8 ΕΙΔΙΚΗ ΕΚ ΔΟΣΗ ΤΗΣ «ΕΦΗΜΕΡΙΔΑΣ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ»
Ο φρικτός θάνατος της μικρής Ολγας και το τέρας του Μάνου Χατζιδάκι Toυ ΒΑΣΙΛΗ ΛΙΟΣΗ* κουσα για τον θάνατο της οκτάχρονης Ολγας στο Κερατσίνι και ότι υπάρχει το βίντεο που αποτυπώνει το φρικτό θέαμα. Είδα το βίντεο με μεγάλη δυσκολία. Το θέαμα ήταν αποτροπιαστικό για δύο λόγους: τόσο γιατί μια αθώα ύπαρξη ψυχορραγεί εγκλωβισμένη σε μια συρόμενη πόρτα, όσο και γιατί τρεις-τέσσερις άνθρωποι περνάνε από δίπλα της, την κοιτάνε, παίζουν με το κινητό τους, αδιαφορούν και αδιαφορούν, ακόμη κι όταν πια η πόρτα ανοίγει και το άψυχο κορμί του μικρού κοριτσιού κείτεται πλέον στο έδαφος. Μάλιστα κάποιος το κλοτσάει για να διαπιστώσει αν η μικρή Ολγα έχει πεθάνει. Τι ακριβώς είναι αυτό που αποτυπώνεται στο βίντεο; Ούτε το μυαλό του πιο διεστραμμένου σκηνοθέτη θα μπορούσε να το σκηνοθετήσει. Αλλά ως γνωστόν η ζωή ξεπερνά την ανθρώπινη φαντασία, ακόμη κι αν πρόκειται για μια αρρωστημένη φαντασία. Πώς άνθρωποι φτάνουν σε αυτό το σημείο της απόλυτης αποκτήνωσης; Πώς είναι δυνατό σε κάθε πτυχή της ζωής μας να εμφιλοχωρεί ο φασισμός; Οχι! Το συγκεκριμένο περιστατικό δεν είναι μεμονωμένο. Την αποκτήνωση αυτή την είδαμε και στη δολοφονία του Φύσσα, με τους αστυνομικούς, εξαιρουμένης μιας κοπέλας, να βλέπουν απαθείς τον Παύλο να αφήνει την τελευταία του πνοή. Την είδαμε στη δολοφονία του Ζακ, όπου οι άθλιοι νοικοκυραίοι τον κλοτσούσαν στο κεφάλι ενώ οι περαστικοί χάζευαν το θέαμα. Τη βλέπουμε στην απάθεια ή την επιθετικότητα ενός τμήματος της κοινωνίας που παρακολουθεί μετανάστες, πρόσφυγες και μικρά παιδιά να πνίγονται στο Αιγαίο. Τη βλέπουμε με την εξοικείωση του κόσμου στην εξελισσόμενη πανδημία. Πάνω από 17.000 θάνατοι και «δεν τρέχει κάστανο», κατά τη λαϊκή ρήση. Και ποιος ξέρει σε πόσες ακόμη περιπτώσεις η βαρβαρότητα είναι παρούσα αλλά απλώς εμείς δεν είμαστε μάρτυρες. Ποιος έχει δημιουργήσει αυτή την απάνθρωπη απάθεια; Εδώ και τουλάχιστον σαράντα χρόνια μας έχουν γανώσει τον εγκέφαλο: «το άτομο είναι πάνω από την κοινωνία», είναι ένα συνηθισμένο μότο. Ολα περιστρέφονται γύρω από το άτομο: συμβουλές για να έχεις ερωτικές επιτυχίες, πώς θα αντιμετωπίσεις την κατάθλιψη μόνος σου, οδηγίες για να αντιπαλέψεις το στρες της δουλειάς χωρίς τον συντονισμό με τους ομοιοπαθούντες κ.λπ. Εδώ και πολλά χρόνια οι «μετριοπαθείς», οι νοικοκυραίοι, οι κυρ Παντελήδες αυτού του κόσμου, οι ταγοί του έθνους μάς πιπιλάνε το μυαλό: «Μακριά από κόμματα». «Μακριά από τον συνδικαλισμό». «Μακριά από συλλογικές διαδικασίες». «Κοίτα τη δουλίτσα σου». Αλλά υπάρχει και κάτι ακόμη. Η μικρή Ολγα ήταν Ρομά. «Μια γύφτισσα». «Βρόμικη και κλέφτρα». Ετσι δεν μαθαίνουμε από μικροί; «Θα σε πάρει ο Γύφτος άμα δεν είσαι καλό παιδί» ήταν μια διαδομένη απειλή. Αλλά και «οι πρόσφυγες είναι αυτοί που μας φέρνουν αρρώστιες, που γκαστρώνονται και θα μας αλλοιώσουν το επίλεκτο γονιδίωμά μας». Σε περιστατικά όπως αυτό της μικρής Ολγας, αναδύεται η τρομακτική μπόχα ενός συστήματος που βαδίζει ολοταχώς σε ολοκληρωτικό σάπισμα. Οπως είπε ο Μάνος Χατζιδάκις, «άμα συνηθίσουμε το τέρας, στο τέλος του μοιάζουμε». Και για να συμπληρώσουμε τον Μάνο, αυτό το τέρας θα έρθει μια μέρα που θα το τσακίσουμε. Γιατί δεν του μοιάζουμε όλες/όλοι.
Α
*Μαθηματικός, συγγραφέας
7|12|2021
2
Τρίτη 7 Δεκεμβρίου 2021
| 24
|
Φ
ντιάζουν για το σύστημα κανόνων και δικαίου που εφάρμοζαν στην καθημερινότητά τους και μέσα από συνελεύσεις να αποφασίζουν ακόμη και για το ποιες συνέπειες θα είχαν όσοι παραβίαζαν τα συμφωνημένα. Και τα παιδιά που εμπιστεύτηκε απέδειξαν ότι μπορούσαν να αναλάβουν αυτές τις ευθύνες και να λειτουργήσουν ως κοινότητα που σε μεγάλο βαθμό αυτορυθμιζόταν. Στις 20 Νοέμβρη του 2021 έκλεισαν 32 χρόνια από την ημέρα που η γενική συνέλευση του ΟΗΕ υιοθέτησε τη Διεθνή Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, η οποία από το 1992 έχει γίνει νόμος και στη χώρα μας. Στη Σύμβαση περιλαμβάνονται πολλές προβλέψεις, ιδίως μάλιστα στα άρθρα 12 και 15, που συνδέονται άμεσα με τα καθήκοντα των γονέων, των εκπαιδευτικών και όλων των επαγγελματιών που ασχολούμαστε με τα παιδιά. Μέσα από αυτές καθιερώνεται η υποχρέωση ακρόασης της γνώμης των παιδιών αλλά και το δικαίωμά τους να συνέρχονται ειρηνικά, να συζητούν και να συμμετέχουν στις αποφάσεις για θέματα που τα αφορούν. Ως νομικός και με βάση την πείρα της επικοινωνίας μου με χιλιάδες παιδιά στη χώρα μας στη διάρκεια της 15ετούς θητείας ως Συνήγορος του Παιδιού, αλλά και γενικότερα ως ενεργός πολίτης, μπορώ με σιγουριά να υποστηρίξω ότι τα παιδιά από πολύ μικρές ηλικίες –ήδη από το νηπιαγωγείο– μπορούν να αντιληφθούν, να συζητήσουν και να συμφωνήσουν τα πλαίσια συνύπαρξής τους και τις βασικές αρχές που διέπουν την καθημερινότητά τους. Οταν μάλιστα υποστηρίζουμε συστηματικά τις διεργασίες ομαδικής συζήτησής τους, μπορούν να αναλαμβάνουν ευθύνες, να κατανοούν καλύτερα τα λάθη τους και, το κυριότερο, να βλέπουν με κριτικό μάτι ακόμη και πρακτικές προσβολής των δικαιωμάτων τους, που
ΛΑΔΙ - ΧΑΡΑΚΤΙΚΗ 2021- 35Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
ανταστείτε πόσο σημαντικό είναι τα μέλη μιας κοινότητας ανθρώπων, ιδίως μάλιστα όταν πρόκειται για ένα σχολείο ή μια τάξη, να διαλέγονται συστηματικά και να συμφωνούν μεταξύ τους για το τι είναι δίκαιο, τι επιτρέπεται και πώς μπορεί να διασφαλίζεται έμπρακτα ο σεβασμός των ατομικών και των συλλογικών δικαιωμάτων τους στην κοινή τους ζωή. Να αντιλαμβάνονται, δηλαδή, την έννοια της δικαιοσύνης και του «νόμου» μέσα από συμφωνίες, ορίζοντας παράλληλα τις ευθύνες και τις διαδικασίες για την παρακολούθηση της εφαρμογής τους. Πριν από έναν αιώνα ο Γιάνους Κόρτσακ, ο Πολωνοεβραίος γιατρός, παιδαγωγός και θεμελιωτής των δικαιωμάτων του παιδιού, επιχείρησε να βάλει τα παιδιά των ιδρυμάτων που είχε στην ευθύνη του, παιδιά ορφανά, πολλά από τα οποία είχαν εγκαταλειφθεί στους δρόμους, να κουβε-
35ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
Του ΓΙΏΡΓΟΥ ΜΟΣΧΟΥ*
ΦΥΛΛΟ ΕΛΙΑΣ - ΧΑΡΑΚΤΙΚΗ 2021 - 35Ο ΔΗΜΟΤΙΚΟ ΣΧΟΛΕΙΟ ΑΘΗΝΩΝ
Κρατώντας τα δικαιώματα στα χέρια μας
και το σχολείο τους, ως κοινότητα, μπορεί έχουν υιοθετηθεί από ενήλικα μέλη της να είναι ένας παράγοντας ερμηνείας και κοινωνίας, πολλές φορές ακόμη και από εφαρμογής του δικαίου (του νόμου), μέτους γονείς τους. σα από κοινούς κώδικες, συμφωνίες και «Δεν είναι καθόλου εύκολο να αλλάδιαδικασίες. Τα παιδιά ζεις τον τρόπο σκέψης μπορούν και χρειάζεπου έμαθες από τους ται να αποφασίζουν τι γονείς σου», μου είχε Τα παιδιά μπορούν γίνεται σε περιπτώσεις πει κάποιος μαθητής και χρειάζεται να προσβολής των δικαιωύστερα από ένα βιωμάτων τους, μη προβαίματικό εργαστήρι σχεαντιληφθούν ότι η νοντας στην αυτοδικία, τικά με τον ρατσισμό. τάξη τους, ως ομάδα, που συχνά κάποιοι γοΩστόσο, είναι εφικτό νείς τούς προτρέπουν, και το σχολείο τα παιδιά, μέσα από αλλά συζητώντας και συζητήσεις και δράτους, ως κοινότητα, συμφωνώντας μέσα σεις που προάγουν μπορεί να είναι ένας από δημοκρατικό διτην ενσυναίσθηση, να συμφωνούν μεταπαράγοντας ερμηνείας άλογο τους τρόπους αντίδρασης, με σεβαξύ τους για το ποιες και εφαρμογής του σμό και νοιάξιμο για πράξεις θεωρούνται τα συναισθήματα, τις μη αποδεκτές, καθώς δικαίου (του νόμου), ικανότητες και την καπροσβάλλουν δικαιώμέσα από κοινούς τάσταση της καθεμίας ματα άλλων, προκακαι του καθενός τους. λούν πόνο ή φόβο, ή κώδικες, συμφωνίες Μπορεί άραγε το οδηγούν σε διχασμό. και διαδικασίες σύγχρονο σχολείο να Είναι επίσης εφικτό, χωρέσει τέτοιες πραόπως έχει δείξει η κτικές; Η άποψή μου είναι ότι, αν εμπιπρακτική ορισμένων θαρραλέων εκπαιστευτούμε τα παιδιά και πιστέψουμε στη δευτικών, μέσα σε ένα ανταγωνιστικό και διαρκή προσπάθεια διαλόγου μαζί τους, ατομοκεντρικό σχολείο, να τίθενται ως μπορεί. Και αν βρεθούμε σε σύγκρουση προτεραιότητες η διεργασία διαλόγου, με αντιλήψεις συναδέλφων ή γονέων, η επεξεργασία, η συμφωνία και η υπεας μη δειλιάσουμε. Ας δώσουμε τη μεράσπιση κοινών αρχών που προωθούν γαλύτερη δυνατή υποστήριξη στα παιδιά τη συλλογικότητα και την αλληλεγγύη. μας, για να μάθουν να συζητούν, και να Προασπίζοντας τη λογική του συνερπαλεύουν σε όλη τους τη ζωή για να έχουν γατικού σχολείου, ο Σελεστέν Φρενέ ενεργό ρόλο στη διαμόρφωση ενός πιο στη θεωρία και την πρακτική του είχε δίκαιου κόσμου. Να αντιλαμβάνονται τα τονίσει τη σημασία που έχει για τα παιδικαιώματα και τον νόμο μέσα από συμδιά να είναι σε θέση να αντιληφθούν τον φωνίες και με δικούς τους μηχανισμούς πρωταγωνιστικό ρόλο τους στο σχολείο, προάσπισής τους, αντί να τα βλέπουν ως να ανταλλάσσουν νέα και ιδέες, να σχεμια έννοια ή εξουσία μακρινή, απειλητική διάζουν δράσεις και πρωτοβουλίες, να και κάποιες φορές άδικη ή ξένη. αναλαμβάνουν ευθύνες και να επιλύουν διαφορές τους. * Πρώην Συνήγορος του Παιδιού, ιδρυτικό μέλος Τα παιδιά μπορούν και χρειάζεται να της ΠΡΩΤΑ 12 (http://inart12.org/) αντιληφθούν ότι η τάξη τους, ως ομάδα,
Τρίτη 7 Δεκεμβρίου 2021
|
25 |
3
Φεστιβάλ Ολυμπίας και Παιδαγωγική Φρενέ στην Ηλεία Του ΑΓΓΕΛΟΥ ΜΙΧΑΛΟΠΟΥΛΟΥ*
ια ακόμη μια χρονιά, το Διεθνές Φεστιβάλ Κινηματογράφου Ολυμπίας για παιδιά και νέους ταξίδεψε τους μικρούς και τους μεγάλους φίλους του στη μαγεία της έβδομης τέχνης, έστω και με τους περιορισμούς της πανδημίας. Πέρα από τις προβολές εξαιρετικών ταινιών της πρόσφατης παραγωγής, όπως πάντα, το ενδιαφέρον έκλεψαν οι παράλληλες δράσεις: εργαστήρια παραγωγής ταινιών μικρού μήκους που καταγράφουν την τρέχουσα πραγματικότητα, εργαστήρια animation για παιδιά, αλλά και εργαστήρια για εκπαιδευτικούς που φέρνουν το σινεμά πιο κοντά στη σχολική αίθουσα, προβάλλουν αισθητικά κριτήρια και προτείνουν δημιουργικούς τρόπους για εργασία με τα παιδιά. Μαζί και η Camera Zizanio, μια συνάντηση που διατρέχει παράλληλα το φεστιβάλ, με επίκεντρο την οπτικοακουστική δημιουργία, ενώνοντας τις ανησυχίες και τα οράματα νέων από όλο τον κόσμο. Λίγα χρόνια πριν, το 2015, στο πλαίσιο του φεστιβάλ, παρακολούθησα στο κινηματοθέατρο «Απόλλων» του Πύργου την ταινία «Ο δάσκαλος που άφηνε τα παιδιά να ονειρεύονται». Ολο το αφηγηματικό πλαίσιο παραπέμπει σ τον Σελεσ τέν Φρενέ. Εκεί θαύμασα την εκπαιδευτική σ τάση ενός ανθρώπου που παραμένει πολιτικά ασυμβίβαστος, ομνύει στην αξία της ελευθερίας, έχει ισχυρή πίστη στο δίκιο και ξέρει να υπερασπίζεται τις επιλογές του. Εναν χρόνο μετά, έτυχε να γ νωρίσω την παιδαγωγική ομάδα «Το Σκασιαρχείο» σε μια επιμορφωτική συνάντηση του φεστιβάλ για εκπαιδευτικούς, που έμελλε να είναι σημαδιακή. Αποτέλεσε το έναυσμα να δοκιμάσω νέες πρακτικές στην τάξη, με έμφαση στα δικαιώματα της διαβούλευσης και της ελεύθερης έκφρασης. Τα νέα της Δευτέρας και το συμβούλιο αγαπήθηκαν από τα παιδιά της Αμαλιάδας και έγιναν θεσμοί. Αναπτύχθηκαν και εξελίχθηκαν μαζί τους κάτω από τη βαρύτητα που πήρε ο πρωτοβουλιακός τους λό-
Γ Το ραδιόφωνο των παιδιών στο Πάρκο Ναυαρίνου, στα Εξάρχεια Του ΜΠΑΜΠΗ ΜΠΑΛΤΑ*
Εδώ «Τα θρανία της άνοιξης»! Ακούτε το ραδιόφωνο των παιδιών! Παιδιά, μείνετε συντονισμένα! ήμερα, παιδιά, είμαστε στο στούντιο των «Θρανίων της άνοιξης» για να κάνουμε τον απολογισμό μας. Μέρες ετοιμαζόμασταν για το Πάρκο Ναυαρίνου στις 5/12 για να μαζέψουμε ελιές. Η επόμενη μέρα, στις 6/12, είναι η μέρα του Αλέξη. Το πάρκο έγινε ως απάντηση στη δολοφονία του. Κι ευχόμαστε να ανθίσει η μανόλια που φυτέψαμε εκεί που σκοτώθηκε και να ανθίσουν τα λουλούδια στο πάρκο και στη γειτονιά μας. Και να μαζεύουμε τις καρποφόρες ελιές, αφού τις τραγουδήσουμε με το ποίημα της Ρένας Καρθαίου ή του Κωστή Παλαμά, του γείτονά μας, κάθε χρόνο! Πήγαμε λοιπόν και τραγουδήσαμε τη Ρένα Καρθαίου: «Στα χωράφια στις πλαγιές/ σκορπισμένες οι ελιές/ γύρω απλώνουνε κλαριά/ με τα φύλλα τ’ ασημιά». Ηταν τέλεια! Οι ελιές Στα χωράφια στις πλαγιές/ σκορπισμένες οι ελιές Γύρω απλώνουνε κλαριά/με τα φύλλα τ’ ασημιά. Οι ελιές, οι ελιές/ στα χωράφια, τις πλαγιές Οι ελιές, οι ελιές/ ασημένιες, φουντωτές Πριν χαράξει στο χωριό/ξεκινούνε μία δυο Με καλάθια, με ραβδιά/ να συνάξουν την ελιά. Κι ως τινάζουν τα κλαριά/ κάτω πέφτει ο καρπός Στα καλάθια, στις ποδιές/ γύρω οι ελιές σωρός. Το βραδάκι αργά – αργά/ κουρασμένοι όλοι γυρνούν Τις ελιές και τη χαρά/στο χωριό τους κουβαλούν Τα φυτά και τα συναισθήματα των παιδιών είναι αδιαίρετα. Αλλά τα πιο πολλά σχολεία είναι χωρίς κήπο. Θα μπορούσαμε να πούμε πως όλα όσα γίνονται αφορούν τα δικαιώματα του παιδιού; Μάλλον όχι. Στις 20 Νοέμβρη, Παγκόσμια Ημέρα Δικαιωμάτων του Παιδιού, τα γιορτάσαμε στ’ αλήθεια; Είναι ένα ερώτημα. Γιατί μπορεί
Σ
βέβαια η χώρα μας να έχει επικυρώσει τη Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού, αλλά σε πολύ μικρό βαθμό οι ενήλικοι τιμούν τις υποχρεώσεις τους απέναντί τους. Το φαγητό στα σχολεία δεν έχει φτάσει ακόμα, το δικαίωμα στον χώρο εκκρεμεί, ο κινηματογράφος των παιδιών είναι χωρίς αίθουσα, οι διαφορετικότητες υποφέρουν, τα τριάντα χιλιόμετρα όριο ταχύτητας στην πόλη ακόμα το ζητάμε, τα προσφυγάκια μένουν πάντοτε εκτός σχολείου, η συμπερίληψη δοκιμάζεται, οι βιβλιοθήκες δεν έχουν καταφέρει να φτάσει το βιβλίο στα παιδιά και η φτώχεια αγγίζει το 30% των οικογενειών τους. Και ο πόνος για τη μικρή Ολγα είναι αβάστακτος. Παρηγοριά μας το άρθρο 12 των δικαιωμάτων του παιδιού, η τέχνη του κινηματογράφου όπως υπηρετείται από το Φεστιβάλ Ολυμπίας και οι καταξιωμένοι θεσμοί για την παιδική ηλικία στον τόπο μας. Ολα τα άλλα καθιστούν τη χώρα έρημη με μεγάλες ανισότητες. Που τις αντιπαλεύουμε μέσα στα σχολεία μας… Ηταν «Τα θρανία της άνοιξης» – το ραδιόφωνο των παιδιών! Και αφιερώνουμε την εκπομπή μας στα περίπου 200.000 αόρατα παιδιά με αναπηρία που η 3η του Δεκέμβρη είναι η μέρα τους! Στο μικρόφωνο ο κύριος Μπαμπάλ, 7/12/2021, Αθήνα – Εξάρχεια * Δάσκαλος, μέλος του «Σκασιαρχείου»
γος και με τον καιρό έδωσαν όμορφα αποτελέσματα: εκδόσεις εφημερίδων και βιβλίων, διοργανώσεις εκθέσεων, συνεταιρισμό, παρεμβάσεις χρήσης στην αυλή και κινηματική δράση στην κοινότητα. Παρέα με τις τεχνικές που εμπλουτίζονταν από την καθημερινή πείρα με τα παιδιά, άρχισα να τραβάω νέες γραμμές σκέψης, άλλοτε σβήνοντας ή επεκτείνοντας και άλλοτε μετακινώντας. Το 2019, πάλι τις ημέρες του φεστιβάλ, τέθηκαν οι πρώτες σκέψεις από μια μικρή ομάδα εκπαιδευτικών για τη δημιουργία ενός δικτύου που θα εργάζεται στο πλαίσιο της Παιδαγωγικής Φρενέ, αλλά δυστυχώς δεν ευοδώθηκαν λόγω της εμφάνισης της νόσου. Την περασμένη άνοιξη όμως, η πρωτοβουλία του «Σκασιαρχείου» να διοργανώσει ένα διαδικτυακό τριήμερο σεμινάριο συνέπεσε με μια επιμορφωτική συνάντηση εκπαιδευτικών για την παραγωγή γραπτού λόγου. Από εκεί ξεκινάει ένας νέος κύκλος συναντήσεων που βαθμιαία οδήγησε στη διαμόρφωση του Συνεργατικού Δικτύου Εκπαιδευτικών, που αριθμεί σήμερα περισσότερα από είκοσι πέντε ενεργά μέλη. Απευθύνεται σε εκπαιδευτικούς όλων των βαθμίδων και ειδικοτήτων, έχει άμεσες διαδικασίες, κάνει τακτικές θεματικές συναντήσεις, παράγει υλικά και έχει δράση που αντιστοιχεί στα ενδιαφέροντα των μελών που συναποφασίζουν. Απώτερος στόχος είναι το βίωμα ελευθερίας που αναπτύσσεται στις συναντήσεις να ενδυναμώσει τους εκπαιδευτικούς, ώστε να το φέρουν στις τάξεις των παιδιών. Εχουμε στον νου ότι η Παιδαγωγική Φρενέ συμβάλλει στην αισθητοποίηση της ανάγκης, στην ανάδυση της επιθυμίας και αυτό που απομένει είναι, με τα εργαλεία και τις τεχνικές μας, να υπερασπιστούμε την επιθυμία, καθιστώντας τη δικαίωμα, το δικαίωμα του παιδιού να ονειρεύεται, να αποφασίζει και να πραγματοποιεί, ζώντας την ηλικία του. *Δάσκαλος, μέλος του «Σκασιαρχείου»
4
Τρίτη 7 Δεκεμβρίου 2021
| 26
|
Για τις μικρές Ολγες αυτού του κόσμου ι γιορτές φτάσανε πια αλλά όχι για όλους. Στις 20 Νοεμβρίου ήταν η Παγκόσμια Ημέρα για τα Δικαιώματα του Παιδιού και στις 3 Δεκεμβρίου η Ημέρα για τα Δικαιώματα των Αναπήρων. Μόνο που τα δικαιώματα των παιδιών μένουν στα χαρτιά, όπως οι ανάπηροι στη χώρα μας μένουν στα σπίτια τους. Το πρώτο βαγόνι στους συρμούς του ηλεκτρικού όπως και του μετρό είναι για τα αναπηρικά καροτσάκια. Πόσα αναπηρικά καροτσάκια έχετε δει εσείς; Η προσβασιμότητα σημαίνει κάτι ή είναι μια καραμέλα, μια έννοια στερημένη περιεχομένου; Και πόσες οικογένειες ανεβαίνουν τον Γολγοθά τους από την έλλειψη δομών και μέριμνας στον χώρο της ειδικής αγωγής; Το περίφημο άρθρο 12 της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού, που υπογράφηκε από τα κράτη-μέλη του ΟΗΕ το 1989 και έγινε νόμος και στη χώρα μας το 1992, προβλέπει ότι τα παιδιά πρέπει να έχουν λόγο για τη ζωή τους, να εκφράζουν τη γνώμη και τις απόψεις τους σε θέματα που τα αφορούν. Οι ενήλικες πρέπει να λαμβάνουν υπόψη τη γνώμη τους πριν πάρουν αποφάσεις γι’ αυτά. Στην οικογένεια και στο σχολείο, εκεί που τα παιδιά μας περνάνε τη ζωή τους. Πόσες οικογένειες συζητάνε δημοκρατικά με τα παιδιά τους; Και σε πόσες τάξεις, σε πόσα σχολεία γίνονται συνελεύσεις και συμβούλια τάξης άξια του ονόματός τους; Το δικαίωμα στην εκπαίδευση; Ισχύει και για τα 40.000 παιδιά προσφυγόπουλα που είναι εκτός σχολείου, σε «δομές φιλοξενίας»-στρατόπεδα και στους δρόμους; Ισχύει και για τα παιδιά Ρομά; Για τη μικρή Ολγα που βρήκε μαρτυρικό θάνατο στο Κερατσίνι και που οι άνθρωποι του εργοστασίου την έσπρωχναν με το πόδι για να δουν αν ζει; Ισχύει και για τον Νίκο Σαμπάνη, τον νεαρό άοπλο Ρομά, που δολοφονήθηκε από αστυνομικούς στο Πέραμα; Το σημερινό μας ένθετο στη φιλόξενη «Εφημερίδα των Συντακτών» είναι αφιερωμένο στη μνήμη τους. Και περιέχει κείμενα που αναφέρονται στη θεματική αυτή, των ακρωτηριασμένων δικαιωμάτων των παιδιών και στην ανάγκη να αλλάξουν τα πράγματα. Παλεύουμε στα σχολεία και τις τάξεις μας για μια συμπεριληπτική παιδεία. Και θέλουμε από την πολιτεία να αναλάβει τις ευθύνες της και να μην αποστρέφει τη ματιά της από τους ανήμπορους και δυσκολεμένους αυτού του κόσμου και από τα πιο αδύναμα μέλη της, που είναι τα παιδιά.
Ο
Η Συντακτική Επιτροπή Βογανάτσης Δαμιανός – Δημοπούλου Φωτεινή – Μπαλτάς Μπάμπης – Μπάρκα Κατερίνα – Παούρη Κατερίνα – Παπαδόπουλος Χάρης – Σπήτα Βίκυ. (Επικοινωνήστε μαζί μας και στείλτε μας τα κείμενά σας για δημοσίευση στο εξής μέιλ: periodikofreinet@gmail.com)
Τα παιδιά Ρομά και ο Μάνος Χατζιδάκις Της ΑΝΑΣΤΑΣΙΑΣ ΧΑΤΖΗΣΤΕΦΑΝΟΥ-ΒΑΦΕΑ*
ροσπαθώ το κείμενό μου να μην ξεπερνάει τις 500 λέξεις. Ομως πώς να χωρέσει σε 500 λέξεις η τεράστια οργή για τους μηχανισμούς εξουσίας που καταπατούν κατάφωρα τα δικαιώματα των παιδιών Ρομά, τα καταδικάζουν στη φτώχεια και την αμάθεια, τα κυνηγούν, τα εξοντώνουν; Πώς να χωρέσει ο θυμός για μια κοινωνία που στην πλειονότητά της τα περιφρονεί, τα περιθωριοποιεί και τα πληγώνει καθημερινά; Και πού Χρειάζονται να χωρέσει ο αμέριστος θαυμασμός για πολυεπίπεδες όλα τα Τσιγγανόπουλα παρεμβάσεις που μάχονται, με νύχια και με δόντια από προκειμένου την πρώτη μέρα που να βελτιωθούν γεννιούνται, για μια θέση στον ήλιο, για το οι συνθήκες αυτονόητο δικαίωμα διαβίωσης στη ζωή, στη μάθηση, στην αξιοπρέπεια και, παιδιών γιατί όχι, στη χαρά; και γονιών Δουλεύοντας με μικρά παιδιά κι εφήβους Ρομά στο πλαίσιο των κοινωνικών παρεμβάσεων του Κέντρου Παιδαγωγικής και Καλλιτεχνικής Επιμόρφωσης «Σχεδία» από το 1998 μέχρι σήμερα, έχω διδαχθεί μια σειρά σπουδαία πράγματα από εκείνα: Ολα τους μου έμαθαν ότι η ζωή έχει αξία ούτως ή άλλως και μπορείς να ψάχνεις τη χαρά σε μικρά πράγματα, ακόμα κι αν ζεις σε σπίτι φτιαγμένο από χαρτόκουτα. Θυμάμαι το 1998 τους έφηβους του Μεταξουργείου που μου έμαθαν τι θα πει φιλότιμο, όταν στην τέταρτη συνάντησή μας σε ένα σουβλατζίδικο όπου σχεδιάζαμε παρέα το εξωσχολικό πρόγραμμα στήριξής τους, μου είπαν με ύφος που δεν σήκωνε αντίρρηση: «Βαφέα, τρεις φορές μας κέρασες εσύ, σήμερα θα σε κεράσουμε εμείς!» κι άρχισαν να μαζεύουν δίφραγκο δίφραγκο το οφειλόμενο ποσό. Θυμάμαι το μικρό Τσιγ-
Π
γανάκι που, αφού το βοήθησα να καταλάβει και να συμπληρώσει ένα φύλλο κουραστικών φωτοτυπημένων ασκήσεων γραμματικής για το σχολείο, μου είπε: «Σ’ ευχαριστώ που μου έκανες μάθημα». Τότε συνειδητοποίησα ότι ήταν το πρώτο παιδί που ένιωσα να αντιλαμβάνεται την εκπαίδευση ως δικαίωμα και όχι ως υποχρέωση. Θυμάμαι το 2019 τα παιδιά του Ασπρόπυργου, με άψογη αυτο-οργάνωση, να μοιράζονται τα σχολικά γεύματα, να τακτοποιούν τα υλικά της ζωγραφικής, να ζωγραφίζουν υπέροχα σπίτια και να με μαθαίνουν ότι τίποτα δεν είναι αδύνατο γι’ αυτά, επειδή έχουν δασκάλους εμπνευσμένους, δημοκρατικούς, αφοσιωμένους, ακούραστους σαν αυτούς του 7ου Δημοτικού Σχολείου Νέας Ζωής Ασπροπύργου, ενός σχολείου φιλικού προς τα Τσιγγανόπουλα, μιας όασης στην έρημο της αδιαφορίας της ελληνικής κοινής γνώμης. Τι σημαίνει όμως σχολείο φιλικό προς τα Τσιγγανόπουλα; Σημαίνει σχολείο με προγράμματα σπουδών ευέλικτα, που σέβονται το πολιτισμικό και μορφωτικό τους κεφάλαιο, αλλά και που ανα-
ζητούν δημιουργικούς τρόπους προκειμένου να τους καλλιεργήσουν εκείνες τις κοινωνικές και γνωστικές δεξιότητες που αυτά, για λόγους κοινωνικούς, δεν διαθέτουν. Σημαίνει σχολείο με εκπαιδευτικούς που αποδέχονται τα παιδιά και τους γονείς Ρομά, σέβονται τα δικαιώματά τους και επιβάλλουν αυτό το πνεύμα αλληλοσεβασμού στα υπόλοιπα παιδιά και τους γονείς του σχολείου. Σημαίνει σχολείο όπου -ακόμα κι αν δεν φοιτούν σ’ αυτό Τσιγγανόπουλα- γίνονται δράσεις που ευαισθητοποιούν μαθητές και γονείς στον αντιρατσισμό. Σημαίνει σχολείο με υλικά μέσα και περισσότερες ελευθερίες για δημιουργική παιδαγωγική, παράλληλα με στήριξη και επιμόρφωση των εκπαιδευτικών σε εναλλακτικές μεθόδους διδασκαλίας. Σημαίνει σχολείο δικτυωμένο με άλλους φορείς (κοινωνικές υπηρεσίες, ΚΔΑΠ κ.λπ.). Το φιλικό σχολείο όμως δεν μπορεί να βρει μόνο του τις απαντήσεις για την καταπολέμηση του κοινωνικού αποκλεισμού των παιδιών Ρομά. Χρειάζονται πολυεπίπεδες παρεμβάσεις προκειμένου να βελτιωθούν οι συνθήκες διαβίωσης παιδιών και γονιών (στέγαση, υγειονομική περίθαλψη, ενημέρωση, αλφαβητισμός, εργασιακή ένταξη κ.ά.). Κυρίως όμως απαιτείται καθαρή στάση των πολιτικών προϊσταμένων που να μην αφήνει περιθώριο αμφισβήτησης του ότι ο ρατσισμός στον τόπο αυτό απαγορεύεται. Μόνο έτσι θα είμαστε συνεπείς ως προς την εφαρμογή της Διεθνούς Σύμβασης για τα Δικαιώματα του Παιδιού και του Ελληνικού Συντάγματος και, το κυριότερο, ήσυχοι με τη συνείδησή μας. Ο Μάνος Χατζιδάκις είχε πει κάποτε: «Αν δεν μας ενοχλεί το πρόσωπο του τέρατος, είμαστε κι εμείς μέρος του τέρατος». Συμφωνώντας απόλυτα με τη ρήση του, φοβάμαι ότι αν συνεχίσουμε να αδιαφορούμε για τα εγκλήματα κατά των Ελλήνων Τσιγγάνων, θα είμαστε κι εμείς μέρος του τέρατος του ρατσισμού. *Διευθύντρια Κέντρου Παιδαγωγικής και Καλλιτεχνικής Επιμόρφωσης «Σχεδία»