EFSYN BIO ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΣ 2022

επιλογές δεν επηρεάζουν μόνο την ανθρώπινη υγεία, αλλά και την υγεία του πλανήτη. Ενδεικτικά, η έκθεση “Ζωντανός Πλανήτης 2020” του WWF τονίζει πως το σύγχρονο σύστημα παραγωγής τροφίμων προκαλεί περίπου το ένα τρίτο των εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου (GHG) παγκοσμίως (πάνω από 80% των οποίων σχετίζεται με την κτηνοτροφία), ευθύνεται για το 80% της παγκόσμιας αποψίλωσης των δασών, το 70% της απώλειας της βιοποικιλότητας σε χερσαίες εκτάσεις και το 50% της απώλειας της βιοποικιλότητας του γλυκού νερού. Η σύνδεση της τροφής με το περιβάλλον, καθώς και με την κλιματική κρίση είναι αδιαπραγμάτευτη». Αυτά τα δεδομένα δεν είναι στοιχεία που καταθέτει μόνο η οργάνωση WWF (Παγκόσμιο Ταμείο για τη Φύση) στο πρόγραμμά της «Eat4Change: η μεσογειακή διατροφή είναι η υπερδύναμή μας». Είναι στοιχεία που μας δίνονται από πολλούς έγκριτους οργανισμούς. Σε έκθεση του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου όπου αναλύεται το πρόγραμμα «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» αναφέρεται χαρακτηριστικά: «Ο αγροδιατροφικός τομέας έχει σημαντικό αντίκτυπο στο περιβάλλον. Περίπου το ένα τρίτο των παγκόσμιων εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου προέρχεται από τα συστήματα τροφίμων, σύμφωνα με έκθεση της διακυβερνητικής επιτροπής για την κλιματική αλλαγή (IPCC). Το σύγχρονο διατροφικό μοντέλο έχει αρνητικές επιπτώσεις και στην υγεία των πολιτών, δεδομένου ότι περισσότεροι από το 50% των ενηλίκων στην Ευρώπη είναι υπέρβαροι». Δεν είναι ανάγκη να νιώσουμε ενοχές ούτε όμως να αγνοήσουμε τις πληροφορίες με το σκεπτικό «είναι τέτοιες οι πρακτι-

κές του καπιταλισμού, τόσες οι βιομηχανίες που μολύνουν, εγώ θα σηκώσω το βάρος της ευθύνης αλλά και την ενοχή για την κλιματική κρίση;». Οχι, αλλά αυτό το εγώ μετράει περίπου 8 δισεκατομμύρια κατοίκους με πολλές διαφορές στη διατροφική τους κουλτούρα. Το μόνο που ουσιαστικά οφείλει ο καθένας να ζητήσει από τον εαυτό του είναι μια μικρή αλλαγή στις διατροφικές συνήθειες, λίγο περισσότερη σκέψη προτού υποστηρίξουμε με τις επιλογές μας τα συστήματα παραγωγής τροφής που δεν χαρακτηρίζονται από το είδος υπό εξαφάνιση που λέγεται ηθική αλλά και σεβασμός. Ο τρόπος που παράγουμε την τροφή μας δεν είναι ηθικός (π.χ. συνθήκες διαβίωσης ζώων, σφαγής, υπεραλίευση, υπεράντληση νερού), δεν έχει κανέναν σεβασμό απέναντι σε όλους τους πόρους που θυσιάζονται στον βωμό και τον ρυθμό μιας ακραίας καπιταλιστικής παραγωγής τροφής (1,3 δισ. τόνοι τροφής καταλήγουν παγκοσμίως στα σκουπίδια). «Η παραγωγή κρέατος, αυγών, γαλακτοκομικών και η υδατοκαλλιέργεια χρησιμοποιούν πάνω από το 80% των καλλιεργήσιμων εκτάσεων του πλανήτη και ευθύνονται για σχεδόν το 60% των συνολικών εκπομπών αερίων του θερμοκηπίου της παραγωγής τροφίμων, παρά το γεγονός ότι από την κατανάλωση κρέατος και γαλακτομικών λαμβάνουμε μόλις το 37% των αναγκαίων πρωτεϊνών και το 18% των αναγκαίων θερμίδων» - «Eat4Change», WWF. Εχει έρθει η ώρα να εκτιμήσουμε και να υποστηρίξουμε την τοπική, μικρής κλίμακας παραγωγή τροφίμων, τους βιολογικούς καλλιεργητές και όσους δραστηριοποιούνται με αειφόρες πρακτικές, γιατί αυτοί είναι οι φύλακες των φυσικών πόρων της πε-

ριοχής τους, οι προστάτες της βιοποικιλότητας, αυτοί που χρόνια τώρα έχουν βάλει πλάτη για τη διατήρηση της ευφορίας και υγείας του εδάφους, που είναι ένα από τα μέγιστα αγαθά.

Η ηθική της τροφής είναι µια νέα δυναµική συµπεριφορά σε κοινωνικό επίπεδο, συμπεριφορά που μπορεί να αλλάξει τη µορφή του κόσµου µε τη δηµιουργία νέων ηθών και συνηθειών.

Δεν είναι τυχαίο ότι οι στόχοι που έχουν τεθεί στο πλαίσιο της στρατηγικής «Από το αγρόκτημα στο πιάτο» (αποτελεί μία από τις βασικές δράσεις στο πλαίσιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας) είναι:

▪ Η μείωση κατά το ήμισυ της χρήσης φυτοφαρμάκων και λιπασμάτων, καθώς και των πωλήσεων αντιμικροβιακών ουσιών ▪ Η αύξηση των εκτάσεων που διατίθενται για βιολογική γεωργία ▪ Η προώθηση περισσότερο βιώσιμης κατανάλωσης τροφίμων και υγιεινής διατροφής

«Κρητικός Τρόπος Ζωής: Μεσογειακή Παράδοση & Εφαρμογές στη σύγχρονη εποχή», που διοργάνωσε το Ελληνικό Κέντρο Αριστείας Υγείας και Ευεξίας και ο Ομιλος Ν. Δασκαλαντωνάκη –Grecotel, από τις 7 έως τις 11 Νοεμβρίου στο Ρέθυμνο. Το επιτυχημένο συνέδριο, με τη συμμετοχή περισσότερων από 100 επιστημόνων από 10 χώρες, οργανώθηκε υπό την αιγίδα της Περιφέρειας Κρήτης και των υπουργείων Τουρισμού, Εξωτερικών και Αγροτικής Ανάπτυξης και Τροφίμων. Η έναρξη του συνεδρίου συνοδεύτηκε με τη βράβευση της Περιφέρειας Κρήτης, του περιφερειάρχη Σταύρου Αρναουτάκη για την έμπρακτη στήριξη, ανάδειξη και προβολή της κρητικής διατροφής και των κρητικών προϊόντων. Στη συνέχεια, βραβεύτηκε η καθηγήτρια της Ιατρικής, πρόεδρος του Ελληνικού Ιδρύματος Υγείας και τακτικό μέλος της Ακαδημίας Αθηνών, Αντωνία Τριχοπούλου, ενώ την επόμενη ημέρα, σε άλλη εκδήλωση –μοναστηριακό δείπνο στο Αρκάδι–βραβεύτηκε ο πανεπιστημιακός καθηγητής - ερευνητής Αντώνης Καφάτος που επί πολλά χρόνια, επιστημονικά, για λόγους υγείας, προωθεί την κρητική διατροφή-δίαιτα. Οι βραβεύσεις έγιναν από τον διευθυντή Λειτουργίας

λάδας, που παρουσίασαν σημαντικά στοιχεία και δεδομένα για τα οφέλη

της κρητικής διατροφής και του τρόπου ζωής στην υγεία. Ταυτόχρονα, οι συμμετέχοντες είχαν την ευκαιρία να πάρουν μια «γεύση» από τα τοπικά

προϊόντα και την παραγωγή της Κρήτης και να διερευνήσουν από κοινού με τους φορείς και τους παραγωγούς

τις προοπτικές που ανοίγονται διεθνώς

για τα τοπικά προϊόντα.

Η μοναδική φιλοξενία της GRECOTEL, αλλά και η εμπειρία που προσφέρθηκε στην AgrecoFarms, καθώς και οι εκδρομές και οι γευσιγνωσίες που πραγματοποιήθηκαν μεταξύ των οποίων και

στη Ιερά Μονή Αρκαδίου, όπου παρατέθηκε θεματικό δείπνο με επίκεντρο τη χριστιανική νηστεία, βοήθησαν να αναδειχθούν σημαντικές πτυχές, όπως η εξαγωγική δυναμική αλλά και το «πάντρεμα» του πρωτογενούς τομέα

με τον τουρισμό, όπου η Grecotel πρωτοστατεί επί σειρά ετών, με σημαντικά οφέλη για την οικονομία.

Η υλοποίηση του οράματος αυτού

πραγματοποιείται με την υποστήριξη του Ομίλου Νίκου Δασκαλαντωνάκη - Grecotel, καθώς αποτελεί την κορυφαία εταιρεία στον Τουρισμό

η πανδημία;

Της Βασιλικής Γραμματικογιάννη Κανείς δεν είναι ίδιος μετά την πανδημία. Εχουμε αλλάξει πολλά στη ζωή μας μεταξύ των οποίων και τη σχέση μας με το φαγητό. Τώρα θέλουμε να μαγειρεύουμε σπίτι μας, να τρώμε καλά, να ψωνίζουμε τα υλικά για το φαγητό μας με κριτήρια πιο ποιοτικά και με γνώμονα

υγεία. Οι νέες αυτές

«ΜΈΤΑ ΤΟ ΑΡΧΙΚΟ ΣΟΚ και τις "αγορές πανικού" σε τρόφιμα αλλά και σε διάφορα είδη πρώτης ανάγκης, κατά τη διάρκεια του πρώτου lockdown, οι καταναλωτές στράφηκαν στην αναζήτηση ποιοτικών τροφίμων που μεταξύ άλλων θωρακίζουν το ανοσοποιητικό σύστημα των ιδίων και των οικογενειών τους λόγω των βιταμινών και των θρεπτικών στοιχείων που περιέχουν», θα μας πει ο πρόεδρος των Βιολογικών Λαϊκών Αγορών Αττικής, Ηλίας Μαυριάς ( φωτό), για την αύξηση που έχει παρατηρηθεί στην κατανάλωση βιολογικών προϊόντων σε Αττική και Θεσσαλονίκη, «όπου όχι μόνο οι καταναλωτές έβρισκαν πολύ υψηλής ποιότητας και διατροφικής αξίας προϊόντα, αλλά και τηρούνταν στο έπακρο τα μέτρα υγειονομικής προστασίας», όπως είπε χαρακτηριστικά. Την παρατήρηση για την αύξηση της κατανάλωσης βιολογικών προϊόντων έρχονται να επιβεβαιώσουν και τα στοιχεία του ευρωπαϊκού οργανισμού στατιστικής (Eurostat) που δείχνουν ότι οι βιολογικές εκτάσεις στην Ελλάδα έχουν αυξηθεί κατά 14,3% σε σύγκριση με το 2012. Αναλυτικότερα οι βιολογικές καλλιέργειες στην Ελλάδα από 462.618 εκτάρια που ήταν το 2012 αυξήθηκαν σε 528.752 εκτάρια το 2019. Ανοδική τάση στα βιολογικά προϊόντα υπάρχει σε ολόκληρη την Ευρώπη με τα βιολογικά προϊόντα να αυξάνονται σε πολλές χώρες μέχρι και 200%, όπως συνέβη στη γειτονική μας Βουλγαρία. «Εως και 42% των ανθρώπων σε ολόκληρη την Ευρώπη άλλαξαν τις διατροφικές τους συνήθειες κατά τη διάρκεια της πανδημίας και στράφηκαν προς ένα πιο υγιεινό μονοπάτι», επισημαίνει η εταιρεία ερευνών για τις στάσεις και τις συμπεριφορές των καταναλωτών στις αγορές τροφίμων FMCG Gurus. Σύμφωνα με έρευνα που διεξήγαγαν το περασμένο έτος, το ενδιαφέρον των καταναλωτών για τα βιολογικά προϊόντα έχει αυξηθεί κατακόρυφα. «Σε δείγμα 23.000 Ευρωπαίων αγοραστών διαπιστώθηκε ότι το 72% από αυτούς σχεδιάζει να συνεχίσει ένα πιο υγιεινό διατροφικό πρότυπο και μετά το lockdown». Το καλάθι με τα βιολογικά Χάρη στην πανδημία λοιπόν η ευαισθητοποίηση των ανθρώπων και η υιοθέτηση πιο υγιεινών συνηθειών έγιναν

ακόμη πιο ισχυρές. Ετσι μια ανάγκη που προέκυψε κατά τη διάρκεια της πανδημίας ήταν η παράδοση βιολογικών προϊόντων στο σπίτι. Αρκετοί άνθρωποι μεγαλύτερης ηλικίας προκειμένου να ελαχιστοποιήσουν τον κίνδυνο να κολλήσουν Covid άρχισαν να αποφεύγουν τις εξωτερικές αλληλεπιδράσεις. Αρχισαν να αποφεύγουν και τις λαϊκές αγορές. Κάπως έτσι ανακάλυψαν οι κατα-

ναλωτές τις παραδόσεις βιολογικών προϊόντων κατ’ οίκον. Αρκετοί καταναλωτές με τους οποίους μίλησα δήλωσαν ότι το επέλεξαν γιατί δεν εμπιστεύονται τα σουπερμάρκετ βιολογικών προϊόντων για τις αγορές τους, αλλά και γιατί δεν τους είναι και πολύ εύκολο να επισκεφτούν βιολογικές λαϊκές. Ετσι έμαθα για τον βιοκαλλιεργητή Θεόδωρο Αρβανίτη, που με το καλάθι του δίνει πρόσβαση στα νοικοκυριά σε φρέσκα βιολογικά προϊόντα εποχής, χωρίς χημικά φυτοφάρμακα και λιπάσματα. «Είναι σημαντικό να γνωρίζεις ποιος καλλιεργητής παράγει την τροφή σου. Κάθε φορά που έρχεται ο Θοδωρής με το καλάθι του νιώθω σαν να φέρνει τη φάρμα στο τραπέζι μου», θα μου πει η Αντρέα Ραμίρεζ που μας έφερε σε επαφή. Στη συζήτησή μας έκπληκτη τον ακούω να μου δηλώνει ότι σε αυτές τις ταραγμένες εποχές ένα σημαντικό μέρος του πληθυσμού επιλέγει και αναζητεί έναν πιο υγιεινό τρόπο ζωής. «Πολλοί έγιναν πιο παθιασμένοι με το να τρώνε πιο υγιεινά για να ενισχύσουν το ανοσοποιητικό τους σύστημα», λέει ο Θ. Αρβανίτης και συνεχίζει: «Οι άνθρωποι λόγω του κορονοϊού άρχισαν να αναγνωρίζουν τον ρόλο της υγιεινής

του ανοσοποιητικού τους συστήματος. Η πανδημία έβαλε τον κόσμο σε σκέψη», καταλήγει και μου ξεδιπλώνει τα 20 χρόνια εμπειρίας που έχει στις βιολογικές λαϊκές. Φυσικά δεν είναι ο μοναδικός βιοκαλλιεργητής που παραδίδει κατ' οίκον προϊόντα. Σε παλαιότερα τεύχη του EfsynBio έχουμε παρουσιάσει αντίστοιχα εγχειρήματα που μέχρι σήμερα είναι ενεργά (Οικολογικό Αγρόκτημα Διαμάντι, Κρεμμύδας Βιοκιβώτια). Η πανδημία ανέδειξε έτσι την ανάγκη στήριξης των βιολογικών αγροτών από τους καταναλωτές, σε όποια πόλη κι αν ζουν, καθώς το να γνωρίζει ο καταναλωτής τον άνθρωπο που φέρνει το φαγητό στο τραπέζι του (που σημαίνει γνωρίζω τη μέθοδο παραγωγής, καταναλώνω πιστοποιημένα προϊόντα και κυρίως, τρώω κάτι που προέρχεται από την όσο το δυνατόν κοντινότερη σε εμένα περιοχή - δεν έρχεται από την... Αργεντινή, π.χ. λεμόνια) είναι σημαντικό και για τον ίδιο αλλά και για την τοπική κοινωνία -στον τόπο που δραστηριοποιείται ο κάθε πιστοποιημένος βιολογικός αγρότης-, γιατί έτσι η περιοχή παραμένει ζωντανή, ανακτά και εδραιώνει την αυτάρκειά της σε τροφή. Σταματά να είναι εξαρτημένη από το αν θα έρθει το φορτηγό με τόσα χιόνια, αν θα μπορέσει να δέσει το καράβι στο λιμάνι, για να γεμίσουν τα ράφια των καταστημάτων. Στηρίζοντας τους βιοκαλλιεργητές του τόπου του ο καταναλωτής

έχει άμεσα, χωρίς μεσάζοντες, τα πρώτης ανάγκης αγαθά για να ζήσει και η καλλιεργημένη με βιώσιμο τρόπο γη εξασφαλίζει την υγεία του περιβάλλοντος και του μικροκλίματος της περιοχής.

Οικονομική κρίση, πανδημία… και εσχάτως πόλεμος… Τα τελευταία χρόνια η μια κρίση διαδέχεται την άλλη, η μια κακή είδηση την προηγούμενη. Καθώς παλεύουμε με όλα αυτά, κανείς δεν νιώθει σίγουρος για το μέλλον και είναι πολύ λογικό να επηρεάζονται και οι καταναλωτικές μας συμπεριφορές. Αναρωτιέμαι λοιπόν αν ο πόλεμος στην Ουκρανία κι επομένως η ολοένα και αυξανόμενη ακρίβεια αντιστρέψουν αυτή τη θετική στροφή προς την υγιεινή διατροφή. «Κατηγορηματικά όχι», μου απαντά ο Ηλίας Μαυριάς, «όσο και αν διάφορα ΜΜΕ προσπαθούν να μας πείσουν για το αντίθετο. Τον πόλεμο στην Ουκρανία εκμεταλλεύονται οι μεγαλοεπιχειρηματίες, με τις ευλογίες και τη στήριξη του κράτους βέβαια, ώστε να κερδοσκοπήσουν όσο το δυνατόν περισσότερο», συμπληρώνει. Σύμφωνα με την εμπειρία των βιοκαλλιεργητών, δεν υπάρχει κάποια μεταβολή στη συμπεριφορά των καταναλωτών που επισκέπτονται τις βιολογικές λαϊκές, εκτός από τον έντονο προβληματισμό για την ακρίβεια στα καύσιμα, το ρεύμα και σε μια σειρά βασικών αγαθών που προ-

«Από την πλευρά μας

οι αγρότες-βιοκαλλιεργητές έχουμε επωμιστεί

μια τεράστια αύξηση στο κόστος παραγωγής των προϊόντων μας, χωρίς να μετακυλήσουμε την αύξηση αυτή στα προϊόντα μας. Οι αυξήσεις αυτές έχουν ξεκινήσει πολύ νωρίτερα από τον πόλεμο»

καλεί και τη μείωση της κατανάλωσης. Ωστόσο επισημαίνουν ότι αυτό οφείλεται καθαρά στην ανεξέλεγκτη κερδοσκοπία. «Από την πλευρά μας οι αγρότες-βιοκαλλιεργητές έχουμε επωμιστεί μια τεράστια αύξηση στο κόστος παραγωγής των προϊόντων μας, χωρίς να μετακυλήσουμε την αύξηση αυτή στα προϊόντα μας.

Οι αυξήσεις αυτές έχουν ξεκινήσει πολύ νωρίτερα από τον πόλεμο. Ειδικότερα όσον αφορά το ρεύμα, η τιμή του σχεδόν έχει τριπλασιαστεί με ευθύνη τόσο της κυβέρνησης της Ν.Δ. όσο και της προηγούμενης του ΣΥΡΙΖΑ που έφτιαξε το Χρηματιστήριο Ενέργειας», συμπληρώνει ο κ. Μαυριάς, ενώ τονίζει ότι «το πραγματικό καλάθι του νοικοκυριού είναι οι αγορές παραγωγών και όχι η κοροϊδία του ΥΠΑΝ και των σουπερμάρκετ». Ωστόσο το απαύγασμα από αυτό το ρεπορτάζ είναι ότι όταν όλα είναι καλά οι άνθρωποι δεν βγαίνουν εύκολα από τις συνήθειες της καθημερινότητάς τους. Αλλά με την πανδημία και με την αβεβαιότητα για την υγεία οι άνθρωποι άρχισαν να ζητούν περισσότερες πληροφορίες για τα προϊόντα και να ψάχνουν για πιο αγνά και πιο υγιεινά. Τώρα με την ανασφάλεια του πολέμου και της επερχόμενης επισιτιστικής κρίσης αρχίζουν να ωριμάζουν ιδέες για ανάπτυξη νέων κοινωνικών δομών που θα εξασφαλίζουν αυτάρκεια, ευημερία και ευτυχία στους ανθρώπους.

Δυο νέα παιδιά έδωσαν όχι μόνο ζωή στα πατρικά κτήματα στους Νέους Επιβάτες Θεσσαλονίκης αλλά πρωτοπορούν καλλιεργώντας με αειφορικές πρακτικές -εκτός από πιπεριές κάθε είδους- βρώσιμα λουλούδια και μικρολαχανικά που είναι η νέα τάση στη διατροφή, αφού βέβαια πρώτα πέρασαν από τις Συμπληγάδες της αρχικής άγνοιάς τους για το τι σημαίνει καλλιεργώ τη γη. Ομως έμαθαν και πλέον χαράζουν το μονοπάτι τους στη βιολογική καλλιέργεια

γεύσεις! Το αγρόκτημα «The Chilli Factor Organic Farm» δημιουργήθηκε το 2007 στους Νέους Επιβάτες, μια περιοχή λίγο έξω από τη Θεσσαλονίκη στον δρόμο για τη Χαλκιδική. Η Λίλιαν και ο Νίκος ξεκίνησαν από το μηδέν. Κυριολεκτικά. Χωρίς γνώσεις ή προηγούμενη εμπειρία. Κι όμως, ακολούθησαν τον δύσκολο δρόμο της αναγεννητικής γεωργίας για να καλλιεργήσουν βιολογικά προϊόντα με τρόπο εντελώς φυσικό. Χωρίς τρακτέρ, χωρίς χημικά λιπάσματα και φυτοφάρμακα. Η συζήτηση μαζί τους ανοίγει ένα παράθυρο σε τοπίο με δροσερό αέρα, με πολύ πράσινο και έντονα χρώματα:

Οταν λέτε «ξεκινήσαμε από το μηδέν», τι σημαίνει αυτό πρακτικά; Από το μηδέν σημαίνει ότι τα εργαλεία, τα μέσα, αλλά κυρίως η γνώση γύρω από ό,τι αφορά την αγροτική παραγωγή ήταν στην αρχή ανύπαρκτα. Είχαμε ένα θετικό σημείο, είχαμε ένα κομμάτι γης στην ιδιοκτησία μας. Πέρα από αυτό, ουδέν. Οταν επιλέγεις όπως εμείς να ακολουθείς κάθε στάδιο από το μηδέν, δηλαδή όταν θέλεις να καλλιεργήσεις μαύρες και κίτρινες τομάτες, πολύχρωμα καρότα, πρέπει μόνος σου να βρεις σπόρο, να ετοιμάσεις τα φυτά, γιατί δεν μπορείς να βρεις έτοιμα, οπότε πρέπει να έχεις και τις ανάλογες γνώσεις. Επίσης, πολλά από τα λαχανικά και τα βρώσιμα λουλούδια που επιλέξαμε

Τα πρώτα αληθινά φύλλα ενός λαχανικού, μυρωδικού ή βότανου, τα microgreens, είναι ισχυρότερα σε διατροφική αξία και πιο γευστικά από την ενήλικη μορφή τους. Περιέχουν τέσσερις έως 40 φορές τις βιταμίνες, τα μέταλλα και τα αντιοξειδωτικά

ψεις και «ατυχήματα» που μπορεί μερικές φορές να οδηγήσουν σε νέες δημιουργίες ή και νέους τρόπους καλλιέργειας. Ορισμοί όπως αμειψισπορά, χλωρή λίπανση, οργανική ουσία, χούμους ήταν πεδία άγνωστα.

στην αγάπη για το καλό φαγητό. Η σωματική προσαρμογή είναι επίσης ένα μεγάλο και δύσκολο κομμάτι. Ακόμα και το πώς θα σκύψεις για να φυτέψεις, πώς θα σκαλίσεις, πώς θα συγκομίσεις. Στην αγροτική ζωή υπάρχουν άπειρα στάδια που πρέπει να τα μάθεις μόνος σου, μέσα από απανωτά λάθη. Λάθη, παραλεί-

Μικροσκοπικά… καρπούζια με τη γεύση αγγουριού και άλλα μικρολαχανικά φαίνονται πεντανόστιμα και… εξωτικά. Τι σημαίνει microfarming και γιατί λέτε ότι το μέλλον της γεωργίας είναι τα μικρολαχανικά; Πιστεύουμε ότι μια σωστή φυτική διατροφή είναι το «κλειδί» για ένα πιο υγιές μέλλον και ότι τα microgreens αποτελούν ένα βασικό κομμάτι για αυτή την αλλαγή. Οταν καλλιεργούνται χρησιμοποιώντας βιοδυναμικές και βιολογικές καλλιεργητικές τεχνικές, αυτά τα ευπροσάρμοστα νόστιμα λαχανικά και μυρωδικά ωφελούν τόσο τον πλανήτη όσο και τους κατοίκους του. Τα πρώτα αληθινά φύλλα ενός λαχανικού, μυρωδικού ή βότανου, τα microgreens, είναι ισχυρότερα σε διατροφική αξία και πιο γευστικά από την ενήλικη μορφή τους. Περιέχουν τέσσερις έως 40 φορές τις βιταμίνες, τα μέταλλα και τα αντιοξειδωτικά, με 100% βιοδιαθεσιμότητα και θεραπευτικά οφέλη σε φυσικά και ενεργειακά επίπεδα. Ακριβή καλλιέργεια, λόγω της μεγάλης ποσότητας σπόρου που χρησιμοποιούμε, αλλά και πολύ απαιτητική, αφού μια απορρύθμιση του περιβάλλοντος ή μια απουσία σου μπορεί να σημαίνει καταστροφή όλης της παραγωγής. Το microfarming είναι η μικρής κλίμακας καλλιέργεια. Και είναι αποδεδειγμένα οι μικρές φάρμες αυτές που «ταΐζου» τον πλανήτη. Συνήθως στα μικρά αγροκτήματα καλλιεργείται μια μεγάλη ποικιλία λαχανικών σε πλήρη αντίθεση με τις μεγάλες μονοκαλλιέργειες. Ετσι επιτυγχάνονται η βιοποικιλότητα, η διατήρηση ενός υγιούς μικροκλίματος και φυσικά η ποικιλία λαχανικών και φρούτων για τους ανθρώπους στους οποίους προμηθεύεις τα προϊόντα σου.

ιβίσκου, καπουτσίνοι, καλέντουλες και πανσέδες είναι μερικά μόνο από τα πανέμορφα λουλούδια

που καλλιεργείτε και γίνονται πολύχρωμη, νόστιμη σαλάτα. Τα βρώσιμα λουλούδια είναι μια νέα πρωτότυπη διατροφική τάση που κερδίζει συνεχώς έδαφος και συνδυάζεται με όλο και περισσότερα πιάτα στα γκουρμέ εστιατόρια. Πολλά από τα βρώσιμα λουλούδια, ξέρετε, μπορούν να καλλιεργηθούν στα παρτέρια του μπαλκονιού μας, όπως οι βιόλες, οι πανσέδες, το καπουτσίνο, η πρίμουλα, το βοράγκιο και ο άλυσσος. Και η αναγεννητική γεωργία που εφαρμόζετε τι είναι; Η αναγεννητική γεωργία, ένας όρος που χρησιμοποιείται συχνά συνώνυμα με την «καλλιέργεια άνθρακα», είναι ένα σύνολο πρακτικών στη γεωργία που στόχο έχει να επαναφέρει και να ανοικοδομήσει την οργανική ύλη στο έδαφος, αποκαθιστώντας ταυτόχρονα την υποβαθμισμένη βιοποικιλότητά του. Με τον τρόπο αυτό αυξάνεται επίσης η ικανότητα του εδάφους να αποθηκεύει νερό αλλά και να απορροφά μεγαλύτερες ποσότητες άνθρακα από την ατμόσφαιρα. Η αναγεννητική γεωργία είναι μονόδρομος αν θέλουμε να επαναφέρουμε τα εδάφη σε υγιή κατάσταση και αν θέλουμε να μιλάμε για αειφορία και μέλλον. Κι όταν λέτε «αυξήσαμε το ποσοστό της υγείας του εδάφους από 0,1-0,5% σε 5,4%», τι ακριβώς εννοείτε; Οργανική ουσία είναι το οργανικό μέρος των συστατικών του εδάφους που αποτελείται από ζωικά και φυτικά υπολείμματα σε διαδικασία αποικοδόμησης. Είναι η τροφή των φυτών που καλλιεργούμε. Τα βαριά μηχανήματα απογυμνώνουν και σκοτώνουν τη ζωή στο έδαφος. Στην αναγεννητική γεωργία οι μέθοδοι που ακολουθούνται προάγουν υγιέστερα οικοσυστήματα με την ανοικοδόμηση της οργανικής ύλης του εδάφους μέσω ολιστικών τεχνικών καλλιέργειας και βοσκής. Ενα έδαφος γεμάτο θρεπτικά συστατικά και μικροοργανισμούς που ευτυχισμένοι θα προσφέρουν τα πολύτιμα στοιχεία τους στα φυτά μας. Ενα έδαφος που μαζί με τον ήλιο, το νερό, το μεράκι, τη φροντίδα και την αγάπη θα δώσει μοναδική γεύση στα λαχανικά που θα βρεθούν στο πιάτο

Φροντίζοντας

Από microgreens, βλαστούς λαχανικών, υπάρχουν οι

παρακάτω ποικιλίες:

● Alfalfa

● AmaranthΑμάρανθος

● Arugula - Ρόκα

● Basil - Βασιλικός

● Beans - Φασόλια

● Beet - Παντζάρι

● Blue Pepe Leaves - Φύλλα Καπουτσίνο

● Borage greens

● Broccoli - Μπρόκολο

● Carrot - Καρότο

● Chervil - Ανθρίσκος

● C hia Greens

● Chop Suey Shungiku

● Coriander - Κόλιανδρος

● Cress - Κάρδαμο

● Dill - Ανηθος

● Fennel - Μάραθος

● Fenugreek - Τριγωνέλλα

● Garbanzo Tendrils - Βλαστοί Ρεβυθιού

● Chives - Σχοινόπρασο

(προ)καλεί να σκεφτούμε πιο ουσιαστικά το θέμα της τροφής. Δυστυχώς η έλλειψη εκπαίδευσης, ο τρόπος και οι ταχύτατοι ρυθμοί της ζωής δεν επιτρέπουν σε πολλούς ανθρώπους να βρουν χρόνο να ασχοληθούν πραγματικά με την τροφή τους. Ψωνίζουν ό,τι βρουν γρήγορα, μαγειρεύουν γρήγορα, τρώνε γρήγορα. Εχουν ξεχάσει την πραγματική γεύση των λαχανικών και των φρούτων, δεν ενδιαφέρονται για την εποχικότητα και άνετα τρώνε τομάτα τον Γενάρη. Δεν τους ενδιαφέρει από πού έχει ταξιδέψει αυτή η τομάτα μέχρι να βρεθεί στη σαλάτα τους

● Green Sorrel - Ξινολάπατο

● Kale

● Kohlrabi - Ρέβα

● Komatsuna

● Leek - Πράσο

● Lemon Balm - Μελισσόχορτο

● Lentils - Φακές

● Mizuna

● Mustard Greens - Μουστάρδα

● Pak Choi

● Parsley - Μαϊντανός

● Pea Tendrils - Βλαστοί Αρακά

● Radish Daikon - Γιαπωνέζικο Ρεπάνι

● Radish Red - Κόκκινο Ρεπάνι

● Radish Rose - Ροζ Ρεπάνι

● Red Cabbage - Κόκκινο Λάχανο

● Red Veined Sorrel

● Shiso

● Soya

● Sun Flower Shoots - Βλαστοί Ηλιοτρόπιου

● Sweet Shoots - Βλαστοί Καλαμποκιού

● Swiss Chard - Σέσκουλο Πολύχρωμο

● Tatsoi

● Wasabi Greens

● Δροσουλίτης

και το οικολογικό της αποτύπωμα. Ομως η κοινωνικά υποστηριζόμενη γεωργία (CSA), ένα σύστημα άμεσης διάθεσης προϊόντων απευθείας από τον παραγωγό στον καταναλωτή, σιγά σιγά ωριμάζει και στην Ελλάδα. Οι αγορές παραγωγών, κυρίως οι βιολογικές αγορές από τις οποίες έχουμε προσωπική εμπειρία, έχουν μεγάλη ανταπόκριση και στη Θεσσαλονίκη αλλά και στην Αθήνα όπου οργανώνονται. Βέβαια ο κόσμος που τις επισκέπτεται είναι πιο συνειδητοποιημένος για το τι θα βάλει στο τραπέζι του. Γι' αυτό και η σχέση του καταναλωτή με τον παραγωγό που βρίσκεται στον πάγκο με τα προϊόντα του με τον καιρό καταλήγει πολλές φορές να γίνεται φιλία. Γνωρίζοντας τον παραγωγό που βρίσκεται πίσω από την τροφή σου, αποκτάς μια απίστευτη δύναμη. Αρκεί να το συνειδητοποιήσεις.

https://www.facebook.com/ thechillifactor/

Υπάρχουν διαθέσιμα ανά εποχές διάφορα βρώσιμα λουλούδια: Βοράγκιο, κόσμος, πανσές, βιόλα, γεράνι, buzz buttons, γαρίφαλο, αρακάς, φασόλι, σχοινόπρασο, κρεμμύδι, καλέντουλα, κατηφές, βερμπένα, μαυροκούκι, μαϊντανός, καρότο, ζίννια, ντάλια, λεβάντα, μαργαρίτα, αγγουράκι, πεπόνι, καπουτσίνο, βασιλικός, σέλινο, θυμάρι, μπρόκολο, κουνουπίδι, τουλίπα, κρόκος, κενταύριο, ηλίανθος και άλλα.

Ανάλογα με την καλλιεργητική περίοδο υπάρχουν διαθέσιμα διάφορα λαχανικά: πολύχρωμα ντοματίνια και ντομάτα, μελοθρία, φυσαλίδες, κόκκινα, μοβ, μαύρα, άσπρα και κίτρινα καρότα, τσίλι, σχοινόπρασο, φύλλα καπουτσίνο, σέλερι, ξινολάπατο, kale, μουστάρδα, πολύχρωμα ρεπάνια και παντζάρια, σέσκουλο, βασιλικός, pak choi, tatsoi, αμάρανθος, borage, shiso, βαλεριανέλλα, κλεϊτόνια, δροσουλίτης, αλμύρα, μπροκολέτο, σγουρό, μαϊντανός, μαρούλι, αστέρι της Μεσογείου, δροσουλίτης, αγγούρι, μελιτζάνες, κολοκυθάκια, τοπιναμπούρ και άλλα.

Της Έλλης Τσιφόρου, διευθύνουσας συμβούλου της GAIA ΕΠΙΧΕΙΡΕΙΝ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΏΤΗ στιγμή της παρουσίασης της στρατηγικής «Από το Αγρόκτημα στο Πιάτο» και της στρατηγικής για τη βιοποικιλότητα, οι οποίες απορρέουν από την Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή ισχυρίζεται ότι ο αρνητικός αντίκτυπος που θα έχει η εφαρμογή τους στο αγροτικό εισόδημα, π.χ. η παύση της καλλιέργειας στο 10% των γεωργικών εκτάσεων στην Ε.Ε., θα μπορούσε να αντισταθμιστεί αξιοποιώντας τους πόρους της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής (ΚΑΠ). Την ίδια στάση τηρεί και όσον αφορά την απορρόφηση του οικονομικού αντικτύπου από την εφαρμογή της πρότασης Κανονισμού σχετικά με τη βιώσιμη χρήση των φυτοφαρμάκων (SUR), η οποία βρίσκεται σήμερα στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων ή των απωλειών λόγω του υψηλού κόστους των λιπασμάτων, όπως προτείνει στο πλαίσιο της πολύ πρόσφατης ανακοίνωσης «Διασφάλιση της διαθεσιμότητας και της οικονομικής προσιτότητας των λιπασμάτων». Ωστόσο, η επωδός «η ΚΑΠ είναι εδώ για να καλύψει κάθε ζημία» σκοντάφτει σε δύο ζητήματα. Το πρώτο είναι ότι ο προϋπολογισμός της

έχει ήδη συμφωνηθεί, επομένως η διάθεση πόρων σε νέου τύπου ενισχύσεις συνεπάγεται αναγκαστικά την απόσυρση πόρων από υφιστάμενες. Το δεύτερο ζήτημα, λιγότερο προφανές αλλά εξίσου σημαντικό, είναι η ταχεία μείωση της αξίας της στήριξης της ΚΑΠ. Ο ένοχος, στην προκειμένη περίπτωση, είναι ο υψηλός πληθωρισμός. Οταν εγκρίθηκε ο προϋπολογισμός της ΚΑΠ για την προγραμματική περίοδο 20212027, το σενάριο που υιοθετήθηκε αφορούσε μέγιστο αναμενόμενο ετήσιο ποσοστό αύξησης της τάξης του 2%. Σήμερα ο μέσος πληθωρισμός στην Ε.Ε. βρίσκεται κοντά στο 10%. Λαμβάνοντας υπόψη και τις σχετικές προβλέψεις της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας (ΕΚΤ), οι οποίες θα μπορούσαν να θεωρηθούν ακόμα και φιλόδοξες, η ευρωπαϊκή δεξαμενή σκέψης FARM EUROPE εκτιμά ότι η πραγματική αξία του προϋπολογισμού

της ΚΑΠ θα μειωθεί κατά 85 δισεκατομμύρια ευρώ σε πραγματικούς όρους κατά την περίοδο 2021-2027 σε σύγκριση με το 2020, το οποίο ισοδυναμεί με δύο έτη κοινοτικής στήριξης και είναι διπλάσιο από αυτό που είχε υπολογιστεί όταν εγκρίθηκε το Πολυετές Δημοσιονομικό Πλαίσιο το 2019. Σύμφωνα πάντα με τη FARM EUROPE, η πραγματική αξία του προϋπολογισμού της ΚΑΠ για το σύνολο της προγραμματικής περιόδου θα μειωθεί κατά 22% σε σύγκριση με το 2020, ενώ μόνο για το τελευταίο έτος αυτής, δηλαδή το 2027, υπολογίζεται ότι η μείωση θα αγγίξει το 34%.

Είναι συνεπώς επείγον οι συν-νομοθέτες Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο να αντιμετωπίσουν το ζήτημα της αξίας του προϋπολογισμού της ΚΑΠ με κριτήριο τα σημερινά δεδομένα. Εξίσου κρίσιμο είναι να αναζητήσουν μία νέα διέξοδο για την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας, η οποία θα απομακρυνθεί από τη λογική της κανονιστικής μείωσης των παραδοσιακών μοχλών της παραγωγικότητας και θα στραφεί σε μια στρατηγική επενδυτικής στήριξης του πρωτογενούς τομέα, εντός και εκτός ΚΑΠ, ώστε να αναπτυχθούν καινοτόμες προσεγγίσεις, όπως η ευφυής γεωργία, οι οποίες έχουν θετικό αντίκτυπο τόσο στους φυσικούς

νιστικότητα.

ημέρες η προσοχή μας ήταν στραμμένη στη Σύνοδο COP27, ωστόσο από την ατζέντα της διάσκεψης απουσίαζε η συμβολή της εντατικής γεωργίας στην κλιματική κρίση. Εχετε ασχοληθεί με το θέμα της βιώσιμης καλλιέργειας σχεδόν σε όλη σας τη ζωή. Θα θέλατε να μας πείτε με ποιον τρόπο θα μπορούσε ο αγροδιατροφικός τομέας να συμβάλει στην ανάσχεση της κλιματικής αλλαγής; Από τον κύκλο του άνθρακα βλέπουμε ότι υπάρχει ανταλλαγή μεταξύ ατμόσφαιρας και βιόσφαιρας. Ο άνθρακας αποσπάται από την ατμόσφαιρα βασικά μέσω της φωτοσύνθεσης στα φύλλα, κατά την οποία τα φυτά μετατρέπουν το ατμοσφαιρικό CO2 σε υδατάνθρακες. Η βλάστηση λοιπόν είναι κατ' αρχήν αυτή που ρυθμίζει το ισοζύγιο ατμόσφαιρας-βιόσφαιρας και στη συνέχεια έχουμε τις επίγειες διεργασίες-ανταλλαγές με την υπόλοιπη βιομάζα και το ίδιο το έδαφος. Από το συνολικό ποσό του οργανικού άνθρακα που παράγεται από τη φωτοσύνθεση περίπου το μισό παραμένει και αποθηκεύεται στη φυτική μάζα και ένα μέρος μετά τη γήρανση των φυτών καταλήγει στο έδαφος, στη λεγόμενη δεξαμενή «συντριμμιών» του άνθρακα, και μετατρέπεται στον εδαφολογικό άνθρακα, που αποσυντίθεται πολύ πιο αργά. Ο εδαφολογικός άνθρακας αποτελεί τη δεξαμενή του αδρανούς άνθρακα. Ο συνολικός άνθρακας του εδάφους είναι πολλαπλάσιος αυτού της βλάστησης. Τα οικοσυστήματα δηλαδή λειτουργούν σαν αποθήκες άνθρακα; Τα επίγεια οικοσυστήματα αποτελούν δεξαμενές άνθρακα. Με νεότερους υπολογισμούς θεωρείται ότι στα δάση μόνο «σταθμεύουν» περίπου 800 GT, περισσότερο και από την ατμόσφαιρα. Οι βιολογικές διεργασίες μπορούν να επηρεάσουν το ποσό του άνθρακα σε αυτές τις δεξαμενές, μεσοπρόθεσμα και μακροπρόθεσμα, ενώ ο ίδιος ο άνθρωπος μπορεί να παρέμβει και άμεσα για αύξηση του αποθηκευμένου άνθρακα σε αυτές. Οι καλλιέργειες και η παραγωγή τροφίμων θα είναι ο κατ' εξοχήν τομέας όπου θα πρέπει να γίνουν μεγάλες αλλαγές ώστε να αυξηθεί ο απο-

θηκευμένος άνθρακας. Η επιστροφή στην αγρο-οικολογική γεωργία σε μεγάλη κλίμακα θα μετρίαζε σε μεγάλο βαθμό τη σημερινή κλιματική κρίση. Η διεθνής οργάνωση των μικρών αγροτών Via Campesina πιστεύει ότι η αειφόρος, μικρής κλίμακας οικογενειακή γεωργία θα συνεισφέρει σε μεγάλο βαθμό στην «ψύξη» της γης, γιατί είναι μικρής εντάσεως εργασία και απαιτεί λίγα καύσιμα.

Πώς αυτό θα γίνει εφικτό; Οι τρέχουσες πολιτικές κατά των αγροτογεωργών, όπως οι νόμοι που ευνοούν την ιδιωτικοποίηση και τη μονοπώληση των σπόρων και οι κανονισμοί για την προστασία των εταιρειών, οι οποίοι έχουν εξοντώσει τα παραδοσιακά συστήματα τροφίμων, θα έπρεπε να καταργηθούν. Οι υπάρχουσες τάσεις για ολοένα και μεγαλύτερη συγκέντρωση της γης προκειμένου να επεκταθεί η βιομηχανική γεωργία θα πρέπει να αντιστραφούν. Θα πρέπει εκατομμύρια γεωργών-αγροτικών κοινοτήτων να αποκτήσουν τη δυνατότητα να επιστρέφουν στο έδαφος πάνω από 7 δισεκατομμύρια τόνους οργανικής ουσίας κάθε χρόνο. Επομένως είναι απαραίτητη η εφαρμογή γεωργικών και εμπορικών πολιτικών σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο για την υποστήριξη της τοπικής παραγωγής-διανομής-αγοράς-κατανάλωσης τροφίμων

Επίσης η «απο-ανάπτυξη» στην παραγωγή κρέατος για μια ζωοεκτροφή στο πλαίσιο ολοκληρωμένων αγροκτημάτων αλλά και των υδατοκαλλιεργειών-ιχθυοτροφείων είναι ουσιαστική. Τέλος, εκπαίδευση αντίστοιχη των πολυλειτουργικών αγροτών και των νέων γενιών μέσα από την αντίστοιχη στροφή του εκπαιδευτικού συστήματος. Τότε η κρίση του κλίματος έχει μια πιθανή λύση: το έδαφος! Να σημειωθεί, παρακαλώ, ότι σύμφωνα με αναλύσεις το σημερινό εμπορικό σύστημα παραγωγής και διανομής της τροφής μπορεί και να είναι υπεύθυνο μέχρι και για το μισό των εκπομπών του «ισοδύναμου» διοξειδίου του άνθρακα. Σύμφωνα με τον ΟΗΕ, μόνο η ζωοεκτροφή εκπέμπει το 18% του «ισοδύναμου CO2» σε παγκόσμιο επίπεδο.

Επομένως; Είναι καιρός να γυρίσουμε σελίδα και να δημιουργήσουμε έναν υγιέστερο πλανήτη, με τη βελτίωση των εδαφών, με τη βιώσιμη γεωργική παραγωγή για περισσότερα και καλύτερα τρόφιμα, στηριζόμενοι στη δυναμική των αγροτικών κοινοτήτων, των κοινοτικών-δημοτικών δικτύων παραγωγής, διανομής και κατανάλωσης, της μικρής κλίμακας τοπικής αγοράς. Αν, ειδικά για τον ελληνικό αγροδιατροφικό τομέα, επιλέξουμε τη λεγόμενη «αγροτική» γεωργία και το τελικό επακόλουθό της, την οικο-γεωργία, αυτή θα μας εξασφάλιζε και την ικανοποιητική παραγωγή τροφίμων και την αποφυγή της κλιματικής αλλαγής. Για να παραχθεί μια θερμίδα φαγητού χρησιμοποιούνται δέκα θερμίδες ενέργειας που αυτή τη στιγμή προέρχεται κυρίως από ορυκτά καύσιμα. Συνεπώς για να πάμε σε μια γεωργία μηδενικών ρύπων θα πρέπει η παραγωγή να γίνεται με καθαρή ενέργεια. Υπάρχει η δυνατότητα στην ελληνική ύπαιθρο για αυτοπαραγωγή ενέργειας των καλλιεργητών και πόσος χρόνος θα χρειαστεί για να γίνει αυτή η μετάβαση; Στις μέρες μας η μηχανοποιημένη παραγωγική διαδικασία της τροφής καταναλώνει κατά μέσο όρο περισσότερες μονάδες ορυκτής ενέργειας για να παραχθεί

μία μονάδα διατροφικής ενέργειας. Αυτό μπορούσε να γίνεται όσο υπήρχαν ακόμα φτηνά ορυκτά καύσιμα και σε μεγάλες ποσότητες από τις εξορύξεις. Κάποια στιγμή η δαπάνη για να εξαχθεί π.χ. ένα βαρέλι πετρελαίου θα ξεπεράσει την αξία της απόδοσης ενός βαρελιού, άρα η εξόρυξη, εκτός από αντιπεριβαλλοντική-αντικλιματική, θα γίνει και οικονομικά αντιπαραγωγική. Από την άλλη η καλλιέργεια ενεργειακών φυτών για αγροκαύσιμα έχει αποτέλεσμα οι γαιοκτήμονες του Νότου μαζί με τις πολυεθνικές των αυτοκινήτων του Βορρά να διεκδικούν μεγάλες εκτάσεις υπέρ του «οδηγού» και εις βάρος του «υποσιτισμένου». Και στην Ελλάδα πολλοί αγρότες έχουν αρχίσει να καλλιεργούν ενεργειακά φυτά σε γη που θα μπορούσαν να καλλιεργήσουν δημητριακά διατροφής με καλή απόδοση, χωρίς την υπερχρήση νερού -που χρειάζονται τα ενεργειακά φυτά- λόγω της λειψυδρίας που έχουμε στη χώρα. Ετσι οι αγρότες μας θα μπορούσαν να παράγουν αιθανόλη και βιοαέριο για ενεργειακή χρήση, από τα φυτικά υπολείμματα των καλλιεργειών, τα οποία συνήθως καίνε για να προετοιμάσουν τα χωράφια για την επόμενη χρονιά. Επίσης η αγριοαγκινάρα ως πολυετές φυτό που δεν χρειάζεται καθόλου νερό θα μπορούσε να είναι μια λύση για τους αγρότες που θέλουν να καλλιεργήσουν ενεργειακά φυτά. Βιοαέριο θα μπο-

ρούσαν να παράγουν και οι δήμοι από τα οργανικά απόβλητα των οικισμών και των πόλεων, ώστε να διατίθεται για θέρμανση και κίνηση με αλλαγή των κινητήρων. Οι αγρότες θα μπορούσαν να συμβάλουν στην ενεργειακή αυτονομία τους και με εγκαταστάσεις φωτοβολταϊκών συστημάτων στις στέγες και ταράτσες των σπιτιών, στις στέγες των αγροτικών υπόστεγων και αποθηκών, σε μη παραγωγική γη. Επίσης με εγκατάσταση μικρών ανεμογεννητριών -και όχι των φαραωνικών που εγκαθιστούν οι εταιρείες ΒΑΠΕ- σε ευνοϊκά σημεία μη παραγωγικής γης. Ολα αυτά θα έπρεπε να έχουν γίνει… χθες. Αλλά ποτέ δεν είναι αργά, αν υπάρξει αντίστοιχη πολιτική βούληση. Για τους αγρότες που ήδη έχουν επενδύσει σε αυτό το μοντέλο της εντατικής καλλιέργειας με βαριά γεωργικά μηχανήματα και πιθανόν και πολλά τραπεζικά δάνεια, πώς μπορούν αυτοί οι άνθρωποι να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα χωρίς να καταστραφούν οικονομικά; Ηδη, οι μέχρι τώρα μικροαγρότες της ελληνικής υπαίθρου έχουν καταστραφεί οικονομικά. Η Ελλάδα από την ένταξή της στην Ε.Ε έλαβε 120 δισ. ευρώ ως επιδοτήσεις. Από τα λεφτά αυτά τα 51,3 δισ. επέστρεψαν στις εταιρείες της Δ. Ευρώπης που προμηθεύουν τόσα χρόνια

και πρώτες ύλες. Η αγροτική παραγωγή αυξήθηκε, αλλά ταυτόχρονα έχει μεγαλώσει το χρέος των αγροτών στις τράπεζες. Με στοιχεία της πρώην Αγροτικής Τράπεζας, το 70% της αγροτικής γης είναι υποθηκευμένο. Σύμφωνα με στοιχεία της Διεύθυνσης Αγροτικής Ανάπτυξης, 55.000 στρέμματα, για παράδειγμα στη Θεσσαλία, βρίσκονται στο στάδιο της ερημοποίησης, που σημαίνει νεκρή γη. Οσο και να τη λιπαίνεις δεν αποδίδει πια. Μόνο αν στραφούν στην αγρο-οικο-γεωργία, κυρίως οι νέοι αγρότες, θα βρουν λύση για να επιβιώσουν τα επόμενα χρόνια. Αυτό συνδέεται με την επιταχυνόμενη ανάγκη για συγκρότηση ενός νέου αγροτικού κινήματος με κύριο χαρακτηριστικό του την επαναφορά-επανάκτηση του μικρο-χωροτόπου από τους μικρούς αγρότες, στη βάση μιας γενικότερης «επανατοπικοποίησης» και «επανεδαφικοποίησης» της οικονομίας. Προς τη διεκδικητική αυτή κατεύθυνση διαμορφώνονται η τάση της αγροοικολογίας αλλά και οι άλλες εναλλακτικές αλληλοσυμπληρούμενες μορφές καλλιέργειας, όπως η αεί/ μόνιμη καλλιέργεια-permaculture, οι κοινοτικά υποστηριζόμενες

ολιστική γεωργία κ.ά. Η επερχόμενη επισιτιστική κρίση μπορεί να αποτελέσει εφαλτήριο για τη μετάβαση

οφείλεται ταυτόχρονα και στην κλιματική αλλαγή λόγω πτώσης της παραγωγής τροφής, αλλά και στο υπάρχον εμπορικό σύστημα διανομής της που απορρίπτει στις χωματερές και τα σκουπίδια μέχρι και το 30% της παραγόμενης τροφής. Στην Ευρώπη, 88 εκατομμύρια τόνοι τροφίμων καταλήγουν κάθε χρόνο στα σκουπίδια. Αποτέλεσμα αυτού είναι ότι 14 δισ. στρέμματα -δηλαδή το 28% των καλλιεργούμενων εδαφών- χρησιμοποιούνται για παραγωγή 1,3 δισ. τόνων πεταμένης τροφής σε παγκόσμιο επίπεδο. Για τη μετάβαση στη βιώσιμη γεωργία χρειάζεται γενικότερα να απορρίψουμε το καπιταλιστικό αναπτυξιακό μοντέλο παραγωγής, συσσώρευσης και κατανάλωσης. Να απορρίψουμε το μοντέλο της χημικής βιομηχανοποιημένης γεωργίας. Να επιλέξουμε την κατεύθυνση μιας αγροδιατροφικής οικονομίας των αναγκών και όχι των επιθυμιών, των μικρών αποστάσεων και της εγγύτητας μεταξύ παραγωγής και κατανάλωσης, της δίκαιης διανομής των τροφίμων -με αποφυγή των μεσαζόντωνμέσω δικτύων παραγωγο-αναλωτών και τοπικών αυτοδιαχειριζόμενων αγορών. Είναι ήδη υπαρκτά -αλλά μειοψηφικά- τα κινήματα σχετικά με την προσέγγιση της ολιγο-επάρκειας. Μπορεί να αναπτυχθούν παραπέρα ως «Κοινά» μέσω αναδιανομής των γαιών σε μικρά τμήματα, με επανατοπικοποίηση της παραγωγής, καθώς και με την οργάνωση της διανομής μέσω μικρών και απ’ ευθείας συστημάτων-δικτύων, στα οποία αναφερθήκαμε. Η πανδημία ήταν από πολλές απόψεις ένα κάλεσμα αφύπνισης της κοινωνίας για την ανάγκη αλλαγών. Βλέπουμε λοιπόν να ξεπηδούν διάφορα εγχειρήματα για τη δημιουργία οικοκοινοτήτων. Θα μπορούσε μια τέτοια στροφή της κοινωνίας να επιταχύνει τη μετάβαση σε μικρής κλίμακας καλλιέργειες με μηδενικές εκπομπές; Στην Ελλάδα της προηγούμενης οικονομικής κρίσης και των μνημονίων επιτήρησης -από τους διεθνείς «επενδυτές» της «ανάπτυξης» και «φτωχοποίησης»- και της επερχόμενης πολλαπλής κρίσης στη μετα-Covid εποχή, ο πρωτογενής τομέας μπορεί να γίνει το εφαλτήριο για μια ανα-

Η καλλιέργεια ενεργειακών φυτών για αγροκαύσιμα έχει αποτέλεσμα οι γαιοκτήμονες του Νότου μαζί με τις πολυεθνικές των αυτοκινήτων του Βορρά να διεκδικούν μεγάλες εκτάσεις υπέρ του «οδηγού» και εις βάρος του «υποσιτισμένου»

τηση η

θα ξεκινήσει από τις τοπικές κοινωνίες. Και για

αντιμετώπιση

επισιτιστικής κρίσης που έρχεται, αλλά και για μια απασχόληση μεγαλύτερου ποσοστού του πληθυσμού για την αντιμετώπιση της σημερινής ανεργίας. Γενικότερα είναι αναγκαίο να αναπτυχθεί στη χώρα, όχι μόνο από επιλογή αλλά κυρίως από ανάγκη, ένα ρεύμα αντίστροφης εσωτερικής μετανάστευσης, από τις πόλεις προς την περιφέρεια, για να υπάρξει αναζωογόνηση και της τοπικής κοινωνίας. Η αποκέντρωση όμως αυτή για να

μπορεί να είναι λύση και για τους ανέργους των πόλεων -που δεν έχουν τους πόρους για μια τέτοια μετεγκατάσταση στην επαρχία- θα χρειαστεί αφ' ενός να υποστηριχθεί και θεσμικά από το κράτος και αφ' ετέρου να μη γίνεται ατομικά -γιατί έτσι δεν θα είναι βιώσιμη και η μιζέρια της πόλης μπορεί να συνεχιστεί με την ακόμη μεγαλύτερη μιζέρια της επαρχίας- αλλά ομαδικά. Με τη μορφή των οικοκοινοτήτων ή «διευρυμένων» οικογενειών που θα έχουν κοινό ταμείο. Θα μπορούσαν να σχηματιστούν ομάδες νέων ανέργων των πόλεων που θα πλαισιώνονται και από μετανάστες και πρόσφυγες -που θα θέλουν να εγκατασταθούν στη χώρα χωρίς να επιδιώξουν να φύγουν για την υπόλοιπη Ευρώπη- και να στηριχτούν για μια δημιουργική συλλογική εγκατάσταση στην ελληνική περιφέρεια. Να τους παραχωρηθούν από το κράτος και τους δήμους δημόσιοι ή δημοτικοί χώροι και παρατημένα κτήματα και εγκαταστάσεις - υπάρχουν πολλές ιδιοκτησίες όπου δεν έχει γίνει αποδοχή κληρονομιάς από τους κληρονόμους τους και έτσι αυτές έχουν μετατραπεί σε δημόσιες. Θα ήταν μια διέξοδος και για τους νέους αλλά και για τον ελληνικό αγροδιατροφικό τομέα που δεν έχει ανθρώπους για να ασχοληθούν. Ιδίως στις ορεινές κοινότητες, όπου οι γερασμένοι αγρότες δεν έχουν νεανικά χέρια για να τους βοηθήσουν στις αγροτικές δουλειές και θα τα παρατήσουν, αν δεν το έχουν κάνει ήδη.

«Μεγάλωσα μέσα στις ελιές»

Στη Βάση Παναγοπούλου

Παρότι δεν είχα γευτεί το βιολογικής καλλιέργειας εξαιρετικό παρθένο ελαιόλαδο του παραγωγού Απόστολου Τουμάνη, έχοντας δει όμως πρόσφατα τα προϊόντα του σε κατάστημα με καλούδια της Λέσβου στην οδό Αθηνάς –μου τράβηξε την προσοχή και το σήμα του, ένα ελαιόδεντρο σε χρυσό χρώμα, όσο και οι συσκευασίες τυποποίησής του (γυάλινες και μεταλλικές)–αποφάσισα να το ψάξω λίγο παραπάνω. Πράγματι, βρήκα την ιστοσελίδα του και διαβάζοντας την ιστορία της οικογένειάς του που πάει πολύ πίσω στο γενεαλογικό τους δέντρο ως ελαιοκαλλιεργητές, το βλέμμα μου στάθηκε στα λεγόμενά του: «Επιθυμία μου είναι να μοιραστώ την ευλογία του τόπου μου, με όλους εκείνους που αναζητούν ένα ελληνικό

Απόστολος Τουμάνης, ένας καλλιεργητής με βαθιά γνώση, με πείρα ανεκτίμητη πάνω στο αντικείμενό του, όπως κατάλαβα από τη συζήτησή μας, είναι το παράδειγμα για όσους ελαιοπαραγωγούς θελήσουν κάποια στιγμή να ξεφύγουν από το μοντέλο και το σκεπτικό τού «δίνω χύμα το λάδι μου σε εμπόρους», πρακτική που δεν έχει ούτε πραγματικό κέρδος για τον παραγωγό που να αξίζει τα κόπια του αλλά είναι επίσης μια τραγική πραγματικότητα, μια πληγή που πονάει όσους ασχολούνται με την ελαιοκομία στην Ελλάδα. Θα διαβάσετε και θα καταλάβετε από τα λόγια του Απόστολου Τουμάνη.«Είμαστε πολλά χρόνια στην καλλιέργεια ελαιώνων. Όι προπαππούδες μου, οι παππούδες μου και ο πατέρας μου ασχολούνταν με την παραγωγή ελαιολάδου, αλλά στην τυποποίηση του βιολογικού παρθένου και βιολογικού εξαιρετικά παρθένου ελαιολάδου που παράγουμε πέρασα εγώ».

Οι ελαιώνες είναι δηλαδή πατρογονικοί; Είναι ιδιόκτητοι οι ελαιώνες, οι πιο πολλοί ναι, είναι πατρογονικοί, και στο σύνολό τους είναι βιολογικά πιστοποιημένοι. Στη βιολογική καλλιέργεια μπήκα από τους πρώτους μπορώ να πω, όταν είχαν ανοίξει τα πρώτα προγράμματα βιολογικής γεωργίας. Περίπου πριν από 20 χρόνια. Αλλά αυτό το κάτι παραπάνω που κάνουμε ως βιολογικοί καλλιεργητές είναι το εξής: αφήνουμε κάποια άγρια βότανα να φύονται μέσα στους ελαιώνες. Στην τοπική λεσβιακή διάλεκτο λέγονται αξίσταροι –οι δυο Αξίσταροι, ο πολύτιμος φαρμακευτικά ροζ (Cistus incanus) και ο Λευκός (Cistus salvifolius)–, σαν λαδανιά τα ξέρουν οι περισσότεροι, τα οποία είναι αρωματικά φυτά, ενδημικά. Χρησιμοποιούνται τα φύλλα του σαν τσάι και παράγουν και αιθέριο έλαιο. Στο νησί της Λέσβου, να το πω έτσι, είναι μια κατάρα. Τι εννοώ; Αν δεν επέμβεις κάθε ένα δυο χρόνια, γίνεται το χωράφι ρουμάνι, όπως το λέμε εδώ (σ.σ. εννοεί αδιάβατο). Εμείς όμως τι κάνουμε; Τα αφήνουμε, γιατί έχουμε δει ότι από τα χωράφια αυτά όπου αυτοφύονται οι αξίσταροι παίρνουμε πολύ πιο αρωματικό ελαιόλαδο. Καταλάβατε; Αυτό το παραπάνω κάνουμε. Φυσικά δεν είναι τα μοναδικά αρωματικά βότανα που αφήνουμε να μεγαλώνουν

με αρμονία μέσα στους ελαιώνες. Εχουμε ακόμη άγρια λεβάντα, ρίγανη, θυμάρι και διάφορα αγριολούλουδα.

Οι ελαιώνες σας πού βρίσκονται; Το 80% των ελαιώνων είναι στο Πλωμάρι, είναι αιωνόβιοι, πολύ μεγάλα σε ηλικία τα δέντρα και βρίσκονται σε υψόμετρο από 300 έως 500 μέτρα. Γιατί σας μιλάω

για το υψόμετρο; Γιατί ευνοεί και εξασφαλίζει την παραγωγή εξαιρετικά ποιοτικού ελαιολάδου. Οταν λέτε ότι ευνοεί την παραγωγή το υψόμετρο, εννοείτε ότι αντιμετωπίζετε λιγότερες ασθένειες ή κάτι άλλο; Και λιγότερες ασθένειες αντιμετωπίζουμε· αλλά ξέρετε, ό,τι παράγεται στα ορεινά, όχι μόνο το λάδι, είναι καλύτερης ποιότητας.

Είπατε ότι έχετε δικό σας τυποποιητήριο. Πού ελαιοποιείτε; Δεν έχω δικό μου λιοτρίβι, μόνο τυποποιητήριο. Την τυποποίηση του ελαιολάδου την έχω ξεκινήσει περίπου πέντε χρόνια τώρα. Μέχρι τότε, απλώς παράγαμε ελαιόλαδο και το πουλούσαμε χύμα σε εμπόρους. Η ελαιοποίηση των καρπών

βεία, ψυχρής έκθλιψης, στο Πλωμάρι. Κατόπιν παίρνουμε το ελαιόλαδο και το αποθηκεύουμε στις δεξαμενές μας που είναι κλειστού τύπου, αζώτου, γιατί

η σωστή αποθήκευση παίζει μεγάλο ρόλο στη διατήρηση της ποιότητας του ελαιολάδου. Φυσικά ο χώρος όπου βρίσκονται οι δεξαμενές είναι ψυχόμενος, το καλοκαίρι δηλαδή η θερμοκρασία δεν ανεβαίνει ποτέ πάνω από τους 18 βαθμούς Κελσίου. Από τα πιστοποιητικά

μέσα στα χωράφια. Μπορώ να πω ότι μέχρι που πήγα Δημοτικό, μέναμε στα χωράφια. Δεν μέναμε καν στο χωριό. Τι θέλω να πω με αυτό; Ότι έχω μεγαλώσει μέσα στις ελιές και γνωρίζω πάρα πολύ καλά το

αντικείμενο. Τώρα όσον αφορά την περιεκτικότητα σε πολυφαινόλες του ελαιολάδου, ναι φυσικά εκεί χρειάζεσαι τη βοήθεια ειδικών επιστημόνων. Εμείς είμαστε πολύ τυχεροί που έχουμε στο νησί τον καθηγητή κ. Θωμαΐδη*, είναι από εδώ, από τη Γέρα, ο οποίος έχει κάνει μια έρευνα όσον αφορά τις πολυφαινόλες βάσει της οποίας έχει αποδειχτεί ότι η νότια πλευρά του νησιού –Γέρα, Πλωμάρι– βγάζει το διπλάσιο ποσοστό πολυφαινολών από όλες τις ποικιλίες που έχει η υπόλοιπη Ελλάδα. Κατά μέσο όρο μιλάμε πάντα. Αυτός με καθοδήγησε. Μια και μιλάμε για τις τοπικές ποικιλίες, ποιες καλλιεργείτε εσείς; Το λάδι μας παράγεται από τρεις ποικιλίες: Κολοβή (80%), Αδραμυτιανή (15%) και Αγριλιά (5%). Είναι ένα χρυσοπράσινο ελαιόλαδο υψηλής ποιότητας, πλούσιο σε πολυφαινόλες όπως είπαμε, με πολύ χαμηλή οξύτητα, απαλή φυσική γεύση και πλούσια αρώματα φρεσκοκομμένου χόρτου, άγριας αγκινάρας και ρίγανης. Γιατί ακολουθήσατε τη βιολογική καλλιέργεια; Γιατί μπήκα στα βιολογικά; Αυτό που

Τα τελευταία χρόνια έχει φανεί πάρα πολύ

η κλιματική αλλαγή. Στη Μυτιλήνη αυτό που ζούμε φέτος δεν το έχουμε ζήσει ποτές. Δεν έχει βρέξει ακόμη. Εχει οκτώ μήνες να βρέξει

κατάλαβα είναι το εξής: ότι τα χημικά γενικώς, είτε φυτοφάρμακα είναι αυτά είτε λιπάσματα, σου αποδίδουν τα πρώτα τρία τέσσερα χρόνια, αλλά μετά δεν έχει απόδοση. Όι παραγωγές που παίρνεις είναι χειρότερες, μικρότερες από ό,τι παίρνεις αν καλλιεργείς βιολογικά. Καταλαβαίνετε τι γίνεται; Όταν έχεις συμβατικά παραγόμενο ελαιόλαδο, πρέπει συνέχεια να είσαι με την ψεκαστήρα, να ραντίζεις, να ρίχνεις λιπάσματα για να διατηρείς το χωράφι σε ένα καλό στάδιο. Ενώ η βιολογική γεωργία είναι τελείως διαφορετική και φυσικά κάνεις κάτι καλό στη φύση.

Μου κάνουν εντύπωση τα βήματά σας. Φτιάξατε το δικό σας τυποποιητήριο, συμμετέχετε σε διαγωνισμούς, περάσατε στον έλεγχο της ποιότητας και στη μέτρηση των πολυφαινολών που προσδίδουν στο προίόν σας τη δυνατότητα να χαρακτηριστεί ως ελαιόλαδο με ισχυρισμό υγείας. Τι σας οδήγησε σε αυτό το μονοπάτι; Αυτό που με ώθησε να ασχοληθώ με την τυποποίηση ήταν τα λόγια του

πατέρα μου και του παππού μου. Λέγανε, θα σας το πω έτσι χωριάτικα: «Αχ μωρέλι μ’, βγάζουμε το καλύτερο λάδ’, έχει πάρ’ πολλά αρώματα και μας το παίρνουν οι Ιταλοί για να αρωματίσουν τα δικά τς»! Αυτό το «αχ» ήταν που με οδήγησε στην τυποποίηση, πραγματικά. Γιατί η Κρήτη και η Πελοπόννησος στο λάδι είναι πιο γνωστές. Εμείς εδώ, στη Μυτιλήνη, είχαμε την τύχη –ή την ατυχία να πούμε;– ότι υπήρχε η Ενωση Αγροτικών Συνεταιρισμών που έπαιρνε το λάδι των παραγωγών, τυποποιούσε μια μικρή ποσότητα και τουλάχιστον το 80% με 85% του ελαιολάδου μας έφευγε χύμα στην Ιταλία. Που συνεχίζει ακόμη να φεύγει έτσι. Το παίρνουν οι Ιταλοί, το βαφτίζουν ιταλικό και γυρνάει πίσω σε εμάς σαν ιταλικό προϊόν. Και το παίρνουν [οι Ιταλοί] πιο πολύ για το άρωμα. Γιατί εδώ, στο νησί, έχουμε την ποικιλία ελιάς Κολοβή, όπως σας είπα προηγουμένως. Αυτή η ποικιλία δεν υπάρχει πουθενά αλλού, μόνο εδώ, και δίνει διαφορετικό ελαιόλαδο από τις άλλες ποικιλίες. Είναι πολύ φρουτώδες κι έχει έντονα αρώματα. Όλα τα ελαιόλαδα του νησιού είναι υψηλής ποιότητας, αρκεί να κάνεις σωστή συλλογή ελαιοκάρπου, σωστή εξαγωγή του ελαιολάδου και σωστή αποθήκευση. Παίζουν μεγάλο ρόλο αυτά τα τρία στάδια στην ποιότητα. Είναι κρίμα να φεύγει χύμα. Ξέρανε, λοιπόν, οι άνθρωποι ότι είχαν ένα ποιοτικό ελαιόλαδο.

Δεν μου είπατε για τους διεθνείς διαγωνισμούς ελαιολάδου που συμμετέχετε.

Όπου έστειλα ελαιόλαδό μου να διαγωνιστεί, πάντα ασημένιο ή χρυσό μετάλλιο παίρνει. Κοιτάξτε, εμείς δεν είμαστε μεγάλη επιχείρηση με μεγάλο budget που μπορούμε να στέλνουμε λάδια μας σε δέκα διαγωνισμούς τον χρόνο. Όι μεγάλες επιχειρήσεις συμμετέχουν σε δέκα-δεκαπέντε διαγωνισμούς, οπότε παίρνουν π.χ. τρία-τέσσερα βραβεία. Καταλάβατε; Εγώ αυτό που κάνω είναι να συμμετέχω σε αυτούς τους δύο που σας είπα και πάντα παίρνω χρυσό ή ασημένιο. Πέρυσι, το 2021, πάλι βραβευτήκαμε με ασημένιο και στη ΔΕΘ, φέτος, μας απονεμήθηκε το χρυσό. Μέχρι στιγμής βγάζω δύο κατηγορίες ελαιολάδου. Το βιολογικό παρθένο ελαιόλαδο και τη σειρά premium που είναι το εξαιρετικά παρθένο ελαιόλαδο. Και τα δύο κάτω από το ίδιο brand name, Plomari Gold. Τη μεγαλύτερη ποσότητα, περίπου 70%, την εξάγω στην Ευρώπη και σε τρίτες χώρες, όπως π.χ. στη Ρωσία. Το υπόλοιπο 30% το διοχετεύω στην Ελλάδα. Πού βρίσκει κανείς προϊόντα σας; Είμαστε εδώ στο νησί, στη Χαλκιδική, στη Θεσσαλονίκη, στην αλυσίδα βιολογικών καταστημάτων της Green Family, στον Βόλο και στην Αθήνα, σε επιλεγμένα καταστήματα και στο παντοπωλείο με προϊόντα της Λέσβου, στην οδό Αθηνάς. Με ρωτάτε πώς τα κάνω όλα αυτά μόνος μου. Θα σας πω την αλήθεια. Αυτό που με ωθεί να συνεχίζω είναι τα παιδιά μου. Ε, αγαπάτε όμως αυτό που κάνετε. Νομίζω πως ένας άνθρωπος για να ευτυχήσει στη ζωή του... αν τύχει και κάνει μια δουλειά που του αρέσει θα είναι ένας ευτυχισμένος άνθρωπος. Διαφορετικά, αν κάνεις μια δουλειά για να πάρεις τα χρήματα και δεν σου αρέσει, θα είσαι δυστυχισμένος.

Μετά από 20 χρόνια πείρας, τι έχετε να πείτε σε σχέση με όσα βιώνουμε λόγω της κλιματικής κρίσης; Τα τελευταία χρόνια έχει φανεί πάρα πολύ η κλιματική αλλαγή. Στη Μυτιλήνη αυτό που ζούμε φέτος δεν το έχουμε ζήσει ποτές. Δεν έχει βρέξει ακόμη. Εχει οκτώ μήνες να βρέξει. Αυτή την εποχή θα έπρεπε τα χωράφια να είναι καταπράσινα, οι ελιές πράσινες. Κι όμως, οι ελιές τώρα έχουν ζαρώσει και είναι μαύρες. Δυστυχώς αυτό σημαίνει ότι η ελιά έχει στρεσαριστεί, με αποτέλεσμα να μην παράγεται και καλή ποιότητα ελαιολάδου. Δεν περιμέναμε να ζήσουμε τέτοια πράγματα.

Αυτό σημαίνει ότι χάνεται η παραγωγή σας; Ευτυχώς, εμείς εδώ και δεκαπέντε χρόνια έχουμε κάνει γεωτρήσεις και το 80% των ελαιώνων μας είναι αρδευόμενα χωράφια, οπότε δεν αντιμετωπίζουμε πρόβλημα λειψυδρίας. Στο νησί, όμως, υπάρχει πρό-

βλημα τώρα με την κλιματική αλλαγή. Tι παραγωγή έχετε; Το ξέρετε, ποτέ δεν μπορείς να πεις: κάθε χρόνο θα έχω αυτή την παραγωγή. Κατά μέσο όρο παράγουμε γύρω στους είκοσι πέντε με είκοσι επτά τόνους ελαιολάδου τη χρονιά. Πιστεύετε ότι εν μέσω ακόμη μιας οικονομικής κρίσης, η βιολογική παραγωγή θα κρατήσει τους καταναλωτές της; Κοιτάξτε, η βιολογική καλλιέργεια είναι το μέλλον. Είτε με οικονομική κρίση είτε με ό,τι άλλο μπορεί να αντιμετωπίσουμε, έτσι πρέπει να πάμε. Διαφορετικά δεν γίνεται. Γιατί; Δεν ανακαλύψαμε εμείς τον κόσμο. Την τελευταία 50ετία, περίπου, είναι που βγήκαν τα φυτοφάρμακα και τα χημικά λιπάσματα. Ελιές καλλιεργούμε χιλιάδες χρόνια. Δεν υπήρχαν αυτά όταν καλλιεργούσαν οι γονείς μου ή οι παππούδες μου. Παλιά λοιπόν, όλα ήταν βι-

ολογικά. Παρήγαν με τον ίδιο τρόπο που φέρονταν και στο μποστάνι τους, που ήταν για τη δική τους κατανάλωση. Βγήκαν λοιπόν όλα αυτά τα χημικά σκευάσματα αλλά, όπως σας είπα, δεν είναι να τα χρησιμοποιήσεις για πολύ. Τώρα τελευταία έρχονται πια στο φως οι πληροφορίες για τη ζημιά που έχουν κά-

νει τα φυτοφάρμακα και τα λιπάσματα. Χαλάνε τα εδάφη (αλατότητα εδάφους, υψηλές συγκεντρώσεις νιτρικών), τα νερά. Εγώ νομίζω ότι ο κόσμος στην Ελλάδα –για να πούμε τα πράγματα όπως είναι– το καταλαβαίνει και δεν το καταλαβαίνει. Κάποιοι, ναι, γνωρίζουν κι επιλέγουν βιολογικά προϊόντα. Στο εξωτερικό, όμως, και ειδικά στις χώρες της Βόρειας Ευρώπης, είναι πενήντα χρόνια μπροστά από εμάς. Δεν θα επιλέξουν ποτέ συμβατικά παραγόμενο προϊόν. Για να σας δώσω να καταλάβετε, στις εκθέσεις δεν κοιτάνε καν τα συμβατικά. Ενώ τα βιολογικά έχουν τεράστια δυναμική.

Σχέδια για το μέλλον; Ναι, έχουμε θέσει κάποιους στόχους. Ό άμεσος στόχος μας είναι να βγάλουμε στην αγορά ένα καινούργιο προϊόν, ένα αγουρέλαιο, πρώιμης συγκομιδής, από πράσινες άγουρες ελιές, που είναι πάρα πολύ πλούσιο σε πολυφαινόλες. Αυτό που δεν σας είπα, όμως, είναι ότι εκτός από την ελαιοκαλλιέργεια, είμαι και μελισσοκόμος. Και τώρα λέμε, λοιπόν, να περάσουμε και στην τυποποίηση του μελιού, να του δώσουμε ένα brand, έτσι ώστε να είναι αναγνωρίσιμο ως προϊόν οπότε να φεύγει ευκολότερα όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά και στο εξωτερικό. Εξαιρετικά ενθαρρυντικά όλα όσα μου καταθέτετε. Σας ευχαριστώ. Να είστε καλά!

* Νικόλαος Θωμαΐδης, λέκτορας, Εργ. Αναλυτικής Χημείας, Τμ. Χημείας, Πανεπιστήμιο Αθηνών. Ο κ. Θωμαΐδης με την ερευνητική ομάδα του έχει αποδείξει πως οι δύο ποικιλίες της Λέσβου, η κολοβή και η αδραμυτιανή, «κάτω από οποιεσδήποτε συνθήκες (παραγωγής στο χωράφι, στο ελαιοτριβείο αλλά και στην αποθήκευση και συντήρηση), έχουν εξαιρετικά χαρακτηριστικά και πάνω σε αυτήν την τεκμηρίωση μπορεί να βασιστεί ένα νέο είδος προώθησης των προϊόντων μας, που θα βασίζεται στην αυθεντικότητα και στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά ώστε να ενισχυθεί η

Η

«θωράκιση» του βιολογικού μελιού, με διαφανείς διαδικασίες πιστοποίησης, προς όφελος των καταναλωτών και της εξαγωγικής δραστηριότητας, αποτελεί τη βασική στόχευση του Σωματείου Βιολογικών Μελισσοκόμων Ελλάδας (ΣΒΜΕ), με τις προτάσεις του για τη διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου θεσμικού πλαισίου στη διαδικασία πιστοποίησης. Αυτό υπογραμμίζει ο πρόεδρος του ΣΒΜΕ Κυριάκος Βήρος, ο οποίος, μιλώντας στο «Bio», επισήμανε τις «μαύρες τρύπες» των ακολουθούμενων, μέχρι τώρα, διαδικασιών, που αφήνουν πολλά περιθώρια ανάπτυξης αθέμιτου ανταγωνισμού, με κίνδυνο την υποβάθμιση της θέσης του προϊόντος στις διεθνείς αγορές αλλά και της ίδιας της ποιότητας του μελιού. Ο κ. Βήρος στην πολύ ενδιαφέρουσα και ενημερωτική συζήτηση που είχαμε μας μίλησε ακόμα για τις νέες συνθήκες, που διαμορφώνονται από την είσοδο στη βιολογική μελισσοκομία περίπου 3.000 νέων βιομελισσοκόμων αλλά και την ανάγκη στήριξης της μελισσοκομίας ανεξαρτήτως παραγωγικής κατεύθυνσης, επισημαίνοντας το γεγονός πως ποτέ ξανά στο παρελθόν δεν έχουν κάτσει στο ίδιο τραπέζι όλοι οι εμπλεκόμενοι φορείς με τη βιολογική παραγωγή. «Είμαστε χαρούμενοι που πυροδοτήσαμε μια τέτοια εξέλιξη» και μας εξηγεί: «Ο Ευρωπαϊκός Κανονισμός περιέχει διατάξεις και για τη βιολογική μελισσοκομία. Ωστόσο, προβλεπόταν ότι κάθε κράτος-μέλος θα εξέδιδε μια εφαρμοστική Υπουργική Απόφαση. Η προηγούμενη δεν είχε την απαραίτητη σαφήνεια όσον αφορά τη μελισσοκομία. Ετσι, με τον νέο αναθεωρημένο Κανονισμό 848/2018 πρόκειται να βγει η εφαρμοστική Υπουργική Απόφαση που θα πρέπει να είναι όσο το δυνατόν πληρέστερη όσον αφορά τη μελισσοκομία. Τι ζητάμε; »Ζητάμε να διαμορφωθεί ένα νέο, διαφανές θεσμικό πλαίσιο, που θα εξασφαλίζει την ίση μεταχείριση όλων των βιομελισσοκόμων, για την εξάλειψη των πρακτικών αθέμιτου ανταγωνισμού και τη “θωράκιση” του τελικού προϊόντος προς όφελος του καταναλωτή και της εξαγωγικής δραστηριότητας. Το σωματείο μας, παρότι έχει μόλις έναν χρόνο ζωής, μελέτησε το θέμα και έχει καταθέσει συγκεκριμένες προτάσεις για μια σειρά ζητημάτων που αφορούν τον κλάδο μας».

Για να γίνει κατανοητή αυτή η διεκδίκηση των βιολογικών μελισσοκόμων θα πρέπει να πούμε ότι οι πιστοποιήσεις όλων των βιολογικών καλλιεργητών και εν προκειμένω των βιομελισσοκόμων γίνονται από ιδιωτικούς πιστοποιητικούς οργανισμούς (ΟΕΠ). Οι οργανισμοί αυτοί ελέγχονται και παίρνουν την άδεια πιστοποίησης από το Εθνικό Σύστημα Διαπίστευσης (ΕΣΥΔ) και εποπτεύονται από τον Ελληνικό Γεωργικό Οργανισμό «Δήμητρα».

Κ.Β.: Ο κάθε πιστοποιητικός οργανισμός οφείλει να κάνει έλεγχο στον μελισσοκόμο και να παρέχει το πιστοποιητικό του βιολογικού μελιού, διασφαλίζοντας ότι το προϊόν φθάνει με τη σωστή διαδικασία στον καταναλωτή. Το εκπληκτικό, όμως, είναι ότι δεν υπάρχουν ενιαίοι κανόνες για την πιστοποίηση των καλλιεργητών και η διαδικασία πιστοποίησης διαφοροποιείται σε μεγάλο βαθμό από οργανισμό σε οργανισμό, με αποτέλεσμα να έχουμε ζητήματα αθέμιτου ανταγωνισμού. Σ.Μ.: Γι’ αυτό ζητάτε κοινό για όλους τους

πιστοποιητικούς οργανισμούς πλαίσιο, βάσει του οποίου θα καθορίζονται οι ελάχιστες κοινές πρακτικές αναφορικά με την έκδοση του πιστοποιητικού βιολογικής μελισσοκομίας; Κ.Β.: Βεβαίως, διότι οι πιστοποιητικοί οργανισμοί λειτουργούν με τρόπο που –κακά τα ψέματα– κάποιους βολεύει, ίσως και τους ίδιους τους ελεγχόμενους. Το πρόβλημα είναι ότι δεν δείχνουν διάθεση για τη διαμόρφωση ενός σχεδίου που θα διασφαλίζει ενιαίο πλαίσιο λειτουργίας. Ομως, πίσω από μικρά και μεγάλα συμφέροντα κρύβεται ο κίνδυνος υποβάθμισης του προϊόντος και εάν υποβαθμιστεί το βιολογικό μέλι θα υποβαθμιστεί όλη η μελισσοκομία της Ελλάδας που αριθμεί 20.000 χιλιάδες επαγγελματίες. Κάποιοι οργανισμοί, σε μια προσπάθεια να προσελκύσουν πελάτες, κάνουν μεγάλες εκπτώσεις στις τιμές που δεν συνάδουν με τα έξοδα που απαιτούνται για ένα ετήσιο έλεγχο. Αυτό μαρτυρά ότι δεν γίνονται

για παράδειγμα, το φαινόμενο ελεγκτές να κάνουν ελέγχους από το γραφείο… Γι’ αυτό ζητάμε με το νέο θεσμικό πλαίσιο να οριστεί το πλήθος των βιομελισσοκόμων που μπορεί να ελέγχει ο κάθε επιθεωρητής του κάθε οργανισμού πιστοποίησης ανά περιοχή και χρονικό διάστημα. Αξιοσημείωτο, δε, είναι ότι οι περισσότεροι οργανισμοί πιστοποίησης, εάν βρεθεί μη κανονικό κάποιο προϊόν, μεταθέτουν όλη την ευθύνη στον παραγωγό, ο οποίος υφίσταται και τις κυρώσεις! Σ.Μ.: Με το πρόγραμμα επιδότησης που άρχισε να «τρέχει» φαίνεται να ξεκίνησαν τη βιομελισσοκομία περίπου 3.000 νέοι βιομελισσοκόμοι. Τι επίδραση θα έχει ο αριθμός αυτός νεοεισερχόμενων στον κλάδο σας; Κ.Β.: Κάνει ακόμα πιο επιτακτική την ανάγκη να δημιουργηθεί, το συντομότερο, το θεσμικό πλαίσιο, που θα θέτει ενιαίους όρους λειτουργίας και ελέγχου. Από την πλευρά μας θέλουμε όλοι οι νεοεισερχόμενοι να πιστοποιηθούν με επιτυχία και εργαζόμαστε γι’ αυτό. Σ.Μ: Είναι, όμως, βιώσιμη η βιολογική μελισσοκομία στην Ελλάδα; Κ.Β.: Είναι βιώσιμη. Ολες οι βιολογικές καλλιέργειες είναι βιώσιμες. Η Ελλάδα θα μπορούσε να είναι ο βιολογικός «μπαχτσές» της Ευρώπης. Γι’ αυτό θα έπρεπε να γίνουν συντονισμένες προσπάθειες, ώστε να διαμορφωθεί μια νέα κουλτούρα μη χρήσης χημικών και –το κυριότερο– οι κρατικοί φορείς να «θωρακίζουν» τα ποιοτικά προϊόντα και να μένουν αδιάφοροι στα κελεύσματα διαφόρων οικονομικών συμφερόντων. Η μελισσοκομία, είτε είναι βιολογική είτε συμβατική, δεν επιβαρύνει το περιβάλλον. Αντίθετα, συνεισφέρει μέσω της

επικονίασης στη διατήρηση της αυτοφυούς βλάστησης και στον εμπλουτισμό της χλωρίδας. Το εκπληκτικό είναι πως μέσω της επικονίασης αφαιρείται διοξείδιο του άνθρακα (CO2) από την ατμόσφαιρα, επομένως το ισοζύγιο της μελισσοκομίας ως προς το διοξείδιο του άνθρακα είναι αρνητικό. Βάσει αυτού, πιστεύουμε ότι η μελισσοκομία πρέπει να επιδοτείται οριζόντια όπως συμβαίνει και με τους άλλους κλάδους της αγροτικής παραγωγής. Πόσο μάλλον η βιολογική μελισσοκομία που έχει υψηλότερο διαχειριστικό κόστος. Ως βιολογικοί μελισσοκόμοι υπηρετούμε μέσω της βιολογικής μελισσοκομίας την οικολογική προσέγγιση στην παραγωγική διαδικασία. Πιστεύουμε ότι αυτό μπορεί και πρέπει να επεκταθεί σε όλη τη γεωργική παραγωγή καθώς είναι μονόδρομος για την προστασία

Σε μπολ βάζουμε το αλεύρι, τη ζάχαρη, τη βανίλια, το αλάτι και το βούτυρο κομμένο κυβάκια. Τα τρίβουμε με τα δάχτυλα, να δημιουργηθούν χοντρά ψίχουλα, και προσθέτουμε τα αυγά. Ζυμώνουμε μέχρι να έχουμε λεία ζύμη. Κρατάμε 150 γραμμ. από τη ζύμη και την υπόλοιπη την απλώνουμε πιέζοντας με τα δάχτυλα σε ταρτιέρα 26 εκατ. που έχουμε βουτυρώσει, φροντίζοντας να καλύψουμε και τα πλαϊνά τοιχώματα. Τρυπάμε τη ζύμη με πιρούνι και απλώνουμε τη μαρμελάδα. Ανοίγουμε το ζυμάρι που κρατήσαμε σε μακρόστενο φύλλο, κόβουμε λωρίδες και διακοσμούμε την πάστα φλώρα. Σπάμε το αυγό σε μπολ, προσθέτουμε λίγο νερό και τα χτυπάμε. Με πινέλο

Ραβανί

το σερβίρισμα: καρύδα τριμμένο φιστίκι Αιγίνης

Χτυπάμε στο μίξερ τα ασπράδια με το αλάτι σε μαρέγκα. Χαμηλώνουμε την ταχύτητα του μίξερ και προσθέτουμε τους κρόκους, τη ζάχαρη και μετά τα υπόλοιπα υλικά, εκτός από το γάλα, προσέχοντας να μην ξεφουσκώσει το μείγμα. Το μεταφέρουμε σε καλά βουτυρωμένο πυρέξ ή αντικολλητικό ταψί και ψήνουμε στους 200 βαθμούς για 35-40 λεπτά στη χαμηλή σχάρα του φούρνου. Φτιάχνουμε το σιρόπι βάζοντας όλα τα υλικά του, εκτός από τον χυμό, και βράζοντάς τα 6 λεπτά (από τη στιγμή που αρχίζει ο βρασμός). Το κατεβάζουμε από τη φωτιά και

Αλέθουμε τα αμύγδαλα στο μπλέντερ, να γίνουν σκόνη. Σε μπολ βάζουμε το αλεύρι, τη σκόνη αμυγδάλου, το αλάτι και τα ανακατεύουμε. Χτυπάμε στο μίξερ το βούτυρο, τη ζάχαρη και το ξύσμα λεμονιού για 3-4 λεπτά. Προσθέτουμε τα αυγά ένα ένα, χτυπάμε για 2 λεπτά και σταματάμε το μίξερ. Ρίχνουμε εναλλάξ το αλεύρι και το γάλα και ανακατεύουμε με ξύλινη κουτάλα. Βουτυρώνουμε μια αντικολλητική φόρμα του κέικ και ρίχνουμε το μείγμα. Το ψήνουμε σε προθερμασμένο φούρνο στους 180 βαθμούς, περίπου 1 ώρα, ή τρυπώντας με ξύλινο καλαμάκι μέχρι τη μέση του κέικ. Θα πρέπει να βγει καθαρό. Το βγάζουμε και το αφήνουμε να κρυώσει για 15 λεπτά. Σ’ αυτόν τον χρόνο φτιάχνουμε το σιρόπι βράζοντας τα υλικά για 1-2 λεπτά από την ώρα που θα αρχίσει να κοχλάζει και περιχύνουμε το κέικ μέσα στη φόρμα. Το αφήνουμε να κρυώσει 2-3 ώρες και το ξεφορμάρουμε σε πιατέλα. Σε μπολ βάζουμε τη ζάχαρη άχνη και

ΑΘΗΝΑ, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ

Στηρίζοντας τους βιολογικούς παραγωγούς του τόπου μας, στηρίζουμε τη διατροφική μας αυτάρκεια

info

Βιοκαλλιεργητών Βόρειας Ελλάδας Επισκεφτείτε την ιστοσελίδα για να δείτε την ώρα που διεξάγεται η λαϊκή στην περιοχή σας. http://info@biologikesagores.gr Γραμματεία: +30 231-3073004

ΔΕΥΤΕΡΆ Κηφισιά: Φιλοξενεί περίπου 100 βιοκαλλιεργητές από την οδό Κ. Καραμανλή έως το τέλος της οδού Κοκκιναρά μέχρι τη συμβολή της με την οδό Παναγιάς Ελευθερώτριας, στην Πολιτεία. Νέα Σμύρνη: Φιλοξενεί περίπου 35 βιοκαλλιεργητές στον παράδρομο της λ. Συγγρού 221 έξω από το Ιωσηφόγλειο Ιδρυμα. Περιστέρι: Φιλοξενεί περίπου 25 βιοκαλλιεργητές στη συμβολή των οδών Πάρου και Δημοσθένους, δίπλα από την παιδική χαρά. Χαϊδάρι: Φιλοξενεί περίπου 20 βιοκαλλιεργητές στην οδό Φιλοπάππου, πίσω από το νέο Δημαρχείο Χαϊδαρίου. ΤΡΙΤΉ Νέο Ηράκλειο: Φιλοξενεί περίπου 45 βιοκαλλιεργητές στην κάθοδο της Κουντουριώτου, από την οδό Γαλήνης έως την οδό Αρκαδίου. Παλαιό Ψυχικό: Φιλοξενεί περίπου 80 βιοκαλλιεργητές κάτω από σκιερά πεύκα στην άκρη του άλσους Ψυχικού, δίπλα στο Αρσάκειο, στη συμβολή των οδών Πριγκηπίσσης Ελένης του Νικολάου και Στρατηγού Καλλάρη. Εξω από το Δημοτικό γήπεδο Αντισφαιρίσεως Ψυχικού. Νίκαια: Φιλοξενεί περίπου 40 βιοκαλλιεργητές στην οδό Θηβών 243, στον αύλειο χώρο του Πολιτιστικού Κέντρου «Μάνος Λοΐζος». ΤΕΤΆΡΤΉ Ηλιούπολη: Φιλοξενεί περίπου 80 βιοκαλλιεργητές και αναπτύσσεται στο οικόπεδο έναντι της πλατείας Παλαιών Πατρών Γερμανού (πλατεία ΙΚΑ). Πειραιάς: Φιλοξενεί περίπου 25 βιοκαλλιεργητές στη συμβολή των οδών Κλεισόβης και Χατζηκυριακού, δίπλα στο Χατζηκυριάκειο Ιδρυμα. Φιλοθέη: Φιλοξενεί περίπου 35 βιοκαλλιεργητές στη συμβολή των οδών Στρατηγού Βεντήρη και Αγίας Φιλοθέης.

τεία Αλμπανέλλα. Παλαιό Φάληρο: Φιλοξενεί περίπου 60 βιοκαλλιεργητές ξεκινώντας έξω από το Ρέστειο Κολυμβητήριο έως το ελεύθερο πάρκινγκ του τάε κβον ντο.

Πετρούπολη: Φιλοξενεί περίπου 10 βιοκαλλιεργητές στη συμβολή των οδών Κρήτης και Δωδεκανήσου στην είσοδο του Βοτανικού Κήπου.

ΠΆΡΆΣΚΕΥΉ

Αγία Βαρβάρα: Φιλοξενεί περίπου 20 βιοκαλλιεργητές στο πάρκο κυκλοφοριακής αγωγής στη συμβολή των οδών Ηρακλείου και Θησέως (πλατεία Ελένη Φωκά). Αργυρούπολη: Φιλοξενεί περίπου 35 βιοκαλλιεργητές στο δημοτικό πάρκινγκ επί της συμβολής της λεωφόρου Κύπρου και της οδού Λασκάρεως. Καισαριανή: Φιλοξενεί περίπου 45 βιοκαλλιεργητές στη συμβολή των οδών Σολωμονίδου και Φιλαδελφείας, πίσω από το γήπεδο της Near East. Νέα Ιωνία: Φιλοξενεί περίπου 25 βιοκαλλιεργητές στην οδό Πατριάρχου Ιωακείμ 4, δίπλα από το ΚΕΠ Νέας Ιωνίας. Χολαργός: Φιλοξενεί περίπου 55 βιοκαλλιεργητές στην οδό Σύρου, δίπλα στο Δημαρχείο Παπάγου-Χολαργού.

βιοκαλλι- ΣΆΒΒΆΤΟ Βούλα: βικαι Διός).

πλατεία.

Φιλοξενεί περίπου 70 βιοκαλλιεργητές στη συμβολή των οδών Εθνικής Αντιστάσεως και Μαυροβουνιώτου, στο μέσο της οδού Εθνικής Αντιστάσεως. Θρακομακεδόνες: Φιλοξενεί περίπου 16 βιοκαλλιεργητές στη συμβολή των οδών Ζαφειράκη και Μακεδονομάχων, πάνω στην πλα-

Φιλοξενεί περίπου 80 βιοκαλλιεργητές στην οδό Νηρέως (στο ύψος μεταξύ των οδών Ηρας

Ελευσίνα: Φιλοξενεί περίπου 20 βιοκαλλιεργητές στη συμβολή των οδών Ιωάννου Αγαθού και Δήμητρος, πίσω από το Δημαρχείο Ελευσίνας. Ιλιον: Φιλοξενεί περίπου 90 βιοκαλλιεργητές στη λ. Δημοκρατίας, στην είσοδο του Escape Center στο Πάρκο «Αντ. Τρίτση». ΚΥΡΙΆΚΉ Κάθε Κυριακή θα τους βρείτε στο Πόρτο Ράφτη. ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ ΤΡΙΤΉ Περαία, Ανθέων & Μήδειας (Σχολείο). ΤΕΤΆΡΤΉ Βότση, Ι. Ν. Αγίου Παντελεήμονα. ΠΕΜΠΤΉ Νεάπολη, Βενιζέλου δίπλα στο δημαρχείο.