33+1 φωνές πίσω από τις μάσκες by Εφημερίδα των Συντακτών

Oκτώ χ ρό

Η Εφ ηµε ρ

ω ν Συντακ ατ τ ίδ

« νια

» ών

Η ζωή µε τον Covid-19 ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ ΒΑΣΙΛΗΣ ΒΑΣΙΛΙΚΟΣ ΓΙΑΝΝΗΣ ΨΥΧΟΠΑΙΔΗΣ ΝΤΟΝΑΛΝΤ ΣΑΣΟΥΝ ΕΝΤΣΟ ΤΡΑΒΕΡΣΟ ΠΟΛΥΜΕΡΗΣ ΒΟΓΛΗΣ ΣΟΦΙΑ ΦΙΛΙΠΠΙΔΟΥ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΛΟΥΜΠΙΔΗΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΑ ΚΟΡΩΝΑΙΟΥ ΔΕΣΠΟΙΝΑ ΠΑΠΑΔΟΠΟΥΛΟΥ ΑΝΑΣΤΑΣΙΑ ΚΟΤΑΝΙΔΟΥ ΝΙΚΟΣ ΚΑΡΑΜΟΥΖΗΣ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΚΟΥΒΕΛΑΣ ΧΡΥΣΟΥΛΑ ΝΙΚΟΛΑΟΥ ΒΑΓΓΕΛΗΣ ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΣ ΑΡΙΣ ΚΑΖΑΚΟΣ ΝΙΚΟΣ ΣΙΔΕΡΗΣ ΣΠΥΡΟΣ ΓΕΩΡΓΑΤΟΣ ΤΑΚΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΣ ΣΑΒΒΑΣ Γ. ΡΟΜΠΟΛΗΣ ΒΑΣΙΛΕΙΟΣ Γ. ΜΠΕΤΣΗΣ ΚΩΣΤΑΣ ΠΟΛΥΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΣ ΕΛΕΝΑ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΚΟΥΣΤΕΝΗΣ ΣΩΤΗΡΗΣ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΣ ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ ΕΛΕΑΝΑ ΠΑΝΔΙΑ ΣΤΑΜΑΤΗΣ ΠΟΥΛΑΚΙΔΑΚΟΣ ΕΛΕΝΑ-ΟΛΓΑ ΧΡΗΣΤΙΔΗ ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΕΤΤΑΣ ΛΟΥΚΙΑ ΚΟΤΡΩΝΑΚΗ ΜΑΡΙΑ ΝΙΚΟΛΑΚΑΚΗ ΜΑΝΟΛΗΣ ΔΡΕΤΤΑΚΗΣ

33 +1 φωνές πίσω από

τις µάσκες

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

H πανδηµία και η ανεξαρτησία µας

«Εφημερίδα των Συντακτών» συμπλήρωσε τα οχτώ χρόνια από την ημέρα που κυκλοφόρησε, καθώς βιώνουμε τις πρώτες συνέπειες από το δεύτερο κύμα της πανδημίας. Γιορτάζοντας πέρσι τα εφτά χρόνια επιχειρήσαμε σε αυτές τις σελίδες («Εφ. Συν.» 9-10 Νοεμβρίου 2019) έναν «πρώτο απολογισμό» αναδεικνύοντας τα βασικά χαρακτηριστικά της εφημερίδας μας, την κατάσταση που επικρατεί στον χώρο των μέσων ενημέρωσης και την προσπάθειά μας να συμβάλουμε στην αποκατάσταση της χαμένης αξιοπιστίας του Τύπου. ΣΥΝΟΨΙΖΟΝΤΑΣ ΓΡΑΦΑΜΕ ότι «η «Εφημερίδα των Συντακτών» σηματοδοτεί -τηρουμένων των αναλογιών- την επανεμφάνιση της ανεξάρτητης, έγκυρης και ποιοτικής εφημερίδας [...] με έσοδα μόνο από την κυκλοφορία του φύλλου και τη διαφήμιση [...] και ότι η ύπαρξή της αποδεικνύει ότι πραγματικά ανεξάρτητη δημοσιογραφία μπορεί να υπάρξει μόνο με την οικονομική ανεξαρτησία των εφημερίδων». ΕΛΑΧΙΣΤΟΥΣ μήνες αργότερα ήρθε η πανδημία και τα πρώτα περιοριστικά μέτρα δημιούργησαν ακόμα χειρότερες συνθήκες για την ύπαρξη και την επιβίωση μιας πραγματικά ανεξάρτητης εφημερίδας. Στα τέλη Μαρτίου οι κυκλοφορίες των εφημερίδων καταβαραθρώθηκαν κυριολεκτικά, ενώ η πολυπόθητη ανάκαμψη δεν ήρθε ποτέ. Τότε αναγκαστήκαμε να απευθυνθούμε στους αναγνώστες και τους φίλους μας (21-22 Μαρτίου 2020) για να στηρίξουν την «Εφ.Συν.» στις κρίσιμες στιγμές που περνά. Η ανταπόκριση ήταν άμεση και συγκινητική και τους ευχαριστούμε θερμά όλους. ΟΜΩΣ Η ΠΑΝΔΗΜΙΑ είναι ακόμα εδώ και σαρώνει. Οι συνθήκες εργασίας είναι τώρα ακόμα πιο δύσκολες. Οι κυκλοφορί-

τις «ειδήσεις» και τις «αναλύσεις» τους. Του ΝΙΚΟΛΑ ΒΟΥΛΕΛΗ

ες των εφημερίδων παραμένουν στάσιμες, όταν δεν μειώνονται κι άλλο. Η κυβέρνηση αρνείται σταθερά να προχωρήσει στη λήψη γενναίων μέτρων για την ενίσχυση των εφημερίδων, του έντυπου Τύπου, που αποτελεί πυλώνα της δημοκρατίας. ΑΝΤΙΘΕΤΑ, δεν δίστασε να αξιοποιήσει την ευκαιρία της πανδημίας θέτοντας σε εφαρμογή ένα αποκρουστικό σχέδιο για τον πλήρη έλεγχο της κοινής γνώμης, εξασφαλίζοντας με μια επιλεκτική και σκανδαλώδη χρηματοδότηση την ολοκληρωτική ευθυγράμμιση της πλειονότητας των μέσων ενημέρωσης στη γραμμή στήριξης της κυβέρνησης. Πρόκειται για μια πρωτοφανή για τα δημοσιογραφικά δεδομένα επιχείρηση άλωσης των ΜΜΕ για να διοχετεύεται άνετα η κυβερνητική προπαγάνδα. ΓΙΑ ΤΑ ΜΕΣΑ ενημέρωσης που οι ιδιοκτήτες τους έχουν ταυτόσημα συμφέροντα με την κυβέρνηση ή διαπλέκονται πολιτικά μαζί της τα πράγματα δεν ήταν δύσκολα. Για τα μέσα ενημέρωσης που δεν ήταν τόσο «πρόθυμα», δεν χρειάστηκαν παρά μερικές δεκάδες εκατομμύρια για να μεταμορφωθούν σε πρόθυμους προπαγανδιστές των κυβερνητικών θέσεων. Ετσι η συντριπτική πλειονότητα των μέσων ενημέρωσης προβάλλει και επιβάλλει τη μονόπλευρη εκδοχή της πραγματικότητας την οποία προωθεί η κυβέρνηση. Είναι τόσο βέβαιη η κυβέρνηση για την πειθήνια συμμόρφωση αυτών των μέσων ενημέρωσης, που έφτασε να τους μεταβιβάζει και συγκεκριμένες γραπτές οδηγίες για τον ακριβή τρόπο με τον οποίο θα μεταδώσουν

Η ΣΗΜΕΡΙΝΗ Ελλάδα έχει πλέον μια θλιβερή επίδοση: δεν υπήρξε ποτέ τα τελευταία 70 χρόνια περίοδος κατά την οποία σχεδόν όλα τα μέσα ενημέρωσης να χρησιμοποιούν κάθε είδους παραπλάνηση και παραπληροφόρηση και ταυτόχρονα να ασκούν κριτική όχι στην κυβέρνηση που έχουν απέναντί τους, αλλά στην... προηγούμενη. Η «ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ των Συντακτών» είναι η μοναδική ημερήσια εφημερίδα με σημαντική κυκλοφορία -με βάση τα επίσημα στοιχεία- που διατηρεί μέσα σε αυτές τις ασφυκτικές συνθήκες την ανεξαρτησία της και την πολυφωνία της, τηρεί τη δεοντολογία, αναδεικνύοντας για κάθε ζήτημα τα πραγματικά στοιχεία και αποκαλύπτοντας όσα συσκοτίζει συστηματικά η κυβέρνηση. ΑΚΡΙΒΩΣ γι’ αυτούς τους λόγους δεν σταμάτησε ποτέ ο πόλεμος εναντίον μας - ανοιχτός ή υπόγειος. Ο ίδιος ο πρωθυπουργός φροντίζει να ενημερώνεται ανελλιπώς και λεπτομερώς για όσα γράφουμε και ζητά να του υποδεικνύουν όσα νομίζει ότι μπορεί να τα χρησιμοποιήσει εναντίον μας ακόμα και από το βήμα... της Βουλής. ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ, κραυγαλέα φιλοκυβερνητικές εφημερίδες δεν παύουν να μας έχουν στο στόχαστρο των συκοφαντιών τους. Μία από αυτές, λειτουργώντας σταθερά ως χαλκείο ψευδών ειδήσεων, κυριολεκτικά κατασκεύασε δημοσίευμα, υποτίθεται «σύμφωνα με απόλυτα διασταυρωμένες πληροφορίες», για να εμπλέξει σε φανταστικές συνωμοσίες και μηχανορραφίες «τα κορυφαία στελέχη της ‘‘Εφ.Συν.’’» όπως έγραψε. Η «ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ των Συντακτών» διεξάγει κάτω από αντίξοες συνθήκες έναν πολυμέ-

τωπο αγώνα και έχει σήμερα περισσότερο από κάθε άλλη φορά την ανάγκη να στηριχθεί από τους φίλους της, τους συνεργάτες της, τους αναγνώστες της. Και ο πιο απλός τρόπος για να γίνει αυτό είναι να αυξηθούν τα έσοδά της, να αυξηθεί η κυκλοφορία της. Εάν όσοι την αγοράζουν το Σαββατοκύριακο, την αγοράζουν και καθημερινά. Εάν όλοι κερδίσουμε -ξεχωριστά ο καθένας μας- ακόμα έναν αναγνώστη που θα την αγοράζει καθημερινά. Αλλιώς δεν θα εξασφαλιστεί η επιβίωσή της με ό,τι αυτό συνεπάγεται για την ελευθερία του λόγου και του Τύπου στην Ελλάδα σήμερα. Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΣΟΥΚΑΛΑΣ αναλύει στις επόμενες σελίδες, με τον πάντα εύστοχο τρόπο του, την τρέχουσα πανδημία, τονίζοντας ότι «απειλεί να ανατρέψει όλα τα καλώς ή κακώς κείμενα». «Από τη στιγμή, γράφει, που υπό την πίεση της ‘‘έκτακτης συγκυρίας’’ καταρρέει το δόγμα της πλήρους απορρύθμισης, ένας αντίστοιχος προβληματισμός θα μπορούσε να πρυτανεύσει σε σχέση με όλες τις πλανητικής εμβέλειας ‘‘καταστάσεις ανάγκης’’». ΕΜΕΙΣ παλεύουμε από την πρώτη στιγμή ενάντια στις «καταστάσεις ανάγκης» στον χώρο του Τύπου. Ενάντια στη συγκέντρωση των ΜΜΕ σε λίγα χέρια, ενάντια στο μονοπώλιο διανομής του Τύπου, ενάντια στις ψευδείς ειδήσεις, ενάντια στην πολιτικο-εκδοτική διαπλοκή. Γι’ αυτό ελπίζουμε ότι θα ανατραπεί και η «κατάσταση ανάγκης» η οποία έχει επιβληθεί ποικιλοτρόπως στα μέσα ενημέρωσης και θα δημιουργηθούν οι συνθήκες που θα διασφαλίζουν ξανά την ελευθερία και την ανεξαρτησία του Τύπου. ΠΑΛΕΥΟΥΜΕ καθημερινά προς αυτή την κατεύθυνση. Αλλά αυτό δεν αρκεί. Για να το πετύχουμε, έχουμε ανάγκη τη συνεχή στήριξη των αναγνωστών και των φίλων μας.

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Το παρελθόν είναι το µέλλον του παρόντος

κτώ χρόνια η εφημερίδα μας, η «Εφημερίδα των Συντακτών». Τι διάστημα μικρό, τι διάστημα μεγάλο! Ηρθε στην ώρα της για να καλύψει το κενό που άφησε η «Ελευθεροτυπία» του Κίτσου Τεγόπουλου και του Σεραφείμ Φυντανίδη. Ηρθε για να μείνει με τον διευθυντή της Νικόλα Βουλέλη και με τους άξιους συνεργάτες της, που γεννήθηκε κι αυτή εκ του μηδενός όπως η «Ελευθεροτυπία» έναν χρόνο μετά τη Μεταπολίτευση και θριάμβευσε. ΤΟ ΙΔΙΟ τώρα συμβαίνει με την οκτάχρονη «Εφημερίδα των Συντακτών» που μοναδικός τροφοδότης λογαριασμός της είναι οι αναγνώστες της. Ενα έντυπο του δημοκρατικού χώρου που επιμένει στην αντικειμενικότητα της ύλης του. Δεν περιττολογεί ούτε εξαρτάται από κανένα αφεντικό. Ανοίγει σε όποια προσπάθεια γίνεται για να υπάρξει ένας λόγος διαφορετικός από τις εφημερίδες της παραπληροφόρησης και της εξάρτησής τους από τα αφεντικά. Και όταν έρθει το Σάββατο, εκεί η αποθέωσή της. Κάθε Σάββατο είναι το Μεγάλο Σάββατο της πολιτικής και του πολιτισμού. ΕΚΕΙΝΟ ΟΜΩΣ που προσωπικά με συγκινεί είναι και η επιμονή της σε ένα παρελθόν που δεν γνωρίζουν οι νεότεροι. Γιατί είναι θαμμένο με τον τρόπο του στραγγαλισμού της μνήμης. Η μνήμη είναι ένα μνημόνιο που γίνεται μνήμα, τάφος, όταν δεν το αξιοποιείς. Και η Ελλάδα η κατ’ εξοχήν χώρα μιας μνήμης που εμπεδώθηκε με τα χρόνια, επί δεκαετίες, με την «εξουσία της σιωπής» σε ό,τι δεν συνέφερε την άρχουσα τάξη. Αρα πιστεύω και στρατεύομαι σε αυτό που η εφημερίδα μας προσπαθεί να αναδείξει στις νεότερες γενιές: ότι το παρελ-

Του ΒΑΣΙΛΗ ΒΑΣΙΛΙΚΟΥ*

θόν είναι το μέλλον του παρόντος. ΚΑΙ ΔΕΝ ΔΙΣΤΑΖΩ να τιμήσω όλους τους αρθρογράφους της που με τόση γνώση και κατάρτιση πασχίζουν να αναδείξουν τις δυνατότητες αυτού του τόπου. Ευχαριστώ από καρδιάς αυτή την εφημερίδα που μιλάει χωρίς προκαταλήψεις για όλα τα στραβά και τα αδόκιμα που ταλαιπωρούν αυτή την ευλογημένη χώρα: τη δική μας. Που παραμένει όρθια, παρ’ όλες τις ξένες εισβολές, και διατηρεί τον ζωντανό πολιτισμό σε μια χώρα που έχει πάρει ξανά την κάτω βόλτα, όχι με τον κορονοϊό, αλλά με μια Δεξιά ασυγκίνητη στην τραγωδία της τελευταίας δεκαετίας. Εύχομαι η «Εφημερίδα των Συντακτών» να τα εκατοστίσει. Εμείς που δεν θα ζούμε τότε θα τη διαβάζουμε ακόμα και στον ουρανό. *Συγγραφέας-βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑΠροοδευτική Συμμαχία

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΑ ΜΕΣΑ ΜΑΖΙΚΗΣ ΕΝΗΜΕΡΩΣΗΣ Α.Ε. Κολοκοτρώνη 8 Τ.Κ. 105 61 Αθήνα ΤΗΛ.: 211 1045000 ΦΑΞ: 211 1045175

ΑΝΕΞΑΡΤΗΤΗ ΣΥΝΕΤΑΙΡΙΣΤΙΚΗ ΑΠΟΓΕΥΜΑΤΙΝΗ ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α

Γραφεία Κρήτης ΤΗΛ.: 2810 330033

Γιώργος Μανετάκης (Αθλητικό) Σωτήρης Γούλατης (Σύνταξη ύλης) Τάσος Παππάς (Υπεύθυνος φύλλου Σαββατοκύριακου) Ελένη Γκρούη (Ελεύθερο - Επαρχιακό) Τάσος Τσακίρογλου (www.efsyn.gr) ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΕΣ

∆ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ

Νικόλας Βουλέλης ∆ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ

Σωτήρης Μανιάτης

Γιώργος Πετρόπουλος (Πολιτικό) Γιάννης Κιµπουρόπουλος (Οικονοµικό) Γιώργος Τσιάρας (∆ιεθνή)

ΕΜΠΟΡΙΚΗ ∆ΙΕΥΘΥΝΤΡΙΑ

Λήδα Θωµάκου ART DIRECTOR

∆ηµήτρης Φωτόπουλος ΕΚΤΥΠΩΣΗ

ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΕΣ ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ Α.Ε.

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Η πολιτική στα χρόνια της πανδηµίας Η τρέχουσα κρίση αναγγέλλει ένα είδος επιστροφής στο παρελθόν. Καµιά χώρα και καµιά εξουσία δεν µπορεί πλέον να αποφύγει την αδιαίρετη εµπλοκή της σε µιαν άδηλης έκβασης συµφορά. Και αναπόφευκτα ίσως στα πλαίσια αυτά, επανακάµπτουν πολλές αρχέγονες δεισιδαιµονίες. Ακόµα και αν επιχειρούν να εξορκίσουν τη µοίρα επιδεικνύοντας κυνική αδιαφορία, ειρωνική αποστασιοποίηση ή επιθετική δυσπιστία, τα εν δυνάµει θύµατα αναγκάζονται να αναθεωρούν σε καθηµερινή βάση τη φαντασιακή σχέση τους µε τον θάνατο, µε την πρόσληψη του χρόνου και µε τις µύχιες φοβίες τους

αν κεραυνός εν αιθρία

ενέσκηψε η πανδημία. Εν μια σχεδόν νυκτί, η διάχυτη απειλή ενάντια στο ύψιστο αγαθό της ζωής ανέτρεψε όλες τις βεβαιότητες και υπονόμευσε όλους τους αυτοματισμούς. Μπροστά στο φάντασμα του αφανισμού, οι οργανωμένες εξουσίες εξωθήθηκαν να αναλάβουν τις εν πολλοίς ξεχασμένες «ποιμαντικές» τους ευθύνες. Οι διαχειριστές της κοινωνικής συμβίωσης δεν είχαν πια την πολυτέλεια να νίπτουν τις άμωμες χείρες τους, να οχυρώνονται πίσω από την τυπική τους αναρμοδιότητα, να εκλογικεύουν την αμέριμνη απραξία τους ή να παραπέμπουν στους ορθολογικούς αυτοματισμούς της αγοράς. Εκ των πραγμάτων, οι εμπεδωμένοι κανόνες, οι νόμοι, τα ήθη, οι θεσμοί, οι εσωτερικευμένες παραδόσεις, ακόμα και τα ατομικά δικαιώματα βρέθηκαν υπό την πίεση της αδυσώπητης συγκυρίας. Ενώπιον της οικουμενικής απειλής, έπρεπε να βρεθούν άμεσες «λύσεις». ΟΙ ΕΞΕΛΙΞΕΙΣ αυτές σηματοδοτούν μια σειρά από ανατροπές. Το πανάρχαιο πρόβλημα του «δέοντος γενέσθαι» δεν είναι πια δυνατόν να αντιμετωπίζεται ως ευθεία συνάρτηση μιας εικαζόμενης «γενικής ωφέλειας» ή ως έκφραση ενός «αντικειμενικά» διαπιστούμενου «συλλογικού συμφέροντος». Η θεμελιώδης ιδέα της προόδου παύει να μπορεί να εμφανίζεται ως συνώνυμη με την τεχνολογική και οικονομική ανάπτυξη, τη μεγέθυνση της παραγωγής και της παραγωγικότητας και την έκρηξη της καταναλωτικής ευημερίας. Μπροστά στην απειλή του θανάτου, ούτε το «ευ» ηχεί πια ως ταυτόσημο με το «πολύ», ούτε το «καλύτερο» με το «περισσότερο». Μετά από πολλά χρόνια εξορίας, φαίνονταν να επανακάμπτουν, έστω διστακτικά, οι ξεχασμένες ποιοτικές παράμετροι του περί «κοινού δέοντος» λόγου. Η ζωή και η υγεία, και μαζί τους οι ιδέες της αλληλεγγύης, της ισότητας ενώπιον της επιβίωσης, της αδελφότητας, της «υπαρξιακής» δικαιοσύνης και της κοινωνικής αρμονίας διεκδικούν την επάνοδό τους στο προσκήνιο. Δεν θεωρεί-

εμφανίζεται πλέον ριζικά «μη αποφασίσιμο». Από την άποψη αυτή λοιπόν, η επιλογή ανάμεσα στις διάφορες υπαλλακτικές «λύσεις» παραμένει ανοικτή και «αυθαίρετη».

Του ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥ ΤΣΟΥΚΑΛΑ

ται πια δεδομένο ότι οι συλλογικές αποφάσεις «οφείλουν» πάντα να θεμελιώνονται σε εμπειρικά τεκμηριωμένες βάσεις. Και συνακόλουθα, οι τυχόν «ανεπαρκώς θεμελιωμένες» αποφάσεις δεν αντιμετωπίζονται ως a priori «αν-» ή «προ-ορθολογικές», άρα και «αυθαίρετες». Μπροστά στην αδήριτη ανάγκη, όλα υποχωρούν ή και ξεχνιούνται. Ακόμα και οι εκ πεποιθήσεως «ετερόνομες» κυβερνητικές εξουσίες που είχαν συνεργήσει στη μετονομασία τους σε «απλές» «δια-κυβερνήσεις» υποχρεώνονται να επανεντάξουν τη «διαχείριση» των κοινών στο ευρύτερο πλαίσιο μιας απρόσμενα αντιφατικής «πραγματικότητας». ΥΠ’ ΑΥΤΗΝ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ, πέρα και ανεξάρτητα από τα ανθρώπινα θύματά του, ο ιός έπληξε τη λειτουργία των πολιτικών θεσμών. Μαζί με τους παραγωγιστικούς αναπτυξιακούς αυτοματισμούς, αρχίζουν να αποθεμελιώνονται πολλές από τις μέχρι πρόσφατα κυρίαρχες παραδοχές για την «ορθολογική» και «εντός αυστηρών ορίων» άσκηση της πολιτικής εξουσίας. Στο μέτρο δε που τα περισσότερα από τα προτεινόμενα μέτρα (καραντίνα, απομόνωση, εγκλεισμός, αυστηρός έλεγχος της κίνησης, κ.λπ.) αναπόφευκτα περιορίζουν την ενεργή ζήτηση, συρρικνώνουν το ΑΕΠ, μειώνουν τις κερδοσκοπικές ευκαιρίες και αντιστρατεύονται την άμεση μεγιστοποίηση της αναπτυξιακής προόδου, είναι προφανές πως η τρέχουσα κατάσταση ανάγκης δεν είναι αντιμετωπίσιμη με αδιάσειστα ποσοτικά κριτήρια. Πράγματι, δεν υπάρχουν αυστηρά «ορθολογικές» απαντήσεις στο ερώτημα «ποιες» και «πόσες» «αναπτυξιακά αρνητικές» προεκτάσεις είναι σκόπιμες ή επιτρεπτές. Το «δέον»

ΣΤΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ακριβώς αυτό εντάσσονται η διστακτικότητα, οι παλινωδίες και οι αντιφάσεις στον τρόπο αντιμετώπισης της πανδημίας. Στην προσπάθειά τους να συμβιβάσουν τα ασυμβίβαστα, οι πολιτικές εξουσίες υποχρεώνονται να ανασκευάσουν τον τρόπο που κοιτάζονται στον καθρέφτη. Ολα συμβαίνουν ως εάν η αποδιοπομπαία αυτονομία του πολιτικού, που είχε εκδιωχτεί μετά κόπων και βασάνων από τη μεγάλη πόρτα της αγοραίας εκλογίκευσης, επιστρέφει από τα ανοικτά παράθυρα της εκρηκτικής πραγματικότητας. Ακόμα και αν καλύπτεται με πέπλους σιωπής, το άλυτο αξιακό και πολιτικό δίλημμα «οικονομική ανάπτυξη και καταναλωτική ευημερία» ή «μακροζωία και υγεία» διατρέχει εγκάρσια ολόκληρο τον κόσμο. Είναι λοιπόν γεγονός ότι η «αδιαίρετη» πλανητική απειλή του ιού οδήγησε στην επιστροφή της σχετικής αυτονομίας του πολιτικού. Η έκτακτη ιστορική ανάγκη αποδείχθηκε ισχυρότερη από οποιονδήποτε διιστορικό ορθολογισμό. ΘΑ ΠΡΕΠΕΙ ΒΕΒΑΙΑ να θυμηθούμε ότι όλες οι παραδοσιακές πολιτικές εξουσίες βρίσκονταν μπροστά σε αντίστοιχα διλήμματα. Τουλάχιστον μέχρι την εξαφάνιση όλων των «αντίπαλων δεών» που σηματοδότησε την οικουμενική επικράτηση του νεοφιλελευθερισμού στις αρχές της δεκαετίας του 1990, οι οργανωμένες ως κράτη «θερμές» δημοκρατικές κοινωνίες δεν έπαψαν ποτέ να προβληματίζονται για το δέον γενέσθαι. Ακόμα και αν δεν ήλεγχαν την ιστορική τους μοίρα, οι βυθισμένες στις συλλογικές τους φαντασιώσεις κοινωνίες δεν έπαυαν να διατυπώνουν εναλλακτικά και ουτοπικά οράματα. Δεν είναι τυχαίο ότι το πρώτο μέλημα όλων των ελεύθερων λαών ήταν η θεσμική διασφάλιση της αέναης δυνατότητάς τους να χαράζουν την πορεία τους. Η θεμελιώδης

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

ιδέα της λαϊκής κυριαρχίας εκφράζεται ακριβώς με τη διατράνωση της αναφαίρετης δυνατότητας των νόμιμων εξουσιών να χειρίζονται όχι μόνο την ειρήνη και τον πόλεμο, αλλά και την ανάγκη, την αβεβαιότητα, τις κρίσεις και τις κάθε είδους έκτακτες καταστάσεις κατά βούλησιν και κατά συνείδησιν. ΜΕ ΑΥΤΗ ΤΗΝ ΕΝΝΟΙΑ, η τρέχουσα πανδημία αναγγέλλει ένα είδος επιστροφής στο παρελθόν. Καμιά χώρα και καμιά εξουσία δεν μπορεί πλέον να αποφύγει την αδιαίρετη εμπλοκή της σε μιαν άδηλης έκβασης συμφορά. Και αναπόφευκτα ίσως στα πλαίσια αυτά, επανακάμπτουν πολλές αρχέγονες δεισιδαιμονίες. Ακόμα και αν επιχειρούν να εξορκίσουν τη μοίρα επιδεικνύοντας κυνική αδιαφορία, ειρωνική αποστασιοποίηση ή επιθετική δυσπιστία, τα εν δυνάμει θύματα αναγκάζονται να αναθεωρούν σε καθημερινή βάση τη φαντασιακή σχέση τους με τον θάνατο, με την πρόσληψη του χρόνου και με τις μύχιες φοβίες τους. Ολο και περισσότεροι αρχίζουν να αναλογίζονται μήπως, όπως έγραφε ο Εντγκαρ Αλαν Πόε, οι μάσκες που μας εξωθούν να στροβιλιζόμαστε αμέριμνοι στον πάνδημο χορό των μεταμφιεσμένων είναι ακριβώς αυτές που κρύβουν τον Κόκκινο Θάνατο. ΣΤΟ ΣΗΜΕΙΟ ΑΥΤΟ, θα πρέπει να υπογραμμιστεί ότι από μια άποψη τουλάχιστον, η έκρηξη της πανδημίας εμφανίζει ορισμένα κοινά με άλλες πλανητικής εμβέλειας απειλές. Πράγματι, στον μακρό χρόνο, η κλιματική αλλαγή, η ρύπανση, ο υπερπληθυσμός, η εξάντληση των πρώτων υλών, η λειψυδρία και η διάχυτη πείνα δεν μπορεί να αντιμετωπιστούν αλλιώς παρά μέσα από τη ριζική αναθεώρηση του κυρίαρχου αναπτυξιακού παραγωγικού και καταναλωτικού φετιχισμού σε οικουμενική κλίμακα. Σε μια πολιτικά κατακερματισμένη όμως οικουμένη όπου, ολοένα και περισσότερο, όλοι οι επιχειρησιακοί σχεδιασμοί στοιχειοθετούνται στον βραχύ και μόνο χρόνο, οι μακροχρόνια σωτήριες προτεραιότητες τείνουν να υποχωρούν μπροστά στους σχεδιασμούς όσων προάγουν τα άμεσα συμφέροντά τους. ΤΗΝ ΙΔΙΑ ΣΤΙΓΜΗ που τα μακροπρόθεσμα οφέλη της περιβαλλοντικής «εξυγίανσης» είναι εξ αντικειμένου αδιαίρετα σε πλανητική κλίμακα, το άμεσο «αναπτυξιακό» κόστος των επί μέρους οικολογικών παρεμβάσεων παραμένει πάντα διαιρετό. Προφανώς λοι-

πόν υπό τις συνθήκες αυτές, τόσο οι επί μέρους πολιτικές εξουσίες όσο και ο κάθε «οικονομικός άνθρωπος» χωριστά έχουν κάθε λόγο να συμπεριφέρονται ως «οικο-τζαμπατζήδες». Δεν είναι τυχαίο ότι η ριζική αντιμετώπιση των περιβαλλοντικών απειλών τείνει συνήθως να μετατίθεται σε «ευθετότερο» χρόνο, δηλαδή επ’ αόριστον. Ακόμα και αν οι μακρόπνοες επιπτώσεις των σωρευόμενων οικο-αδιεξόδων απειλούν να καταστρέψουν ανεπανόρθωτα την πλανητική ισορροπία, η εθελότυφλη «αναπτυξιακή συμπεριφορά» του κάθε παίκτη χωριστά δεν τίθεται σε αμφισβήτηση. ΑΝΤΙΘΕΤΑ, η πανδημία απειλεί να ανατρέψει όλα τα καλώς ή κακώς κείμενα. Στο επίπεδο των ατομικών συνειδήσεων, το διάχυτα «αδιαίρετο» φάντασμα ενός θανάτου που ελλοχεύει παντού και σε κάθε στιγμή είναι απείρως διαταρακτικότερο από τον κίνδυνο μιας βαθμιαίας, και αναστρέψιμης ίσως, επιδείνωσης του φυσικού και κοινωνικού περιβάλλοντος. Παρά ταύτα όμως, η ιστορία δεν έχει πει την τελευταία της λέξη. Η «αναγκαστική επάνοδος» της σχετικής, έστω, αυτονομίας του κράτους σε ό,τι αφορά την αντιμετώπιση του εφιαλτικού ιού ανοίγει νέες προοπτικές. Από τη στιγμή που, υπό την πίεση της «έκτακτης συγκυρίας», καταρρέει το δόγμα της πλήρους απορρύθμισης, ένας αντίστοιχος προβληματισμός θα μπορούσε να πρυτανεύσει σε σχέση με όλες τις πλανητικής εμβέλειας «καταστάσεις ανάγκης». ΗΔΗ ΣΗΜΕΡΑ, όλο και περισσότεροι έχουν αρχίσει να αναρωτιούνται κατά πόσον είναι δυνατόν να παραμένουμε ατιμωρητί προσηλωμένοι στο αξίωμα πως ο άνευ όρων και ορίων αναπτυξιακός παραγωγισμός και η άκρατη καταναλωτική ευημερία αποτελούν αναγκαίες ή και επαρκείς προϋποθέσεις για την επί γης πρόοδο. Ισως λοιπόν η «απελευθέρωση» της πολιτικής από τα νεοφιλελεύθερα δεσμά της να ανοίγει τον δρόμο προς την επιστροφή ενός ευρύτερου Αιακού προβληματισμού. Παραδόξως, ο πάνδημος, «παροντικός» και αδιαίρετος λοιμός θα ήταν δυνατόν να σηματοδοτήσει μια νέα τομή στους όρους κοινωνικής αντιμετώπισης των οικουμενικά επαπειλούμενων λιμών, ανομβριών, πλημμυρών, πυρκαγιών και καταποντισμών και όλων των συνακόλουθων αδιεξόδων. Οπως και κατά το παρελθόν, έτσι και σήμερα, ο μόνος «εύθετος χρόνος» είναι το αδιαφανές παρόν.

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

«Εις τον καιρόν» Του ΓΙΑΝΝΗ ΨΥΧΟΠΑΙΔΗ

ανδημία, εγκλεισμός, πρωτόκολλα, εμβόλια, ψεκασμένες ιδέες, ψεύτικα νέα, κυρώσεις, μάσκες και έκτακτα μέτρα. Η ελληνική κοινωνία εξοικειώνεται με το ανοίκειο. Μέσα στον συνωστισμό ανθρώπων και πληροφοριών, με τη σύγχυση μπροστά στο απειλητικά καινούργιο και άγνωστο και την αναγκαστική αποδοχή του αόρατου εχθρού, ισορροπώντας σε τεντωμένο σχοινί ανάμεσα στην ελευθερία, τον καταναγκασμό και την αυτοπροστασία, το διακύβευμα του συνειδητού ανθρώπου σήμερα είναι να μπορέσει να διαφυλάξει ατομικά και συλλογικά –σε συγκυρίες απάνθρωπες– τις αξίες του ανθρωπισμού, της κοινωνικής δικαιοσύνης και της αλληλεγγύης για τους ασθενείς και οδοιπόρους. ΣΕ ΕΠΟΧΗ των μεγάλων αμφιβολιών, των μεγάλων κρίσεων και των μεγάλων αποφάσεων, στις ιστορικές στιγμές που καταρρέει ο λεγόμενος «ευρωπαϊκός τρόπος ζωής» και η ανθρώπινη κοινότητα ρέπει προς τη βαρβαρότητα, πεδίον δόξης λαμπρό για να οξυνθούν οι κοινωνικές ανισότητες και να γκρεμιστούν οι στοιχειώδεις ηθικοί νόμοι της ανθρώπινης συμβίωσης, νόμοι και αξίες που η ανθρωπότητα έχει τόσο σκληρά παλέψει και θυσιαστεί γι’ αυτούς. Η ΤΕΧΝΗ, παρηγορητική και ζωογόνα έκφραση του έσω εαυτού, είναι ο διαλεκτικός ιμάντας που συνδέει άρρηκτα το ιδιωτικό και το δημόσιο, είναι η κριτική συνείδηση της εποχής της, ο αντικατοπτρισμός των κινητήριων δυνάμεων της ζώσας πραγματικότητας. Ο ΚΑΤ’ ΕΝΤΟΛΗ εγκλεισμός, που την οδήγησε σ’ ένα υποχρεωτικό «ταξίδι στο δωμάτιό» της, δεν πρέπει να αφήσει και τον έξω κόσμο ακατοίκητο. Ο ΕΞΩ ΚΟΣΜΟΣ πρέπει να κατοικηθεί από μια τέχνη που γεννά μορφές αντάξιες της ανθρώπινης δύναμης και αξιοπρέπειας, μια τέχνη που η ουμανιστική λειτουργία της, σε μια διαρκή αναζήτηση νέων ιδεών και μορφών, να κινητοποιεί έναν κριτικό αναστοχασμό πάνω στην ιστορία, στην κοινωνία, στην οδύνη αλλά και το μεγαλείο της ανθρώπινης κατάστασης. ΣΗΜΕΡΑ ΠΙΟ ΠΟΛΥ – με φθαρμένο τον νοητικό πλούτο του μαζικού ανθρώπου και με τον ορθό λόγο στα αζήτητα,

Εργο του

η τέχνη αναζητά εναγωνίως τον εαυτό της και ιχνηλατεί την ατομική της ευθύνη, για να χρεωθεί και την ευθύνη της κοινότητας. Η σωματική επαφή, που οδυνηρά παρεμποδίζεται από τα πρωτόκολλα, ας γίνει μέσα από το σώμα της τέχνης μια επαφή κριτικής ματιάς, ευαισθησίας, δημιουργικής φαντασίας, ανθρώπινης αλληλεγγύης και βαθύτερου αγγίγματος. ΤΟ «ΕΙΣ ΤΟΝ ΚΑΙΡΟΝ» είναι ένα ξεχωριστό και ενδιαφέρον παράγγελμα στο στράτευμα. Δεν δίνει τελική εντολή για δράση, προσοχή ή ανάπαυση, αλλά κάτι ενδιάμεσο που υποδηλώνει κίνηση

στο σημείο. Περιμένοντας την επόμενη προσταγή –όποτε κι αν έρθει–, καλείσαι να βρίσκεσαι διαρκώς σε μια ακινησία εν δράσει, σε μια εσωτερική κινητικότητα, ακίνητος σε διατεταγμένο καιρό φαινομενικής χαλάρωσης – μονίμως ετοιμοπόλεμος. Μέχρι την επόμενη εντολή. ΕΤΣΙ ΚΑΙ Η ΤΕΧΝΗ. Βιώνοντας το δικό της, πρωτόγνωρο και οδυνηρό «εις τον καιρόν», ζώντας τη δική της ενδοστρέφεια, καλείται σε διαρκή εγρήγορση να συλλογίζεται τον εαυτό της σε ένα ταξίδι έξω από το δωμάτιό της, ζωντανή, ασυμβίβαστη, ελεύθερη. Ο καιρός είναι εδώ.

Γιάννη Ψυχοπαίδη Η σωµατική επαφή, που οδυνηρά παρεµποδίζεται από τα πρωτόκολλα, ας γίνει µέσα από το σώµα της τέχνης µια επαφή κριτικής µατιάς, ευαισθησίας, δηµιουργικής φαντασίας, ανθρώπινης αλληλεγγύης και βαθύτερου αγγίγµατος

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Βασικό ανθρώπινο δικαίωµα το δηµόσιο σύστηµα υγείας Το ανθρωπολογικό µοντέλο που καθιερώθηκε από τις πολιτικές της πανδηµίας –εργασία από το σπίτι, αποµόνωση, αυτοπεριορισµοί, µια ζωή περιχαρακωµένη στην καθαρά ατοµική σφαίρα– βρίσκεται στον αντίποδα τόσο της «κοινότητας των συµφερόντων» όσο και της κουλτούρας της Αριστεράς, η οποία ιστορικά έχει γαλβανωθεί µέσω της συλλογικής δράσης. Αυτό σηµαίνει ότι πρέπει να επινοήσουµε νέες πρακτικές

Μετάφραση: ΤΑΣΟΣ ΤΣΑΚΙΡΟΓΛΟΥ

ο ξέσπασμα της πανδημίας του Covid-19 αλλάζει τα πάντα και πρώτα απ’ όλα επιβεβαιώνει κάποιες τάσεις που ήδη βλέπαμε την τελευταία δεκαετία: ζούμε σε έναν παγκοσμιοποιημένο κόσμο στον οποίο τα σύνορα ανάμεσα στην οικονομία, την κοινωνία, την πολιτική, ακόμα και στη βιολογία, θολώνουν όλο και περισσότερο και στον οποίο μια πανδημία επηρεάζει αμέσως όλες τις διαστάσεις της ζωής. ΟΙ ΣΥΝΕΠΕΙΕΣ της, ωστόσο, δεν αλλάζουν το πλαίσιο των κοινωνικών μας σχέσεων. Αυτές απλώς διευρύνουν τις τεράστιες ανισότητες των κοινωνιών μας, καθώς ο ιός χτυπά πρωτίστως τα πιο ευάλωτα τμήματά τους: τους ηλικιωμένους, τους φτωχούς και τους ανυπεράσπιστους. ΟΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ συνέπειες της πανδημίας είναι η αυξανόμενη μαζική φτώχεια και η μαζική ανεργία. Φυσικά, αυτό αποδεικνύει τη ζωτική αναγκαιότητα ενός αποτελεσματικού συστήματος δημόσιας

τας στο όνομα της εθνικής ανάκαμψης, της συλλογικής ασφάλειας, της δημόσιας υγείας κ.λπ.

Του ΕΝΤΣΟ ΤΡΑΒΕΡΣΟ*

υγείας, το οποίο δεν θα αποτελεί μια κερδοφόρα επιχείρηση, αλλά ένα βασικό ανθρώπινο δικαίωμα. Αυτό το αίτημα θα γίνει αναμφίβολα κεντρικό θέμα στα χρόνια που έρχονται. ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ, αυτή η κρίση της πανδημίας ενισχύει σημαντικά τη βιοπολιτική διάσταση των κρατών μας. Φυσικά, απαιτούμε απ’ αυτά να προστατεύσουν την υγεία μας και διαμαρτυρόμαστε ενάντια στις νεοφιλελεύθερες πολιτικές οι οποίες τις τελευταίες δεκαετίες έχουν αποδυναμώσει σημαντικά τα νοσοκομεία μας. ΕΠΕΙΔΗ τα τελευταία θεωρούνταν μη κερδοφόρα, το μεγαλύτερο μέρος του εξοπλισμού τους εγκαταλείφθηκε ως επί το πλείστον: το αποτέλεσμα είναι ότι σήμερα πόλεις με τα πιο αναπτυγμένα κέντρα ιατρικής και επιστημονικής έρευνας δεν έχουν μάσκες και αναπνευστήρες. Αλλά δεν πρέπει να αγνοούμε μια άλλη πλευρά του ζητήματος: αυτή η μείξη ανάμεσα στη βιολογία, στην οικονομία και στην πολιτική μετατρέπει τις κυβερνήσεις μας σε μια βιο-εξουσία που κυριολεκτικά διαχειρίζεται τις φυσικές μας ζωές. ΣΗΜΕΡΑ, δεχόμαστε πρόθυμα έναν αναγκαίο περιορισμό, αλλά πρέπει να έχουμε υπόψη μας, για να παραφράσω τον Φουκό, ότι ο «καλός ποιμένας» -τουλάχιστον όταν είναι καλός, και αυτή δεν είναι σίγουρα η περίπτωση του Ντόναλντ Τραμπ- δεν μας προστατεύει μόνο, αλλά μας κυβερνά κιόλας. Βιώνουμε ένα νέο είδος μιας «κατάστασης εξαίρεσης» - πόλεις σε μια εικονική κατάσταση απαγόρευσης κυκλοφορίας, με αναπόφευκτους περιορισμούς κάποιων θεμελιωδών δικαιωμάτων- η οποία αύριο μπορεί να γίνει ένα ουσιώδες προηγούμενο για τον περιορισμό της ελευθερίας μας και της συλλογικής μας δράσης ή για την επιβολή πολιτικών λιτότη-

ΑΥΤΗ Η ΚΡΙΣΗ δοκιμάζει την ικανότητα των κοινωνιών μας να ζήσουν με τη διεύρυνση της εργασίας απομονωμένων ατόμων. Για παράδειγμα, υπάρχουν κίνδυνοι η εργασία από το σπίτι να επιμηκυνθεί πάρα πολύ, ακυρώνοντας έτσι την έννοια του ίδιου του εργάσιμου χρόνου. ΚΑΙ ΣΤΟΝ ΒΑΘΜΟ που ορισμένες υπηρεσίες και παραγωγικές δραστηριότητες απαιτούν φυσική αλληλεπίδραση, αυτό μπορεί να συνδυαστεί με κοινωνικές ανισότητες και ανισότητες υγείας (η άνιση έκθεσή μας στην ασθένεια του κορονοϊού). ΜΕ ΑΛΛΑ λόγια, οι κοινωνικές ανισότητες μπορούν να γίνουν «βιολογικές» ανισότητες και ο καλός ποιμένας να μετατραπεί σε έναν αυταρχικό και ευγονικό ποιμένα. Το ανθρωπολογικό μοντέλο που καθιερώθηκε από τις πολιτικές της πανδημίας –εργασία από το σπίτι, απομόνωση, αυτοπεριορισμοί, μια ζωή περιχαρακωμένη στην καθαρά ατομική σφαίρα– βρίσκεται στον αντίποδα τόσο της «κοινότητας των συμφερόντων» όσο και της κουλτούρας της Αριστεράς, η οποία ιστορικά έχει γαλβανωθεί μέσω της συλλογικής δράσης. Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να επινοήσουμε νέες πρακτικές. ΠΑΡΑ ΤΟΝ ΚΙΝΔΥΝΟ να ακουστώ αθεράπευτα αρχαϊκός, θα έλεγα ότι πρέπει να προετοιμαστούμε για μια διαρκή αλλαγή και αυτό ίσως ανανεώσει και την παλιά εναλλακτική: σοσιαλισμός ή βαρβαρότητα, είτε ένα Νιου Ντιλ για τον εικοστό πρώτο αιώνα ή νεοφιλελεύθερη διακυβέρνηση με ακόμα πιο άνισα και αυταρχικά χαρακτηριστικά. ΜΙΑ ΠΟΛΙΤΙΚΗ για το μέλλον πρέπει να βρει τη σύγκλιση ανάμεσα στην πάλη να σωθεί ο πλανήτης και στην πάλη για ένα «καθολικό δικαίωμα στην αναπνοή» ή -όπως το ονομάζει ο πολιτικός επιστήμονας Ακίλε Μέμπε- ένα δικαίωμα στην ύπαρξη για κάθε ζωντανό πλάσμα, ανεξάρτητα από την οικονομική του κατάσταση ή την κρατική κυριαρχία. *Καθηγητής Ανθρωπιστικών Σπουδών στο Πανεπιστήμιο Κορνέλ της Ν. Υόρκης

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Πολιτισµός, επικοινωνία και αποµόνωση ∆εν είµαστε πραγµατικά µόνοι, είµαστε σε συνεχή επικοινωνία µε τους άλλους, και έτσι µπορούµε και αντέχουµε να είµαστε µόνοι, ακριβώς επειδή µπορούµε να έχουµε επαφή, «εικονικά», µε πολλούς ανθρώπους. Και αυτό καθιστά υποφερτή τη φυσική αποµόνωση

Του ΝΤΟΝΑΛΝΤ ΣΑΣΟΥΝ*

Μετάφραση: ΤΑΣΟΣ ΤΣΑΚΙΡΟΓΛΟΥ

πί αιώνες όσοι ήθελαν να «καταναλώσουν» πολιτισμό έπρεπε να βγουν από το σπίτι. Οσων τα οικονομικά ήταν καλά πήγαιναν στο θέατρο, σε συναυλίες ή σε σαλόνια πλουσίων όπου μπορούσαν να ακούσουν μουσική. Οσοι τυχεροί έζησαν στη Λιψία μεταξύ του 1723 και του 1750 μπορούσαν να απολαύσουν σχεδόν κάθε εβδομάδα, σε παγκόσμια πρώτη, μια καντάτα του Μπαχ, υπό τη διεύθυνση του ίδιου του συνθέτη. ΣΤΙΣ ΕΜΠΟΡΙΚΕΣ εκθέσεις σε όλη

την Ευρώπη υπήρχαν συχνά παραµυθάδες, οι οποίοι µε ένα µικρό χαρτζιλίκι διηγούνταν ιστορίες µε τέρατα, αιµατηρές πράξεις, δολοφονίες, βασανιστήρια, την πάλη ανάµεσα στο καλό και στο κακό, απαγορευµένους έρωτες, όλα τα στοιχεία δηλαδή της σαπουνόπερας, των τηλεοπτικών σειρών και των βίντεο του µέλλοντος. Το σεξ και η βία πουλούσαν και τότε όσο και τώρα. ΣΤΗΝ ΠΡΟ-ΝΕΩΤΕΡΙΚΗ εποχή η κουλτούρα ήταν ένα κοινωνικό πράγμα, με πολλές πιθανότητες να συναντήσουμε άλλους ανθρώπους, να κάνουμε φίλους, να ανταλλάξουμε ιδέες και, φυσικά, να ανταλλάξουμε μικρόβια και ιούς. Η κουλτούρα, όπως ο πόλεμος και ο έρωτας, ήταν ένα εξαίρετο μέσο μετάδοσης ασθενειών. ΜΕ ΤΗΝ ΑΝΑΚΑΛΥΨΗ του φωνογράφου μπορούσες να μείνεις σπίτι

σου και να ακούσεις τις συμφωνίες του Μπετόβεν, τα κουαρτέτα του Μότσαρτ για έγχορδα και τις άριες του Βέρντι ή ακόμα και τα νέα λαϊκά τραγούδια. Η δυνατότητα μοναχικής πολιτιστικής «κατανάλωσης» επιταχύνθηκε με το ραδιόφωνο και την τηλεόραση και αργότερα με το γουόκμαν της Σόνι. Και τελικά με το ίντερνετ και τη διάδοση των υπολογιστών χαμηλού κόστους και των κινητών τηλεφώνων και, κυρίως, με τα σόσιαλ μίντια. Η δυνατότητα σχεδόν ολοκληρωτικής φυσικής απομόνωσης επιτεύχθηκε τελικά όταν η δυνατότητα επικοινωνίας αυξήθηκε. ΦΥΣΙΚΑ, οι άνθρωποι συνέχισαν να συναντώνται, να μιλούν μεταξύ τους σε καφέ και μπαρ, να πηγαίνουν σινεμά, να έχουν πραγματικούς «φίλους». Η «κατανάλωση» πολιτισμού σε σχεδόν πλήρη απομόνωση υπάρχει για πολλά χρόνια, αλλά υπό τις συνθήκες της παρούσας πανδημίας μας ενθαρρύνουν ή ακόμα και μας υποχρεώνουν να το κάνουμε. Σήμερα μπορείς να κάνεις μαθήματα από το σπίτι, οι γιατροί μπορούν μέσω Skype να βλέπουν τους ασθενείς τους, οι πολιτικοί και οι ειδικοί μας μιλούν όντας στο σπίτι τους. Κοντολογίς, μπορούμε να εργαστούμε, να ακούσουμε μουσική, να δούμε ταινίες και θεατρικές παραστάσεις, να διαβάσουμε βιβλία και εφημερίδες, να συνομιλήσουμε με φίλους, να εκφράσουμε τη γνώμη μας, να επιδοθούμε σε επίδειξη πράξεων πίστης σε μια «εικονική» εκκλησία ή τζαμί, χωρίς ποτέ να φύγουμε από το σπίτι μας. Μπορούσαμε να το κάνουμε και πριν από τον κορονοϊό, αλλά σήμερα είμαστε αναγκασμένοι να το κάνουμε. Οταν τελειώσει η επιδημία θα υπάρξει αύξηση της μοναξιάς και της αυτο-επιβληθείσας μοναχικότητας; Δεν μπορούμε να το ξέρουμε. Το ότι κάτι είναι πιθανό δεν σημαίνει ότι είναι και αναπόφευκτο. ΩΣΤΟΣΟ δεν είμαστε πραγματικά μόνοι, είμαστε σε συνεχή επικοινωνία με τους άλλους, και έτσι μπορούμε και αντέχουμε να είμαστε μόνοι, ακριβώς επειδή μπορούμε να έχουμε επαφή, «εικονικά», με πολλούς ανθρώπους. Και αυτό

καθιστά υποφερτή τη φυσική απομόνωση. Το να είμαστε κοινωνικοί είναι ένα οργανικό μέρος της ανθρώπινης φύσης. Δεν είμαστε αρκούδες για να πέφτουμε σε χειμερία νάρκη για πολλούς μήνες ή βραδύποδες για να πάμε με το πάσο μας, αργά και μοναχικά. Είμαστε μάλλον σαν τους λύκους ή τους πιγκουίνους ή τα πρόβατα: πρέπει να είμαστε ο ένας κοντά στον άλλον. Το να μένουμε μόνοι θα παραμείνει μια επιλογή, αλλά ας θυμόμαστε τη διάσημη ρήση του Βρετανού ποιητή Τζον Ντόνε: «Κανένας άνθρωπος δεν είναι νησί, μόνος ο εαυτός του. Κάθε άνθρωπος είναι κομμάτι μιας ηπείρου, κομμάτι μιας στεριάς... Ο θάνατος κάθε ανθρώπου με μικραίνει, επειδή είμαι μέρος της ανθρωπότητας και έτσι δεν ξέρω ποτέ για ποιον χτυπά η καμπάνα. Η καμπάνα χτυπά για σένα». *Ομότιμος καθηγητής Συγκριτικής Ευρωπαϊκής Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο του Λονδίνου

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Lockdown δικαιωµάτων; Οσο η υγειονοµική αβεβαιότητα εντείνεται και το οικονοµικό αδιέξοδο βαθαίνει, τόσο οι πειρασµοί της εκτελεστικής εξουσίας θα µεγαλώνουν

ροσπαθώ κάθε χρόνο στο Πανεπιστήμιο να εξηγήσω στους πρωτοετείς φοιτητές τι είναι το καθεστώς έκτακτης ανάγκης. Φέτος ήταν απείρως πιο εύκολο. Μέχρι πέρσι την άνοιξη θέλαμε πολύ κόπο και παραδείγματα από πολέμους και πραξικοπήματα του παρελθόντος. Φέτος ήταν αρκετό να θυμίσουμε πόσο αδιανόητο θα μας φαίνονταν τα περσινά Χριστούγεννα αν μας λέγανε πώς θα περάσουμε τα φετινά... ΦΑΙΝΕΤΑΙ ΠΑΝΤΩΣ ότι και του χρόνου θα είναι εξίσου εύκολο να εξηγήσουμε τι είναι η έκτακτη ανάγκη, όπερ σημαίνει ότι δεν πάμε καλά. Το χειρότερο όμως που θα συμβεί είναι αν σε μερικά χρόνια εμφανιστούν νέοι και πούνε αυτό που άκουσα πριν από τρία χρόνια από έναν υποψήφιο διδάκτορα της «γενιάς της κρίσης»: «Μιλάτε για κρίση συνεχώς, αλλά εγώ δεν γνώρισα άλλον κόσμο πέραν αυτόν της κρίσης. Αυτός είναι ο κανονικός μου κόσμος». Αν αυτό γίνει και με την πανδημία, είναι σίγουρο ότι γυρίζουμε για τα καλά σελίδα προς σκοτεινότερες εποχές. ΟΤΑΝ ΠΛΕΟΝ η έκτακτη ανάγκη θα είναι κανονική, κανονικότατη ανάγκη. Πλέον ο Μακρόν, η Μέρκελ κ.λπ. εμφανίζονται εξαιρετικά μαγκωμένοι ως προς την έξοδο από τη στενωπό. Δεν μιλάνε για έξοδο. Μιλάνε για ζωή εντός της πανδημίας μακράς διαρκείας. Η αβεβαιότητα κυριαρχεί και οι συνετοί βυθίζονται στη μελαγχολία της επίγνωσης. Μόνο οι συνωμοσιολόγοι και μερικοί επιστήμονες-καβαλημένα καλάμια μάς κουνάνε πλέον το δάχτυλο προς τη μία ή την άλλην κατεύθυνση, ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ φάση της πανδημίας, ουσιαστικά μέχρι την αρχή του καλοκαιριού, η συζήτηση εστιάστηκε σε δύο πεδία. Στις σταθμίσεις μεταξύ του δημόσιου αγαθού της υγείας ή του δικαιώματος στη ζωή από τη μία πλευρά, και από την άλλη τα ατομικά δικαιώματα στη μετακίνηση, συνάθροιση και ιδιωτική ζωή. Το δεύτερο πεδίο αφορά τη στάθμιση μεταξύ της ανάγκης αντιμετώπισης της υγειονομικής

Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΧΡΙΣΤΟΠΟΥΛΟΥ*

απειλής και της λειτουργίας της εργασίας ή εν γένει της δημόσιας οικονομικής σφαίρας. ΤΑ ΣΤΡΑΤΟΠΕΔΑ δεν ήταν πάντα τα ίδια στα πεδία αυτά. Η νέα αγγλο-σαξονική Δεξιά, με πρωταγωνιστή τον πρόεδρο Τραμπ, έριξε το βάρος της στην ανάγκη λειτουργίας της αγοράς και στην προστασία των ατομικών ελευθεριών σε βάρος της δημόσιας υγείας. Η συγκεκριμένη επιλογή πασπαλίστηκε με μπόλικη σκόνη συνωμοσιολογίας και ανοησίας. Ωστόσο, αν το καλοσκεφτούμε, στην πράξη αυτό που πλέον εξ αντικειμένου ακολουθείται στον δυτικό κόσμο είναι η πρόταση που στην αρχή είχε μουδιάσει τις συνειδήσεις μας: η λεγόμενη «ανοσία της αγέλης». Οχι φυσικά με τον απερίσκεπτο και απάνθρωπο τρόπο που το εξέφρασε ο Βρετανός πρωθυπουργός λίγο πριν νοσηλευτεί, αλλά σε ηπιότερες μορφές. ΣΕ ΑΝΤΙΘΕΣΗ με την αγγλοσαξονική, η κλασική ευρωπαϊκή συντηρητική παράταξη εμφανίστηκε πιο πατερναλιστική απέναντι στους πολίτες, αν και, όπως δείχνουν πλέον τα πράγματα, το καλοκαίρι που πέρασε άφησε τα μυαλά της να πάρουν αέρα. Στην Ευρώπη, είτε με δεξιές είτε με πιο κεντρώες κυβερνήσεις, εμφανίστηκε το κράτος-προστάτης εκφραζόμενο μέσω της καλής καγαθής φιγούρας επιστημόνων είτε της πιο βλοσυρής έκφρασης πολιτικών ή τεχνοκρατών που επιχείρησαν να πείσουν για την ανάγκη των έκτακτων μέτρων και να υποβάλουν στις κοινωνίες την εφαρμογή τους.

σκέψεις: στην ποινικοποίηση διάδοσης «επικίνδυνων απόψεων για τη δημόσια υγεία» είτε μέσω ακροβατικών ερμηνειών της ποινικής νομοθεσίας για διασπορά ψευδών ειδήσεων, είτε μέσω νέων νομοθετημάτων. Με την εξαίρεση των γνωστών υπόπτων, Ουγγαρίας και Πολωνίας, τελικά τα υπόλοιπα κράτη της Ε.Ε. αντιστάθηκαν στις νοσηρές αυτές προκλήσεις, πλην όμως τίποτε δεν είναι δεδομένο. Ο συσχετισμός είναι πολύ εύθραυστος.

αδιέξοδο βαθαίνει, τόσο οι πειρασμοί της εκτελεστικής εξουσίας θα μεγαλώνουν. Οι κυβερνήσεις δεν θα ασχολούνται τόσο με το πώς θα περάσουν τα δύσκολα υγειονομικά μέτρα, αλλά περισσότερο πώς θα υποβάλουν στους πολίτες τους απεχθή μέτρα περιορισμού των δικαιωμάτων τους και πώς θα εξασφαλίσουν τη συμμόρφωσή τους. Αυτό, σε μια συνθήκη όπου τα μέτρα δεν φαίνονται ικανά να δαμάσουν την πανδημία, μπορεί να γίνει σχεδόν εκρηκτικό.

ΕΙΝΑΙ ΑΛΗΘΕΙΑ πως και το κράτος-προστάτης έφτασε σε ακραίες

ΟΣΟ Η ΥΓΕΙΟΝΟΜΙΚΗ αβεβαιότητα εντείνεται και το οικονομικό

ΑΚΟΜΑ κι αν καταφέρουμε να αποφύγουμε ένα γενικευμένο

lockdown που θα βάλει σε δοκιμασία ζωτικές λειτουργίες των κοινωνιών μας, το ευκολότερο διαθέσιμο υποκατάστατο είναι ο αδύναμος κρίκος των ατομικών ελευθεριών μας. Οπως ακριβώς έγινε και με τον αγώνα εναντίον της τρομοκρατίας από την 11η Σεπτεμβρίου 2001 και μετά. Το αν αυτό θα συνεχίσουμε να το βλέπουμε ως έκτακτη ανάγκη, είναι το ερώτημα του καιρού μας. Δυστυχώς μπήκαμε σε μακρύ χειμώνα. * Καθηγητής στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης & Ιστορίας, Παντείου Πανεπιστημίου

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

«Το τραγούδι της µαύρης τρύπας» Ηµέρες πανδηµίας Τ ώρα θα με κοιτάζεις στα μάτια θες-δεν θες. Δεν θα βλέπεις μύτη, κρύβω το χαμόγελό μου, φοράω μάσκα, μένω ασφαλής. Πνίγομαι και πού και πού ιδρώνω, υποφέρω όταν κάνω μάθημα υποκριτικής, αλλά μετά την πρώτη ώρα συνηθίζω. Στον δρόμο έμαθα να μην προσέχω πλέον τις μάσκες. Βλέπω μόνο τα μάτια: απορημένα, στεναχωρημένα, εκνευρισμένα, ταλαιπωρημένα. Μάτια που ικετεύουν να τα ακούσεις. Οπως στο πολυκατάστημα που πήγα ψάχνοντας μια αντρική κολόνια!

ΕΝΑ ΚΟΡΙΤΣΙ στην είσοδο με σταμάτησε για να δοκιμάσω ένα νέο άρωμα. Πριν μιλήσει άκουσα τα μάτια της: «Δεν θα σου κάνω κακό, στέκομαι εδώ μονάχα γιατί με βάλανε, δεν θέλω να ενοχλώ κανέναν. Αμα προσβάλω κάποιον θα σπάσω, είμαι εύθραυστη». Απλωσα το χέρι μου να με ψεκάσει στο μέσα μέρος του καρπού και το έφερα πάνω στη μάσκα μου να το μυρίσω. «Πολύ ωραίο» της είπα και τότε είδα: Ενα ολόκληρο χωριό όρθιο να καθρεφτίζεται στα μάτια της. Κορυφαίοι: η μάνα, ο πατέρας της, αδέλφια και συγγενείς. «ΜΠΟΡΕΙΤΕ να το πάρετε με έκπτωση 40%» μου είπε και μου έδειξε διακριτικά το εκκεντρικό μαύρο μπουκαλάκι. Ητανδεν ήταν 18 χρόνων και κουβαλούσε μέσα στα μάτια της 70 χρόνια Ελλάδα. Κατοχή, Εμφύλιο, χούντα, μεταπολίτευση, κρίση, την πανδημία, τον τρόμο… και μια λατρεία για το πόστο της κι αυτό που της ανέθεσαν να κάνει… Οπως οι μυροφόρες της Μ. Παρασκευής στον Επιτάφιο. Με λιγώνει η ανάμνηση της ευθραυστότητάς της. Με συγκλονίζει η ανάμνηση του απροσδιόριστου αισθήματος που μου βγάζει η αθωότητά της. Να το ονομάσω ελπίδα ή αγάπη; Την κοιτούσα στα μάτια κι «έβλεπα» επιπλέον τη λαχτάρα ενός παιδιού ασυνόδευτου, που έφτασε με το φουσκωτό σ’ ένα νησί και επιβίωσε -έχοντας μόνο το όνομά του για περιουσία και μια εχθρική πατρίδα-, πήρε άδεια παραμονής μετά από δέκα χρόνια, έμαθε ελληνικά και από ευγνωμοσύνη βαφτίστηκε βίαια σ’ ένα ποτάμι… ΟΜΩΣ ΥΠΑΡΧΟΥΝ και μάτια που δαγκώνουν! Μάτια με βλεφαροπλαστική ορθάνοιχτα που δεν ξέρω αν κλείνουν όταν ονειρεύονται… Φανταζόσουν ποτέ ότι θα επικοινωνούσες χωρίς να τρεμοπαίζεις τα υπέροχα καινούργια χείλη σου που τα δαγκώνεις -για να με προκαλέσεις- με τις αστραφτερές πορσελάνες σου; ΠΩΣ ΝΙΩΘΕΙΣ με εκείνες τις μικρές ρυτίδες πάνω από τα χείλη σου, που χαράχτηκαν μέσα στην καραντίνα και δεν πρόλαβες να τις γεμίσεις με υαλουρονικό οξύ; Ελεύθερες τώρα σκιάζουν το γοητευτικό

Της ΣΟΦΙΑΣ ΦΙΛΙΠΠΙΔΟΥ*

-μοναδικά ειρωνικό- χαμόγελο της αυταρέσκειάς σου. Μην κατσουφιάζεις. Εσύ δεν είσαι από το χωριό -σαν το κορίτσι στην είσοδο του πολυκαταστήματοςγια να φοβάσαι. Εσύ είσαι χρόνια στην πιάτσα της τέχνης, της καριέρας και της πολιτικής και έχεις τον τρόπο να περνάς την άποψή σου, τη δουλειά σου, να κάνεις -με το έτσι θέλω- το δικό σου. Αλλά δεν νιώθεις τη χαρά παρά μόνο αν είναι όλη δική σου, δεν ξέρεις να ακούς παρά μόνο αν μιλάνε για σένα. Θέλεις να κλέψεις ακόμη και το χειροκρότημα από τη μάνα του Φύσσα. ΤΟ ΞΕΡΩ, ξεβολεύτηκες κάπως… περιορίστηκες στα στενά όρια του σπιτιού σου. Εχασε το νόημά της η μπορντό γραμμή γύρω από το κόκκινο κραγιόν σου. Σε κούρασε το σκοτάδι του παρασκηνίου. Τα μάτια σου αναζητούν τη μεγάλη σκηνή και τα φώτα. Μη μου κουνάς πάλι το δάχτυλο και σταμάτα αυτή την κακιά συνήθεια να εντοπίζεις το λάθος! Μπορείς να πάρεις μια ανάσα λιγουλάκι για μπορέσω κι εγώ να ακούσω κάτι τυχαίο να συμβαίνει στη ζωή, σαν εκείνα τα απροσδιόριστα στο σύμπαν. Ψάχνω να βρω ένα εσωτερικό ξέφωτο, τον δικό μου σκοπό. Εμποδίζεις τη συντέλεια του θαύματος, καταλαβαίνεις: Δεν μ’ αφήνεις να ακούσω το τραγούδι της μαύρης τρύπας. Ξέρεις, έχασα κάθε ελπίδα να σε συναντήσω κάποτε στο μέλλον. Σε βλέπω μέσα στην αναμπουμπούλα με το εμβόλιο στο μπράτσο να αρπάζεις την πρώτη θέση στην πρεμιέρα της νέας «κανονικής» μας ζωής - στη νέα αριστοφανική ουτοπία, στα ευοί ευάν και στις οινοποσίες. Οσο για μένα: «ΔΕΝ ΜΠΟΡΩ να συνεχίσω να περιορίζομαι σε εικόνες Επειδή νομίζεις πως είναι δικαίωμά σου Να αμφισβητήσεις το νόημά μου: Και τώρα είμαι έτοιμη να σου επιβάλλω διαύγεια». Από το ποίημα Clear Morning της Λουίζ Γκλουκ και από τη συλλογή The Wild Iris Μετάφραση: Δήμητρα Κωτούλα-Χάρης Βλαβιανός *Ηθοποιος, σκηνοθέτρια

Ο κόσµος χειροκροτεί περισσότερο από ποτέ τους ανθρώπους της υγείας και τους αποκαλεί ήρωες. Είναι κάτι που µας δίνει κουράγιο και δύναµη. Θα ευχόµουν να µην είχε προκύψει η πανδηµία βέβαια. Θα συµβούλευα τον κόσµο να συνεχίσει να ακολουθεί και να εµπιστεύεται τις οδηγίες των γιατρών, ακόµα και όταν τα µέτρα ελαφρύνουν

εωρώ πως τα καταφέρνω όπως όλοι οι συνάδελφοί μου στον τομέα της υγείας. Η φύση του επαγγέλματός μας είναι τέτοια που σίγουρα χρειάζονται θυσίες, ειδικά σε ένα απρόβλεπτο περιβάλλον όπως η εντατική. Θεωρώ πως τη σημερινή εποχή στα περισσότερα επαγγέλματα χρειάζεται μια ρουτίνα και μια πειθαρχία για να μπορεί κάποιος να έχει χρόνο για την οικογένεια και κάποιους φίλους.

βοηθήσει πολύ στην εργασιακή ρουτίνα, μια και η επικοινωνία διευκολύνεται - πράγμα εντυπωσιακό. Δέκα χρόνια πριν η διαχείρισή μιας τέτοιας κατάστασης ίσως να ήταν πολύ πιο δύσκολη. Ευελπιστώ σύντομα να μπορέσουμε να επιστρέψουμε στην κανονικότητα. Για την κοινωνία και τους ανθρώπους το αρνητικό είναι ο φόβος και σίγουρα το γεγονός πως οικογένειες δεν έχουν τη δυνατότητα να βρεθούν κοντά όπως πριν.

ΕΙΜΑΙ ΤΥΧΕΡΗ γιατί υπάρχει κατανόηση ΑΦΟΥΓΚΡΑΖΟΜΑΙ ΟΜΩΣ πως έχει προαπό τον σύζυγό μου και φυσικά από την κύψει μια αλληλεγγύη. Μου έχει κάνει πολύ κόρη μου όταν μεγάλωνε. Λόγω της φύσης καλή εντύπωση πως οι περισσότεροι άνθρωτης δουλειάς μας η επιβράβευση είναι άμεση: ποι ανεξαρτήτως δυνατοτήτων προσπαθούν να βοηθήσουν τον συνάνθρωπό η αγάπη από τους ασθενείς τους. Επίσης, κάτι πάρα πολύ απαλύνει την όποια κούραση θετικό έχει να κάνει με το γεγομπορεί να προκύπτει και αυτό νός πως πλέον η κοινωνία και το εισπράττει και η οικογένειά οι πολιτικοί δίνουν βάση στους μου. Το γεγονός πως η επιεπιστήμονες και ευελπιστώ πως στήμη και το επάγγελμα που όταν επιστρέψει η κανονικότητα, υπηρετώ βοηθάει το πιο βαθα είναι κάτι που θα το συντηρήσικό αγαθό, που είναι η υγεία σουμε. και η ζωή. Της ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ ΜΕΣΑ στο νοσοκομείο έχου- ΚΟΤΑΝΙΔΟΥ* με ανθρώπους καθημερινά γύρω μας -γιατρούς και νοσηλευτές- που κάνουν θυσίες και μάχονται καθημερινά για να βοηθήσουν τους συνανθρώπους μας σε πολύ δύσκολες καταστάσεις. Η εργασία μας δίνει χαρά στους ασθενείς και τους οικείους τους και αυτό μας γεμίζει με δύναμη. ΣΙΓΟΥΡΑ ΥΠΑΡΧΕΙ μια σχετικά πιο μεγάλη πιθανότητα να νοσήσουμε όλοι όσοι εργαζόμαστε στον κλάδο. Ολοι στα νοσοκομεία παίρνουμε τις απαραίτητες προφυλάξεις ακολουθώντας τα πρωτόκολλα και η αλήθεια είναι πως δεν το σκεφτόμαστε τόσο πολύ. Μου έκανε εντύπωση τις πρώτες ημέρες το αίσθημα καθήκοντος, η έλλειψη φόβου και η ευθύνη με την οποία αντιμετώπισαν την κατάσταση συνάδελφοι με λιγότερη προστασία -όταν δεν ήμασταν οργανωμένοι στο έπακροκαι αυτό σίγουρα βοηθάει συνολικά στο να μειωθεί ο φόβος. ΕΙΝΑΙ ΚΑΤΙ πρωτόγνωρο και έχει επηρεάσει τους πάντες. Νομίζω πως η τεχνολογία έχει

Ο ΚΟΣΜΟΣ χειροκροτεί περισσότερο από ποτέ τους ανθρώπους της υγείας και τους αποκαλεί ήρωες. Είναι κάτι που μας δίνει κουράγιο και δύναμη. Θα ευχόμουν να μην είχε προκύψει η πανδημία βέβαια. Θα συμβούλευα τον κόσμο να συνεχίσει να ακολουθεί και να εμπιστεύεται τις οδηγίες των γιατρών, ακόμα και όταν τα μέτρα ελαφρύνουν. Να υπενθυμίσω πως δεν έχει βρεθεί η θεραπεία και κανείς δεν είναι άτρωτος απέναντι στον Covid. Ολοι θα πρέπει συμμορφωθούμε με τις οδηγίες λοιπόν, δηλαδή να διατηρούμε αποστάσεις, να φοράμε μάσκες σε κλειστούς χώρους και να πλένουμε σχολαστικά τα χέρια μας. ΕΠΙΣΗΣ όταν η πανδημία αντιμετωπιστεί, η συμβουλή μου είναι να προσέχουμε την υγεία μας παραπάνω, να είμαστε αλληλέγγυοι όπως αυτές τις ημέρες και φυσικά να ακούμε τους γιατρούς ευλαβικά όπως κάνουμε αυτές τις ημέρες. *Καθηγήτρια Πνευμονολογίας-Εντατικολογίας Ιατρικής Σχολής ΕΚΠΑ, πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Εντατικής Θεραπείας

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Στον αστερισµό του κορονοϊού Στην κυβέρνηση εναπόκειται η βασική ευθύνη για την ουσιαστική ενίσχυση του ΕΣΥ, όχι µόνο των νοσοκοµείων, µε έκδηλη την ανησυχία της µη υπέρβασης της ικανότητας υποδοχής των ΜΕΘ, αλλά και της πρόληψης στο επίπεδο της πρωτοβάθµιας φροντίδας υγείας. Σε εµάς, η ευθύνη των αλληλέγγυων µορφών άµυνας και στήριξης από τις συνέπειες της πανδηµίας, στην υγεία και τη ζωή µας

ανθρώπων και είχε σοβαρότατες συνέπειες στην οικονομία και την απασχόληση, ήταν επόμενο να ευνοήσει τις θεωρίες της συνωμοσίας, της συμπαιγνίας σε βάρος των πιο αδύνατων, θεωρίες που δεν βασίζονται μόνο στο σκοτεινό παρελθόν, αλλά ενίσχυσε και η βιαστική νομοθέτηση εν μέσω πανδημίας της απορρύθμισης της εργασίας και της κοινωνικής ασφάλισης. ΣΤΗΝ ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ εναπόκειται η βασική ευθύνη για την ουσιαστική ενίσχυση του ΕΣΥ, όχι μόνο των νοσοκομείων, με έκδηλη την ανησυχία της μη υπέρβασης της ικανότητας υποδοχής των ΜΕΘ, αλλά και της πρόληψης στο επίπεδο της πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας, κινήσεις που δεν μπορούν να γίνουν χωρίς ενίσχυση του αποψιλωμένου από τις αφυπηρετήσεις προσωπικού. Σε εμάς η ευθύνη των αλληλέγγυων μορφών άμυνας και στήριξης από τις συνέπειες της πανδημίας, στην υγεία και τη ζωή μας.

Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΛΟΥΜΠΙΔΗ*

καραντίνα του Μαρτίου 2020 έβαλε για τα καλά στη ζωή μας την απειλή του κορονοϊού, τον φόβο, την ανησυχία για το μέλλον ή και την άρνηση του κινδύνου. Πέρα από την πρώτη περίοδο αιφνιδιασμού για όλους, η πανδημία συνέχισε με εκατόμβες νεκρών κυρίως στις χώρες που δεν έλαβαν μέτρα προστασίας και όπου τα δημόσια συστήματα υγείας δεν είναι προσιτά σε όλους. Η διαδεδομένη αίσθηση παντοδυναμίας της επιστήμης δείχνει τα όριά της όταν πρόκειται για καταστάσεις δημόσιας υγείας που εμπλέκουν μεγάλες ομάδες του πληθυσμού και το σύνολο σχεδόν των κοινωνικών και οικονομικών παραμέτρων που καθορίζουν τη ζωή μας. ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, η σταδιακή επάνοδος στην ομαλότητα τον Μάιο 2020 κύλησε χωρίς εκπλήξεις, το

άνοιγμα όμως της τουριστικής περιόδου τον Ιούλιο, δηλαδή η ανοιχτή επικοινωνία διαφορετικών μετακινούμενων πληθυσμών, με περιορισμένους δειγματοληπτικούς ελέγχους για τον ιό και μόνο κατά τόπους περιορισμούς της συνάθροισης, προκάλεσε από το τέλος Αυγούστου μεγάλη αύξηση των κρουσμάτων που συνεχίζεται ώς

σήμερα. Οι νέοι και οι ασυμπτωματικοί φορείς ενοχοποιήθηκαν κατά προτεραιότητα γι’ αυτή την επέλαση της πανδημίας που συνεχίζεται. Οι ηλικιωμένοι, οι πλέον ευάλωτοι στον ιό, γίνονται συχνά αντικείμενο «επιθετικής προστασίας», ενώ τα βασικά μέσα προστασίας -μάσκα, τήρηση αποστάσεων, απολύμανση- θα μας συνοδεύουν για πολ-

λούς μήνες. Σιγά σιγά μαθαίνουμε την επιδημιολογική συμπεριφορά και τις μεταλλάξεις του ιού, τα φάρμακα που μειώνουν τις συνέπειές του και στο μέλλον το εμβόλιο. ΜΙΑ ΠΑΝΔΗΜΙΑ που στην πρώτη φάση δεν είχε ιδιαίτερα σοβαρές συνέπειες στην Ελλάδα, που αναστάτωσε τις πάγιες συνήθειες των

ΟΙ ΑΝΑΓΚΕΣ ψυχικής στήριξης του πληθυσμού που υφίσταται όλο το βάρος της πανδημίας είναι μεγάλες. Τα μέτρα προστασίας περιόρισαν τη φυσική παρουσία και αναδείχτηκε η προσφορά των τηλεφωνικών γραμμών και της τηλεψυχιατρικής. Κεντρικό πρόβλημα είναι η στήριξη της λειτουργίας των βασικών υπηρεσιών ψυχικής υγείας, που δεν μπορεί να γίνει χωρίς αύξηση του αραιωμένου από τα χρόνια της κρίσης προσωπικού και χωρίς προστασία από τον κορονοϊό, προσαρμογή στην αναγκαστικά αραιότερη φυσική εξέταση των ασθενών, αλλά και εκσυγχρονισμό του εξοπλισμού του απαραίτητου στη διαδικτυακή και τηλεφωνική επαφή, ώστε να διατηρηθεί ένα σχετικά ικανοποιητικό επίπεδο φροντίδας. Αν αυτά δεν γίνουν σύντομα, θα συνεχιστεί η ροή περιστατικών κυρίως ακούσιας νοσηλείας, που είναι διπλά προβληματική, τόσο για το ίδιο το σύστημα ψυχιατρικής φροντίδας όσο και για την προστασία από τον κορονοϊό. *Ομότιμος καθηγητής Ψυχιατρικής, πρόεδρος της Ελληνικής Ψυχιατρικής Εταιρείας

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Το άδοξο τέλος των περήφανων γηρατειών Οι κοινωνίες µας, τραυµατισµένες στον ναρκισσισµό τους από τον ιό, δεν χειροκροτούν πλέον τον ηλικιωµένο που κάνει τζόγκινγκ στην παραλία. Χειροκροτούν τον ηλικιωµένο που, µε τη βούλησή του, προσφέρει τον αναπνευστήρα του σε κάποιο νεότερο άνθρωπο

τη δραματική συγκυρία της Covid-19 η λεγόμενη τρίτη ηλικία βρίσκεται στο επίκεντρο του ενδιαφέροντος όχι μόνο για υγειονομικούς αλλά και για ιδεολογικο-πολιτικούς λόγους. Ενα από τα χαρακτηριστικά της ηλικιακής ομάδας των 65+ είναι πως ήταν η πρώτη γενιά που έζησε τις συνέπειες της οικονομικής αφθονίας μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο. Συνέπειες που συσχετίζονταν με την κατάκτηση ελεύθερου χρόνου και νέων συλλογικών ταυτοτήτων στις δυτικές κοινωνίες. ΟΙ ΑΠΟΛΑΥΣΤΙΚΕΣ δραστηριότητες του απελευθερωμένου από την εργασία χρόνου (σύνταξη) έδωσαν μια άνευ προηγουμένου ώθηση σε νέους τρόπους ζωής, ανατρέποντας, μεταξύ άλλων, και τις κοινωνικές αναπαραστάσεις του παρελθόντος για τα γηρατειά. Οι ηλικιωμένοι της νέας εποχής μπορούσαν πια να αναζητούν χωρίς ενοχές την ευζωία, τη διατήρηση της νεότητας, τη μέριμνα του σώματος, την έκφραση της σεξουαλικότητας, τη φροντίδα όχι μόνο των άλλων αλλά και του εαυτού τους. Η ιατρική επιστήμη, οι τεχνολογίες, οι επιχειρήσεις αισθητικής κ.ά. τέθηκαν στην υπηρεσία της μακροβιότερης και ακμαιότερης γενιάς στην ιστορία της ανθρωπότητας. ΤΙΠΟΤΑ δεν ήταν τυχαίο. Για παράδειγμα, το 2004 οι Βρετανοί baby boomers κατείχαν το 80% του πλούτου, το 80% των πολυτελών αυτοκινήτων, ήταν χρήστες του 80% των εισιτηρίων για κρουαζιέρες και του 50% των προϊόντων αισθητικής για το σώμα και το πρόσωπο. Θα μπορούσε κανείς να πει σχηματικά πως ένα τμήμα αυτής της γενιάς αποτέλεσε αυτό που ονομάζουμε «μεσαία στρώματα». ΓΥΡΩ από αυτή την ηλικιακή ομάδα λειτούργησε ένας πολυδαίδαλος οικονομικός μηχανισμός: πολυδύναμα κέντρα σωματικής ενδυνάμωσης και ψυχολογικής ευεξίας, ινστιτούτα ομορφιάς, διατροφολογίας και άσκησης, ιατρική υποστήριξη για σεξουαλική έκφραση ώς τα βαθιά γεράματα, οργανωμένος τουρισμός, κ.λπ. Η μοναξιά έπαψε

Της ΑΛΕΞΑΝΔΡΑΣ ΚΟΡΩΝΑΙΟΥ*

να είναι μοιραία συνέπεια της φθοράς του χρόνου και της απώλειας αγαπημένων προσώπων και έγινε επιλογή ελευθερίας και ανεξαρτησίας. Συγχρόνως η οικογένεια απελευθερώθηκε από το «χρέος» της φροντίδας τους. Ακόμη κι εκείνοι που αντιμετώπιζαν σοβαρές νόσους (π.χ. Αλτσχάιμερ) αφέθηκαν στις εξειδικευμένες γνώσεις και στη στοργή των κατάλληλων ιδρυμάτων και των επαγγελματιών της κατ’ οίκον βοήθειας. Η ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΗ κρίση του 2008 ανέτρεψε τα δεδομένα. Σταδιακά οι «προνομιούχοι» συνταξιούχοι έγιναν βάρος για το κράτος πρόνοιας. Η μείωση ή/και κατάργηση των συντάξεων, πεδίο έντονων κοινωνικών και πολιτικών συγκρούσεων, οδήγησε πολλούς και πολλές στην οικονομική εξάρτηση και στην κοινωνική απομόνωση. Σε αυτό το ευρύτερο πλαίσιο, η πανδημία που ζούμε πλήττει θανάσιμα τους λεγόμενους πια, χωρίς περιστροφές, γέρους. Μια κλίμακα μέτρησης του Covid-19 που δόθηκε στους Βρετανούς γιατρούς αποτύπωσε τη ζωή και τον θάνατο σε έναν πίνακα μοριοδότησης ζωής και θανάτου με βάση τρία κριτήρια: την ηλικία, την ευπάθεια, τα «υποκείμενα νοσήματα». Οι άνω των 65 ετών κατατάσσονται στο όριο που επιβάλλει την παραμονή τους σε κοινούς θαλάμους νοσηλείας. Ολοι θυμόμαστε τους γιατρούς που κλαίγοντας έπρεπε να επιλέξουν ποιος θα ζήσει και ποιος θα πεθάνει. ΟΙ ΜΑΚΡΟΧΡΟΝΕΣ πολιτικές λιτότητας του παγκόσμιου νεοφιλελεύθερου συστήματος οδήγησαν τα δημόσια συστήματα υγείας σε

απόλυτη αδυναμία. Κάπως έτσι οι παππούδες και οι γιαγιάδες έπαψαν να είναι fit. Τρομοκρατημένοι καλούνται, ακόμη και από τα εγγόνια που μεγάλωσαν, να απομονωθούν στα σπίτια τους περιμένοντας την ώρα του απευκταίου και αναπόφευκτου τέλους. «Αφήστε μας επιτέλους να ζήσουμε», μου είπε ένα νεαρό παιδί στην πλατεία της γειτονιάς μου. Το «χάσμα» γενεών

το μετέτρεψαν σε πόλεμο γενεών. ΟΙ ΚΟΙΝΩΝΙΕΣ μας, τραυματισμένες στον ναρκισσισμό τους από τον ιό, δεν χειροκροτούν πλέον τον ηλικιωμένο που κάνει τζόγκινγκ στην παραλία. Χειροκροτούν τον ηλικιωμένο που, με τη βούλησή του, προσφέρει τον αναπνευστήρα του σε κάποιο νεότερο άνθρωπο. Επιβεβαιώνεται, έτσι, αυτό που υπο-

στήριζε ο Πιερ Μπουρντιέ: «Το όριο ανάμεσα στα γηρατειά και στη νεότητα είναι διακύβευμα εξουσίας, αφού η ηλικία είναι ένα κοινωνικά κατασκευασμένο και διαχειρίσιμο γεγονός». *Καθηγήτρια του Τμήματος Ψυχολογίας του Παντείου Πανεπιστημίου και κοσμήτορας της Σχολής Κοινωνικών Επιστημών

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Τα εργαλεία µας για τη διάγνωση

2. ΟΙ ΔΟΚΙΜΕΣ αντισωμάτων ανιχνεύουν τα ειδικά αντισώματα (IgA, IgM, IgG) έναντι του ιού που δημιουργούνται και επιβεβαιώνουν αν το άτομο έχει εκτεθεί στον SARSCoV-2. Για την κλινική διάγνωση, ωστόσο, η ανίχνευσή τους έχει περιορισμένη χρησιμότητα γιατί δεν μπορούν να διαγνώσουν την ενεργή λοίμωξη.

γνώση των διαθέσιμων εργαστηριακών μεθόδων για την αξιόπιστη, έγκαιρη και ακριβή διάγνωση του SARS-CoV-2 είναι πολύ σημαντική για τον εντοπισμό των μολυσματικών περιπτώσεων, την άμεση ιατρική βοήθεια και την αποτροπή της διασποράς στην κοινότητα. ΜΕΧΡΙ ΚΑΙ ΣΗΜΕΡΑ, οι εργαστηριακές διαγνωστικές τεχνικές που εφαρμόζονται ή βρίσκονται σε διερεύνηση είναι 1) η άμεση ανίχνευση του RNA του ιού, 2) η άμεση ανίχνευση αντιγόνων του ιού 3) η έμμεση ανίχνευση των ειδικών αντισωμάτων (IgG, IgM, IgA). 1. ΤΑ ΚΕΝΤΡΑ ΕΛΕΓΧΟΥ και Πρόληψης Νοσημάτων CDC, ECDC και ο Παγκόσμιος Οργανισμός Υγείας (ΠΟΥ) προτείνουν τη διάγνωση της COVID-19 με μοριακές τεχνικές (PCR/ αλυσιδωτή αντίδραση πολυμεράσης) που ανιχνεύουν το RNA του ιού SARS-CoV-2. Το νουκλεϊνικό οξύ του νέου κορονοϊού (2019-nCoV) ανιχνεύεται σε δείγματα που προέρχονται από το ανώτερο (ρινοφαρυγγικό επίχρισμα, στοματοφαρυγγικό επίχρισμα, ρινικό έκπλυμα, φαρυγγικό έκπλυμα) και το κατώτερο αναπνευστικό σύστημα (πτύελα, τραχειακή αναρρόφηση και βρογχοκυψελιδικό έκπλυμα - BAL) ειδικά για νοσηλευόμενους ασθενείς. ΛΟΓΩ ΤΟΥ υψηλού κινδύνου μόλυνσης, ο

Της ΧΡΥΣΟΥΛΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΥ*

επαγγελματίας υγείας κατά τη συλλογή του δείγματος πρέπει να συμμορφώνεται με τις οδηγίες πρόληψης και ελέγχου λοιμώξεων του ΠΟΥ και να χρησιμοποιεί τον ατομικό προστατευτικό εξοπλισμό, ενώ αντίστοιχες οδηγίες ισχύουν για την αποστολή του δείγματος σε διαγνωστικά εργαστήρια αναφοράς όπου και όταν απαιτείται. Η ΣΥΛΛΟΓΗ κατάλληλου δείγματος την κατάλληλη στιγμή από εξειδικευμένο επαγγελματία υγείας είναι πολύ σημαντική για τη σωστή διάγνωση και την αποφυγή ψευδώς αρνητικών αποτελεσμάτων. Ο μοριακός έλεγχος είναι η πλέον αξιόπιστη μέθοδος και εξακολουθεί να αποτελεί «χρυσό κανόνα» για τη διάγνωση της COVID-19.

ΣΤΗΝ ΠΑΡΟΥΣΑ φάση υπάρχουν κρίσιμα αναπάντητα ερωτήματα για την αξιολόγηση των αποτελεσμάτων. Ο ΠΟΥ επισημαίνει ότι αν κάποιος έχει αντισώματα, δεν είναι ακόμη σίγουρο ότι δεν κολλάει πια άλλους ή δεν θα ξανακολλήσει ο ίδιος. Επίσης δεν γνωρίζουμε μετά από πόσες ακριβώς μέρες από την έναρξη της λοίμωξης αναπτύσσονται τα αντισώματα. ΜΕ ΤΑ ΤΡΕΧΟΝΤΑ δεδομένα, ο ΠΟΥ δεν συνιστά άμεσα τη χρήση αυτών των διαγνωστικών τεστ, αλλά ενθαρρύνει τη συνέχιση των ερευνητικών εργασιών γιατί ένα αξιόπιστο τεστ θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για επιδημιολογικές μελέτες που θα βοηθήσουν στη διαχείριση της πανδημίας. 3. H ΤΑΧΕΙΑ δοκιμασία (RDT) ανιχνεύει την παρουσία πρωτεΐνης (αντιγόνου) από τον ιό COVID-19 σε ένα δείγμα από την αναπνευστική οδό ενός ατόμου και έχει ικανοποιητική ευαισθησία μόνο στα άτομα με κλινική συμπτωματολογία (5η-7η ημέρα λοίμωξης)

για τον εντοπισμό οξείας ή πρώιμης λοίμωξης. Σύμφωνα με τον ΠΟΥ, τα συγκεκριμένα τεστ θα μπορούσαν να αντικαταστήσουν τα μοριακά έχοντας το πλεονέκτημα του σύντομου χρόνου (rapid tests), της απουσίας ανάγκης ειδικού εξοπλισμού και του χαμηλού κόστους. ΩΣΤΟΣΟ, δεν συνιστώνται για έλεγχο σε μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες (screening test), γιατί έχουν χαμηλή ευαισθησία στους ασυμπτωματικούς φορείς και παρατηρούνται ψευδώς (50%) αρνητικά αποτελέσματα, ενώ την ίδια στιγμή υπάρχει κίνδυνος διασποράς διότι η διαδικασία λήψης και η επεξεργασία του δείγματος απαιτούν κανόνες μοριακών τεχνικών (εργαστήρια με βιοασφάλεια επιπέδου 2). ΑΠΟ ΤΗ ΜΕΡΙΑ του ο ΠΟΥ έχει πρόθεση να συνεχίσει να συνεργάζεται και να χρηματοδοτεί ερευνητικές ομάδες, άλλους οργανισμούς και κράτη, με στόχο την εμβάθυνση στην ερμηνεία των δεδομένων, τα οποία ενδέχεται να υποδείξουν συγκεκριμένους τομείς, όπου αντίστοιχες δοκιμές μπορεί να είναι χρήσιμες για κλινικές και επιδημιολογικές εφαρμογές. *Ομότιμη καθηγήτρια Ιατρικής ΒιοπαθολογίαςΑνοσολογίας ΕΚΠΑ, πρόεδρος Ελληνικής Εταιρείας Ιατρικής Βιοπαθολογίας-Εργαστηριακής Ιατρικής

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Πέντε προκλήσεις µπροστά µας ∆εν πρέπει να θεωρούµε πανάκεια τους πόρους του νέου Ταµείου Ανάκαµψης και του ΕΣΠΑ 2, συνολικού ύψους € 70 δισ. Το κρίσιµο στοιχείο είναι να µοχλεύσουµε τους πόρους µε παραγωγικές δηµόσιες επενδύσεις σε έργα ουσίας

ξαιρετικά δύσκολες και αβέβαιες συνθήκες διαμορφώνονται στην Ελλάδα και διεθνώς, κυρίως λόγω των δυσμενών επιπτώσεων της πανδημίας Covid-19. Χρειάστηκε μια άνευ προηγουμένου δημοσιονομική και νομισματική παρέμβαση παγκοσμίως για να μετριαστούν οι αρνητικές επιπτώσεις στην οικονομία και την κοινωνία, καθώς αποδείχτηκε στην πράξη, άλλη μια φορά, ότι οι οικονομίες δεν αυτοδιορθώνονται και δεν αυτορυθμίζονται με την αναγκαία ταχύτητα όταν αντιμετωπίζουν ένα σημαντικό εξωτερικό σοκ. ΟΙ ΠΡΟΒΛΕΨΕΙΣ είναι εξαιρετικά παρακινδυνευμένες και οι προοπτικές δεν είναι ευοίωνες, διότι δεν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις ως προς το χρονοδιάγραμμα εύρεσης και μαζικής διάθεσης στο κοινό αξιόπιστων φαρμάκων και εμβολίων. Εκτιμώ ότι ο ρυθμός μείωσης του ΑΕΠ της χώρας θα είναι γύρω στο -8% το 2020 και δεν βλέπω τύπου V οικονομική ανάκαμψη το 2021. Η μεταβολή του ΑΕΠ θα είναι μεν θετική το 2021, αλλά οι αρνητικές επιπτώσεις της πανδημίας θα επεκταθούν και στο α’ εξάμηνο του επόμενου έτους. Η ΠΑΝΔΗΜΙΑ σταδιακά μετασχηματίζει τα οικονομικά και παραγωγικά δεδομένα της χώρας με θετικές αλλά και αρνητικές συνέπειες. Επιταχύνει τις εξελίξεις όσον αφορά τη διάδοση νέων τεχνολογιών, ωθεί τις επενδύσεις στην πράσινη οικονομία, διευρύνει ταχύτατα τις ηλεκτρονικές συναλλαγές και αγορές και την εξ αποστάσεως εργασία. Ταυτόχρονα, οξύνει τις κοινωνικές ανισότητες (τα Ηνωμένα Εθνη προβλέπουν αύξηση του αριθμού των φτωχών νοικοκυριών μεταξύ 240-490 εκατ.) και τα προβλήματα απασχόλησης και ανεργίας, πολλαπλασιάζει την υπερχρέωση των επιχειρήσεων, αυξάνει τα μη εξυπηρετούμενα δάνεια και τα προβλήματα στον τραπεζικό τομέα, διευρύνει τα δημοσιονομικά ελλείμματα και το δημόσιο χρέος, «τιμωρεί» μια σειρά από κλάδους. Η ΧΩΡΑ εξερχόμενη της πανδημίας, πιθανότατα το β’ εξάμηνο του 2021, θα αντιμετωπίσει 5 κρίσιμες μεσοπρόθεσμες προκλήσεις, που θα επηρεάσουν καθοριστικά την πορεία ανάταξης της ελληνικής οικονομίας και τις

ανάπτυξη, αναβάθμιση της μεταποίησης και του αγροτικού τομέα, βελτίωση των δεξιοτήτων των εργαζομένων, καλύτερες συνθήκες κοινωνικής προστασίας, ευκαιριών απασχόλησης και ανέλιξης των εργαζομένων. Ανάπτυξη προς όφελος των πολλών πρέπει να είναι η βάση της επιδιωκόμενης αναπτυξιακής στρατηγικής.

Του ΝΙΚΟΥ ΚΑΡΑΜΟΥΖΗ*

ΠΡΩΤΙΣΤΩΣ, χρειαζόμαστε επιτάχυνση των μεταρρυθμίσεων που καθυστερούν, ιδιαίτερα στους τομείς της Δικαιοσύνης, των ζημιογόνων ΔΕΚΟ, του τραπεζικού τομέα, της δημόσιας διοίκησης, της παιδείας, της υγείας, της αξιοποίησης της δημόσιας περιουσίας, του περιορισμού της γραφειοκρατίας και της φοροδιαφυγής.

δυνατότητες άσκησης αποτελεσματικής οικονομικής πολιτικής. 1. ΟΙ ΔΗΜΟΣΙΟΝΟΜΙΚΕΣ συνθήκες στην Ελλάδα αλλά και παγκοσμίως χειροτερεύουν ραγδαία το 2020 (εκτιμώμενο πρωτογενές δημοσιονομικό έλλειμμα στην Ελλάδα άνω του -7% του ΑΕΠ, έναντι πλεονάσματος +3,5% το 2019) και η δημοσιονομική κατάσταση θα παραμείνει δύσκολη και το 2021. Στο πλαίσιο αυτό, το ελληνικό δημόσιο χρέος ως ποσοστό του ΑΕΠ θα προσεγγίσει το 200%, το υψηλότερο στην ευρωζώνη, μια μεσοπρόθεσμη απειλή για τη δημοσιονομική σταθερότητα και την αναπτυξιακή δυναμική της χώρας. Θα ήταν τραγικό λάθος, κοινωνικά, οικονομικά και πολιτικά, το επερχόμενο δημοσιονομικό «σφίξιμο» να το πληρώσουν κυρίως τα ασθενέστερα στρώματα και οι χαμηλοσυνταξιούχοι. ΣΤΟ ΝΕΟ δημοσιονομικό μείγμα, χρειαζόμαστε ένα μεγάλο πρόγραμμα δημόσιων επενδύσεων και συν-επενδύσεων με τον ιδιωτικό τομέα στις κοινωνικές, οικονομικές και ψηφιακές υποδομές, καθώς και αποκλιμάκωση των υψηλών φορολογικών συντελεστών. Και οι δυο πρωτοβουλίες έχουν υψηλό πολλαπλασιαστή εισοδήματος και είναι κρίσιμες πρωτοβουλίες για την έξοδο από την κρίση. 2. ΤΑ ΤΡΕΧΟΝΤΑ χαμηλά επιτόκια και πριμ κινδύνου δανεισμού του Δημοσίου από τις αγορές (δεκαετές ομόλογο χαμηλότερο από το 1%) και των τραπεζών από την ΕΚΤ (αρκετές φορές με αρνητικό επιτόκιο) δεν είναι διατηρήσιμα μεσοπρόθεσμα. Με την ομαλοποίηση των συνθηκών, η ΕΚΤ θα αποσύρει σταδιακά τα μέτρα στήριξης της ρευστότητας Δημοσίου (αγορές ομολόγων δημοσίου € +10 δισ.) και τραπεζών (υπόλοιπα δανεισμού τραπεζικού συστήματος €+ 37 δισ.). Αυτό εμμέσως θα επηρεάσει τη ρευστότητα

επιχειρήσεων και νοικοκυριών. Το αποτέλεσμα θα είναι η άνοδος των επιτοκίων και των πριμ κινδύνου, εκτός αν αποκαταστήσουμε πειστικά τη δημοσιονομική σταθερότητα, την ισχυρή αναπτυξιακή ανάκαμψη, την αξιοπιστία και τη δέσμευση στην υλοποίηση των αναγκαίων μεταρρυθμίσεων. 3. ΣΗΜΕΙΩΝΕΤΑΙ σταδιακά στην Ελλάδα μια αυξανόμενη χρηματοοικονομική επιβάρυνση των ελληνικών επιχειρήσεων. Η δραματική μείωση της ζήτησης τις οδήγησε σε αύξηση του δανεισμού (εκτιμώ €+10 δισ. μέχρι το τέλος 2020), σε μετάθεση δανειακών υποχρεώσεων και αναστολή δανειακών πληρωμών (€ 20 δισ. περίπου) και σε αναβολή πληρωμών φόρων και ασφαλιστικών εισφορών, ενώ τα δημοσιονομικά προγράμματα στήριξης της εργασίας καλύπτουν εν μέρει σήμερα το κόστος εργασίας. ΑΥΤΗ η διευρυνόμενη υπερχρέωση των επιχειρήσεων, ιδιαίτερα αν η οικονομική στασιμότητα παραταθεί, θα οδηγήσει στη δημιουργία μιας νέας γενιάς προβληματικών δανείων και επιχειρήσεων, σε στενότητα ρευστότητας και δανεισμού για αριθμό εταιρειών και σε αδυναμία υλοποίησης των επενδυτικών τους σχεδίων. Στο πλαίσιο αυτό βεβαίως οι επιχειρήσεις χρειάζονται χρόνο προσαρμογής, αλλά

η επιστροφή στην ομαλότητα θα απαιτήσει και πρωτοβουλίες κεφαλαιακής ενίσχυσης των εταιρειών από τους μετόχους τους, σε συνδυασμό με ένα επενδυτικό πρόγραμμα προσαρμογής στα νέα δεδομένα ανταγωνισμού που διαμορφώνει η 4η βιομηχανική επανάσταση. 4. ΥΠΟ ΤΗΝ ΠΙΕΣΗ της πανδημίας και της επιδείνωσης των ελληνοτουρκικών σχέσεων, παρουσιάζονται τα πρώτα σημάδια μεταρρυθμιστικής κόπωσης στην κυβέρνηση και συνεπώς καθυστέρηση στην υλοποίηση ρηξικέλευθων παρεμβάσεων στην οικονομία και τη δημόσια διοίκηση. Η συντριπτική πλειονότητα των ειδικών συμφωνεί ότι η χώρα χρειάζεται ένα νέο παραγωγικό πρότυπο ανάπτυξης, με στόχο τη βελτίωση της ανταγωνιστικότητας της ελληνικής οικονομίας, της απασχόλησης και της ευημερίας των πολιτών. Προς αυτήν την κατεύθυνση καταλήγουν και τα πορίσματα της επιτροπής Πισσαρίδη. ΟΙ ΣΥΝΘΗΚΕΣ για την επίτευξη ισχυρής διατηρήσιμης ανάκαμψης απαιτούν δραματική άνοδο των ιδιωτικών επενδύσεων, σημαντικού ύψους ξένες και δημόσιες επενδύσεις, μεγαλύτερη οικονομική εξωστρέφεια, μεγάλες επενδύσεις στις υποδομές, στροφή στην ψηφιοποίηση της οικονομίας και την πράσινη

5. ΔΕΝ ΠΡΕΠΕΙ να θεοποιήσουμε ή να θεωρούμε πανάκεια τους πόρους του νέου Ταμείου Ανάκαμψης και του ΕΣΠΑ 2 συνολικού ύψους € 70 δισ., διαθέσιμα τα επόμενα 7 χρόνια. Τα ποσά προς διεκδίκηση (θα πρέπει να εντοπίσουμε σύντομα έργα που μπορούν να εγκριθούν) είναι όντως σημαντικά, η ευκαιρία μοναδική και μπορούν, αν αξιοποιηθούν κατάλληλα, να οδηγήσουν στον παραγωγικό μετασχηματισμό της χώρας. Το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης θα διαθέσει στην Ελλάδα γύρω στα 30 δισ. ευρώ σε μεταβιβάσεις και δάνεια, τα οποία όμως δεν θα δοθούν αυτόματα, αλλά αφού σοβαρές επενδυτικές προτάσεις εγκριθούν από τα ευρωπαϊκά όργανα τα επόμενα 3 χρόνια. Ας θυμηθούμε ότι και πριν από την ελληνική κρίση, οι ετήσιες επενδύσεις της χώρας ήταν γύρω στα € 60 δισ. ΤΟ ΚΡΙΣΙΜΟ στοιχείο σε κάθε περίπτωση είναι να μοχλεύσουμε τους πόρους του Ταμείου Ανάκαμψης και του ΕΣΠΑ 2 με παραγωγικές δημόσιες επενδύσεις σε έργα ουσίας και να κινητοποιήσουμε με βάση αυτούς τους πόρους ιδιωτικά και ξένα επενδυτικά κεφάλαια μεγάλου ύψους, μη διστάζοντας να επενδύσουμε στην καινοτομία, τις εξαγωγές, τη βιομηχανία και την αγροτική παραγωγή, τις δεξιότητες των εργαζομένων, το περιβάλλον, την αξιοποίηση της δημόσιας περιουσίας, την ψηφιακή αναβάθμιση και την κοινωνική συνοχή. *Πρόεδρος Grant Thornton Ελλάδος & Executive Chairman, SMERemediumCap

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

Η τελευταία ευρωπαϊκή χώρα χωρίς πρωτοβάθµια φροντίδα υγείας Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΚΟΥΒΕΛΑ*

δώ και χρόνια εμφανίζονται κάποια χαρακτηριστικά στον κόσμο μας που αναδεικνύουν ένα τεράστιο πρόβλημα που απειλεί την ανθρωπότητα. Το πρόβλημα είναι οι λοιμώξεις που αποτελούν τεράστια απειλή λόγω τεσσάρων παραγόντων. Ο ΠΡΩΤΟΣ είναι ο πληθυσμός. Εχουμε γίνει πάρα πολλοί. Ο πληθυσμός της Γης προσεγγίζει τα 8 δισεκατομμύρια και έχει τάσεις διπλασιασμού σε μία δεκαετία. Ο πληθυσμός εμφανίζει τάση συγκέντρωσης σε συγκεκριμένες περιοχές, που παρέχουν δυνατότητες ύδρευσης, ηλεκτροδότησης και εξεύρεσης εργασίας. Αυτό σημαίνει ότι υπάρχουν πληθυσμοί όπου στην κυριολεξία οι άνθρωποι ζουν στοιβαγμένοι, ο ένας πάνω στον άλλον. Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ παράγοντας είναι η ταχύτητα. Ταξιδεύουμε πάρα πολύ γρήγορα, άνθρωποι και αγαθά, με αποτέλεσμα οι μικροοργανισμοί να μπορούν να μεταναστεύουν, πάνω, μέσα αλλά και ανεξάρτητα από οργανισμούς που τους «φιλοξενούν» και ονομάζονται ξενιστές. Παλαιότερα η μετακίνηση σε μεγάλες αποστάσεις έπαιρνε μήνες. Σήμερα η μετακίνηση από το ένα μέρος του πλανήτη σε ένα άλλο γίνεται σε λιγότερο από 24 ώρες, οπότε δεν μεσολαβεί το απαραίτητο χρονικό διάστημα εκδήλωσης της νόσου, κάτι που δούλευε ως φυσική καραντίνα. Ο ΤΡΙΤΟΣ παράγοντας είναι η ηλικία. Εχουμε γίνει πολύ γηραιότεροι, λόγω της προόδου της επιστήμης. Φάρμακα, καλύτερα τρόφιμα και

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

τα ανθεκτικά στελέχη μικροβίων ολοκλήρωσαν την καταστροφή. ΣΤΗ ΧΩΡΑ μας υπήρξαμε τυχεροί στην έναρξη της επιδημίας, διότι δεν υπήρξε αθρόα εισαγωγή κρουσμάτων, αλλά αυτό δεν φαίνεται να συνεχίζεται. Μετά το θέρος, υπήρξε η αθρόα εισαγωγή και βρήκε τη χώρα αναίτια απροετοίμαστη. Με όλα τα αρνητικά χαρακτηριστικά της δυτικής κοινωνίας, δεν είχαμε κανένα από τα θετικά.

Στη χώρα µας δεν υπάρχει οικογενειακός ιατρός, δεν υπάρχει φάκελος υγείας του πληθυσµού, δεν υπάρχουν υποστηρικτικές δράσεις, µε ανάλογο προσωπικό, στην τοπική αυτοδιοίκηση. ∆εν υπάρχουν εποµένως υγειονοµικοί ώστε να παρέχουν κατ’ οίκον φροντίδα σε ευπαθείς, ώστε αυτούς να προστατέψουµε στο σπίτι τους, δεν υπάρχουν δοµές αποµόνωσης των νοσούντων, δεν υπάρχουν «συνεργεία» ανίχνευσης κρουσµάτων σε σχολεία, ΚΑΠΗ, ναούς ή οπουδήποτε συναθροίζεται κόσµος πόσιμο νερό, αλλά και η θέρμανση, η ένδυση και άλλα αγαθά που παρέχει η σύγχρονη εποχή έχουν δώσει τη δυνατότητα επιβίωσης ακόμη και ασθενέστερων οργανισμών και για πολύ μεγαλύτερο χρονικό διάστημα. ΚΑΙ ΤΕΛΟΣ ο τέταρτος παράγοντας είναι ξανά τα φάρμακα. Λόγω της κατάχρησης, κυρίως αντιβιοτικών, έχουμε δημιουργήσει εξαιρετικά ανθεκτικά στελέχη, για τα οποία δεν διατίθενται ανάλογες θεραπείες. Ο τελευταίος αυτός κίνδυνος μας οδηγεί τάχιστα στην προ την ανακάλυψη της πενικιλίνης εποχή. Ο ΣΥΓΚΕΚΡΙΜΕΝΟΣ λοιπόν ιός, ο SARS-COV-2, όπως τον ονομάσαμε και προκαλεί το σύνδρομο COVID-19, εμφανίστηκε, όπως περιμέναμε, σε μια περιοχή με τα παραπάνω χαρακτηριστικά, στην Κίνα, και με τον τρόπο που επίσης περιμέναμε, διαδόθηκε στις χώρες, όπου η μεγαλύτερη μέση ηλικία και

ΕΙΜΑΣΤΕ ΙΣΩΣ η τελευταία ευρωπαϊκή χώρα χωρίς πρωτοβάθμια φροντίδα υγείας. Δεν υπάρχει οικογενειακός ιατρός, δεν υπάρχει φάκελος υγείας του πληθυσμού, δεν υπάρχουν υποστηρικτικές δράσεις, με ανάλογο προσωπικό, στην τοπική αυτοδιοίκηση. Δεν υπάρχουν επομένως υγειονομικοί (ιατροί, επισκέπτες υγείας, κοινωνικοί λειτουργοί, οικιακοί βοηθοί κ.λπ.), ώστε να παρέχουν κατ’ οίκον φροντίδα σε ευπαθείς, ώστε αυτούς να προστατέψουμε στο σπίτι τους, δεν υπάρχουν δομές απομόνωσης των νοσούντων, δεν υπάρχουν «συνεργεία» ανίχνευσης κρουσμάτων σε σχολεία, ΚΑΠΗ, ναούς ή οπουδήποτε συναθροίζεται κόσμος. ΔΕΝ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ πλέον νοσοκομεία «Ειδικών Παθήσεων», όπως το «Λοιμωδών Νοσημάτων» στη Θεσσαλονίκη, το Νοσοκομείο της Αγίας Βαρβάρας ή το Νταού Πεντέλης στην Αττική, στα οποία θα μπορούσαν να οδηγούνται οι ασθενείς με COVID-19 ώστε να μην καταρρεύσει το σύστημα υγείας κ.λπ. Η ΑΝΑΜΟΝΗ ανάπτυξης φαρμάκων και εμβολίων είναι μια γενικώς θετική πρακτική, αλλά, όπως όλοι αντιλαμβανόμαστε, λόγω της νέας παγκόσμιας πραγματικότητας, δεν είναι δυνατόν να τρέχουμε συνεχώς πίσω από νέα φάρμακα. Προφανώς και κάποτε θα ανακαλυφθούν, ο τρόπος όμως και ο χρόνος δεν αφορά τον μέσο πολίτη. Αυτό που αφορά τον μέσο πολίτη είναι η αντίληψη των ατομικών και οικογενειακών μέτρων προστασίας που πρέπει να λαμβάνει σε καθημερινή πλέον βάση, αλλά και των υποχρεώσεων της πολιτείας. ΣΥΝΟΨΙΖΟΝΤΑΣ, η καθαριότητα, οι αποστάσεις και ο σεβασμός του συνανθρώπου μας είναι τα ουσιώδη ατομικά μέτρα. ΤΑ ΣΠΑΣΤΑ ωράρια εργασίας, η φροντίδα των μέσων μαζικής μεταφοράς, η θεσμική θωράκιση της υγείας, αλλά και η ανάπτυξη μηχανισμών έγκαιρης ανίχνευσης βιολογικών απειλών αφορούν την πολιτεία και εκεί πρέπει να εστιάσει αλλά και να ελεγχθεί για τη σοβαρότητά της. *Καθηγητής Κλινικής Φαρμακολογίας, Τμήμα Ιατρικής, ΑΠΘ

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

∆ηµοσιογραφικός άθλος τα 8 χρόνια κυκλοφορίας µιας εφηµερίδας που ανήκει στους συντάκτες της

Του ΜΑΝΟΛΗ Γ. ΔΡΕΤΤΑΚΗ*

συμπλήρωση οκτώ ετών συνεχούς κυκλοφορίας και μάλιστα σε μια χώρα που υπέστη και εξακολουθεί να υφίσταται τις βαριές συνέπειες των μέτρων των τριών Μνημονίων και της μάστιγας του κορωνοϊού, αποτελεί ένα δημοσιογραφικό άθλο χωρίς προηγούμενο στη χώρα μας και ίσως και διεθνώς. Ο ΑΘΛΟΣ ΑΥΤΟΣ οφείλεται στην πίστη και εφαρμογή στην πράξη της αρχής της αδέσμευτης δημοσιογραφίας από τους συντάκτες της εφημερίδας, τη δημοσίευση άρθρων συνεργατών που εκφράζουν όλες τις πλευρές του πολιτικού φάσματος, την ανάλυση μεγάλων θεμάτων που στηρίζονται σε ενδελεχή έρευνα, τα διαρκή ρεπορτάζ σε καίρια θέματα (πολυετή δίκη Χρυσής Αυγής και άλλες σημαντικές δίκες, σκάνδαλα) κλπ. ΕΚΤΙΜΩΝΤΑΣ όλα τα παραπάνω οι αναγνώστες που την αγοράζουν τη στήριξαν, παρά τα οικονομικά προβλήματα που αντιμετωπίζουν. ΕΥΧΟΜΑΙ οι αναγνώστες αυτοί να συνεχίσουν να την αγοράζουν και σ’ αυτούς να προστεθούν και άλλοι, ώστε η εφημερίδα να συνεχίσει να κυκλοφορεί και να γιορτάζει κάθε χρόνο τη συνέχεια της έκδοσής της. * Πρώην Αντιπρόεδρος της Βουλής, Υπουργός και Καθηγητής της ΑΣΟΕΕ.

Η ζωή συνεχίζεται Η πανδηµία µας έµαθε, µε τον οδυνηρό της τρόπο, τι είναι πολυτιµότερο από όσα µας περιβάλλουν και µας διδάσκει ότι παρά τα εµπόδια και τα ζόρια δεν πρέπει να το βάζεις κάτω φείς και να αγγίξεις τους άλλους είναι σύμφυτη με τον άνθρωπο και δεν γίνεται να ακυρωθεί ή να ατροφήσει.

οντεύουν οκτώ μήνες από την καραντίνα του Μαρτίου κι ο φόβος και ο τρόμος που έσπειρε ο κορονοϊός εξακολουθούν να καραδοκούν. Μην κολλήσεις, μην πεθάνεις, μην ταλαιπωρηθείς φρικτά ασθενώντας, μη γίνουν ζημιές σε ζωτικά σου όργανα. Σύμφωνα με τις ειδήσεις, λόγω των μεταλλάξεων, έγινε λιγότερο θανατηφόρος ο ιός, αλλά ταυτόχρονα απέκτησε μεγαλύτερη μεταδοτικότητα. Ακόμα κι αν κυκλοφορήσει σύντομα το εμβόλιο, άλλα ένα-δυο χρόνια θα κυλήσουν κάπως έτσι. ΨΥΧΙΑΤΡΟΙ και ψυχολόγοι επιμένουν ότι εξαιτίας της πανδημίας μεγάλο μέρος του πληθυσμού πάσχει από άγχος, κρίσεις πανικού και κατάθλιψη. Οταν απειλείται η ζωή σου καθημερινά, πώς να μην έχεις ψυχικά προβλήματα; Ακούω φίλους και γνωστούς που υποφέρουν κι αναρωτιέμαι σε ποιον βαθμό έχω γλιστρήσει κι εγώ σε κάτι ανάλογο. Υποτίθεται ότι χαλαρώσαμε το καλοκαίρι κι ότι τώρα που αυξάνονται τα κρούσματα, ο συναγερμός χτυπάει ξανά. Για κάποιους, όμως, ποτέ δεν έπαψε να χτυπάει.

Του ΒΑΓΓΕΛΗ ΡΑΠΤΟΠΟΥΛΟΥ*

Η ΤΗΛΕΡΓΑΣΙΑ ήρθε για να μείνει; Οι περισσότεροι νιώθουν εξοντωμένοι όταν δουλεύουν μόνο από το σπίτι. Το άκουσα κυρίως από εκπαιδευτικούς, αλλά κι από άλλους εργαζόμενους. Και τι θα απογίνουμε με την επερχόμενη, λόγω κορονοϊού, οικονομική κρίση; Καλά καλά δεν βγήκαμε από την προηγούμενη, του 2008. Μήπως πρέπει να νιώθω ευγνώμων που δεν απειλούμαι να μείνω στον δρόμο; Και μήπως, άρα, είμαι ανίκανος να μιλήσω ουσιαστικά επί του θέματος; ΟΣΟ ΓΙΑ ΤΗΝ «ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ αποστασιοποίηση» ή «απομάκρυνση», οι παρενέργειές της δεν μπορεί παρά να είναι παροδικές. Η ανάγκη να συναναστρα-

ΠΟΤΕ ΑΛΛΟΤΕ δεν είχα ξαναζήσει τέτοια έξαρση θεωριών συνωμοσίας. Προφανώς, ο φόβος και το άγνωστο τις υποδαυλίζουν ή γεννάνε φρέσκες. Τώρα, ο ιός είναι ψέμα, είμαστε αντικείμενο ενός παγκόσμιου κοινωνικού πειράματος, ο Μπιλ-MicrosoftΓκέιτς θα μας εμφυτεύσει τσιπάκια, οι Κινέζοι το σχεδίασαν για να προωθήσουν την τεχνολογία 5G. Και προ πανδημίας, όμως, για όλα έφταιγαν η CIA, η Μοσάντ, η λέσχη Μπίλντερμπεργκ, οι Ιλουμινάτι ή οι εξωγήινοι. Ωρες ώρες, φοβάμαι ότι θα πολλαπλασιαστούν τόσο οι ψεκασμένοι ώστε οι υπόλοιποι θα απομείνουμε οικτρή μειοψηφία. ΣΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ της καραντίνας, είναι απίστευτο πόσο βαυκαλιστήκαμε, άλλος λίγο άλλος πολύ, ότι η πανδημία ίσως μας κάνει καλύτερους ανθρώπους, ίσως βελτιωθεί η ποιότητα ζωής μας και ούτω καθεξής. Το είχα ξαναδεί το έργο, από την εποχή των Αγανακτισμένων και μετά. Είχα αυταπατηθεί τότε ότι λόγω

της οικονομικής κρίσης θα αναγεννηθούν η κοινωνία μας και οι πολιτικοί της, για να απογοητευτώ στη συνέχεια. Οπότε είπα όχι στις νέες φρούδες ελπίδες. Εύχομαι να θυμάμαι πάντα ότι, στις μεγάλες κρίσεις, το παραμύθιασμα καιροφυλακτεί και πρέπει κανείς να δυσπιστεί στις Σειρήνες των ευσεβών του πόθων. ΣΤΟ ΒΑΘΟΣ, παρά τα τόσα αθώα θύματα και παρότι κάποτε γκρινιάζω («Γιατί να μας τύχει αυτό;»), μου φαίνεται θετικός ο απολογισμός της πανδημίας. Μας έμαθε, με τον οδυνηρό της τρόπο, τι είναι πολυτιμότερο από όσα μας περιβάλλουν και μας διδάσκει ότι παρά τα εμπόδια και τα ζόρια δεν πρέπει να το βάζεις κάτω, η ζωή συνεχίζεται. * Συγγραφέας

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Το φάντασµα της ατοµικής σύµβασης εργασίας

κυβέρνηση αξιοποίησε και συνεχίζει να αξιοποιεί την τρέχουσα οικονομική κρίση για να περάσει όχι απλώς ανεπαρκέστατα μέτρα προστασίας των εργαζομένων και των επιχειρήσεων, αλλά για να ναρκοθετήσει, κυριολεκτικά, το θεσμικό πλαίσιο της εργασίας με ρυθμίσεις που τείνουν να γίνουν μόνιμες από προσωρινές που είναι σήμερα. Η απλήρωτη εργασία με τη μορφή των υπερωριών και η τηλεργασία και μάλιστα με διευθυντικό δικαίωμα του εργοδότη, υπό την απειλή της απόλυσης ή της αναστολής της σύμβασης εργασίας αν η τηλεργασία ή η εργασία σε πίσω χώρους (back office) δεν είναι δυνατή, είναι δύο από τα πολλά παραδείγματα. ΒΕΒΑΙΑ υπό τις παρούσες συνθήκες μέτρων περιορισμού της εξάπλωσης της πανδημίας η τηλεργασία είναι σε πολλές περιπτώσεις αναγκαίο μέτρο. Αυτό ωστόσο δεν μπορεί να εξαλείψει τους κινδύνους που συνδέονται με τη μετατροπή της κανονικής εργασίας σε τηλεργασία, όσο και αν πολλοί εργαζόμενοι δεν το αντιλαμβάνονται ακόμη: μεταξύ άλλων, κίνδυνος απώλειας της θέσης εργασίας αντικατάσταση παλαιών με νέους περισσότερο εξοικειωμένους με την τεχνολογία και φτηνότερους εργαζομένους, κίνδυνος αύξησης του ρυθμού εργασίας πέραν των ορίων των ανθρώπινων αντοχών, με ορατή την προοπτική του περάσματος σε ένα είδος «μοντέρνων ψηφιακών καιρών» και από εκεί σε εργασία με το κομμάτι, κίνδυνος «εξόδου» της τηλεργασίας από την προστατευτική ομπρέλα του Εργατικού Δικαίου, ορμητική διάχυση του εργάσιμου στον ελεύθερο χρόνο και συρρίκνωση του τελευταίου από την αδιάκοπη συνδεσιμότητα του εργαζομένου, μεγαλύτερος βαθμός ελέγχου των προσωπικών δεδομένων από τον εργοδότη, απόσπαση του εργαζομένου από το οικοσύστημα εντός του οποίου μπορούν να αναπτύσσονται δεσμοί αλληλεγγύης, αυξημένος βαθμός αλλοτρίωσης διά της εξατομίκευσης και επιπλέον συρρίκνωση των προοπτικών βαθμολογικής εξέλιξης και καριέρας των τηλεργαζομένων που δεν «πιάνονται» από τα ραντάρ των διευθυντικών στελεχών. ΟΛΑ ΑΥΤΑ πρέπει να προστεθούν στη μεγάλη εικόνα του κατακερματισμού του προσωπικού των επιχει-

Η κυβέρνηση της Ν.∆. ξεδίπλωσε πριν από την πανδηµία το νεοφιλελεύθερο credo της, που θα µπορούσε να συνοψιστεί στο ότι το «Εργατικό ∆ίκαιο βλάπτει την οικονοµία» Του ΑΡΙ ΚΑΖΑΚΟΥ*

ρήσεων με εκτεταμένο offsourcing και outsourcing και των διαλυτικών συνεπειών τους. Ωστόσο οι πολύ βαρύτερες θεσμικές ανατροπές έχουν γίνει από την κυβέρνηση πριν ξεσπάσει η πανδημία. Με τον νόμο 4635/2019 η κυβέρνηση της Ν.Δ. ξεδίπλωσε πριν από την πανδημία το νεοφιλελεύθερο credo της, που θα μπορούσε να συνοψιστεί στο ότι το «Εργατικό Δίκαιο βλάπτει την οικονομία». ΔΕΝ ΕΙΝΑΙ ΕΔΩ ο κατάλληλος χώρος για να αναδείξουμε τον βαθιά ανορθολογικό, κυριολεκτικά καταστροφικό χαρακτήρα αυτής της αντίληψης που διαποτίζει τον σύγχρονο άγριο καπιταλισμό. Ενδεχομένως αυτό να μην είναι καν αναγκαίο, αφού τα δείγματα αυτής της

αντίληψης στη χώρα μας είναι πολύ νωπά για να αγνοηθούν. Αναφέρομαι φυσικά στα φονικά νομοθετικά μέτρα, ιδίως του παρα-συντάγματος του δεύτερου μνημονίου, με τα οποία καταλύθηκε ο μηχανισμός των συλλογικών συμβάσεων εργασίας και της διαιτησίας. Ο ΝΟΜΟΣ 4635/2019 επέφερε ένα καίριο πλήγμα στο καθεστώς των συλλογικών ρυθμίσεων των όρων εργασίας. Ο νόμος αυτός εισήγαγε στο δίκαιο των συλλογικών συμβάσεων ένα γενικευμένο καθεστώς εξαιρέσεων και ακρωτηρίασε το δικαίωμα μονομερούς προσφυγής στη Διαιτησία του ΟΜΕΔ. Πρόκειται για ένα νομοθέτημα χτυπητής ανομίας, αν λάβουμε υπόψη μας ότι με αυτό καταλύεται ένα ολόκληρο καθεστώς λειτουργίας των συλλογικών συμβάσεων και πλήττεται στον πυρήνα του το δικαίωμα μονομερούς προσφυγής στη Διαιτησία, το οποίο κατά την Ολομέλεια του Συμβουλίου της Επικρατείας 2307/2014 θεμελιώνεται στο ίδιο το Σύνταγμα

(άρθρο 22 παρ. 2). Ο Ν. 4635/2019 παλινορθώνει, κατά βάση, το «παλαιό πολίτευμα» στο συλλογικό εργατικό δίκαιο, διαγράφοντας σημαντικό μέρος της ιστορίας του Εργατικού Δικαίου, μιας ιστορίας που σφραγίστηκε από κοινωνικούς αγώνες για χειραφέτηση, πραγματική ελευθερία και εξανθρωπισμό των όρων και των συνθηκών εργασίας. Ο νόμος 4635/2019 σηματοδοτεί το πέρασμα από τη συλλογική σύμβαση και τη διαιτησία στη βία της ατομικής σύμβασης και του διευθυντικού δικαιώματος. Η αδυναμία συλλογικής ρύθμισης των όρων εργασίας και ιδίως των μισθών με συλλογικές συμβάσεις ή διαιτητικές αποφάσεις επαναποδίδει εκ του αποτελέσματος στον εργοδότη τα ρυθμιστικά εργαλεία των όρων εργασίας. Δεν πρόκειται φυσικά για τυχαία επιλογή. Η ΚΥΒΕΡΝΗΣΗ ευνοεί την ατομική σύμβαση εργασίας ως κατάλληλο μέσο ρύθμισης των όρων εργασί-

ας όχι μόνο με έμμεσο τρόπο, όπως συνέβη με τον νόμο 4635/2019 αλλά και ευθέως με τον νόμο για τη ΔΕΗ (4643/2019). Με τον νόμο αυτό ορίζεται ότι όσοι πρόκειται να προσληφθούν στο εξής υποβάλλονται σε καθεστώς ατομικών συμβάσεων εργασίας, εξαιρούνται δηλαδή από το πεδίο εφαρμογής των ισχυουσών (και όσων πρόκειται να συναφθούν στο μέλλον) επιχειρησιακών συλλογικών συμβάσεων. Συναντάμε και πάλι στην Αιτιολογική Εκθεση του νομοσχεδίου ότι οι προτεινόμενες ρυθμίσεις συμβάλλουν στην «απελευθέρωση [της ΔΕΗ] από εμπόδια στην αποτελεσματική της λειτουργία». Να λοιπόν και πάλι το νεοφιλελεύθερο credo ότι το «Εργατικό Δίκαιο βλάπτει την οικονομία». ΜΕΤΑ ΑΠΟ 200 χρόνια Διαφωτισμού και Εργατικών Δικαίων, ένα φάντασμα πλανιέται στην Ελλάδα, το φάντασμα της ατομικής σύμβασης εργασίας και του διευθυντικού δικαιώματος ως βασικών παραγόντων διάπλασης του μισθού και των λοιπών όρων εργασίας.

* Ομότιμος καθηγητής Εργατικού Δικαίου στη Νομική Σχολή του ΑΠΘ

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Παιδική ηλικία και κοινωνική αποµόνωση Ερευνα που ανέλυσε τις επιπτώσεις της πανδηµίας COVID-19 και των περιοριστικών µέτρων στην ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων στην Ελλάδα από µέλη της επιστηµονικής οµάδας Coronavirus Greece Research Group καταλήγει ότι τα µέτρα περιορισµού επηρέασαν αρνητικά την ψυχική υγεία του 35% των παιδιών

COVID-19 άλλαξε τη ζωή εκατομμυρίων παιδιών στη χώρα. Κατά τη διάρκεια της καραντίνας τα παιδιά παρέμειναν σε απομόνωση και έχασαν κάθε κοινωνική επαφή. Οταν άνοιξαν τα σχολεία, τα παιδιά ενθαρρύνονται να κρατούν αποστάσεις από τους φίλους τους. Φορούν μάσκες, στις ζώνες 3 και 4 ακόμη και στα διαλείμματα, ενώ η πρακτική αυτή συνιστάται από τον ΠΟΥ για παιδιά κάτω των 11 ετών με ειδικούς όρους.[1] Πολλά τμήματα παραμένουν κλειστά λόγω κρουσμάτων, ενώ σύμφωνα με το υπουργείο Παιδείας στις 26 Οκτωβρίου τελούν σε αναστολή το 0,3199% των σχολικών μονάδων και το 0,5211% των τμημάτων. Η τηλεκπαίδευση μπαίνει στη ζωή των μαθητών και διευρύνει τις κοινωνικές διακρίσεις. Με ποιους τρόπους όμως ο COVID-19 επηρεάζει την ψυχική ευεξία και την υγεία των παιδιών; ΑΠΟ ΤΑ ΔΙΑΘΕΣΙΜΑ στοιχεία φαίνεται πως η μετάδοση του κορονοϊού μεταξύ των παιδιών στα σχολεία είναι μικρότερη από ό,τι για άλλους αναπνευστικούς ιούς όπως η γρίπη. Σύμφωνα με στοιχεία της Ε.Ε., όπου ο COVID-19 έχει ιχνηλατηθεί στα παιδιά και οι επαφές παρακολουθούνται, καμία επαφή ενηλίκων στο σχολικό περιβάλλον δεν έχει ανιχνευτεί ως θετική σε COVID-19. Το συμπέρασμα από αυτές τις έρευνες είναι ότι τα παιδιά στο σχολικό περιβάλλον δεν είναι οι κύριοι οδηγοί της μετάδοσης COVID-19 σε ενήλικες. [2] Ο COVID-19 επηρεάζει ψυχολογικά όλους μας, ανεξάρτητα από την ηλικία μας. Οπως με όλους, δεν αντιδρά κάθε παιδί με τον ίδιο τρόπο. Μερικά παιδιά μπορεί να μην ανησυχούν πολύ, ενώ άλλα αναπτύσσουν δυσάρεστα συναισθήματα. Οπως και οι ενήλικες, τα παιδιά έχουν επίσης διαφορετικές προσωπικότητες και επίπεδα ανθεκτικότητας, γεγονός που επηρεάζει την ευημερία τους. Μερικά παιδιά μπορεί να αναπτύξουν υψηλότερα επίπεδα στρες, να αισθάνονται ανήσυχα ή να γίνονται υπερκινητικά. Κάποια μπορεί να αναπτύξουν άγχος και να γίνουν ευερέθιστα, επιθετικά ή φοβισμένα. Ανάλογα με το

Της ΜΑΡΙΑΣ ΝΙΚΟΛΑΚΑΚΗ*

πόσο διαρκεί η κατάσταση, μπορεί να εμφανιστούν συναισθήματα θλίψης ή κατάθλιψης, τα οποία θα μπορούσαν να οδηγήσουν σε κοινωνική απόσυρση ή κλάμα. Ολα αυτά τα συναισθήματα μπορούν επίσης να εμφανιστούν σε φυσικές αντιδράσεις όπως με στομαχόπονο, πονοκεφάλους ή απώλεια όρεξης. ΕΡΕΥΝΑ που ανέλυσε τις επιπτώσεις της πανδημίας COVID-19 και των περιοριστικών μέτρων στην ψυχική υγεία παιδιών και εφήβων στην Ελλάδα από μέλη της επιστημονικής ομάδας Coronavirus Greece Research Group καταλήγει ότι τα μέτρα περιορισμού επηρέασαν αρνητικά την ψυχική υγεία του 35% των παιδιών. Τα προβλήματα που αντιμετώπιζαν ήταν η κοινωνική απομόνωση, η αυξημένη χρήση υπολογιστών και παρακολούθησης τηλεόρασης, καθώς επίσης η ελάττωση της φυσικής δραστηριότητας και άσκησης. Ακόμη, η ανεργία, οι αυξανόμενες οικογενειακές συγκρούσεις, η ενδο-οικογενειακή βία και η επιδεινούμενη ψυχολογική υγεία του γονέα συσχετίζονταν σημαντικά με αρνητικές επιπτώσεις στην ψυχική υγεία των παιδιών.[3] ΑΥΤΕΣ οι επιπτώσεις μπορεί να γίνουν μακροχρόνιες και να σημαδέψουν την ψυχική υγεία των παιδιών. Είναι ευθύνη του κράτους να διασφαλίσει καλύτερους όρους εργασίας στα σχολεία, με περισσότερους εκπαιδευτικούς και λιγότερους μαθητές ανά τάξη, πράγμα που είναι και παιδαγωγικά σωστό. Είναι επίσης απαραίτητο να διασφαλίσει παιδοψυχολόγους που θα επισκέπτονται τα σχολεία και θα συνεργάζονται με τους εκπαιδευτικούς. Πρόκειται για πρωτόγνωρες καταστάσεις και ας μην

ξεχνάμε ότι και οι εκπαιδευτικοί τελούν παράλληλα υπό μεγάλο άγχος και στρες οι ίδιοι. Με στοχευμένες ενέργειες οφείλουμε να προστατεύσουμε τη σωματική και ψυχική υγεία των παιδιών μας. Είναι το μέλλον της χώρας. 1.https://www.who.int/news-room/ q-a-detail/q-a-children-and-masksrelated-to-covid-19 2.https://www.ecdc.europa.eu/en/ covid-19/facts/questions-answersschool-transmission 3.https://www.medrxiv.org/content/1 0.1101/2020.10.18.20214643v1.full-text *Καθηγήτρια Παιδαγωγικής, Πανεπιστήμιο Πελοποννήσου

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Ο κορονοϊός, εγώ και οι δικοί µου πηγαίνουμε κοντά στον άλλον και μαζί αντέχουμε και αγωνιζόμαστε. Το ότι έκτακτα ο άλλος προσελήφθη και ως φορέας απειλής («μήπως με κολλήσει;») δεν ακυρώνει αυτή τη δομική σταθερά της ελληνικής νοοτροπίας. Πιο κοντά, πιο καλά. Του ΝΙΚΟΥ ΣΙΔΕΡΗ*

κορονοϊός μεταπηδά από

τον άλλον σε εμένα, άρα χρειάζομαι απόσταση ασφαλείας. Από φορέας σχέσης και αγάπης, ο άλλος μετατρέπεται σε απειλή, γεννώντας ανοίκεια αισθήματα. Διωκτικά άγχη και απειλή ακόμη και από τους δικούς μου ανθρώπους ευνοούν ναρκισσιστική παλινδρόμηση και αναδίπλωση σε ένα κλειστό σύμπαν, ως υγειονομική και ψυχολογική άμυνα. Πιο μακριά, πιο καλά... ΩΣΤΟΣΟ, η κουλτούρα αλληλεγγύης, θεμέλιο της ελληνικής νοοτροπίας, αντιστέκεται, μεριμνά. Παρά τη φυσική αποστασιοποίηση, η συναισθηματική και επικοινωνιακή εγγύτητα ενισχύθηκαν. Αντιμετώπιση της αντιξοότητας σημαίνει

ΕΤΣΙ ΛΟΙΠΟΝ, ασφάλεια στην πανδημία σημαίνει: Αναδίπλωση στη συμβίωση «με τους δικούς μου». Αναδίπλωση αισθηματικής, ερωτικής και σεξουαλικής δραστηριότητας στο πεδίο γνώριμων, ασφαλών σχέσεων. Αναδίπλωση στον χώρο του σπιτιού, αποφυγή άλλων χώρων κοινωνικής διάδρασης. Φανερά, η ελληνική οικογένεια καθίσταται ο κύριος χώρος αξιόπιστης οχύρωσης απέναντι στον κίνδυνο. Ο δικός μου άλλος με προστατεύει από την απειλή του άλλου! Μάλιστα, με ωθεί σε ενάρετες συμπεριφορές που προστατεύουν όχι μόνο εμένα, αλλά πρωτίστως τους δικούς μου, όπως ειπώθηκε συχνά στην πρώτη φάση της πανδημίας. ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΕΣ αναγκαιότητες και ελληνικό καλοκαίρι παραμέρισαν τη σωφροσύνη της πρώτης φάσης. Ο Τσιόδρας έφυγε, ήρθαν οι τουρίστες. Και πάλι ωστόσο, ο κανόνας ήταν οικογενειακές διακο-

Μια θετική παρενέργεια της οικογενειακής εσωστρέφειας λόγω πανδηµίας είναι η ευκαιρία για τους γονείς να γνωρίσουν τον κόσµο του παιδιού τους: τον τρόπο που σκέφτεται και µιλάει, τι το ευχαριστεί ή το ανησυχεί, τι µουσική ακούει, τι διαβάζει και τι βλέπει στο βίντεο ή στην τηλεόραση, τι βιντεοπαιχνίδια παίζει... πές. Και η επάνοδος στο φθινόπωρο επανεπιβεβαίωσε την υψηλή ζωτική πυκνότητα της οικογενειακής συμβίωσης. Συνολικά, η βάναυση αποστασιοποίηση τροφοδοτεί την ενίσχυση των οικογενειακών δεσμών ως μήτρα των δεσμών αλληλεγγύης και ευνοεί μια πιο απροκατάληπτη αποτίμηση της αξίας των σταθερών σχέσεων. Η ΑΝΑΔΙΠΛΩΣΗ στη θαλπωρή της πρωταρχικής αγέλης «οικογένεια» έχει τίμημα. Πρώτο, ευνοεί παλινδρομήσεις σε σχέσεις συμβιωτικής εξάρτησης, υλικής και ψυχοσυναισθηματικής. Δεύτερο, τροφοδοτεί εκδηλώσεις ενδοοικογενειακής βίας. Ο βίαιος περιορισμός του ζωτικού χώρου ενισχύει φαντασιακούς ανταγωνισμούς («εγώ ή ο άλλος», «τίνος θα περάσει»).

ΟΙ ΔΙΑΥΛΟΙ παροχέτευσης της ενδογενούς επιθετικότητας που ενυπάρχει σε κάθε ανθρώπινη ομάδα στομώνουν, η επιθετικότητα ανακυκλώνεται στο εσωτερικό του οικογενειακού συστήματος, οι αυτορρυθμιστικοί μηχανισμοί δυσλειτουργούν ή στρεβλώνονται. Παροξύνονται παίγνια ισχύος, κυριαρχίας και θυματοποίησης, πρωτίστως δε διεργασίες «εξορκισμού» της εσωτερικής δυσφορίας μέσω επίρριψής της σε κάποιον «αποδιοπομπαίο τράγο». Καθώς οι φαντασιώσεις δεν έχουν θεμιτό πεδίο έκφρασης στον οικογενειακό λόγο, τείνουν να εκδραματίζονται ως φυσική ή ψυχολογική βία, κατά κανόνα στο έδαφος προϋπάρχουσας οικογενειακής και διαπροσωπικής (δυσ) λειτουργίας. ΜΙΑ ΘΕΤΙΚΗ παρενέργεια της οικογενειακής εσωστρέφειας λόγω

πανδημίας είναι η ευκαιρία για τους γονείς να γνωρίσουν τον κόσμο του παιδιού τους: τον τρόπο που σκέφτεται και μιλάει, τι το ευχαριστεί ή το ανησυχεί, τι μουσική ακούει, τι διαβάζει και τι βλέπει στο βίντεο ή στην τηλεόραση, τι βιντεοπαιχνίδια παίζει... όλα όσα παρέχουν νόημα, λογική και κώδικες στην εμπειρία του παιδιού μου. Αν γνωρίζω τον κόσμο του παιδιού μου, θα συλλάβω τι το ζορίζει, το ανησυχεί ή το φοβίζει, τι το δυσκολεύει, καθώς και τα αντίδοτα στη δοκιμασία που και το ίδιο ζει μαζί μου. Μια πολύτιμη έκφανση της ετερογονίας των σκοπών, που χαρακτηρίζει και την εμπειρία της πανδημίας. * Ψυχίατρος, ψυχαναλυτής, συγγραφέας, διευθυντής του Ινστιτούτου Ψυχικής Υγείας και Προσωπικής Ανάπτυξης «Γαληνός» (www.siderman.gr)

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Πανοραμική εικόνα του νέου τερματικού σταθμόυ στο αεροδρόμιο «Μακεδονία»

ον Σεπτέµβριο του 2018 βρεθήκαµε στην τελετή θεµελίωσης του αεροδροµίου Θεσσαλονίκης «Μακεδονία» όπου παρουσιάστηκαν τα σχέδια επέκτασης και αναβάθµισης του δεύτερου µεγαλύτερου αεροδροµίου της χώρας. Βίντεο 3D, φωτορεαλιστικές εικόνες και ιλιγγιώδεις αριθµοί προοικονοµούσαν ένα έργο τοµής για την Κεντρική Μακεδονία, για τη βόρεια Ελλάδα, για τα Βαλκάνια συνολικά. ΔΥΟ ΧΡΟΝΙΑ αργότερα, το νέο αεροδρόμιο Θεσσαλονίκης «Μακεδονία» είναι γεγονός. Τα σχέδια έγιναν πραγματικότητα και κλέβουν τις εντυπώσεις. Ο νέος τερματικός σταθμός 34.033τ.μ. συνδέεται με τον προϋπάρχων (ο οποίος αυτήν τη στιγμή ανακαινίζεται) με αερογέφυρα, νέοι χώροι check-in, διπλάσιες πύλες αναχώρησης, μοντέρνο σύστημα ελέγχου και διαχείρισης αποσκευών, νέα καταστήματα εστίασης και αγορών συνθέτουν ένα αεροδρομικό περιβάλλον που θυμίζει τα κομβικά αεροδρόμια της Ευρώπης. Επενδύθηκαν 222.900 ανθρω-

Το «Μακεδονία» ολοκληρώνεται και κλέβει τις εντυπώσεις ποημέρες και περί τα 100 εκατομμύρια ευρώ από τα 440 εκατομμύρια ευρώ του προγράμματος εκσυγχρονισμού των 14 αεροδρομίων που «τρέχει» η Fraport Greece και το «Μακεδονία» θα είναι σε λίγες εβδομάδες πλήρως έτοιμο να υποδεχτεί το επιβατικό κοινό.

Τα 11 αεροδρόμια έτοιμα για «απογείωση» Στη Ζάκυνθο, υλοποιήθηκε η ανακαίνιση και αναδιαμόρφωση του τερματικού σταθμού οπότε τα check in αυξήθηκαν κατά 35% και τα σημεία ασφαλείας κατά 150%. Στο «Ιωάννης Δασκαλογιάννης» των Χανίων αναδιοργανώθηκε πλήρως ο αεροσταθμός, οι πύλες αυξήθηκαν κατά 25% και τα σημεία ασφαλείας και ελέγχου διπλασιάστηκαν. Ανάλογες εργασίες ανακαίνισης πραγματοποιήθηκαν και στο διάδρομο αποπροσγείω-

σης όπως άλλωστε και στην Καβάλα όπου πλέον εφαρμόζεται ο «push-back» τρόπος στάθμευσης των αεροσκαφών και άρα επιτυγχάνεται η πλήρης αξιοποίηση της χωρητικότητας των αεροδρομίων. Στο «Μέγας Αλέξανδρος» της Καβάλας, επεκτάθηκε ο τερματικός σταθμός κατά 2.029τ.μ. Στην ηπειρωτική χώρα, ένα ακόμα αεροδρόμιο που άλλαξε εντελώς είναι αυτό του Ακτίου το οποίο επεκτάθηκε κατά 2.381τ.μ, αναμορφώθηκε και έχει πλέον 14 check-in, 8 πύλες αναχώρησης και διπλάσια σημεία ασφαλείας. Στη Σάμο έχουν προκύψει αύξηση του αριθμού των check-in, των πυλών αναχώρησης και των σημείων ασφαλείας από την επέκταση κατά 1.550τ.μ., όπως επίσης και στο αεροδρόμιο της Σκιάθου όπου πραγματοποιήθηκαν εργασίες επέκτασης κατά 2.185 τ.μ. και ανακαίνισης

Ενα βήμα πριν την ολοκλήρωσή του το επενδυτικού πρόγραμμα 440 εκατ. ευρώ για την αναβάθμιση 14 αεροδρομίων της χώρας Η FRAPORT GREECE ανέλαβε τον Απρίλιο του 2017 την επέκταση, των εκσυγχρονισμό και την αναβάθμιση των 14 περιφερειακών αεροδρομίων της χώρας. Παράλληλα δεσμεύτηκε ότι θα βελτιώσει τις παρεχόμενες υπηρεσίες και όλα αυτά χωρίςνα επηρεαστεί η εύρυθμη λειτουργία των αερολιμένων. Στην αρχή η εταιρεία είχε εκτιμήσει ότι τα έργα αναβάθμισης θα στοίχιζαν 330 εκατομμύρια ευρώ, στη συνέχεια και όσο προχωρούσαν οι εργασίες το ποσό επανεκτιμήθηκε στα 415 εκατομμύρια ευρώ ενώ σήμερα οι υπεύθυνοι δηλώνουν ότι το τελικό ποσό που θα χρειαστεί για την ολοκλήρωση του επενδυτικού προγράμματος θα ανέλθει σε 440 εκατομμύρια ευρώ. Το συνολικό άμεσο έσοδο σε

βάθος 40 ετών (διάρκεια της παραχώρησης) για το ελληνικό Δημόσιο, σύμφωνα με τα σχετικά μοντέλα που έχουν τρέξει από την εταιρεία, θα ανέρθει σε περίπου 10 δις. ευρώ. Εμμεσα, όσο καλύτερες, πιο άνετες, πιο ασφαλείς και πιο φιλικές είναι οι υποδομές μιας τουριστικής χώρας για τους ταξιδιώτες, τόσο πιο ελκυστικοί γίνονται και οι προορισμοί της, τόσο πιο εύκολα θα γεμίζουν τα ξενοδοχεία, η εστίαση, τα μουσεία και οι παραλίες της. Από την Κέρκυρα, λοιπόν, μέχρι τη Ρόδο και από τη Θεσσαλονίκη μέχρι τα Χανιά ο εργοταξιακός «πυρετός» δεν άφησε μέρα να πάει χαμένη με αποτέλεσμα ήδη οι εργασίες στα 11 από τα 14 αεροδρόμια να έχουν ολοκληρωθεί.

του υπάρχοντος αεροσταθμού που είχε ως αποτέλεσμα, μεταξύ άλλων, τον διπλασιασμό των ιμάντων παραλαβής αποσκευών. Η Μυτιλήνη έχει ένα εκ βάθρων ολοκαίνουργιο σύγχρονο και άνετο αεροδρόμιο συνολικής έκτασης 7.185τ.μ, ενώ τα έργα που ολοκληρώθηκαν και στο αεροδρόμιο «Άννα Πολλάτου» της Κεφαλονιάς έχουν δώσει έναν νέο αεροσταθμό επιφάνειας 10.700τ.μ γεγονός που σημαίνει αυξημένα check-in κατά 70%, με διπλάσια σημεία ασφαλείας και διπλάσιες πύλες αναχωρήσεων. Το ολοκαίνουργιο και κατά 3.450 τ.μ. μεγαλύτερο αεροδρόμιο της Μυκόνου, ένα στολίδι για το νησί, συνδυάζει την κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική σε ένα σύγχρονο αεροδρομικό περιβάλλον με μοντέρνα συστήματα. Το αεροδρόμιο της Ρόδου, το δεύτερο μεγαλύτερο που διαχειρίζεται

η Fraport Greece μετά και το «Μακεδονία» έχει πλέον μια εντελώς διαφορετική εικόνα. Πρόκειται για ένα σύγχρονο αεροδρόμιο διεθνών προδιαγραφών, άνετο και φιλικό προς το επιβατικό κοινό. Το ίδιο ισχύει και για το «Ιωάννης Καποδίστριας της Κέρκυρας που παραδόθηκε μόλις πριν από λίγες ημέρες. Ο νέος τερματικός σταθμός επιφάνειας 10.350τ.μ. ως επέκταση του υφιστάμενου φιλοξενεί 28 check-in, 8 σημεία ελέγχου και 12 πύλες αναχώρησης. Τα τρία αεροδρόμια στα οποία τα έργα βρίσκονται σε εξέλιξη και αναμένεται να ολοκληρωθούν τους επόμενους μήνες είναι εκείνα της Κω και της Σαντορίνης ενώ για «Μακεδονία» της Θεσσαλονίκης απομένουν κάποιες τελικές εργασίες ανακαίνισης στον παλαιό τερματικό σταθμό.

Αίθουσα παραλαβής αποσκευών στο νέο τερματικό σταθμό του αεροδρομίου Μυτιλήνης

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Νέοι και πανδηµία

Τα προφανή και τα δυσδιάκριτα Του ΣΠΥΡΟΥ ΓΕΩΡΓΑΤΟΥ*

ύμφωνα με πρόσφατη έκθεση του Ευρωπαϊκού Κέντρου Πρόληψης και Ελέγχου Νόσων (ECDC), το μεγαλύτερο ποσοστό κρουσμάτων COVID-19 αφορά πλέον την ηλικιακή αγκύλη 25-49 ετών, γεγονός που αποτυπώνεται ανάγλυφα στη μετακίνηση της διάμεσης ηλικίας όσων αρρωσταίνουν από τα 54 (Ιανουάριος-Μάιος) στα 39 (Ιούνιος-Ιούλιος) χρόνια. Ανάλογα αποτελέσματα δίνει το (αμερικανικό) CDC. Αντικειμενικά λοιπόν, όσο περνάει ο καιρός οι νέοι ενήλικες θίγονται σε ολοένα μεγαλύτερο ποσοστό από τη νόσο. ΑΠΟΥΣΙΑ ΕΜΒΟΛΙΟΥ και αιτιολογικής θεραπείας, η COVID-19 αποτελεί μια εξαιρετικά μεταδοτική και δυνητικά θανατηφόρο ασθένεια. Η θνησιμότητά της στους νέους είναι βέβαια μικρότερη από ό,τι στους ηλικιωμένους, λόγω της μειωμένης συχνότητας υποκείμενων νόσων και της μεγαλύτερης βιολογικής αντοχής που έχουν τα άτομα αυτής της κατηγορίας. Οι επιπτώσεις όμως στους νέους δεν καθορίζονται μόνο από το πόσο ευάλωτοι είναι στον ιό, αλλά και από τις γενικότερες αλλαγές που έχει επιφέρει και θα εξακολουθήσει να προκαλεί η πανδημία βραχυ-μεσοπρόθεσμα. ΠΡΙΝ ΑΚΟΜΑ κλείσει χρόνος από την πρώτη έξαρση της COVID-19, περισσότερα από 1,5 δισεκατομμύριο παιδιά έχουν βρεθεί εκτός σχολείου. Ο Διεθνής Οργανισμός Εργασίας (ILO) επισημαίνει τον δυσανάλογα μεγάλο αντίκτυπο που έχει η πανδημία στις νέες γυναίκες και στους νέους σε χώρες με χαμηλότερο κατά κεφαλήν εισόδημα. Επιπροσθέτως, η Παγκόσμια Τράπεζα εκτιμά ότι οι μελλοντικές απώλειες για αυτή τη γενιά λόγω της μείωσης των θέσεων εργασίας θα ξεπεράσουν

Σε δύσκολες εποχές όπως η σηµερινή, οι νέοι δεν πρέπει να κυκλοφορούν και να συναθροίζονται, ούτε να αναπτύσσουν τις κοινωνικές τους σχέσεις, αλλά να καλλιεργούν τις ατοµικές τους ικανότητες και την αίσθηση ατοµικής ευθύνης. Εάν το πείραµα αυτό πετύχει, µεγάλες µάζες της νεολαίας θα έχουν εθελουσίως προσχωρήσει σε ένα «κίνηµα» κοινωνικού αυτισµού, που είναι αριστοτεχνικά επενδεδυµένος µε τον µανδύα της υπευθυνότητας και της κοινωνικής αλληλεγγύης τα 10 τρισεκατομμύρια δολάρια. ΑΝ ΟΙ απώλειες σε διδακτικές

ώρες και θέσεις εργασίας είναι κάτι που γίνεται άμεσα αντιληπτό, υπάρχει κάτι άλλο, που αν και εξίσου απειλητικό για τους νέους, δεν είναι τόσο ευδιάκριτο. Με αφορμή την πανδημία, πολιτικές και οικονομικές ελίτ απεργάζονται τη ριζική αλλαγή του χαρακτήρα της εργασίας και των εργασιακών συνθηκών. Πρόκειται για μια γενικότερη αλλαγή κουλτούρας, που έχει ως πυρήνα τη διευρυμένη έννοια της «ελαστικότητας» (resilience). Ο ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΣ Global Business Coalition for Education (GBCeducation) προσδιορίζει την «ελαστικότητα» ως εξής: είναι η ετοιμότητα των νέων να αλλάζουν έγκαιρα δουλειά, ώστε να έχουν συνεχή απασχόληση· και είναι επίσης, μαζί με τις τεχνικές, και οι μη εξειδικευμένες δεξιότητές τους (soft skills), όπως η ικανότητα επικοινωνίας και ανάπτυξης διαπροσωπικών σχέσεων. Αυτές οι δεξιότητες, που κατά τον GBC χρειάζονται ούτως ή άλλως για να ανταποκριθούν οι νέοι στις προκλήσεις της 4ης βιομηχανικής επανάστασης, αποκτούν, λένε, ακόμα μεγαλύτερη σημασία κάτω από τις συνθήκες της πανδημίας. ΛΟΓΩ της αντοχής τους, αλλά και του «ρομαντισμού» τους, οι νέοι

καλούνται να υποστηρίξουν «κοινωνικά ωφέλιμες» δράσεις, όπως η βοήθεια στις ευπαθείς ομάδες του πληθυσμού, η επικουρία του συστήματος υγείας και η επικοινωνία ανάμεσα στις κρατικές υπηρεσίες και τους ψηφιακά μη εξοικειωμένους πολίτες. Οι νέοι θα «γεμίσουν» έτσι τα κενά που δημιουργούνται στην κοινωνική

συνοχή από τα περιοριστικά μέτρα και τις οικονομικές επιπτώσεις της πανδημίας, προσφέροντας ταυτόχρονα μια φτηνή λύση για προβλήματα που ενδέχεται να παρουσιαστούν στο μέλλον. ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ για την υποκατάσταση των κλασικών επαγγελμάτων και των συγκεκριμένων θέσεων που καταλαμβάνουν οι νεοεισερχόμενοι στην αγορά εργασίας από ένα φάσμα επινοημένων «ειδικοτήτων», κοινό στοιχείο των οποίων είναι ο υποβοηθητικός, διαμεσολαβητικός ρόλος. Η νέα έννοια της «ελαστικότητας» υπαγορεύει στο εκπαιδευτικό σύστημα πολύ συγκεκριμένα πράγματα: λιγότερη έμφαση σε εξειδικευμένες/μηχανιστικές γνώσεις και περισσότερη στην «εκπαίδευση χαρακτήρα» (character education)· λιγότερο βάρος στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης και περισσότερο στην καλλιέργεια οικουμενικών «αρετών», όπως ο αυτο-έλεγχος, η ικανότητα επίλυσης διαφορών, η λήψη ορθών αποφάσεων υπό πίεση, η προσήλωση στις ηθικές αξίες. Αυτό σημαίνει βέβαια λιγότερη πραγματική εκπαίδευση -και μικρότερο δημόσιο κόστος για την Παιδεία. ΕΝΑ από τα εργαλεία για την εμπέδωση αυτής της νέας κουλτούρας είναι η δημιουργία και η εγκατάσταση διάφορων ενοχικών συνδρόμων, όπως η ενοχή που προκύπτει από τη δήθεν «ανεύθυνη» και «επιπόλαιη» στάση των νέων σε περιόδους κρίσης. Σε δύσκολες εποχές όπως η σημερινή, οι νέοι δεν πρέπει να κυκλοφορούν και να συναθροίζονται, ούτε να αναπτύσσουν τις κοινωνικές τους σχέσεις, αλλά να καλλιεργούν τις ατομικές τους ικανότητες και την αίσθηση ατο-

μικής ευθύνης. Εάν το πείραμα αυτό πετύχει, μεγάλες μάζες της νεολαίας θα έχουν εθελουσίως προσχωρήσει σε ένα «κίνημα» κοινωνικού αυτισμού, που είναι αριστοτεχνικά επενδεδυμένος με τον μανδύα της υπευθυνότητας και της κοινωνικής αλληλεγγύης. Η ΑΠΟΚΑΛΥΨΗ και

η αναίρεση αυτών των νεοφιλελεύθερων ιδεολογημάτων δεν περιλαμβάνει βέβαια την ανεύθυνη συμπεριφορά, δηλαδή τις αυθαίρετες πρακτικές, την παραβίαση των μέτρων πολιτικής προστασίας ή την απείθεια απέναντι στους κανόνες της συντεταγμένης πολιτείας. Η απάντηση στα «soft skills» που εισηγείται το νεοφιλελεύθερο μοντέλο είναι τα ευγενή και αυθεντικά αντίστοιχά τους, που δεν είναι καθόλου «soft» και προκύπτουν ως αποτέλεσμα της πραγματικής Παιδείας. ΠΑΝΔΗΜΙΑ ή όχι, μας χρειάζεται επειγόντως ένα καινούργιο υπόδειγμα κοινωνικής ενεργοποίησης -και γιατί όχι στράτευσης- των νέων, στο πλαίσιο μιας μετα-κρισιακής ανοικοδόμησης. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο, το αντίπαλο δέος της νεοφιλελεύθερης «ελαστικότητας» δεν είναι η υπεράσπιση των συντεχνιακών κεκτημένων και του «αυτονόητου» των πελατειακών εξυπηρετήσεων, αλλά οι σαφείς προγραμματικοί στόχοι που οφείλουν να βάλουν στο προσκήνιο οι προοδευτικές δυνάμεις. ΑΝ δεν μας φρονημάτισε η επώδυνη εμπειρία των μνημονίων,

η πανδημία και τα παρεπόμενά της καθιστούν πλέον προφανή αυτή την ανάγκη. Τα «ρωμαλέα

κινήματα» της νεολαίας θα μείνουν στο συλλογικό μας φαντασιακό, αν δεν υπάρξει ένας ριζικά μεταρρυθμιστικός λόγος που θα συνεγείρει τους νέους και θα επανατοποθετήσει την Παιδεία και την Εργασία στη θέση που τους αξίζει. Δεν μιλάμε για το πολύ μακρινό μέλλον, αλλά για κάτι που πρέπει να γίνει μέσα στον πυρετό της κρίσης που βιώνουμε τώρα και μέσα στο περιβάλλον των επόμενων κρίσεων, που αναμφισβήτητα θα έρθουν μετά απ’ αυτήν. *Καθηγητής, Τμήμα Ιατρικής, Σχολή Επιστημών Υγείας, Πανεπιστήμιο Ιωαννίνων

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Καθένας µόνος του τσακίζεται εύκολα Των ΚΩΣΤΑ ΠΟΛΥΧΡΟΝΟΠΟΥΛΟΥ και ΕΛΕΝΑΣ ΑΓΓΕΛΟΠΟΥΛΟΥ*

χουμε γυρίσει όλη την Ελλάδα κι αυτήν την περίοδο γράφουμε αυτές τις γραμμές από την Καρδίτσα όπου η Κοινωνική Κουζίνα ετοιμάζει κάθε μέρα 100 μερίδες για τέσσερα χωριά της περιοχής που έχουν πληγεί από τις νεροποντές. Ναι, στην αρχή της καταστροφής, στις 22 Σεπτεμβρίου, ετοιμάζαμε πάνω από 1.500 γεύματα. Μη σας φαίνονται πολλά. Στα περίπου 10 χρόνια λειτουργίας του Αλλου Ανθρώπου οι μερίδες φαγητού με τις οποίες επικοινωνήσαμε ήταν εκατομμύρια. Και λέμε «επικοινωνήσαμε» γιατί για μας στην Κοινωνική Κουζίνα το φαΐ δεν είναι απλώς τροφή και επιβίωση αλλά κυρίως επικοινωνία και ζεστασιά, ένας «δούρειος ίππος» για να καταλάβουμε και να νικήσουμε τη μοναξιά. ΚΙ ΕΠΕΙΔΗ αυτά τα εκατομμύρια μερίδες φαγητού είναι εμπειρίες και παρατηρήσεις ζωής, σας λέμε μη δώσει και καθυστερήσει το εμβόλιο για το 2021 γιατί θα ζήσουμε απίστευτες καταστάσεις εξαθλίωσης. Σας φαίνεται υπερβολικό; Δυστυχώς, αυτό παρατηρούμε οργώνοντας την Ελλάδα κάθε φορά που μας χρειάζονται. Κατ’ αρχάς δεν ξέρουμε αν αυξάνονται οι άστεγοι αλλά είμαστε σίγουροι ότι πολλαπλασιάζονται οι άποροι, ενώ την ίδια στιγμή μειώνονται οι θέσεις στα υπνωτήρια και κλείνουν κοινωνικές δομές. ΑΡΚΕΤΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ που τα προηγούμενα χρόνια ήταν μόνο εθελοντές και μας εφοδίαζαν με τρόφιμα και βοήθεια για τους άστεγους και τους άπορους, τώρα έχουν αυτοί την ανάγκη του Αλλου Ανθρώπου κι έχουν μετατραπεί σε άπορους. Οχι, δεν είναι άστεγοι. Εχουν ένα σπίτι, αλλά συχνά ακόμη κι αν υπάρχει ένας μισθός δεν φτάνει για να πληρωθεί το ενοίκιο, ιδιαίτερα εάν πρόκειται για οικογένεια με παιδιά. Γι’ αυτό κι εμείς στον Αλλο Ανθρωπο προσπαθούμε

να βοηθάμε με ό,τι μπορούμε. Οχι μόνο φαγητό, αλλά και με χρήματα για να πληρωθεί το νερό και να μην τους το κόψουν, με φάρμακα γιατί δεν επαρκεί η σύνταξη για την αγορά τους, με ενισχυτική διδασκαλία για τα παιδιά τους, γιατί δεν έχουν χρήματα για φροντιστήρια, ή με κάποιο βοήθημα για να μη χάσουν τον διακανονισμό με τη ΔΕΗ. Κι αυτά τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν οι άνθρωποι που είναι δίπλα μας αυξάνονται και θα συνεχίσουν να αυξάνονται αφού ακόμη και οι δουλειές που βρίσκουν οι περισσότεροι είναι για κάποιες ώρες. ΔΙΑΠΙΣΤΩΝΟΥΜΕ μεγάλο πρόβλημα και με τις δομές των δήμων και ειδικά με τη βοήθεια προς τους άστεγους. Δεν είναι σπάνιο οι κοινωνικές υπηρεσίες των δήμων να απευθύνονται σε μας -ναι, σε μας που λειτουργούμε χωρίς νομική μορφή και μόνο με εθελοντές που πιστεύουν στην αλληλεγγύη- και να μας ζητούν να βοηθήσουμε πότε έναν άστεγο που δεν έχει πού να μείνει και πότε κάποιον που χρειάζεται φαγητό. Οχι, η υπουργός για την Πρόνοια δεν μας ξέρει και δεν την ξέρουμε και μόνο ο Θεοδωρικάκος πέρασε κάποια στιγμή από το σπίτι του Αλλου Ανθρώπου. ΟΙ ΑΝΘΡΩΠΟΙ που ζουν στον δρόμο σε ποσοστό 90% έχουν κάποια εξάρτηση. Δεν φταίνε αυτοί. Κι εμείς εάν μέναμε τρεις μέρες στον δρόμο, χωρίς φαΐ, χωρίς αποχωρητήριο και νερό, τα ίδια θα κάναμε. Αλλά πού είναι η πολιτεία; Γιατί μειώθηκαν οι θέσεις στα υπνωτήρια; ΣΕ ΑΥΤΗΝ τη δύσκολη κατάσταση με την πανδημία, είναι ανάγκη περισσότερο από ποτέ να είμαστε άνθρωποι. Γιατί η μοναξιά είναι απίστευτη. Κι όχι μόνο στην Αθήνα, αλλά και στα χωριά. Γι’ αυτόν τον λόγο θα συνεχίσουμε να κάνουμε αυτό που ξέρουμε και προσφέρουμε όλοι οι εθελοντές στον Αλλο Ανθρωπο. Η Κοινωνική Κουζίνα δεν

Αρκετοί άνθρωποι που τα προηγούµενα χρόνια ήταν µόνο εθελοντές και µας εφοδίαζαν µε τρόφιµα και βοήθεια για τους άστεγους και τους άπορους, τώρα έχουν αυτοί την ανάγκη του Αλλου Ανθρώπου, έχουν µετατραπεί σε άπορους είναι ούτε μόνο για τους άστεγους, ούτε μόνο για τους άπορους. Είναι για όλους. Είναι ο χώρος όπου μπορούμε να επικοινωνούμε όλοι μας. Κι όχι να πετάμε απλώς ένα πιάτο φαΐ στους ανθρώπους που ζουν στον δρόμο νομίζοντας ότι έτσι βοηθάμε. ΑΛΛΑ για να προσφέρουμε όσα μπορούμε στον κόσμο που έχει σήμερα περισσότερες ανάγκες από ποτέ χρειάζεται ένας χώρος. Ενας χώρος όπου θα έρχεται το παιδί να κάνει βοηθητικό μάθημα για

το σχολείο, εκεί όπου θα παίρνει ο γονιός του δωρεάν συμβουλές από έναν λογιστή-εθελοντή, εκεί όπου θα μπορεί να πλύνει τα ρούχα του ο άστεγος ή ακόμη να κάνει ένα μπάνιο. Υπάρχουν άπειροι χώροι. Ενας από αυτούς μπορεί να παραχωρηθεί στον Αλλο Ανθρωπο κι εμείς θα πληρώνουμε φώτα, νερά και ό,τι χρειαστεί. Αλλά βλέπετε εμείς δεν είμαστε επιχείρηση, δεν είμαστε ΜΚΟ, δεν είμαστε μέσα στην αγορά. ΣΑΣ ΔΙΑΒΕΒΑΙΩΝΟΥΜΕ ότι θα

συνεχίσουμε να πορευόμαστε με τον ίδιο τρόπο. Χωρίς ούτε 1 ευρώ από το κράτος. Χωρίς νομική υπόσταση που θα μας ανάγκαζε να καταγράφουμε το προσωπικά στοιχεία όσων έχουν την ανάγκη μας. Ναι, το ξέρουμε. Δεν συνηθίζεται. Ναι, το ξέρουμε ότι έτσι χάσαμε τις προσφορές των μεγάλων ιδρυμάτων. Δεν μας πειράζει γιατί έχουμε χιλιάδες εθελοντές από όλον τον κόσμο κι έχουμε αποφασίσει να μην ξεπουλήσουμε τον κόσμο που μας χρειάζεται μέσα από τη γραφειοκρατία και τις ΜΚΟ. Και να θυμάστε: Καθένας μόνος του τσακίζεται εύκολα. Οχι μόνο απέναντι στην εξουσία αλλά σε όλη την καθημερινότητά του. Ακόμη και τη χαρά είναι πολύ πιο ωραίο να τη μοιράζεσαι. * Κοινωνική Κουζίνα-Ο Αλλος Ανθρωπος

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Μια αφανής κρίση έρχεται στο προσκήνιο Η διάκριση ρόλων έχει κεφαλαιώδη σηµασία: η Επιτροπή Εµπειρογνωµόνων γνωµοδοτεί µε βάση τα ιατρικά και επιδηµιολογικά δεδοµένα, η πολιτική παίρνει αποφάσεις λαµβάνοντας επιπλέον υπόψη κοινωνικές και οικονοµικές παραµέτρους – αυτό είναι λογικό, σωστό και υγιές. Η αγνόηση της διάκρισης αυτής δεν µπορεί να είναι αποδεκτή

Του ΤΑΚΗ ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ*

Τραμπ είναι ακραία περίπτωση. Συνειδητά και συστηματικά, για προφανείς ψηφοθηρικούς λόγους, προβάλλει την αντίληψη ότι η νόσος COVID-19 είναι ανάξια λόγου, τα μέτρα προφύλαξης άχρηστο βάρος, ο ίδιος «ανίκητος» – σε πλήρη αντίθεση με τις συστάσεις έγκυρων επιστημονικών οργανισμών των ίδιων των ΗΠΑ και με απίστευτη αναλγησία για τις εκατοντάδες χιλιάδες νεκρούς στη χώρα αυτή και παγκοσμίως. Αλλά και σε άλλες χώρες η σχέση της ασκούμενης πολιτικής με την επιστήμη δεν είναι ανέφελη.

δοση. Μια πλευρά του φαινομένου ήταν η ανάγκη για ad hoc δημιουργία της «Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων», χωρίς θεσμικά εμπεδωμένες κρίσιμες λειτουργίες (π.χ. έγκριση και δημοσιοποίηση πρακτικών των συνεδριάσεων, δήλωση σύγκρουσης συμφερόντων των μελών κ.ά.), με αρνητικές συνέπειες στη λειτουργία και το κύρος της. Επιπλέον, αντιμετωπίζουμε την πανδημία χωρίς στοιχειώδεις δομές δημόσιας υγείας σε περιφερειακό και τοπικό επίπεδο, που θα μπορούσαν να κρίνουν την κατάσταση και να παρεμβαίνουν στην περιοχή τους με δεδομένα και γνώση. Αποτέλεσμα, ο υπέρμετρος συγκεντρωτισμός και η συχνή καταφυγή σε οριζόντια μέτρα.

ΣΕ ΟΡΙΣΜΕΝΕΣ χώρες με μεγάλη παράδοση δημόσιας υγείας (το επιστημονικό πεδίο με αντικείμενο την υγεία πληθυσμών – όχι το δημόσιο σύστημα περίθαλψης, όπως καμιά φορά εννοείται με τον όρο), παρατηρήθηκε ότι οι αρχές της επιστήμης αυτής λίγο μόνο εμπότισαν την πολιτική πρόληψης της νόσου COVID-19 (π.χ. Βρετανία). Σε κάποιες άλλες χώρες, με αδύναμη παράδοση δημόσιας υγείας ή/και δημοκρατίας, δεν γνωρίζουμε με βεβαιότητα κατά πόσο η επιδημιολογική εικόνα που δημοσιοποιείται αντανακλά την πραγματικότητα ή τα κελεύσματα της πολιτικής εξουσίας (π.χ. Κίνα ή Βραζιλία). ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ η κυβέρνηση έλαβε την πρωτοβουλία να δημιουργήσει τη λεγόμενη «Επιτροπή Εμπειρογνωμόνων», με ρόλο τη γνωμοδότηση σε θέματα αντιμετώπισης της πανδημίας. Το μέτρο αυτό ήταν πολύ θετικό και συνέβαλε στην εμπέδωση της αντίληψης ότι η ασκούμενη πολιτική πρέπει να λαμβάνει ουσιαστικά υπόψη τα επιστημονικά δεδομένα, πράγμα που πολύ συχνά έγινε πράξη. ΩΣΤΟΣΟ, η καταχρηστική επίκληση της γνωμοδότησης της Επιτρο-

πής από κυβερνητικά στελέχη είναι πρακτική που πλήττει την ευαίσθητη σχέση επιστήμης και πολιτικής. Τυπικά παραδείγματα, η επίκληση επιστημονικής γνωμοδότησης για μη λήψη μέτρων αύξησης της συχνότητας των λεωφορείων και αποφυγή του συγχρωτισμού στα μέσα μαζικής μεταφοράς, ή για μη ανάληψη πρωτοβουλιών αξιοποίησης από τα σχολεία χώρων που ενδεχομένως διατίθενται στη σχολική και ευρύτερη κοινότητα και τήρησης

αποστάσεων μεταξύ μαθητών και μαθητών - εκπαιδευτικών όσο είναι εφικτό, κ.ά. Η ΚΑΤΑΧΡΗΣΤΙΚΗ αυτή πρακτική υπονομεύει την Επιτροπή γιατί οδηγεί στη διαμόρφωση της στρεβλής εικόνας στην κοινωνία ότι η επιστήμη παίζει τον ρόλο του εξ ορισμού υποστηρικτή της κυβερνητικής πολιτικής, ενώ η ανεξαρτησία γνώμης και η επιστημονική ακεραιότητα είναι τα θεμελιώδη στοιχεία της. Η

διάκριση ρόλων έχει κεφαλαιώδη σημασία: η Επιτροπή γνωμοδοτεί με βάση τα ιατρικά και επιδημιολογικά δεδομένα, η πολιτική παίρνει αποφάσεις λαμβάνοντας επιπλέον υπόψη κοινωνικές και οικονομικές παραμέτρους – αυτό είναι λογικό, σωστό και υγιές. Η αγνόηση της διάκρισης αυτής δεν μπορεί να είναι αποδεκτή. ΣΤΗ ΧΩΡΑ μας η δημόσια υγεία έχει μακροχρόνια ασθενική παρά-

Η ΕΜΠΕΙΡΙΑ του κορονοϊού υπογραμμίζει την αδήριτη ανάγκη δημιουργίας στρατηγικού σχεδίου μεγάλης εμβέλειας (όταν με το καλό η κρίση της πανδημίας λάβει τέλος) για την ανάπτυξη της δημόσιας υγείας στην Ελλάδα, των κεντρικών θεσμών, των περιφερειακών δομών, των διαδικασιών διαμόρφωσης επιστημονικού προσωπικού. * Ομότιμος καθηγητής Δημόσιας Υγείας, μέλος Επιτροπής Εμπειρογνωμόνων

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Μονιµοποιούνται η υψηλή ανεργία και η απαξίωση της εργασίας Των ΣΑΒΒΑ Γ. ΡΟΜΠΟΛΗ* και ΒΑΣΙΛΕΙΟΥ Γ. ΜΠΕΤΣΗ**

παγκόσμια οικονομία κατά την περίοδο της διεθνούς χρηματοπιστωτικής και οικονομικής κρίσης του 2009 ανέδειξε, μεταξύ των άλλων, σοβαρές αντιθέσεις και αντιφάσεις του μοντέλου της παγκοσμιοποίησης, συναντώντας ταυτόχρονα προς τα τέλη της τρέχουσας δεκαετίας την πανδημία του κορονοϊού. Ομως, η πανδημία, λόγω της παγκοσμιότητάς της, έπληξε και αυτή την παγκόσμια οικονομία, με τη συνδρομή των ασκούμενων πολιτικών σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, με βαθιά ύφεση και σοβαρές συνέπειες στην απασχόληση, στα εισοδήματα, στις ανισότητες, στην εργασία και στο κοινωνικό κράτος. ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ, όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος, πλήττονται η ευρωπαϊκή οικονομία και τα κράτη-μέλη της και μάλιστα με άνισο τρόπο τόσο στις συνέπειες όσο και στην ανάκαμψη μετά την πανδημία, σε βάρος των χωρών του Νότου, ως τα πλέον ευάλωτα και εξαρτημένα κράτη, στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού καταμερισμού εργασίας, από τον τουρισμό (Ελλάδα 20,8% του ΑΕΠ και 21,7% της απασχόλησης). Πιο συγκεκριμένα, στις συνθήκες αυτές οι ασκούμενες πολιτικές περιορισμού της ύφεσης και της ανεργίας στην Ελλάδα, κατά τη συγκεκριμένη περίοδο του κορονοϊού, δεν πέτυχαν τον στόχο τους, δεδομένου ότι αυξήθηκαν, όπως προκύπτει εκ του αποτελέσματος, τόσο η ύφεση και η ανεργία όσο και οι ευελιξίες κάθε μορφής στην αγορά εργασίας της χώρας μας. ΕΤΣΙ, εκτός από την αύξηση του υψηλού επιπέδου της στατιστικής ανεργίας (17,3%-758.000 άνεργοι το 2019) σε 21,3%-22,1% (1.020.000-

Η αποδιάρθρωση της αγοράς εργασίας και ο µετασχηµατισµός του κοινωνικού κράτους σε κράτος φιλανθρωπίας σηµατοδοτούν τον κίνδυνο η µετάβαση από την τρίτη στην τέταρτη βιοµηχανική επανάσταση να γίνουν σε συνθήκες χειρότερες από τις συνθήκες µετάβασης του 19ου αιώνα από τη δεύτερη στην τρίτη βιοµηχανική επανάσταση

1.070.000 άνεργοι) κατά το 2020, σύμφωνα με τις εκτιμήσεις μας, προστίθενται στις υπάρχουσες ευελιξίες των αμοιβών, της απασχόλησης, κ.λπ. νέες ευέλικτες μορφές απασχόλησης, όπως: η αναστολή συμβάσεων εργασίας (μερική ανεργία), η απασχόληση μετά την αναστολή των συμβάσεων εργασίας, η ευέλικτη τηλεργασία, η απλήρωτη υπερωρία, η μερική και η εκ περιτροπής απασχόληση, η επιμήκυνση (12ωρο) του χρόνου εργασίας, κ.λπ.

ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ, με τις δυσμενείς εξελίξεις στην οικονομία και την αγορά εργασίας κατά το β’ εξάμηνο του 2020, σε συνδυασμό και με την εκτίμησή μας ότι η ελληνική οικονομία θα επιτύχει μακροοικονομικά και κοινωνικά μεγέθη αντίστοιχα του έτους 2019 όχι νωρίτερα από το 2023 και του έτους 2008 κατά

το 2034, εκτιμάται μεταξύ των άλλων ότι οι εργαζόμενοι σε ευέλικτες μορφές απασχόλησης στην Ελλάδα απειλούνται στο παρόν και το μέλλον από τις εισοδηματικές ανισότητες και τη φτωχοποίησή τους. Στην προοπτική αυτή, το υψηλό επίπεδο μερικής και ολικής ανεργίας, η ατομικότητα και η διεύρυνση των ευελιξιών σε ποσοτικό και ποιοτικό επίπεδο, αποκτώντας μονιμότητα στην ελληνική οικονομία, ιδιαίτερα από το 2009 και μετά, σηματοδοτούν τα χαρακτηριστικά κινεζοποίησης, μετανάστευσης στο εξωτερικό, απαξίωσης των γνώσεων και των ικανοτήτων των εργαζομένων, αύξησης της ετεροαπασχόλησης, φτωχοποίησης σημαντικού τμήματος του πληθυσμού και παραγωγικής-τεχνολογικής περιθωριοποίησης της ελληνικής οικονομίας. ΕΠΙΠΛΕΟΝ, η παρατηρούμενη αυτή απαξίωση της εργασίας, η

συντελούμενη αποδιάρθρωση της αγοράς εργασίας και ο μετασχηματισμός του κοινωνικού κράτους σε κράτος φιλανθρωπίας σηματοδοτούν τον κίνδυνο, σε παγκόσμιο, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο, προπομπού κατά την περίοδο (21ος αιώνας) της μετάβασης από την τρίτη στην τέταρτη ψηφιακή, ρομποτική, αυτοματοποιημένη, νανοτεχνολογική επανάσταση, σε αντίθεση με τις συνθήκες μετάβασης του 19ου αιώνα από τη δεύτερη στην τρίτη βιομηχανική επανάσταση, που περιελάμβαναν ενδυνάμωση των αρχών και των κανόνων της δημοκρατίας, της συλλογικότητας και της άσκησης κοινωνικών πολιτικών. * Ομ. καθηγητής Παντείου Πανεπιστημίου ** Υποψ. διδάκτορας Παντείου Πανεπιστημίου

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Ο κορονοϊός βλάπτει τα ΜΜΕ Στην Ελλάδα, η πανδηµία του κορονοϊού και το lockdown ήρθαν να δώσουν ακόµη ένα γερό χτύπηµα στην ήδη πληγείσα από την οικονοµική κρίση βιοµηχανία των Μέσων, η οποία βγήκε από µια τετραετία (2012-2015) βαθιάς ύφεσης και µεγάλης κρίσης και σιγά σιγά είχε αρχίσει να ανακάµπτει και να επιστρέφει σε προ κρίσης επίπεδα τη διετία 2017-2018

Του ΣΩΤΗΡΗ ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΟΥ*

πανδημία του κορονοϊού έπληξε σημαντικά τη βιομηχανία των ΜΜΕ σε όλο τον κόσμο. Σε μία περίοδο που το κοινό καταναλώνει πολύ περισσότερες ειδήσεις, δημοσιογράφοι και Μέσα αναδεικνύονται σε θύματα μιας κρίσης που ακολουθεί την ύφεση στην οποία είχε βυθιστεί η παγκόσμια οικονομία. Μια κρίση που φαίνεται να οδηγεί σε διαρθρωτικές αλλαγές επιταχύνοντας ορισμένες εξελίξεις, αλλά και να αποτελεί το πρόσχημα για περαιτέρω ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων και περιστολή θεμελιωδών ελευθεριών των ΜΜΕ. ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ, η πανδημία του κορονοϊού και το lockdown ήρθαν να δώσουν ακόμη ένα γερό χτύπημα στην ήδη πληγείσα από την οικονομική κρίση βιομηχανία των Μέσων, η οποία βγήκε από μια τετραετία (2012-2015) βαθιάς ύφεσης και μεγάλης κρίσης και σιγά σιγά είχε αρχίσει να ανακάμπτει και να επιστρέφει σε προ κρίσης επίπεδα τη διετία 2017-2018. ΣΤΗ ΔΙΑΡΚΕΙΑ της περιόδου της υγειονομικής κρίσης, από τη μια πλευρά παρατηρείται σημαντική αύξηση της κατανάλωσης ειδήσεων, κυρίως στην τηλεόραση και το διαδίκτυο, αλλά από την άλλη τα διαφημιστικά έσοδα και οι κυκλοφορίες των εφημερίδων καταρρέουν, περίπου 30%-50% παγκοσμίως και 40% στην Ελλάδα υπολογίζεται η μείωση της διαφημιστικής δαπάνης την περίοδο της πανδημίας. Μεγάλοι χαμένοι αναδεικνύονται τα έντυπα ΜΜΕ, ενώ οι ραδιοτηλεοπτικοί σταθμοί και κυρίως οι ιστοσελίδες αύξησαν το κοινό τους, χωρίς αυτή η αύξηση να σημαίνει

και αύξηση εσόδων. Η υγειονομική κρίση επιτάχυνε φαινόμενα και τάσεις που είχαν αρχίσει να διαφαίνονται τα τελευταία χρόνια, με αποτέλεσμα να οδηγείται πιο γρήγορα απ’ ό,τι αναμενόταν στην κατάρρευση το επιχειρηματικό μοντέλο που βασίζεται στα διαφημιστικά έσοδα και τις κυκλοφορίες των εφημερίδων. ΙΔΙΑΙΤΕΡΑ ΑΡΝΗΤΙΚΕΣ ήταν οι συνέπειες όλων αυτών για τους εργαζόμενους. Οι επιχειρήσεις των Μέσων προχώρησαν σε όλο τον κόσμο σε απολύσεις, αναστολές απασχόλησης, εντατικοποίηση της εργασίας και μείωση αποδοχών, ενώ οι αλλαγές που καθιερώνονται απειλούν να ανατρέψουν εκ βάθρων τις εργασιακές σχέσεις. Η ραγδαία και άνευ νομοθετικού πλαισίου επέκταση της τηλεργασίας είναι ένας από αυτούς τους κινδύνους, αλλά δεν είναι ο μόνος. Το τοπίο που διαμορφώνεται για τους εργαζομένους, ειδικά τους νεότερους, στη βιομηχανία των Μέσων είναι δυσχερές. Μείωση της απασχόλησης και των μισθών, ελαστικοποίηση των εργασιακών σχέσεων και υποβάθμιση της μισθωτής εργασίας είναι αλλαγές που η υγειονομική κρίση επιταχύνει και οι οποίες έρχονται ως συνέχεια των αλλαγών που σταδιακά επιβλήθηκαν από τη δεκαετία του 1980 και συνέχισαν μετά το ξέσπασμα της παγκόσμιας οικονομικής κρίσης το 2008. ΠΡΕΠΕΙ ΒΕΒΑΙΩΣ να σημειώσουμε πως σε πολλές χώρες, και στην Ελλάδα, ελήφθησαν μέτρα οικονομικής υποστήριξης των ΜΜΕ που περιόρισαν τις επιπτώσεις της κρίσης και στήριξαν τους εργαζόμενους, αλλά τα μέτρα αυτά είναι περιορισμένης διάρκειας και πλήττουν και την αξιοπιστία των ίδιων των Μέσων. Αυτό ακριβώς συνέβη στη χώρα μας, με το μέτρο της ενίσχυσης των ελληνικών επιχειρήσεων ΜΜΕ με 20 εκατ. ευρώ μέσω της εκστρατείας ενημέρωσης για τον κορονοϊό. Ο αδιαφανής και αυθαίρετος τρόπος με τον οποίο διανεμήθηκαν τα χρήματα έπληξε την ήδη πληγείσα αξιοπιστία του μιντιακού μας συστήματος.

ΑΛΛΕΣ ΚΥΒΕΡΝΗΣΕΙΣ άρπαξαν την ευκαιρία και είδαν την πανδημία ως μια πολύ καλή αφορμή για περιορισμό της ελευθερίας του Τύπου, ακόμη και σε χώρες της Ευρωπαϊκής Ενωσης, όπως η Ουγγαρία, η Πολωνία, η Βουλγαρία, η Ρουμανία, η Σλοβενία και η Ιταλία. Ανάλογες αναφορές υπάρχουν και για την Ελλάδα, η οποία έτσι κι αλλιώς τα χρόνια της οικονομικής κρίσης κατρακύλησε στην ελευθερία του Τύπου και το 2020 βρέθηκε στην 65η θέση του σχετικού πίνακα των Δημοσιογράφων χωρίς Σύνορα. ΤΟ ΠΙΟ ΣΗΜΑΝΤΙΚΟ που δείχνει ότι η πανδημία του κορονοϊού εκτός από τις εργασιακές σχέσεις επηρέασε και την ελευθερία του Τύπου είναι η έρευνα διεθνών οργανώσεων με τίτλο «Παραβιάσεις των ελευθεριών του Τύπου στην Ε.Ε. στο πλαίσιο του Covid-19», που διαπίστωσε δυσανάλογα μέτρα έκτακτης ανάγκης και υπερβολικές ρυθμίσεις κατά της παραπληροφόρησης, περιορισμούς στην πρόσβαση σε πληροφορίες, λεκτικές και σωματικές επιθέσεις που θέτουν σε κίνδυνο την ασφάλεια των δημοσιογράφων και απειλές παρακολούθησης και παραβίασης της ιδιωτικότητας. * Διδακτικό προσωπικό του Πανεπιστημίου Πατρών, μέλους της Εκτελεστικής Επιτροπής της Ευρωπαϊκής Ενωσης Αθλητικών Συντακτών, αρχισυντάκτη στην ιστοσελίδα Sports3

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

ΚΡΑΤΟΣ ΚΑΙ ΕΚΚΛΗΣΙΑ

Ο ιός της εξουσίας Η πανδηµία και η θεραπεία της επιστήµης στις οθόνες Η δήλωση του Αρχιεπισκόπου ότι η Εκκλησία ουδέποτε στάθηκε απέναντι στην επιστήµη και ουδέποτε επιχείρησε να την υποκαταστήσει ήταν το λιγότερο ανακριβής. Η ιστορία του χριστιανισµού και της ορθοδοξίας αποδεικνύει το αντίθετο. Η Εκκλησία δεν µπόρεσε να δεχτεί ότι υποχρεώθηκε κατ’ ουσίαν να (υπ-)ακούσει (σ)την επιστήµη. Ηταν η επιστήµη που συνέβαλε αποφασιστικά στην αντιµετώπιση της πανδηµίας και όχι η θρησκευτική πίστη

στική υπήρξε η αντίδραση του εκπροσώπου της Ιεράς Συνόδου όταν καθυστέρησε το άνοιγμα των εκκλησιών, ο οποίος, διαστρέφοντας την κοινωνιολογική θεωρία περί εξουσιών του Μαξ Βέμπερ, έκανε λόγο μέχρι και για εκτροπή, υποστηρίζοντας ότι η νόμιμη εξουσία οφείλει να σέβεται τη χαρισματική και παραδοσιακή εξουσία. Μετά το άνοιγμα των εκκλησιών, βέβαια, Κράτος και Εκκλησία κατασκεύασαν ένα αφήγημα περί αγαστής συνεργασίας κατά τη διάρκεια της πανδημίας.

ΔΕΥΤΕΡΟΝ, η επιστήμη. Η δήλωση του Αρχιεπισκόπου ότι η Εκκλησία ουδέποτε στάθηκε απέναντι στην επιστήμη και ουδέποτε επιχείρησε να την υποκαταστήσει ήταν το λιγότερο ανακριβής. Η ιστορία του χριστιανισμού και της ορθοδοξίας αποδεικνύει το αντίθετο. Η Εκκλησία δεν μπόρεσε να δεχτεί ότι υποχρεώθηκε κατ’ ουσίαν να (υπ-)ακούσει (σ)την επιστήμη. Ηταν η επιστήμη που συνέβαλε αποφασιστικά στην αντιμετώπιση της πανδημίας και όχι η θρησκευτική πίστη. Ηταν η επιστήμη και οι επιστήμονες, πλην ελαχίστων εξαιρέσεων, που κινητοποίησαν την πολιτική εξουσία να λάβει την απόφαση για το κλείσιμο των εκκλησιών προκειμένου να προστατευθεί το κοινωνικό σύνολο. Αν πανδημία του Covid-19 λειτούργησε ήταν αποκλειστικά στο χέρι των πολιτικών, σαν μεγεθυντικός φακός των θεμάλλον δεν θα το έπρατταν. Η επικράτηση μάτων που άπτονται των σχέσεων της επιστήμης αποτυπώνεται δε σε σειρά Κράτους και Εκκλησίας προσφέροερευνών, στις οποίες οι άνθρωποι δηλώνουν ντας πολύτιμο υλικό για ανάλυση. Δύο σημεία ότι την εμπιστεύονται, όπως και όμως αξίζει να επισημανθούν. τους επιστήμονες, περισσότερο Πρώτον, η εξουσία. Η διελκυαπό την Εκκλησία. Εκτός αυτού η στίνδα για το κλείσιμο των συντριπτική πλειονότητα συμφώορθόδοξων εκκλησιών, όταν νησε με το κλείσιμο των εκκληάλλες, όπως των διαμαρτυροσιών, με την πιθανότητα μετάδομένων, είχαν κλείσει νωρίτερα σης του ιού από τη θεία κοινωνία με δική τους πρωτοβουλία, και με το να ανοίξουν πρώτα τα ανέδειξε την Εκκλησία ως εστιατόρια και τα κομμωτήρια, ισχυρό εξουσιαστικό θεσμό Του ΑΛΕΞΑΝΔΡΟΥ παρά οι εκκλησίες. Η επιστήμη θρησκευτικής και πολιτικής ΣΑΚΕΛΛΑΡΙΟΥ* δηλαδή επέδρασε μάλλον θεραεξουσίας και την αδυναμία πευτικά στον εξουσιαστικό ιό της του Κράτους να επιβάλει τις Εκκλησίας, έστω και συγκυριακά. αποφάσεις του. Παρά το γεγονός ότι η εκτελεστική εξουσία είχε αφήσει στην Εκκλησία ΤΟ ΝΑ ΣΥΜΒΑΛΕΙ η πανδημία στην εκκοσμίελευθερία κινήσεων μέχρι την έσχατη στιγμή, κευση του κράτους θεωρείται μάλλον αμφίβοενώ δεν είχε πράξει το ίδιο για άλλους τομείς λο. Το να συντελέσει όμως στην εκκοσμίκευτης κοινωνίας, όπως η ελεύθερη αγορά ή η ση της κοινωνίας φαίνεται πιθανότερο. Τότε εκπαίδευση, η Εκκλησία δεν αποφάσισε το ενδεχομένως να αποφασίσει και η πολιτική πλήρες κλείσιμο των ναών ή την τροποποίηση εξουσία να διαβεί τον Ρουβίκωνα εκκοσμικεύτης θείας κοινωνίας, όπως συνέβη σε άλλες οντας τους κρατικούς θεσμούς, όπως θα είχε Εκκλησίες εκτός Ελλάδας. συμβεί αν στην ελληνική κοινωνία είχε υπάρξει Διαφωτισμός. Εως τότε η Εκκλησία θα Η ΕΚΚΛΗΣΙΑ αδυνατούσε να δεχτεί ότι εξακολουθεί να ασκεί (και πολιτική) εξουσία μπορεί να τεθεί στην ίδια θέση με κάθε άλλο και η εκκοσμίκευση θα παραμένει μετέωρη. θεσμό εντός της κοινωνίας, επιδιώκοντας να είναι προνομιακός συνομιλητής του κράτους και να λάβει η ίδια τις αποφάσεις ή να *Δρ Κοινωνιολογίας, διδάσκων Ελληνικού Ανοικτού τις επηρεάσει προς όφελός της. Χαρακτηρι- Πανεπιστημίου & ερευνητής Παντείου Παν/μίου

Sars-CoV 2 και οι συνέπειες της μετάδοσής του, δηλαδή οι περιορισμοί στην κυκλοφορία, η καραντίνα, η αναστολή πολλών επαγγελματικών δραστηριοτήτων, η υποχρεωτική χρήση μάσκας στους κλειστούς χώρους, μα κυριότερα η υπερπροσπάθεια της επιστήμης να ανακαλύψει άμεσα θεραπεία και ασφαλές εμβόλιο προκάλεσαν αγωνία και άγχος στους κατοίκους όλων των χωρών στις οποίες μεταδόθηκε ο ιός.

κοινωνική απόσταση και την απομόνωση με την εκδήλωση αυξημένων συμπτωμάτων άγχους και κατάθλιψης. Ειδικότερα στις περιπτώσεις όσων έχουν νοσηλευτεί εξαιτίας του κορονοϊού, φαίνεται πως το διαδίκτυο και η δυνατότητα που δίνει στους νοσηλευόμενους να επικοινωνήσουν με τα αγαπημένα τους πρόσωπα υπήρξε σημαντική για όσο χρονικό διάστημα προσπαθούσαν να αποκαταστήσουν την υγεία τους.

ΣΤΟΝ ΑΝΤΙΠΟΔΑ, η ταΚΙ ΕΝΩ οι θάνατοι ξεπερχύτητα και η ευκολία με την οποία μεταδίδονται νούν ώς σήμερα το εκατομοι ψευδείς και παραπλαμύριο, οι δυσκολίες και τα νητικές ειδήσεις μέσω εμπόδια σε κάθε πτυχή της διαδικτύου έχουν δώσει κοινωνικής δραστηριότητας Της ΕΛΕΑΝΑΣ τροφή στους οπαδούς ανέδειξαν την τεχνολογία και ΠΑΝΔΙΑ* ειδικά το διαδίκτυο και την των θεωριών συνωμοσίας, πολλαπλότητα των χρήσεών των οποίων οι αντιλήψεις του σε αγαθό πολύτιμο και απαραίτητο συνδέονται με μη συμμόρφωση προς τα για την εργασία, την επικοινωνία, τη δι- μέτρα και τις οδηγίες των αρμόδιων αρασκέδαση και σχεδόν κάθε ανθρώπινη χών για την αποφυγή της μετάδοσης του δραστηριότητα που δεν προϋποθέτει ιού. Γεγονός παραμένει ότι σε αυτή και σε φυσική επαφή. κάθε ανάλογη συνθήκη, ο άνθρωπος έρχεται αντιμέτωπος με τη θνητότητά του, ΚΙ ΕΝΩ η σύγχρονη τεχνολογία πρότειμε την αναπόφευκτη βεβαιότητα ότι είναι νε αρκετές λύσεις ώστε να μοιάζει το πεπερασμένος και μια τέτοια επίγνωση σήμερα με αυτό που πριν από την πανπάντοτε με κάποιον τρόπο οδηγούσε σε δημία ο καθένας ζούσε ως καθημεριερωτήματα σχετικά τόσο με το «γιατί» όσο νότητα, δίνοντας τη δυνατότητα της εξ και με το «πώς» να ζούμε. Μια αναμμένη αποστάσεως επικοινωνίας, ενημέρωσης οθόνη μπορεί σίγουρα να χρησιμεύσει και εργασίας, της διασκέδασης και της ως «παράθυρο», ως κάμερα, και να λεισυμμετοχής στον δημόσιο διάλογο, ανέτουργήσει όπως κάθε μέσο επικοινωνίας, κυψαν ερωτήματα σχετικά με το αν και αλλά εφόσον σβήσει, η οθόνη αντικατοπώς αυτό θα μπορούσε να προκαλέσει πτρίζει πάντοτε εμάς, επιστρέφοντας όλα περισσότερο μόνιμες αλλαγές. Φαίνεται τα ερωτήματα και δίνοντάς μας και πάλι πως η τεχνολογία μάς βοήθησε να διαπιτον λόγο. στώσουμε για ακόμη μια φορά ότι οι άνθρωποι σε περιόδους κρίσης επιζητούν τη συντροφικότητα και αναζητούν την * Υποψήφια διδάκτωρ Ψυχολογίας των Μέσων άποψη των άλλων για να πληροφορη- στο τμήμα Επικοινωνίας, Μέσων και Πολιτισμού θούν και να μειώσουν το άγχος τους, να του Παντείου Πανεπιστημίου μεταδώσουν τα συναισθήματά τους και να «συντονιστούν» με αυτά των άλλων, επιδεικνύοντας περισσότερο συνεργατική, αλληλέγγυα και κοινωνικά ευαίσθητη Μια αναµµένη οθόνη µπορεί συμπεριφορά. σίγουρα να χρησιµεύσει ως ΣΤΑ ΜΕΣΑ κοινωνικής δικτύωσης οι αυτοαποκαλύψεις δεν αφορούσαν πια τόσο κοινωνικά γεγονότα, συναναστροφές, πολιτιστικά δρώμενα και ταξίδια, αλλά μαρτυρίες όσων νόσησαν από κορονοϊό, ανησυχίες για την υγεία, αγορές αντισηπτικών και μασκών και προτροπές για παροχή βοήθειας σε όσους μπορεί να είχαν άμεση ανάγκη. ΠΛΗΘΟΣ ΕΡΕΥΝΩΝ συσχετίζουν την

«παράθυρο», ως κάµερα, και να λειτουργήσει όπως κάθε µέσο επικοινωνίας, αλλά εφόσον σβήσει, η οθόνη αντικατοπτρίζει πάντοτε εµάς, επιστρέφοντας όλα τα ερωτήµατα και δίνοντάς µας και πάλι τον λόγο

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

MYTILINEOS

ε µα δύσκολη συγκυρία για την παγκόσµια οικονοµία η MYTILINEOS κατάφερε το Εννέαµηνο του 2020 να διατηρήσει τα µεγέθη της και να θέσει τις βάσεις για συνέχιση της ανοδικής της πορείας. O ΚΥΚΛΟΣ Εργασιών και το EBITDA ανήλθαν σε €1.341 εκατ. και €235 εκατ. αντίστοιχα για το Εννεάμηνο του 2020, παρουσιάζοντας μικρή μείωση σε σύγκριση με την αντίστοιχη περίοδο του προηγούμενου έτους. Όπως αναφέρει η εταιρεία στις οικονομικές καταστάσεις για Εννεάμηνο του έτους η MYTILINEOS έχει κατορθώσει να παραμένει πλήρως λειτουργική σε όλους τους Τομείς Επιχειρηματικής Δραστηριότητάς της και συνεχίζει να εκμεταλλεύεται τα συγκριτικά πλεονεκτήματα που κατά κύριο λόγο πηγάζουν από τη συμπληρωματικότητα και τις συνέργειες μεταξύ των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων της Εταιρείας. Τα παραπάνω αποτυπώνονται ξεκάθαρα στις ανθεκτικές οικονομικές επιδόσεις του Εννεάμηνου και υπογραμμίζουν τη δυνατότητα της MYTILINEOS να απορροφήσει αποτελεσματικά τις συνέπειες της πανδημίας, αλλά και να παραμείνει σταθερά προσανατολισμένη στην αναπτυξιακή της πορεία, η οποία αναμένεται να επιταχυνθεί τα επόμενα έτη.

Πρωταθλητής επιδόσεων παρά τις προκλήσεις της πανδηµίας

ΕΤΣΙ: ΤΑ ΚΑΘΑΡΑ κέρδη μετά από δικαιώματα μειοψηφίας ανήλθαν σε €102 εκατ., με το δείκτη των κερδών ανά μετοχή σε ετήσια βάση (annualized EPS) να παραμένει σε επίπεδα που πλησιάζουν το 1. Ο ΚΑΘΑΡΟΣ δανεισμός διαμορφώθηκε στα €562 εκατ., με το δείκτη Μόχλευσης (Καθαρός Δανεισμός / EBITDA) να παραμένει κάτω από το 2 και συγκεκριμένα στο 1,87 με βάση τους τελευταίους δώδεκα μήνες, παρά τις σημαντικές επενδύσεις που βρίσκονται σε πλήρη εξέλιξη. Η Εταιρεία διατηρεί σήμερα συνολική ρευστότητα σε μετρητά και εγκεκριμένες γραμμές χρηματοδότησης που ξεπερνά τα €1,2 δισ. ΕΞΑΛΛΟΥ, ΟΠΩΣ είχε τονίσει και κατά το πρώτο εξάμηνο του 2020 ο Πρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της εταιρείας, Ευάγγελος Μυτιληναίος «Η MYTILINEOS στηριζόμενη στα δομικά, στρατηγικά της πλεονεκτήματα, κατορθώνει όχι απλώς να απορροφήσει αποτελεσματικά τους κραδασμούς αυτής της πρωτοφανούς κρίσης, αλλά και να δημιουργήσει τις προϋποθέσεις για ανάπτυξη και καλύτερες επιδόσεις στο μέλλον. Τα δομικά αυτά πλεονεκτήματα είναι ουσιαστικά οι συνέργειες μεταξύ των επιχειρηματικών τομέων της Εταιρείας, η συνεχής και επιτυχημένη προσπάθεια ελέγχου και μείωσης του κόστους, η διατήρηση σημαντικής ρευστότητας και η έγκαιρη λήψη μέτρων διαχείρισης της πανδημίας και των επιπτώσεων της, Σε αυτή την κατεύθυνση εργάζεται η MYTILINEOS, συνεχίζοντας το επενδυτικό της πλάνο, που έχει ως πυρήνα τον ψηφιακό μετασχηματισμό, την κλιματική ουδετερότητα και την αναγέννηση της ελληνικής βιομηχανίας που είναι οι πυλώνες της εθνικής προσπάθειας για ανάκαμψη. Είμαστε αισιόδοξοι ότι όλοι μαζί θα τα καταφέρουμε». ΑΞΙΖΕΙ να σημειωθεί ότι η MYTILINEOS,

όπως τονίζει η εταιρία, έλαβε πολύ αυστηρά μέτρα προκειμένου να προστατεύσει τους εργαζόμενους και να διασφαλίσει την απρόσκοπτη λειτουργία όλων των δραστηριοτήτων της, συμβάλλοντας έτσι στην ενεργειακή ασφάλεια της χώρας και τη συνεχή τροφοδοσία της αλυσίδας, εισφέροντας τα μέγιστα στις Ελληνικές εξαγωγές. Η MYTILINEOS αξιοποίησε στο έπακρο τα συγκριτικά της πλεονεκτήματα και τις συνέργειες ανάμεσα στους Τομείς Δραστηριότητας, εντατικοποίησε τις δράσεις βελτιστοποίησης κόστους, ενώ με βασικό μοχλό τον Τομέα Ηλεκτρικής Ενέργειας & Φυσικού Αερίου κατόρθωσε να ανταποκριθεί αποτελεσματικά στις προκλήσεις που προέκυψαν εξαιτίας της πανδημίας. ΓΙΑ ΤΗΝ εταιρεία το 2020 αποτελεί σημείο καμπής, καθώς ο πρώην Τομέας Ολοκλη-

ρωμένων Έργων & Υποδομών μετασχηματίστηκε με καινούρια οργανωτική δομή και εστιάζει πλέον σε έργα που προωθούν τους στόχους της Ενεργειακής Μετάβασης και της Βιώσιμης Ανάπτυξης. Σε αυτό το πλαίσιο, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Ανάκαμψης αναμένεται να προσφέρει σημαντικές ευκαιρίες για την ελληνική οικονομία και ιδιαίτερα για τις εταιρείες που διαθέτουν τη δυνατότητα και τη τεχνογνωσία να συμμετέχουν σε έργα που προωθούν ένα βιώσιμο μοντέλο ανάπτυξης (πχ. έργα διαχείρισης στερεών και υγρών αποβλήτων, υβριδικά και off-grid ενεργειακά έργα, έργα ενεργειακής αναβάθμισης και εκτέλεση καινοτόμων first-of-kind ενεργειακών έργων). Ο ανανεωμένος Τομέας Ολοκληρωμένων Έργων & Υποδομών Βιώσιμης Ανάπτυξης αναμένεται να αρχίσει άμεσα να αποδίδει θετικά αποτελέσματα

από το 4ο τρίμηνο του 2020, με αφετηρία την αύξηση του ανεκτέλεστου υπολοίπου εντός του 2020, την εκτέλεση των υφιστάμενων συμβάσεων, αλλά και την ανάληψη νέων έργων, ενόψει και των προτάσεων του Ταμείου Ανάκαμψης. ΑΛΛΟΣ ΕΝΑ τομέας από το … μέλλον όπου επενδύει η MYTILINEOS είναι αυτός της Ανάπτυξης Ανανεώσιμων Πηγών & Αποθήκευσης Ενέργειας (Renewables and Storage Development – RSD). Έτσι η MYTILINEOS, μέσω του Τομέα RSD ήδη παίρνει θέση και δίνει λύσεις και ενεργειακή αυτονομία, με προηγμένα συστήματα μπαταριών σε μεγάλες εγκαταστάσεις εταιρεία. Έτσι ολοκληρώθηκε η κατασκευή δύο μεγάλων έργων στην Ισπανία και τη Χιλή, 300MW και 170 MW αντίστοιχα. To έργο «Talasol» στην Ισπανία ήταν ένα από τα μεγαλύτερα που κατασκευάστηκαν στην Ευρώπη τον τελευταίο χρόνο, ενώ το «Atacama Solar Project» στη Χιλή είναι το δεύτερο μεγαλύτερο στη χώρα. Παράλληλα, έγινε ανάληψη νέων έργων στην Ελλάδα και το Ηνωμένο Βασίλειο, ενώ σε προχωρημένο στάδιο συμβασιοποίησης βρίσκονται νέα έργα στο Καζακστάν. Αναφορικά με τα έργα Build, Own & Transfer (BOT), ολοκληρώθηκε η πρώτη πώληση ενός χαρτοφυλακίου φωτοβολταϊκών πάρκων στη Βόρεια και Κεντρική Ελλάδα, συνολικής ισχύος 47MW, ενώ συνεχίστηκε η ανάπτυξη έργων σε χώρες όπως η Ελλάδα, η Ισπανία, το Ηνωμένο Βασίλειο, η Χιλή, το Μεξικό, η Νότιος Κορέα, η Ταιβάν και η Αυστραλία. Η συνολική ισχύς του BOT χαρτοφυλακίου πλησιάζει τα 4,3 GW και αφορά έργα που βρίσκονται σε διάφορα στάδια: από τα πρώιμα στάδια ανάπτυξης, έως και έργα που είναι έτοιμα για κατασκευή.

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Covid-19 στο εκλογικό τοπίο

μελέτη για την επίδραση των πανδημιών ή των φυσικών καταστροφών στην εκλογική συμπεριφορά αποτελεί σε γενικές γραμμές αχαρτογράφητο τοπίο, όχι τόσο ως προς την επιμέρους αναλυτική προσέγγιση τέτοιων ιστορικών περιστατικών όσο ως προς τη διατύπωση γενικότερων κανόνων που διέπουν την ερμηνεία τους. Συχνά τέτοιες καταστάσεις έκτακτης ανάγκης ή υπέρτατης απειλής προσομοιάζουν στο ανάλογο παράδειγμα των πολεμικών συρράξεων ή διεθνών κρίσεων, το οποίο προβλέπεται ότι ενεργοποιεί το συσπειρωτικό φαινόμενο της «συγκέντρωσης γύρω από τη σημαία» («rally ‘round the flag»), δηλαδή την ενίσχυση της δημοφιλίας των ηγεσιών και την υποχώρηση του αντιπολιτευτικού λόγου, όταν στους πολίτες επικρατεί το συναίσθημα της ανασφάλειας, κάτι που αρχικά τουλάχιστον επαληθεύτηκε στις περισσότερες χώρες και με την εμφάνιση του Covid-19. ΒΕΒΑΙΑ, η ενίσχυση αυτή είναι συνήθως πρόσκαιρη και η διατήρησή της εξαρτάται αφενός από τη διάρκεια της απειλής και αφετέρου από τον τρόπο διαχείρισής της από την εκάστοτε ηγεσία, όταν πλέον οι πολίτες μπορούν να κρίνουν απολογιστικά την αποτελεσματικότητά της. Παρ’ όλα αυτά, το εκλογικό αντίκρισμα είναι και πάλι αμφίβολο, πολλώ δε μάλλον όταν οι εκλογικές αναμετρήσεις είναι χρονικά απομακρυσμένες και το εκλογικό διακύβευμα μπορεί να έχει μεταβληθεί σημαντικά. Ιστορικότερο ίσως παράδειγμα επ’ αυτού αποτελεί η περίπτωση του γ. Τσόρτσιλ, του «πατέρα της νίκης» του Β’ Παγκόσμιου Πολέμου, ο οποίος έχασε τις εκλογές τον Ιούλιο του 1945, μόλις δύο μήνες πριν από τον επίσημο τερματισμό του. Σε άλλες περιπτώσεις βέβαια, ανάλογα συσπειρωτικά φαινόμενα έχουν συμβάλει στην πανηγυρική επανεκλογή ηγετών (M. Θάτσερ, Τζ. Μπους), χωρίς όμως κάτι τέτοιο να αποτελεί τον κανόνα. ΤΑ ΠΡΑΓΜΑΤΑ καθίστανται πιο σύνθετα όταν τα παραπάνω περιστατικά έχουν υφεσιακές συνέπειες στην οικονομία, επηρεάζοντας μονιμότερα και ευρύτερα τον πληθυσμό. Στην εκλογική κοινωνιολογία έχουν αναπτυχθεί τα μοντέλα της «οικονομικής ψήφου», σύμφωνα με τα οποία οι πολίτες κρίνουν (συνήθως) αναδρομικά τις κυβερνητικές επιδόσεις στην οικονομική πολιτι-

Του ΠΑΝΑΓΙΩΤΗ ΚΟΥΣΤΕΝΗ*

κή. Ομως τι εφαρμογή μπορεί να έχει μια τέτοια θεώρηση σε μια οικονομική κρίση χωρίς εμφανή φυσικό υπαίτιο; Και κατά πόσο θα είναι η κυρίαρχη, όταν η έκταση και η διάρκεια της ύφεσης (ως αποτέλεσμα κυρίως των περιοριστικών μέτρων) είναι αντιστρόφως ανάλογη της έκτασης τη πανδημίας; ΣΤΗΝ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ της Ελλάδας, το συσπειρωτικό φαινόμενο επαληθεύτηκε αρχικά, με την ενίσχυση της αποδοχής της κυβέρνησης να μην είναι πάντως ασύνδετη με τη μετεκλογική «περίοδο χάριτος», αλλά και με την ταυτόχρονη κλιμάκωση της ελληνοτουρκικής κρίσης. Η παρέλευση ωστόσο του πρώτου μετεκλογικού 12μήνου, η σταδιακή εκδίπλωση των επιπτώσεων του lockdown στην οικονομία, αλλά και η εγκατάλειψη της πολιτικής συναίνεσης αναδεικνύουν ήδη τις πρώτες ρωγμές στην κυβερνητική αποδοχή. Οι σχετικοί δείκτες όμως για την ώρα φαίνεται απλώς να αποκτούν εντονότερο κομματικό χαρακτήρα, προσαρμοζόμενοι και συγκλίνοντες βαθμιαία σε εκείνους της εκλογικής επιρροής, η οποία εντούτοις δεν δείχνει για την ώρα να μεταβάλλεται σημαντικά, με το εκλογικό σώμα να τίθεται απλώς σε στάση αναμονής. ΟΙ ΦΥΣΙΚΕΣ καταστροφές άλλωστε χαρακτηρίζουν κατά κανόνα τη συγκυρία και το άμεσο εκλογικό τους αποτύπωμα είναι περιορισμένο. Οταν λαμβάνουν δε μεγάλη έκταση, συνήθως αυτό είναι μακροπρόθεσμο και αφορά ανακατατάξεις ευρύτερες και με πιο απρόβλεπτη συχνά κατεύθυνση, παρά μια απλή διακύμανση των εκλογικών ποσοστών. Τέτοιες μπορεί να είναι και οι συνέπειες του Covid-19, ο οποίος, πέρα από τις όποιες μεταβολές στην εκλογική διαδικασία (εναλλακτικές μορφές ή διασπορά χρόνου ψηφοφορίας κτλ), που δοκιμάζονται ήδη ανά τον κόσμο,

Οι φυσικές καταστροφές χαρακτηρίζουν κατά κανόνα τη συγκυρία και το άµεσο εκλογικό τους αποτύπωµα είναι περιορισµένο. Οταν λαµβάνουν δε µεγάλη έκταση, συνήθως αυτό είναι µακροπρόθεσµο και αφορά ανακατατάξεις ευρύτερες και µε πιο απρόβλεπτη συχνά κατεύθυνση, παρά µια απλή διακύµανση των εκλογικών ποσοστών. Τέτοιες µπορεί να είναι και οι συνέπειες του Covid-19, ο οποίος, πέρα από τις όποιες µεταβολές στην εκλογική διαδικασία, απειλεί να επηρεάσει ριζικότερα τη ζωή των πολιτών, όχι µόνο π.χ. ως προς τις σχέσεις και τις µορφές της εργασίας, αλλά και ως προς την ίδια την κοινωνική συνοχή ή την έννοια της συλλογικότητας

απειλεί να επηρεάσει ριζικότερα τη ζωή των πολιτών, όχι μόνο π.χ. ως προς τις σχέσεις και τις μορφές της εργασίας, αλλά και ως προς την ίδια την κοινωνική συνοχή ή την έννοια της συλλογικότητας. Πρόκειται για ένα φάσμα ανακατατάξεων όχι πια πολιτικών, αλλά ευρύτερα πολιτισμικών. * Δρ Πολιτικής Επιστήμης

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

ΛΟΑΤΚΙ+ και πανδηµία Είναι ευνόητο ότι κάθε ευάλωτος πληθυσµός καθίσταται πολλαπλά ευάλωτος σε συνθήκες κρίσης, όπως αυτές που δηµιούργησε ο Covid-19. Για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτοµα αυτό µπορεί να συµπεριλαµβάνει: τη µειωµένη πρόσβαση σε ασφαλείς χώρους της κοινότητας λόγω των έκτακτων µέτρων, την παραµονή σε µη ασφαλή οικιακά πλαίσια, την αναστολή δικαιωµατικών διεκδικήσεων λόγω των συνθηκών κρίσης και πολλά άλλα

τις 17 Μαΐου 2020 και με αφορμή την Διεθνή Ημέρα εναντίον της Ομοφοβίας, της Αμφιφοβίας και της Τρανσφοβίας, ομάδα επιστημόνων του Οργανισμού των Ηνωμένων Εθνών με επικέντρωση στα ανθρώπινα δικαιώματα δημοσιοποίησε ανακοίνωση-κάλεσμα προς τις Η.Π.Α (με επιχειρήματα που αφορούν δυνάμει όλα τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ), για την ανάγκη να στρέψουν επιπλέον την προσοχή τους στην προστασία των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων εν μέσω της πανδημίας. Τα επιχειρήματά τους υπογράμμιζαν τις πολλαπλές ευαλωτότητες που μπορεί να αντιμετωπίζουν τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα (στίγμα, φτώχεια, αστεγία, χαμηλή πρόσβαση σε υπηρεσίες υγείας, ρατσιστική βία, εργασία στο σεξ κ.α.) και συνηγορούσαν στο ότι χρειάζεται να χρησιμοποιηθεί κάθε μέσο για να προφυλαχθούν τα δικαιώματα του εν λόγω πληθυσμού, όπως ενίσχυση της νομοθεσίας, επιστημονική έρευνα, δημόσιες πολιτικές και υποστήριξη για αυξημένη πρόσβαση στην δικαιοσύνη. ΕΙΝΑΙ ΕΥΝΟΗΤΟ ότι κάθε ευάλωτος πληθυσμός καθίσταται πολλαπλά ευάλωτος σε συνθήκες κρίσης, όπως αυτές που δημιούργησε ο

για ελευθερία και ισότητα μπροστά σε μια μοναδική αντιξοότητα.» Η παραπάνω φράση μπορεί να περιγράψει ταυτόχρονα τους κινδύνους αλλά και τις δυνάμεις της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, ειδικά σε κρίσιμες στιγμές. Της ΕΛΕΝΑΣ-ΟΛΓΑΣ ΧΡΗΣΤΙΔΗ*

covid-19. Για τα ΛΟΑΤΚΙ+ άτομα αυτό μπορεί να συμπεριλαμβάνει: την μειωμένη πρόσβαση σε ασφαλείς χώρους της κοινότητας λόγω των έκτακτων μέτρων (όπως κουίρ μπαρ, φεστιβάλ κ.α.), την παραμονή σε μη ασφαλή οικιακά πλαίσια (ενδο-οικογενειακή βία, οικιακά περιβάλλοντα που δεν αποδέχονται ή δεν γνωρίζουν τη ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτότητα του ατόμου ή και πλήρης αποκοπή από το δίκτυ οικογενειακής προστασίας), την αναστολή δικαιωματικών διεκδικήσεων λόγω των συνθηκών κρίσης και πολλά άλλα. Μεταξύ άλλων το εν λόγω κείμενο του ΟΗΕ αναφέρει: «Η ιστορία των ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων, όπως και άλλων που εκτίθενται σε διακρίσεις και βία, είναι μία ιστορία δεινών, αντοχής και ελπίδας -μία ζωτική μάχη

ΣΤΗΝ ΑΡΧΗ της τωρινής πανδημίας, πολλά άτομα την συνέκριναν με την επιδημία του AIDS και τον αντίκτυπο που είχε στην κοινότητα τις δεκαετίες του ΄80-‘90. Αν και οποιαδήποτε συσχέτιση είναι ατυχής, η συλλογική, διαγενεακή ανθεκτικότητα που έχτισε η ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητα από αυτή την εμπειρία είναι αδιαμφισβήτητη: μακριά από την οικογένεια καταγωγής, με φόβο για τις κοινοτικές δραστηριότητές τους και με στιγματιστικές υπηρεσίες υγείας, κουίρ υποκείμενα προσπαθούσαν να αντιμετωπίσουν τις συνέπειες (και τις απώλειες) του HIV/AIDS στις ζωές τις δικές τους και των προσφιλών τους προσώπων. Αυτή η εμπειρία, σε συνδυασμό με τις εμπειρίες της παραμονής τους σε νομικά, θεσμικά και κοινωνικά περιθώρια, έχουν συν-κατασκευάσει ένα συναισθηματικό και πρακτικό δίχτυ αλληλοφροντίδας και σύνδεσης στην κοινότητα, που ενεργοποιείται στο μέγιστο σε κρίσιμες περιόδους όπως η τωρινή.

ΤΟ LOCK DOWN του πρώτου κύματος της πανδημίας και τα συνεχιζόμενα μέτρα κοινωνικών αποστάσεων, είναι μια πρωτόγνωρη πρόκληση που εμποδίζει την ενίσχυση αυτής της σύνδεσης. Μπροστά σε μια τέτοια πρόκληση, με το διακύβευμα να είναι η ίδια η ζωή, η μειονοτική εμπειρία των ΛΟΑΤΚΙ+ υποκειμένων και η αορατότητα των ταυτοτήτων τους μπορεί να ενεργοποιούν βαθιές υπαρξιακές αγωνίες. Πολλές μαρτυρίες ΛΟΑΤΚΙ+ ατόμων αυτή την περίοδο καταγράφουν αυτήν την αγωνία: «φοβάμαι μήπως πάθω κάτι και νοσηλευτώ ή πεθάνω -γιατί δεν θέλω αυτό να συμβεί χωρίς η οικογένεια και το κοινωνικό μου περιβάλλον να ξέρουν ακριβώς ποιος-α-ο ήμουν». Ο ΦΟΒΟΣ του θανάτου λοιπόν εντείνεται -ειδικά ενός θανάτου μη συμπεριληπτικού, «ανώνυμου». Ταυτόχρονα όμως, ο φόβος αυτός μπορεί να σηματοδοτεί και να ενισχύει τη μάχη προς μία άλλη, αυθεντικότερη, πιο ισότιμη και πιο ελεύθερη ζωή -μία ζωή αξιοβίωτη και ορατή. *PhD(c), επιστ. υπεύθυνη Orlando LGBT+, διδάσκουσα Παντείου Πανεπιστημίου

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Η παλινόρθωση της προπαγάνδας «από τα πάνω» Λόγω της ανάγκης για άµεση και γενικευµένη πληροφόρηση, καθώς η πανδηµία αποτελεί ζήτηµα ζωτικής σηµασίας που αφορά το σύνολο του πληθυσµού, παρατηρείται µια -προσωρινή έστω«παλινόρθωση» της ενηµερωτικής αξίας της τηλεόρασης, του πάλαι ποτέ κυρίαρχου, «µονόδροµου» Μέσου. Μαζί µε την «παλινόρθωση» αυτή, συναντάµε και την «παλινόρθωση» της παραδοσιακής «από τα πάνω» προπαγάνδας, που εκπορεύεται από πολιτικές και οικονοµικές ελίτ και διοχετεύεται σε µεγάλα ακροατήρια µέσω της τηλεόρασης

Του ΣΤΑΜΑΤΗ ΠΟΥΛΑΚΙΔΑΚΟΥ*

πανδημία Covid-19 ξέσπασε ως ένα «ολικό γεγονός», επηρεάζοντας όλους τους κοινωνικο-οικονομικούς, πολιτικούς και πολιτισμικούς θεσμούς και σχεδόν κάθε πτυχή της καθημερινής ζωής σε τοπικό, εθνικό και διεθνές επίπεδο. Εξαιτίας ακριβώς του «ολικού» της χαρακτήρα, η πανδημία συνιστά κι ένα γεγονός το οποίο μεταξύ άλλων είναι και έντονα μεσοποιημένο, καθώς η κρισιμότητά του το έχει τοποθετήσει στην κορυφή της ημερήσιας διάταξης των Mέσων. Η σημασιοδότηση -και από τα Mέσατου εν λόγω θέματος ως εξαιρετικά κρίσιμου σε συνδυασμό με τις αβεβαιότητες που διέπουν οντολογικά την ίδια την πανδημία (πρωτόγνωρο γεγονός, απουσία -προς το παρόν- σαφούς τρόπου αντιμετώπισης είτε φαρμακευτικά είτε μέσω εμβολιασμού) καθιστούν το γεγονός αυτό εξαιρετικά πρόσφορο για την επικοινώνησή του με προπαγανδιστικό τρόπο, σε μια απόπειρα επιρροής των ακροατηρίων υπέρ ή κατά συγκεκριμένων απόψεων, προς όφελος συγκεκριμένων συμφερόντων/προπαγανδιστών. ΠΑΡΑΛΛΗΛΑ, ΤΟ μέγεθος της πανδημίας και των ποικίλων συνεπειών της επιβάλλει την αντιμετώπισή της από οργανισμούς, οι οποίοι έχουν τη δυνατότητα να αφιερώνουν ανθρώπινους και υλικούς πόρους σε μαζική κλίμακα για την αντιμετώπισή της, τουτέστιν κυβερνήσεις, υπερεθνικούς οργανισμούς (π.χ. Ε.Ε.), μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες. Συνεπώς, αυτοί οι οργανισμοί βρίσκονται στο επικοινωνιακό προσκήνιο. ΛΟΓΩ της ανάγκης για άμεση και γενικευμένη πληροφόρηση, καθώς η πανδημία αποτελεί ζήτημα ζωτικής σημασίας που αφορά το σύνολο του πληθυσμού, παρατηρείται μια -προσωρινή έστω- «παλινόρθωση» της ενημερωτικής αξίας της

τηλεόρασης, του πάλαι ποτέ κυρίαρχου, «μονόδρομου» Μέσου που έχει δει την πρωτοκαθεδρία του στο πεδίο της δημόσιας επικοινωνίας να αμφισβητείται ανοικτά από το διαδίκτυο και τις εφαρμογές του. Μαζί με την «παλινόρθωση» της τηλεόρασης, συναντάμε και την «παλινόρθωση» της παραδοσιακής «από τα πάνω» προπαγάνδας, δηλαδή της προπαγάνδας που εκπορεύεται από πολιτικές και οικονομικές ελίτ και διοχετεύεται σε μεγάλα ακροατήρια μέσω της τηλεόρασης. ΚΟΜΒΙΚΑ, «ΟΛΙΚΑ» και έντονα μεσοποιημένα γεγονότα -όπως η

τωρινή πανδημία- αποτελούν για τις πολιτικές ηγεσίες «δίκοπο μαχαίρι»: μπορούν είτε να τις «εξυψώσουν» στην εκτίμηση των πολιτών τους είτε να τις «υπονομεύσουν» και να τις φέρουν ενώπιον δυσάρεστων πολιτικών ηττών. Σε μία ολοένα και πιο «μεσοποιημένη» πραγματικότητα, όπου τα όρια μεταξύ εξωμιντιακής πραγματικότητας και μιντιακής σφαίρας τείνουν να γίνονται ολοένα και πιο θολά, η μόνη επικοινωνιακή στρατηγική που μπορεί να οδηγήσει τις πολιτικές ελίτ σε μονοπάτια «επιτυχιών» είναι η προπαγάνδα. ΥΠΟ ΑΥΤΗ τη λογική, η πανδημία

έχει γίνει αφορμή για την παραγωγή και διάχυση προπαγανδιστικών μηνυμάτων που προέρχονται από τις πολιτικές ελίτ διαφόρων χωρών του κόσμου, οι οποίες προσπαθούν να εκμεταλλευτούν τόσο επικοινωνιακά όσο και πολιτικά την πανδημία προς ίδιον όφελος. Την ίδια στιγμή που οι κυβερνήσεις ανακοινώνουν διά της τηλεοπτικής οθόνης περισσότερο ή λιγότερο «αυστηρά» μέτρα για την αντιμετώπιση του ιού, προσπαθούν να διασπείρουν και μια συγκεκριμένη ανάγνωση των πολιτικών τους αποφάσεων ως (απολύτως) επιτυχών ως προς την αντιμετώπιση της πανδημίας,

φροντίζοντας ταυτόχρονα να «αποτινάξουν» από πάνω τους την όποια ευθύνη για πιθανές αστοχίες στη διαχείριση του κορονοϊού. ΣΥΝΕΠΕΙΑ των παραπάνω είναι η επικοινωνιακή διαχείριση της (οποιασδήποτε) κρίσης να αποκτά για τις πολιτικές και όποιες άλλες εμπλεκόμενες ελίτ την ίδια -ου μην και μεγαλύτερη- αξία με την ουσιαστική αντιμετώπιση του όποιου προβλήματος και των συνεπειών του για την κοινωνία. * Εργαστήριο Κοινωνικής Ερευνας στα ΜΜΕ, ΕΚΠΑ

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Η ανάγκη του δηµόσιου χώρου

ατά την περίοδο της πανδημίας, ο δημόσιος χώρος, οι τόποι της συνύπαρξης και της αλληλεπίδρασης με τους «άλλους», απέκτησε απότομα χαρακτηριστικά επικινδυνότητας. Τόσο ως φυσικοί χώροι όσο και ως πρακτικές, οι τόποι και οι τρόποι κοινωνικής συναναστροφής αποτέλεσαν σε σημαντικό βαθμό τους χώρους και τα μέσα μετάδοσης του ιού. Στον επικίνδυνο λοιπόν χώρο της φυσικής συνύπαρξης, αντιπαραβλήθηκαν η ασφάλεια και η θαλπωρή του ιδιωτικού, όχι αποκλειστικά ως χώρου όπου κινδυνεύουμε λιγότερο από τον ιό, αλλά και ως χώρου όπου μπορούμε να ανακαλύψουμε ξανά τον εαυτό μας, να περάσουμε χρόνο με τους δικούς μας ανθρώπους κτλ. ΓΙΑ ΕΝΑ ΜΕΡΟΣ της κοινωνίας πράγματι αυτές οι συνθήκες προέκυψαν, μαζί με τη δυνατότητα της αποχής από χώρους εργασίας αλλά και μαζικές μετακινήσεις. Ωστόσο, η κατάσταση για τις χαμηλότερες εισοδηματικές ομάδες ήταν αρκετά διαφορετική. Τα Μέσα Μαζικής Μεταφοράς και οι χώροι εργασίας «κατοικήθηκαν» σε σημαντικό βαθμό από τους παραπάνω ανθρώπους οι οποίοι εξέθεσαν περισσότερο τον εαυτό τους στην πανδημία προ-

Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΠΕΤΤΑ*

κειμένου οι υπόλοιποι να μείνουν ασφαλείς: εργαζόμενοι/ες στην υγεία, στα σούπερ μάρκετ, στην εστίαση, στις μεταφορές αλλά και όσοι/ες ανέλαβαν τη φροντίδα των ευάλωτων μελών των εκτεταμένων νοικοκυριών. ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ, για μεγάλο μέρος του πληθυσμού η διαμονή στο σπίτι πραγματοποιήθηκε υπό καθεστώς οικιακού συνωστισμού ή -για τα μονομελή νοικοκυριά- κοινωνικής απομόνωσης, εντείνοντας και στις δύο περιπτώσεις συνθήκες ευαλωτότητας: μεγαλύτερη επιβάρυνση για τις γυναίκες μέσω της ανάληψης ακόμη περισσότερων ρόλων, αύξηση περιστατικών ενδοοικογενειακής βίας, επιδείνωση της ψυχικής υγείας κ.ά. ΑΠΟΤΟΜΗ ήταν και η επιδείνωση των συνθηκών διαβίωσης των

«αόρατων πληθυσμών» της πόλης, ανθρώπων που δεν έχουν την παραμικρή πρόσβαση στις λήψεις αποφάσεων ή στη δημόσια σφαίρα, που σε σημαντικό βαθμό δεν έχουν φωνή: πρόσφυγες/ισσες, τοξικοεξαρτημένοι/ες, άστεγοι/ες, εργαζόμενοι/ες στο σεξ. Για τους παραπάνω, ο δημόσιος χώρος έχει ακόμη περισσότερη σημασία, καθώς αποτελεί (για ορισμένους) την κατοικία και τον χώρο εργασίας τους. Οι «αόρατοι» λοιπόν βρέθηκαν σε συνθήκες πλήρους αποκλεισμού, καθώς λόγω του συχνά ανεπίσημου χαρακτήρα της εργασίας τους δεν αποτέλεσαν ομάδες-στόχους κανενός είδους βοήθειας. ΓΙΑ ΤΟ ΣΥΝΟΛΟ τις κοινωνίας, αλλά ιδιαίτερα για τις χαμηλές εισοδηματικές ομάδες, ο δημόσιος χώρος εκπληρώνει βασικές ανάγκες, οι οποίες ενδεχομένως θα άμβλυναν και τις συνέπειες των προβληματικών συνθηκών των χώρων κατοικίας: άθληση, παιχνίδι, κοινωνικοποίηση θα μπορούσαν να εξυπηρετούνται ακόμη και εν μέσω της πανδημίας με ασφαλείς τρόπους στα πάρκα, στις πλατείες και στους δρόμους. Στο πλαίσιο λοιπόν της πανδημίας, ιδιαίτερα κατά την περίοδο της καραντίνας, η ανάγκη στήριξης και επέκτασης

Χρειαζόµαστε περισσότερους, ασφαλείς και συµπεριληπτικούς δηµόσιους χώρους, ιδιαίτερα στις γειτονιές όπου οι χώροι αυτοί σπανίζουν, µε στόχο να ενδυναµωθούν τόσο οι άνθρωποι που αποδείχτηκαν στυλοβάτες της κοινωνίας όσο και οι πιο ευάλωτοι ανάµεσά µας του δημόσιου χώρου ήταν επιτακτική, ειδικά στις «φτωχές» γειτονιές, όπου αντίστοιχες υποδομές είναι αφενός ελλιπείς και αφετέρου σε κακή κατάσταση. ΩΣΤΟΣΟ, οι μοναδικές κρατικές παρεμβάσεις που υλοποιήθηκαν με πεδίο αναφοράς τον δημόσιο χώρο σε καμία περίπτωση δεν αφορούσαν όσους τον έχουν περισσότερο ανάγκη. Αντίθετα, εξυπηρέτησαν ένα -εν πολλοίς ανεδαφικό- φαντα-

σιακό μετατροπής της Αθήνας σε «σύγχρονη δυτική πρωτεύουσα» με στόχο τους τουρίστες και προς εξυπηρέτηση των πολλών ξενοδοχείων που εμφανίζονται στην περιοχή της Ομόνοιας (Μεγάλος Περίπατος) και άνοιξαν τον δρόμο για την περαιτέρω εμπορευματοποίηση του δημόσιου χώρου (άδειες για την περαιτέρω ανάπτυξη τραπεζοκαθισμάτων). ΤΑΥΤΟΧΡΟΝΑ, απόπειρες συνύπαρξης –κυρίως των νέων και κυρίως σε γειτονιές του κέντρου με έλλειψη δημόσιων χώρων– αντιμετώπισαν την καταστολή, ενδεχομένως και λόγω του μη εμπορικού χαρακτήρα του συγκεκριμένου τρόπου κοινωνικοποίησης. Σε κάθε περίπτωση, οι προτεραιότητες που ανέδειξε η πανδημία σε σχέση με τον δημόσιο χώρο είναι ξεκάθαρες: χρειαζόμαστε περισσότερους, ασφαλείς και συμπεριληπτικούς δημόσιους χώρους, ιδιαίτερα στις γειτονιές όπου οι χώροι αυτοί σπανίζουν, με στόχο να ενδυναμωθούν τόσο οι άνθρωποι που αποδείχτηκαν στυλοβάτες της κοινωνίας όσο και οι πιο ευάλωτοι ανάμεσά μας. *Marie Skłodowska-Curie, Postdoctoral Fellow, Institute of Urban and Regional Planning, Technical University of Berlin

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Να κοιτάξουµε κάτω από τη µάσκα Οι «εναλλακτικές» στρατηγικές κοινωνικού πειθαναγκασµού εκπορεύονται από τις γραµµές ισχυρών πολιτικών ελίτ. Και αυτό δεν είναι άλλη µια θεωρία συνωµοσίας

πάρχουν κάποιες ασυνέχειες ανάμεσα στις περιπτώσεις αμφισβήτησης του ιατρικού και επιστημονικού λόγου υπό τη μορφή της αντι-εμβολιαστικής πρακτικής και στις οχληρές αντιδράσεις απέναντι στην υποχρεωτική χρήση της μάσκας ως (ελάχιστης) μεθόδου αυτοπροστασίας και διάδοσης του Covid-19. ΟΙ ΕΝ ΛΟΓΩ ασυνέχειες αφορούν αφενός την ταχύτητα και το –πλέον– διεθνές εύρος διάχυσης αυτού του ιδιότυπου «φρονήματος κοινωνικής αποστασίας», αφετέρου τους τρόπους με τους οποίους με εφαλτήριο την παγκόσμια στιγμή της πανδημίας επιδιώκονται η προώθηση και η αναβάθμιση δημοφιλών θεματικών της ατζέντας της λευκής ανωτερότητας. Σ’ αυτό το σημείο εντοπίζεται και η συνέχεια: η κρίση, η όποια κρίση, ως διαρκής και αναπάντεχη ευκαιρία για αναβίωση, επέκταση και ανασκευή των απανταχού ακροδεξιών δοξασιών και των συναφών κοινοτήτων υποστηρικτών τους. Εν προκειμένω, η επιδημιολογική κρίση και τα συμπαρομαρτούντα αυτής. ΤΟ ΤΙ ΘΑ επακολουθήσει είναι, σχετικά, προβλέψιμο: κατάρρευση (κοινωνικού, πολιτικού, υγειονομικού, κ.λπ.) συστήματος, επίταση της κοινωνικής αβεβαιότητας, οικονομικό τραύμα χωρίς προοπτική επούλωσης. Σ’ αυτόν τον μουντό κοινωνικό καμβά, εμφανίζονται ερμηνείες που διατείνονται πως λειτουργούν ως απλοποιητές ή ως πυκνωτές της τρέχουσας κοινωνικής δυστοπίας (και των προτάσεων εξόδου απ’ αυτήν). Πρόκειται, συνήθως, για συλλογισμούς που αποκρυσταλλώνονται στο κάτωθι σχήμα: το σύστημα καταρρέει («έχει φτάσει στα όριά του») και άρα σώφρον είναι να διακρίνουμε τις «χρήσιμες» κοινωνικές κατηγορίες που πρέπει να διασωθούν από τις «περιττές» και «επιζήμιες» για το σύστημα που πρέπει να εξοβελιστούν (λ.γ. πρόσφυγες που νοσούν και «μας παίρνουν τα κρεβάτια των ΜΕΘ»). ΠΡΟΫΠΟΘΕΣΗ για να τελεσφο-

Της ΛΟΥΚΙΑΣ ΚΟΤΡΩΝΑΚΗ*

ρήσει αυτή η μηχανική επιβολής «επιτακτικών» κοινωνικών διακρίσεων είναι η εδραίωση ενός ηθικά ανώτερου αξιακού πλαισίου που να την καθαγιάζει και τη νομιμοποιεί: μια θεωρία συνωμοσίας που να επικυρώνει το δόγμα της «λευκής ανωτερότητας» (αν και «ανωτερότητα», διαρκώς βάλλεται από μειονοτικές ταυτότητες) και να επιτελεί τη λειτουργία της αποκάλυψης (και με τη θρησκευτική έννοια του όρου) της «αλήθειας που μας κρύβουν». ΣΥΜΦΩΝΑ με πολύ πρόσφατες έρευνες (το πεδίο μελέτης αυτού του τύπου κοινωνικής δράσης είναι νεοπαγές και σχεδόν αχαρτογράφητο) που δημοσιεύονται σε διεθνή ειδησεογραφικά μέσα (ενδεικτικά, το politico.com), στην παγκόσμια συγκυρία του Covid-19 οι θεωρίες συνωμοσίας και τα δίκτυα διακινητών τους σε Αμερική και Ευρώπη εστιάζουν στους παρακάτω θεματικούς άξονες: Α. ΑΝΤΙΠΑΛΟΤΗΤΑ μεταξύ Κίνας/Αμερικής (οι ισχυρισμοί της διοίκησης του Τραμπ περί ιού-βιολογικού όπλου που «δραπέτευσε» από τα κινεζικά εργαστήρια για να πλήξει την αμερικανιή οικονομία) Β. ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΗ/μουσουλμανική απειλή (οι μειονότητες και οι παρίες είναι οι κύριοι ιθύνοντες μετάδοσης του ιού γιατί δεν τηρούν τους κανόνες υγιεινής) Γ. ΡΑΔΙΟΥΡΓΕΣ εβραϊκές κοινότητες (ο Μπιλ Γκέιτς πήρε τη σκυτάλη από τον Τζορτζ Σόρος για να επεκτείνει το εβραϊκό πεδίο ελέγχου και χειραγώγησης του πληθυσμού της Γης μέσω της τεχνολογίας 5G στις μάσκες). ΠΡΟΚΕΙΤΑΙ για θεματικές που

προϋπήρχαν στην ατζέντα των διεθνών συνωμοσιολόγων και που ήδη από το 2016, την επαύριο της εκλογής του Τραμπ, ήταν ορατές στις διαδικτυακές κοινότητες των υποστηρικτών του προέδρου που δραστηριοποιούνταν ενεργά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης με στόχο τη διεύρυνση της σφαίρας επιρροής του (Αμερική και Ευρώπη). ΑΚΟΥΜΠΩΝΤΑΣ πάνω σε υπαρκτές όψεις της πραγματικότητας μεν (πόλεμος φαρμακοβιομηχανιών, ξεδιάντροπος πλουτισμός εν μέσω πανδημίας των πλουσιότερων του κόσμου τούτου, άθλιες συνθήκες διαβίωσης στα στρατόπεδα κράτησης των προσφύγων, κοκ), διεστραμμένες δε ως προς τα αίτια που τις προκαλούν, τα συγκε-

κριμένα δίκτυα αντλούν τα ρητορικά υλικά τους από την παραδοσιακή Ακροδεξιά. Μόνο που αυτή τη φορά της φορούν και μια αντισυστημική προβιά (εξ ου και ο όρος alt-right/ alternative right που της αποδίδεται), καπηλευόμενοι τη διάχυτη κοινωνική δυσαρέσκεια σχετικά με τη διαχείριση της επιδημιολογικής, κοινωνικής και οικονομικής κρίσης από την υφιστάμενη πολιτική τάξη. Τη δική τους πολιτική τάξη. ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ που αναμφιβόλως ενθαρρύνουν τη διάχυση αυτού του κοινωνικού μηνύματος και επιτείνουν την κοινωνική σύγχυση είναι η παραπληροφόρηση και το συντακτικό του εύκολου μίσους που εκπονείται από τα κυρίαρχα μιντιακά συγκροτήματα και τα μέσα κοινω-

νικής δικτύωσης αντιστοίχως. Αυτό όμως αποτελεί αντικείμενο μιας αυτοτελούς συζήτησης. Ο,ΤΙ ΚΙΝΕΙΤΑΙ, έστω και με ορμή, δεν είναι κοινωνικό κίνημα. Τα πάντα κινούνται. Ακόμη και η Γη πάνω στην οποία θεωρούμε ότι πατάμε σταθερά. Ισως, λοιπόν, για να αποφανθούμε για τον χαρακτήρα αυτού που κινείται γύρω από την «άρνηση της μάσκας» να χρειάζεται να κοιτάξουμε κάτω απ’ τη μάσκα: τις «εναλλακτικές» στρατηγικές κοινωνικού πειθαναγκασμού που εκπορεύονται από τις γραμμές ισχυρών πολιτικών ελίτ. Και αυτό δεν είναι άλλη μια θεωρία συνωμοσίας. *Μεταδιδακτορική ερευνήτρια, Πάντειο Πανεπιστήμιο-Πανεπιστήμιο Κρήτης

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ 7-8 Noεμβρίου 2020

Oκτώ χρόνια

«Η Εφηµερίδα των Συντακτών»

Η καραντίνα και το εµβόλιο Ο µαζικός εµβολιασµός σηµατοδοτεί την ενεργή πολιτική της παρέµβασης του κράτους στην κοινωνία και συνοδεύεται από εκστρατείες ενηµέρωσης και µέτρα που στόχο είχαν να καταστήσουν τις πόλεις πιο «υγιεινές» και πολιτικές που αφορούν αυτό που σταδιακά ονοµάστηκε δηµόσια υγεία

ιστορία είναι γεμάτη από θανατηφόρες ασθένειες που μεταδόθηκαν ταχύτατα στον πληθυσμό και απόκτησαν τα χαρακτηριστικά πανδημίας. Αρκεί να αναλογιστούμε τον λοιμό που έπληξε την Αθήνα την εποχή του Πελοποννησιακού Πολέμου, τον «μαύρο θάνατο» που μείωσε κατά το ένα τρίτο τον πληθυσμό της Ευρώπης κατά τον 14ο αιώνα ή την επιδημία της «ισπανικής γρίπης» στη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου που σκότωσε εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο τον κόσμο. Εάν οι πανδημίες χολέρας, τύφου, ευλογιάς ή πανούκλας ήταν επί αιώνες μια μόνιμη απειλή για τους ανθρώπους και συνιστούσαν μια «μακρά διάρκεια» στην ιστορία, αυτό που αλλάζει είναι ο τρόπος με τον οποίο αντιμετώπιζαν τις πανδημίες και, κατ’ επέκταση, ο τρόπος με τον οποίο αντιλαμβάνονταν γενικότερα την υγεία και την ασθένεια. ΣΧΗΜΑΤΟΠΟΙΩΝΤΑΣ κάπως, θα λέγαμε ότι στο μεγαλύτερο μέρος της ανθρώπινης ιστορίας οι κοινωνίες αντιμετώπισαν τις πανδημίες μέσα από τη γεωγραφική και χωροταξική απομόνωση-περιορισμό των κρουσμάτων ή, αντίστροφα, τη φυγή από τις πόλεις που είχαν μετατραπεί σε επίκεντρα της εκάστοτε πανδημίας. Η απομόνωση και ο περιορισμός στο πέρασμα των αιώνων έλαβαν διάφορες μορφές από τον στιγματισμό των κρουσμάτων ή τη συγκέντρωσή τους σε απομακρυσμένα νησιά μέχρι την επιβολή καραντίνας και τη δημιουργία ιδρυμάτων. Η ΜΕΓΑΛΗ τομή στην αντιμετώπιση των πανδημιών γίνεται στην εποχή της αλματώδους ανάπτυξης της επιστήμης και της συγκρότησης του νεωτερικού κράτους. Η

Του ΠΟΛΥΜΕΡΗ ΒΟΓΛΗ*

τομή έγκειται στην εμφάνιση των εμβολίων, η οποία αλλάζει τον τρόπο αντίληψης και αντιμετώπισης των ασθενειών. Η ιδέα του εμβολίου εισάγεται από την Ανατολή κατά τον 18ο αιώνα και εφαρμόζεται για πρώτη φορά συστηματικά ως ιατρική μέθοδος για την αντιμετώπιση της ευλογιάς αρχικά στην Αγγλία και τη Γαλλία και από εκεί σε όλη την υπόλοιπη Ευρώπη. Το εμβόλιο αποτέλεσε ιστορική τομή για δύο λόγους. Ο πρώτος λόγος σχετίζεται με την αλλαγή στον τρόπο αντιμετώπισης της ασθένειας. Η καραντίνα αφορούσε τη μετάδοση, ενώ το εμβόλιο μετατόπιζε το επίκεντρο στην πρόληψη: το ζητούμενο πλέον ήταν να μη νοσήσει ο πληθυσμός. Ο ΔΕΥΤΕΡΟΣ λόγος σχετίζεται με τον νέο ρόλο που αναλαμβάνει να παίξει το κράτος. Ο μαζικός εμβολιασμός σηματοδοτεί την ενεργή πολιτική της παρέμβασης του κράτους στην κοινωνία και συνοδεύεται από εκστρατείες ενημέρωσης και μέτρα που στόχο είχαν να καταστήσουν τις πόλεις πιο «υγιεινές» και πολιτικές που αφορούν αυτό που σταδιακά ονομάστηκε δημόσια υγεία. Ταυτόχρονα, μέσα από τον μαζικό εμβολιασμό το κράτος απόκτησε γνώσεις διακυβέρνησης του πληθυσμού: πόσα μέλη έχει κάθε οικογένεια, ποιοι και πότε έχουν εμβολιαστεί, πού κατοικούν, από ποιες άλλες ασθένειες έχουν προσβληθεί, κ.ο.κ. Με την πρόοδο των μαθηματικών και της στατιστικής, τα στοιχεία αυτά που συγκεντρώνονταν επέτρεπαν να γίνει η επεξεργασία μοντέλων για τη γενικότερη πρόβλεψη της εξέλιξης του πληθυσμού (γεννήσεις, θνησιμότητα, νοσηρότητα, κ.λπ.). Η διακυβέρνηση δεν αφορούσε μόνο το παρόν αλλά

κυρίως τη δυνατότητα της εξουσίας να ελέγξει το μέλλον. Η ΚΑΡΑΝΤΙΝΑ και το εμβόλιο, ο χωροταξικός περιορισμός και η προληπτική παρέμβαση ορίζουν εκείνη την ορθολογικότητα η οποία ήδη από τον 20ό αιώνα είχε στον πυρήνα της την έννοια και πολιτική της ασφάλειας – την ασφάλεια του ατόμου, του πληθυσμού, του κράτους. Στις μέρες μας η ασφάλεια

έχει αναχθεί πλέον σε δόγμα μέσα από το οποίο οφείλουμε να αντιλαμβανόμαστε τον εαυτό μας και τον κόσμο: από την υγεία και τα ταξίδια μέχρι τις γειτονιές και τους πρόσφυγες. Αλλωστε το κεντρικό σύνθημα της πρόσφατης καμπάνιας δεν ήταν «Μένουμε ασφαλείς»; *Αναπληρωτής καθηγητής, Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας

Oκτώ χ ρό

Η Εφ ηµε ρ

ω ν Συντακ ατ τ ίδ

Η µάσκα σε προστατεύει από τον ιό Η εφηµερίδα σου από την παραπληροφόρηση και την άγνοια

« νια

» ων

∆ιάβασε... Α Ν Ε Ξ Α Ρ Τ Η Τ Η Σ Υ Ν Ε ΤΑ Ι Ρ Ι Σ Τ Ι Κ Η Α Π Ο Γ Ε Υ Μ ΑΤ Ι Ν Η Ε Φ Η Μ Ε Ρ Ι ∆ Α