Περικλής Κοροβέσης 20.7.1941 - 11.4.2020 by Εφημερίδα των Συντακτών

8σέλιδο

αφιέρωμα

Η «ΕΦΗΜΕΡΊΔΑ των Συντακτών» αποχαιρετά τον Περικλή Κοροβέση, έναν άνθρωπο που ήθελε να σκέφτεται, να γράφει και να πράττει ελεύθερα και ο οποίος συμμετείχε εξαρχής στο ανεξάρτητο εγχείρημά μας με τη στήλη του που ο ίδιος ονόμασε συμβολικά «Στο κέντρο του περιθωρίου». Ο Περικλής δεν ήταν απλώς διανοούμενος, στοχαστής, συγγραφέας. Ηταν και άνθρωπος της δράσης. Δεν δίστασε ποτέ να ενδιαφερθεί για τους συνανθρώπους του, να ενταχθεί πολιτικά και να παλέψει για τις ιδέες του. Εχουν γραφτεί πολλά για τη ρηξικέλευθη συνεισφορά του στην πολιτική, στα γράμματα, στην τέχνη, στον πολιτισμό. Σήμερα θέλω να τον αποχαιρετήσω, αποτίοντας φόρο τιμής για την ανυπέρβλητη, κατά τη γνώμη μου, προσφορά του στον αγώνα κατά της δικτατορίας και του φασισμού με τη μαρτυρία του κατά της χούντας. Αυτή η θαρραλέα καταγγελία του -σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο- των άγριων βασανιστηρίων στα οποία υποβάλλονταν όσοι συμμετείχαμε στην αντίσταση κατά της δικτατορίας ήταν μια κορυφαία πράξη, την οποία ευτυχώς ο Περικλής διέσωσε με τη μορφή του βιβλίου του «Ανθρωποφύλακες» και την άφησε παρακαταθήκη στις επόμενες γενιές. Αυτή η μαρτυρία του θα έπρεπε να διδάσκεται εδώ και χρόνια στα σχολεία και τα πανεπιστήμιά μας ως ύψιστο μάθημα δημοκρατίας. Και με αυτήν ο Περικλής Κοροβέσης έχει καταγραφεί ανεξίτηλα στη σύγχρονη ελληνική ιστορία. ΝΊΚΌΛΑΣ ΒΌΥΛΕΛΗΣ

«ΕΦ.ΣΥΝ.» / Γ. ΤΣΙΑΡΑΣ

Για τον Περικλή

Περικλής Κοροβέσης 20.7.1941 - 11.4.2020

ίδιος ο Περικλής, με αφορμή την υποψηφιότητά του στις βουλευτικές εκλογές του 2007 με τον ΣΥΡΙΖΑ, είχε γράψει στο βιογραφικό του σημείωμα, δίπλα από τη φωτογραφία του: «∆ημιουργήθηκε από τους γονείς του και ύστερα από εννιάμηνη κύηση γεννήθηκε στο Αργοστόλι Κεφαλληνίας, το 1941. Αυτό ήταν και η μεγαλύτερη επιτυχία της ζωής του, που πέρασε απαρατήρητη λόγω των φασιστικών βομβαρδισμών του νησιού. Από μικρός είχε την τάση να χαζεύει και να ασχολείται με πράγματα που ελάχιστα ώς καθόλου ενδιέφεραν τους άλλους. Και αυτό φαίνεται να διαμόρφωσε το υποσυνείδητό του γιατί το ίδιο κάνει και τώρα. Γράφει βιβλία, άλλοτε λογοτεχνικά, άλλοτε θεατρικά, άλλοτε παιδικά και άρθρα που βρίσκουν φιλόξενη στέγη στην “Ελευθεροτυπία”, στην “Εποχή”, και

στο “∆ίφωνο”. Οταν είναι μεθυσμένος ενοχλεί τους θαμώνες του μαγαζιού, απαγγέλλοντας δικά του ποιήματα, αλλά το ανέχονται γιατί έχει γράψει το πρώτο αντιχουντικό βιβλίο, τους “Ανθρωποφύλακες” που κυκλοφόρησε παράνομα στην Ελλάδα και νόμιμα στο εξωτερικό, το 1969. Εχει κάνει και κάτι σπουδές, Θέατρο με τον ∆ημήτρη Ροντήρη, Σημειολογία με τον Ρολάν Μπαρτ και παρακολούθησε μαθήματα του Βιντάλ Νακέ, Μαρσέλ Ντετιέν, Κορνήλιου Καστοριάδη και άλλων στο Παρίσι, “που του χρησίμεψαν για να γεμίζουν το βιογραφικό του στα αυτιά των βιβλίων του”» σημειώνει. Ηθελε να γίνει ηθοποιός. Από μικρή ηλικία μετείχε στο μαχητικό δημοκρατικό κίνημα της Αριστεράς, ενώ επί χούντας φυλακίστηκε, βασανίστηκε φριχτά και εξορίστηκε. Εγραψε πολλά βιβλία («Ανθρωποφύλακες», «Αριστερή Ανακύκλωση», «Παράπλευρες καθη-

μερινές απώλειες», «Γυναίκες ευσεβείς του πάθους», «Η πολιτική βία είναι πάντοτε φασιστική», «Στο κέντρο του περιθωρίου» κ.ά.), καθώς και θεατρικά («Tango Bar») αλλά και παιδικά αναγνώσματα («Η συνέλευση των ζώων»). Το 1998 εκλέχτηκε δημοτικός σύμβουλος στον ∆ήμο Αθηναίων, με τον συνδυασμό του Λέοντα Αυδή (ΚΚΕ). Το 2007 εκλέχτηκε βουλευτής Α' Αθηνών με τον ΣΥΡΙΖΑ, απ’ όπου αποχώρησε το 2009. Μετείχε στη ∆ιαρκή Επιτροπή Μορφωτικών Υποθέσεων της Βουλής και ήταν μέλος της ∆ιπλωματικής Αντιπροσωπείας για τη φιλία και συνεργασία με τα Κοινοβούλια των Γεωργίας, Νότιας Αφρικής και Σουηδίας. Μετείχε ενεργά στην «Εφημερίδα των Συντακτών» από την αρχή της δημιουργίας της και αρθρογραφούσε κάθε Σάββατο (τελευταίο κείμενο 7 Μαρτίου 2020).

Περικλής Κοροβέσης 1941-2020

Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ Μ. Δευτέρα 13 Απριλίου 2020

Aγέρωχος, ανεξάρτητος, ευγενής,

ζωή του -έλεγε ο ίδιος- ήταν γεμάτη, παρότι την πέρασε σε απερίγραπτη φτώχεια. Ενας πνευματικός άνθρωπος, που πάλευε έως το τέλος για το μεροκάματο. Λίγους τέτοιους ανθρώπους συναντάμε στη ζωή μας όσοι στεκόμαστε τυχεροί. Πότε πρόλαβε να διαβάσει, να γράψει, να ταξιδέψει, να αγαπήσει, να ερωτευτεί, όπως οφείλει να κάνει ένας άνθρωπος των γραμμάτων και της τέχνης; Και όμως ο Περικλής, κινούμενος διαρκώς στα όρια της ανέχειας, πρόλαβε· κατόρθωσε να ανακαλύψει τον εαυτό του και τον κόσμο, χτίζοντας μια γερή και σπάνια προσωπικότητα, γεμάτη φίλους και τραγούδια, γοητευμένος από την Αριστερά, σαγηνευμένος από την αντιστασιακή δράση των ανθρώπων κατά των λογής τυράννων. Για ηθοποιός ξεκίνησε, τυραννοκτόνος έγινε, αφού με το βιβλίο του «Οι ανθρωποφύλακες» (1969) ξεγύμνωσε και εξευτέλισε τη χούντα των συνταγματαρχών. Είχε προηγηθεί η παράνομη έξοδός του από τη χώρα το 1968 μαζί με την Κίττυ Αρσένη και η κατάθεση στο Συμβούλιο της Ευρώπης για τη φρίκη στα κολαστήρια της χώρας. Η κατάθεση αυτή, μαζί και οι χειρόγραφες σημειώσεις του αποτέλεσαν το υλικό για το βιβλίο που εκδόθηκε την επόμενη χρονιά -και όπως είναι γνωστό έκανε πάταγο. Ο Περικλής Κοροβέσης δεν επαναπαύθηκε στην απρόσμενη γι' αυτόν επιτυχία του βιβλίου. (Να πω εδώ δυο λόγια για τη γραφή του: απέριττη, λιτή, συναισθηματικά ουδέτερη -λες και κάποιος τρίτος περιέγραφε τα βασανιστήρια που ο ίδιος υφίστατο!). Οποιος διαβάσει το βιβλίο και δεν μείνει άφωνος, σημαίνει ότι δεν το διάβασε. Στο αμέσως επόμενο πειραμα-

τίστηκε σε πρωτοποριακά είδη γραφής, επηρεασμένος βαθύτατα από τη θητεία του στις παραδόσεις των Γάλλων διανοουμένων Βιντάλ Νακέ και Ρολάν Μπαρτ στο Παρίσι, όπου μαζί με άλλους αντιστασιακούς είχε βρει καταφύγιο -φυσικά το αναγνωστικό κοινό δεν ανταποκρίθηκε. Ηθελε ακόμη να τρέφεται από μύθους και «ιερά τέρατα» της Αριστεράς -ο Περικλής δεν τους έκανε το χατίρι. Λοιπόν, γι' αυτόν τον άνθρωπο θέλω, τρέμοντας, να μιλήσω, έναν άνθρωπο που αρνήθηκε δόξα και πολιτικά αξιώματα και τάχθηκε ατράνταχτα στο πλευρό του απλού λαού· ο ίδιος ανδρώθηκε στις φτωχογειτονιές του Πειραιά, όπου κατέφυγε η οικογένεια από το Αργοστόλι, αρχές της δεκαετίας του '50. Λοιπόν, ξαναλέω -και θα το λέω συνεχώς- δεν έχω γνωρίσει πιο άδολο, πιο ευγενή και πιο γαλήνιο άνθρωπο στη ζωή μου, έναν πραγματικό αριστερό δηλαδή -και το λέω χωρίς κόνξες και τσιριμόνιες. Τον διέκρινε μια καταγωγική, λες, ευγένεια, ένας ευρωπαϊκός πολιτισμός, μια παραδοσιακή ελληνική κουλτούρα κι ένας διάχυτος ερωτισμός, δομημένος σε έναν εντυπωσιακό κοσμοπολιτισμό. Ποιο ήταν το απόσταγμα όλων αυτών; Μια απερίγραπτη ανεξικακία, μια απέραντη αγάπη για την παρέα και τις γυναίκες, για τους απλούς εργαζόμενους και όλες τις μειοψηφίες, που διεκδικούσαν την ισότιμη παρουσία τους στην κοινωνία [στις κοινωνίες όλου του κόσμου]. Αγαπούσε τον κόσμο και ο κόσμος τού το ανταπέδιδε -τον αγαπούσε κι αυτός. Ακόμη: ένα υψηλό ήθος, μια αφοπλιστική ευγένεια. Βρέθηκαν πολλοί να τον ειρωνευτούν για μια δήθεν αθυροστομία του [αφορά κυρίως λέξεις και εκφράσεις που σχετίζονται με τα γεννητικά όργανα των δύο φύλων]. Ο Περικλής ήξερε ότι δεν υπάρχει χυδαία γλώσσα αλλά χυδαίοι άνθρωποι και ότι αυτοί που κρύβονται πίσω από γλωσσικούς καθωσπρεπισμούς είναι οι χειρότε-

ροι υποκριτές και οι πραγματικά ανήθικοι -τίποτα στο ανθρώπινο σώμα δεν είναι ανήθικο, έλεγε. Ο Περικλής γνώριζε επίσης καλά ότι μπορείς να αφαιρέσεις από έναν λαό τη γλώσσα του και να τον υποδουλώσεις, δεν μπορείς όμως ποτέ, κανείς δεν μπορεί, να του αφαιρέσεις τη μουσική του, τα τραγούδια του και τους χορούς του, όλα εκείνα δηλαδή που συνέχουν τον λαό στα βαθύρριζα πρωτοεπικοινωνιακά του παιγνιδίσματα. Η χαρά του ήταν όταν ερχόταν σε κέφια και άρχιζε να τραγουδά αλλά και να χορεύει -λιτές και οι ορχηστικές του κινήσεις, όπως όλη του η ζωή, ενώ στο τραγούδι ήταν αρκετά φάλτσος, αλλά κανέναν δεν πείραζε αυτό του το «μειονέκτημα».

Πανανθρώπινος Είχε στο μυαλό του μια ανθρωπότητα παλλόμενη, απελευθερωμένη από δογματισμούς και δεισιδαιμονίες, από σεξουαλικούς καταναγκασμούς και σκοταδιστικές θρησκείες, μια ανθρωπότητα ερωτική, παίζουσα, ορχούμενη. Ηξερε βέβαια ότι αυτή η ανθρωπότητα δεν υπάρχει, την οικοδομούσε όμως μέσα του, με τους φίλους του, με τη δική του μουσική -του άρεσαν τα ρεμπέτικα, τα κεφαλονίτικα, τα δημοτικά αλλά και η ροκ εκδοχή της. Πανανθρώπινος, είπαμε. Και όμως, σε αυτόν τον άνθρωπο η επίσημη [η κυβερνώσα] Αριστερά δεν φέρθηκε με τον καλύτερο τρόπο. Δεν είναι της στιγμής βέβαια, αλλά αυτή η Αριστερά έδειξε δυσφορία για όλους που ξεχώρισαν από τα σπλάχνα της, αλλά, τι να κάνουμε, ήσαν παρεκκλίνοντες και έξω από κομματικές ντιρεκτίβες και κυβερνητικές πλέον επιλογές, που δεν είχαν και τόση σχέση με την κοινωνία που έθρεφε τον Περικλή και τους φίλους του -αν και είναι γνωστή η στάση της Αριστεράς απέναντι σε εξέχοντα μέλη της, επιμένω, δεν είναι της στιγμής. Θλίψη μόνο προκαλούν οι προσπάθειες ενίων της Αριστεράς να τον εξουδετερώσουν αποκαλώντας τον οινόφλυγα, π.χ., ή αρειμάνιο καπνιστή και άλλα [τιποτένια]. (Μου τηλεφωνεί τώρα δε φίλη για να εκφράσει τα [ειλικρινή της] συλλυπητήρια. «Μήπως έφταιξε ότι έπινε και κάπνιζε τόσο;». Απαντώ κάπως απότομα: «Αυτό τον κράτησε τόσα χρόνια στη ζωή και ας

ακούγεται αυτό αντιεπιστημονικό».) Μας ενδιαφέρει εδώ ο άνθρωπος, ο δημιουργός, αυτός που προσέφερε στην πατρίδα του, όσο κι αν αυτή η πατρίδα ήταν αφιλόξενη, ακόμη και εχθρική απέναντί του, μια πατρίδα που οι εξουσιαστικοί και τυραννικοί μηχανισμοί της λύσσαξαν να τον εξοντώσουν, να τον αφανίσουν φυσικά. Και όμως, μιλούσε με γαλήνη, κατανόηση και φυσικότητα, με χιούμορ και αυτοσαρκασμό για όλους που τον κυνήγησαν και τον βασάνισαν. Νομίζω ότι ξέρω πού οφείλεται αυτή η μακροθυμία του και αυτή του η ευπρεπής τάση να συγχωρεί: στο ότι είχε αντικρίσει με οξύνοια, και χωρίς να τρομάξει, την τραγική φύση του ανθρώπου και στο ότι ήθελε να γίνει ο άνθρωπος όντως άνθρωπος, να ανακαλύψει από μόνος του ποιος είναι και όχι να «μάθει» κατόπιν παραγγελίας. Εγραψε ένας αναγνώστης: «Ηταν υπέροχος, αγέρωχος, κοφτερός και τρυφερός». Κι ένας άλλος: «Θα θυμόμαστε πάντοτε τη στάση του και τη συμπεριφορά του, την αταλάντευτη γραμμή του, το ήθος του· η παρουσία του είναι σημείο αναφοράς, που θα καθορίσει την πορεία ζωής των νέων γενιών». Με τους αναγνώστες είμαστε και όχι με τους επίσημους μνημοσυνογράφους. Αντίο, καλέ μας Περικλή. Ησουν σπάνιος άνθρωπος. Τιμή μας που μας δέχτηκες ως φίλους. Αντίο, αριστοκράτη της αναρχικής Αριστεράς. Αντίο, αγαπημένε των πολλών. ΓΙΩΡΓΟΣ ΣΤΑΜΑΤΟΠΟΥΛΟΣ

Μ. Δευτέρα 13 Απριλίου 2020 Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Αφιέρωμα

τρυφερός, οξύνους Με την οικογένειά του

Με τον αδελφικό του φίλο Γιώργο Βότση

Γιατί σε μένα; Καρέκλες τρίζουν... ►► Του ΓΙΑΓΚΟΥ ΑΝΔΡΕΑΔΗ

Με τη Μαρία του

Γιατί σε μένα; Καρέκλες τρίζουν... Γράφουμε για τους νεκρούς που αγαπήσαμε Για τον Περικλή Γράφουμε για τους νεκρούς που αγαπήσαμε γιατί έγιναν έμβρυα που μας ζητούν να ξαναγεννηθούν στα δάκρυά μας. Γράφουμε για τους νεκρούς που αγαπήσαμε γιατί μας ζητούν να μιλήσουμε χωρίς τα δάκρυα του φόβου που είναι εγωισμός. Μόνο με ένα χάδι στο μέτωπο Στοργικοί γονείς που καμαρώνουν τα μωρά τους Καθώς κάνουν αδέξια τα πρώτα τους βήματα στην άλλη ζωή.

Περικλής Κοροβέσης 1941-2020

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ M. Δευτέρα 13 Απριλίου 2020

➊ Η συνέντευξη-

►► Του ΔΗΜΗΤΡΗ ΨΑΡΡΑ

Το κείμενο που ακολουθεί γράφτηκε για την εκδήλωση που οργάνωσε ο Περικλής Κοροβέσης στις 30 Δεκεμβρίου 2019, με αφορμή την επετειακή επανέκδοση του εμβληματικού του βιβλίου «Ανθρωποφύλακες». Πρόκειται για την προσωπική μαρτυρία του Κοροβέση για το απάνθρωπο χουντικό καθεστώς, βασισμένη σε όσα κατέθεσε στο Συμβούλιο της Ευρώπης για τα βασανιστήρια που υπέστη. Είχαν περάσει 50 χρόνια από την πρώτη έκδοση. Αρχικά κυκλοφόρησαν μόλις 25 πολυγραφημένα αντίτυπα που τύπωσε ο ίδιος ο συγγραφέας σε πολύγραφο στη Γενεύη. Πολύ γρήγορα, όμως, κυκλοφόρησε – τυπωμένο πια– παράνομα στην Ελλάδα, ενώ ακολούθησαν μεταφράσεις σε πολλές γλώσσες και εκδόσεις σε πολλές χώρες. Η μαρτυρία αυτή, που θεωρείται πλέον κλασικό κείμενο, συντέλεσε αποφασιστικά στην καταδίκη της χούντας από το Συμβούλιο της Ευρώπης και υποχρέωσε τον δικτάτορα Παπαδόπουλο να αποσύρει τη χώρα μας από τον διεθνή αυτόν οργανισμό. Επειδή παρουσιάζουμε το έργο ενός ανθρώπου (και) του θεάτρου, θα μιλήσω για τρεις σκηνές που σχετίζονται με τους «Ανθρωποφύλακες»:

καταγγελία του Π. Κοροβέση στο αμερικανικό περιοδικό «Look» για τα βασανιστήρια στην Ελλάδα

➋ Η μαρτυρία του Περικλή στο γαλλικό περιοδικό «L'Express» ➌ Οι δηλώσεις του Παπαδόπουλου για τη συνέντευξη του Κοροβέση στο περιοδικό «Look» σε ομογενειακή εφημερίδα (9.6.1969)

Ιδού ο άνθρωπος ΣΚΗΝΗ 1η: 1969 Στις 7 Ιουνίου ο δικτάτορας Παπαδόπουλος δίνει συνέντευξη Τύπου μέσα σε ένα ιδιαίτερα φορτισμένο περιβάλλον. Ανακοινώνει ότι συνελήφθησαν 15 απόστρατοι αξιωματικοί με την κατηγορία ότι σχεδίασαν αντικυβερνητική κίνηση και παραπέμπονται στο στρατοδικείο. Ανακοινώνει επίσης ότι απέδρασε ο Αλέκος Παναγούλης. Και όμως, σ’ αυτή τη συνέντευξη Τύπου, με τόσο σημαντικά θέματα, εκείνο που ένοιαζε τον Παπαδόπουλο ήταν να δι-

αψεύσει τη μαρτυρία του Κοροβέση για τα βασανιστήρια, η οποία μόλις είχε δει το φως της δημοσιότητας στο αμερικανικό περιοδικό «Look». Στην αρχή κατηγόρησε ως ψυχοπαθή τον Κοροβέση και κατήγγειλε το περιοδικό που φιλοξένησε τη μαρτυρία του: «Διερωτώμαι μήπως είχε δίκαιον πριν από χρόνια κάποιος Αγγλος πρωθυπουργός, όταν εχαρακτήριζε τον Τύπον ως πόρνην, όταν σήμερον ημείς, οι οποίοι επιθυμούμεν να χαρακτηριζόμεθα ως πολιτισμένη ανθρωπότης αποδεχόμεθα τας πλέον ευφαντάστους και κακοήθεις συκοφαντίας τας οποί-

ας θα ημπορούσε να κατασκευάσει εις τον εγκέφαλόν του ένας ψυχοπαθής με πιστοποιητικόν νοσοκομείου ως ψυχοπαθούς και με τας οποίας ημείς ερχόμεθα να “διαφωτίζωμεν” δέκα εκατομμύρια αναγνωστών εις τον κόσμον». Και στη συνέχεια, ο δικτάτορας κάλεσε τους συντάκτες του περιοδικού και τον ίδιο τον Κοροβέση να ελέγξουν μόνοι τους την ακρίβεια της καταγγελίας για βασανιστήρια: «Τους καλώ, με εξουσιοδοτημένον αντιπρόσωπόν των, φέροντα εν συνοδεία και τον καταμηνυτήν, διά τον οποίον αναλαμβάνω και

την κάλυψιν της ελε της ασφαλείας του κ να επισκεφθούν την νήσουν την αλήθειαν εδημοσίευσαν, και το τους υπευθύνους των τας οποίας θα διαπισ εκτελέσω εις την Π ματος, αναλαμβάνω ευθύνην» («Νέα Πολ Φυσικά τίποτα απ Μόλις το περιοδικό δέχεται την πρόκλησ λος απέσυρε την προ γι’ αυτόν τόσο τραυμ

ΣΚΗΝΗ 2η: 1989 Είκοσι χρόνια από την έκδοση των «Ανθρωποφυλάκων» ΔΥΟ ΜΕΡΕΣ ΜΕΤΑ τη δολοφονία του Παύλου Μπακογιάννη, τον Σεπτέμβρη του 1989, η εφημερίδα «Εθνος» κυκλοφορεί με το πρωτοσέλιδο «Ιδού ο δολοφόνος», φωτογραφίζοντας ως εκτελεστή τον Κοροβέση. Ενδιαφέρον εδώ έχει το πώς περιγράφεται η δράση του, προκειμένου να γίνει πιστευτή η περιγραφή: «Το μεγάλο συμβόλαιο Παύλος Μπακογιάννης κλείστηκε στην Αθήνα πριν από πενήντα μέρες περίπου από Ελληνα διανοούμενο, βασικό στέλεχος των τρομοκρατών, όπως τουλάχιστον φέρεται στα αρχεία τεσσάρων μυστικών υπηρεσιών. Ο εν λόγω συμβολαιογράφος ξεμύτησε από το καβούκι του και ήρθε στην Αθήνα από τη Σουηδία, όπου διαμένει τα τελευταία χρόνια. Η Ιντερπόλ ενημέρωσε τις ελληνικές αρχές με επείγον και άκρως απόρρητο προφορικό, όπως γίνεται σε παρόμοιες περιπτώσεις, σήμα, ότι ο βασικός ύποπτος που παρακολουθείται από τις δολοφονίες Γουέλς και Μάλλιου μετακινείται προς Αθήνα για μεγάλο πολιτικό συμβόλαιο. Ενημέρωσε η Ιντερπόλ ότι το πρόσωπο αυτό, το οποίο παρακολουθούσαν η CIA, οι Σουηδικές και Γαλλικές υπηρεσίες

πληροφοριών και υποτίθεται η ΚΥΠ θα είχε επαφές με πρόσωπα πολιτικά για την ολοκλήρωση του συμβολαίου» (29.9.1989). Το δημοσίευμα ανέφερε επίσης ότι η αποκάλυψη προέρχεται «από υπηρεσίες του εξωτερικού και είναι διασταυρωμένη από ελληνική υπηρεσία». Ο πυρήνας της πληροφορίας δεν ήταν άλλος από τη σύνδεση της συγγραφής των «Ανθρωποφυλάκων» με την εκτέλεση ενός Αμερικανού πράκτορα, του Γουέλς, και ενός βασανιστή, του Μάλλιου. Ποιος άλλος εκτός από ένα θύμα βασανιστηρίων θα είχε λόγους να στραφεί κατά ενός βασανιστή; Αυτός ήταν ο άθλιος συλλογισμός των υποβολέων. Είναι γνωστό ότι η άμεση αντίδραση του Κοροβέση, ο οποίος την ίδια μέρα υπέβαλε μήνυση στους υπεύθυνους της εφημερίδας και ενημέρωσε σχετικά τον Τύπο και τα πολιτικά κόμματα, εξουδετέρωσε τη δήθεν αποκάλυψη και υποχρέωσε την εφημερίδα σε μια γελοία αναδίπλωση, με την απόπειρα να διαψεύσει ότι το ρεπορτάζ φωτογράφιζε αυτόν. Τι κρατάω απ’ αυτήν τη σκηνή; Μα ότι είκοσι χρόνια μετά την πρώτη τους έκδοση,

Η υπόδειξη του Κοροβέση ως εκτελεστή του Παύλου Μπακογιάννη (29.9.1989)

Η συνέχεια της αθλιότητας από την ίδια εφημερίδα (1.10.1989)

οι «Ανθρωποφύλακες» εξακολουθούσαν να ενοχλούν τις μυστικές υπηρεσίες, αλλά και τα φερέφωνά τους στον χώρο των μέσων

ενημέρωσης. Από την άλλη μεριά, ακόμα τότε δεν είχε ξεκινήσει ο εξωραϊσμός της χούντας από το ρεύμα των λεγομένων ανα-

Μ. Δευτέρα 13 Απριλίου 2020 Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Αφιέρωμα

ΣΚΗΝΗ 3η: 2019 Πενήντα χρόνια από την έκδοση των «Ανθρωποφυλάκων»

ευθερίας του και και τα έξοδά του, ν χώραν, να ερευαν αυτών τα οποία ους υπόσχομαι ότι ν τυχόν αληθειών στώσουν, θα τους Πλατείαν Συντάγων απολύτως την λιτεία», 8.6.1969). π’ αυτά δεν έγινε. ό ανακοίνωσε ότι ση, ο Παπαδόπουοσφορά. Και ήταν ματική η υπόθεση

Ο δικτάτορας κάλεσε τους συντάκτες του αμερικανικού περιοδικού «Look» και τον ίδιο τον Κοροβέση να ελέγξουν μόνοι τους την ακρίβεια της καταγγελίας για βασανιστήρια, αλλά μόλις το περιοδικό ανακοίνωσε ότι δέχεται την πρόκληση, ο Παπαδόπουλος απέσυρε την προσφορά

θεωρητών ιστορικών και η μνήμη από την εφτάχρονη τυραννία ήταν ακόμα νωπή. Ετσι, δεν βρέθηκε ούτε ένα μέσο ενημέρωσης ούτε ένας πολιτικός που να μη διαμαρτυρηθεί για την αθλιότητα. Σημάδι εκείνων των καιρών. Λίγες μέρες αργότερα και ενώ η εφημερίδα ψέλλιζε ακόμα αμήχανες δικαιολογίες, δημοσιεύτηκε στο «Εθνος» ένα μικρό κείμενο υπέρ του Κοροβέση από τον Βασίλη Ραφαηλίδη. Ε λοιπόν, στο κείμενο αυτό, ο χρονογράφος της εφημερίδας, προκειμένου να παρασταθεί στον Κοροβέση θυμίζει το πέρασμά του από το μπουντρούμι της Μπουμπουλίνας, όπου τον είχε συναντήσει, κρατούμενος κι αυτός της χουντικής Ασφάλειας. «Η χούντα μάς συνέλαβε τον Οκτώβρη του 1967, την ίδια μέρα νομίζω», έγραφε ο Ραφαηλίδης. Και συνέχιζε: «Στο μπουντρούμι της οδού Μπουμπουλίνας, είδα για πρώτη φορά τον Περικλή λιωμένο στο ξύλο. Στις δεκαπέντε μέρες που μείναμε εκεί, τον έπαιρναν κάθε μέρα στην ταράτσα, όπου και τα σύνεργα του βασανιστηρίου και κάθε μέρα μάς τον παρέδιδαν στο μπουντρούμι για να τον περιθάλψουμε». Και παρακάτω: «Εκεί, στο πλήρες σκότος και χωρίς να ’χουμε καμιά

ώστε δεν περιέλαβε τη συνέντευξη στους τόμους του «Πιστεύω», όπου συγκέντρωνε ο προπαγανδιστικός μηχανισμός της χούντας τις σοφίες του αρχηγού της. Τι κρατάω απ’ αυτήν τη σκηνή; Μα ότι ο δικτάτορας πάσχιζε όπως όπως να διαψεύσει το γεγονός ότι το καθεστώς της 21ης Απριλίου στηριζόταν στη χρήση των βασανιστηρίων. Ακόμα, δηλαδή, και σε ένα τέτοιο καθεστώς αυθαιρεσίας, ανοιχτής βίας και τρομοκρατίας, η άσκηση βασανιστηρίων υπήρξε αξεπέραστο ταμπού και η μαρτυρία του Κοροβέση ανυπόφορη.

συνείδηση αν είναι μέρα ή νύχτα, ο Περικλής έλεγε ακατάπαυστα ανέκδοτα (αφηγείται μ’ έναν απίθανο τρόπο) και έσκαζε πρώτος στα γέλια, όντας ακόμα μισοπαράλυτος απ’ τα τρομερά βασανιστήρια, που τα γνωρίζετε ίσως κι εσείς από το εκπληκτικό του βιβλίο “Ανθρωποφύλακες”». Το σημείωμα του Ραφαηλίδη τέλειωνε με μια ευθεία βολή στο πρωτοσέλιδο της εφημερίδας: «Ελα διάολε, τι μας έμελλε να ακούσουμε! Φίλε Περικλή είμαι και τώρα μαζί σου. Κι ελπίζω κάποτε να δω σε κανένα πρωτοσέλιδο “Ιδού ο άνθρωπος”» (3.10.1989). Η εφημερίδα δεν παρέλειψε βέβαια να βάλει ένα εισαγωγικό, με το οποίο υπονόμευε το κείμενο του συνεργάτη της, λέγοντας ότι «ο κ. Ραφαηλίδης περιορίζεται στο να περιγράψει τον κ. Κοροβέση για την αντιστασιακή του δραστηριότητα στο διάστημα της δικτατορίας». Εμείς κρατάμε ότι οι «Ανθρωποφύλακες» αποτέλεσαν τότε για τον Κοροβέση την αιτία για την τρομερή επίθεση που δέχτηκε –με ευθεία απειλή για τη ζωή του– αλλά ταυτόχρονα στάθηκαν και ασπίδα για την άμεση αποκατάστασή του.

Η ΧΡΗΣΗ των βασανιστηρίων έχει πάψει προ πολλού να αποτελεί ταμπού για τις κυβερνήσεις, όχι στον εξωτικό Τρίτο Κόσμο, αλλά στην πολιτισμένη και δημοκρατική Δύση. Δεν είναι μόνο οι Ηνωμένες Πολιτείες του Μπους που μπήκαν στον ίλιγγο της μάχης κατά του εσωτερικού εχθρού με όλα τα μέσα μετά την 11η Σεπτεμβρίου του 2001. Οπως αποδεικνύεται από την καθημερινή ανάγνωση των ειδήσεων από όλο τον κόσμο, το φαινόμενο είναι εξαπλωμένο σε πρωτόγνωρη κλίμακα, χωρίς μάλιστα να προκαλεί πλέον αποτροπιασμό ούτε καν έκπληξη στον λεγόμενο μέσο πολίτη. Πήραμε άλλωστε κι εδώ στην Ελλάδα αμέσως μέρος στην παγκόσμια εκστρατεία με τις ανορθόδοξες μεθόδους που χρησιμοποιήθηκαν κατά του εσωτερικού εχθρού το καλοκαίρι του 2002 από τον τότε και σημερινό υπουργό Δημόσιας Τάξης. Ακόμα και μετά τη φρίκη που προκάλεσαν οι αποκαλύψεις για το Αμπού Γκράιμπ ή για το Γκουαντάναμο και παρά το γεγονός ότι κάποια στιγμή ο πρόεδρος Ομπάμα υπέγραψε τον Ιανουάριο του 2009 διάταγμα, σύμφωνα με το οποίο απαγορεύτηκε στη CIA η κράτηση «υπόπτων» επ’ αόριστον και η ανάκριση κρατουμένων με άλλα μέσα από εκείνα που προβλέπει το Στρατιωτικό Εγχειρίδιο, η κατάσταση δεν φαίνεται να αλλάζει. Μπορεί να διαμαρτύρονται οι διεθνείς οργανώσεις ανθρωπίνων δικαιωμάτων, μπορεί να πληθαίνουν οι θεσμικές αντιδράσεις ακόμα και στο εσωτερικό των Ηνωμένων Πολιτειών, όπως συνέβη με την έκδοση του Πορίσματος της Ειδικής Εξεταστικής Επιτροπής της Γερουσίας το 2014, αλλά τα βασανιστήρια έχουν επιστρέψει για τα καλά στον πόλεμο κατά της σκοτεινής τρομοκρατίας. Το αποδεικνύει η σχετική επιστημονική βιβλιογραφία που έχει πραγματικά ξεπεράσει κάθε προηγούμενο, και στην καλύτερη περίπτωση προσπαθεί να πείσει ότι τα βασανιστήρια δεν είναι αποτελεσματική μέθοδος ανάκρισης. Υπάρχει και κάτι χειρότερο. Ζούμε μια περίοδο εξοικείωσης με τη σαδιστική πλευρά των βασανιστηρίων ως λαϊκό θέαμα, κάτι που νομίζαμε ότι είχε αρχίσει να εξαλείφεται από την περίοδο του Μεσαίωνα. Το λεγόμενο «torture porn», η πορνογραφία των βασανιστηρίων, έχει εξαπλωθεί στον κινηματογράφο και στην τηλεόραση, ενώ υπάρχουν δημοφιλείς τηλεοπτικές σειρές, όπως το «Blacklist» ή το «Homeland», στις οποίες παρουσιάζονται οι βασανιστές ως θετικοί ήρωες, χωρίς να συγκαλύπτεται καθόλου η απανθρωπιά της συμπεριφοράς τους.

Η επετειακή επανέκδοση των «Ανθρωποφυλάκων» και μερικές από τις μεταφράσεις που κυκλοφόρησαν την περίοδο της δικτατορίας, ξεκινώντας από τα γαλλικά...

...στα αγγλικά

...στα ελληνικά

...στα σουηδικά

...στα φινλανδικά

...στα νορβηγικά

...στα τουρκικά

■ Και ποια σχέση έχουν με όλα αυτά οι «Ανθρωποφύλακες»; Μα το κείμενο του Κοροβέση απογυμνώνει τα βασανιστήρια από όλη την επιτηδευμένη αίσθηση «αναγκαίου κακού» που προσδίδει στη βαρβαρότητα των βίαιων ανακριτικών μεθόδων η σύγχρονη εφαρμογή τους. Απ’ αυτή την άποψη, είναι ένα εξαιρετικά επίκαιρο έργο, όσο κι αν δεν θα το ’θελε αυτό κανείς από μας και πρώτος απ’ όλους ο Περικλής Κοροβέσης.

Περικλής Κοροβέσης 1941-2020

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ Μ. Δευτέρα 13 Απριλίου 2020

Αντιστάθηκε σε κάθε μορφή εξουσίας Η ΑΔΡΑΝΕΙΑ ροκανίζει το μέλλον. Είναι τίτλος βιβλίου του Περικλή, που σημαίνει, για να έχουμε μέλλον, πρέπει να σταθούμε όρθιοι, σπάζοντας τους αρμούς της ακινησίας κάθε μέρα. Ο Περικλής είναι πέτρα που έμεινε όρθια και δεν χορτάριασε. Εγινε γλυπτό της φύσης. Εγινε σφουγγάρι και ρούφηξε τη μνήμη και πέτρωσε. Και πείσμωσε. Και έγινε μνήμη ζωντανή που αντιστέκεται στη φθορά του χρόνου και σε κάθε μορφή εξουσίας. Εγινε αναφορά όχι μόνο για ό,τι έκανε με τους συντρόφους του αλλά για την ανάλωση της ζωής του να υπερασπίζεται ό,τι πίστεψε έως θανάτου. Εγινε «λαθρομετανάστης», γι' αυτό βρέθηκε στο πλευρό των μεταναστών κάθε κατηγορίας που είναι μία, των ανθρώπων που αναζητάνε το δικαίωμα, με τίμημα τον θάνατο, στη ζωή. Και ήξερε πως η αγάπη για τον θάνατο κάνει τον άνθρωπο αθάνατο, λέγοντας στους κανονικούς της υποταγής που «αγαπάνε τη δική τους πλαστική και πλασματική ζωή μέσα στην ψευδαίσθηση της πραγματικότητας που είναι εικονική και εκλαμβάνεται ως αληθινή, αφυπνιστείτε»... Ηρθε και ο τρομοκορονοϊός να ανατρέψει τον κοινωνικό εφησυχασμό και να βάλει τάξη σε όλα, με τον φόβο του θανάτου. «Υπάρχει όμως και το αντίδοτο που δεν μπορούν να το βρουν στα εργαστήρια οι επιστήμονες για

να συμβουλέψουν τους εντεταλμένους πολιτικούς να παραπλανήσουν παίζοντας τις ζωές μας» που έλεγε ο Περικλής. Είναι ο ιός της μνήμης που μένει ζωντανός και διά του αναστοχασμού ο έγκλειστος ένοικος θα βγει με τα χέρια του να σπάσει το καβούκι της ματαιότητας και να φωνάζει πως τίποτα δεν είναι μάταιο όταν ζούμε αληθινά. Με τον Περικλή παραδεχτήκαμε όταν ήρθαμε στα δύσκολα πως είναι προτιμότερο να αγωνίζεται κανείς ακόμα και μάταια παρά να ζει μάταια. «Ο θάνατος είναι μια απλή βραδιά. Εζησα την πλούσια φτώχεια μου. Δεν αγωνίστηκα με τα εικονίσματα του Μαρξισμού - Λενινισμού, αλλά με το όνειρο να αλλάξουμε τον κόσμο». Στο πρόσωπό του συναντήθηκαν και διασταυρώθηκαν γόνιμα πολλές ιδιότητες, γιατί δεν ήθελε να γίνει άνθρωπος χωρίς ιδιότητες. Κράτησε ζωντανό το συναίσθημα, τον φόβο που φοβήθηκε, αλλά το γέλιο και το κλάμα τα άφηνε να ομορφαίνουν τις ρυτίδες του προσώπου του. Το δάκρυ του περίσσευε. Δεν ήταν συνηθισμένος άνθρωπος με τη στάση ζωής του. Εσπαζε την κανονικότητα αυτή που ε πι καλούνται και θέλουν να μας φέρουν και να μας

Σκίτσο του Πέτρου Ζερβού (28/12/2019)

χρεώσουν οι κρατούντες όπου γης. Τον έρωτα τον ζούσε, δεν μπορούσε να κάνει το παραμικρό, αν δεν τον ωθούσε προς τα εμπρός με τη δύναμη των αντιθέτων ακόμα και στη σύγκρουση με τον θάνατο, καθότι ο έρωτας είναι ανίκητος και για μια στιγμή μπορεί να τον θανατώσει και... η επανάσταση χωρίς τον έρωτα δεν γίνεται, θα καταντήσει νεκρή εκσπερμάτωση. Ο Περικλής Κοροβέσης δεν είναι το χθες. Είναι ο νυν και αεί, είναι πρόγονος των αρχαίων ημών προγόνων. Θα ανακαλυφθεί ακόμα περισσότερο, ως άνθρωπος, ως συγγραφές, ποιητής, δημοσιογράφος και ως ακτιβιστής πολίτης του κόσμου. Δεν φοβόταν τις μειοψηφίες. Θεωρούσε πως είναι το αλάτι της γης και της ζωής. Και δεν τον ένοιαζε που δικαιώνονται εκ των υστέρων, αλλά γιατί ήταν απόβλητες και από τις οργανώσεις και τα κόμματα της Αριστεράς. Οταν σε συνέντευξή του είπε πως «η Αριστερά, αν δεν καθαρίσει με το παρελθόν, δεν έχει μέλλον», του ζητούσαν να ανακαλέσει ή να παραιτηθεί από βουλευτής του ΣΥΡΙΖΑ, ειδάλλως θα διαγραφεί. Είχε φάει την πετριά του Κεφαλονίτη απ' τη γέννησή του, το '41. Εγινε σεισμός στην Κολυμβήθρα στο σπίτι όπου τον βαφτίσανε. «Πιωμένοι ελαφρώς ήμασταν και ο πατέρας του καθηγητής είχε έρθει από την Αλεξάνδρεια». Μου το εξομολογήθηκε ο νονός του μια μέρα στον οδό του Μικελάκη Αβλιχού, ποιητή αναρχικού, που είχε λάβει μέρος στην Κομμούνα του Παρισιού το 1871, όταν παρουσιάζαμε τα βιβλία του στο Αργοστόλι. «Τον είπαμε Περικλή. Συμφώνησαν ο πατέρας και η μάνα του γιατί είχε απ' όταν γεννήθηκε κλέος, μέτωπο υψηλό σαν να φορούσε περικεφαλαία». Χρόνια ήταν στο «κέντρο του περιθωρίου». Οταν γινόταν κάτι τρέχαμε, συμμετείχαμε στις συλλογικότητες με πνεύμα αλληλεγγύης. Ενότητα και αγώνας για τον Περικλή δεν ήταν απλώς ένα σύνθημα. Το απέδειξε με τις επιλογές του τις πολιτικές και ας μην του βγήκαν. Στον πολιτισμό της κατανάλωσης και της βαρβαρότητας που παράγει η παγκοσμιοκρατία έλεγε όχι. Αποξενώνει και αλλοτριώνει τους ανθρώπους, γι' αυτό χρειάζεται διπλός αγώνας για τον εξανθρωπισμό του ανθρώπου και των κοινωνιών, έγραφε στην «Εφημερίδα των Συντακτών». Δεν έπαψε να καταγγέλλει τα σύγχρονα βασανιστήρια που συνεχίζονται δημοκρατικότατα επιστημονικώ τω τρόπω. Δεν είχε ξεχάσει το 1969, που συνέβαλε τα μέγιστα με τους «Ανθρωποφύλακες» και με την κατάθεσή του να καταδικαστεί η δικτατορία των συνταγματαρχών από το Συμβούλιο της Ευρώπης. Ο Περικλής δεν είναι παρελθόν, είναι ο νυν και αεί, ο αδελφός μου ο μεγάλος. ΔΗΜΗΤΡΗΣ ΠΑΠΑΧΡΗΣΤΟΣ

Αντίο καπετάνιε TO ΤΑΞΙΔΙ που μου είχες τάξει, φίλε Περικλή, τελικά το έκανες μόνος σου. ΜΟΝΟΣ, καλέ μου σύντροφε, όμως το δικό σου ταξίδι είναι πολύ πιο μακρινό από τη Σουηδία που θα πηγαίναμε μαζί για να γνωρίσεις το δεύτερο νεογέννητο εγγονάκι σου. Μυαλό νεανικό, επαναστατημένο κι ανυπόταχτο, μήπως διάλεξες την ελευθερία, λέω εγώ, να φύγεις τώρα, τούτες τις δύσκολες μέρες που υποφέρουμε όλοι έγκλειστοι και μόνοι; Σύντροφέ μου Περικλή, φτωχύναμε ακόμα περισσότερο τώρα που έφυγες κι εσύ... Θα είσαι μαζί με τον Μανώλη τον Γλέζο και θα τραγουδάτε μαζί τραγούδια επαναστατικά, όπως εκείνα που τραγουδούσαμε μαζί με την παλιοπαρέα στην Ακράτα τα καλοκαίρια στο μπαλκόνι σου, στο «Πειρατικό του Περικλή», κι ήσουν εσύ ο Καπετάνιος μας... Αντίο, Φίλε, φύτεψες μέσα μας τον σπόρο της επαναστατικότητας, της αφύπνισης, της αγωνιστικότητας και της κοινωνικής δικαιοσύνης και σου υποσχόμαστε τον σπόρο αυτόν να τον κάνουμε δέντρο ολάκερο. Σε καιρούς δύσκολους και σκοτεινούς θα είσαι ο φάρος μας και τα βιβλία σου θα είναι το λιμάνι μας. ΦΩΤΗΣ ΠΑΝΑΓΟΠΟΥΛΟΣ

Μας το ’σκασες ΑΝΤΙΟ ΠΕΡΙΚΛΗ ΜΟΥ. Αφήνω σε άλλους, παλαιότερους και ικανότερους εμού τις περιγραφές της πλούσιας αγωνιστικής σου δράσης - άλλωστε σε γνώρισα μόνο τα τελευταία χρόνια, χάρη στην άτιμη την «Εφ.Συν.» Ούτε ως συγγραφέα είμαι άξιος να σε «ζυγίσω» - αυτό θα το κάνει ο χρόνος, όχι οι φίλοι σου. Αυτό που θα μου μείνει εμένα, λοιπόν, ρε Περικλή, είναι κάτι απογεύματα στον «Τσέλιγκα», στη Ζωοδόχου Πηγής, παρέα με τον κολλητό σου τον Γιάννη Καλαϊτζή, που έφυγε πρώτος, να κατεβάζουμε τα τσίπουρα σαν νερό, να μιλάτε για γκόμενες και γ@μήσια και να πέφτουν τα πειράγματα και τα μπινελίκια βροχή... Διάβολε, τι απίθανο δίδυμο γερο-σάτυρων! Ο Μπουκόφσκι κι ο Βολίνσκι δεν πιάναν χαρτωσιά μπροστά σας! Πόσο συμπληρώνατε ο ένας τον άλλον! Ετσι θα σας θυμάμαι, κι όχι σαν τίποτε ιερά τοτέμ. Τελευταία φορά σε είδα το περασμένο φθινόπωρο, σε μια παράσταση των «Ανθρωποφυλάκων»: κουρασμένο, αλλά ευτυχισμένο, γιατί τόσοι νέοι άνθρωποι, που μόνο ακουστά είχανε τη χούντα, είχανε στήσει ουρά για να σου σφίξουν το χέρι. Μετά πήγαμε και φάγαμε, ήπιαμε, μιλήσαμε. Και τώρα μας το ’σκασες. Καλό κατευόδιο, λοιπόν. Ισως και να ’κανες καλά που φεύγεις τώρα - άνθρωποι σαν και σένα, άνθρωποι της παρέας, της φιλίας, της καύλας, δεν θα άντεχαν έτσι κι αλλιώς και πολύ στον ζοφερό καινούργιο κόσμο που ξημερώνει, έναν κόσμο ψηφιακών απολαύσεων, με όλο και λιγότερη ανθρώπινη επαφή... ΓΙΩΡΓΟΣ ΤΣΙΑΡΑΣ

Μ. Δευτέρα 13 Απριλίου 2020 Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Με φίλους από την εφημερίδα, τον Στράτο, την Ευριδίκη, τον Δημήτρη

Αφιέρωμα

Συλλυπητήρια για τον Περικλή Σύσσωμος ο πολιτικός κόσμος αποχαιρέτησε τον Περικλή Κοροβέση υπογραμμίζοντας το μέγεθος της απώλειας αλλά και το εύρος της αναγνώρισης στο έργο και στη στάση ζωής του.

Γ. ΤΣΙΑΡΑΣ

ΚΑΤΕΡΙΝΑ ΣΑΚΕΛΛΑΡΟΠΟΥΛΟΥ, Πρόεδρος της Δημοκρατίας: «Ενα σύμβολο της αντίστασης στη δικτατορία, ένας μαχητικός υπερασπιστής της δημοκρατίας, ο Περικλής Κοροβέσης έφυγε σήμερα από κοντά μας. Τα θερμά μου συλλυπητήρια στην οικογένειά του».

Το κολιμπρί μας ΜΑΜΑ, ο Περικλής της Αθηναϊκής Δημοκρατίας είναι ο δικός μας ο παππούς ο Περικλής; Η ερώτηση ήρθε όλο περηφάνια από τον μικρό Χρήστο που κάπου άκουσε για τον χρυσό αιώνα του Περικλή και τον μπέρδεψε με τον δικό μας. Κάτι το παρουσιαστικό του δικού μας, κάτι οι διηγήσεις για το ποιόν του και ο συνδυασμός ήρθε κι έδεσε στο παιδικό μυαλό. Οχι, Χρήστο μου, ο δικός μας παππούς είναι ήρωας της σύγχρονης δημοκρατίας μας. Το παραμύθι που σου είπε μιλούσε για τότε που έπιασε φωτιά το δάσος. Και όλα τα ζώα του δάσους έτρεχαν να κρυφτούν για να σωθούν. Και τότε ένα τόσο δα πλασματάκι, το λιλιπούτειο κολιμπρί, το πουλάκι που ήταν σαν έντομο μικρό, πήγε στο ποτάμι και πήρε λίγο νερό στο ράμφος του και πέταξε πίσω στις φλόγες και το έριξε πάνω τους για να τις σβήσει. Και ξαναπήγε να ξαναπάρει νερό και να το ξαναρίξει στη φωτιά. Αμέτρητες φορές. - «Μα δεν θα καταφέρεις να σβήσεις τη φωτιά», του έλεγαν τα άλλα ζώα, «τι κάνεις;». - «Εγώ πάντως κάνω ό,τι μπορώ για να σβήσω τη φωτιά» τους απάντησε.

Αυτό το παραμύθι το θυμάσαι, Χρήστο. Σου το είπε ο παππούς που άντεξε τα βασανιστήρια για να μην κινδυνέψουν οι φίλοι του και όχι για να μην προδώσει κάποιες αφηρημένες ιδέες. Που στο υστερόγραφό του για τους «Ανθρωποφύλακες», σημείωνε ότι «το βιβλίο δεν θα γραφόταν ποτέ αν οι φιλήσυχοι και αντικειμενικοί άνθρωποι όλης της γης δεν βοηθούσαν, με την αδιαφορία τους και τη σιωπή τους, στην επέκταση και στη συνέχιση των βασανιστηρίων» και μας προέτρεπε να μην ησυχάζουμε όσο αδικούνται οι άνθρωποι. Με εφηβική επαναστατικότητα. Και ευγένεια. Γιατί, όπως λέει και ο Γκάτσος, «Οι ήρωες είναι πάντα ευγενικοί, γεννιούνται μ’ ένα χρυσαφένιο χρώμα, μ’ όνειρα που τους τα φτιάχνει η συννεφιά, μ’ ελπίδες που φυτρώσαν μέσ’ στο χώμα (…). Κι όταν η νύχτα τούς σκεπάζει με σιωπή, πετάν’ το θρύλο στα πουλιά κι αποκοιμιούνται…». Δεν είναι εύκολο να αποχαιρετάς αγαπημένους. Περικλή, σε ευχαριστούμε που υπήρξες. Μαρία κουράγιο... ΙΩΑΝΝΑ ΣΩΤΗΡΧΟΥ

Με τον Περικλή και τον Ηλία στο Παρίσι ΕΚΕΙ, ΣΤΑ ΣΟΚΑΚΙΑ της Μονμάρτρης και του Μαρέ στο Παρίσι, ανάμεσα στα μικρά τούρκικα εστιατόρια και τα στέκια της αυτοσχέδιας τζαζ είχαμε την ευκαιρία να απολαύσουμε στη δεκαετία του 1990 την παρέα δύο ανατρεπτικών με κάθε έννοια ανθρώπων. Δύο ανθρώπων που άφησαν το δυνατό τους χνάρι στη σύγχρονη Ελλάδα όχι μόνο με τα βιβλία τους, αλλά κυρίως με τις ασυμβίβαστες στάσεις τους σε όλη τη διάρκεια της ζωής τους. Ο Ηλίας Πετρόπουλος και ο τωρινός δραπέτης της ζωής Περικλής Κοροβέσης συνδέθηκαν στη διάρκεια των σκοτεινών χρόνων της εξορίας και αυτοεξορίας στην Ευρώπη. Δύο εκρηκτικές προσωπικότητες που όταν

έσμιγαν αποτελούσαν ένα απολαυστικό και εντυπωσιακό δίδυμο. Υψωνε ο ένας, κάρφωνε ο άλλος. Πληθωρικοί και οι δύο σε εμπειρίες και αφηγήσεις, μάγευαν τους συνομιλητές τους, δίδασκαν σαν αυτοσχέδιοι πλανόδιοι δάσκαλοι, διαφωνούσαν και έσμιγαν με μιαν απίστευτη τρυφερότητα του ενός προς τον άλλον. Οι δυνατές αυτές συναντήσεις δύο τόσο σπουδαίων ανθρώπων στο Παρίσι ήταν για μας ένα πολύτιμο σεμινάριο γνώσης. Και οι δύο μέχρι το κόκαλο διεθνιστές, επαναστάτες και λάτρεις της τέχνης και του έρωτα, εχθροί του θρησκευτικού και παντός άλλου είδους φανατισμού και οι δύο ανθρώπινοι, απλοί και προσβάσιμοι. Διακωμωδούσαν τις ζωές

ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΣ ΤΑΣΟΥΛΑΣ, πρόεδρος της Βουλής: «Αποχαιρετούμε με θλίψη σήμερα έναν σημαντικό άνθρωπο της ελληνικής λογοτεχνίας, ο Περικλής Κοροβέσης υπηρέτησε με τον δικό του ιδιαίτερο τρόπο τον κόσμο των γραμμάτων, αφήνοντας ένα ξεχωριστό και διαχρονικό αποτύπωμα. Καθ’ όλη τη διάρκεια της δημόσιας πορείας του, η συνέπεια και η υπεράσπιση των αρχών και των ιδεών του ήταν τα στοιχεία που τον χαρακτήριζαν και τον καθοδηγούσαν». ΣΤΕΛΙΟΣ ΠΕΤΣΑΣ, κυβερνητικός εκπρόσωπος: «Με θλίψη αποχαιρετούμε σήμερα τον συγγραφέα, διανοούμενο της Αριστεράς και αγωνιστή της αντίστασης κατά της χούντας, Περικλή Κοροβέση. Εκ μέρους της κυβέρνησης εκφράζω θερμά συλλυπητήρια στην οικογένειά του». ΛΙΝΑ ΜΕΝΔΩΝΗ, υπουργός Πολιτισμού: «Ο Περικλής Κοροβέσης παρέμεινε ασυμβίβαστος και μαχητικός μέχρι το τέλος. Αφιέρωσε τη ζωή, τη δράση και τα κείμενά του στην υπεράσπιση της κοινωνικής δικαιοσύνης και της δημοκρατίας. Μέσα από τον λόγο του υπερασπίστηκε με πάθος την ελευθερία. Εκφράζω τα θερμά μου συλλυπητήρια στην οικογένεια και στους πολυπληθείς φίλους του». ΣΥΡΙΖΑ: «Αποχαιρετούμε με βαθιά θλίψη τον αγωνιστή της Αριστεράς...»

τους, αν και τόσο ερωτευμένοι με αυτές, παρά τις πολύ ζόρικες -και ειδικά για τον Περικλή φρικτές- εμπειρίες τους στα χρόνια του ελληνικού σκοταδιού με μια απίστευτη κατανόηση, ακόμα και για εκείνους που λίγο έλειψε να γίνουν θύτες τους. Μετά τον Ηλία τώρα ήρθε η στιγμή να αποχαιρετήσουμε και τον Περικλή. Τον Περικλή που είχε πάντα κάτι σημαντικό να πει, που είχε πάντα μια ευγένεια για εκείνον που διαφωνούσε μαζί του, είχε πάντα έναν τρόπο να είναι τρυφερός παρ’ όλες τις αποστάσεις που δημιουργεί συχνά η κάθε διαφορετική πολιτική στάση. Οπως έλεγε κι ο Μπρεχτ, είχε μία μόνο αδυναμία: αγαπούσε!

ΑΛΕΞΗΣ ΤΣΙΠΡΑΣ: «Αποχαιρετούμε σήμερα τον Περικλή Κοροβέση, τον αγωνιστή της Αριστεράς και της δημοκρατίας, τον τολμηρό διανοούμενο, τον συγγραφέα που σημάδεψε με τα γραπτά του τη σύγχρονη πολιτική σκέψη της χώρας μας. Τον άνθρωπο που κατέστησε σε όλη την υφήλιο γνωστά τα βασανιστήρια της χούντας των συνταγματαρχών, τόσο με το βιβλίο του "Ανθρωποφύλακες" όσο και με την κατάθεσή του στο Συμβούλιο της Ευρώπης, που απομόνωσε τη δικτατορία διεθνώς. Με τον Περικλή πορευτήκαμε μαζί στα πρώτα χρόνια του ΣΥΡΙΖΑ. Οι δρόμοι μας χωρίσανε ωστόσο νωρίς και η κριτική του ήταν πάντα αιχμηρή, αλλά ποτέ κακόβουλη. Η κριτική του σκέψη, ο αιχμηρός του λόγος, η ευθυκρισία του ήταν πλούτος για την Aριστερά και τον δημόσιο λόγο. Θα μας λείψει».

Α.Ψ.- Δ.Ψ.

ΦΩΦΗ ΓΕΝΝΗΜΑΤΑ: «Δυσαναπλήρω-

το κενό στον χώρο της Αριστεράς των ιδεών αλλά και της πράξης» ΚΚΕ: «Υπήρξε πολιτικά δραστήριος άνθρωπος, με πλούσια αρθρογραφία...» Γ. ΒΑΡΟΥΦΑΚΗΣ: «Απόψε σίγησε η πένα του Περικλή Κοροβέση. Του ανθρώπου που συμπύκνωσε σε όλη τη δημόσια συγγραφή και παρουσία του τις αξίες της ελευθερίας, της δημοκρατίας και της ανειρήνευτης πάλης κατά του αυταρχισμού και του φασισμού». ΟΙΚΟΛΟΓΟΙ ΠΡΑΣΙΝΟΙ: «Παίρνει τη θέση του στην ιστορία της χώρας μας, ως ένας άνθρωπος που πάλεψε μέχρι τελευταία στιγμή για τις ιδέες του, το όραμά του και για τη δημοκρατία». ΛΑ.Ε.: «Ηταν αριστερός, βαθύτατα αντιμνημονιακός, ασυμβίβαστος και υπερασπιστής των κοινωνικών και δημοκρατικών δικαιωμάτων» Κ. ΚΑΡΑΜΑΝΛΗΣ, πρώην πρωθυπουργός: «Ο Περικλής Κοροβέσης υπήρξε σε όλη του τη ζωή ένας γενναίος άνθρωπος, ένας ασυμβίβαστος αγωνιστής της δημοκρατίας και της ελευθερίας». Γ. ΠΑΠΑΝΔΡΕΟΥ, πρώην πρωθυπουργός: «Θα είναι πάντα για όλους εμάς παράδειγμα αγώνων, σεμνότητας και αξιοπρέπειας». ΝΙΚΟΣ ΒΟΥΤΣΗΣ: «Δυστυχώς, λίγες ημέρες μετά τον αποχαιρετισμό στον Μανώλη Γλέζο μάς αναγκάζει να πονέσουμε ξανά. Ομως, εμείς δεν θα μείνουμε μόνο σ' αυτό. Θα θυμηθούμε όλες τις αναμνήσεις που έχουμε γιατί δημιουργούν όνειρα. Ονειρα αγώνα, αντίστασης και εν τέλει ζωής». Ο ΣΥΛΛΟΓΟΣ ΦΥΛΑΚΙΣΘΕΝΤΩΝ και Εξορισθέντων Αντιστασιακών 1967-1974 (ΣΦΕΑ) αποχαιρέτησε τον «συναγωνιστή και μέλος του ΣΦΕΑ Περικλή Κοροβέση» με μια μακρά αναφορά στη ζωή και τη δράση του, κάνοντας ειδική μνεία στην ομιλία του εκλιπόντος το 2016, σε εκδήλωση του ΣΦΕΑ, όπου και παρουσιάστηκε η θεατρική μεταφορά των «Ανθρωποφυλάκων», με τον Πάνο Τζίνο. ΕΛΕΝΑ ΑΚΡΙΤΑ, δημοσιογράφος: «Ρέκβιεμ για έναν μεγάλο Ελληνα... "Δεν μετανιώνω για τίποτα. Τέτοια ζωή που έκανα κι αυτή θα ξανακάνω", Περικλής Κοροβέσης (1941-2020)». ΣΤΑΥΡΟΣ ΘΕΟΔΩΡΑΚΗΣ: «Ο φτωχός και μόνος καουμπόι της ελληνικής διανόησης έφυγε [...] Ο Περικλής, με την ίδια ευκολία που μιλούσε για τον αγαπημένο του Γκάντι, υμνούσε το χαμόγελο μιας κομμώτριας. Γιατί ο Περικλής δεν ήταν ποτέ "ένα"».

Περικλής Κοροβέσης 1941-2020

ΣΤΟ ΚΕΝΤΡΟ ΤΟΥ ΠΕΡΙΘΩΡΙΟΥ

* Το τελευταίο του άρθρο όπως δημοσιεύθηκε στην «Εφ.Συν.» στις 7/3/2020

Ανθρωποι χωρίς υπόσταση Του ΠΕΡΙΚΛΗ ΚΟΡΟΒΕΣΗ, perkor29@gmail.com

ΟΤΑΝ ΤΑ ΠΟΓΚΡΟΜ έγιναν επίσημη πολιτική του Γ’ Ράιχ -μέχρι τότε ήταν πρακτική παρακρατικών οργανώσεων και με τη Νύχτα των Κρυστάλλων ο διωγμός και ο αφανισμός των Εβραίων έγινε η καθημερινότητά τους, αφού προηγουμένως λεηλατήθηκαν οι περιουσίες τους- αυτό δημιούργησε ένα τεράστιο κύμα φυγής. (Πριν βρεθεί η Τελική Λύση με το Ολοκαύτωμα, μέχρι τις αρχές της δεκαετίας του ‘40, οι ναζί «ευνοούσαν», αν δεν εξανάγκαζαν, τους Εβραίους να εγκαταλείψουν τη χώρα, καθώς νομικά, Γερμανός πολίτης -όπως ήταν οι Εβραίοι- δεν μπορεί να απελαθεί από τη χώρα του.) Αλλά πού να πάνε; Το κλίμα στην Ευρώπη και στις ΗΠΑ δεν ήταν ευνοϊκό. Ο αντισημιτισμός ήταν κοινή ιδεολογία τόσο των ναζί όσο και των αντιπάλων τους. Αναγκαστικά κατετάγησαν στην κατηγορία του «λαθρομετανάστη» (πλεονασμός, βέβαια, γιατί ο όρος «Εβραίος» εμπεριείχε όλα τα δυνατά κακά). Οπως και σήμερα με το προσφυγικό που ο καθένας τρέχει για να σώσει τη ζωή του, έτσι και τότε δεν μπορούσε να υπάρχει κάποιο οργανωμένο σχέδιο φυγής. Και αν υπάρχει κάτι τέτοιο, είναι σε μικροκλίμακα. Το βασικό ρεύμα ήταν αυθόρμητο, είχε λάθος πληροφορίες, χωρίς δυνατότητα να επιλέξει προορισμό. Αρκούσε ο Εβραίος να γίνει δεκτός μακριά από τη χώρα θανάτου. ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ της Νύχτας των Κρυστάλλων, που σόκαρε την ανθρωπότητα, φτάνουν στις ΗΠΑ με το πλοίο «Σεντ Λούις» περισσότεροι από χίλιοι Εβραίοι, δηλαδή φορτίο μεγαλύτερο από τη χωρητικότητά του, από τη ναζιστική Γερμανία, για να αποφύγουν τον σίγουρο θάνατο στα στρατόπεδα εξόντωσης. Για τις ΗΠΑ, οι Εβραίοι ήταν «λαθρομετανάστες» και τους επέστρεψαν στους ναζί. Είναι η ίδια πατέντα που ισχύει και σήμερα με την επαναπροώθηση των «λαθρομεταναστών», άσχετα αν αυτό σημαίνει βασανιστήρια, φυλακή ή θάνατο. Ο κυνηγημένος άνθρωπος, για οποιονδήποτε λόγο, πολιτικό, θρησκευτικό, οικονομικό και τελευταία περιβαλλοντικό (λογικά αναμένεται να είναι το μεγαλύτερο προσφυγικό ρεύμα του αιώνα και υπολογίζεται σε εκατομμύρια), αν δεν δεχτεί τη δική μας τη συμπαράσταση, αν δεν ανακουφίσουμε έστω και με μια αχτίδα φωτός τον πόνο του και την απομόνωσή του, τότε του αφαιρούμε την ανθρώπινη υπόστασή του και χάνουμε εμείς τη δική μας. Γινόμαστε συνένοχοι στα πιο ειδεχθή εγκλήματα με την αδιαφορία μας. Και δυστυχώς η κυρίαρχη πολιτική, στην εποχή του ακραίου νεοφιλελευθερισμού, ενέχει δομικά τον φασισμό,

όπως βέβαια και ο κλασικός καπιταλισμός. Ο άνθρωπος στερείται της ανθρώπινης υπόστασής του, χάνει τα δικαιώματά του και χωρίς να έχει διαπράξει κανένα αδίκημα, υπόκειται σε διώξεις. Το βλέπουμε τώρα με τους μετανάστες που έχουν συγκεντρωθεί στα σύνορά μας, σε μια προσπάθειά τους να φτάσουν στην Ευρώπη, όχι να εγκατασταθούν στην Ελλάδα, που την βλέπουν σαν πέρασμα. Αντί να δούμε μια σκηνή από το μέλλον με τα μείζονα προβλήματα (το μεταναστευτικό, την καταστροφή του περιβάλλοντος, τον πόλεμο και τις ανισότητες), να ψάξουμε τις σωστές του διαστάσεις και να χαραχθεί η σωστή πολιτική, το είδαμε από τη φασιστική οπτική γωνία. Κύριος υπόλογος η κυβέρνηση Μητσοτάκη, που το θεωρεί εισβολή από «εμπροσθοφυλακή ανθρώπων άγνωστης προέλευσης αλλά και αγνώστων σκοπών». Και ο πρωθυπουργός από το σόου του στον Εβρο διακήρυξε ότι θα υπερασπιστεί την περιουσία, την ασφάλεια και την κοινωνική γαλήνη των πολιτών. Διερωτάται κανείς για τη σοβαρότητά του. Αφού οι σκοποί των εισβολέων είναι άγνωστοι, πώς συμπεραίνει ότι απειλούν τη χώρα; ΕΔΩ ΔΕΝ ΧΡΕΙΑΖΕΤΑΙ λογική γιατί δεν είναι πολιτική, αλλά αναβίωση και προσαρμογή του αντισημιτισμού, που μπορεί να υποχώρησε σε σχέση με την κλασική του μορφή αλλά δίνει τη θέση του στην ισλαμοφοβία, την ξενοφοβία κ.λπ. Και τα επιχειρήματα σε αυτήν την περίπτωση περιττεύουν. Ετσι και ενταχθείς στη σφαίρα του απόλυτου κακού, είναι επαρκής λόγος για να έχεις όλες τις δυνατές συνέπειες. Και αυτά στο πλαίσιο κάποιου ρεαλισμού της πολιτικής που διαμορφώνει τον λόγο της σύμφωνα με τα συμφέροντά της. Τα ψέματα, οι αποσιωπήσεις, οι αποκρύψεις, οι παραποιήσεις κ.λπ., όλα είναι θεμιτά, φτάνει να υπηρετούν τον σκοπό. Οι σύμμαχοι στον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο ήξεραν για την ύπαρξη των στρατοπέδων εξόντωσης. Το Πεντάγωνο, το Στέιτ Ντιπάρτμεντ και ο ίδιος ο πρόεδρος είχαν ντοκουμέντα. Και δεν έκαναν τίποτα. Ο,τι μάθαμε το μάθαμε μετά τη λήξη του πολέμου. Πλήρης αδιαφορία. Ούτε καν μια ενημέρωση της κοινής γνώμης. Ούτε μια συμβολική πράξη. Π.χ. βομβαρδισμός των σιδηροδρομικών γραμμών που οδηγούσαν στα στρατόπεδα. Φαίνεται οι κρατούμενοι, Εβραίοι, Σλάβοι, ομοφυλόφιλοι, ανάπηροι, δεν μέτραγαν όπως οι άλλοι. Είναι το μόνο που μπορώ να υποθέσω μια που αυτή η αντίληψη είναι κυρίαρχη ακόμα και διαδίδεται ταχύτατα με την εξάπλωση της Ακρας Δεξιάς. Και που σημαίνει: Εξω οι μετανάστες. Αλλά πού; Στα στρατόπεδα. Και για τα επόμενα βήματα βλέπουμε. Οι ναζί για κάποιους είναι ακόμα αναφορά.

Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ Μ. Δευτέρα 13 Απριλίου 2020

Περί κλέους ►► Του ΘΩΜΑ ΚΟΡΟΒΙΝΗ ΕΦΥΓΕ ΠΑΜΦΤΩΧΟΣ αλλά πάμπλουτος! Πολλά τα κλέη του πολύκλαυστου αδερφού μας! Μα αυτός και με την κλασική έννοια κλεινός αλλά και φημισμένος με τη σημασία που οφείλει να αντιστοιχεί στην ουσία της λέξης: η έκταση της φήμης να είναι ίση τουλάχιστον με την αξία της. Αντιεξουσιαστής μέχρι τα μπούνια! Ομως εκείνοι που ευνοήθηκαν να κάνουν δοκιμές στο σχέδιο «πρώτη φορά Αριστερά», αν τον πρότειναν για την κορυφαία πολιτειακή θέση, δεν θα περιποιούσε υψηλή τιμή για την πολύπαθη χώρα μας; Αν είχες την ευτυχία να τον κάνεις φίλο, ήσουν πολλαπλά ευγνώμων για την εύνοια της μοίρας σου. Τον αγαπούσες και σ’ αγαπούσε. Κατείχε την τέχνη ν’ αγαπάει βαθιά και να το χαίρεται. Παράλληλα ήταν μεγαλύτερος αδερφός, δάσκαλος (κάποιοι τον είχαν για γκουρού) και συναγωνιστής –αν συμμεριζόσουν τις ιδέες του ή σε στοίχειωναν κοινά ή συγγενή οράματα. Χαροκόπος και μποέμης σε σημείο να σε επιτιμά γιατί παρατούσες την καλή παρέα χαράματα για δουλειά μετά από ολονύκτιο ξεφάντωμα. Το χιούμορ του καταλυτικό, ο ερωτισμός του διάχυτος, τα αισθήματά του γνήσια, ο πολιτισμός του μοναδικός, η ιδιότυπη κουλτούρα

του μεταδοτική. Η συμπόνια και η συγχώρεση, κύρια γνωρίσματά του. Η μισανθρωπία, ό,τι απεχθέστερο για κείνον. Μακάρι να τον έφταναν στο νυχάκι κάποιοι επιδειξιομανείς θρησκευόμενοι. Ενα περιστατικό μόνο που το αποδεικνύει: Το ’15, καλεσμένοι να παρουσιάσουμε τους «Ανθρωποφύλακες» στο Αστυνομικό Μέγαρο Θεσσαλονίκης, προσπάθησα να τον αποτρέψω. –Μήπως να γυρίσουμε πίσω; Τόσα τράβηξες απ’ τους πατεράδες τους. Αυτοί δεν αλλάζουν. –Δεν έφταιγαν πάντα τα παιδιά, απάντησε μειλίχια, αλλά, όπως και να ’χει, συχωρεμένοι να ’ναι! Κανείς μας δεν είναι άγιος! Αλλά εκείνος, σημαιοφόρος μιας παγκόσμιας απελευθέρωσης σε όλα τα μέτωπα, με την έμφυτη καλοσύνη, την απέραντη ψυχή και το πανοικουμενικό πνεύμα του, άγγιξε ίσως τις παρυφές μιας άλλης τάξεως αγγελικής ομορφιάς. Ηταν ένα κόσμημα ατίμητο στην αλληλοσπαρασσόμενη αδελφότητα των ανθρώπων. Περικλή μου, σήμερα είναι όλα όπως τ’ άφησες προχτές το πρωί. Μπορεί και λίγο χειρότερα. Οι άνθρωποι στον κυκεώνα τους! Οι φυλακές στη σειρά τους! Οι ανθρωποφύλακες στα πόστα τους! Μένει εμείς, οι «ζώντες οι περιλειπόμενοι» να συνεχίσουμε τον αγώνα. Καλό παράδεισο, αθάνατε αδερφέ!

Με τα φτερά του Αλμπατρος ►► Της ΠΕΠΗΣ ΡΗΓΟΠΟΥΛΟΥ ΤΑ ΑΛΜΠΑΤΡΟΣ συνοδεύουν τα ποντοπόρα καράβια στα ταξίδια τους. Τα αδέξια και ντροπαλά αυτά θαλασσοπούλια, με το άνοιγμα των φτερών τους να φτάνει τα εφτά μέτρα, η πιο μεγάλη φυσική πτητική μηχανή στον κόσμο, έχουν στοιχειώσει τη φαντασία των ποιητών. Ομως οι ναυτικοί, μας λέει ο Μποντλέρ στο ποίημά του «Αλμπατρος», τα παγιδεύουν κάποτε για να διασκεδάσουν. Καρφώνουν τα φτερά τους στο κατάστρωμα του πλοίου, τα λοιδορούν. Κι έτσι οι βασιλιάδες αυτοί των ουρανών, μαθημένοι να πετούν και όχι να σέρνονται, μπορεί να καταντήσουν θύματα ηλιθίων, που ξέρουν μόνο να βασανίζουν. Ιδιος με το άλμπατρος ο ποιητής, συνεχίζει ο Μποντλέρ, ζει κι αυτός εξόριστος στο έδαφος. Τα γιγάντια φτερά του τον εμποδίζουν να βαδίσει. Εκτός κι αν κάποτε τα καταφέρει να δραπετεύσει στον ουρανό. Ανθρωποι σαν το Αλέκο Παναγούλη, τον Μανώλη Γλέζο, τον Περικλή

Κοροβέση τόλμησαν αυτή την έφοδο προς τον ουρανό. Με την πτήση τους ζωγράφισαν ένα πεδίο ελευθερίας και ένα μέτρο του τι μπορεί ο άνθρωπος. Μας προίκισαν με περγαμηνές της μιας και μοναδικής αριστοκρατίας, αυτής που ξέρει να χαμογελά μπροστά στο τραγικό και να συμπονά κάθε αδύνατο. Μας δίδαξαν ότι το έλεος είναι το απαραίτητο συμπλήρωμα της αυστηρότητας και της ακεραιότητας και η αυτοειρωνεία το πιο πολύτιμο εφόδιο του επαναστάτη. Ισως, Περικλή, θα βρεθούν αυτοί που μιλώντας για ήρωες θα σε δουν με τα μάτια των ανόητων ναυτικών που έβρισκαν τα φτερά του άλμπατρος ακατάλληλα για το βρόμικο κατάστρωμα του πλοίου που κουβαλά τη μετριότητά τους. Και οι έπαινοι όλων αυτών θα είναι πιο ενοχλητικοί από τις λοιδορίες που ίσως κάποιοι θα αποτολμήσουν με μισόλογα. Αλλά εσύ Περικλή ήσουν, είσαι, στη ζωή και στην τέχνη ποιητής. Και σαν ποιητής άνοιξες τα φτερά σου προς τον ουρανό που ήταν πάντα η πατρίδα σου.