Βιβλιοαναγνώσεις
Προς εξαφάνιση, μα με τον τρόπο μας ΤOY ΔΗΜΗΤΡΗ ΓΚΙΟΎΛΟΎ*
Γ
ια να κάνεις μια σωστή κριτική απέναντι στα πράγματα και τις καταστάσεις, λένε πως πρέπει να παίρνεις τις αποστάσεις σου στον χώρο και τον χρόνο, να καθαρίζει η ματιά σου από τα συναισθήματα που δημιουργεί η όποια εγγύτητα, να αντιμετωπίζεις το αντικείμενο της κριτικής με τη δέουσα σοβαρότητα. Δεν φιλοδοξώ να είμαι κριτικός, μου αρέσει όμως να είμαι ένας αχόρταγος αναγνώστης, ένας απαιτητικός θεατής, ο οποίος αποζητά το συναίσθημα και τη συγκίνηση στις όποιες του συναντήσεις με τα έργα της ανθρώπινης διάνοιας. Στη συγκεκριμένη περίπτωση, δεν μπορώ καν να μιλήσω ως ένας απλός αναγνώστης που συνάντησε ένα έργο, μια και συμμετείχα στην αναγνωστική εμπειρία που θα σας προτείνω, ως επιμελητής αυτής και δεν πρόκειται για κάτι άλλο από το πρώτο ποιητικό έργο της Νάντης Χατζηγεωργίου, με τίτλο «ήδη προς εξαφάνιση», που κυκλοφορεί εδώ και λίγες μέρες από τις εκδόσεις Θίνες. Οπως μας προειδοποιεί ο τίτλος του βιβλίου, τα πράγματα είναι κρίσιμα καθώς έχει ξεκινήσει μια πορεία με τερματικό σταθμό την εξαφάνισή μας. Παρ’ όλα αυτά, αμέσως σχεδόν, το μάτι θα πέσει στη φωτογραφία του Pisco del Gaiso που κοσμεί ένα συνολικά πολύ όμορφο βιβλίο σχεδιασμένο από τη Μελισσάνθη Σαλίμπα, δημιουργώντας ένα δίπολο το οποίο θα εμφανίζεται συνεχώς στη συλλογή. Ναι, τα πράγματα είναι δύσκολα, η κατάσταση μπορεί να είναι μη αναστρέψιμη, αλλά εμείς θα δώσουμε τη μάχη μας, με τρυφερότητα. Η λέξη τρυφερότητα δεν χρησιμοποιείται τυχαία. Είναι βασικός πυλώνας της πρώτης συλλογής της Χατζηγεωργίου. «Με δικαιοσύνη κι αθωότητα», λέει η ίδια πως θα γίνουν τα πράγματα, παίρνοντας ένα δάνειο από τον Καμί κι ένα πράγμα που συμβαίνει καθώς
ΝΆΝΤΗ ΧΆΤΖΗΓΕΩΡΓΊΟΥ
«ήδη προς εξαφάνιση» ΣΕΛ. 56 ΕΚΔΟΣΕΊΣ ΘΊΝΕΣ, 2022
Η λέξη τρυφερότητα δεν χρησιμοποιείται τυχαία. Είναι βασικός πυλώνας της πρώτης συλλογής της Χατζηγεωργίου
διαβάζεις τη συλλογή και περιπλανιέσαι στο σύμπαν της Νάντης, ένα σύμπαν φτιαγμένο από πολύ προσωπικά πράγματα, ιστορικά γεγονότα κι ανθρώπους, επιβεβαιώνεις την ύπαρξη του μοτίβου του εξωφύλλου, αλλά συμβαίνει και κάτι άλλο, σχεδόν μαγικό. Η τρυφερότητα με κάποιο τρόπο πλέον υπάρχει μέσα σου και μεγαλώνει. Τη νιώθεις εκεί στο υπογάστριο να αποκτά τη δική της υπόσταση σιγά σιγά, πράγμα που αρκεί από μόνο του για να χαρακτηριστεί αυτή η συλλογή σπουδαία. Τότε χρησιμοποιώντας ξανά τα λόγια της Νάντης: πλάσματα όπως οι γέφυρες υποχωρούν Και τότε δεν έχεις πίσω να πας, μόνο μπροστά με όλα εκείνα που αποφάσισαν να αφεθούν να πέσουν οι δικές τους γέφυρες. Άυτό που κάνει την ποίηση της Νάντης πολιτική είναι πως ξεκινά από μέσα της και βρίσκεται μέσα στον αναγνώστη, όχι σαν σύνθημα σε τοίχο (που προφανώς δεν τα υποτιμώ, κάθε άλλο), μα σαν μεταλαμπάδευση αυτής της τρυφερότητας, της κατανόησης, του να μιλάει για το συλλογικό, μέσα από το προσωπικό, με έναν εντελώς δικό της τρόπο. Κλείνοντας δεν θα αποφύγω να γίνω αυτοαναφορικός. Νιώθω ευλογημένος που μια σειρά γεγονότα με έφεραν στη θέση του επιμελητή αυτής της συλλογής, η οποία ξέρω πως θα διαβαστεί, θα αγαπηθεί και θα αφήσει το στίγμα της για πολλά χρόνια μετά το πέρασμά μας από αυτόν τον πλανήτη. Για πόσο, εξαρτάται από εμάς, γιατί κλείνοντας θα επιστρέψω στην αρχή, να επισημάνω την κρισιμότητα της κατάστασης ή με τα λόγια της ποιήτριας και πάλι: ...Εδώ παίζεται η ομαλή διαδοχή των εποχών η ωρίμανση των καρπών η ευημερία της χρονιάς ο θρίαμβος του καλού επί του κακού... Αργά η γρήγορα Θα βρεθείς να επιλέξεις σου λέω. * Συγγραφέας-μεταφραστής
18
Βιβλιοαναγνώσεις
26-27 ΜΑΡΤΙΟΥ 2022 | ΝΗΣΙΔΕΣ
Τ ΝΤΑΝΙΕΛ ΝΤΕ ΡΟΥΛΕ
«Δέκα μικρές αναρχικές» ΟΙ ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΤΩΝ ΣΥΝΑΔΕΛΦΩΝ
ΒΡΙΣΚΟΜΑΣΤΕ στο 1872. Δέκα νεαρές γυναίκες, εργάτριες στην καρδιά της ελβετικής ωρολογοποιίας, επηρεάζονται από τις ιδέες της Παρισινής Κομμούνας (1871) και αποφασίζουν να ξεφύγουν από μια ζωή γεμάτη εκμετάλλευση και φτώχεια και να μεταναστεύσουν στη Ν. Αμερική. Ενα ταξίδι που μόνο εύκολο δεν είναι: ένα ζευγάρι λεσβιών βρίσκει βίαιο θάνατο, άλλη μία πεθαίνει πάνω στη γέννα. Μόνο επτά μένουν ζωντανές και φτάνουν στην Παταγονία. Εκεί, ενάντια σε κάθε σύμβαση (πατριαρχική και εξουσιαστική) οι γυναίκες αυτές φτιάχνουν ένα αρτοποιείο και ένα εργαστήριο ωρολογοποιίας. Ο Ελβετός συγγραφέας Ντανιέλ ντε Ρουλέ γράφει μεν μυθιστορία, αλλά έχει βασιστεί σε πραγματικά στοιχεία και ιστορικές μαρτυρίες. Κάνοντας κριτική στον καπιταλισμό, αλλά και στην ίδια του τη χώρα («ακόμη κι εμείς οι Ελβετοί θεωρούμε πως στη χώρα δεν υπάρχουν φτωχοί», λέει) έπιασε ένα θέμα «ταμπού»: αυτό της μετανάστευσης από και όχι προς τη χώρα του. «Οι αναρχικοί ήταν οι πρώτοι φεμινιστές», έχει δηλώσει. Ο ίδιος βρήκε γράμματα γυναικών-μεταναστών του 19ου αι. και πάνω σε αυτά ανέπτυξε την κρυμμένη ιστορία τους.
● Νόρα Ράλλη
ο άσπιλο χιόνι, όπου στήνει το σπονδυλωτό του μυθιστόρημα ο συγγραφέας Παναγιώτης Χατζημωυσιάδης, στο βουνό των Αγράφων, την περίοδο του Εμφυλίου, είναι ο καμβάς όπου χίλιοι τριακόσιοι επίστρατοι, άπειροι, δίχως ρούχα και οπλισμό, υπό την αρχηγία του Γιώργου Γούσια, διασχίζουν τον Θεσσαλικό κάμπο, τη λίμνη Κάρλα, φτάνοντας ώς τα Πιέρια όρη, ενώ οι δυνάμεις του Δημοκρατικού Στρατού τούς κατατρέχουν. Οι απώλειες σε αυτή τη δύσκολη πορεία, που διαρκεί τριάντα επτά μέρες, είναι ανυπολόγιστες. Καθώς η αφήγηση εξελίσσεται, το λευκό χιόνι, η καθαρότητα και η γαλήνη του μετατρέπονται σε ένα παγωμένο τοπίο, σε έναν τόπο πολιορκίας, όπου «η ζωή είναι μια στιγμή ανάμεσα στην ανάμνηση της πρώτης στιγμής και στη λήθη της τελευταίας», όπως έγραψε κάποτε ο Mahmut Darwish. O συγγραφέας, σε πείσμα της εξωραϊστικής ηθογραφίας, δεν νοσταλγεί την ύπαιθρο, αλλά καταδεικνύει τη ζοφερή πλευρά της: το αίμα, την οδύνη, τον θάνατο. Ετσι εδώ, τα τραύματα δεν είναι αναίμακτα. Και η καθαρότητα παραχωρεί τη θέση της στο λευκό χρώμα του θανάτου. Σε ένα λευκό κενό, όπου η όραση ξεθωριάζει από την οδύνη του χαμού. «Πάγωσαν τα παιδιά σαν νούφαρα και έμειναν στη λίμνη Κάρλα». Αυτή η φράση στην αρχή του βιβλίου συμπυκνώνει το συναίσθημα του αναγνώστη μπροστά στην αγριότητα που εισπράττει αλλά και στην τελική ματαίωση του ιστορικού αγώνα. Με γλώσσα απλή, περιεκτική, προσαρμοσμένη στις ανάγκες της εποχής, ο Χατζημωυσιάδης αντικρίζει τον Εμφύλιο σαν τον αφανισμό μιας ιδέας, που μέσα από έξι διαφορετικές στιγμές φωτίζεται. Κι ενώ είναι εμφανές πως το θέμα του Εμφυλίου τον ενδιαφέρει πολύ, ο συγγραφέας κρατάει τις αποστάσεις του και δεν παίρνει θέση, δεν κατευθύνει τον αναγνώστη, δεν χειραγωγεί την ανάγνωση. Ετσι μπροστά στον κατακερματισμό της Ταξιαρχίας των αόπλων της Ρούμελης, διακρίνει τις σκοτεινές πλευρές της Ιστορίας, τα λάθη, τις παραλείψεις, τις ασυνέπειες. Διαβάζοντας το «Χιόνι...», ο ίδιος ο Εμφύλιος μεταμορφώνεται σε ένα βουβό τοπίο:
Ασπιλο χιόνι, κόκκινο ΤΗΣ ΛΙΝΑΣ ΦΥΤΙΛΗ*
ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ ΧΑΤΖΗΜΩΥΣΙΑΔΗΣ
Το χιόνι των Αγράφων ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΚΙΧΛΗ
ο συγγραφέας μέσα του προσπαθεί να διασώσει θραύσματα μιας ιστορίας, κατακερματισμένης και κουρασμένης, από αλλεπάλληλα λάθη. Το μείζον, μας λέει με το κείμενό του, είναι το ανθρώπινο δράμα, αφού η ιστορία είναι ένας οδοστρωτήρας που σαρώνει ελπίδες, όνειρα, αφήνοντας πίσω της αίμα και κομματιασμένα μέλη. Ετσι κάθε ανυποψίασ τη ομορφιά, εύθραυστη κι αδύναμη, όπως μια μαργαρίτα μες στο χιόνι, ανασαίνει, ώσπου ένα χέρι την κόβει και τη συνθλίβει. «Ο ανθός διαλύεται, τα πέταλα πέφτουν μαραμένα, το δέρμα κιτρινίζει». Μέσα σε αυτή τη φαινομενικά απλή εικόνα κρύβεται η υπόσχεση της ζωής, της άνοιξης αλλά και το παγερό σκοτάδι του θανάτου. Κρύβεται η ιστορία απλών ανθρώπων που πίστεψαν σε ένα όραμα, σε έναν καινούργιο κόσμο που θα ανέτελλε στα βου-
Ιστορία σαν οδοστρωτήρας που σαρώνει ελπίδες, όνειρα, αφήνοντας πίσω της αίμα και κομματιασμένα μέλη νά, ώσπου θάφτηκε στο χιόνι. Το χιόνι λοιπόν λειτουργεί ως σύμβολο: είναι το λευκό σάβανο της Ιστορίας, όπου πάνω του έμειναν χαραγμένα τα ίχνη της. Αλλά είναι και η αμηχανία, το μούδιασμα της σιωπής. Η ήττα του ανθρώπου που έχει απολέσει κάθε ελπίδα. Ο θάνατος με το κρύο του πρόσωπο. Η αίσθηση μιας βαθιάς ματαιότητας ή προδοσίας. Είναι το κράτημα
ΒΙΒΛΙΟΑΝΑΓΝΩΣΕΙΣ 19
ΝΗΣΙΔΕΣ | 26-27 ΜΑΡΤΙΟΥ 2022
ΝΟΜΠΟΥΟ ΣΟΥΖΟΥΚΙ
«Ουάμπι σάμπι - Η ομορφιά της ατέλειας» ΕΚΔΟΣΕΙΣ ΠΑΤΑΚΗ
μιας αναπνοής χωρίς ελπίδα. Αν όμως η μνήμη αντέχει μέσα μας, αυτό συμβαίνει επειδή κυρίως η Ιστορία είναι ένας τόπος που, αν και συρρικνώνεται, διατηρεί πίσω από το αγκαθωτό συρματόπλεγμά της μια συνέχεια. Το σίγουΤΗ ΣΕΛΊΔΑ ρο είναι πως όταν βγαίαυτήν δεν νει στο φως και την τη φτιάχνουν επαγγελματίες αντικρίζεις εγκύπτοκριτικοί βιβλίου. ντας σε αυτή, δεν είσαι Γράφεται από πια ο ίδιος. αναγνώστες που Ετσι το γράψιμο απευθύνονται μιας ιστορίας που δισε αναγνώστες ασώζει τα γεγονότα για να τους μιλήσουν για είναι ο μόνος τρόπος κάποιο βιβλίο αντίστασης στη λήπου τους θη. Μια τέτοια γραφή συνεπήρε. δεν είναι αναίμακτη ή Αν θέλετε να εύκολη. Δεν νανουρίμοιραστείτε ζει τα τραύματα, ούόσα νιώσατε τε αφήνει τις σκιές να διαβάζοντας ένα βιβλίο, λουφάξουν. Τολμώστείλτε το ντας, τέλος, να προβάκείμενό σας λει τους μώλωπες και (το πολύ 700 τα γδαρσίματα, τις ενολέξεις) στο χές, τις απώλειες και τα smatzorou@ ιστορικά λάθη, προefsyn.gr σπαθεί να διατηρήσει στη μνήμη, κόντρα στον αφανισμό και στην καταστροφή, ό,τι σαν δεύτερη ευκαιρία μπορεί να αντέξει μέσα στον χρόνο. * Δασκάλα, συγγραφέας, ποιήτρια
Η ΑΡΧΑΙΑ ΦΙΛΟΣΟΦΙΑ τού ουάμπι σάμπι («η ομορφιά της ατέλειας» στα ιαπωνικά) είναι ένας παραδοσιακός, φιλοσοφικός και προσωπικός τρόπος ζωής και σκέψης γύρω από τη ζωή. Ο Νομπούο Σουζούκι είναι και ο ίδιος φιλόσοφος και έχει γνωρίσει αρκετά καλά τον σύγχρονο δυτικό τρόπο ζωής, καθώς σπούδασε τέχνη και λογοτεχνία στην Ευρώπη. Πριν από δύο χρόνια (μεταφράστηκε στα ελληνικά από την Τιτίνα Σπερελάκη και κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Πατάκη πριν από δύο μήνες) ο ίδιος θέλησε να μας προτείνει έναν πιο «ανατολικό» τρόπο θέασης του εαυτού μας, όπου «τίποτα δεν είναι τέλειο (και καλύτερα έτσι), τίποτα δεν είναι ολοκληρωμένο (καθώς πάντα εξελισσόμαστε) και τίποτα δεν είναι παντοτινό (η εφήμερη φύση ανθρώπων και πραγμάτων είναι που τους δίνει αξία)». Το ουάμπι σάμπι είναι μια διαφορετική φιλοσοφία, απομακρυσμένη από έναν κόσμο που αναζητά μόνο την τελειότητα σε όλα του τα επίπεδα (και είδαμε τ’ αποτελέσματα). Ειδικά σε αυτούς τους σκοτεινούς και βάναυσους καιρούς το βιβλίο αυτό μάς δίνει μια άλλη προοπτική, πιο ανθρώπινη.
● Νόρα Ράλλη