ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: ΠΕΤΡΟΣ ΧΥΤΗΡΗΣ
ΕΛΕΥΣΙΝΑ 2021 ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΉ ΠΡΩΤΕΎΟΎΣΑ ΤΉΣ ΕΎΡΩΠΉΣ
Τα σύγχρονα μυστήρια της Ελευσίνας Πώς η πόλη που κέρδισε τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης 2021 προσπαθεί να κάνει τη μετάβαση στην EUphoria ΤΟΝ ΝΟΕΜΒΡΙΟ ΤΟΥ 2016 η μικρή Ελευσίνα με τη μεγάλη Ιστορία έκανε την έκπληξη. Κέρδισε τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης 2021. Η μία από τις πέντε ιερές πόλεις της αρχαιότητας, ταυτισμένη με τη λατρεία της θεάς Δήμητρας και της κόρης της Περσεφόνης, η πόλη όπου τελούνταν τα Ελευσίνια Μυστήρια «μέσω των οποίων αποβάλαμε τον άγριο τρόπο ζωής και μορφωθήκαμε και εκπολιτιστήκαμε», όπως αναφέρει ο Κικέρων στο «Περί νόμων», η πόλη των προσφύγων αρχικά, των εσω-
τερικών μεταναστών-εργατών στη συνέχεια, το φυσικό λιμάνι με την εύφορη γη και το ειδυλλιακό τοπίο συνδέθηκε, στα μέσα του 20ού αιώνα, με τη βιομηχανική ανάπτυξη και την περιβαλλοντική ρύπανση. Στα τέλη της δεκαετίας του 1960 είχαν συγκεντρωθεί 2 ναυπηγεία, 2 εργοστάσια παραγωγής τσιμέντου, 2 χαλυβουργεία, 2 διυλιστήρια μαζί με μικρές και μεγαλύτερες βιομηχανίες. Βρισκόμαστε ακριβώς στο μεσοδιάστημα μέχρι την κορύφωση του γεγονότος όταν, σύμφωνα με το
πρόγραμμα, θα ζήσουμε την πομπή της «Μετάβασης στην EUphoria» να διασχίζει, για μία και μοναδική φορά, τα 21 χιλιόμετρα της Ιεράς Οδού περίπου δύο χιλιάδες χρόνια μετά την τελευταία φορά που οι μύστες διέσχισαν τον ίδιο δρόμο. Η σύγχρονη πομπή θα αποτελείται από Ευρωπαίους πολίτες, καλλιτέχνες, δημιουργούς, φορείς, θα μεταφέρει το μήνυμά της αλλά θα συμβολίζει τη μετάβαση, τον πηγαιμό μας σε έναν άλλο τόπο, σε μια διαφορετική κατάσταση. Συνέχεια στη σελίδα 2
ΜΕ ΤΗΝ ΕΥΓΕΝΙΚΗ ΧΟΡΗΓΙΑ
ΕΛΕΥΣΙΝΑ 2021
2/36
1-2 Δεκεμβρίου 2018 Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤΖΕΒΕΛΕΚΟΥ
Στιγμιότυπο από την πορεία στην Ελευσίνα στο πλαίσιο του σπονδυλωτού έργου «Αποθέματα: Inventoy», των Τζένυ Αργυρίου και Βασίλη Γεροδήμου
ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΟΥΣΚΟΥΤΗΣ
Συνέχεια από την 1η σελίδα Στις σελίδες που ακολουθούν δεν αναφερόμαστε στα καλλιτεχνικά γεγονότα που θα δούμε το 2021 αλλά στο εγχείρημα που επιχειρείται σε μια πόλη-«λαβωματιά της Ιστορίας», όπως λέει ο Φίλιππος Κουτσαφτής στην «Αγέλαστο Πέτρα», η οποία συμπυκνώνει τα χαρακτηριστικά της σύγχρονης Ευρώπης που έχει άμεση ανάγκη να αλλάξει. Μέσα από τα κείμενα της υπουργού Πολιτισμού Μυρσίνης Ζορμπά, της καλλιτεχνικής διευθύντριας Κέλλυς Διαπούλη, συνεργατών της ΠΠΕ και πολιτών προσπαθήσαμε να αποτυπώσουμε την ουσία της 4ης Πολιτιστικής Πρωτεύουσας που φιλοξενεί η χώρα μας το 2021, χρονιά εορτασμού των 200 χρόνων από την Ελληνική Επανάσταση. Με προϋπολογισμό 24 εκατ. ευρώ το καλλιτεχνικό πρόγραμμα χρηματοδοτείται από την Περιφέρεια Αττικής (7,5 εκατ.), τον δήμο (7,5 εκατ.), το ΥΠΠΟΑ (3) και χορηγικά σχήματα (6 εκατ.). Τα έργα υποδομών που έχουν ενταχθεί στον επιχειρησιακό σχεδιασμό του δήμου αγγίζουν τα 21 εκατ. ευρώ, καθώς περιλαμβάνουν -εκτός από τα κτίρια της ΠΠΕ- αναπλάσεις χώρων πρασίνου, άθλησης, έργα περιβαλλοντικής αναβάθμισης, ανάμεσά τους και του παραλιακού μετώπου που θα υλοποιηθούν σε συνεργασία με την Περιφέρεια Αττικής, τον φορέα διαχείρισης του λιμανιού και το αρμόδιο υπουργείο. Το πρώτο μέρος προχωρά σταθερά, στις υποδομές τα χρονοδιαγράμματα είναι ασφυκτικά. Από τη σκοτεινιά των προηγούμενων δεκαετιών πώς φτάσαμε στη «Μετάβαση στην EUphoria»; Οι εργατικοί και οι περιβαλλοντικοί αγώνες των κατοίκων -30.000 στην Ελευσίνα, 100.000 στην ευρύτερη περιοχή του Θριάσιου Πεδίου-, τα «Αισχύλεια» και τα εικαστικά έργα μεγάλης κλίμακας που φιλοξενούνται στο Ελαιουργείο από τα μέσα του 2000, το ντοκιμαντέρ του Φίλιππου Κουτσαφτή «Αγέλαστος Πέτρα», σταθμός στην ιστορία του ελληνικού κινηματογράφου που ταξίδεψε σε όλο τον κόσμο την Ελευσίνα, η σταθερή ενίσχυση του δήμου σε συλλόγους νεολαίας, λαογραφικούς, καλλιτεχνικά προγράμματα και η σταθερή επένδυση στον πολιτισμό του 5%-6% του ετήσιου προϋπολογισμού, μαζί με τους νέους και τους ενεργούς πολίτες που δραστηριοποιήθηκαν εθελοντικά σε ομάδες από το 2010 για να προβάλουν το πολιτιστικό απόθεμα της πόλης τους, έφεραν την Ελευσίνα στο κέντρο της Ευρώπης και στο νέο σημείο εκκίνησής της στον 21ο αιώνα.
Πόλη-καθρέφτης για τα ζητήματα της Ευρώπης Ο ΦΑΚΕΛΟΣ ΥΠΟΨΗΦΙΟΤΗΤΑΣ της Ελευσίνας ως Ευρωπαϊκής Πολιτιστικής Πρωτεύουσας προκάλεσε, όταν δημοσιοποιήθηκε, ιδιαίτερη εντύπωση σε όσους παρακολουθούμε το πεδίο της διεθνούς συζήτησης γύρω από τις πολιτισμικές σπουδές, την πολιτισμική πολιτική και την αναζωογόνηση των πόλεων. Διέθετε το όραμα ενός πρωτότυπου καλλιτεχνικού προγράμματος, γνώση και δημιουργική επεξεργασία, την πεποίθηση και αυτοπεποίθηση ότι η τέχνη και ο πολιτισμός μπορούν να είναι τα «κλειδιά» για την οικοδόμηση ενός βιώσιμου μέλλοντος. Ενιωθες πως άξιζε πραγματικά και ανεπιφύλακτα τη διάκριση που του επιφυλάχθηκε και τα εχέγγυα της επιτυχίας στο απαιτητικό επίπεδο του ευρωπαϊκού ανταγωνισμού. Αυτός πρέπει να συνεχίσει να είναι, κατά τη γνώμη μου, ο σκληρός πυρήνας του συμβολικού κεφαλαίου που διαθέτει το όλο εγχείρημα, διότι ασφαλώς στη συνέχεια υπεισέρχονται πολλοί παράγοντες, δρώντες και συΤης ΜΥΡΣΙΝΗΣ νέργειες προκειμένου να υλοποιηθεί. ΖΟΡΜΠΑ, Ωστόσο, όλο το οικοδόμημα που έχει αρχίσει να συγκροτείται από την επιυπουργού λογή της πόλης και μετά, σε επίπεδο Πολιτισμού θεσμικό, οικονομικό, τεχνικό, επικοικαι Αθλητισμού νωνιακό κ.λπ., προκειμένου η πόλη να φέρει σε πέρας αυτό που η αρχική ομάδα οραματίστηκε, πρέπει να διαφυλάσσει τον βασικό πυρήνα, τη θεμελιώδη συνθήκη. Αυτό σημαίνει ότι όλες οι ενέργειες μαζί και καθεμιά χωριστά οφείλουν να διατηρούν και να ενισχύουν όσα προδιέγραφε ο φάκελος υποψηφιότητας. Είναι το σημείο αναφοράς από το οποίο δεν πρέπει να απομακρυνθούν οι πρωταγωνιστές, αν θέλουμε μια επιτυχημένη κατάληξη, που
Σημείο αναφοράς στο εγχείρημα της πολιτιστικής πρωτεύουσας πρέπει να παραμείνει ο φάκελος υποψηφιότητας θα μας κάνει να ξεχάσουμε τα δυσάρεστα παραδείγματα του παρελθόντος, Θεσσαλονίκη και Πάτρα, που άφησαν βαθιά τραύματα. «Πώς θα ήταν μια πόλη αν η τέχνη και ο πολιτισμός βρίσκονταν στο επίκεντρο κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας;», ρωτούσε ο φάκελος υποψηφιότητας και σ’ αυτό έδινε μια σειρά από εύστοχες και πειστικές απαντήσεις, συγκροτώντας το αφήγημα της πόλης. Αυτό ακριβώς το υπαρξιακό ερώτημα οφείλει να διαπερνά κάθε καθημερινή λειτουργία και κάθε απόφαση, είτε αυτές αφορούν την οργάνωση και τις διοικητικές πράξεις, είτε τις υποδομές, τις χρηματοδοτήσεις, τα επιχειρησιακά σχέδια, τα χρονοδιαγράμματα, τις κοστολογήσεις, τις αρμοδιότητες, τις συνεργασίες. Πολύ απλά, διότι όλες αυτές οι κατοπινές ενέργειες γίνονται για ένα και μόνο λόγο: για να εκπληρώσουν το αρχικό όραμα και να μετατρέψουν μια πόλη όπως η Ελευσίνα σε πόλη ευφορίας, βιώσιμη, συμμετοχική, με αναπτυξιακό προσανατολισμό. Μια πόλη που όσοι την κατοικούν συμμετέχουν στη διαμόρφωση των αποφάσεων του μέλλοντός της, με συνάψεις σε όλο τον έξω κόσμο και με ανθρώπους που αναζητούν νέες προοπτικές, με πρωτοβουλίες που θέτουν εναλλακτικές προτάσεις και λύσεις, μια πόλη-καθρέφτη που αντανακλά τα ζητήματα που απασχολούν σήμερα την Ευρώπη και που οι πολίτες αναλαμβάνουν την ευθύνη να λύσουν προς όφελος του πολιτισμού και της δημοκρατίας. Σ’ αυτή την προσπάθεια θα είμαστε παρόντες και συμμέτοχοι με όλη μας την καρδιά.
ΕΛΕΥΣΙΝΑ 2021
37/3
1-2 Δεκεμβρίου 2018 Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
Της ΒΕΝΑΣ ΓΕΩΡΓΑΚΟΠΟΥΛΟΥ ΤΟΝ ΒΡΗΚΑΜΕ στον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας. Ετσι κι αλλιώς, εκεί τον φανταζόμαστε όλοι τον Φίλιππο Κουτσαφτή. Μάλλον, όμως, αυθαίρετα. Γιατί η θρυλική πια ταινία του «Αγέλαστος πέτρα», το ντοκιμαντέρ του για την Ελευσίνα, μπορεί να μας φέρνει στον νου αρχαίες πέτρες, Μυστήρια και θεές, κυρίως τη Δήμητρα, αλλά η αλήθεια είναι ότι λατρεύτηκε από το κοινό γιατί είχε βρει έναν εντελώς προσωπικό τρόπο να μιλήσει για την πατρίδα του. Οι ήρωές του ήταν καθημερινοί, απλοί άνθρωποι. Η δικιά τους Ελευσίνα, το κομμάτι που ο καθένας είχε μέσα του, ιδιαίτερο και μοναδικό, ήταν αυτό που τελικά μιλούσε για όλα. Παρελθόν και παρόν. Θεούς και ανθρώπους. Ομορφιά και μόλυνση. Την εποχή που γύριζε την «Αγέλαστο πέτρα» –βγήκε το 2000, αλλά η προετοιμασία της κράτησε χρόνια– ο Φίλιππος Κουτσαφτής είχε κάνει, πάντως, τον αρχαιολογικό χώρο της Ελευσίνας «κάτι σαν το σπίτι του». Και εκεί ξαναβρέθηκε την Τρίτη 20 Νοεμβρίου, για να τραβήξει τον εσπερινό στην Παναγία τη Μεσοσπορίτισσα, που γιορτάζεται στα μισά της σποράς των δημητριακών. «Μεγαλύτερη ταύτιση με τη θεά Δήμητρα δεν γίνεται», λέει. «Το εκκλησάκι της βρίσκεται μέσα στον αρχαιολογικό χώρο, δίπλα στο τελεστήριο της Δήμητρας. Οι άνθρωποι έρχονται ακολουθώντας την ίδια διαδρομή με τους αρχαίους μύστες. Από την Ιερά Οδό στα Μεγάλα Προπύλαια, στα Μικρά Προπύλαια... Βεβαίως, είναι και ο μοναδικός δρόμος, δεν έχει αλλάξει από τότε». Πετύχαμε τον Φίλιππο Κουτσαφτή την πρώτη, ίσως, ανεπίσημη ημέρα γυρισμάτων της νέας του ταινίας. Αποφάσισε να κάνει ένα sequel της «Αγελάστου πέτρας». Η «Ελευσίνα 2021, Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης» ήταν η αφορμή. Η ιδέα, δική του αλλά και των ανθρώπων της ΠΠΕ, ήταν από τα ωραία στοιχεία του φακέλου υποψηφιότητας. «Αν δεν ήταν η ΠΠΕ, που μου δίνει τη δυνατότητα να έχω ό,τι χρειάζομαι, κυρίως ανθρώπους, θα ήταν ίσως δύσκολο να βρω τη δύναμη να ξεκινήσω κάτι καινούργιο», παραδέχεται. Αλλά, ενώ η ανάθεση της ταινίας έγινε πριν από δύο χρόνια, ακόμα δεν έχει υπογραφεί σύμβαση, για να πάρει φόρα, να τελειώνει τη δύσκολη δουλειά. «Υπάρχουν γραφειοκρατικά και χίλια δυο άλλα εμπόδια», λέει, «μιλάμε τώρα για Δημόσιο, ξέρετε πώς είναι τα πράγματα». Ευτυχώς, έχει μπροστά του δυο ολόκληρα χρόνια, η ταινία «υποτίθεται ότι θα παιχτεί προς το κλείσιμο των εκδηλώσεων». Είναι η αισιοδοξία του δημιουργού; Η εμπιστοσύνη ενός σκηνοθέτη στο θέμα του και στην έρευνα που έχει κάνει; Μας βάζει στη θέση μας. «Αλ-
Το sequel της «Αγελάστου Πέτρας» Ο Φίλιππος Κουτσαφτής, με αφορμή την πολιτιστική πρωτεύουσα, έχει ξεκινήσει γυρίσματα του νέου ντοκιμαντέρ για την Ελευσίνα με ήρωες ανθρώπους της πόλης, σύγχρονους αλλά και από το παρελθόν...
λιώς σχεδιάζεις την ταινία στο γραφείο σου, στην Αθήνα, αλλιώς τα βρίσκεις. Στο ντοκιμαντέρ κανείς δεν πάει με storyboard, πρέπει να είναι ανοιχτός στα πράγματα που του αποκαλύπτονται στο γύρισμα». Πόσο μάλλον που το sequel της «Αγελάστου Πέτρας»
πάλι σε ανθρώπους στηρίζεται. Η ταινία λέγεται «Οι Ελευσίνιοι» ή «Οι Ελευσίνιοι αφηγούνται». Πολύ πιο άμεσος τίτλος από την «Αγέλαστο πέτρα». «Είναι πορτρέτα ανθρώπων, συγχρόνων ή ακόμα και από το παρελθόν, την Ιστορία, που δεν ζουν πια.
Αυτοί πλέκουν την αλυσίδα της Ελευσίνας», εξηγεί ο Φίλιππος Κουτσαφτής. Μπορεί να είναι και οι προύχοντες της πόλης; Γελάει. «Φυσικά. Να μην αφήσουμε κανέναν απ’ έξω, τον δήμαρχο, ας πούμε. Θα είναι οπωσδήποτε και άνθρωποι που έχουν συμμετάσχει σε κάτι σημαντικό. Αλλά δεν θέλω αναγκαστικά μόνο εκείνους που ο βίος τους έχει κάτι το ηρωικό. Μπορεί να είναι και απλοί και καθημερινοί. Σε πρώτη φάση αυτό που με ενδιαφέρει είναι να κινηματογραφήσω όλα αυτά τα νέα παιδιά, που είχα βρει στην “Πέτρα” πριν από είκοσι χρόνια. Να δω πώς εξελίχτηκε το νήμα της ζωής τους. Αλλά και τους καινούργιους που πήραν τη σκυτάλη». Δεν θέλει να μας πει κατάλογο από πρόσωπα. Ισως γιατί από μόνος του δεν σημαίνει τίποτα. Λίγο να ξέρεις από ντοκιμαντέρ, καταλαβαίνεις πόσο εύθραυστες είναι οι on camera αφηγήσεις. «Πρέπει να συναντήσεις πολλές φορές τα πρόσωπά σου», εξηγεί ο σκηνοθέτης. «Πρέπει να κερδίσεις την εμπιστοσύνη τους. Πώς αλλιώς θα βγάλουν την αλήθειά τους, θα σου πουν, όπως εκείνος ο Μικρασιάτης στην “Πέτρα”, “είμαστε μουσαφιρέοι”; Είχε πεθάνει η γυναίκα του, τίποτα δεν είχε να περιμένει, μόνο να πεθάνει. Δεν σου βγαίνει κάτι τέτοιο από την πρώτη μέρα...». Δεν αρνείται ότι η τεράστια επιτυχία της «Πέτρας» ίσως να ’ναι κι ένα βάρος πάνω του. «Μου όρισε τη ζωή. Δεν πρόκειται ούτε να το αρνηθώ ούτε να το ξεχάσω. Από τη νέα, όμως, ταινία θα μείνει αν μη τι άλλο ένα πολύ μεγάλο αρχείο των ανθρώπων της πόλης. Μια κληρονομιά στην πόλη. Η ταινία θα είναι 8090 λεπτά, αλλά εμείς θα παραδώσουμε ένα τεράστιο υλικό. Μακάρι να είχα βρει κι εγώ, όταν γύριζα την “Αγέλαστο Πέτρα”, κάτι αντίστοιχο, που να είχε γίνει χρόνια πριν. Πόσο πολύτιμο θα ήταν».
ΕΛΕΥΣΙΝΑ 2021
4/38
1-2 Δεκεμβρίου 2018 Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
Συνέντευξη H Κέλλυ Διαπούλη, καλλιτεχνική διευθύντρια της «Ελευσίνα 2021», βρέθηκε στην πόλη το 2014. Μαζί με επιστήμονες και ενεργούς πολίτες, κατ’ αρχάς ομάδες εθελοντών με γνώσεις και πτυχία, συσπειρώθηκαν, δραστηριοποιήθηκαν για να αναδείξουν την άλλη πτυχή της πόλης, να της δώσουν την ώθηση που της αξίζει στο σύγχρονο γίγνεσθαι. Με την υποστήριξη των δημοτικών και περιφερειακών αρχών έβαλαν στόχο τον τίτλο της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας της Ευρώπης 2021. Η ίδια ασχολήθηκε με τη διαμόρφωση της κεντρικής ιδέας και του καλλιτεχνικού προγράμματος από την αρχή, παρουσίασε τον φάκελο της υποψηφιότητας στην Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τελικά η Ελευσίνα έκανε τη διαφορά και κέρδισε ομόφωνα τον τίτλο. Είναι θεατρολόγος και πολιτιστική διαχειρίστρια στους τομείς πολιτιστικής δικτύωσης, διεθνών πολιτιστικών συνεργασιών, επιμέλειας και οργάνωσης διεθνών προγραμμάτων. Γνωρίζει απόλυτα την κατεύθυνση του προγράμματος «Μετάβαση στην EUphoria» που έχει στόχο τη μετάβαση της πόλης σε μια νέα εποχή με την τέχνη και τον πολιτισμό στο επίκεντρο κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας. Η Κέλλυ Διαπούλη μιλάει χαμηλόφωνα, λατρεύει τον σύγχρονο πολιτισμό και την Ελευσίνα όπου μετακόμισε, παντρεύτηκε και ζει μόνιμα.
ΚΕΛΛΥ ΔΙΑΠΟΥΛΗ, καλλιτεχνική διευθύντρια της «Ελευσίνα 2021»
Στη ΒΑ
“
Δεν φτιάχνουμε ένα πρόγραμμα που υλοποιείται το 2021, οικοδομούμ νέους πολιτιστικού θεσμούς και, μέσα από τα καλλιτεχνικ έργα, χτίζουμε νέες πολιτισμικές συνήθ για τους κατοίκους Το 2021 είναι το σημείο σταθμός όπ η διαδικασία θα γίν ορατή. Στη συνέχει ορισμένα στοιχεία θα εξακολουθήσου ως θεσμοί
Η τέχνη στο επίκεντρο κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας Ο φάκελος υποψηφιότητας με τον οποίο πείσατε τα μέλη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής προβάλλει, χωρίς διάθεση ωραιοποίησης, τα ζητήματα που αντιμετωπίζει η Ελευσίνα και κυρίως το θέμα της ρύπανσης του περιβάλλοντος που έχει υποστεί από τις μεγάλες βιομηχανίες. Ποια ήταν η προσέγγιση που ακολουθήσατε; Ο φάκελος στηρίζεται σε συγκεκριμένα κριτήρια. Κατ’ αρχάς, αν ο στρατηγικός σχεδιασμός που προτείνεις έχει τη δυνατότητα να αλλάξει την πόλη και να παραμείνει βιώσιμος. Δεύτερον, αν τα ζητήματα που θίγεις έχουν ευρωπαϊκό ενδιαφέρον. Η προσέγγιση που ακολουθήσαμε ήταν να δούμε τα χαρακτηριστικά της πόλης και ποια από αυτά μπορούν να επικοινωνήσουν με τα σύγχρονα ζητήματα της Ευρώπης. Το πρώτο είναι το θέμα του περιβάλλοντος. Η Ελευσίνα είναι συνώνυμο της ρύπανσης, πόλη που έχει ταλαιπωρηθεί και ταλαιπωρείται στην προσπάθεια να διεκδικήσει καλύτερη ποιότητα ζωής και καλύτερο περιβάλλον, το οποίο είναι κομβικό
ζήτημα για όλο τον κόσμο. Το δεύτερο είναι η προσφυγιά, η μετανάστευση και τα πολιτικά ζητήματα. Η Ελευσίνα έχει διαμορφωθεί από τους Μικρασιάτες πρόσφυγες και την εσωτερική μετανάστευση ανθρώπων που ήρθαν για να δουλέψουν στα εργοστάσια. Το προσφυγικό σήμερα είναι κεντρικό θέμα στην Ευρώπη. Και το τρίτο είναι η εργασία. Πώς η κρίση αναδιατάσσει τις εργασιακές σχέσεις, πώς η ανεργία πλήττει τους νέους και τις ευπαθείς ομάδες. Η Ελευσίνα αντιμετωπίζει αυτά τα ζητήματα και είναι η κατεξοχήν πόλη που ταυτίζεται με το εργατικό κίνημα και τον εργάτη. Το πρόγραμμά μας «Μετάβαση στην EUphoria» σηματοδοτεί την ανάγκη τόσο της πόλης όσο της χώρας και της Ευρώπης να αλλάξουν ριζικά και να περάσουν στο αναπτυξιακό μοντέλο που εμπεριέχει τη βιωσιμότητα, την αειφόρο ανάπτυξη και στο κέντρο τον άνθρωπο. Η «EUphoria» είναι όρος που επινοήσαμε για να καταδείξουμε τη δύναμη της τέχνης, του πολιτισμού και τη θετική αλλαγή που επιφέρουν ακόμα και στο περι-
βάλλον. Στην πράξη μιλάμε για ένα πρόγραμμα που βάζει την τέχνη και τον πολιτισμό στο επίκεντρο κάθε ανθρώπινης δραστηριότητας. Στην Ελλάδα δεν έχει γίνει αντιληπτό τι είναι η ΠΠΕ. Υπήρχε η αίσθηση ότι ο τίτλος απονέμεται εν είδει βραβείου στην πόλη που έχει υποδομές, λυμένα ζητήματα και όχι ως ευκαιρία για το μέλλον. Προγραμματίζουμε κοιτάζοντας το 2030. Σήμερα, δύο χρόνια μετά την ανάληψη του τίτλου, πού βρισκόσαστε; Δεν φτιάχνουμε ένα πρόγραμμα που υλοποιείται το 2021, οικοδομούμε νέους πολιτιστικούς θεσμούς και, μέσα από τα καλλιτεχνικά έργα, χτίζουμε νέες πολιτισμικές συνήθειες για τους κατοίκους. Το 2021 είναι το σημείο σταθμός όπου η διαδικασία θα γίνει ορατή. Στη συνέχεια ορισμένα στοιχεία της θα εξακολουθήσουν, ως θεσμοί. Καθεμία από τις τρεις θεματικές του καλλιτεχνικού προγράμματος συνδέεται με μια περιοχή της πόλης. Το «EUnvironment» αφορά την τέχνη και το περιβάλλον και τοπο-
θετείται στην κεντρική Ε τον αρχαιολογικό χώρο ό νας έσκαψε τον διπλανό λό έκανε τσιμέντο. Το «EUr αφορά την τέχνη και την στην Ανω Ελευσίνα στο σμό όπου βρίσκεται η πρ περιοχή, και το «The EU Classes» ασχολείται με ζη κονομίας και εργασίας και ται στην Κάτω Ελευσίνα, με τη βιομηχανική ζώνη, τ Κέντρο κ.λπ. Κάθε θεματική περιλαμ λά projects τα οποία «κου επάνω στους κεντρικού που θέλουμε να μείνουν σίνα μετά το 2021. Για π το «Ecoculture Festival» σεται στη θεματική «EUnv απευθύνεται σε ανερχόμ χιτέκτονες, περιβαλλον εικαστικούς καλλιτέχνες μορφή campus. Στην πε λατομείων, εγκαθιστούμ μερο camp για να μείνου οι συμμετέχοντες κάνοντα ρια. Στη συνέχεια τα επι
ΕΛΕΥΣΙΝΑ 2021
91/5
1-2 Δεκεμβρίου 2018 Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
κά ς θειες ς.
που νει ια της υν,
ς
Ελευσίνα με όπου ο Τιτάλόφο και τον rbaziation» ν πολιτική, ον Συνοικιροσφυγική U Working ητήματα οιι τοποθετεί, στο λιμάνι το Εργατικό
μβάνει πολυμπώνουν» ύς θεσμούς στην Ελευπαράδειγμα που εντάσvironment» μενους αρντολόγους, και έχει τη εριοχή των με ένα εφήυν ένα μήνα ας εργαστήιτόπια έργα
ELEUSIS 2021
ο με ύς
που δημιουργούν, παρουσιάζονται με τη μορφή φεστιβάλ στο κοινό. Στο «EUrbaziation» έχουμε την ενίσχυση της εικαστικής δραστηριότητας. Δίπλα στη μεγάλη εγκατάσταση στο Ελαιουργείο, δημιουργήσαμε το προγράμμα φιλοξενίας καλλιτεχνών «Initiator», στο πλαίσιο του οποίου ήδη έξη καλλιτέχνες από την Ευρώπη έμειναν στην Ελευσίνα και δημιούργησαν νέες εγκαταστάσεις στον δημόσιο χώρο, συν ένα residence με το Η΄ Εργαστήριο της ΑΣΚΤ. Οπότε, παράλληλα με την κεντρική εγκατάσταση στο Ελαιουργείο, νέοι καλλιτέχνες δημιουργούν τα δικά τους για να εκτεθούν στην πόλη. Επίσης, στην ίδια θεματική κεντρικός θεσμός είναι το «Φεστιβάλ Συνοικισμός», που ξεκίνησε τον Ιούνιο του 2018. Στη θεματική «The EU Working Classes», οι νέοι θεσμοί είναι ένα FabLab και το Πρόγραμμα «Culture 2030» που εστιάζει στην ανάπτυξη των ικανοτήτων των επαγγελματιών του πολιτιστικού χώρου και υλοποιούμε σε συνεργασία με το υπουργείο Πολιτισμού. Περιλαμβάνει μία ετήσια συνάντηση στην Ελευσίνα τον Νοέμβριο, δορυφορικές συναντήσεις σε πόλεις της περιφέρειας, σειρά σεμιναρίων και προγραμμάτων κατάρτισης και τέλος, σε συνεργασία με το υπουργείο Πολιτισμού εισάγει τον νέο θεσμό, την Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ελλάδας που θα λειτουργεί στα πρότυπα της Ευρωπαϊκής. Ολα τα παραπάνω είναι νέοι θεσμοί –υποδομές περιεχομένου– που στοχεύουμε να παραμείνουν στην Ελευσίνα, ενισχύοντας το πολιτιστικό προφίλ της. Για την εφαρμογή του προγράμματος χρειάζονται υποδομές και προς το παρόν δεν έχει υλοποιηθεί τίποτα. Πώς το αντιμετωπίζετε; Με τις υποδομές ασχολούνται οι δημοτικές και οι περιφερειακές αρχές και, όντως, υπάρχουν μεγάλες καθυστερήσεις. Εξαρχής αφήσαμε εκτός τα μεγάλα έργα και πήγαμε σε πιο συντηριτικές λύσεις όπως η δημιουργία εκθεσιακού χώρου στο «Ιρις», μια σκηνή για παραστάσεις στην Ελαιουργική και το «Fablab». Αυτές οι υποδομές θα μείνουν στην πόλη. Η Ελαιουργική έπρεπε να έχει παραδοθεί το 2018 και βρίσκεται στη φάση των διαδικασιών. Δεν έχει ξεκινήσει τίποτα και με βάση το πρόγραμμα οι ομάδες μας έπρεπε να μπουν για τις πρόβες των παραστάσεων. Αν δεν δοθεί ο χώρος, πρέπει να δημιουργήσουμε λυόμενη κατασκευή. Εχουμε βάλει σε σχεδιασμό Plan B που προβλέπει εφήμερες εγκαταστάσεις.
ΠΕΤΡΟΣ ΧΥΤΗΡΗΣ
ΑΣΙΛΙΚΗ ΤΖΕΒΕΛΕΚΟΥ
Με επίκεντρο τον Συνοικισμό της Ελευσίνας, που δημιουργήθηκε για να στεγάσει τους πρόσφυγες που έφτασαν το 1922, εξελίσσεται το Φεστιβάλ Συνοικισμός, ο πρώτος νέος θεσμός ο οποίος ξεκίνησε το καλοκαίρι. Τα πρωτότυπα έργα ανοιχτού χώρου προσκαλούσαν τον επισκέπτη σε μια βιωματική εμπειρία και εστίαζαν στο προσφυγικό, κεντρικό θέμα της Ευρώπης και βάση της συλλογικής μνήμης του Συνοικισμού Μέχρι το τέλος της χρονιάς τα έργα πρέπει να τρέχουν. Το ζήτημα των εγγυητικών επιστολών καλής εκτέλεσης έργου που δεσμεύει το 5% του συνολικού προϋπολογισμού, ήταν η αιτία που δεν είδαμε στα «Αισχύλεια» το έργο της Μαρίας Παπαδημητρίου. Πώς θα το λύσετε; Με το έργο της Μαρίας Παπαδημητρίου ήταν δύο τα θέματα, της οικονομικής δέσμευσης και του Ελαιουργείου. Ο χώρος δεν ήταν έτοιμος για να ξεκινήσει. Οσο για την εγγυητική έχει προκαλέσει μεγάλη αναστάτωση. Ακολουθούμε τους κανόνες του Δημοσίου αλλά οι καλλιτέχνες δεν είναι εταιρείες για να δεσμεύουν ποσά. Αποτέλεσμα είναι κεντρικά έργα του φακέλου να μην έχουν ξεκινήσει, όπως «Πήλινος Στρατός Ελευσίνας» του Χουάν Σαντοβάλ, «Τοπικές ευρωπαϊκές ιστορίες» του Αλέξανδρου Μιστριώτη και «Εμβολιασμός ή Η δεύτερη ευκαιρία» του Νίκου Ναυρίδη. Κινδυνεύουμε να χάσουμε την αξιοπιστία μας και την ουσία. Γιατί η φιλοσοφία αυτών των έργων είναι ο χρόνος που χρειάζονται για να αναπτυχθούν. Βρισκόμαστε σε οριακό σημείο και αν δεν βρούμε λύση να συμβασιοποιήσουμε τους καλλιτέχνες, απλά δεν μπορούν να γίνουν τα έργα. Τι χρειάζεται για να ξεπεραστεί; Νομοθετική ρύθμιση. Στο μεταξύ ψάχνουμε και άλλες λύσεις, γίνονται προσπάθειες από το υπουργείο Πολιτισμού που βρίσκεται δίπλα μας και διευκολύνει στην επίλυση των δυσλειτουργίων. Θέλω να πιστεύω ότι θα βοηθήσει και σε αυτό. Οταν έγινε η ανακοίνωση του τίτλου, πώς αντέδρασαν οι κάτοι-
Τα παιδιά της Ελευσίνας ήταν οι πρωταγωνιστές της πρώτης επετειακής γιορτής που στήθηκε στην πόλη τον Νοέμβριο του 2017. Περισσότερα από 300 παιδιά 8-12 ετών συμμετείχαν στις δράσεις. Με θέμα το σπίτι, τον ξεριζωμό και την αναζήτηση νέας πατρίδας ζωγράφισαν τα φαναράκια τους, πραγματοποίησαν πομπή στους δρόμους της Ελευσίνας και τα απόθεσαν στη θάλασσα στέλνοντας μήνυμα ανθρωπιάς και αδελφοσύνης
κοι της Ελευσίνας; Υπήρξε μεγάλος ενθουσιασμός, το δέχτηκαν σαν μια αναγνώριση. Η πόλη το ήθελε, αλλά δεν το περίμενε. Είναι μια περιοχή που δεν τραβάει τα φώτα της δημοσιότητας με θετικό τρόπο. Ποιος είναι ο σημαντικότερος παράγοντας σε αυτό; Η Ελευσίνα για πολλές δεκαετίες είχε το αφήγημα της πόλης των εργοστασίων και της βιομηχανικής ανάπτυξης, με τα μεγαλύτερα προβλήματα ρύπανσης. Κανείς δεν έβρισκε λόγο να την επισκεφτεί. Οσοι τελικά έρχονται, όμως, ανακαλύπτουν πολλά ωραία σημεία και βαθιά ανθρωπιά. Σήμερα, είναι η σύγχρονη πόλη που μπορεί να αναπτυχθεί. Οταν την περπατάς, σε κάθε σημείο βάζει ένα θέμα. Είναι ένα εργοστάσιο σκέψης και αναζήτησης γύρω από το ποια μπορεί να είναι η μορφή και το περιεχόμενο της δημόσιας κουλτούρας, της δημόσιας τέχνης που συνδέεται με όλη την κοινωνία, γεννιέται από την κοινωνία. Στην τέχνη δεν ασχολούμαστε πολύ με τις ιστορίες των τάξεων ή των κοινωνιών των απλών ανθρώπων. Μιλάμε περισσότερο για τις ιστορίες των ανθρώπων της εξουσίας, των βασιλιάδων. Εσείς και οι καλλιτέχνες μέσα από τα έργα του προγράμματος ενεργοποιείτε την εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας, την ανάδειξη προσωπικών ιστοριών, του εργατικού κινήματος... Η δημιουργία μιας νέας μορφής δημόσιας κουλτούρας είναι ο βασικός στόχος του «Culture 2030». Σήμερα υπάρχει υπερσυγκέντρωση της τέχνης στο κέντρο της Αθήνας, αλλά δεν είναι η περιοχή όπου ζουν οι
κοινωνίες της. Το μεγάλο πρόβλημα που αντιμετωπίζει ο πολιτιστικός χώρος στην Ελλάδα ξεκινάει από αυτό, με αποτέλεσμα οι ιδιαιτερότητες των διαφορετικών κοινοτήτων να μη μετέχουν. Η αποκέντρωση της δημιουργίας, της παραγωγής και των καλλιτεχνών προκειμένου να ενταχθούν στις τοπικές κοινωνίες, είναι το μεγαλύτερο στοίχημα της πολιτισμικής ανάπτυξης αλλά και της ανάπτυξης της χώρας. Γιατί η οικονομική ανάπτυξη δεν είναι ξεχωριστή από την πολιτισμική. Ο καλλιτέχνης μάς φέρνει έμπνευση, άλλη πίστη στον ευατό μας. Φέρνει αυτοπεποίθηση. Βοηθάει την πόλη να μορφοποιήσει και να εκφράσει την ταυτότητά της, να μετάσχει στον ευρύτερο διάλογο, να ορίσει τη θέση της. Αν αυτό εκλείψει από τις πόλεις, πώς ο άλλος θα έχει την αυτόπεποίθηση να ιδρύσει μια επιχείρηση; Το θέμα της πολιτιστικής ανάπτυξης έχει αντιμετωπιστεί επιφανεικά. Σαν κάτι που αφορά μια μερίδα διανοούμενων και καλλιτεχνών. Αν δούμε τις περιόδους που η ελληνική τέχνη μεγαλούργησε και οι κοινωνίες αναπτύχθηκαν, είναι τη στιγμή που το στοιχείο της ελίτ των καλλιτεχνών-διανοούμενων συνδέθηκε με την πραγματική ζωή όλης της κοινωνίας και των χαμηλών στρωμάτων. Αυτό, δυστυχώς, σήμερα λείπει και είναι το κομμάτι που δεν μπορούν να καλύψουν τα ιδρύματα όσα χρήματα κι αν επενδύσουν. Υψηλός στόχος. Ναι, πολύ, αλλά αν πετύχουμε δεν θα είμαστε απλά πρωτοπόροι, θα δημιουργήσουμε ένα προηγούμενο μοντέλο για όλες τις υπόλοιπες πόλεις. Στην Ελευσίνα θα μείνουν οι θεσμοί και παρακαταθήκη στην Ελλάδα το «Culture 2030».
6/92
ΕΛΕΥΣΙΝΑ 2021 1-2 Δεκεμβρίου 2018 Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
Ο πολιτισμός στην υπηρεσία της κοινωνίας ΑΝ ΥΠΑΡΧΕΙ ένα όραμα για το 2021, όταν η Ελευσίνα θα είναι Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης (ΠΠΕ), είναι για έναν τόπο που θα ζει στον ρυθμό του πολιτισμού. Ο θεσμός της ΠΠΕ δεν είναι ούτε βραβείο ούτε ετήσιο φεστιβάλ: είναι μια αναγνώριση της προσπάθειας μιας πόλης να ενσωματώσει τον πολιτισμό στην κοινωνία και μια πολυετής διαδικασία που ξεκινά με την ημερομηνία της ανακήρυξης. Η διαδικασία ενσωμάτωσης του πολιτισμού στην τοπική κοινωνία έχει πολλαπλές πτυχές. Κάποια πράγματα είναι ορατά, όπως οι κτιριακές και τεχνικές υποδομές που γίνονται και παραμένουν στη διάθεση της πόλης. Αλλα, όπως π.χ. οι θεσμικές προσαρμογές σε νόμους και μεθόδους διακυβέρνησης, είναι ορατά μόνον στους ειδικούς, αλλά είναι απαραίτητα για την επιτυχία του εγχειρήματος. Τέλος, υπάρχουν αλλαγές σε οικονομικές δραστηριότητες, στην καλλιτεχνική παραγωγή και πολιτιστική δημιουργικότητα, σε νοοτροπίες και συμπεριφορές που μόνο μακροπρόθεσμα μπορούν να γίνουν αντιληπτές. Οι κύριες κτιριακές υποδομές που ετοιμάζονται για τις ανάγκες της ΠΠΕ είναι κατ’ αρχάς οι δύο που παραχωρεί ο ΟΑΕΔ στον δήμο και θα χρησιμοποιηθούν –το παλιό εργοστάσιο χρωμάτων «Ιρις» που θα μετατραπεί σε εκθεσιακό Του ΑΡΗ χώρο και η λεγόμενη «Ελαιουργική ΙΙ»– ΚΑΛΑΝΤΙ∆Η, καθώς και η Ελαιουργική που θα στεγάπολεοδόμου και σει την κεντρική σκηνή. Τα έργα βρίσκονται σε διαφορετικά στάδια ωρίμανσης, μέλους του Δ.Σ. αλλά θα χρειαστεί πολύ σύντομα η επιτάτης «Ελευσίνας χυνση των δημοτικών μηχανισμών, πριν 2021» επέλθει η παράλυση της προεκλογικής περιόδου. Εδώ μπαίνει το σοβαρό ζήτημα της πολιτιστικής στρατηγικής του δήμου. Τι θα γίνει στο μέλλον; Θα μείνουν τα κτίρια κουφάρια που θα χρησιμοποιούνται τρεις φορές τον χρόνο ή θα ενταχθούν σε ένα μακροπρόθεσμο σχέδιο που θα τα αξιοποιεί; Θεσμικά χρειάζεται να γίνουν σημαντικά βήματα για να μπορούμε να πούμε πως αφήνουμε μια πραγματική κληρονομιά στην πόλη, αλλά και στη χώρα. Αυτή τη στιγμή οι πολιτιστικοί θεσμοί λειτουργούν κάτω από πολύ διαφορετικά νομικά καθεστώτα, πολλά από τα οποία δεν είναι κατάλληλα για τον πολιτισμό. Από τα πιο σοβαρά, είναι των εγγυητικών επιστολών σε συμβάσεις Δημοσίου πλέον των 20.000 ευρώ. Ο νόμος προβλέπει πως ο/η εργολήπτης/τρια πρέπει να φέρει εγγυητική επιστολή στο ύψος του 5% του συνολικού ποσού, με την οποία εγγυάται την «καλή εκτέλεση» του έργου. Στην περίπτωση των καλλιτεχνών αυτό αντιβαίνει τις παγκόσμιες καλές πρακτικές, καθώς είναι σχεδόν αδύνατον να κριθεί η «καλή εκτέλεση», αλλά και επισύρει μια οικονομική επιβάρυνση για καλλιτέχνες, στην οποία δύσκολα μπορούν να ανταποκριθούν. Η ΠΠΕ μπορεί να λειτουργήσει ως επιταχυντής, επιλύοντας τέτοια προβλήματα και ωθώντας σε εκσυγχρονισμό του θεσμικού πλαισίου, έτσι που να υποστηρίζει την πολιτιστική δημιουργία σήμερα. Ομως η ΠΠΕ θα κριθεί κυρίως από τον τρόπο που θα καταφέρει να εμπλέξει την τοπική κοινωνία, σε μια συγκυρία όπου η χώρα έχει λεηλατηθεί από την οικονομική κρίση. Πέρα από τις κτιριακές υποδομές, ο πολιτισμός ως κάτι πολύ ευρύτερο από τις καλλιτεχνικές δράσεις, αφορά τους πάντες. Οι «εργασιακές σχέσεις και το εργατικό κίνημα», ως θεματικός άξονας του προγράμματος, δίνουν τη δυνατότητα αυτό να γίνει πράξη, με προϋπόθεση πως υπάρχει σοβαρή αντιμετώπιση. Το πρόσφατο καλλιτεχνικό έργο της Τζένης Αργυρίου και του Βασίλη Γεροδήμου «Αποθέματα», που συλλέγει προσωπικές μαρτυρίες των κατοίκων και τις επεξεργάζεται καλλιτεχνικά, είναι ένα καλό παράδειγμα προς αυτή την κατεύθυνση. Αν με τη λήξη του 2021 οι κάτοικοι της Ελευσίνας και των γύρω περιοχών νιώθουν ενθαρρυμένοι να συμμετάσχουν στην πολιτιστική δημιουργία και οικονομία, τότε η Πολιτιστική Πρωτεύουσα θα έχει αφήσει σημαντική κληρονομιά.
Το παλιό εργοστάσιο χρωμάτων «Ιρις» όπως είναι σήμερα. Δίπλα ο εσωτερικός χώρος που θα μετατραπεί σε εκθεσιακό χώρο
Αγώνας δρόμου για τα Επειτα από καθυστερήσεις δύο ετών, οι αρμόδιοι φορείς προσπαθούν να επιταχύνουν τις διαδικασίες για την ανάπλαση της «Ελαιουργικής», την αποκατάσταση του παλαιού εργοστασίου «Ιρις» και τα άλλα έργα που προβλέπονταν στον φάκελο υποψηφιότητας. Τι λένε ο δήμαρχος Γιώργος Τσουκαλάς και η πρόεδρος της Εταιρείας Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2021 Σοφία Αυγερινού-Κολώνια ∆ΥΟ ΧΡΟΝΙΑ πριν από την κορύφωση της διοργάνωσης Ελευσίνα 2021, τα έργα υποδομών δεν έχουν καν ξεκινήσει. Οι διοργανωτές βρίσκονται αντιμέτωποι με τον χρόνο και τις δημοτικές εκλογές, αφού τα πρώτα δύο έτη από την ανάληψη του τίτλου πέρασαν σχεδόν ανεκμετάλλευτα για την ανάπλαση των βιομηχανικών κτιρίων-τοπόσημων της Ελευσίνας. Το θέμα γνωρίζουν άπαντες -δήμος, Περιφέρεια, υπουργείο Πολιτισμού- ενώ τα μέλη της Ευρωπαϊκής Επιτροπής εμπειρογνωμόνων που επισκέφτηκαν το καλοκαίρι την Ελευσίνα χτύπησαν «καμπανάκι κινδύνου», ζήτησαν μεγαλύτερη οργάνωση, επίσπευση των διαδικασιών αλλά και έδωσαν τα εύσημα για την πορεία του καλλιτεχνικού προγράμματος. Στον φάκελο υποψηφιότητας υπήρχε δέσμευση για αναπλάσεις ήπιας κλίμακας σε βιομηχανικά και διατηρητέα κτίρια, αφήνοντας στην άκρη μεγάλες επεμβάσεις όπως στο Ελαιουργείο. Παράλληλα είναι διαπιστωμένες οι ανάγκες αναβάθμι-
σης των υποδομών της Ελευσίνας και του νέου σχεδιασμού για την επίλυση χωροταξικών προβλημάτων της ευρύτερης περιοχής. Ολα αυτά καλούνται να τα υλοποιήσουν ο δήμος και η Περιφέρεια, σε συνεργασία με τη Δημοτική Ανώνυμη Εταιρεία Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2021, που συστάθηκε το 2017, ένα χρόνο δηλαδή μετά την ανάληψη του τίτλου, αφήνοντας να χαθεί πολύτιμος χρόνος. Η εταιρεία είναι υπεύθυνη για το καλλιτεχνικό έργο και τις αναθέσεις στους καλλιτέχνες, για το επιχειρησιακό σχέδιο, την επικοινωνιακή καμπάνια του εγχειρήματος, το πλάνο των χορηγιών και τις υποδομές. Τις οποίες ωστόσο δρομολογεί, δεν υλοποιεί, αφού αυτή είναι δουλειά της δημοτικής αρχής και της Περιφέρειας. Στον φάκελο υποψηφιότητας υπάρχει δέσμευση για την ανάπλαση της «Ελαιουργικής» εκ μέρους της Περιφέρειας, ύψους 2,5 εκατ. ευρώ. Το έργο θα ξεκινούσε το 2017 και θα ολοκληρωνόταν το 2018, κάτι που φυσικά δεν έγινε.
Η δεύτερη μεγάλη επέμβαση αφορά την αποκατάσταση του παλαιού εργοστασίου «Ιρις», με προϋπολογισμό 2,2 εκατ. ευρώ. Επεμβάσεις μικρότερης κλίμακας προβλέπονται στο Ελαιουργείο -δεν έχουν προχωρήσει, γι’ αυτό δεν είδαμε το καλοκαίρι το έργο της Μαρίας Παπαδημητρίου στα Αισχύλεια-, στο παλιό Δημαρχείο το οποίο παραχώρησε το ΥΠΠΟ για έδρα της Πολιτιστικής, στον σιδηροδρομικό σταθμό και το παλαιό αναψυκτήριο του δήμου στην παραλία. Να σημειώσουμε ότι η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έκανε αυστηρές συστάσεις για τη σύνθεση του Δ.Σ. της εταιρείας, σημειώνοντας ότι δεν
ΕΛΕΥΣΙΝΑ 2021
93/7
1-2 Δεκεμβρίου 2018 Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
Η συμβολή των εικαστικών εγκαταστάσεων στην ΠΠΕ
έργα υποδομής πρέπει να κυριαρχείται από τοπικούς παράγοντες αλλά από μέλη με εμπειρία σε συναφή θέματα. Ετσι, ο δήμος τον περασμένο Ιούλιο αντικατέστησε 5 από τα 9 μέλη. Τη θέση προέδρου ανέλαβε η Σοφία Αυγερινού-Κολώνια, αντικαθιστώντας τον δήμαρχο Ελευσίνας Γιώργο Τσουκαλά. «Αναλαμβάνω την ευθύνη της αργοπορίας και τη δέσμευση ότι τα έργα θα γίνουν στην ώρα τους» μας είπε ο κ. Τσουκαλάς, καθώς ο δήμος επενδύει στις υποδομές 7,5 εκατ. ευρώ. «Η δική μας Τεχνική Υπηρεσία πολύ δύσκολα μπορούσε να υλοποιήσει τις μελέτες. Μετά από εσωτερική συζήτηση αποφασί-
Η «Ελαιουργική» όπου μετά τα έργα ανάπλασης θα στεγάσει τη θεατρική σκηνή
στηκε να ζητηθεί από την τεχνική εταιρεία “Asprofos” των ΕΛ.ΠΕ. να μας εκπονήσει τις μελέτες των υποδομών. Το διάστημα ήταν κρίσιμο. Τώρα είναι έτοιμες και μετά από παρεμβάσεις της προέδρου μας, κ. Αυγερινού, τα έργα θα προχωρήσουν άμεσα. Υπολογίζω ότι Μάρτιο-Απρίλιο θα γίνουν οι διαγωνισμοί για το “Ιρις” κατ’ αρχάς και στη συνέχεια για την “Ελαιουργική”. Θα είμαστε συνεπείς στο ραντεβού μας». Στο μεταξύ, η ανάθεση των μελετών στη συγκεκριμένη εταιρεία και τα πλάνα των χορηγιών έχουν προκαλέσει ενστάσεις και κριτική από μέλη της αντιπολίτευσης. «Οι μελέτες της “Asrpofos” θεωρώ ότι έβγαλαν τον δήμο από χρόνιο αδιέξοδο. Mακάρι να είχαν την τεχνική υποδομή και οι άλλες εταιρείες για να ζητήσουμε χορηγία. Από τη στιγμή που υπάρχουν εδώ οι βιομηχανίες πρέπει να συνεισφέρουν είτε με κοινωνικές παροχές, είτε με οποιονδήποτε τρόπο για την ανάπτυξη της πόλης». Με θητεία μόλις τρεις μήνες στη θέση της προέδρου η Σοφία Αυγερινού-Κολώνια, αρχιτεκτόνισσα του ΕΜΠ με μεγάλη εμπειρία στον τομέα Πολεοδομίας και Χωροταξίας, έχει βρεθεί αντιμέτωπη με δυσχέρειες και προβλήματα λειτουργικής φύσης εντός της εταιρείας, η οποία είναι Ανώνυμη Δημοσίου Δικαίου και από την άλλη Δημοτική Επιχείρηση. Προσδοκά ωστό-
σο ότι θα δοθεί δυναμική εκκίνηση στα έργα το επόμενο διάστημα που θεωρείται εξαιρετικά κρίσιμο. Στο μεταξύ, με απόφαση του νέου Δ.Σ. άλλαξε ο εσωτερικός κανονισμός και αποσαφηνίστηκε ότι η λειτουργία του είναι στρατηγικού και όχι εκτελεστικού χαρακτήρα. Αμεσα προχωρούν η ανακαίνιση του υπόλοιπου σιδηροδρομικού σταθμού, η διαμόρφωση του περιβάλλοντος χώρου, οι επινοικιάσεις γραφείων και το πλάνο των χορηγιών. «Τα έργα έχουν μεγάλη σημασία για την πόλη και τα περιμένει ο κόσμος. Εχουμε υποχρέωση από τον θεσμό να αφήσουμε κληρονομιά στην Ελευσίνα εκτός από την άυλη και την υλική. Η πόλη είναι η θεατρική σκηνή των πολιτιστικών δρώμενων. Είμαι αισιόδοξη ότι ο δήμος θα υπογράψει την προγραμματική σύμβαση με τον ΟΑΕΔ για να πάρουμε την οικοδομική άδεια και να αρχίσουν οι εργασίες στο παλιό εργοστάσιο “Ιρις” και στην “Ελαιουργική”. Θέλω να πιστεύω ότι η δημοπράτηση θα γίνει γρήγορα. Πιέζουμε για να προλάβουμε τους χρόνους πριν από τις δημοτικές εκλογές» μας είπε. «Η ΠΠΕ είναι ένας καταλύτης που ενεργοποιεί διαφορετικά πράγματα. Ορισμένα μικρά έργα μέσα στην πόλη, που διευκολύνουν το έργο της, θα τα υλοποιήσει η Πολιτιστική Πρωτεύουσα, αλλά οι μεγάλες επεμβάσεις ανήκουν στον δήμο». ΒΑΣΙΛΙΚΗ ΤΖΕΒΕΛΕΚΟΥ
ΑΠΟ ΤΟ 2004, στο πλαίσιο του μακρόβιου θεσμού των «Αισχυλείων», οι εικαστικές παρεμβάσεις, αρχικά στο εργοστάσιο «Κρόνος» και στη συνέχεια στο παλιό Ελαιουργείο, πρόσθεσαν ένα σημείο στον εικαστικό χάρτη της χώρας. Ταυτόχρονα θέσπισαν το πλαίσιο νοήματος για το πώς θα έπρεπε να χρησιμοποιηθούν οι ερειπιώνες της βιομηχανικής κληρονομιάς μας. Ο ίδιος ο χώρος γίνεται το πρώτο ερέθισμα και ο καμβάς για τη δημιουργία του καλλιτεχνικού έργου. Ο Στήβεν Αντωνάκος μετά την πρώτη επαφή του με το Ελαιουργείο αναφέρει: «[...] μου άρεσε η ανοιχτή πλατεία με τη συκιά, η ηλικία, η δύναμη και η τρυφερότητά της. Το μεγαλειώδες, ενοποιημένο άθροισμα όλων αυτών των στοιχείων κάτω από οποιαδήποτε αλληλουχία, γωνία ή απόσταση θέασης, ήταν για μένα ακαταμάχητο. Προβλέποντας τον χώρο ξεμυαλίστηκα...» Η επιλογή των εικαστικών εγκαταστάσεων στηρίχθηκε στην αρχή: ένας χώρος-ένας καλλιτέχνης. Προσπάθεια, που θέλει να ξεφύγει από το πνεύμα των ομαδικών προσεγγίσεων και εκθέσεων, όπου συχνά χάνεται η απαραίτητη προσοχή στην ατομική υπόσταση και προσπάθεια, αλλά και στην ιδιοτυπία της έκφρασης. Ο σημερινός κόσμος των μαζικών μέσων είναι μακράν η μεγαλύτερη και αποτελεσματικότερη μηχανή παραγωγής εικόνων, πολύ μεγαλύτερη και αποτελεσματικότερη από το σημερινό καλλιτεχνικό σύστημα. Σε αυτό το πλαίσιο, έγραφε ο Boris Groys, ο καλλιτέχνης ως «τελευταίος χειρώνακτας» της εποχής –υπεύθυνος δηΤου ΓΙΩΡΓΟΥ λαδή για τη σύλληψη, τον σχεδιασμό αλλά και την παραγωγή του έργου του– δεν ΣΚΙΑΝΗ, έχει, ίσως, καμιά ελπίδα να αντιπαραθέσει επιμελητή την τέχνη του απέναντι στην υπερδύναμη εκθέσεων αυτών των μηχανών που γεννούν εικόνες. Εμείς θελήσαμε να δώσουμε χώρο και μέσα σε αυτόν τον «τελευταίο χειρώνακτα» για την υλοποίηση ενός έργου διαρκείας, έτσι ώστε το κοινό, περπατώντας στο σώμα και το πνεύμα του εκάστοτε καλλιτέχνη, να δημιουργήσει σταδιακά με την τέχνη μια σχέση βιωμένης και όχι διαμεσολαβημένης εμπειρίας. Η ιστορία των εικαστικών εκθέσεων, τα τελευταία περίπου 15 χρόνια, έχει αφήσει ταυτόχρονα ένα ισχυρό αποτύπωμα πάνω στο πεδίο της installation art στην Ελλαδα. Καλλιτέχνες όπως η Βάνα Ξένου, ο Θόδωρος, η Καλλιόπη Λαιμού, δημιουργούσαν τα πρώτα βήματα της ιστορίας του θεσμού, όπου ο χώρος χρησιμοποιήθηκε ως κέλυφος και ως συμβολικό υπόστρωμα για να υποδεχθεί τα έργα που παράχθηκαν στο στούντιο. Στη συνέχεια, όλα σχεδόν τα έργα δημιουργούνται επιτόπου. Σε αυτό δεν συμπεριλαμβάνονται μόνο το υλικό αντικείμενο του χώρου ως στοιχείο του έργου αλλά και το κοινωνικό συγκείμενο που βρίσκεται στο ανθρώπινο υλικό της πόλης. Ο Μάριος Σπηλιόπουλος, ο Στέφανος Τσιβόπουλος, ο Μικελάντζελο Πιστολέτο, η Μαίρη Ζυγούρη δημιουργούν έργα με υλικό την άυλη αναφορά της ιστορίας της πόλης και τους κατοίκους της. Στα έργα των Λήδας Παπακωνσταντίνου, Διοχάντης, Στήβεν Αντωνάκου, Νίκου Ναυρίδη, Τάρεκ Ατούι, Ελένης Πανουκλιά, Δανάης Στράτου, η εγκατάσταση λειτουργεί ως μια ολότητα στην οποία ο θεατής εισέρχεται συμμετέχοντας με όλες του τις αισθήσεις, προκαλώντας του μερικές φορές ακόμα και τον φόβο. Το έργο εδώ λειτουργεί ως μια βιωμένη εμπειρία πέρα και από τα όρια του αμφιβληστροειδούς. Οι εικαστικές εγκαταστάσεις, που αποτέλεσαν και τη διαφοροποιημένη στρατηγική του πολιτιστικού κεφαλαίου της Ελευσίνας, έχουν σήμερα ενταχθεί στο πρόγραμμα της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας. Η ανάγκη της συνεχούς επαναδιαπραγμάτευσης του έργου τέχνης ως δημόσιου αγαθού και το άνοιγμά του μέσα στην πόλη, η οποία πλέον γίνεται αντιληπτή ως το υλικό και κοινωνικό περιβάλλον για τη δημιουργία νέων έργων, αλλά και ως συμμετοχική διαδικασία για την παραγωγή του, απαιτεί μια περαιτέρω επεξεργασία τόσο σε θεωρητικό όσο και σε επίπεδο υλοποίησης, όπου το αποτέλεσμά του θα ενισχύσει το υπάρχον πολιτιστικό κεφάλαιο της πόλης.
ΕΛΕΥΣΙΝΑ 2021
8/94
1-2 Δεκεμβρίου 2018 Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
ΤΡΕΙΣ ΚΑΤΟΙΚΟΙ ΑΠΟ ΤΗ ΝΕΑ ΓΕΝΙΑ ΜΙΛΟΥΝ ΓΙΑ ΤΟ ΕΓΧΕΙΡΗΜΑ ΤΗΣ ΠΟΛΙΤΙΣΤΙΚΗΣ ΠΡΩΤΕΥΟΥΣΑΣ
Βγάζουν την πόλη από την αφάνεια Τρεις σύγχρονοι Ελευσίνιοι, γέννημα-θρέμμα της περιοχής, έφυγαν για σπουδές, επέστρεψαν, άπλωσαν τις ρίζες τους στη γενέτειρά τους και τότε ήρθε η ώρα να δουλέψουν σκληρά, με ομάδες εθελοντών, για την πόλη τους. Εκπρόσωποι της νέας γενιάς, μαζί με πολ-
λούς άλλους ενεργούς πολίτες, ανήκουν στην τάξη των οραματιστών, των τολμηρών διεκδικητών. Ενεπλάκησαν στην ιστορία της Πολιτιστικής Πρωτεύουσας από το 2014, όταν ετοίμαζαν τον φάκελο υποψηφιότητας. Οχι για να κερδίσουν το στοίχημα του τίτλου, αλλά για να
«βγάλουμε τον τόπο μας από την αφάνεια». Σήμερα, τέσσερα χρόνια μετά, αισθάνονται δικαιωμένοι αλλά εξίσου ανήσυχοι και παθιασμένοι για να ζήσουν τη μετάβαση στη νέα εποχή. Ο Γεώργιος Αλεξάνδρου, ο Πάνος Γκιόκας και η Πέγκυ Τσολακάκη μιλούν στην «Εφ.Συν.».
Η διεκδίκηση της ΠΠΕ είναι ικανή να διαμορφώσει όραμα για την πόλη ΕΝΤΑΧΘΗΚΑ στην ομάδα υποψηφιότητας, έπειτα από πρόταση της καλλιτεχνικής διευθύντριας Κέλλυς Διαπούλη και εργάστηκα για τη διαμόρφωση του αρχιτεκτονικού τμήματος του καλλιτεχνικού προγράμματος. Εξαρχής αισθάνθηκα ότι η διεκδίκηση του τίτλου της ΠΠΕ, είναι από μόνη της ικανή να διαμορφώσει ένα όραμα για την πόλη. Η αρχιτεκτονική έχει σημαντικό
ρόλο στην προσπάθεια, ενεργοποιώντας τον δημόσιο χώρο και δημιουργώντας τις κατάλληλες συνθήκες για την επαφή των κατοίκων με την καλλιτεχνική δημιουργία. Επιπλέον, οι θεματικές που αγγίζει η ΠΠΕ μπορούν να κάνουν την Ελευσίνα σημείο συνάντησης της διεθνούς αρχιτεκτονικής κοινότητας για τη διερεύνηση ζητημάτων όπως η βιομηχανική κληρονομιά, το περιβάλλον
και η μετανάστευση. Η Πολιτιστική Πρωτεύουσα αποτελεί το μεγάλο στοίχημα για τη μικρή πόλη της Ελευσίνας. Ποτέ ξανά μία πόλη του μεγέθους της δεν είχε αναλάβει ένα τόσο τιμητικό όσο και δύσκολο εγχείρημα. Επιδιώκεται η διάχυση των δράσεων της Πολιτιστικής στο σύνολο του πληθυσμού. Με δράσεις στον δημόσιο χώρο, ανοιχτή συμμετοχή και εστίαση στις
γειτονιές της πόλης επιχειρεί να φέρει τον καλλιτέχνη σε άμεση επαφή με το κοινό του, μετατρέποντας την καλλιτεχνική παραγωγή σε διαδραστική διαδικασία. Οι καλλιτέχνες επιχειρούν να ανοίξουν τους «πόρους» της πόλης θέτοντας ερωτήματα και διαμορφώνοντας ένα συλλογικό όραμα. Ποια είναι η Ελευσίνα για εσάς και ποια θέλετε να είναι; Οι απαντήσεις θα διαμορφώ-
σουν τη μελλοντική ταυτότητα της Ελευσίνας.
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΥ, αρχιτέκτων, Παν. Πατρών, MAS UD ETH Zürich
Η πίστη, το κοινό όραμα και η ισχυρή θέληση μπορούν να κάνουν τα αδύνατα δυνατά ΘΕΩΡΩ πως η εμπλοκή μας στη διεκδίκηση της ΠΠΕ ήταν
ΠΑΝΟΣ ΓΚΙΟΚΑΣ, διευθύνων σύμβουλος και συνιδρυτής της εταιρείας «Mentor»
θέμα μιας λογικής συνέχειας των πραγμάτων. Από το 2011, με μια άλλη ομάδα νέων εργαζόμασταν εθελοντικά για την προβολή και ανάδειξη του αρχαιολογικού χώρου της Ελευσίνας. Το 2014, με τον Γιάννη Παππά, ξεκινήσαμε την εταιρεία Mentor με αντικείμενο τον ακαδημαϊκό τουρισμό και την πολιτιστική διαχείριση. Οταν μας προτάθηκε η συμμετοχή μας στο εγχείρημα δεν υπήρξαν δεύτερες σκέψεις.
Μπήκαμε δυναμικά στη μάχη της διεκδίκησης, δουλεύαμε ακατάπαυστα και ομαδικά για να καταφέρουμε κάτι το οποίο, για το μεγαλύτερο μέρος του κόσμου, ήταν απίθανο, αν όχι αστείο: να γίνει η Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης. Για εμάς αποτελούσε βαθιά υποχρέωση να βγάλουμε τον τόπο μας από την αφάνεια, να δείξουμε την άλλη πλευρά του νομίσματος για μια πόλη
που εδώ και δεκαετίες ζει και αγωνίζεται κάτω από δύσκολες συνθήκες. Μια πόλη όπου η ανεργία, μετά το ξέσπασμα της κρίσης, ανάγκασε πολλούς νέους να την εγκαταλείψουν, αλλά ωθεί όσους έχουν μείνει να παλέψουν γι’ αυτήν με πείσμα. Πλέον η Ελευσίνα κινείται σε άλλη τροχιά. Δημιουργικές δυνάμεις της πόλης διεκδικούν ενεργό ρόλο στα τεκταινόμενα, θέτοντας ζητήματα βιώσιμης ανάπτυξης μέσω άλλων οικο-
νομικών μοντέλων και καινοτόμων προσεγγίσεων. Αναζητούν θέση σε μια κοινωνία σε μετάβαση, η οποία έχει αρχίσει να βιώνει την αλλαγή μέσα από διάφορες διαδικασίες. Η προσπάθεια για την Πολιτιστική Πρωτεύουσα αποδεικνύει έμπρακτα πως η πίστη, το κοινό όραμα και η ισχυρή θέληση μπορούν να κάνουν τα αδύνατα δυνατά, όπως την Ελευσίνα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης για το 2021!
Δημιουργήθηκε ένα κοινό που αγαπάει και παλεύει για την Ελευσίνα ΟΤΑΝ ΚΑΠΟΙΟΣ αποχωρίζεται τη γενέτειρα του για σπουδές ή για οποιονδήποτε λόγο, τότε έρχεται η κρίσιμη στιγμή αξιολόγησής της. Τότε ήταν που κατάλαβα τις αναξιοποίητες δυνατότητες της Ελευσίνας, τη μαγεία και την ενέργεια που ένιωθα μικρή, περιπλανώμενη στην πόλη, την ερμήνευσα και είδα την αληθινή της εικόνα και τις προοπτικές της. Μια ζωή οι συζητήσεις ήταν πώς θα κάνουμε την Ελευσίνα ομορφότερη και
λιγότερο μολυσμένη, να πάμε στη θάλασσα, να βγάλουμε τον κόσμο από τα σπίτια του. Ενιωθα να έχω προσπαθήσει πολλές φορές για τα παραπάνω, μόλις επέστρεψα από τις σπουδές μου στη Γαλλία. Συμμετείχα σε κοινές εθελοντικές δράσεις με ενεργούς πολίτες και διακεκριμένους σήμερα αρχιτέκτονες στην Ευρώπη. Δημιουργήθηκε ένα κοινό από ανθρώπους εντός κι εκτός πόλης, που αγαπάει και παλεύει για την Ελευσίνα, που
έχει δει με τα μάτια του αυτό που δεν βλέπουν απαραίτητα οι κάτοικοι και η πολιτεία, που επιμένει να βγάζει εδώ τα σκουπίδια της ακόμα και σήμερα. Ενας από αυτούς ήταν η Κέλλυ Διαπούλη. Οταν συστηθήκαμε πριν από τέσσερα χρόνια, μου είπε «Θα γίνουμε πολιτιστική πρωτεύουσα το 2021;». Σε αυτή τη φράση σκέφτηκα όλες τις χαμένες ευκαιρίες, είδα μία διαφορετική ανάπτυξη, θεώρησα ότι είναι μια πραγματική ευκαιρία
ριζικής αλλαγής συμπεριφοράς για την πόλη και ενδεχομένως μια καλή πρακτική για την Ευρώπη. Με επίκεντρο και σημείο αναφοράς τον πολιτισμό επιχειρούμε να αλλάξουμε την αντίληψη και τις συμπεριφορές. Το χρονικό διάστημα είναι μικρό για να ελπίζουμε σε θεαματικές αλλαγές, αλλά σίγουρα θα γίνει η αρχή και αγωνιζόμαστε καθημερινά με στόχο την «αρχή» της αλλαγής.
ΠΕΓΚΥ ΤΣΟΛΑΚΑΚΗ, πολεοδόμος, διευθύντρια Παρακολούθησης Υποδομών, Αξιολόγησης και Ευρωπαϊκών Προγραμμάτων Ελευσίνας 2021 ΠΠΕ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΥΛΗΣ: Βασιλική Τζεβελέκου ΣΥΝΤΑΞΗ ΥΛΗΣ: Γιώργος Δρούκας ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ: Δώρα Λιαρμακοπούλου