Οικονομικό
Forum
ΕΊΔΊΚΗ ΕΚΔΟΣΗ ΤΗΣ «ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ» ΚΕΊΜΕΝΑ - ΕΠΊΜΕΛΕΊΑ: ΓΙΩΡΓΟΣ ΑΛΕΞΑΚΗΣ
5-6|9|2020
Η ΕΠΙΣΤΡΟΦΗ ΣΤΗΝ ΚΑΝΟΝΙΚΟΤΗΤΑ
Ωρα για αποφάσεις χωρίς «μάσκες» Οι πολιτικές της πρόληψης Οι νέες προκλήσεις και οι προϋποθέσεις Ο ρόλος των εργοδοτών και των εργαζομένων
2
46
5-6 Σεπτεμβρίου 2020
Οικονομικό Forum
ΛΟΥΚΈΤΑ ΣΈ ΜΜΈ ΚΑΙ ΑΝΈΡΓΙΑ
Οι νέες προκλήσεις της ελληνικής οικονομίας Σ Λόγω της πανδημίας σε ευρωπαϊκό επίπεδο η καθίζηση της οικονομικής δραστηριότητας πλήττει σφοδρά τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις. Οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών πρέπει να εξετάσουν όλους τους πιθανούς τρόπους ενεργού στήριξης των ΜμΈ προτού οδηγηθούν σε μη αναστρέψιμες καταστάσεις
τις 12 Σεπτεμβρίου, στο πλαίσιο του οικονομικού φόρουμ της Θεσσαλονίκης, αναμένεται ο πρωθυπουργός να δημοσιοποιήσει αναλυτικά το νέο πακέτο μέτρων για την οικονομία, αφού θα έχει μια σαφέστερη εικόνα για την πορεία της πανδημίας. Κύριο μέλημα, σύμφωνα με τους κοινωνικούς εταίρους, πρέπει να είναι η ανάσχεση της ανεργίας που, ένεκα και του πρόωρου τέλους του τουρισμού αλλά και της «χαμηλής πτήσης» στην εστίαση, αναμένεται να εκτιναχθεί. Μόνο τον Μάιο, άλλωστε, η ανεργία έφτασε το 17%. Μπορεί το σύντομο… καλοκαίρι να έδωσε μια μικρή ανάσα, καθώς ο κλάδος της φιλοξενίας δίνει περίπου 700.000 θέσεις εργασίας (στοιχεία του τρίτου τριμήνου του 2019), ωστόσο το πρόωρο κλείσιμο της σεζόν πυκνώνει τα σύννεφα στην αγορά εργασίας. Αξίζει να σημειωθεί ότι με βάση όσα σημειώνει η ομοσπονδία των εργαζομένων σε επισιτισμό και τουρισμό (ΠΟΕΕΤ), από τους περίπου 500.000 εποχικά εργαζόμενους που απασχολούνταν πέρυσι στη χώρα μας, οι 250.000 φέτος δεν έχουν προσληφθεί. Επίσης, όπως εκτιμούν, περίπου 125.000 εργαζόμενοι, δεν έχουν γίνει αποδέκτες οποιασδήποτε από τις πρόνοιες που έχουν λάβει τα συναρμόδια υπουργεία, προκειμένου να στηριχθούν οι εποχικά εργαζόμενοι. Ηδη, σύμφωνα με τα στοιχεία Ιουλίου του συστήματος «Εργάνη» του υπουργείου Εργασίας, το 7μηνο Ιανουάριος-Ιούλιος χάθηκαν 170.000 θέσεις εργασίας σε σύγκριση με το αντίστοιχο διάστημα του 2019. Την ίδια ώρα, σε κατάσταση ασφυξίας περιέρχονται ολοένα και περισσότερες μικρομεσαίες επιχειρήσεις στη χώρα μας και στην υπόλοιπη Ευρώπη εξαιτίας των οικονομικών επιπτώσεων της πανδημίας. Μάλιστα, σε συνάντηση με τον υπ. Οικονομικών Χρήστο Σταϊκούρα, στις 27 Αυγούστου, ο πρόεδρος της SMEunited Alban Maggiar,
ο πρόεδρος της ΕΣΕΕ Γιώργος Καρανίκας και ο γεν. γραμματέας της ΕΣΕΕ Νίκος Μπόνης μετέφεραν την έντονη ανησυχία τους για το τι περιμένει τις μικρές επιχειρήσεις καθώς η υγειονομική αβεβαιότητα εντείνεται. Ο πρόεδρος της SMEunited, η οποία εκπροσωπεί τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις από 30 ευρωπαϊκές χώρες στον ευρωπαϊκό κοινωνικό διάλογο και στις διαβουλεύσεις με τα κοινοτικά όργανα, επισήμανε πως, λόγω της πανδημίας, σε ευρωπαϊκό επίπεδο υπάρχει καθίζηση της οικονομικής δραστηριότητας, η οποία πλήττει σφοδρά τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις και για αυτό οι κυβερνήσεις των κρατών-μελών πρέπει να εξετάσουν όλους τους πιθανούς τρόπους ενεργού στήριξης των ΜμΕ προτού οδηγηθούν σε μη αναστρέψιμες καταστάσεις. Σημείωσε επιπλέον πως, μετά τις τελικές αποφάσεις της Ευρωπαϊκής Ενωσης, ο προϋπολογισμός του Ευρωπαϊκού Ταμείου Ανάκαμψης περιλαμβάνει κονδύλια σαφώς λιγότερα από τα αρχικώς προβλεπόμενα για απευθείας στήριξη της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας. Γι’ αυτό και προτρέπει κάθε κράτος-μέλος ξεχωριστά να αναλάβει πρωτοβουλίες σε εθνικό επίπεδο που θα διασφαλίσουν την επιβίωση των ΜμΕ. Αναλύοντας, δε, την εικόνα της εγχώριας επιχειρηματικότητας και του εμπορίου, ο πρόεδρος της ΕΣΕΕ σημείωσε πως, παρά τις επιμέρους διαφορές λόγω των τουριστικών ροών και των τοπικών μέτρων περιορισμού της λειτουργίας επιχειρήσεων, οι επιπτώσεις της πανδημίας διαμορφώνουν στη χώρα μας «εμπορικές επιχειρήσεις δύο ταχυτήτων», εξαντλώντας ταχύτατα τις αντοχές των πολύ μικρών, μικρών και μεσαίων εμπόρων. Ο κ. Καρανίκας επισήμανε πως, από τον Σεπτέμβριο, η παρατεταμένη αβεβαιότητα λόγω του τριψήφιου αριθμού κρουσμάτων Covid-19 και οι συσσωρευμένες φορολογικές και ασφαλιστικές υποχρεώσεις για επι-
χειρήσεις και πολίτες, φέρνουν το εμπόριο ενώπιον ενός πιθανού νέου φαύλου κύκλου έλλειψης ρευστότητας, που δεν αποκλείεται να δημιουργήσει σοβαρά προβλήματα επιβίωσης για χιλιάδες μικρές επιχειρήσεις έως το τέλος του έτους, εφόσον δεν ληφθούν νέα, άμεσα και οριζόντια μέτρα ενίσχυσης της ρευστότητας των ΜμΕ. Οι Γ. Καρανίκας και Α. Maggiar συμφώνησαν στην ανάγκη στενότερης συνεργασίας της ΕΣΕΕ με την SMEunited απέναντι στις νέου τύπου και επείγουσες προκλήσεις που αντιμετωπίζει ολόκληρη η ευρωπαϊκή οικονομία και η μικρομεσαία επιχειρηματικότητα. «Η πανδημία “τεντώνει” επικίνδυνα τη ραχοκοκαλιά της ελληνικής οικονομίας που είναι η μικρομεσαία επιχειρηματικότητα, εξαντλώντας τις αντοχές των ευάλωτων συναδέλφων που δεν έχουν για “μαξιλάρι ασφαλείας” το ηλεκτρονικό εμπόριο και διευρύνοντας συνεχώς τα μερίδια αγοράς για τους κεφαλαιακά και ψηφιακά ισχυρούς. Ζητούμε νέα, εμπροσθοβαρή μέτρα ενίσχυσης της ρευστότητας στην αγορά, διότι τα αποθέματα αντοχής πολλών εμπορικών επιχειρήσεων είναι απολύτως οριακά», ανέφερε ο πρόεδρος της ΕΣΕΕ Γ. Καρανίκας με αφορμή τη συνεργασία που είχε με τον πρόεδρο της SMEunited A. Maggiar, τονίζοντας την ανάγκη για αύξηση της πίεσης προς τις κυβερνήσεις των ευρωπαϊκών κρατών και προς τα όργανα της Ευρωπαϊκής Ενωσης.
Τα σύννεφα της ύφεσης Μπορεί, πάντως, το υπ. Οικονομικών να μην έχει προχωρήσει σε επικαιροποίηση των εκτιμήσεών του, ωστόσο τα μηνύματα είναι ξεκάθαρα. Ηδη, με βάση πληροφορίες, οι εταίροι «βλέπουν» για την Ελλάδα το δυσμενέστερο σενάριο με διψήφια ύφεση
Συνέχεια στη σελ. 4
4
48
5-6 Σεπτεμβρίου 2020
Οικονομικό Forum
Πορεία σε θολά νερά Συνέχεια από τη σελ. 2
Εν όψει κινδύνου «ερήμωσης» στην αγορά αναζητούνται πρόσθετες παρεμβάσεις για τη στήριξη επιχειρήσεων και νοικοκυριών που πλήττονται από το νέο κύμα του κορονοϊού, καθώς και ο επανασχεδιασμός των μόνιμων μέτρων για εισφορές και φόρους. Ολα αυτά στη σκιά της αβεβαιότητας
και έλλειμμα πάνω από 5%, ενώ και στο εσωτερικό παράγοντες της αγοράς κρούουν τον κώδωνα του κινδύνου. Είναι ενδεικτικό ότι ανάλυση του Εμπορικού και Βιομηχανικού Επιμελητηρίου Πειραιά (ΕΒΕΠ) αναφέρει σήμερα ότι «το αποτύπωμα του κορονοϊού στην ελληνική οικονομία και η επίδραση στο ΑΕΠ, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις, είναι διψήφιο, με 10% ύφεση και με ευνοϊκή πρόβλεψη να κλείσει στο 8% και δυσμενή να φτάσει το 14%. Αντίστοιχα, βεβαίως, οι μεγάλες οικονομίες της ευρωζώνης, όπως η Ισπανία, ήδη “γράφουν” 22%, η Γαλλία 19%, η Ιταλία 17% και η Γερμανία 10%. Αυτά τα ποσοστά ύφεσης δεν αφήνουν περιθώρια για παρανοήσεις, καθώς το παγκόσμιο οικονομικό γίγνεσθαι θα απαιτήσει εύλογο χρονικό διάστημα για να ανακάμψει και υπό την προϋπόθεση ότι τα όποια μέτρα που έχουν ληφθεί θα αποδώσουν τα δέοντα». Επίσης, όπως αναφέρει το ΕΒΕΠ, «το έλλειμμα του κρατικού προϋπολογισμού εκτοξεύτηκε στο επτάμηνο μια ανάσα πριν τα 11 δισ. ευρώ, λόγω της υπέρβασης των δαπανών για την αντιμετώπιση της πανδημίας, με επιπλέον 4,6 δισ. ευρώ. Τα καθαρά δημόσια έσοδα μειώθηκαν 15% με λιγότερες εισπράξεις κατά 4,2 δισ. ευρώ. Τα φορολογικά έσοδα μειώθηκαν κατά 14% με λιγότερα 3,6 δισ. ευρώ, κυρίως λόγω των απωλειών από τον ΦΠΑ. Η “τρύπα” του πρωτογενούς ελλείμματος διευρύνθηκε στα 7,5 δισ. ευρώ και η κατάσταση θα ήταν χειρότερη εάν δεν μειωνόταν 20% το έλλειμμα του εμπορικού ισοζυγίου στα 8,4 δισ. από 10,6 δισ. ευρώ του περυσινού εξαμήνου, από τη μείωση 15% και κατά 4,2 δισ. ευρώ των εισαγωγών».
Βαρύ το τίμημα στην πραγματική οικονομία Συμφώνα με το ΕΒΕΠ, «η πραγματική οικονομία καταγράφει, επίσης, μεγάλες απώλειες, με το εμπόριο στο -18,3% και με 22 δισ. ευρώ λιγότερο τζίρο σε ετήσια βάση. Οι εξαγωγές το εξάμηνο κατέγραψαν απώλειες 12,2% με 2 δισ. ευρώ λιγότερα σε σχέση με την ίδια περίοδο πέρσι. Η ανεργία από το 15,7% αυξήθηκε στο 17,2% με πρόβλεψη να ξεπεράσει το 19%. Η καταναλωτική συμπεριφορά αποτυπώθηκε στις θερινές εκπτώσεις οι οποίες είναι χαρακτηριστικό
“θύμα” της πανδημίας. Το δίμηνο των εκπτώσεων η μείωση ξεπέρασε το 18% με 1 δισ. ευρώ λιγότερες πωλήσεις και μείωση του όγκου πωλήσεων της τάξης του 25%. Η αισθητή μείωση της ιδιωτικής κατανάλωσης, αντανακλά στις πωλήσεις του εξαμήνου που υποχώρησαν με ετήσιο ρυθμό 15% καταγράφοντας συνολικές απώλειες 22 δις ευρώ. Ο δείκτης καταναλωτικής εμπιστοσύνης υποχώρησε 34 μονάδες στο -8, ο δείκτης προσδοκιών απασχόλησης στις -9 μονάδες, οι επενδυτικές προσδοκίες έπεσαν από το 71% στο 37%, το πρωτογενές έλλειμμα διαμορφώθηκε στα 8,2 δισ. ευρώ, τα έσοδα μειώθηκαν κατά 3,5 δισ. ευρώ. Τα νέα κόκκινα δάνεια υπολογίζονται να υπερβούν τα 8 δισ. ευρώ, ενώ ενθαρρυντικό είναι ότι οι ιδιωτικές καταθέσεις αυξήθηκαν τον Ιούλιο, κατά 3 δισ. και συνολικά στα 151,5 δισ. ευρώ, πριν όμως την έναρξη του “φορολογικού Γολγοθά”». Στο φόντο αυτό, και εν όψει κινδύνων «ερήμωσης» στην αγορά το οικονομικό επιτελείο αναζητά πρόσθετες παρεμβάσεις για την στήριξη επιχειρήσεων και νοικοκυριών που πλήττονται από το νέο κύμα του κορονοϊού καθώς και επανασχεδιασμό του είδους και του χρονοδιαγράμματος των μόνιμων μέτρων για μειώσεις εισφορών και φόρων υπό τη σκιά της αβεβαιότητας για το ύψος της ζημίας στην οικονομία και τις δημοσιονομικές αντοχές. Στην ατζέντα των έκτακτων μέτρων περιλαμβάνονται παρατάσεις στις αναστολές πληρωμών για χρέη στο Δημόσιο από τις πληττόμενες επιχειρήσεις και τους εργαζόμενους, μικτό σύστημα για επιμήκυνση της διάρκειας των κουρεμένων ενοικίων, επέκταση του μέτρου της ειδικής αποζημίωσης των 534 ευρώ μηνιαίως και των επιδομάτων ανεργίας καθώς και του προγράμματος «ΣΥΝ-ΕΡΓΑΣΙΑ». Επίσης, αναμένεται ένας νέος κύκλος επιστρεπτέας προκαταβολής μέσα στον Σεπτέμβριο με βάση τα στοιχεία για τη πορεία του τζίρου τον Αύγουστο η οποία θα καλύψει μεγαλύτερη γκάμα επιχειρήσεων και επαγγελματιών με το συνολικό ποσό της ενίσχυσης να ξεπερνάει το 1 δισ. ευρώ. Ουσιαστικά είναι το βασικό και πιο αποτελεσματικό μέτρο στήριξης της μικρομεσαίας επιχειρηματικότητας που συχνά δυσκολεύεται να περάσει το κατώφλι των τραπεζών. Σε σχέση με το πολυδιαφημισμένο, προ πανδημίας, πακέτο των μειώσεων φόρων όλα θα κριθούν
από τις αντοχές του προϋπολογισμού που είναι όμως περιορισμένες λόγω και της κάθετης πτώσης του τουρισμού που λειτουργεί ως τροφοδότης εσόδων. Είναι χαρακτηριστικό ότι ο υπουργός Οικονομικών Χρ. Σταϊκούρας σε πρόσφατες δημόσιες τοποθετήσεις του μίλησε για κατάρτιση ίσως του πιο δύσκολου προϋπολογισμού για το 2021 λόγω πανδημίας, τονίζοντας ότι «με τόσο μεγάλη αβεβαιότητα είναι πολύ δύσκολο να στοιχειοθετήσεις συγκεκριμένες πολιτικές με χαρακτηριστικά μονιμότητας. […] Δεν γνωρίζουμε πόσο θα διαρκέσει η υγειονομική κρίση. Στον προϋπολογισμό θα ενσωματωθούν οι μέγιστες δυνατές παρεμβάσεις για τον περιορισμό των συνεπειών σε νοικοκυριά και επιχειρήσεις και εάν είναι εφικτό –όπου είναι εφικτό– να υπάρχουν και παρεμβάσεις στη φορολογική πολιτική με μειώσεις φόρων». Είναι προφανές ότι το ρευστό και με πολλαπλές εστίες κινδύνου σκηνικό στην οικονομία λόγω της εξέλιξης της πανδημίας αναδιατάσσει το αρχικό σχέδιο για ταυτόχρονες μειώσεις εισφορών και φόρων φέρνοντας στην πρώτη γραμμή τη σταδιακή ελάφρυνση του μη μισθολογικού κόστους και σε δεύτερο πλάνο τις μόνιμες μειώσεις φόρων σε βάθος χρόνου. Και είναι η βιωσιμότητα των εσόδων εκείνη που με βάση και τις οδηγίες των θεσμών θα πρέπει να τροφοδοτούν τις μόνιμες μειώσεις φόρων και εισφορών που σχεδιάζει η κυβέρνηση. Ετσι, κυρίως σε σχέση με τα έκτακτα μέτρα (παράταση του ΣΥΝ-ΕΡΓΑΣΙΑ, νέος κύκλος επιστρεπτέας προκαταβολής, δεύτερος κύκλο κρατικών εγγυήσεων για δάνεια ύψους 3,5 δισ. ευρώ, στήριξη ανέργων και νέες αναστολές συμβάσεων), οι προβλέψεις βασίζονται στο «μαξιλάρι» των 35 δισ. ευρώ, τα 2,7 δισ. ευρώ από το SURE, όπως επίσης στη νέα έκδοση ομολόγου. Σε σχέση, δε, με τα μόνιμα μέτρα για το 2021 η μείωση των ασφαλιστικών εισφορών κατά 2 ποσοστιαίες μονάδες είναι κλειδωμένη καθώς συνδυάζεται με μεταρρυθμίσεις στην αγορά εργασίας. Ετσι μπορεί να λάβει απευθείας χρηματοδότηση (περίπου 800 εκατ. ευρώ) από το Ταμείο Ανάκαμψης, δείγμα του πόσο σημαντική είναι η λειτουργία του για την επόμενη μέρα της οικονομίας αλλά και πόσο πολιτικά κομβική είναι η θέση του Θ. Σκυλακάκη.
6
50
5-6 Σεπτεμβρίου 2020
Οικονομικό Forum
Η ΤΡΙΠΛΗ ΚΡΙΣΗ
Ωρα για κρίσιμες αποφάσεις χωρίς εφησυχασμούς Η χώρα βρίσκεται σε μια τριπλή κρίση. Γεωστρατηγική ως αποτέλεσμα της αυξανόμενης έντασης με την Τουρκία. Απέναντι στην επιθετική τουρκική πολιτική, οφείλουμε να είμαστε ενωμένοι, στηριγμένοι σε μια συνεκτική εθνική στρατηγική με βάση το διεθνές δίκαιο και τα κυριαρχικά μας δικαιώματα, να πιέσουμε την Ευρωπαϊκή Ενωση να αναλάβει τις ευθύνες της. Ομως, η κυβέρνηση δεν φαίνεται να διαθέτει μια ολοκληρωμένη στρατηγική, δεν έχει διασφαλίσει την ουσιασ τική στήριξη των εταίρων μας στην Ε.Ε. και σ το ΝΑΤΟ, και το κρισιμότερο, δεν ενδιαφέρεται να υπάρξει ουσιασ τική συνεννόηση των πολιτικ ών δυ ν ά μεων για τα εθ νικά θέματα. ΠρωτίΤου ΛΌΗ ΛΑΜΠΡΙΑΝΙΔΗ, στως μοιάζει καθηγητή του Πανεπιστημίου να την απαΜακεδονίας, τ. γενικού σχολεί η «εικόνα» της στο γραμματέα Ιδιωτικών εσωτερικό Επενδύσεων του υπουργείου της χώρας. Η Οικονομίας & Ανάπτυξης έλλειψη προε το ι μασ ί ας για την αντιμετώπιση της τουρκικής απειλής αυξάνει την επιθετικότητα της άλλης πλευράς και δημιουργεί μείζονες κινδύνους. Υγειονομική: Η κυβέρνηση δεν αξιοποίησε τον χρόνο που «αγοράσαμε» με το lockdown για να βελτιώσει το δημόσιο σύστημα υγείας με μόνιμες προσλήψεις υγειονομικών και εκπαιδευτικών, αγορά υγειονομικού υλικού (τεστ κ.ά.) κτλ. Στη συνέχεια, έσπευσε να δημιουργήσει άρον άρον την εικόνα μιας επίπλαστης επιστροφής στην «κανονικότητα», για να μπορέσει να μειώσει τις αναμενόμενες δυσμενείς συνέπειες στον τουρισμό. Και πάλι η επικοινωνιακή διαχείριση προηγήθηκε της ουσίας, χωρίς να κερδίσει κάτι η οικονομία, ενώ αντίθετα η νέα έξαρση της πανδημίας ήρθε νωρίτερα. Η έλλειψη σχεδίου, η υποχώρηση στις απαιτήσεις μεγάλων συμφερόντων (κλινικαρχών, εφοπλιστών, ιδιοκτητών αεροπορικών εταιρειών, tour operators κτλ.), οι παλινωδίες και η διαρκής προσπάθεια να μεταφερθούν οι ευθύνες στους πολίτες είναι ο απολογισμός της κυβερνητικής πολιτικής μήνες μετά την άρση του lockdown. Η προσπάθεια «επικοινωνιακής» διαχείρισης και συγκάλυψης των προβλημάτων είναι μια κοντόφθαλμη επιλογή. Οικονομική: Η οικονομική κρίση είναι ιστορικών διαστάσεων. Το χρέος της χώρας εκτοξεύεται για πρώτη φορά πάνω από το 200% του ΑΕΠ, το έλλειμμα στο εξωτερικό ισοζύγιο φτάνει στο 8%, η αγορά βρίσκεται σε δίνη αποπληθωρισμού. Η ύφεση φέτος θα ξεπεράσει το 10%, με σημαντική μείωση του ΑΕΠ, αύξηση του δημοσιονομικού ελ-
λείμματος στα επίπεδα των 15 δισ. ευρώ, αύξηση του πρωτογενούς ελλείμματος στα 5,5 δισ., ενώ η επίσημη ανεργία θα ξεπεράσει το 21% καθώς αναμένεται πολύ μεγάλη αύξησή της το φθινόπωρο κυρίως στους κλάδους της εστίασης και του τουρισμού. Και στις τρεις περιπτώσεις έχουμε μια κυβέρνηση η οποία δίνει έμφαση στην επικοινωνία, στην «εικόνα», κυρίως του αρχηγού της. Π.χ. ανακοινώνονται μειώσεις φόρων που τελικά δεν πραγματοποιούνται και επικοινωνείται μια επίπλαστη εικόνα ευημερίας και εύκολης εξόδου από την κρίση. Με αυτή την έννοια, θα λέγαμε πως η στάση της κυβέρνησης προσθέτει ακόμη μια κρίση στις τρεις προηγούμενες: μια κρίση πολιτική, αποσταθεροποίηση του πολιτικού συστήματος που το οδηγεί σε ακραία πόλωση. Ας επιμείνουμε κάπως περισσότερο στην οικονομία, όπου η κρίση δεν είναι συγκυριακή αλλά συγκρούονται δύο διαφορετικές λογικές: η «φτηνή ανάπτυξη», που επιδιώκει η κυβέρνηση, και η ανάπτυξη που στηρίζεται στο συγκριτικό πλεονέκτημα της χώρας: το υψηλής ποιότητας ανθρώπινο δυναμικό της. Το κυβερνητικό αναπτυξιακό σχέδιο συνοψίζεται στα εξής: οριζόντιες φοροελαφρύνσεις που ωφελούν κυρίως τις μεγάλες επιχειρήσεις και τα πλουσιότερα στρώματα, με ελάχιστες στοχευμένες ελαφρύνσεις (όπως στην οικοδομή και τον τουρισμό, που όλα αυτά όμως παραπέμφθηκαν ήδη στις καλένδες), σε συνδυασμό με διευκολύνσεις προς επιχειρήσεις στην κατεύθυνση της νεοφιλελεύθερης απορρύθμισης και της εργασιακής ευελιξίας με χαμηλούς μισθούς, ενώ η προστασία περιβάλλοντος και πολιτιστικής κληρονομιάς αντιμετωπίζεται ως εμπόδιο για την ανάπτυξη. Οι μικρομεσαίες επιχειρήσεις και οι αυτοαπασχολούμενοι (η «μεσαία τάξη») όχι απλώς δεν στηρίζονται, όπως προεκλογικά διακήρυττε η Ν.Δ., αλλά έχουν μπει στο στόχαστρο. Οι παροχές προς τους εργαζόμενους και άνεργους δίνονται με το σταγονόμετρο, ενώ ο τρόπος αντιμετώπισης των «κόκκινων» δανείων δημιουργεί δυνητικά μια κατηγορία κατεστραμμένων και πιθανώς άστεγων πρώην ιδιοκτητών. Οι υποχρεώσεις επιστροφής στην «κανονικότητα» (πλεονασματικοί προϋπολογισμοί κτλ.), ενδεχομένως και με το νέο έτος, θα οδηγήσουν στην επιβολή άγριας λιτότητας, και πάλι, για μια απροσδιόριστη χρονική περίοδο. Η ανάπτυξη αναμένεται από τα χαμηλής τεχνολογικής εξειδίκευσης πλεονεκτήματα της χώρας, τις ιδιωτικοποιήσεις, τoν περιορισμό των κανόνων (προστασίας του φυσικού και πολιτιστικού περιβάλλοντος), ώστε να καταστεί ελκτική σε μεγάλες επενδυτικές πρωτοβουλίες, οι οποίες όμως δεν φαίνονται στον ορίζοντα. Η παραπάνω εικόνα διανθίζεται με αόριστα ευχολόγια για τεχνολογική πρόοδο, για βελτίωση της θέσης της μεσαίας τάξης κτλ., χωρίς ουσιαστικό αντίκρισμα. Το «αναπτυξιακό» αυτό υπόδειγμα ενισχύει τις ανώτερες εισοδηματικές τάξεις, βασιζόμενο στην υπόθεση εργασίας ότι στη συνέχεια θα επέλθει «διάχυση του πλούτου προς τα κάτω». Ομως τόσο η διεθνής εμπειρία 40 ετών όσο και η διεθνής βιβλιογραφία έχουν διαψεύσει αυτή την υπόθεση (αντίθετα ενισχύονται σε σημείο παροξυσμού οι ανισότητες). Σε άλλη συγκυρία, το μοντέλο αυτό θα μπορούσε να αποδώσει κάποια οφέλη όσον αφορά την «εμπιστοσύνη» των
αγορών προς την ελληνική οικονομία, βραχυπρόθεσμα και μόνο, αλλά με τα νέα οικονομικά δεδομένα ούτε αυτό είναι πλέον δυνατό. Σε κάθε περίπτωση, ο εγκλωβισμός της ελληνικής οικονομίας σε κλάδους χαμηλής παραγωγικότητας, στην καλύτερη περίπτωση, θα την επαναφέρει στους ισχνούς (ή αρνητικούς) ρυθμούς μεγέθυνσης που είχε στα τέλη 2019 και στις αρχές 2020, δηλαδή προς της πανδημίας. Συνοψίζοντας, θα λέγαμε ότι η κυβέρνηση αφ' ενός μεν διαπνέεται από μια ξεπερασμένη μεσοπρόθεσμη αναπτυξιακή φιλοσοφία (όπως διαφαίνεται και από τις προκαταρκτικές προτάσεις της επιτροπής Πισσαρίδη) και αφ' ετέρου το βραχυπρόθεσμο σχέδιό της για την αντιμετώπιση των συνεπειών της κρίσης διέπεται από το δόγμα «λιτότητα μέχρι τελικής πτώσεως», από το οποίο με τόσες δυσκολίες η χώρα κατάφερε να απεμπλακεί πολύ πρόσφατα. Τέτοια αναπτυξιακά μοντέλα, που συνδυάζουν χαμηλή φορολογία, εργασιακές απορρυθμίσεις, επιχειρηματικές διευκολύνσεις κτλ., εφαρμόζονται σε λιγότερο αναπτυγμένες χώρες κατά κανόνα, χωρίς αποτελέσματα. Στην πραγματικότητα, και σε αντιδιαστολή με το κυβερνητικό «σχέδιο», χρειαζόμαστε έναν τελείως διαφορετικό αναπτυξιακό προσανατολισμό. Η πρόσφατη ελληνική κρίση δεν είναι μόνο κυκλική ή συγκυριακή, αλλά κυρίως διαρθρωτική. Είναι κρίση αναπτυξιακού υποδείγματος. Επομένως, η αύξηση απλώς του ΑΕΠ στο πλαίσιο του υφιστάμενου υποδείγματος ανάπτυξης, ακόμα και αν ήταν εφικτή, δεν αρκεί για την υπέρβασή της. Απαιτείται «φυγή προς τα εμπρός», χρειάζεται αλλαγή αναπτυξιακού υποδείγματος. Μεσομακροπρόθεσμα, λοιπόν, απαιτείται ο μετασχηματισμός της ελληνικής οικονομίας, σε μια προηγμένη οικονομία της γνώσης, με ταυτόχρονη μείωση των κοινωνικών/περιφερειακών ανισοτήτων, αντιμετώπιση του δημογραφικού προβλήματος κτλ. Η διεθνής εμπειρία δείχνει πως αυτό το αναπτυξιακό υπόδειγμα, που βασίζεται στον συνδυασμό της συνοχής και της οικονομίας της γνώσης, είναι αυτό που ακολουθούν οι χώρες-πρωταθλητές της ανάπτυξης (όπως οι σκανδιναβικές). Βέβαια όλοι οι ανωτέρω μετασχηματισμοί, όσο αναγκαίοι και αν είναι, θα έχουν αποτελέσματα στο μεσομακροχρόνιο επίπεδο. Αυτό που χρειάζεται σήμερα είναι πρωτοβουλίες για να αντιμετωπιστούν τα άμεσα και επιτακτικά προβλήματα. Η χώρα έχει εισέλθει ήδη σε μια νέα περίοδο βαθύτατης κρίσης με τα χειρότερα να είναι μπροστά μας. Αν και βέβαια το βάθος και η διάρκειά της είναι άγνωστα, καθώς εξαρτώνται από υγειονομικές μεταβλητές, το σίγουρο είναι ότι οι τρέχοντες ευρωπαϊκοί και ελληνικοί κυβερνητικοί σχεδιασμοί για τη βραχυχρόνια αντιμετώπισή της προκαλούν και θα προκαλέσουν ένα νέο σοκ λιτότητας, μειωμένης ζήτησης, ανεργίας, διαρροής επιστημονικού προσωπικού στο εξωτερικό κτλ. Ας ελπίσουμε να μην επαληθευτούν όσοι προβλέπουν εντελώς οριακές καταστάσεις που μπορεί να πάρουν τη μορφή κοινωνικών εκρήξεων ή/και νέας μαζικής φυγής. Για να αποφύγουμε όμως τέτοιες καταστάσεις, πρέπει (α) να διασφαλίσουμε άμεσα ένα επαρκές εισόδημα για όλους, και τούτο μπορεί να επιτευχθεί είτε μέσω ενός προγράμματος
εγγυημένου εισοδήματος, εναλλακτικά ή/και συμπληρωματικά μέσω ενός εκτεταμένου προγράμματος δημιουργίας θέσεων απασχόλησης στον δημόσιο και στον ιδιωτικό τομέα, και (β) να απευθυνθούμε στην Ε.Ε. με ένα επεξεργασμένο πρόγραμμα «εξαίρεσης» της χώρας από τους ευρωπαϊκούς κανονισμούς ανταγωνισμού. Ακόμη, η χώρα πρέπει να επαναδιαπραγματευθεί τις δρακόντειες ρυθμίσεις που τη βαρύνουν μέχρι το 2060 ή 2100, να υποστηρίξει την αποδεδειγμένη πλέον ανεδαφικότητά τους (απαιτούνταν 40 και πλέον χρόνια πλεονασματικών προϋπολογισμών πριν από την πανδημία, κάτι ιστορικά αδιανόητο, σήμερα πόσα άραγε;). Σε αυτή τη δύσκολη συγκυρία έχει δοθεί στη χώρα μια πολύ μεγάλη ενίσχυση από το Ταμείο Ανάκαμψης (πολύ χαμηλότερη βέβαια από τα 32 δισ. που υποστηρίζει η κυβέρνηση, ενώ οι πρώτες εκταμιεύσεις δεν αναμένονται πριν από την άνοιξη). Η συνδυασμένη αξιοποίηση αυτού του ποσού με τις εισροές από το νέο ΕΣΠΑ δίνουν τη δυνατότητα για σημαντικές παρεμβάσεις. Δεν υπάρχει κανένα περιθώριο για την άστοχη κατασπατάλησή τους σε ατελέσφορα και ξεπερασμένα πειράματα ή για την προνομιακή αξιοποίησή τους από κάποιους σε βάρος των περισσοτέρων. Πέρα από τη χρηστή διαχείριση, όμως, επείγει η αξιοποίηση του σημαντικού πακέτου να εντάσσεται στο πλαίσιο μιας μεσομακροπρόθεσμης στρατηγικής για την αλλαγή αναπτυξιακού υποδείγματος με στόχο μια βιώσιμη, δίκαιη και τεχνολογικά προηγμένη οικονομία και κοινωνία. Η υπερδεκαετής κρίση βύθισε κυριολεκτικά τη χώρα σε έναν φαύλο κύκλο. Σε συνδυασμό με τη νέα τροπή στην οικονομία λόγω των επιπτώσεων της πανδημίας, την ίδια την υγειονομική κρίση αλλά και την ένταση με τη Τουρκία, κανένας εφησυχασμός δεν επιτρέπεται. Η χώρα βρίσκεται σε «κόκκινο» συναγερμό και απαιτούνται αντίστοιχου επιπέδου ενέργειες. Στόχος αυτής της σύντομης παρέμβασης δεν είναι η όξυνση, η σύγκρουση, η ανάδειξη των αποκλίσεων και η επίρριψη ευθυνών. Αντίθετα, στόχος είναι να καταδειχθεί το επείγον της κατάστασης και η ανάγκη, μπροστά σε αυτό, να δημιουργηθούν επιτέλους οι προϋποθέσεις για έναν νηφάλιο διάλογο των πολιτικών και κοινωνικών δυνάμεων, ώστε να γίνουν κατανοητά τα κρίσιμα διακυβεύματα και να προκύψουν ορισμένες ευρύτερες συναινέσεις στα θεμελιώδη. Είναι επιτακτικό να δοθούν ώριμες και ρεαλιστικές απαντήσεις σε κρίσιμα ερωτήματα σχετικά με την αναπτυξιακή πορεία της χώρας ώστε να μην υποσκάψουμε και το μέλλον των παιδιών μας, κάτι που μοιάζει προδιαγεγραμμένο αν δεν επαναπροσδιορίσουμε την τωρινή μας πορεία. Η τέχνη της πολιτικής είναι να προβλέπονται οι εξελίξεις και να αντιμετωπίζονται με σχέδιο, γνώση και θάρρος, και όχι να τρέχει κανείς πίσω από τις εξελίξεις, χωρίς σχέδιο και γνώση. Σε αυτή την κρίσιμη στιγμή, η κυβέρνηση (αλλά δυστυχώς σε κάποιο βαθμό και ολόκληρη η χώρα) κινείται σαν υπνοβάτης ισορροπώντας στο χείλος του γκρεμού, χωρίς να συνειδητοποιεί το εύρος των κινδύνων, εκτός και αν ποντάρει εκεί για να περάσει ένα ακόμα πιο νεοφιλελεύθερο πρόγραμμα. Σε κάθε περίπτωση παίζει εν ου παικτοίς - είναι καιρός πλέον η αντιπολίτευση και η κοινωνία να αναλάβουν δράση.
8
52
5-6 Σεπτεμβρίου 2020
Οικονομικό Forum
ΣΤΌΧΌΙ
Η μεταποίηση και η επανεκκίνηση της οικονομίας Μ
Του Π. ΡΑΒΑΝΗ, προέδρου του Βιοτεχνικού Επιμελητηρίου Αθήνας
Το Βιοτεχνικό Επιμελητήριο της Αθήνας έχει εκπονήσει και κατέθεσε στα συναρμόδια υπουργεία ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο προτάσεων με τους βασικούς πυλώνες για την επανεκκίνηση της οικονομίας
ε το ξέσπασμα της πανδημίας του κορονοϊού η επιχειρηματική κοινότητα, ιδίως οι πολύ μικρές και μικρές επιχειρήσεις, έγιναν για ακόμα μία φορά «ο μεγάλος ασθενής». Την τελευταία δεκαετία οι ΜμΕ δοκιμάστηκαν από την κρίση και σύμφωνα με την έκθεση της Τραπέζης της Ελλάδος το 68% των πολύ μικρών επιχειρήσεων και των ελεύθερων επαγγελματιών είχαν μη εξυπηρετούμενα ανοίγματα, ενώ για το σύνολο των ΜμΕ το αντίστοιχο ποσοστό ήταν 61%. Την ίδια ώρα που κληθήκαμε να μαζέψουμε δυνάμεις και να προχωρήσουμε με αισιοδοξία στο επόμενο βήμα, στην επανεκκίνηση της οικονομίας, δεχτήκαμε το νέο πλήγμα με τις αλυσιδωτές συνέπειες της κρίσης στην αγορά λόγω της πανδημίας: μειωμένη κίνηση, συσσώρευση υποχρεώσεων, στασιμότητα στην παραγωγή, προσφυγή σε δανεισμό, καθυστέρηση στη χρηματοδότηση. Δυσοίωνες οι προβλέψεις και για φέτος, με το πρωτογενές έλλειμμα που αναμένεται να ξεπεράσει το 5% του ΑΕΠ, ενώ το έλλειμμα σε επίπεδο γενικής κυβέρνησης θα κλείσει τελικώς πάνω από το 7%. Τα θετικά βήματα για την αύξηση της ρευστότητας των επιχειρήσεων, μέσω της χορήγησης δανείων κίνησης, τα χρηματοδοτικά εργαλεία ΤΕΠΙΧ Ι, ΤΕΠΙΧ ΙΙ και το πρόγραμμα δανειοδότησης μέσω του νέου Ταμείου Εγγυοδοσίας Επιχειρήσεων Covid-19, αποτέλεσαν θετικά στοιχεία, τα οποία και το Βιοτεχνικό Επιμελητήριο υποδέχτηκε με ικανοποίηση. Ωστόσο, ερχόμενοι καθημερινά σε επαφή με τους βιοτέχνες συναδέλφους, συνεχίζουμε να βλέπουμε το διαιωνιζόμενο πρόβλημα με τις τράπεζες, οι οποίες δημιουργούν προσκόμματα στις ενδιαφερόμενες επιχειρήσεις με υπερβολικές απαιτήσεις για εγγυήσεις. Η πορεία των βιοτεχνικών, μεταποιητικών επιχειρήσεων, με βάση τα στοιχεία του ΒΕΑ: Θετικό εμφανίζεται το ισοζύγιο εγγραφών-διαγραφών το πρώτο οκτάμηνο του 2020, με αισθητή όμως μείωση του αριθμού των επιχειρήσεων συνολικά δεδομένης της επικρατούσας κατάστασης. Ενδεικτικά οι επιχειρήσεις με τις περισσότερες εγγραφές είναι από
τον κλάδο των εγκαταστάσεων/κατασκευών εντός κτιρίων, της κοσμηματοποιίας-ωρολογοποιίας και της επισκευής αυτοκινήτων, με τη συνολική εικόνα να είναι παρόμοια με το 2019. Την ίδια στιγμή και οι διαγραφές εμφανίζονται μειωμένες έναντι του 2019. Οι περισσότερες διαγραφές εμφανίζονται αντίστοιχα στους ίδιους κλάδους, όπως σε αυτόν της επισκευής αυτοκινήτου, της αρτοποιίας-ζαχαροπλαστικής, της κατασκευής ειδών ενδυμασίας και των εγκαταστάσεων εντός κτιρίων. Η συνολική εικόνα του 2020 πάντως ώς τώρα είναι καλύτερη συγκριτικά με το 2019, με τον αριθμό των ενεργών επιχειρήσεων να είναι σαφώς μικρότερος. Αυτό αξιολογούμε ως πλήγμα για την εικόνα της επιχειρηματικότητας και την οικονομία γενικότερα. Μας δίνει όμως ταυτοχρόνως και ένα ηχηρό μήνυμα: η ελληνική μεταποίηση, η ελληνική μικρή βιοτεχνία, αντιστέκεται, παλεύει, ελπίζει. Ακριβώς για τον λόγο αυτό είναι αναγκαία παρά ποτέ η στήριξη των ελληνικών επιχειρήσεων που παράγουν σημαντικό πλούτο, που δημιουργούν θέσεις εργασίας και επιστρέφουν τα οφέλη στην κοινωνία. Απαιτούνται: η παροχή επιπλέον κινήτρων γι' αυτές, όπως η διεύρυνση στις εκπιπτόμενες δαπάνες, η θέσπιση φοροαπαλλαγών με σκοπό τη δημιουργία αποθεματικού και τη φορολογική απομείωση ζημιών, ο εξορθολογισμός του φόρου ΕΝΦΙΑ ειδικά για τις παραγωγικές επιχειρήσεις, καθώς και νέα φορολογικά κίνητρα για συνενώσεις επιχειρήσεων. Το Βιοτεχνικό Επιμελητήριο της Αθήνας έχει εκπονήσει και κατέθεσε στα συναρμόδια υπουργεία ένα ολοκληρωμένο πλαίσιο προτάσεων με τους βασικούς πυλώνες για την επανεκκίνηση της οικονομίας. Υπερτονίσαμε εδώ και πολύ καιρό ότι προέχει η ουσιαστική και όχι επιδοματικού χαρακτήρα στήριξη των ΜμΕ, ενώ παράλληλα υπερθεματίσαμε για αλλαγή του παραγωγικού μοντέλου της οικονομίας μας. Το πρόσφατο πόρισμα της Επιτροπής Πισσαρίδη περιέχει πολλές από τις προτάσεις μας. Ωστόσο, αξιολογώντας το, διαπιστώνουμε έλλειψη στον ρόλο της μικρής και μεσαίας επιχείρησης, της κλαδικής παραγωγικής πολιτικής της χώρας και της περιφερειακής ανάπτυξης, ενώ ταυτόχρο-
να δεν προτείνεται η διευκόλυνση πρόσβασης σε κεφάλαια κίνησης και λείπει η καθαρή προοπτική για εθνική Κλαδική Στρατηγική. Συνεπώς η χώρα πρέπει να αποκτήσει άμεσα: 1. Κυλιόμενο και ευέλικτο Σχέδιο Στήριξης και Διάσωσης από τις οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας. 2. Εθνικό Σχέδιο αξιοποίησης των πόρων του Ταμείου Ανάκαμψης που αναλογούν στη χώρα με χρονοδιάγραμμα μέχρι το 2026. 3. Εθνικό Σχέδιο αξιοποίησης του επόμενου ΕΣΠΑ και των πόρων της ΚΑΠ και του προγράμματος Ερευνας και Τεχνολογίας στο πλαίσιο του πολυετούς προϋπολογισμού 2021-2027 και με χρονοδιάγραμμα πληρωμών μέχρι το 2030. Ο ενιαίος αυτός σχεδιασμός υπόκειται σε προφανείς θεσμικές, πολιτικές και κοινωνικές προϋποθέσεις. Πρώτη και θεμελιώδης θεσμική προϋπόθεση είναι η κυβέρνηση να υιοθετήσει τις ώριμες και τελικές παραδοχές ενός πολυεπίπεδου σχεδιασμού ανάπτυξης. Αυτό σημαίνει ότι είναι έτοιμη να επανεξετάσει επιλογές που έχει ήδη εξαγγείλει ή να αναθεωρήσει νόμους που έχει ήδη
ψηφίσει και εφαρμόζει: από τη φορολογική έως την κοινωνικο-ασφαλιστική πολιτική και από την εκπαίδευση και τη δημόσια διοίκηση μέχρι τη χωρική οργάνωση και τον σχεδιασμό των υποδομών. Δεύτερη θεμελιώδης πολιτική προϋπόθεση είναι η υπέρβαση των κλασικών αγκυλώσεων και στερεότυπων του πολιτικού συστήματος και των σχέσεων κυβέρνησης/αντιπολίτευσης. Τρίτη θεμελιώδης κοινωνική προϋπόθεση είναι η εξαρχής και συνεχής συμμετοχή των κοινωνικών εταίρων, των Επιμελητηρίων, της αυτοδιοίκησης πρώτου και δεύτερου βαθμού, των ΑΕΙ και των ερευνητικών φορέων στην κατάρτιση και την εφαρμογή του εθνικού αυτού σχεδιασμού. Είναι ώρα ευθύνης για όλους προκειμένου να αντιμετωπιστούν δομικές στρεβλώσεις του παρελθόντος που θα επιταχύνουν την αλλαγή του αναπτυξιακού προσανατολισμού της χώρας και θα επιτρέψουν να στηριχθεί η επανεκκίνηση της ελληνικής οικονομίας στην παραγωγή περισσότερων προϊόντων και υπηρεσιών με εξωστρεφή προσανατολισμό και υψηλή προστιθέμενη αξία.
Οικονομικό Forum
53
5-6 Σεπτεμβρίου 2020
9
ΤΟΜΈΣ ΓΙΑ ΤΗΝ ΑΝΤΑΓΩΝΙΣΤΙΚΟΤΗΤΑ ΚΑΙ ΤΙΣ ΜΜΈ
Αναγκαία προϋπόθεση επανεκκίνησης
Ε
νώπιον νέων προκλήσεων βρίσκεται η ελληνική οικονομία μετά το πρώτο σαρωτικό πέρασμα της πανδημίας, αλλά και της απειλής για δεύτερο κύμα. Ολοι πλέον, επιχειρήσεις και νοικοκυριά, βιώνουν μια νέα πραγματικότητα, με πολλές δυσκολίες, όπου καλούνται να υπερβούν, τόσο σε εγχώριο όσο και διεθνές επίπεδο, πρωτοφανή εμπόδια. Παγκοσμίως η εξέλιξη της υγειονομικής κρίσης, που επηρεάζει καταλυτικά την οικονομική δραστηριότητα, δεν αφήνει περιθώρια για βεβαιότητες και εν πολλοίς βάζει υψηλό συντελεστή ασάφειας σε επενδυτικά σχέδια και στρατηγικές. Είναι πλέον ξεκάθαρο ότι ένεκα δυσκολιών και αβεβαιοτήτων απαιτείται υψηλός δείκτης προσαρμοστικότητας, διάγνωσης των νέων πραγματικοτήτων ώστε να συνεχι-
στεί η οικονομική και επιχειρηματική δράση. Ωστόσο, όπως σε κάθε κρίση, έτσι και τώρα αναδύονται μια σειρά από ευκαιρίες. Ευκαιρίες που εάν αξιοποιηθούν σωστά μπορεί να θέσουν γερά θεμέλια για ένα βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης. Αλλωστε η οικονομία δεν σταματά καθώς κι εν μέσω κρίσεων, με μικρές ή μεγάλες προσαρμογές, οι καταναλωτές δεν σταματούν να αναζητούν όλο και πιο καλά και ανταγωνιστικότητα προϊόντα, τα οποία θα συνδυάζουν ποιότητα και τιμή. Εχοντας τούτα κατά νου οφείλουμε να χαράξουμε μια νέα πορεία. Με τις θετικές παρακαταθήκες από την πρώτη περίοδο της πανδημίας, το καλό «όνομα» που χτίσαμε, το ότι δεν θεωρούμαστε πλέον το «μαύρο πρόβατο» της Ευρώπης, που ικετεύει για λίγη αλληλεγγύη, οφείλουμε να προχωρήσουμε σε γενναίες αλλαγές στο παραγωγικό πρότυπο.
Για πρώτη φορά έχουμε στη διάθεσή μας ένα γενναίο πακέτο χρηματοδότησης, αλλά και γνώση για το τι πρέπει να γίνει. Ετσι οι ευρωπαϊκοί πόροι του Ταμείου Ανάκαμψης μπορεί να αλλάξουν επίπεδο την ελληνική οικονομία. Ουσιαστικά, κατάλληλη αξιοποίηση των ευρωπαϊκών χορηγήσεων μέσα από ένα ολοκληρωμένο σχέδιο μακροπρόθεσμης προοπτικής που θα υπερβαίνει τη θητεία μιας κυβέρνησης αποτελεί το μεγάλο στοίχημα για τη χώρα τα επόμενα χρόνια. Είναι θετικό πως η «επιτροπή Πισσαρίδη» στην έκθεσή της υπογραμμίζει τη σημασία της εξωστρέφειας και της παραγωγής διεθνώς εμπορεύσιμων αγαθών. Γι' αυτό λοιπόν χρειάζονται παρεμβάσεις για την ανασυγκρότηση της εγχώριας παραγωγής, τον ψηφιακό μετασχηματισμό του δημόσιου αλλά και του ιδιωτικού τομέα, αλλά και την ενίσχυση
των μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Είναι, επίσης, πολύ ενθαρρυντικό ότι επιτέλους, όχι μόνο στην Ελλάδα αλλά στην Ευρωπαϊκή Ενωση και την Ευρωπαϊκή Επιτροπή αναγνωρίζεται εμπράκτως με μέτρα στήριξης ο ρόλος των μικρομεσαίων επιχειρήσεων στην οικονομία και την απασχόληση. Μπορεί, λοιπόν, να βιώνουμε πρωτόγνωρες καταστάσεις, ωστόσο έχουμε μια ιστορική ευκαιρία να προχωρήσουμε σε βαθιές τομές και μεταρρυθμίσεις που θα βελτιώσουν άρδην την ανταγωνιστικότητα της ελληνικής οικονομίας και θα δημιουργήσουν νέες καλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας, προς όφελος όλων των πολιτών και της εθνικής οικονομίας. Είναι στο χέρι μας να μην πάει χαμένη η ευκαιρία. Αλλωστε οι Ελληνες έχουμε αποδείξει πως μπορούμε να καταφέρουμε μεγάλα πράγματα κάτω από αντίξοες συνθήκες.
Γράφει η ΧΡΙΣΤΙΝΑ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΔΗ, πρόεδρος Πανελληνίου Συνδέσμου Εξαγωγέων
Ελλάς-Γαλλία συμμαχία και στις εξαγωγές ΟΡΙΑΚΑ ΣΕ ΘΕΤΙΚΟ ΕΔΑΦΟΣ, εξαιρώντας τα πετρελαιοειδή, κινήθηκαν οι ελληνικές εξαγωγές κόντρα στο αντίξοο περιβάλλον κατά το πρώτο εξάμηνο του 2020, σύμφωνα με τις καταγραφές του Πανελληνίου Συνδέσμου Εξαγωγέων. Το ενδιαφέρον είναι ότι τα προϊόντα αγροδιατροφής αλλά και τα χημικά είδη έχουν μια δυναμική, κάτι που αποτελεί ένα σαφές δείγμα για το πού θα πρέπει, μεταξύ άλλων, να κινηθεί η διαδικασία αναμόρφωσης του παραγωγικού μοντέλου της χώρας. Πέτυχαν, δε, όπως αναφέρει ο ΠΣΕ, οι κατηγορίες αυτές να συγκρατήσουν τις απώλειες από την επιβράδυνση της παγκόσμιας οικονομίας, με αιχμή τα αγροτικά προϊόντα και τα χημικά είδη Παράλληλα, απότοκες και των γεωπολιτικών εξελίξεων και της πανδημίας του κορονοϊού, καταγράφονται σημαντικές ανακατατάξεις, οι οποίες αλλάζουν τις ισορροπίες και τους συσχετισμούς στον χάρτη των ελληνικών εξαγωγών Πλέον, η Γαλλία, η Ισπανία και η Ρουμανία κερδίζουν σταδιακά έδαφος, ενώ η Τουρκία και η Μεγάλη Βρετανία υποχωρούν. Οπως τονίζει η πρόεδρος του Πανελλήνιου Συνδέσμου Εξαγωγέων, Χριστίνα Σακελλαρίδη, «οι ανακατατάξεις είναι εντυπωσιακές και δείχνουν τη δυναμική αλλά και τα περιθώρια που εξακολουθούν να έχουν οι εξαγωγικές επιχειρήσεις ακόμη και μέσα στο γκρίζο τοπίο της υγειονομικής κρίσης. Η σημαντική άνοδος που καταγράφει η Γαλλία και η σταθερά ισχυρή παρουσία της Γερμανίας στους κορυφαίους προορισμούς των ελληνικών εξαγωγών σε συνδυασμό με την ανθεκτικότητα που επιδεικνύουν οι ελληνικές εξαγωγές αποτελούν πηγή αισιοδοξίας για τη συνέχεια. [...] Η πολιτεία καλείται να αξιοποιήσει με τον πλέον κατάλληλο και απο-
τελεσματικό τρόπο τα ευρωπαϊκά κονδύλια που θα εισρεύσουν στη χώρα τα επόμενα χρόνια μέσω του Ταμείου Ανάκαμψης. Η στήριξη των εξαγωγικών επιχειρήσεων, σε συνδυασμό με την τόνωση της εγχώριας παραγωγής, αποτελεί μονόδρομο για την οικοδόμηση μιας βιώσιμης οικονομίας». Ειδικότερα, σύμφωνα με ανάλυση του Πανελληνίου Συνδέσμου Εξαγωγέων και του Κέντρου Εξαγωγικών Ερευνών και Μελετών (ΚΕΕΜ), επί των προσωρινών στοιχείων της ΕΛΣΤΑΤ, οι εξαγωγές κατά το πρώτο εξάμηνο του 2020, συμπεριλαμβανομένων των πετρελαιοειδών, μειώθηκαν κατά 2,02 δισ. ευρώ ή κατά 12,2% και διαμορφώθηκαν σε 14,61 δισ. ευρώ από 16,63 δισ. ευρώ, ενώ χωρίς τα πετρελαιοειδή ουσιαστικά παραμένουν στα ίδια επίπεδα με το 2019 στα 11,32 δισ. ευρώ από 11,28 δισ. ευρώ, ελάχιστα αυξημένες δηλαδή κατά 50,4 εκατ. ευρώ. Αξίζει να σημειωθεί το γεγονός ότι η μεγάλη
υποχώρηση της αξίας των εξαγωγών (αλλά και των εισαγωγών κατ’ αντιστοιχία) των πετρελαιοειδών οφείλεται στην πολύ μεγάλη πτώση των διεθνών τιμών του πετρελαίου, λόγω της μεγάλης μείωσης της παγκόσμιας ζήτησης πετρελαίου, ως συνέπειας της πανδημίας. Σημαντική μείωση εμφανίζουν και οι εξαγωγές των πρώτων υλών κατά 24,3%, ενώ μικρή υποχώρηση καταγράφεται και για τις εξαγωγές των βιομηχανικών προϊόντων (κατά 1,2%) αλλά και των, χαμηλών σε αξία, ειδών και συναλλαγών μη ταξινομημένων ανά κατηγορίες κατά 7,1%. Η μόνη κατηγορία προϊόντων που οι εξαγωγές τους στο πρώτο εξάμηνο του 2020 κινήθηκαν ανοδικά είναι τα αγροτικά προϊόντα, με αύξηση 11,7%. Οσον αφορά τα αγροτικά προϊόντα, η αύξηση (11,7%) των εξαγωγών, σε 3.238,2 εκατ. € από 2.899 εκατ. €, οφείλεται στη σημαντική άνοδο των αποστολών όλων των υποκατηγοριών. Πιο συγκεκριμένα, καταγράφηκε αύξηση των εξα-
γωγών της σημαντικότερης υποκατηγορίας «τρόφιμα και ζώα ζωντανά», σε 2.546,5 εκατ. € από 2.314,9 εκατ. € (10%), Η εν λόγω υποκατηγορία αφορά το 17,4% των συνολικών ελληνικών εξαγωγών κατά το πρώτο εξάμηνο του 2020. Σημαντική ποσοστιαία άνοδος (40,3%) καταγράφεται στις αποστολές της υποκατηγορίας «λάδια & λίπη ζωικής ή φυτικής προέλευσης» (287,5 εκατ. € από 205 εκατ. €), ενώ αυξημένες κατά 6,6% παρουσιάζονται και οι εξαγωγές της υποκατηγορίας «ποτά & καπνός» από 379,1 εκατ. € σε 404,2 εκατ. € στο πρώτο εξάμηνο του 2020. Αναλυτικότερα τα προϊόντα πετρελαίου αποτελούν και για το εξάμηνο Ιανουάριος-Ιούνιος 2020 το κυριότερο εξαγώγιμο προϊόν της χώρας, παρά τη μεγάλη μείωση (39,7%) που σημείωσαν οι εξαγωγές τους. Στη 2η θέση, με τεράστια αύξηση 59,7% ακολουθούν τα φάρμακα, στην 3η θέση βρίσκονται, όπως και το αντίστοιχο εξάμηνο του 2019, τα προϊόντα αλουμινίου, ενώ στην 4η θέση «σκαρφάλωσαν» (από τη 14η) τα άλλα τυριά (των οποίων το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών είναι η φέτα). Στην 5η θέση (από 6η) στη λίστα των κυριότερων εξαγώγιμων ελληνικών προϊόντων βρίσκονται οι εξαγωγές μη κατεψυγμένων λαχανικών, στην 6η ανέρχεται (από τη 14η θέση) το παρθένο ελαιόλαδο και στην 7η παραμένουν τα ιχθυηρά. Τις θέσεις 8 έως 10 συμπληρώνουν κατά σειρά οι εξαγωγές σωλήνων κάθε είδους (από την 5η θέση), οι αυτόματες μηχανές επεξεργασίας πληροφοριών (ήταν στην 9η θέση και το πρώτο εξάμηνο του 2019) και τα εμπιστευτικά προϊόντα, τα οποία καταγράφουν άνοδο μίας θέσης (από την 11η).
10
54
5-6 Σεπτεμβρίου 2020
Οικονομικό Forum
ΟΙ ΕΡΓΑΖΟΜΕΝΟΙ
Βιώσιμη - συνεκτική ανάπτυξη με επίκεντρο την εργασία
Ο Γράφει ο ΓΙΆΝΝΗΣ ΠΟΎΠΚΟΣ, οικονομολόγος, γενικός σύμβουλος ΓΣΕΕ
Η μείωση των ασφαλιστικών εισφορών, όπως προβλέπεται στην Εκθεση Πισσαρίδη, χωρίς ταυτόχρονη πρόβλεψη εξεύρεσης αντίστοιχων πόρων από νέες, συγκεκριμένες άμεσες πηγές, αποδυναμώνει τη δημόσια ασφάλιση και οδηγεί σε συντάξειςφιλοδώρημα
ι πόροι που θα έχει στη διάθεσή της η χώρα τα επόμενα χρόνια φέρνουν ξανά στο προσκήνιο την ανάπτυξη. Ομως η ανάπτυξη δεν είναι μια ουδέτερη έννοια. Οφείλει να έχει στόχευση και πρόσημο. Να είναι βιώσιμη, συνεκτική, κοινωνικά δίκαιη, πράσινη και ψηφιακή. Να είναι μια ανάπτυξη τεχνολογικά και εκπαιδευτικά αναβαθμισμένη. Με τις νέες ψηφιακές εφαρμογές στην υπηρεσία του ανθρώπου. Να είναι μια ανάπτυξη για όλους, όχι για μερικούς. Οι διαθέσιμοι πόροι πρέπει να διοχετευτούν σε έργα που να ενισχύουν την ανθεκτικότητα τόσο της οικονομίας όσο και της κοινωνίας. Να αναβαθμίζουν την εργασία. Να ενισχύουν τα δημόσια αγαθά (υγεία, παιδεία κ.λπ). Να μειώνουν τις κοινωνικές και τις περιφερειακές ανισότητες. Να διευκολύνουν τη μετάβαση σε μια πράσινη και ψηφιακή οικονομία. Το νέο σχέδιο ανασύνταξης της χώρας οφείλει να είναι ανθρωποκεντρικό. Να λειτουργήσει κυρίως προς όφελος του κόσμου της εργασίας και όλων αυτών που τα προηγούμενα χρόνια σήκωσαν και σηκώνουν άνισα το βάρος της προσαρμογής. Να είναι εργαλείο στήριξης, κοινωνικής ενσωμάτωσης και προόδου των εργαζομένων, των ανέργων και των μικρομεσαίων στρωμάτων. Ούτε ίσος λοιπόν καταμερισμός του αναπτυξιακού αποτελέσματος, αλλά ούτε και άνισος υπέρ των μέχρι σήμερα ευεργετηθέντων. Οπως άλλωστε έλεγε ο Αριστοτέλης «Δεν υπάρχει τίποτε πιο άνισο από την ίση μεταχείριση των ανίσων». Για αυτό και δεν μπορεί να συνεχιστεί η ευνοϊκή μεταχείριση των λίγων σε βάρος των πολλών. Η μείωση των ασφαλιστικών εισφορών, όπως προβλέπεται στην Εκθεση Πισσαρίδη, χωρίς ταυτόχρονη πρόβλεψη εξεύρεσης αντίστοιχων πόρων από νέες, συγκεκριμένες άμεσες πηγές, αποδυναμώνει τη δημόσια ασφάλιση και οδηγεί σε συντάξεις-φιλοδώρημα. Η μείωση του «έμμεσου μισθολογικού κόστους» και ιδίως των εργοδοτικών εισφορών, χωρίς σχέδιο και δεσμευτική υποχρέωση για επενδύσεις που να συνδέονται με δημιουργία βιώσιμων θέσεων εργασίας, απλώς αυξάνει τα κέρδη των επιχειρήσεων και διευρύνει τις ανισότητες. Η αύξηση του διαθέσιμου εισοδήματος των ερ-
ΤΟ ΣΧΈΔΙΟ ΆΝΆΠΤΎΞΗΣ πρέπει πρώτιστα να γίνει υπόθεση των πολιτών και της κοινωνίας. Για αυτό οφείλει να τεθεί έγκαιρα στην κρίση των κομμάτων, των κοινωνικών εταίρων και των πολιτών και μέσω ενός σοβαρού κοινωνικού διάλογου να καταλήξει σε μια νέα Εθνική Κοινωνική Συμφωνία. Πέρα βέβαια και έξω από επαναλαμβανόμενες, εκ του αποτελέσματος αποτυχημένες, συνταγές εξυπηρέτησης μονοδιάστατων λογικών «της αγοράς». Ο ρόλος των προοδευτικών συλλογικοτήτων, κομμάτων, συνδικάτων και επιμελητηρίων είναι ιδιαίτερα κρίσιμος για να έχει η ανάπτυξη θετικό κοινωνικό πρόσημο. Για να συμβεί αυτό θα πρέπει το νέο σχέδιο ανάπτυξης να εστιάζει στην εργασία με ποιότητα και αξιοπρέπεια. Να δημιουργεί θέσεις εργασίας πλήρους απασχόλησης, με αξιοπρεπείς αμοιβές. Να διασφαλίζει υψηλό βαθμό
γαζομένων και των νοικοκυριών είναι σήμερα απαραίτητη όχι μόνο μέσα από την αναγκαία, κυρίως φορολογική, ελάφρυνση της μισθωτής εργασίας, αλλά και μέσα από την ενίσχυση του όγκου και της ποιότητας της απασχόλησης και των θεσμών προσδιορισμού των μισθών. Απαραίτητη είναι επίσης η άμεση θεσμοθέτηση μέτρων προστασίας (π.χ. πρόβλεψη για εγγυημένη εργασία) των εργαζομένων που έχασαν ή αναμένεται να χάσουν την εργασία τους εξαιτίας της υγειονομικής κρίσης. Οταν αυτοί σήμερα αδυνατούν να επιβιώσουν, ασφαλώς και δεν μπορούν να περιμένουν το μεσο-μακροπρόθεσμο αποτέλεσμα ενός σχεδίου ανάκαμψης.
Η τελευταία μεγάλη ευκαιρία για τη χώρα; Το σημαντικότατο ποσό που θα εισρεύσει από την Ε.Ε. στην Ελλάδα τής παρέχει τη δυνατότητα να γίνει μια σύγχρονη χώρα, με ισορροπημένη και ανθεκτική οικονομία. Προϋπόθεση βέβαια είναι να υπάρξει κατάλληλος σχεδιασμός για την πλήρη και στοχευμένη αξιοποίηση αυτών των κονδυλίων. Η χώρα πρέπει να επιλέξει το νέο παραγωγικό της πρότυπο. Ανοιχτή οικονομία ναι, προσανατολισμός σε εξαγωγές ναι, αλλά με στοχευμένη υποκατάσταση εισαγωγών και παραγωγική ολοκλήρωση σε στρατηγικούς τομείς. Η οικονομική πολιτική στο σύνολό της καθώς και οι επιμέρους πολιτικές (εκπαιδευτική, απασχόλησης κ.λπ.) πρέπει να εναρμονιστούν με το νέο παραγωγικό υπόδειγμα. Να εκπονηθούν τα ανάλογα επιχειρησιακά σχέδια και έργα στα οποία θα κατευθυνθούν οι διαθέσιμοι πόροι. Ειδικότερα η ελληνική οικονομία επιβάλλεται να απαγκιστρωθεί από το παρωχημένο πρότυπο της παραγωγής αγαθών χαμηλού κόστους εργασίας. Να στραφεί στην ποιότητα και στην καινοτομία. Να ενισχύσει την ανταγωνιστικότητα και την εξωστρέφειά της μέσα από την παραγωγή αγαθών και υπηρεσιών υψηλής τεχνολογίας και έντασης γνώσης. Με αξιοποίηση και αναβάθμιση του ανθρώπινου δυναμικού της.
Το νέο παραγωγικό μοντέλο πρέπει να οδηγεί σε μια ισόρροπη οικονομία. Χωρίς ισχυρή εξάρτηση από υπηρεσίες χαμηλής έντασης γνώσης και χωρίς ισχυρή εξάρτηση της εγχώριας παραγωγής από εισαγωγές. Δίχως εξάρτηση σχεδόν αποκλειστικά από έναν τομέα, εξαιρετικά ευαίσθητο σε συγκυριακές αναταράξεις, τον τουρισμό. Παράλληλα το περιορισμένο μέγεθος του πρωτογενούς τομέα και της μεταποίησης αυξάνει την αβεβαιότητα για την προοπτική της οικονομίας καθιστώντας απαραίτητο τον εκσυγχρονισμό και την αναβάθμισή τους. Η πρόσφατη πανδημία, με την αποδιάρθρωση των παγκόσμιων αλυσίδων παραγωγής, έδειξε πόσο αναγκαία είναι η ποσοτική και ποιοτική αναβάθμιση της εγχώριας αλυσίδας προστιθέμενης αξίας (βλ. 4ο Δελτίο Οικονομικών Εξελίξεων του Ινστιτούτου Εργασίας της ΓΣΕΕ).
Ποιες επενδύσεις; Ως χώρα περικόψαμε τις Δημόσιες Επενδύσεις για να μειώσουμε το δημόσιο έλλειμμα. Ετσι όμως προκαλέσαμε μεγαλύτερη ύφεση και διόγκωση του ελλείμματος, απαξιώνοντας τελικά τα δημόσια αγαθά και τις δημόσιες υποδομές. Οφείλουμε λοιπόν να επενδύσουμε σε νέες σύγχρονες υποδομές (αποκαθιστώντας τις κατεστραμμένες), στην αναβάθμιση των δημόσιων αγαθών και πρώτιστα του Δημόσιου Συστήματος Υγείας. Αυτό είναι άλλωστε το βασικό μάθημα της κρίσης του κορονοϊού. Να προχωρήσουμε σε επενδύσεις στην ψηφιακή οικονομία που να αντιμετωπίζουν το ψηφιακό χάσμα στην οικονομία και να καταπολεμούν την ανεργία. Οι επιχειρήσεις, κυρίως οι μικρομεσαίες, πρέπει να ενισχύσουν την ψηφιακή τους παρουσία, για να μη μείνουν εκτός αγοράς. Να επενδύσουμε στην πράσινη ανάπτυξη. Ενα μεγάλο μέρος των δράσεων πρέπει να υπηρετήσει τον σημαντικό αυτό στόχο. Η πράσινη ανάπτυξη συνιστά ένα αναπτυξιακό πρότυπο που θέτει στο επίκεντρο τον άνθρωπο μέσα σε ένα υγιές και αναπτυσσόμενο φυσικό περιβάλλον και αυτό από μόνο του της δίνει ένα κοινωνικό πρόσημο.
Μια νέα Έθνική Κοινωνική Συμφωνία για την ανάπτυξη, την εργασία, τη γνώση συμμόρφωσης στις συλλογικές συμφωνίες. Να αναβαθμίζει τους ελεγκτικούς μηχανισμούς, ώστε να πάψει η χώρα να βρίσκεται στις τελευταίες θέσεις της παγκόσμιας κατάταξης ως προς την προστασία των εργασιακών δικαιωμάτων (World Economic Forum 2019). Η χώρα μας πρέπει να ξεφύγει από το μοντέλο υποαπασχόλησης και υποβαθμισμένης εργασίας (η Ελλάδα είναι πρώτη στην ευρωζώνη σε ποσοστό ευάλωτης απασχόλησης, 26,7% έναντι 10,8% του μέσου όρου της ευρωζώνης). Να δώσει ισχυρά κίνητρα στους νέους που έφυγαν στο εξωτερικό να επιστρέψουν στη χώρα
μας. Τόσο αυτοί όσο και όσοι έμειναν στην Ελλάδα προσβλέπουν σε μια χώρα σύγχρονη, με υψηλό βιοτικό επίπεδο και με υψηλής ποιότητας υγεία, παιδεία και κοινωνική προστασία. Να επενδύσει στο ανθρώπινο δυναμικό της με αναβάθμιση της διά βίου μάθησης και της επαγγελματικής κατάρτισης, ώστε να υποστηρίζουν τις νέες επαγγελματικές ανάγκες των εργαζομένων. Είναι αυτονόητο ότι το κόστος της σημαντικής αυτής επένδυσης σε ανθρώπινο κεφάλαιο οφείλουν να το επωμιστούν οι επιχειρήσεις και το κράτος. Σήμερα καμία χώρα δεν μπορεί να θεωρείται
σύγχρονη, όταν μεγάλο ποσοστό των πολιτών της δεν διαθέτει τις βασικές ψηφιακές δεξιότητες ή τις αναγκαίες δεξιότητες για αναζήτηση, διατήρηση και βελτίωση της εργασίας τους. Ούτε νοείται επιτυχημένο αναπτυξιακό σχέδιο χωρίς πολιτικές που να συνδέουν αποτελεσματικά την εκπαίδευση με την οικονομία και την απασχόληση. Εάν κινηθούμε με βάση τα παραπάνω, πιστεύω ότι θέτουμε τις βάσεις για μια σύγχρονη και πιο ανθρωποκεντρική οικονομία. Θέτουμε τις βάσεις για ένα καλύτερο αύριο για τους εργαζόμενους και για όλους τους πολίτες της χώρας.
12
56
5-6 Σεπτεμβρίου 2020
Οικονομικό Forum
ΠΙΣΤΟΠΟΙΉΣΕΙΣ
«Διαβατήριο εξωστρέφειας» για την είσοδο σε ξένες αγορές εντρικό σημείο στρατηγικής για τις επιχειρήσεις αποτελεί η πιστοποίηση, ειδικά σε καιρούς σαν τους σημερινούς όπου η ελληνική οικονομία αντιμετωπίζει αναπτυξιακές προκλήσεις και αναζητά τις κατευθύνσεις για μια γρήγορη επανεκκίνηση. Παράλληλα η πιστοποίηση διασφαλίζει κι ένα διαβατήριο εξωστρέφειας, καθώς ειδικά στην Ευρωπαϊκή Ενωση η κυκλοφορία ενός προϊόντος σε μια αγορά πρέπει να συνοδεύεται από τα σχετικά εχέγγυα ποιότητας, ασφάλειας και παραγωγικής ακολουθίας. Βέβαια πίσω από τις διαδικασίες αυτές κρύβονται συχνά πρακτικές προστατευτισμού, καθώς πολλές ευρωπαϊκές χώρες ζητούν από τις εταιρείες που φιλοδοξούν να μπουν στην αγορά τους ή σε άλλες «δορυφορικές» με αυτές αγορές να αποκτήσουν σχετικές πιστοποιήσεις με την καταβολή βέβαια σεβαστών ποσών. Μάλιστα, όπως αναφέρουν παράγοντες της αγοράς, συχνά είναι δύσκολο για τις επιχειρήσεις να «σηκώσουν» το κόστος μιας διαδικασίας εισόδου σε πολλές αγορές λόγω του ότι η μία χώρα δε δέχεται πιστοποιήσεις μια άλλης, έστω κι αν και οι δύο είναι μέλη της Ε.Ε. Μάλιστα σε ημερίδα που διοργάνωσε ο ΣΕΒ τον περασμένο Ιανουάριο και είχε ως βασικό θέμα τις «Προδιαγραφές και Αδειοδότηση Προϊόντων» ο διευθύνων σύμβουλος της Olympia Electronics Α.Ε., Δημήτρης Λακασάς, αναφερόμενος στο θέμα των πιστοποιήσεων, αφού σημείωσε ότι πρόκειται για ένα βασικό διαβατήριο εξωστρέφειας, ανέφερε ότι ουσιαστικά λειτουργεί ως ένας μηχανισμός ελέγχου της αγοράς. «Είναι μια διαδικασία αρκετά πολυέξοδη διότι η εξασφάλιση της πιστοποίησης
Κ Είναι δύσκολο για τις επιχειρήσεις να «σηκώσουν» το κόστος μιας διαδικασίας εισόδου σε πολλές αγορές λόγω του ότι η μία χώρα δεν δέχεται πιστοποιήσεις μιας άλλης, έστω κι αν και οι δύο είναι μέλη της Ε.Ε.
είναι υψηλού κόστους τόσο για την απόκτησή της όσο και για η διατήρησή της» σημείωσε ο κ. Λακασάς, επισημαίνοντας ότι με αυτόν τον τρόπο στην Ευρωπαϊκή Ενωση μπαίνουν προσκόμματα στην ελεύθερη διακίνηση προϊόντων, διότι η παρουσία ενός προϊόντος σε μια αγορά απαιτείται να έχει πιστοποιηθεί από τον αντίστοιχο οργανισμό της χώρας κι όχι από κάποιον άλλο κράτους-μέλους της Ε.Ε. Οπως είπε ο κ. Λακασάς, συχνά είναι δύσκολο μια εταιρεία να εισέλθει π.χ. στην αγορά της Γαλλίας και της Γερμανίας διότι πρέπει να εξασφαλιστούν οι αντίστοιχες πιστοποιήσεις από τους οικείους φορείς, κάτι ιδιαίτερα κοστοβόρο. Τελευταία μάλιστα διαπιστώνεται ότι και χώρες του ανατολικού μπλοκ που έχουν ενταχθεί στην Ε.Ε. θέτουν σε εφαρμογή αντίστοιχους οργανισμούς, με σκοπό να κάνουν πιο δύσκολη την είσοδο προϊόντων. Σημειώνεται ότι οι φορείς πιστοποίησης κρίνουν με βάση τα διεθνή πρότυπα εάν ο παραγωγός τηρεί τις καθορισμένες διαδικασίες και τότε χορηγείται πιστοποιητικό με τη σφραγίδα του φορέα πιστοποίησης, που ακολουθεί το προϊόν σε όλες τις φάσεις παραγωγής μέχρι τον καταναλωτή. Ομως, παρά τις δυσκολίες αυτές, η στρατηγική των εξαγωγών μιας χώρας εξαρτάται κυρίως από την ικανότητα των επιχειρήσεων να έχουν πιστοποιηθεί από τους εξειδικευμένους οργανισμούς των χωρών για να περάσουν τα σύνορα μιας άλλης χώρας. Γι' αυτό, όπως αναφέρουν παράγοντες της αγοράς, θα πρέπει οι ελληνικές επιχειρήσεις, ειδικά οι ΜμΕ, να είναι κατάλληλα προετοιμασμένες, ειδικά για να αντεπεξέλθουν στις μεγάλες προκλήσεις ανταγωνιστικότητας και να επιδιώξουν με στοχευμένο τρόπο αγορές για να διεισδύσουν, αποφεύγοντας
τα παράλληλα ανοίγματα. Σε αυτό το πλαίσιο ο ΣΕΒ προσπαθεί να στηρίξει τις διαδικασίες πιστοποιήσεων ως βασικό μοχλό τόνωσης των εξαγωγών και διασφάλισης βιωσιμότητας των μικρών και μεσαίων επιχειρήσεων. Στις 23 Ιουλίου μάλιστα σε συνεργασία με την HellasCert, την Ελληνική Ενωση Διαπιστευμένων Φορέων Επιθεώρησης και Πιστοποίησης, διοργάνωσε ανοιχτή ψηφιακή εκδήλωση με θέμα: «Πιστοποίηση για ανταγωνιστικότερες και δυναμικές επιχειρήσεις». Στην εκδήλωση αναδείχθηκε η αξία της πιστοποίησης μέσα από πραγματικές εμπειρίες επιχειρήσεων που κατάφεραν, εφαρμόζοντας τα κατάλληλα πρότυπα, να επιτύχουν παραγωγικό μετασχηματισμό, αλλά και να αντιμετωπίσουν αποτελεσματικά και με πλάνο τους κινδύνους από την πανδημία του κορονοϊού. Ακόμα καταγράφηκαν πρακτικές και χρήσιμες συμβουλές που μπορούν να υιοθετηθούν από κάθε επιχείρηση, ανεξαρτήτως μεγέθους και κλάδου, για τον τρόπο που μπορεί να ενταχθεί η πιστοποίηση στον στρατηγικό της σχεδιασμό, πώς να εκκινήσει και τι να προσέξει. Τέλος, στην εκδήλωση παρουσιάστηκαν τόσο οι διεθνείς τάσεις που επικρατούν στην τυποποίηση, δείχνοντας τι να περιμένουν οι επιχειρήσεις στο μέλλον, όσο και ο τρόπος που μπορούν να συμμετέχουν οι ίδιες στη δημιουργία προτύπων που προσφέρουν λύσεις στις ανάγκες τους. Σημειώνεται ότι ήδη «ζυμώνεται, η ιδέα να ενταχθούν στο ΕΣΠΑ 2021-2027 αντίστοιχα προγράμματα, έτσι ώστε το προσωπικό που θα προσλαμβάνεται για τον σκοπό αυτό να χρηματοδοτείται από το ΕΣΠΑ.
Οικονομικό Forum
57
5-6 Σεπτεμβρίου 2020
13
ΜΕΤΆ ΤΗΝ ΚΡΊΣΗ ΤΊ;
Η ώρα της κυκλικής οικονομίας τρατηγική είναι η σημασία της κυκλικής οικονομίας για την αναπτυξιακή επανεκκίνηση της χώρας και τη μετάβαση σε ένα νέο οικονομικό μοντέλο. Αυτό είναι το κεντρικό μήνυμα από το Ανοιχτό Σκέλος της ετήσιας Τακτικής Γενικής Συνέλευσης του Συνδέσμου Βιομηχανιών και Επιχειρήσεων Ανακύκλωσης και Ενεργειακής Αξιοποίησης Αποβλήτων (ΣΕΠΑΝ) που πραγματοποιήθηκε την Τρίτη 14 Ιουλίου στο «Αίγλη Garden» στο Ζάππειο. «Η κυκλική οικονομία είναι ζωτικής σημασίας αναγκαιότητα για τη χώρα και τους πολίτες της και όχι μια πολυτέλεια που μπορεί να περιμένει. Δεν έχουμε ούτε λεπτό για χάσιμο» ανέφερε ο πρόεδρος του ΣΕΠΑΝ, Δημήτρης Κονταξής, και συμπλήρωσε ότι ο ΣΕΠΑΝ ενισχύει στρατηγικά την παρουσία του στον δημόσιο διάλογο για την κυκλική οικονομία. «Η κυκλική οικονομία είναι η ευρωπαϊκή απάντηση για να συρρικνωθεί η παραγωγή αποβλήτων, να μεγιστοποιηθεί η ανάκτηση υλικών, πόρων και ενέργειας και να ενισχυθεί η επιχειρηματικότητα και η απασχόληση. Παρά ταύτα η Ελλάδα, δυστυχώς με ευθύνη του Δημοσίου, εξακολουθεί να είναι ουραγός στην ανακύκλωση και ενεργειακή αξιοποίηση αποβλήτων πανευρωπαϊκά, καθώς θάβουμε το 80% των αποβλήτων που παράγουμε. Αυτή την προβληματική κατάσταση οφείλουμε να μετατρέψουμε μέσω της ανάπτυξης της κυκλικής οικονομίας σε ευκαιρία» τόνισε ο κ. Κονταξής και ανέφερε μια σειρά από καλά παραδείγματα που έχει επιδείξει η χώρα. «Η πανευρωπαϊκή πρωτιά στην ανακύκλωση των απόβλητων λιπαντικών ελαίων. Η εξαιρετικά επιτυχημένη ανακύκλωση μπαταριών, η δυναμική ανακύκλωση μετάλλων, χαρτιού, ηλεκτρικών και ηλεκτρονικών αποβλήτων. Η μεγάλη δυνατότητα ανάκτησης ενέργειας από τις εγχώριες βιομηχανίες τσιμέντου, η παραγωγή βιοαερίου κ.ά.». Είναι χαρακτηριστικό ότι φέτος σε επένδυση ύψους 2 εκατομμυρίων ευρώ προχώρησε ο όμιλος ΑΓΕΤ ΗΡΑΚΛΗΣ στο εργοστάσιο στο Μηλάκι Αλιβερίου με στόχο την προώθηση των αρχών της κυκλικής οικονομίας. Η επένδυση αφορά τη δημιουργία υποδομών επεξεργασία και αξιοποίηση της βιομάζας ως εναλλακτικό καύσιμο, υποκαθιστώντας ορυκτά καύσιμα και μειώνοντας τις παραγόμενες εκπομπές διοξειδίου του άνθρακα του εργοστασίου (CO2) κατά 70.000 τόνους ετησίως. Με την ολοκλήρωση του έργου αυτού τον Νοέμβριο του 2020 75.000 τόνοι κλαδεμάτων και άλλης βιομάζας σε ετήσια βάση θα μπορούν να αξιοποιηθούν ως εναλλακτικό καύσιμο, αποφέροντας πολλαπλά οφέλη για το περιβάλλον. Αξίζει να σημειωθεί ότι μέσα από την προώθηση αρχών της κυκλικής οικονομίας στη διαχείριση απορριμμάτων επιτυγχάνεται περιορισμός του συνολικού όγκου σκουπιδιών που οδηγούνται σε ταφή και η επακόλουθη εξοικονόμηση πολύτιμου χώρου που οδηγεί σε επέκταση του χρόνου ζωής των Χώρων Υγειονομικής Ταφής Αποβλήτων/Υπολειμμάτων (ΧΥΤΑ/Υ), ενώ μειώνεται και η εισαγωγή στη χώρα και η χρήση ορυκτών καυσίμων (κάρβουνου και petcoke). Σύμφωνα, δε, με όσα ανέφερε ο πρόεδρος του ΣΕΠΑΝ στην ετήσια τακτική γενική συνέλευση του συνδέσμου, οι εταιρείες- μέλη του «δεν περιμένουν τα πάντα από το κράτος, αλλά επενδύουν πρώτες στο μέλλον προς όφελος όλων». Επικαλέστηκε, μάλιστα, το Ηλεκτρονικό Μητρώο Αποβλήτων (ΗΜΑ) ως πρότυπο συνεργασίας μεταξύ της αγοράς και της αρμόδιας δημόσιας αρχής και έμπρακτο παράδειγμα της συνεισφοράς των εταιρειών μελών του ΣΕΠΑΝ. «Γι’ αυτό και είναι εξαιρετικής σημασίας η συνεπής εφαρμογή του, για την αντικειμενική καταγραφή και τεκμηρίωση των αποτελεσμάτων
Σ
ανακύκλωσης» τόνισε ο κ. Κονταξής και συμπλήρωσε ότι ο ΣΕΠΑΝ έχει καταθέσει συγκεκριμένες προτάσεις προκειμένου να αξιοποιηθούν τα οφέλη της κυκλικής οικονομίας για την οικονομία, την κοινωνία και το περιβάλλον. Μεταξύ άλλων έχει προτείνει αφενός τη συμμετοχή της βιομηχανίας ανακύκλωσης στο διοικητικό συμβούλιο του ΕΟΑΝ, αφετέρου τη δημιουργία μιας μόνιμης επιτροπής διαβούλευσης με το υπουργείο Περιβάλλοντος και Ενέργειας με κοινό στόχο να αξιοποιηθεί από την πολιτεία η εμπειρία της βιομηχανίας ανακύκλωσης και να προωθηθούν οι λύσεις στα χρόνια προβλήματα. Επίσης ο πρόεδρος του ΣΕΠΑΝ αναφέρθηκε στην ανάγκη για: ■ Ορθή καταγραφή των ποσοτικών και ποιοτικών δεδομένων της διαχείρισης αποβλήτων με την αξιοποίηση του Ηλεκτρονικού Μητρώου Αποβλήτων και την περαιτέρω ανάπτυξή του. ■ Προτυποποίηση διεργασιών και προϊόντων ανακύκλωσης παράλληλα με τη δημιουργία δευτερογενών αγορών για τα προϊόντα αυτά.
■ Προώθηση και ουσιαστική ενθάρρυνση της βιομηχανικής συμβίωσης. ■ Ενεργοποίηση της επιβολής τέλους ταφής, σύμφωνα με το άρθρο 43 του Ν.4042/2012. ■ Ενίσχυση της ενεργειακής αξιοποίησης αποβλήτων ως εναλλακτικής επιλογής της ταφής. ■ Εναρμόνιση του εθνικού θεσμικού πλαισίου με το ευρωπαϊκό θεσμικό πλαίσιο για την ενεργειακή αξιοποίηση αποβλήτων. ■ Διαχείριση των βιοαποβλήτων με την ενεργοποίηση του πλαισίου για τη χωριστή συλλογή τους και την ανάπτυξη δικτύων για την ανάκτησή τους. Μάλιστα απευθυνόμενος στον υπουργό Περιβάλλοντος και Ενέργειας που παρίστατο στην εκδήλωση τόνισε ότι οι πόροι από το Ταμείο Ανάκαμψης της Ε.Ε. είναι μια μεγάλη ευκαιρία και για τη στήριξη της κυκλικής οικονομίας. «Είναι και η ευθύνη να σχεδιαστεί με όρους μακροπρόθεσμης βιωσιμότητας η αναπτυξιακή δυναμική της χώρας. Επένδυση στην κυκλική οικονομία σημαίνει επένδυση σε ένα κοινό ελπιδοφόρο μέλλον, με βιώσιμη ανάπτυξη για όλους, σε όλη την Ελλάδα.
«Η κυκλική οικονομία είναι ζωτικής σημασίας αναγκαιότητα για τη χώρα και τους πολίτες της και όχι μια πολυτέλεια που μπορεί να περιμένει. Δεν έχουμε ούτε λεπτό για χάσιμο»
14
58
5-6 Σεπτεμβρίου 2020
Οικονομικό Forum
ΑΝΑΠΤΥΞΗ, ΔΗΜΌΣΙΑ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΕΜΒΌΛΙΑ:
Πολιτικές πρόληψης στην εποχή υεργετικές για την κοινωνία και την οικονομία είναι οι πολιτικές πρόληψης, καθώς συμβάλλουν καταλυτικά στη μείωση της νόσησης και της ανάγκης πρόσβασης στο σύστημα υγείας. Ουσιαστικά πέρα από τη συνεισφορά του στη διασφάλιση της δημόσιας Υγείας. λειτουργούν ως μοχλοί εξοικονόμησης πόρων, παραγωγικών ωρών εργασίας για αυτούς που πλέον δεν θα νοσήσουν αλλά και τους φροντιστές τους. Ειδικά εν όψει της νέας σχολικής χρονιάς και της ανάγκης να χτιστούν «αναχώματα» έναντι και των άλλων γνωστών νοσημάτων, ή παιδικών ασθενειών (γρίπη, ιλαρά, μηνιγγίτιδα Α,B, C κ.ά.) η προώθηση της πρόληψης και των εμβολιασμών είναι εκ των ων ουκ άνευ. Αυτό τονίζει μιλώντας στην ειδική έκδοση της «Εφ.Συν.» η Γαρυφαλλιά Πουλάκου, παθολόγος-λοιμωξιολόγος, επίκουρη καθηγήτρια ΕΚΠΑ (Γ΄ Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική) στο ΓΝΝΘΑ «Η Σωτηρία», που αποτέλεσε και αποτελεί μια από τις πλέον βασικές δομές για τη διαχείριση της πανδημίας. Οπως σημειώνει, «η διατήρηση παραγωγικού και υγιούς του πληθυσμού, αποτελεί εγγύηση και για τη διατήρηση της οικονομίας, ενώ ο μελλοντικός σχεδιασμός εμβολίων πιθανότατα θα περιλαμβάνει την εκτίμηση της αποτελεσματικότητάς τους σε σενάρια πανδημίας». ● Πώς η πολιτική πρόληψης μπορεί να διασφαλίσει οικονομίες κλίμακας στο σύστημα υγείας; Ο εμβολιασμός είναι μια νίκη της Ιατρικής έναντι των νόσων. Αποτελεί το κυριότερο εργαλείο για την πρωτογενή πρόληψη των ασθενειών και ένα από τα πλέον αποτελεσματικά από πλευράς κόστους μέτρα για τη δημόσια υγεία. Θεωρείται το σημαντικότερο προληπτικό μέτρο έναντι ασθενειών μετά την καθαρότητα του νερού. Η ανοσοποίηση μέσω των εμβολίων είναι η καλύτερη άμυνα που έχουμε απέναντι σε σοβαρές και ενίοτε θανατηφόρες μεταδοτικές ασθένειες, οι οποίες μπορούν να προληφθούν. Αυτή τη στιγμή υπάρχουν διαθέσιμα εμβόλια έναντι 25 ασθενειών. Χάρη σε εκτεταμένες εκστρατείες εμβολιασμού εξαλείφθηκε η ευλογιά, η Ευρώπη απαλλάχτηκε από την πολιομυελίτιδα και έχουν σχεδόν εξαλειφθεί πολλές άλλες ασθένειες. Τα συστήματα υγείας προστατεύονται μέσω της μείωσης της νοσηρότητας και της θνησιμότητας, της ανάγκης σε νοσηλεία και ειδικότερα σε εισαγωγή σε μονάδες εντατικής θεραπείας ή αυξημένης φροντίδας τόσο για το ίδιο το νόσημα όσο και για τις συννοσηρότητες του πάσχοντος. Σύμφωνα με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας (ΠΟΥ), χάρη στον εμβολιασμό προλαμβάνονται κάθε χρόνο 2-3 εκατομμύρια θάνατοι σε όλο τον κόσμο, και μειώνονται οι δαπάνες για την ειδική θεραπεία ασθενειών, π.χ. μέσω αντιμικροβιακών ή αντιιικών θεραπειών. Σε χώρες όπως η Αυστραλία που εφάρμοσαν πολύ γρήγορα το εμβόλιο έναντι του ιού των ανθρωπίνων κονδυλωμάτων είναι ήδη εμφανής η κατακρήμνιση της επίπτωσης καρκίνου του τραχήλου της μήτρας. ● Η επένδυση σε εμβόλια τι αποτύπωμα έχει στα οικονομικά της υγείας αλλά και συνολικά στην εθνική οικονομία; Η συμβολή των εμβολίων αποτυπώνεται σε τρία επίπεδα: α) άμεσο ιατρικό αποτέλεσμα στον εμβολιασθέντα β) άμεσα και έμμεσα υγειονομικά αποτελέσματα σε ατομικό και συλλογικό επίπεδο γ) άμεσα και έμμεσα υγειονομικά και μη-υγειονομικά αποτελέσματα σε επίπεδο πληθυσμού. Το αποτέλεσμα στο άτομο που εμβολιάζεται (πρόληψη νόσου) κατά κανόνα έχει αποδειχθεί στις μελέτες προ της κυκλοφορίας του εμβολίου. Το αποτέλεσμα σε συλλογικό επίπεδο (προστασία εμβολιασθέντων και μη εμβολιασθέντων, εκρίζωση της πηγής του λοιμογόνου παράγοντα) μελετάται
Συνέντευξη της ΓΑΡΥΦΑΛΛΙΑΣ ΠΟΥΛΑΚΟΥ, παθολόγου-λοιμωξιολόγου, επίκουρης καθηγήτριας ΕΚΠΑ (Γ΄ Πανεπιστημιακή Παθολογική Κλινική) στο ΓΝΝΘΑ
O εμβολιασμός αποτρέπει κάθε χρόνο 2-3 εκατομμύρια θανάτους σε όλο τον κόσμο
AP PHOTO / TED S. WARREN
Ε
εν μέρει πριν την κυκλοφορία αλλά κατά κανόνα μετά την κυκλοφορία του εμβολίου. Είναι αυτονόητο ότι η μείωση της νόσησης και της ανάγκης πρόσβασης στο σύστημα υγείας λειτουργούν ως εξοικονόμηση πόρων. Σημαντική επίσης είναι η εξοικονόμηση παραγωγικών ωρών εργασίας για αυτούς που πλέον δεν θα νοσήσουν αλλά και τους φροντιστές τους. Σε επίπεδο ευρύτερου πληθυσμού ή χώρας, η εκτίμηση των μη-ιατρικών αποτελεσμάτων είναι δύσκολη, αλλά σημαντική. Με την πανδημία του κορονοϊού φάνηκε ξεκάθαρα πως η ύπαρξη ενός αποτελεσματικού εμβολίου θα διασφάλιζε τη διατήρηση της υγείας και βιωσιμότητας του συστήματος υγείας, ειδικά στις χώρες όπου το κύμα ήταν ιδιαίτερα ισχυρό. Επιπλέον, όμως, η διατήρηση παραγωγικού και υγιούς του πληθυσμού, αποτελεί εγγύηση και για τη διατήρηση της οικονομίας. Ο μελλοντικός σχεδιασμός εμβολίων πιθανότατα θα περιλαμβάνει την εκτίμηση της αποτελεσματικότητάς τους σε σενάρια πανδημίας. ● Υπάρχουν στοιχεία κόστους per capita εμβολιασμών και αντίστοιχα συνδεόμενων νοσηλειών σε ασθένειες που μπορούν να προληφθούν; Το μέσο κόστος για τον εμβολιασμό ενός ανθρώπου έναντι 17 νοσημάτων και ιών κατά τη διάρκεια της ζωής του φτάνει μέχρι τα 2.352 ευρώ, με το μέγιστο κόστος να αγγίζει τα 4.262 ευρώ για γυναίκα με συννοσηρότητες. Στην Ελλάδα, το αντίστοιχο μέσο κόστος εμβολισμού βάσει του Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμού ανέρχεται στα 1.355 ευρώ για ένα ενήλικα άνδρα και στα 1.651 ευρώ για μία ενήλικη γυναίκα, με το μέγιστο κόστος να αγγίζει τα 2.871 ευρώ για άνδρα με συννοσηρότητες που ανήκει σε ειδικές ομάδες. Το κόστος per capita υπολογίζεται σε 11.1 ευρώ και το κόστος ανά γέννη-
ση εκτιμάται σε 1,430 ευρώ. Το κόστος αυτό είναι αντικειμενικά ιδιαίτερα χαμηλό αν αναλογιστούμε, για παράδειγμα, ότι το μέσο κόστος νοσηλείας για πνευμονία στην Ελλάδα ξεπερνά τα 7.000 ευρώ. Ο εμβολιασμός έναντι του ροταϊού έχει οδηγήσει σε ετήσια εξοικονόμηση 63 εκατ. ευρώ στη Γαλλία και 67-80 εκατ. ευρώ στην Ιταλία καθώς αποφεύγονται πάνω από 87.000 νοσηλείες τον χρόνο. ● Ποιο το συνολικό κόστος εμβολιασμού στην Ελλάδα; Το συνολικό κόστος εμβολιασμού στην Ελλάδα για το 2018 ανήλθε στα 135 εκατ. ευρώ βάσει στοιχείων ΕΟΠΥΥ, ποσό που αντιστοιχεί μόλις στο 1,3% της δημόσιας χρηματοδότησης για δαπάνες υγείας σύμφωνα με τα στοιχεία του ΟΟΣΑ. Το ποσό αυτό εκτιμάται στα 160 εκατ. ευρώ για το 2019 φτάνοντας περίπου τα 200 εκατ. το 2020. Ο μέσος όρος στην Ευρώπη υπολογίζεται σε 3% της δημόσιας χρηματοδότησης για τη δημόσια υγεία. Η αύξηση της εμβολιαστικής κάλυψης έναντι ροταϊού, έρπητα ζωστήρα, HPV, γρίπης και πνευμονιόκοκκου (όλα πλην ενός εμβόλια για ενήλικες) αναμένεται να επιφέρει μικρή μόνο αύξηση της ολικής δαπάνης για την υγεία (κατά 0,10% ώς το 2023) σύμφωνα με ένα μαθηματικό μοντέλο. ● Η ένταξη των εμβολίων στη συνολική φαρμακευτική δαπάνη με τους δεδομένους περιορισμούς που έχει και με το δραστικό της περιορισμό τα τελευταία χρόνια πως επηρεάζει, αν επηρεάζει τις πολιτικές πρόληψης και εμβολιασμού; Δεν έχουν υπάρξει περιορισμοί στη συνταγογράφηση ή την αποζημίωση εμβολίων τα τελευταία έτη. Η συνολική οικονομική κρίση και ο τρόπος που επηρέασε τον καταρράκτη της φροντίδας υγείας είχε πιθανώς μεγαλύτερο αντίκτυπο
Οικονομικό Forum
59
5-6 Σεπτεμβρίου 2020
15
στην πρόσβαση του κοινού σε ιατρούς-δομές με εμπειρία στην πρόληψη και έφερε την πρόληψη σε δεύτερο πλάνο όσον αφορά στους ενήλικες. Σε περιόδους όπου η πρόσβαση στον οικογενειακό ιατρό μπορεί να είναι δυσχερής, (απώλεια ασφαλιστικής ικανότητας-έλλειψη χρόνου στον ενήλικα που είναι σε παραγωγική ηλικία ή με επαπειλούμενη εργασία, μείωση του αριθμού συμβεβλημένων ιατρών), αποτελεί προτεραιότητα του συστήματος υγείας να βρει εναλλακτικούς τρόπους εφαρμογής των εμβολιαστικών προγραμμάτων του. Ακρογωνιαία είναι η προαγωγή των εμβολιασμών από την Πρωτοβάθμια Φροντίδα Υγείας, η εξασφάλιση της πρόσβασης του πληθυσμού σε αυτή, ο σχεδιασμός ειδικών προγραμμάτων που στοχεύουν σε κοινωνικά και ιατρικά ευπαθείς ομάδες και η εφαρμογή στρατηγικών μαζικού εμβολιασμού. Η εξασφάλιση της διαρκούς εκπαίδευσης και ευαισθητοποίησης των ιατρών που ασκούν πρωτοβάθμια φροντίδα είναι εξαιρετικά σημαντική. Οι περισσότερες μελέτες δείχνουν ότι οι ασθενείς σε μεγάλο ποσοστό αναφέρουν ότι δεν εμβολιάζονται διότι δεν τους το συστήνει ο ιατρός τους. Η ενσωμάτωση του προληπτικού εμβολιασμού στον ενήλικα σε κάθε ευκαιρία επαφής του με το σύστημα υγείας είναι μια βασική συνιστώσα που εξασφαλίζει την απρόσκοπτη συνέχιση των εμβολιασμών ακόμη και σε περιόδους κρίσης. Το κονδύλι της πρόληψης που θα διατεθεί στο μέλλον στη χώρα μας είναι σημαντικό, γιατί θα διασφαλίσει τη χρηματοδοτική βιωσιμότητα του εμβολιασμού, σε ένα ενδεχόμενα ανταγωνιστικό περιβάλλον ζήτησης εμβολίων από τη διεθνή αγορά, εν μέσω πανδημικών φαινομένων. Επίσης θα εξασφαλίσει: ■ την ανάπτυξη δράσεων για την ενημέρωση του κοινού, ■ για τη στόχευση ομάδων του πληθυσμού με χαμηλή εμβολιαστική κάλυψη, ■ τη δημιουργία κέντρου καταγραφής της εμβολιαστικής κάλυψης τη θεσμοθέτηση και παρακολούθηση εμβολιαστικών στόχων. ● Υπάρχουν στοιχεία για την ωφέλεια στην οικονομία τα τελευταία χρόνια από τις πολιτικές πρόληψης και εμβολιασμών; Μελέτη του Κέντρου Λοιμωδών Νοσημάτων των ΗΠΑ (CDC) αναφέρει ότι για κάθε δολάριο που δαπανάται για τον εμβολιασμό κατά την παιδική ηλικία, εξοικονομούνται 3 δολ. όσον αφορά το άμεσο κόστος και 10 δολ. όσον αφορά το συνολικό κόστος για την κοινωνία. Μελέτη του 2014 στην Ολλανδία έδειξε ότι ο εμβολιασμός των ενηλίκων άνω των 50 ετών έναντι διφθερίτιδας, τετάνου, κοκκύτη, εποχικής γρίπης, πνευμονικόκκου και έρπητα ζωστήρα, είναι μια επένδυση που επιστρέφει στο κράτος εις το τετραπλάσιο το ποσό που επένδυσε στο εμβολιαστικό πρόγραμμα. ● Αντίθετα η υστέρηση σε εμβολιαστικές πολιτικές πόσο κοστίζει άραγε; Με δεδομένα του Αμερικανικού Κέντρου Πρόληψης Νοσημάτων, υπολογίζεται ότι η χώρα ξοδεύει 27 δισ. δολ. ετησίως στη θεραπεία νοσημάτων που είναι δυνητικώς προλαμβανόμενα με εμβολιασμούς. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, το κόστος νοσηλείας για κάθε ασθενή που νόσησε από ιλαρά, νόσημα που υποδεικνύει υστέρηση στον εμβολιασμό (είτε ως αποτέλεσμα αντιεμβολιαστικής πρακτικής είτε απλώς ως απώλεια της δεύτερης δόσης εμβολίου) είναι 140.000 δολ. Σύμφωνα με ευρωπαϊκά δεδομένα το ετήσιο κόστος περίθαλψης της εποχικής γρίπης στην Ευρώπη εκτιμάται μεταξύ 5,9 και 27,7 δισ. δολ., ενώ το αντίστοιχο κόστος περίθαλψης των HPV σχετιζόμενων καρκίνων ανέρχεται στα 23 εκατ. ευρώ ανά έτος. Η υιοθέτηση μιας ολιστικής πολιτικής για την πρό-
ληψη και τον εμβολιασμό θα μπορούσε να αποσοβήσει σημαντικά κόστη για το ελληνικό σύστημα υγείας, αναλογικά με τα ανωτέρω δεδομένα. ● Σε περιπτώσεις κάποιων χρόνιων νοσημάτων που αφορούν άμεσα τον γενικό πληθυσμό υπάρχει δυνατότητα πρόληψης μέσω εμβολιασμών; Σήμερα αναγνωρίζεται όλο και περισσότερο η συσχέτιση οξείας λοίμωξης (που θα μπορούσε να προληφθεί με εμβολιασμό) με σοβαρά επακόλουθα και επιπλοκές συμπεριλαμβανομένου του θανάτου, σε ασθενείς που έχουν συννοσηρότητες, όπως σακχαρώδη διαβήτη και ανοσοκαταστολή. Ιδιαίτερο κίνδυνο διατρέχουν και οι υπερήλικες, οι οποίοι κινδυνεύουν μετά από οξεία νόσηση (π.χ. γρίπη ή πνευμονία) να εισέλθουν σε μια κατάσταση επιδεινούμενης «αδυναμίας», που κατακρημνίζει τη λειτουργική τους ικανότητα και αυτονομία, ενώ αυξάνει τον κίνδυνο νέων λοιμώξεων, διαβήτη και καρδιαγγειακών συμβαμάτων. Τα εμβόλια σε αυτό τον πληθυσμό έρχονται ως ένα μέτρο που ενισχύει την «υγιή γήρανση». Μια άλλη σημαντική πρόσφατη γνώση είναι ότι σε ώριμους ενήλικες και υπερήλικες, κάποιες λοιμώξεις αυξάνουν σημαντικά τον κίνδυνο καρδιαγγειακών συμβαμάτων (π.χ. έμφραγμα, σοβαρή αρρυθμία, καρδιακή ανεπάρκεια, αγγειακό εγκεφαλικό επεισόδιο) κατά την χρονική περίοδο που έπεται της λοίμωξης. Χαρακτηριστικό τέτοιο παράδειγμα είναι η συσχέτιση μεταξύ επεισοδίου έρπητα ζωστήρα (νόσου προλαμβανόμενης με εμβόλιο) και εμφάνισης αγγειακού εγκεφαλικού επεισοδίου με κίνδυνο που φτάνει το 127% την άμεση περίοδο μετά την εμφάνιση του έρπητα ζωστήρα. Η γρίπη θεωρείται σήμερα σημαντικός εκλυτικός παράγοντας για οξύ στεφανιαίο επεισόδιο και κολπική μαρμαρυγή. Μελέτη έδειξε ότι η πρόσφατη νόσηση από γρίπη ή «λοίμωξη αναπνευστικού» διπλασιάζει τον κίνδυνο εκδήλωσης εμφράγματος μυοκαρδίου. Από την άλλη πλευρά, πολλές μελέτες απέδειξαν ότι ο αντιγριπικός εμβολιασμός μειώνει τον κίνδυνο καρδιαγγειακών συμβαμάτων αλλά και τη θνησιμότητα σε ασθενείς πολλές νοσηρότητες, ενώ άλλες έδειξαν ότι ο αντιγριπικός εμβολιασμός μείωσε τις εισαγωγές και τους θανάτους από καρδιακή ανεπάρκεια, με προφανές όφελος για την οικονομία της υγείας. Ο εμβολιασμός έναντι της γρίπης, μειώνοντας κατά 29% τον κίνδυνο εμφράγματος μυοκαρδίου, έχει δείξει εξίσου ευεργετικά αποτελέσματα με καθιερωμένα προληπτικά μέτρα, όπως οι στατίνες (μείωση του κινδύνου κατά 36%), τα αντι-υπερτασικά φάρμακα (μείωση του κινδύνου κατά 15-18%) και η διακοπή του καπνίσματος (μείωση του κινδύνου κατά 26%). Σήμερα ο αντιγριπικός εμβολιασμός θεωρείται ανάμεσα στα σημαντικότερα θεραπευτικά μέτρα σε ασθενείς με καρδιακή νόσο. Σε ασθενείς με χρόνια αποφρακτική πνευμονοπάθεια, το πνευμονιοκοκκικό και το αντιγριπικό εμβόλιο μειώνουν σημαντικά την εμφάνιση πνευμονίας αλλά και τις εξάρσεις της νόσου με μείωση των επισκέψεων στον ιατρό και μείωση των εισαγωγών σε νοσοκομείο. Άλλες μελέτες απέδειξαν και υποτριπλασιασμό της χρήσης αντιβιοτικών σε αυτή την ευπαθή ομάδα ασθενών. Πολλές μελέτες έδειξαν επίσης ότι οι μεγάλης ηλικίας διαβητικοί που κάνουν το αντιγριπικό εμβόλιο έχουν χαμηλότερη θνησιμότητα και νοσηλείες για κάθε λόγο και σχετιζόμενες με πνευμονία και γρίπη. Είναι απολύτως σαφές ότι ο εμβολιασμός στις μεγάλες ηλικίες και σε άτομα με συννοσηρότητες, μειώνει έμμεσα το κόστος για την υγεία, μέσω της μείωσης της νοσηρότητας που οδηγεί σε ιατρικές επισκέψεις, συνταγογράφηση και νοσηλεία. Επιπλέον επηρεάζει ευμενώς το ίδιο το υποκείμενο νόσημα.
AP PHOTO / PAUL SANCYA
του Covid-19
ΕΘΝΙΚΌ ΣΎΣΤΗΜΑ ΎΓΕΙΑΣ:
Καλύτερη ποιότητα φροντίδας για τον ασθενή και μεγαλύτερη εξοικονόμηση πόρων ΤΗΝ ΑΝΑΓΚΗ νέου οράματος για ένα καλύτερο Εθνικό Σύστημα Υγείας με καλύτερη ποιότητα φροντίδας για τον ασθενή και μεγαλύτερη εξοικονόμηση πόρων για το κράτος θέτει ως βασική πρόκληση στον καιρό της πανδημίας η νέα πρόεδρος του PhRMA Innovation Forum (PIF) Greece και διευθύνουσα σύμβουλος της MSD Ελλάδας, Κύπρου, Μάλτας, Agata Jakoncic. Μιλώντας στο συνέδριο του Economist με θέμα τη γήρανση του πληθυσμού στη σκιά του Covid-19, που πραγματοποιήθηκε στις 23 Ιουλίου στο Grand Resort Lagonissi, σε πάνελ με τον υπουργό Υγείας, Β. Κικίλια, τόνισε ότι θα πρέπει «να προχωρήσουμε σε ένα σύστημα χρηματοδότησης όπου το κράτος ξοδεύει λιγότερα, ο ασθενής ξοδεύει λιγότερα, οι εταιρείες έχουν προβλέψιμα καθαρά έσοδα και τα αποτελέσματα στην υγεία είναι καλύτερα». «Η βελτίωση της υγείας του πληθυσμού είναι προαπαιτούμενο για οικονομική ανάπτυξη, σημείωσε προσθέτοντας ότι απαιτείται ένα νέο όραμα υγειονομικής περίθαλψης. Το όραμα αυτό για ένα νέο σύστημα υγειονομικής περίθαλψης, που θα χρειάζεται λιγότερους πόρους από το κράτος και θα παράγει καλύτερα αποτελέσματα για την υγεία, εδράζεται, σύμφωνα με τη νέα πρόεδρο του PhRMA Innovation Forum (PIF), που εκπροσωπεί 26 ηγέτιδες εταιρείες έρευνας και το 60% της ελληνικής φαρμακευτικής αγοράς, σε τέσσερις βασικές αρχές: ● Πρώτον, μια ολιστική προσέγγιση με έμφαση στη δημόσια υγεία και την πρωτοβάθμια υγειονομική περίθαλψη. ● Δεύτερον, ένα συνεκτικό σχέδιο για την καταπολέμηση των υγειονομικών ανισοτήτων, ιδιαίτερα σε σχέση με κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες. ● Τρίτον, έμφαση σε πολιτικές που βασίζονται σε στοιχεία. Η εισαγωγή ψηφιακών λύσεων και η αξιοποίηση δεδομένων ηλεκτρονικής συνταγογράφησης μπορούν να οικοδομήσουν ένα οικοσύστημα ανάλυσης δεδομένων που μπορεί να αναδείξει την Ελ-
λάδα σε διεθνές κέντρο αριστείας. ● Τέταρτον, την ύπαρξη ισχυρής βούλησης για την εφαρμογή μεταρρυθμίσεων που ελαχιστοποιούν τις στρεβλώσεις στην αγορά και προωθούν μια προσέγγιση με επίκεντρο τον ασθενή. Σύμφωνα με την Agata Jakoncic, η εφαρμογή των κατάλληλων διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων θα μπορούσε να οδηγήσει τον ΕΟΠΥΥ ώστε να αποζημιώνει ετησίως περίπου 0,5 δισ. λιγότερα σε δαπάνες για φαρμακευτική περίθαλψη από τις τρέχουσες δαπάνες του, αποδίδοντας καλύτερα αποτελέσματα για την υγεία των ασθενών. «Το όφελος θα ήταν σημαντικό και για τους ασθενείς, καθώς θα μπορούσαν να εξοικονομηθούν τουλάχιστον 100 εκατ. σε συμμετοχές ασθενών» ανέφερε και πρόσθεσε ότι «η αύξηση του προσδόκιμου ζωής κατά 1 έτος συνδέεται με το 4% του ΑΕΠ». Επίσης, όπως ανέφερε η πρόεδρος του PIF, πρόσθετες διαρθρωτικές μεταρρυθμίσεις που θα μείωναν την υπέρβαση της φαρμακευτικής δαπάνης τα επόμενα τρία χρόνια θα μπορούσαν να περιλαμβάνουν: ■ Ενα οικοσύστημα βασισμένο σε δεδομένα, όπως δεδομένα ηλεκτρονικής συνταγογράφησης της ΗΔΙΚΑ, δεδομένα αποτελεσμάτων ασθενών από μητρώα, «πραγματικά δεδομένα» (real-world evidence, RWE) και κλινικές δοκιμές, που μπορούν να επιτρέψουν επιλογές πολιτικών υγείας σχετικά με την κατανομή πόρων και τον έλεγχο του όγκου. ■ Η ενίσχυση των δυνατοτήτων του δημόσιου τομέα μπορεί να οδηγήσει σε αποτελεσματικούς ελέγχους όγκου και συμφωνίες διαπραγμάτευσης που θα μπορούσαν να καθορίσουν τον όγκο και την αξία της αποζημιούμενης φροντίδας. ■ Οι αποτελεσματικές διαδικασίες Αξιολόγησης Ιατρικής Τεχνολογίας (ΗΤΑ) μπορούν να διασφαλίσουν ότι κάθε νέο φάρμακο θα έχει απόφαση αποζημίωσης εντός ενός έτους από την έγκρισή του, έτσι ώστε οι Ελληνες ασθενείς να μη στερούνται των καινοτομιών που χρειάζονται.