4
40
Μνήμες
6-7 Ιουλίου 2019
|
Το σύνθημα που «άλλαξε» *Ο Νικόλαος Κατσουλώτος σπούδασε Γραφιστική στο Α.ΤΕΙ Αθήνας. Είναι κάτοχος μεταπτυχιακού τίτλου σπουδών στην Οπτική Επικοινωνία με θέμα την πολιτική αφίσα και υπ. δρ Ψηφιακών Τεχνών. Είναι graphic designer, αρθρογράφος και συγγραφέας.
Πηγή αφισών: ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΟ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ/ ΤΜΗΜΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗΣ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΚΑΙ ΔΗΜΟΣΙΑΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ
Tην προηγούμενη εβδομάδα παρουσιάστηκαν η σύλληψη, η γέννηση και η άνοδος της δυναμικής του, μέχρι τον μεγάλο του θρίαμβο στις εκλογές του 1981: σήμερα θα εξεταστούν όλα όσα συνέβησαν ως προς τη χρήση και την εξέλιξή του έκτοτε και μέχρι την τρέχουσα προεκλογική περίοδο, που ολοκληρώνεται σήμερα! Του Νικόλαου Κατσουλώτου *
1984 - 1985 Στο λεξικό της Νέας Ελληνικής Γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη διαβάζουμε πως η λέξη «αλλαγή» αφορά «την οριστική και πλήρη μετάβαση από μια κατάσταση σε μιαν άλλη». Η τριετία που μεσολάβησε μεταξύ των εθνικών εκλογών του 1981, των ευρωεκλογών του 1984 και των νέων εθνικών εκλογών του 1985 προφανώς δεν ήταν αρκετή για να επιτευχθεί κάτι τέτοιο! Ετσι, η αλλαγή, αφού έκανε στάση στον κόσμο της διαφήμισης (π.χ. Ginis Travel: «Σας αρέσει η αλλαγή;» - Daipers: «Πω πω μια αλλαγή!») ή του θεάματος (σατιρική παράσταση «Αλλαγή και πάσης Ελλάδος» τον χειμώνα του '82-'83 από τον Χάρρυ Κλυνν) παραμένοντας δημοφιλέστατη, επανήλθε στην πολιτική πραγματικότητα της χώρας. Το διλημματικό σχήμα «ΠΑΣΟΚ ή Δεξιά» μεταφράστηκε συνθηματικά ως κόντρα «αλλαγής – απαλλαγής». ΚΚΕ, ΚΚΕ εσωτερικού και ΕΚΚΕ χρησιμοποίησαν επίσης τον όρο, αφήνοντας μόνη τη Νέα Δημοκρατία να χρησιμοποιεί το ευφυολόγημα της απ-αλλαγής που τελικά δεν είχε αντίκρισμα στην κάλπη, παρ' ότι το κόμμα ανέβασε τα ποσοστά του σε σχέση με το παρελθόν και στις δύο αναμετρήσεις. Ειδικά για το 1985, το ΠΑΣΟΚ επέλεξε να διανθίσει (κυριολεκτικά και μεταφορικά!) τη δοκιμασμένη και επιτυχημένη συνταγή οπτικοποιώντας την: σε μία από τις αφίσες του πρωταγωνιστεί ένα χαμογελαστό κοριτσάκι που κρατά μια ανθοδέσμη και δίπλα του αναγράφεται: «Ναι, στη χαρά της Αλλαγής». Η… «Αλλαγίτσα» έκανε θραύση και η συγκεκριμένη υλοποίηση αποτελεί πιθανότατα την πιο επιτυχημένη αφίσα κόμματος σε ολόκληρη τη Μεταπολίτευση! Αυτό πιστοποιείται και από ποιοτική έρευνα του
Αφίσα της Νέας Δημοκρατίας, 1990
1989-1990 Μέσα σε λιγότερο από 300 ημέρες πραγματοποιήθηκαν στη χώρα τρεις εκλογικές αναμετρήσεις, σε οξύτατο και απολύτως τοξικό κλίμα, μέχρι να φτάσουμε στις 11 Απριλίου 1990, όταν τελικά
Αφίσες του ΠΑΣΟΚ, 1984
Αφίσα του ΠΑΣΟΚ, 1985
Αφίσα του ΚΚΕ, 1985
ΕΜΜΕ (Τμήμα Επικοινωνίας και Μέσων Μαζικής Ενημέρωσης του ΕΚΠΑ) για τις προεκλογικές εκστρατείες της περιόδου 1960 – 2004. Για όλες τις
Αφίσα της νεολαίας ΠΑΣΟΚ, 1990
σχηματίστηκε κυβέρνηση από τη Νέα Δημοκρατία με τη βοήθεια μίας έδρας από τη ΔΗΑΝΑ του Κωστή Στεφανόπουλου. Με βάση τις συνθήκες της συγκεκριμένης εποχής, το αίτημα για αλλαγή δεν μπορούσε πλέον να διατυπωθεί από το κόμμα που το είχε σήμα– κατατεθέν όλα τα προηγούμενα
Αφίσα του ΚΚΕ, 1984
χρόνια: εκφραζόταν πια από τη Νέα Δημοκρατία! Χαρακτηριστικό παράδειγμα αξιοποίησής του αποτέλεσε η αφίσα του 1990 που δείχνει την πτώση του Τείχους του Βερολίνου (είχε ξεκινήσει μόλις 4 ημέρες μετά τις επαναληπτικές εθνικές εκλογές του 1989, στις 5 Νοεμβρίου) και
Αφίσα του ΚΚΕ Εσωτερικού, 1985
ηλικιακές ομάδες ερωτώμενων (35-44, 45-54, 55-64, 65+ ετών) η συγκεκριμένη αφίσα βρίσκεται στην 1η θέση επιλογής!
Αφίσα του Συνασπισμού, 1990
Αφίσα του ΠΑΣΟΚ. Πιθανότατα ανήκει στην περίοδο 1989-1990
θέτει το ερώτημα: «Ο κόσμος αλλάζει. Εμείς;». Παρ' ότι τα άλλα κόμματα επιχείρησαν να δώσουν απαντήσεις (Συνασπισμός: «Ο κόσμος αλλάζει - H Ν.Δ. μένει πάντα ίδια» / Νεολαία ΠΑΣΟΚ: «Ο κόσμος αλλάζει... -με τους νέους και την Αριστερά») αυτές δεν κρίθηκαν πειστικές από
τον κόσμο. Το ποσοστό της Νέας Δημοκρατίας έφτασε στα επίπεδα του 46,89%! Σε ολόκληρη την ιστορία του κόμματος, μόνο στις ειδικών συνθηκών βουλευτικές εκλογές του 1974, τις πρώτες μετά την πτώση της χούντας, με πρόεδρο τον ιδρυτή της, απέσπασε μεγαλύτερο ποσοστό (54,37%)!
|
39 41
6-7 Ιουλίου 2019
5
για πάντα την Ελλάδα
Αφίσα της Πολιτικής Ανοιξης, 1996
1996-2004 Προεκλογικό φυλλάδιο της Νέας Δημοκρατίας, 1993
1993 Στη συγκεκριμένη προεκλογική περίοδο διεξήχθησαν ίσως οι πιο αρνητικές καμπάνιες στη χώρα μετά τη Μεταπολίτευση. Η Νέα Δημοκρατία επένδυσε στη συνέχιση της σκανδαλολογίας, στην κλονισμένη υγεία του Ανδρέα Παπανδρέου και στο πισωγύρισμα που θα σήμαινε για τη χώρα μια πιθανή νέα νίκη του ΠΑΣΟΚ. Στο φυλλάδιο του προγράμματός της ανέφερε μεταξύ άλλων: «Οι Ελληνες πρέπει να μάθουν την αλήθεια - ο κ. Παπανδρέου φοβάται τον διάλογο - ο κ. Παπανδρέου δεν έχει αλλάξει». Τελικά εκείνο που άλλαξε ήταν η κυβέρνηση: το ΠΑΣΟΚ επανέκαμψε με 46,88%!
Την περίοδο αυτή, το αίτημα για αλλαγή εμφανίζεται από διαφορετικά κόμματα, άλλοτε άμεσα, άλλοτε έμμεσα! Στις εκλογές του 1996, η Πολιτική Ανοιξη του Αντώνη Σαμαρά, στην κεντρική αφίσα της, την υπονοεί χωρίς να χρησιμοποιεί την ίδια τη λέξη: «Ερχεται η άλλη Ελλάδα…». Στο ίδιο μοτίβο, για τις εθνικές εκλο-
Αφίσα της Νέας Δημοκρατίας, 2000
Αφίσα του Γιώργου Παπανδρέου για τις εσωκομματικές εκλογές, 2004
Αφίσα της Νέας Δημοκρατίας, 2004
Αφίσα της ΚΝΕ, 2000
Αφίσα του ΠΑΣΟΚ, 2000
γές του 2000, Νέα Δημοκρατία, ΔΗΚΚΙ και ΚΝΕ στις αφίσες τους αποφεύγουν την απευθείας χρήση της λέξης, επιλέγοντας όρους όπως «Νέο ξεκίνημα», «Μέλλον… διαφορετικό», «Μέλλον… νέο», «Μέτωπο… ανατροπής». Μονάχα το ΠΑΣΟΚ τη χρησιμοποιεί, για να καταδείξει τις κυβερνητικές επιδόσεις του: «Η Ελλάδα αλλάζει». Το 2004, ύστερα από έντεκα χρόνια διακυβέρνησης ΠΑΣΟΚ, ήταν η ώρα της Νέας Δημοκρατίας και του Κώστα
Καραμανλή να μιλήσουν για «πολιτική αλλαγή». Ωστόσο, εντός του ΠΑΣΟΚ έχει συντελεστεί μια διαφορετική αλλαγή˙ στην ηγεσία του! Ο Γιώργος Παπανδρέου διαδέχτηκε τον Κώστα Σημίτη δίνοντας την αφορμή να ακουστεί το σύνθημα: «Σήκω Ανδρέα για να δεις το παιδί της Αλλαγής». Στην αφίσα των εσωκομματικών εκλογών του ΠΑΣΟΚ, τη φωτογραφία του Γιώργου Παπανδρέου συνόδευε η φράση: «Τολμάμε, Αλλάζουμε, Προχωράμε».
Αφίσες του ΔΗΚΚΙ, 2000
6
42
Μνήμες
6-7 Ιουλίου 2019
|
Η ελπίδα για ριζική ανατροπή
EUROKINISSI – ΒΑΣΙΛΗΣ ΠΑΠΑ∆ΟΠΟΥΛΟΣ
Η αφίσα της Νέας Δημοκρατίας σε πρώτο πλάνο και δίπλα η αντίστοιχη του ΠΑΣΟΚ, 2007
2007
Αφίσα του ΚΚΕ, 2007
O Γιώργος Παπανδρέου σε προεκλογική συγκέντρωση του ΠΑΣΟΚ στην Πάτρα ανέφερε: «Η κυβέρνηση της Νέας Αλλαγής θα είναι κυβέρνηση της σιγουριάς, της ελπίδας, της προοπτικής...». Στους
δρόμους, οι αφίσες έφεραν το κεντρικό σύνθημα: «Νίκη για Νέα Αλλαγή». ΚΚΕ και ΣΥΡΙΖΑ έθεσαν επίσης το αίτημα της αλλαγής. Το ΚΚΕ ζητούσε από τον ψηφοφόρο να «αλλάξει», μια και «Νέα Δημοκρατία και ΠΑΣΟΚ δεν αλλάζουν», ενώ ο ΣΥΡΙΖΑ καλούσε τον λαό σε συμπόρευση ώστε να «αλλάξει το τοπίο».
2015 Στις βουλευτικές εκλογές του Ιανουαρίου μια νέα αλλαγή συντελέστηκε – ίσως η μόνη που δικαιούται να συγκριθεί με αυτήν του 1981! O ΣΥΡΙΖΑ ανέτρεψε για πρώτη φορά
Αφίσα του ΣΥΡΙΖΑ, 2007
τον δικομματισμό και ανέβηκε στην εξουσία. Το έκανε με το αισιόδοξο σύνθημα «Η ελπίδα έρχεται». Μια ελπίδα που σηματοδοτούσε και «αλλαγή στην Ευρώπη». ΚΚΕ και Ποτάμι συμμετείχαν επίσης στον χορό της αλλαγής με τις φράσεις: «Συμμαχία και πάλη για την ανατροπή» και «Να τα αλλάξουμε όλα», αντιστοίχως.
Αφίσα του ΣΥΡΙΖΑ, 2012
2012 Ο ΣΥΡΙΖΑ (από πέμπτο κόμμα στις εκλογές του 2009) αναδείχτηκε αξιωματική αντιπολίτευση! Στις αφίσες του μιλούσε για «Ανατροπή στην Ελλάδα» που θα σημάνει την «Αλλαγή στην Ευρώπη».
Αφίσα του ΣΥΡΙΖΑ, 2015
Αφίσα πρόσκλησης σε συγκέντρωση του Ποταμιού, 2015
|
39 43
6-7 Ιουλίου 2019
7
και αλλαγή 2018 Από τις 16 Μαρτίου η χώρα γνώρισε έναν νέο πολιτικό φορέα-συνασπισμό κομμάτων: το Κίνημα… Αλλαγής! Η μετεξέλιξη του παλαιού ΠΑΣΟΚ ενέταξε πλέον στο ίδιο το όνομά του το διασημότερο πολιτικό σύνθημα που ακούστηκε ποτέ στην Ελλάδα.
2019 Στις πρόσφατες εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο στις 26 Μαΐου, (ξανα)βιώσαμε μια προεκλογική περίοδο με μνήμες από τα παλιά: ακούσαμε και είδαμε τη Νέα Δημοκρατία να μιλά για «πολιτική αλλαγή». Η πρώτη φορά ήταν στις 4 Οκτωβρίου 2018 όταν, σε εκδήλωση για τα 44 χρόνια από την ίδρυσή της, παρουσίασε το νέο λογότυπό της και παράλληλα το σύνθημα «Αλλάζουμε τη Νέα Δημοκρατία για να αλλάξουμε την Ελλάδα»! Σας θυμίζει κάτι; Το μακρινό 2005, το ΠΑΣΟΚ στο εξώφυλλο του προγράμματος του συνεδρίου του, ανέφερε: «Αλλάζουμε το ΠΑΣΟΚ για να αλλάξουμε την Ελλάδα»! Την περίοδο που διανύουμε, ο πρόεδρος της Νέας Δημοκρατίας Κυριάκος Μητσοτάκης με κάθε ευκαιρία και σε όλους τους τόνους επαναλαμβάνει συνεχώς το αίτημά του για αλλαγή. Ενδεικτικά: «Χρειάζομαι τη στήριξή σας για να φέρουμε μαζί τη μεγάλη πολιτική αλλαγή» (17 Μαΐου), «H πολιτική αλλαγή ξεκίνησε...» (27 Μαΐου), «Υπάρχει καθολικό
Αφίσες για την προεκλογική εκστρατεία του Obama, 2008
αίτημα για πολιτική αλλαγή» (22 Μαΐου), «Οι πολίτες απαιτούν αλλαγή» (26 Μαΐου), «Η μεγάλη πολιτική αλλαγή θα ολοκληρωθεί στις 7 Ιουλίου» (31 Μαΐου), «Το επιχειρείν θα καταστεί πιο εύκολο με την επερχόμενη πολιτική αλλαγή» (12 Ιουνίου) κ.ά. Πάνω και πέρα από όλα τα παραπάνω, έντονο συμβολικό και σημειολογικό ενδια-
φέρον έχει η τοποθέτησή του στις 21 Μαΐου. Kλείνοντας την ομιλία του στη Γλυφάδα, προσκάλεσε τον κόσμο να προσέλθει στον επόμενο σταθμό της περιοδείας του, στο κλειστό γήπεδο… «Ανδρέας Παπανδρέου» στο Περιστέρι, τονίζοντας: «Ποιος θα το περίμενε, ένας Μητσοτάκης να κάνει ομιλία σε ένα γήπεδο με την ονομασία “Ανδρέας Πα-
πανδρέου!”». Ολοκλήρωσε με το σχόλιο «η ζωή προχωράει!». Κάπως έτσι, φτάσαμε, στις 27 Ιουνίου, να διαβάζουμε στο πρωτοσέλιδο των Financial Times: «O συντηρητικός ηγέτης (σ.σ. Κυριάκος Μητσοτάκης) ποντάρει στη δίψα των Ελλήνων για αλλαγή!». Η ζωή όντως προχωράει συνεπώς – αλλά καμιά φορά φαίνεται πως της αρέσει να κάνει κύκλους…
Το πρόγραμμα συνεδρίου του ΠΑΣΟΚ από το 2005 (δίπλα) και η εικόνα κατά την παρουσίαση του νέου λογότυπου της Νέας Δημοκρατίας στις 4 Οκτωβρίου 2018
Συμπεράσματα Από όλα όσα προηγήθηκαν προκύπτουν αβίαστα τρεις παρατηρήσεις: -Η αλλαγή στην Ελλάδα είναι αίτημα κυρίως των κομμάτων που διεκδικούν τη νίκη από τη θέση της αντιπολίτευσης, ζητώντας μια ουσιαστική αλλαγή πολιτικών κατευθύνσεων. -Ακόμα και όταν αποφεύγεται η ίδια η λέξη, χρησιμοποιούνται συχνά παράγωγα, φράσεις ή συνώνυμα που την υπονοούν (αλλάζουμε, μεταρρύθμιση, αναγέννηση, ανατροπή, νέα πορεία κ.ά.).
-Οποτε κάποιο ελληνικό κόμμα κάνει λόγο για αλλαγή προεκλογικά, σχεδόν πάντοτε είτε κερδίζει είτε βλέπει τα ποσοστά του να ανεβαίνουν! Εύλογα αναρωτιέται κανείς: Υπάρχει κάποιος λόγος που το συγκεκριμένο σύνθημα ξεχώρισε στην Ελλάδα; Ουσιαστικά όχι! Οπως τονίζει ο Σέπαρντ Φάιρεϊ, ο δημιουργός της πιο επιτυχημένης προεκλογικής αφίσας στον πλανήτη Γη τα τελευταία τουλάχιστον 30 χρόνια («Hope» για τον Μπαράκ Ομπάμα), στις πολιτικές καμπάνιες προτιμώ τα συνθήματα που κινούνται
σε ασφαλή και προβλέψιμα μονοπάτια και τείνουν να αποφεύγουν τις αντιπαλότητες λέξεις γενικής χρήσης, χωρίς «γωνίες» που επιτρέπουν τις περίφημες (ή διαβόητες αν θέλετε) «δημιουργικές ασάφειες». Η αλλαγή είναι μια τέτοια λέξη. Από μόνη της ωστόσο δεν είναι παρά ένα κέλυφος κενό περιεχομένου. Οπότε γιατί στην Ελλάδα έχει τόσο και τέτοιο ειδικό βάρος; Την απάντηση την έχει δώσει ο ίδιος ο λαός! Σε δημοσκόπηση της Public Issue (30/12/2007) αναδεικνύεται καλύτερη κυβέρνηση της Μεταπολίτευσης το ΠΑΣΟΚ
της περιόδου 1981-1985 ενώ καλύτερος πρωθυπουργός ο Ανδρέας Παπανδρέου. Το σύνθημα της αλλαγής στην Ελλάδα είναι κυρίαρχο, γιατί πολύ απλά (και παρά τις πολλαπλές χρήσεις του μέσα σε μισό αιώνα σχεδόν) ταυτίστηκε με μια συγκεκριμένη ιστορική περίοδο κατά την οποία οι ίδιοι οι Ελληνες θεωρούν πως πράγματι (για να δανειστούμε μια αγαπημένη λέξη του Ανδρέα Παπανδρέου) η ζωή τους άλλαξε προς το καλύτερο. Αυτό από μόνο του δεν είναι απλά αρκετό, είναι καθοριστικό.