2020:15) καταδικάζει την ανακύκλωση της γνώσης που συμβαίνει στην παραδοσιακή διδασκαλία, η οποία «έχει καταργήσει την έκπληξη, το απρόβλεπτο, το ώς τώρα ανήκουστο και άγνωστο». Οι διαστάσεις αυτές ως στοιχεία της διαδικασίας διδασκαλίας και μάθησης λειτουργούν ως πρόκληση ακόμη και για τους φαινομενικά «αδιάφορους» μαθητές, χτίζοντας για όλους ένα μαθησιακό περιβάλλον που κεντρίζει το ενδιαφέρον, προωθεί την κριτική σκέψη και καλλιεργεί τη φαντασία. Η τελευταία αποτελεί καθοριστικό παράγοντα τόσο για τη διεύρυνση των γνωστικών οριζόντων των παιδιών όσο και για τη δημιουργική και ευχάριστη εξέλιξη του μαθήματος (Egan, 1992). Οπως χαρακτηριστικά είπε ένα πρωί η Εύα, μαθήτρια στην τάξη της γυάλας με τα χρυσόψαρα: «Αυτά τα ψάρια μάς “αστειεύουν” το μάθημα και εμείς μαθαίνουμε πιο γρήγορα!». Βιβλιογραφία Edwards, C. (2003). Συνεργάτης, στοργικός τροφός και καθοδηγητής. Οι ρόλοι του δασκάλου του Reggio Emilia στην πράξη. Στο C. Edwards, L. Gardini, & G. Forman (Eds). Reggio Emilia: Οι χίλιες γλώσσες των παιδιών προσχολικής ηλικίας (σ. 254-282). Αθήνα, Πατάκης. Egan, K. (1992). Imagination in teaching and learning. London, Routledge. Recalcati, M. (2020). Η ώρα του μαθήματος. Αθήνα, Κέλευθος. *Αναπληρωτή καθηγητή στο Παιδαγωγικό Τμήμα Προσχολικής Εκπαίδευσης του Πανεπιστημίου Θεσσαλίας
Οταν τα παιδιά παίρνουν τη διαχείριση της τάξης στα χέρια τους μίας ακόμη σημαντικής δεξιότητας- αποτελεί κυρίαρχο τρόπο μάθησης και πανάκεια, ίναι σύνηθες όταν ακούμε για ο με την ανάδυση άλλων Μέρος 1 συγκρουόμενη «σχολική τάξη» να έχουμε στο χρήσιμων δεξιοτήτων όπως η συνεργασία, μυαλό μας μια πολύ συγκεκριη κριτική σκέψη, η δημιουργικότητα… μένη εικόνα όσον αφορά τους Σκοπός εδώ δεν είναι να αποδώσουμε ευρόλους, τις ευθύνες του/της εκπαιθύνες σε Πολιτεία, Πανεπιστήμια, μαχόμενες/ δευτικού και αυτές των παιδιών. Είναι τα βιώματα μαχόμενους εκπαιδευτικούς και γονείς, αλλά να τέτοια, τα οποία αποκτήσαμε στον ρόλο του μαθηπροτείνουμε κάτι αντισυμβατικό με γνώμονα τη τή/μαθήτριας, που δύσκολα θα καταφέρουμε να δημοκρατία. Κάτι που δουλεύει στην πράξη και τα βγάλουμε από μέσα μας. Τόσο δυνατές είναι οι μπορεί να καταρρίψει τα όσα έχουμε καταχωρηεικόνες και, έτσι, άθελά μας ορίσαμε ότι ένας είναι ο μένα στο μυαλό μας ως «φυσιολογικά». Κάτι που τρόπος που γίνονται τα πράγματα στο σχολείο. Ενα να δημιουργεί ρωγμές στο δομικό και ιεραρχικό σύνολο από παγιωμένες και σύστημα του σχολείου και να προάγει νέες μορεγκαθιδρυμένες διαδικασίες φές υποκειμένων (παιδιών και ενηλίκων) και νέα Σκοπός εδώ δεν και ρουτίνες, οι οποίες μας ενδεχόμενα δράσης. είναι να αποδώσουμε φαίνονται «κανονικές» και μη Για να συμβεί αυτό η/ο εκπαιδευτικός της τάξης οφείλει να εμπιστεύεται τα παιδιά και να εκχωρεί ευθύνες σε Πολιτεία, αμφισβητήσιμες. Αναφέρω γεγονότα που σταδιακά κάποιες από τις αρμοδιότητες που παΠανεπιστήμια, φέρνουν ανάλογες αναμνήραδοσιακά του ανήκουν, δίνοντας περισσότερο σεις: η πρωινή προσευχή με μαχόμενες/ χώρο στα παιδιά να ενεργήσουν. χασμουρητά, τα βιβλίο της Σε αυτό το εισαγωγικό κείμενο θέτω ορισμένα μαχόμενους Γλώσσας που βγάζαμε νωσημαντικά ερωτήματα, τα οποία θα προσπαθήσω εκπαιδευτικούς χελικά από την τσάντα, η δινα απαντήσω στα επόμενα άρθρα: άταξη των θρανίων, η ανιαρή -Υπάρχει τρόπος τα παιδιά να ρυθμίσουν τις και γονείς, αλλά να διακόσμηση της τάξης και σχέσεις τους, τις διαδικασίες και τους κανόνες προτείνουμε κάτι το ανακουφιστικό κουδούνι. της τάξης; Εμπειρίες όπως ο/η εκπαι-Πώς μπορούν τα παιδιά να διαχειριστούν τη αντισυμβατικό δευτικός που μιλάει ασταγνώση χωρίς ο/η εκπαιδευτικός να είναι αυτός/-ή με γνώμονα τη μάτητα και την άλλη μέρα που εξηγεί και μεταφέρει τη γνώση; ελέγχει αν μπορούν τα παιδιά -Μπορεί να οργανωθεί μια τάξη ως μια κοινόδημοκρατία να ανακαλέσουν τα όσα τους τητα μάθησης όπου όλοι/-ες μαθαίνουν, εξερευείπε. Ολα αυτά γιατί «πρέπει», «για το καλό μας», νούν και βρίσκουν νόημα σε όσα κάνουν; «για να χαρούν οι γονείς μας και να μας πάρουν Παρακάτω αναφέρονται τρία βασικά παιδαδώρα», χωρίς βέβαια να γνωρίζουμε ακριβώς τι γωγικά εργαλεία, τα οποία θα μπορούσαν να δώνόημα και χρησιμότητα έχουν στο «εδώ και τώρα» σουν απαντήσεις στα προαναφερόμενα ερωτήόλα αυτά που μαθαίναμε. ματα και να προωθήσουν μια παιδαγωγική από Αυτό είναι το σχολείο ακόμη και σήμερα. Μποτα κάτω προς τα πάνω (bottom-up) ή αλλιώς μια ρεί να εξελίχθηκε σε πολλά σημεία (εισαγωγή «Παιδαγωγική των κοινών». Τα παιδαγωγικά αυτά νέων τεχνολογιών, εκπαιδευτικά προγράμματα εργαλεία είναι τα εξής: 1) Παιδικές Συνελεύσεις 2) κ.ά.), αλλά η λογική της μάθησης παραμένει δίΟμότιμη Μάθηση 3) Συν-κατασκευή της Γνώσης. χως νόημα και αξία για τα ίδια τα παιδιά. ΔιδάΘα έχω την ευκαιρία να τα παρουσιάσω σε επόσκουμε στα παιδιά ότι δεν βρίσκονται στο σχομενα τεύχη του «Σκασιαρχείου». λείο για να μαθαίνουν, μα για να προσποιούνται ότι έμαθαν. Η παπαγαλία -με αναγνώρισή της ως *Παιδαγωγού, υποψήφιου διδάκτορα στο Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Του ΣΤΈΛΙΟΥ ΠΑΝΤΑΖΙΔΗ*
Ε