Ολοκαύτωμα χωρίς δικαίωση

|

47 39

26-27 Σεπτεμβρίου 2020

11

ΑΦΙΈΡΩΜΑ Της Κωνσταντίνας Ιωακειμίδου

Ο

ΟΙ ΣΦΑΓΕΣ ΤΩΝ ΝΑΖΙ ΓΙΝΟΝΤΑΙ ΝΤΟΚΙΜΑΝΤΕΡ

Ολοκαύτωμα χωρίς δικαίωση

ι μαυροφορεμένες γυναίκες της Κατοχής. Oι μαυροφορεμένες φιγούρες μετά την Κατοχή. Γυναίκες ως αρχαίες τραγωδοί, αμίλητες, με σφιγμένα δόντια και με πείσμα. Η ζωή πρέπει να συνεχιστεί. Οχι γι' αυτές αλλά για τα παιδιά τους. Οχι γι' αυτές αλλά στη μνήμη αυτών που χάθηκαν, που εκτελέστηκαν, που βασανίστηκαν, που εκτοπίστηκαν, που αντιστάθηκαν.

3.700 πόλεις και χωριά που ισοπεδώθηκαν στα Ολοκαυτώματα, 408.000 σπίτια που καταστράφηκαν με πάνω από ένα εκατομμύριο αστέγους. Μια χώρα ολοκαύτωμα στα αντίποινα του ολοκληρωτικού πολέμου της ναζιστικής Γερμανίας, με ενάμισι εκατομμύριο νεκρούς, τραυματίες και ανάπηρους. Και η ελληνική πολιτεία στάθηκε αρωγός στα θύματα; Κατέγραψε τις συμφορές; Διεκδίκησε αποζημιώσεις; Οι προτεραιότητες του μετεμφυλιακού κράτους ήταν σε κάθε περίπτωση διαφορετικές. Οσοι αντιστάθηκαν πλήρωσαν βαρύ τίμημα, κρίθηκαν ένοχοι, η Ιστορία παραχαράχτηκε, θύτες και θύματα εξομοιώθηκαν και οι οφειλές της Γερμανίας προς τη χώρα εν πολλοίς παραμερίστηκαν. Χώρες με ασύγκριτα μικρότερο αριθμό θυμάτων διεκδίκησαν και έλαβαν ασύμμετρες για τα δεδομένα αποζημιώσεις. Εμείς περιοριστήκαμε Η Ιστορία στον ρόλο του επαίτη, παραχαράχτηκε, ευγνώμονες μάλιθύτες και θύματα στα για τα σποραδικά ψίχουλα που εξομοιώθηκαν δόθηκαν. Στις δε και οι οφειλές της ρηματικές διακοιΓερμανίας προς τη νώσεις της χώρας, η Γερμανία, ηγέτιδα χώρα εν πολλοίς δύναμη της Ευρώπης παραμερίστηκαν χάρη και στη Συμφωνία του Λονδίνου του 1953, απαντά, όπως συνηθίζει, ασεβώς και με αλαζονεία.

«Εάν εσένα δεν σε βρει το βόλι, όταν συναντάς ανθρώπους στον δρόμο θα λες καλημέρα και από εμένα, και όταν πίνεις κρασί θα πίνεις κρασί και από εμένα, και όταν ακούς τον παφλασμό των κυμάτων θα τον ακούς και για μένα, όταν ακούς το θρόισμα των φύλλων, θα το ακούς και για μένα, και όταν χορεύεις θα χορεύεις και για μένα. Μπορώ να ξεχάσω;» Μανώλης Γλέζος Η μνήμη όμως, όσο και αν διαιρέθηκε, όσο και αν επιχειρήθηκε η διαγραφή της, παραμένει ζωντανή και επίμονη. Γιατί πάντα θα υπάρχουν αυτοί οι ονειροπόλοι ξεροκέφαλοι που θα απαιτούν δικαίωση. Εστω και 77 χρόνια μετά. Που θα απαιτούν αξιοπρέπεια, την αξιοπρέπεια μιας ολόκληρης χώρας. Διότι τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας είναι απαράγραπτα. Στα ολοκαυτώματα της χώρας, αυτό των Καλαβρύτων κατέχει δεσπόζουσα θέση στην τοπογραφία του τρόμου της ναζιστικής θηριωδίας. Στο αφιέρωμα που ακολουθεί μια νέα σκηνοθέτις, με το δικό της βαρύ φορτίο μνήμης, μας δίνει την αφορμή να θυμηθούμε το ολοκαύτωμα της πόλης, τον μακρύ αγώνα προσωπικοτήτων για τις διεκδικήσεις των γερμανικών αποζημιώσεων, αλλά και τη μεγάλη τιμή της καταγραφής μιας συγκλονιστικής μαρτυρίας επιζώντος. Η ίδια με το ντοκιμαντέρ της φιλοδοξεί να μας υπενθυμίσει: 3.368 αγωγές ιδιωτών στα Καλάβρυτα. Και καμία δικαίωση…

ΟΚΤΩΒΡΗΣ-ΔΕΚΕΜΒΡΗΣ 1943

Το χρονικό της θηριωδίας ΣΤΗ ΣΥΛΛΟΓΙΚΗ ΜΝΗΜΗ των κατοίκων των Καλαβρύτων, ο τόπος τους φέρει έναν εξαιρετικά ισχυρό συμβολισμό. Εκεί, σύμφωνα με τον μύθο, ξεκίνησε στο Μοναστήρι της Αγίας Λαύρας η Επανάσταση του 1821. Εναν αιώνα και λίγα χρόνια μετά η ελευθερία χανόταν από έναν νέο κατακτητή. Οι Γερμανοί στις 13 Δεκεμβρίου του 1943 σκότωσαν όλο τον ανδρικό πληθυσμό (διασώθηκαν ελάχιστοι), πυρπόλησαν τα σπίτια, ισοπέδωσαν όλη την κωμόπολη. Τι είχε όμως προηγηθεί; Κατά τη διάρκεια της ιταλογερμανικής κατοχής στην Πελοπόννησο και συγκεκριμένα στην ευρύ-

τερη περιοχή Αιγιαλείας Καλαβρύτων η αντιστασιακή δράση ήταν εντυπωσιακή. Τα σαμποτάζ και οι αντάρτικες ενέδρες θορύβησαν τους Γερμανούς και η κατατρόπωση των αντιστασιακών ομάδων κρίθηκε ως απολύτως αναγκαία. Σύμφωνα με την έκθεση της 117ης Μεραρχίας Κυνηγών, που συντάχθηκε τον Νοέμβρη του 1943, «ολόκληρη η Πελοπόννησος πρέπει να θεωρείται σήμερα συμμορίτικη περιοχή. Οι διαρκείς επιθέσεις δείχνουν ότι και εκεί όπου υπάρχουν συγκεντρωμένα γερμανικά στρατεύματα δεν μπορεί να γίνεται λόγος για ειρηνοποίηση της χώ-

ρας. Η ορεινή ενδοχώρα είναι υπό την πλήρη κυριαρχία των συμμοριτών. Εκεί αυτές αποτελούν κράτος εν κράτει και ασκούν απεριόριστα την κομμουνιστική κυβερνητική εξουσία τους… Εδρες του ΕΛΑΣ το Δομέστικο (19 χιλιόμετρα έξω από την Πάτρα), τα βουνά της Μεσσηνίας και ο Ταΰγετος...». Αναφορικά με τη χαρτογράφηση των «συμμοριών» στην Πελοπόννησο, βρίσκει κανείς στις γερμανικές αναφορές ενδιαφέροντα στοιχεία. Στην περιοχή της Αιγιάλειας και των Καλαβρύτων, σύμφωνα με την αναφορά, βρίσκονταν τρεις ομάδες ανταρτών:

Kατά τη διάρκεια της κατοχής στην Πελοπόννησο η αντιστασιακή δράση ήταν εντυπωσιακή

Η πρώτη, με αρχηγό τον Βλάση Ανδρικόπουλο, με 200-300 άντρες, σε μια ευρύτερη περιοχή έξω από τα Καλάβρυτα. Η δεύτερη, με τον καπετάνιο Μίχο και 400-500 άντρες, στα Καλάβρυτα και στο Λεωνίδιο. Η τρίτη, με τον καπετάνιο Πελοπίδα και 500 άντρες, στα Καλάβρυτα-Μαζέικα» (διδακτορική διατριβή «Μνημονικοί τόποι και δημόσια ιστορία του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου στην Ελλάδα – μια συγκριτική προσέγγιση», Αννα Μαρία Δρουμπούκη, Αθήνα, Μάρτιος 2014). Τον Οκτώβρη του '43, ο διοικητής του τάγματος στο Αίγιο λαμβάνει

12

48

26-27 Σεπτεμβρίου 2020

|

ΑΦΙΕΡΩΜΑ ΞΕΓΕΛΑΣΕ ΤΟΝ ΘΑΝΑΤΟ ΚΑΙ ΜΑΣ ΘΥΜΙΖΕΙ ΤΟΥΣ ΝΑΖΙ

Τότε ήμασταν εμείς, αύριο διαταγή από τον διαβόητο διοικητή Πελοποννήσου Λε Σουίρ να αποστείλει έναν λόχο 97 ατόμων για ανίχνευση της περιοχής Καλαβρύτων και Μαζέικων. Στις παρυφές του χωριού Κερπινή, λίγο έξω από τα Καλάβρυτα, ο ΕΛΑΣ, που είχε πληροφορηθεί για την επιχείρηση, εξαπέλυσε επίθεση κατισχύοντας κατά κράτος και αιχμαλωτίζοντας παράλληλα 81 άνδρες που ανήκαν στο 1 τάγμα του συντάγματος καταδρομών. Οι Γερμανοί όμηροι έμειναν στα Μαζέικα συνολικά εφτά εβδομάδες. Ακολούθησαν ατελέσφορες διαπραγματεύσεις για την ανταλλαγή των αιχμαλώτων μεταξύ του καπετάνιου του ΕΛΑΣ Μίχου και των Γερμανών κατακτητών. Εν τω μεταξύ: «Στις 22/10 διατάχθηκαν εκκαθαριστικές επιχειρήσεις εναντίον του ΕΛΑΣ στις περιοχές της Καλαμάτας, της Μεγαλόπολης, της Σπάρτης, της Τρίπολης και της Πάτρας. Στην Καλαμάτα συνελήφθησαν 1.100 Ελληνες, στη Σπάρτη 270, στην Πάτρα 1.500. Τα αντίποινα συνεχίστηκαν όλο τον Νοέμβριο, με χαρακτηριστικό παράδειγμα την εκτέλεση 18 κομμουνιστών στην Τρίπολη. Στις 22 και 23/10 πιάστηκαν 3.000 άτομα από τις περιοχές Πάτρας, Κορίνθου, Τρίπολης, Σπάρτης, Καλαμάτας και Μεγαλόπολης, που στάλθηκαν για καταναγκαστική εργασία στο Ράιχ…..» (Αννα Μαρία Δρουμπούκη). Τον Νοέμβρη επίσης εκτελούνται είκοσι κομμουνιστές, ενώ στις 29 Νοέμβρη βομβαρδίζεται το χωριό Σκεπαστό όπου ήταν η έδρα της διοίκησης του ΕΛΑΣ, ενώ ο Λε Σουίρ διατάσσει την Επιχείρηση Καλάβρυτα. Ως απάντηση ο ΕΛΑΣ εκτελεί τους 78 ομήρους. «Η εκτέλεση πραγματοποιήθηκε στις 7 Δεκεμβρίου στη θέση Μαγέρου, έξω απ’ τον οικισμό Μάζι. Οι όμηροι τουφεκίστηκαν και τα πτώματά τους ρίχτηκαν σε μια χαράδρα. Γλίτωσαν δύο μόνο, ένας Αλσατός και ένας Αυστριακός. Στις 8 Δεκεμβρίου η αντίδραση του Λε Σουίρ υπήρξε άμεση: “Ως άμεσο αντίποινο διατάσσεται η εκτέλεση του ανδρικού πληθυσμού και η πυρπόληση των γύρω χωριών”. Ηδη στις 8 Δεκεμβρίου είχε ξεκινήσει η υλοποίηση της διαταγής στους Ρωγούς, την Κερπινή, τη Ζαχλωρού και το Μέγα Σπήλαιο με τρόπο αδυσώπητο (58 άντρες εκτελέστηκαν στους Ρωγούς, 37 στην Κερπινή, 31 στη Ζαχλωρού και ολοκληρωτική καταστροφή της μονής του Μεγάλου Σπηλαίου). Τα αντίποινα συνεχίστηκαν σε μικρότερη κλίμακα στην ευρύτερη περιοχή, καθώς στην Τρίπολη εκτελέστηκαν τριάντα κομμουνιστές ως απάντηση στον φόνο ενός Γερμανού στρατιώτη…Χαράματα της 9ης Δεκεμβρίου μπήκαν οι πρώτες μονάδες στα Καλάβρυτα…» (Αννα Μαρία Δρουμπούκη, διδακτορική διατριβή).

Ο

Ο διαχωρισμός γινόταν κατ' εκτίμηση. Ούτε ηλικίες ούτε τίποτα. Στην αριστερή αίθουσα οδηγούσαν τους μελλοθάνατους. Ο πατέρας μου Δημήτρης Δημόπουλος οδηγήθηκε στην αριστερή αίθουσα. Η μητέρα μου και τα αδέλφια μου στη δεξιά

Γιώργος Δημόπουλος, ετών 91, έζησε τη φρίκη του ολοκαυτώματος. Τότε ήταν παιδί 13 ετών. Το γεγονός ότι δεν εκτελέστηκε μαζί με τον ανδρικό πληθυσμό οφείλεται σε σύμπτωση ή ίσως σε μια στιγμιαία ευαισθησία ενός Γερμανού αξιωματικού. Η μαρτυρία του στις «Νησίδες» είναι καθηλωτική. Ο λόγος ανήκει σε αυτόν. «Δεν είναι ευχάριστο για εμένα να φέρνω ξανά στον νου μου τις εικόνες αυτής της φρίκης, του αποτροπιασμού, του ολέθρου. Είναι χρέος όμως να μην ξεχνούμε τις ανατριχιαστικές εικόνες και ωμότητες του Γ' Ράιχ σε βάρος των Καλαβρύτων και όλης της ανθρωπότητας. Και αυτό μέχρι να εμπεδώσουν οι λαοί πως κοινός εχθρός είναι ο πόλεμος. Να φωνάξουμε, να διακηρύξουμε ποτέ πια πόλεμος. Οι καρποί ανήκουν σε όλους και η γη δεν ανήκει σε κανέναν... Πριν φτάσουμε όμως στα γεγονότα της αποφράδας ημέρας της 13ης Δεκεμβρίου θέλω να πω τι γνωρίζω για το τι είχε προηγηθεί. »Εδώ στα Καλάβρυτα δρούσαν οι Ελληνες αντάρτες που είχαν ξεκινήσει την αντίσταση επί ιταλικής κατοχής (σ.σ. η Πελοπόννησος είχε οριστεί ως ζώνη των ιταλικών στρατευμάτων) και επέφεραν αξιόλογα πλήγματα στον εχθρό. Αρχηγός τους ήταν ο σμήναρχος Δημήτρης Μίχος (σ.σ. Σταυραετός ή καπετάν Μίχος). Οι Γερμανοί μάθαιναν για τις κινήσεις των ανταρτών. Στο σημείο αυτό να αναφέρω πως ο Περ. Ροδάκης εξ Αιγίου, άνθρωπος των ανταρτών, γράφει: Εμαθαν οι Γερμανοί πως ο καπετάν Μίχος θα μετέβαινε μυστικά στην Πάτρα. Με τη βοήθεια Ελλήνων καταδοτών επιχείρησαν να τον συλλάβουν. Ομως ο καπετάν Μίχος είχε φύγει. Είχε ειδοποιηθεί από τη διερμηνέα Γκρέτα και έτσι απέτυχαν του στόχου τους. »Εφτασε απόσπασμα στις 15 Οκτώβρη στο Αίγιο. Στη συνέχεια ξεκίνησαν για τα Καλάβρυτα. Σκοπός των Γερμανών ήταν να ελέγξουν τις κινήσεις των ανταρτών. »Οι αντάρτες όμως είχαν συνδέσμους στα χωριά. Ετσι όταν έφτασαν 100 άνδρες, τους έστησαν ενέδρα. Στη μάχη που ακολούθησε σκοτώθηκαν δύο με τρεις Γερμανοί και ένας αντάρτης, ενώ τραυματίστηκαν τρεις Γερμανοί που νοσηλεύτηκαν στα Καλάβρυτα. Ελάχιστοι από τους Γερμανούς κατάφεραν να επιστρέψουν στο Αίγιο. Το μεγαλύτερο μέρος του λόχου με επικεφαλής τον Σόιμπερ παραδόθηκε στους αντάρτες. Ακολούθησαν οι διαπραγματεύσεις του δεσπότη Κωνσταντίνου για

την ανταλλαγή των αιχμαλώτων. Η συνάντηση όμως έληξε χωρίς αποτέλεσμα. Λέγεται πως οι αξιώσεις των ανταρτών ήταν παράλογες. Προς ανεύρεση των Γερμανών αιχμαλώτων πάνοπλες δυνάμεις Γερμανών κινητοποιούνται. Στα Μαζέικα, 25 χλμ. από τα Καλάβρυτα, οι Γερμανοί μαθαίνουν πως οι αιχμάλωτοι αναχώρησαν συνοδεία 25 ανταρτών προς τον Χελμό. Μάλιστα στα Μαζέικα βρήκαν και έναν Γερμανό αιχμάλωτο άρρωστο από ελονοσία. Οι αντάρτες μαθαίνοντας πως τους έχουν κυκλώσει οι Γερμανοί αναχωρούν ατάκτως. Πάνω στην αναμπουμπούλα και τον πανικό αποφασίζουν εκ των ενόντων να εκτελέσουν τους αιχμαλώτους και στη συνέχεια τους γκρέμισαν από μια χαράδρα. Εναςδυο ωστόσο επέζησαν. Στα Καλάβρυτα μέσα στον πανζουρλισμό παίρνουν τους τρεις τραυματίες Γερμανούς και στη θέση Ξυδιά τους έριξαν σε ένα πηγάδι αφού τους κακοποίησαν (έτσι λέγεται, εγώ δεν μπορώ να το επιβεβαιώσω). Στις 7 Δεκεμβρίου οι Γερμανοί ενημερώνονται για τις εκτελέσεις. Αρχίζουν τις ακραίες βιαιοπραγίες. Στη συνέχεια εκδίδουν διαταγή, συγκεκριμένα στις 10 Δεκεμβρίου, την οποία παραθέτω: “Εγγραφο της 117 Μεραρχίας Κυνηγών-Στρατιωτική Μεραρχία 1448-43 απόρρητο: ως αντίποινα για τα δολοφονηθέντα μέλη των λόχων Κυνηγών πρέπει να ισοπεδώσουμε Μαζέικα και Καλάβρυτα. Υπογραφή Σουίρ”. Θέλω να πω στο σημείο αυτό ότι η 117 Μεραρχία Κυνηγών αποτελείτο από ποινικούς, εγκληματίες, κακοποιούς, κλέφτες και ό,τι άλλο θέλεις πρόσθεσε. Εδρασαν πρώτα

στη Γιουγκοσλαβία όπου κατέσφαξαν κόσμο. Ηταν αποβράσματα. Στις 7 Δεκέμβρη λοιπόν εκτελέστηκαν οι Γερμανοί αιχμάλωτοι. Στις 8 Δεκέμβρη άρχισαν οι σφαγές και οι πυρπολήσεις. Στους Ρωγούς, στην Κερπινή και αλλού σκοτώνανε και καίγανε ομαδικά…Λίγο πριν μπουν στα Καλάβρυτα οι συγχωριανοί αποφάσισαν να βγάλουν από το πηγάδι τους τρεις Γερμανούς και να τους θάψουν».

Επιχείρηση Καλάβρυτα «Στις 9 Δεκεμβρίου φτάνουν στα Καλάβρυτα. Οι καμπάνες άρχισαν να χτυπούν για να συγκεντρωθούμε στην πλατεία. Εκεί μας είπαν πως δεν έχουν κακούς σκοπούς και να μη φοβόμαστε. Ζήτησαν από τον πρόεδρο της κοινότητας να δώσουμε ό,τι τρόφιμα είχαμε για τον γερμανικό στρατό. Τι είχαμε; Ο,τι βρήκαμε τους το δώσαμε. Την επομένη φωνάζουν τον πρόεδρο της κοινότητας να τους δείξει τα σπίτια των ανταρτών. Ο πρόεδρος δείχνει πρώτα το δικό του σπίτι. Είχε δυο παιδιά αντάρτες. Εδειξε και τα υπόλοιπα σπίτια των ανταρτών. Συνολικά πρέπει να ήταν καμιά δεκαπενταριά. Για όσους είχαν φύγει από τα Καλάβρυτα από τον φόβο των αντιποίνων, είπαν να τους διαμηνύσουν να επιστρέψουν γιατί δεν είχαν τίποτε να φοβηθούν. Και επέστρεψαν αγωνιώντας για την τύχη των ανθρώπων τους. Την επομένη, 11 Δεκεμβρίου, μαζεύουν όλα τα αιγοπρόβατα, τα βοοειδή, όλα τα κοπάδια μας και άρχισαν να τα μεταφέρουν στη μεραρχία τους. Καίνε επίσης το ξενοδοχείο Χελμός με την αιτιολογία ότι βρήκαν μια σφαίρα. Αστεία δικαιολο-

|

39 49

26-27 Σεπτεμβρίου 2020

13

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

ίσως να είσαι εσύ και τα παιδιά σου Η γυναίκα του Διστόμου σύμβολο του πόνου που άφησαν οι Ναζί στην Ελλάδα

Τα Καλάβρυτα μετά το ολοκαύτωμα. Δίπλα, ο Γιώργος Δημόπουλος

γία αφού πριν εκεί έμεναν οι Ιταλοί στρατιώτες. Οι Γερμανοί αξιωματικοί στεγάστηκαν στα σπίτια μας. Κάνανε επίσης έρευνες στα σπίτια μας. Εμείς είχαμε πρακτορείο Τύπου. Βρήκαν λοιπόν κάτι εφημερίδες που πουλούσαμε με την οκά, εφημερίδες που σατίριζαν τους Ιταλούς και τους Γερμανούς, και συλλαμβάνουν τη μητέρα και τον πατέρα μου. Είχαν συλλάβει και άλλους στα Καλάβρυτα με φαιδρές δικαιολογίες. Μεταφέρουν τους συλληφθέντες έξω από τα Καλάβρυτα στα χωράφια με σκοπό να τους εκτελέσουν. Ομως εκεί φοβήθηκαν τους αντάρτες και επιπλέον θεώρησαν ότι οι προς εκτέλεση ήταν αριθμητικά λίγοι και ότι οι Καλαβρυτινοί μετά από αυτό θα αντιλαμβάνονταν τους σκοπούς τους και θα διέφευγαν. Επέστρεψαν λοιπόν με τους συλληφθέντες στα Καλάβρυτα. Εξακολουθούσαν δε να διαβεβαιώνουν ότι δεν θα πάθουμε κανένα κακό. Εκαναν πλιάτσικο στα σπίτια μας. Το τρενάκι πήγαινε πάνω-κάτω μεταφέροντας πράγματα. Στο τέλος βάζουν να πάρει μπρος το τρενάκι μόνο του χωρίς μηχανοδηγό. Και το τρενάκι πέρασε τις μεγάλες καταβάσεις και σταμάτησε μόνο του στο Διακοφτό… Στο ενδιάμεσο δόθηκε εντολή να γίνει εκταφή των τριών Γερμανών και αφού τους εξέτασαν γιατροί τους έθαψαν εκ νέου με τιμές».

Οταν κοκκίνισε ο ήλιος «Ξημερώνει η 12η Δεκέμβρη. Από το πρωί υπήρχε μεγάλη κινητικότητα των Γερμανών. Το απόγευμα της ίδιας ημέρας Γερμανοί ημιονοδηγοί έψαχναν χορτάρι για να ταΐσουν τα

«Ως αντίποινα για

μουλάρια τους. τα δολοφονηθέντα Ενας από αυτούς, μισομεμέλη των λόχων θυσμένος, Κυνηγών πρέπει να μπ ήκ ε σ τ η ισοπεδώσουμε χορταποθήκη ενός θείου Μαζέικα και εκτίμηση. μου. Κάποια Καλάβρυτα» Ούτε ηλιστιγμή με νοήκ ί ες ού τ ε Υπογραφή Σουίρ ματα προσπαθεί τίποτα. Στην να του πει ότι πρέαριστερή αίθουπει να φύγουμε. Εμασα οδηγούσαν τους θα ότι και άλλοι έπραξαν μελλοθάνατους. Ο πααντίστοιχα. Το βράδυ της ίδιας τέρας μου Δημήτρης Δημόπουλος ημέρας κάποιοι από τους αξιωμαοδηγήθηκε στην αριστερή αίθουτικούς που διέμεναν στα σπίτια των σα. Η μητέρα μου και τα αδέλφια ντόπιων επιχείρησαν πάλι με νοήμου στη δεξιά. ματα να τους υποδείξουν ότι πρέπει Ο εκ δεξιών Γερμανός αξιωματινα φύγουν. Οι πληροφορίες δυστυκός έδειξε να προβληματίζεται με χώς δεν αξιοποιήθηκαν. Το βράδυ εμένα. Με πιάνει από την μπλούζα κύλησε μέσα στον απόλυτο τρόμο. και με πετάει στη σκάλα. Μετά μου Ακούγαμε τις μπότες των μεθυσμέυπέδειξε τη δεξιά αίθουσα. Μου νων Γερμανών που κυκλοφορούσαν συμπεριφέρθηκε με μίσος, όμως στα στενά. Πέρασε τυραννικά η νύμε την κίνησή του αυτή μου έσωσε χτα. τη ζωή. Ποιος ξέρει, ίσως του θύμι»Στις 13 Δεκέμβρη η ημέρα ξημέζα κάποιο άλλο παιδί… ρωσε με πολύ κρύο και πυκνή ομί»Οι πόρτες κλείνουν. Οι άνδρες χλη. Ειδοποιηθήκαμε πως σε μια από μέσα αντέδρασαν. Ο δικηγόώρα όλοι οι κάτοικοι, ανεξαρτήτως ρος Πάνος Γεωργαντάς που ήξερε φύλου και ηλικίας, πρέπει να συγκεγαλλικά κατάφερε να συνεννοηθεί ντρωθούμε στο Δημοτικό σχολείο. με έναν Γερμανό. Θα μας σκοτώσεΟι άντρες μάλιστα να κουβαλήσουν τε; ρώτησε. Στον λόγο της στρατιωμαζί τους μια κουβέρτα και τρόφιμα τικής μας τιμής δεν θα σας πειράμιας ημέρας. ξουμε, απάντησε εκείνος. Αρχίζουν »Τι τρόφιμα; Πού να τα βρούμε; να μεταφέρουν τους άνδρες από Αλλος πήρε λίγα αμύγδαλα, άλλος την αίθουσα των μελλοθάνατων μια φέτα ψωμί… μακριά από το σχολείο, 1.500 μέ»Στο προαύλιο του σχολείου, στις τρα, σε ένα ύψωμα, στον λόφο του πέτρινες σκάλες για να μπεις στις Καππή. Οι επικεφαλής των Γερμααίθουσες, στέκονταν δυο Γερμανοί νών είχαν εγκατασταθεί στην ταράαξιωματικοί από τη μια και από την τσα ενός ξενοδοχείου. Ρίχνουν μια άλλη πλευρά. πράσινη φωτοβολίδα που σήμαινε »Ο διαχωρισμός γινόταν κατ' είμαστε έτοιμοι. Ρίχνουν μια κόκκι-

νη φωτοβολίδα που σήμαινε: Πυρ. »Στην αίθουσα με τα γυναικόπαιδα κοιτάζαμε ο ένας τον άλλον παγωμένοι, τα παιδάκια να κλαίνε, άλλες να προσεύχονται, άλλες να λένε τροπάρια, δεν μπορώ να περιγράψω τα συναισθήματα του απόλυτου τρόμου. Τα παράθυρα στην αίθουσα είναι ψηλά και κατά καιρούς σήκωναν μικρά παιδάκια επάνω να δουν τι συμβαίνει έξω. Μας καίνε, ακούγονται κραυγές. Θα μας κάψουν ζωντανούς. Είχαν ξαμοληθεί και καίγανε όλο το χωριό. Η φωτιά πλησίασε στα γειτονικά του σχολείου οικήματα. Μας καίνε, μας καίνε, ακούγονταν κραυγές. Εξαγριωμένες γυναίκες άρχισαν να πηδάνε από τα παράθυρα, οι πόρτες όμως δεν είχαν σφραγιστεί. Στον συνωστισμό και στην προσπάθεια να βγούμε μια γυναίκα ποδοπατήθηκε και πέθανε εκεί. Βγαίνω από την πόρτα έντρομος, κλαίγοντας, με τα χέρια ψηλά ότι παραδίδομαι. Δεν έβλεπα μπροστά μου, δεν καταλάβαινα πού πήγαινα. Είδα μόνο έναν ήλιο κατακόκκινο από τη φωτιά και τρόμαξα ακόμη περισσότερο. Οι γυναίκες και τα παιδιά βγήκαν με κλάματα και ουρλιαχτά και οι Γερμανοί μπροστά μας. Είχαν ολοκληρώσει την εκτέλεση και ήρθαν να απολαύσουν το θέαμα το δικό μας… »Στον τόπο της εκτέλεσης τα τρία πολυβόλα είχαν ήδη ξεράσει

φωτιά. Ο Κωνσταντίνος Αθανασιάδης τους φώναξε: Φτου σας γουρούνια, μας δώσατε τον λόγο της στρατιωτικής σας τιμής πως δεν θα μας σκοτώσετε. Ο δικηγόρος Πάνος Γεωργαντάς πρόλαβε να πει: Αδέλφια, των πολλών ο θάνατος ουκ έστι θάνατος. Ακολουθούν καταιγιστικές ριπές, 800 σφαίρες το λεπτό, δηλαδή 2.500 σφαίρες το λεπτό. Πόσες χιλιάδες σφαίρες. Φωνές, ουρλιαχτά από τους πόνους, σπασμένα κεφάλια, χυμένα μυαλά... Σηκώθηκε ένας και φώναξε: Γιατί με σκοτώνετε; Του έδωσαν τη χαριστική βολή. Οι χαριστικές βολές ακολούθησαν σε όσους ζούσαν ακόμη. Ο γείτονάς μου ο Ντίνος ο Αλεξόπουλος, 14 ετών παιδί, φορούσε το μαθητικό του καπέλο. Καμία σφαίρα δεν τον πήρε. Σηκώνεται επάνω και τρέχει προς τον επικεφαλής. Γιατί με σκοτώνετε; Δεν ξέρω τι σημαίνει κομμουνιστής. Τον εκτέλεσαν. Μαύρο αίμα κύλησε από το στόμα του. Ο πατέρας του Ντίνου ήταν διάτρητος από τις σφαίρες. Ομως δεν είχε πεθάνει. Οταν τον πλησίασαν, σταμάτησε συνειδητά να αναπνέει. Και επέζησε. Επέζησε βλέποντας να σκοτώνουν το παιδί του. Τα δωδεκάχρονα και δεκατριάχρονα παιδιά που εκτελέστηκαν. Πολλά από αυτά είχαν βγει από το σπίτι τους με μολυβάκια, ξύστρες και γόμες στις τσέπες τους…»

14

50

ΑΦΙΕΡ

Φ

Γυναίκες, μην ψάχνετε «Εξω από το σχολείο οι μητέρες μάζεψαν τα παιδιά τους και άρχισαν να ψάχνουν τους άντρες τους. Σαν αυτόματα κατευθύνθηκαν προς τα σπίτια τους, σπίτια όμως δεν υπήρχαν πια. Μια γυναίκα που το σπίτι της γειτόνευε με τον τόπο της εκτέλεσης, η Βάσω Φερλερλή, βλέπει τους σκοτωμένους, τους άντρες, τα παιδιά μας, τους συγγενείς μας. Και βγάζει μια κραυγή: Γυναίκες, μην ψάχνετε. Οι άντρες σας είναι σκοτωμένοι. Ολοι εδώ. »Η είδηση μεταδόθηκε αστραπιαία. Αφήνουν τα μικρά παιδιά στο Γυμναστήριο και αλλού και ξεκινούν να ανηφορίζουν τον Γολγοθά του μαρτυρίου. Φτάνοντας να δουν τι; »Σπαραγμός, 600 άντρες και παιδιά κατακρεουργημένα. Αρχισαν να ψάχνουν να βρουν τους ανθρώπους τους. Με τις κουβέρτες που είχαν μαζί τους οι εκτελεσθέντες άρχισαν να τους μεταφέρουν προς το νεκροταφείο. Ο πατέρας μου πέθανε με τη χαριστική βολή, όπως καταλάβαμε. Η μητέρα μου του είχε δώσει πριν φύγει μέσα σε ένα κουτάκι το τίμιο ξύλο. Ο πατέρας μου το είχε βάλει στο στόμα του για να το βρούμε. Κάποια χρήματα που είχε επάνω του τα βρήκαμε. Ματωμένα χρήματα που έως τώρα τα έχω κρατήσει. »Βράδιασε πια. Τα τσακάλια άρχισαν να ουρλιάζουν, μύριζαν το αίμα. Μερικές γυναίκες κοιμήθηκαν στο νεκροταφείο μαζί με τους νεκρούς άνδρες τους. Κραυγές και θρήνος. Θυμάμαι την κραυγή της Ανθής που είχαν σκοτώσει τον άνδρα και τον γιο της. Πού να πάω εγώ τώρα, πού; »Η μάνα μου μάζεψε τα παιδιά της. Το σπίτι μας ήταν πια στάχτη. Απέραντη στάχτη παντού. Σε ένα παλιό, εγκαταλελειμμένο σπιτάκι με σπασμένα παράθυρα στριμωχτήκαμε πέντε-έξι οικογένειες. Κρυώναμε, πεινάγαμε, οι μανάδες να κρύβουν τα αναφιλητά τους. Σκοτάδι βαθύ παντού. »Η φωτιά εν τω μεταξύ από το διπλανό σπίτι αναζωπυρώνεται. Μέσα στα σκοτάδια άρχισαν να τρέχουν με κουβάδες να τη σβήσουν. Την έσβησαν. Λίγο μετά ακούμε μια φωνή από έξω. Για τον Θεό ανοίξτε, λίγο οινόπνευμα, λίγο βαμβάκι. Ηταν η γυναίκα του Αλεξόπουλου που επέζησε. Εφτά βλή-

ματα είχε στο κορμί του και αιμορραγούσε από παντού. Πού να βρεθεί όμως βαμβάκι ή οινόπνευμα. Υστερα από λίγο ξαναχτυπά η πόρτα. Ηταν η Θεώνη. Ο αδελφός της ο Λάμπης δεν είχε πεθάνει. Μια ριπή του έβγαλε τα έντερα, όμως ακόμη ζούσε. Δεν άντεξε βέβαια. Λίγο μετά ο Λάμπης ξεψύχησε. »Την επόμενη ημέρα, πάμε ξανά στο νεκροταφείο. Θάβαμε τους νεκρούς μας, σκάβαμε με χέρια, τους σκεπάζαμε με πέτρες. Ο επιτάφιος θρήνος κράτησε όλη την ημέρα. Δεκατρείς επέζησαν από τις ριπές, αν υπολογίσουμε και τον Λάμπη σε αυτούς. Μεταξύ αυτών ο Γιώργος Γεωργαντάς, που οι ριπές του έκοψαν τη γλώσσα, ο Χρήστος Καρακάσης που έχασε το μάτι του. Ενας πατέρας βρέθηκε αγκαλιασμένος με τα δυο του παιδιά. Ολοι σκοτωμένοι. Μάτια τζαμωμένα. Οι γείτονές σου που το πρωί μιλούσες τώρα είχαν σιγήσει για πάντα…».

Ποτέ μην ξεχνάς «Τα ζώα μας είχαν καεί και αυτά. Εχασα το αγαπημένο μου άτι, την Ντόρι. »Της έγραψα ένα ποίημα: Κατακαημένη μου Ντόρι, αγαπημένο μου άτι, έγινες κάρβουνο και εσύ, κλεισμένος στο χαγιάτι. Το μόνο που έμεινε από σε και μόνο από τη λεβεντιά σου, το μόνο που σε θυμίζει είναι τα πέταλά σου. »Θέλω να τελειώσω με κάποιες προτροπές. Τότε ήμασταν εμείς, αύριο ίσως να είσαι εσύ και τα παιδιά σου. Γι' αυτό μην ξεχάσεις ποτέ τα τερατουργήματα του Γ' Ράιχ και τα κολαστήρια. Αν όλα αυτά τα θυμάσαι, τότε προστίθεται ένα λιθαράκι της ειρήνης. Ποτέ μη χαϊδέψεις τα αυτιά του δολοφόνου γιατί τότε θα έχεις κάνει και άλλη δολοφονία και συμμέτοχος θα είσαι εσύ. Ποτέ μην ξεχνάς τέτοια κακουργήματα σε βάρος αθώων ανθρώπων. Ποτέ μη γυρίσεις αυτή τη σελίδα της ιστορίας. Να μείνει μαρμαρωμένη ανά τους αιώνες. Φάρος που να φωτίζει τον δρόμο της ειρήνης. Αν κλείσει αυτή η σελίδα, όλα αυτά θα επαναληφθούν. Αλλωστε και η εκκλησία αναφέρει τον Αννα και τον Καϊάφα στους σταυρωτές του Χριστού. Ακριβώς για να θυμίζει τους σταυρωτές του Χριστού, που σημαίνει τους σταυρωτές της ανθρωπότητας...».

τώχεια και πείνα περιγράφουν την πραγματικότητα της ισοπεδωμένης πόλης και μετά τη γερμανική κατοχή. Από τη δεκαετία του '50 η Ομοσπονδιακή Δημοκρατία της Γερμανίας επιχειρεί να φιλοτεχνήσει μια αποκατάσταση των ελληνογερμανικών σχέσεων που λαμβάνει τη μορφή διάφορων προσφορών. Μεταξύ αυτών, η παραχώρηση 33 υποτροφιών στα παιδιά της πόλης για εκπαίδευση στη Γερμανία. Χαρακτηριστική είναι η επιστολή το 1958 του Συλλόγου Θυμάτων και Χηρών-Ορφανών Καλαβρύτων «Γολγοθάς», με την οποία επαιτεί κάποια μάρκα από τη Δυτική Γερμανία: «Καταφεύγομεν όθεν υπό τας στοργικάς πτέριγας της Υμετέρας Εξοχότητος και ποιούμεθα θερμοτάτην έκκλησιν όπως εν τη Υμετέρα Ευαρεσκεία αποκαθιστώντες το δίκαιον και συντελούντες εις την βελτίωσιν της ως άνω τραγικάς συνθήκας διαβιώσεως των ατυχών οικογενειών μας, ενεργήσητε ό,τι δει προς έγκρισιν και χορήγησιν επί τον άνω σκοπόν πιστώσεως, αντιστοιχούσης εις χρηματικόν ποσόν λίαν ικανοποιητικόν δι’ εκάστην δεινοπαθούσαν εκ των 600 οικογενειών μας και όπερ ποσόν επαφίεμεν εξ ολοκλήρου εις την ευθυκρισίαν της Υμετέρας Εξοχότητος». Σε γράμμα της Κοινότητας της Κλεισούρας προς τον καγκελάριο Αντενάουερ, τονίζεται το θάρρος του καγκελαρίου ενάντια στο χιτλερικό καθεστώς και περιγράφεται η σφαγή της Κλεισούρας ως αποτέλεσμα της δράσης «συμμοριτών» που σκότωσαν δύο ειρηνικούς (sic) στρατιώτες. Στην επιστολή, η Κοινότητα ζητάει να υιοθετηθεί η μικρή πόλη από την ΟΔΓ, να δοθούν αποζημιώσεις και να αναδομηθεί με γερμανικά χρήματα. Η απάντηση από τη γερμανική πλευρά είναι λιτή και στεγνή: Δεν υπάρχουν διαθέσιμα μέσα για να ικανοποιηθεί το αίτημα της Κλεισούρας... Ο αρχιμανδρίτης Θεόκλητος Φέφες, ηγούμενος της Ιεράς Μονής Πεντέλης, γράφει το 1972 στον πρεσβευτή Δυτικής Γερμανίας στην Ελλάδα αφορμώμενος από μια «γνήσια αγάπη και θαυμασμόν προς τον υπέροχον λαόν της Γερμανίας προσβλέποντας σε μια συνεργασία για την ανέγερση ενός περικαλλούς ναού στα Καλάβρυτα ως αντιστάθμισμα των θλιβερών γεγονότων». Στην επιστολή του δεν παραλείπει να καταδικάσει τον ΕΛΑΣ για τα αντίποινα, εξομοιώνοντας τον πόνο που ένιωσε για τους αδικοχαμένους συμπατριώτες του με τον πόνο για την άδικη σφαγή των Γερμανών ομήρων: «Εθρήνησα τα αθώα θύματα με τον ίδιο πόνο, με τον οποίον εθρήνησα και τους άνανδρα σκοτωμένους γερμανούς στρατιώτας από τον ΕΛΑΣ»…

Tον Δεκέμβριο του 1983, 40 χρόνια μετά τη σφαγή, καλείται για πρώτη φορά ο Δυτικογερμανός πρέσβης Dr. Helmut Sigrist επίσημα να παραστεί στον τόπο της θυσίας. Η επίσκεψη είχε διχάσει την καλαβρυτινή κοινωνία, γι' αυτό και δεν είχε συνοδευτεί από προσκύνημα στον Λόφο του Καππή. Η πρώτη επίσκεψη Γερμανού προέδρου στα Καλάβρυτα, 57 χρόνια μετά τη σφαγή, έγινε τον Απρίλιο του 2000 (μεγάλο χρονικό άλμα). Ο Γιοχάνες Ράου, σύμφωνα με τις δηλώσεις του, αισθάνθηκε «οδύνη και ντροπή», λόγια που δεν ικανοποίησαν αρκετούς από τους επιζώντες (Αννα-Μαρία

Η ΔΕΥΤΕΡΗ «ΣΦΑΓΗ»

Επαιτώ Δρουμπούκη). Το πρώτο διεθνές συνέδριο για το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων διοργανώθηκε με πενήντα χρόνια καθυστέρηση το 1993, ενώ το Μουσείο Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος εγκαινιάστηκε εξήντα χρόνια μετά το τέλος του πολέμου, το 2005.

Επιχείρηση Αλωση Ο Αριστομένης Συγγελάκης, συμπρόεδρος του Εθνικού Συμβουλίου Διεκδίκησης των Οφειλών της Γερμανίας προς την Ελλάδα (ΕΣΔΟΓΕ), που ίδρυσε ο αείμνηστος Μανώλης Γλέζος, φέρει το δικό του φορτίο μνήμης ολοκαυτωμάτων. Στο ολοκαύτωμα της επαρχίας Βιάννου η εντολή που δόθηκε ήταν: «Καταστρέψατε την επαρχία Βιάννου. Εκτελέσατε πάραυτα, χωρίς διαδικασία, τους άρρενες που είναι πάνω από 16 ετών καθώς και όλους όσοι συλλαμβάνονται στην ύπαιθρο, ανεξαρτήτως φύλου και ηλικίας». Από τις 14 έως τις 16 Σεπτέμβρη του 1943 δολοφονήθηκαν εν ψυχρώ 401 άμαχοι πολίτες. Μεταξύ των άμαχων πολιτών ήταν παιδιά, έγκυες γυναίκες, κατάκοιτοι και υπερήλικες. Ο στρατός κατοχής λεηλάτησε και ακολούθως κατέστρεψε τα χωριά της Βιάννου και της δυτικής Ιεράπετρας. «Επτά ετών ήταν ο πατέρας μου όταν οι Γερμανοί εκτέλεσαν τον πατέρα του. Πέντε άτομα από την οικογένεια χάθηκαν τότε και από την ευρύτερη οικογένεια περισσότεροι» σημειώνει στις «Νησίδες» ο κ. Συγγελάκης. «Τα ορφανά αντί να στηριχθούν γνώρισαν τον σκληρότε-

|

39 55

26-27 Σεπτεμβρίου 2020

ΡΩΜΑ Η ΠΡΟΠΑΓΑΝΔΑ

Η ευθύνη στους κομμουνιστές

ώντας τη φιλανθρωπία ρο κοινωνικό αποκλεισμό. Εφτασε 14 ετών ο πατέρας μου για να φορέσει πρώτη φορά παπούτσια. Οταν πήγε να δώσει εξετάσεις στο Γυμνάσιο είδε για πρώτη φορά, έκπληκτος, γυναίκες που δεν φορούσαν μαύρα. Και ρώτησε τη μητέρα του: Μαμά, γιατί δεν φορούν μαύρα αυτές οι γυναίκες;» «Η Γερμανία», συμπληρώνει ο κ. Συγγελάκης, «έως το 1990 που έγινε η επανένωσή της δήλωνε προς την ελληνική πλευρά ότι είναι πολύ νωρίς για να τεθεί το ζήτημα των αποζημιώσεων, μετά πως πια είναι πολύ αργά για να το θέσετε. Από το 2014 και μετά υποστηρίζει πως δεν υφίσταται θέμα αποζημιώσεων. Για τον σκοπό αυτό έχει δημιουργήσει στρατιές πρεσβευτών για την απάλειψη της μνήμης, επιχειρούν εκμαυλισμό συνειδήσεων και άλωση των δήμων προκειμένου να ενταφιαστούν οι διεκδικήσεις των αποζημιώσεων. Απολύτως στοχευμένες είναι οι δράσεις του Ελληνογερμανικού Ιδρύματος Νεολαίας, του Γερμανικού Ταμείου και της Ελληνογερμανικής Συνέλευσης. Από την υπόθεση του Γερμανού ακαδημαϊκού και ιστορικού Χάιντς Ρίχτερ, που με το βιβλίο του χαρακτήρισε τη γερμανική εισβολή στο νησί ιπποτική και δίκαιη, προσδίδοντας αντίστοιχα “βρόμικο και κτηνώδη” τρόπο στην αντίσταση των Κρητικών το 1941, και ο οποίος μάλιστα σε εκδήλωση στη Γερμανία είχε δηλώσει ανερυθρίαστα πως δεν χρωστάει η χώρα του στην Ελλάδα αλλά η Ελλάδα στη Γερμανία, έως και την επιχείρηση παραχώρησης στο Ελληνογερμανικό Ιδρυμα

Νεολαίας της βίλας Πετρίδη, που βρίσκεκρών, με την Ελληνογερμανική Συνέλευση ται σε ένα από τα πιο ιστορικά φορτισμένα και τα άλλα ευαγή ιδρύματα να δρουν ως σημεία της Θεσσαλονίκης. Μάλιστα ενδιδούρειος ίππος παραχάραξης της Ιστορίας. αφέρονται για τη δημιουργία ενός πάρκου Δεν επαιτούμε, απαιτούμε - και να αφήσουν εκεί. Προσωπικά το έχω ονομάτα καθρεφτάκια για τους ιθαγενείς. σει Πάρκο Ειρήνης, Φιλίας Το 2013 βρέθηκα σε εκδήλωκαι Συλλογικής Αφασίση στον Χορτιάτη όπου ας. Η βίλα βρίσκεται ήταν παρών και ο Γερ«Η Γερμανία έως απέναντι από τον μανός πρέσβης. Στην το 1990 που έγινε παλαιό ΟΣΕ από ερώτησή μου ποιος η επανένωσή της δήλωνε όπου έστελναν τον κάλεσε η απάτους Εβραίους ντηση ήταν: Εμείς προς την ελληνική πλευρά κάνουμε τη δουτης Θεσσαλοότι είναι πολύ νωρίς για λειά μας. Κάντε νίκης στα κοκαι εσείς τη δική λαστήρια των να τεθεί το ζήτημα των σ τρατοπέδων σας. αποζημιώσεων. Από το συγκέντρωσης. »Καταγ γέλ λω 2014 και μετά υποστηρίζει όλες τις ελληνικές Η Γερμανία, όπως κυβερνήσεις ότι έχει εύστοχα πει πως δεν υφίσταται θέμα δεν έπραξαν αυτό και ο καθηγητής Π. αποζημιώσεων που έπρεπε. Είναι αδιΠαπαστράτης, “θέλει ανόητο να έχουν αφήσει να θέσει υπό τον έλεγχό της την Ιστορία της Ελλάστον αέρα τις αποζημιώσεις. δας”». Η σημερινή κυβέρνηση κάνει ό,τι Αποψη με την οποία συμφωνεί κι ο Χαπερνάει από το χέρι της για να μπλοκάρει το ρίλαος Ερμείδης, πρόεδρος της Ενωσης Θυζήτημα αυτό. Ο δε μητροπολίτης Καλαβρύμάτων Καλαβρυτινού Ολοκαυτώματος. Ο των και Αιγιαλείας Αμβρόσιος δήλωσε με ίδιος έλαβε το όνομα του θείου του Χαρίλαυπερηφάνεια πως έχει φέρει τους Γερμαου, που εκτελέστηκε στο ολοκαύτωμα των νούς στα Καλάβρυτα. Εμένα προσωπικά με Καλαβρύτων. «Την προηγούμενη δεκαετία έχουν στιγματίσει αυτές οι μαυροφορεμένες έφτασαν στο σημείο να μας απαγορεύουν γυναίκες. Αυτές οι ηρωίδες που σήκωσαν ως Ενωση την κατάθεση στεφάνου στις εκόλο το βάρος. Πώς άντεξαν αλήθεια με τόδηλώσεις μνήμης για το ολοκαύτωμα. Οι σους γερμανοτσολιάδες που υπήρχαν και Γερμανοί προσβάλλουν τη μνήμη των νεεξακολουθούν να υπάρχουν...»

ΣΤΙΣ 19 ΔΕΚΕΜΒΡΙΟΥ 1943 ο κατοχικός πρωθυπουργός Ι. Ράλλης με επιστολή του προς τον στρατιωτικό διοικητή της Ελλάδας πτέραρχο Σπάιντελ σημειώνει: «Η κυβέρνησή μου έχει θαρραλέα αναλάβει τη μάχη κατά της κομμουνιστικής επαναστατικής κίνησης με τη στρατολόγηση και τον οπλισμό πιστών σωμάτων ασφαλείας τα οποία έχουν ήδη χρησιμοποιηθεί για την καταπολέμηση των κομμουνιστών. Είμαι όμως πεπεισμένος ότι η καταστροφή της Ελλάδας με τη μορφή αντιποίνων και την εκτέλεση Ελλήνων πολιτών ασχέτως αν φταίνε ή όχι, ασχέτως από ηλικία ή φύλο, ιδεολογία ή πίστη, δεν συνεισφέρουν στη μάχη κατά της αισχρότητας του κομμουνισμού…» Στην απαντητική του επιστολή ο πτέραρχος Speidel τονίζει: «…ο καλύτερος τρόπος για να αποφευχθεί μια επανάληψη των λυπηρών γεγονότων των Καλαβρύτων είναι ο Ελληνικός λαός να τεθεί με όλη τη δύναμή του στο πλευρό της Γερμανικής Βέρμαχτ για την καταπολέμηση του κομμουνισμού...» Στις 16 Δεκεμβρίου σε απόρρητη έκθεσή του ο Σπάιντελ αναφέρει προς τον διοικητή της Βέρμαχτ: «... μετά την ολοκλήρωση μιας επιχείρησης αντιποίνων, όπως στα Καλάβρυτα, πρέπει αμέσως να αρχίσει προπαγάνδα με την οποία να πεισθούν οι κάτοικοι ότι οι κομμουνιστές είναι υπεύθυνοι για ό,τι έγινε…Ο στρατιωτικός διοικητής για να μπορέσει με τα μέσα που έχει στη διάθεσή του (Τύπος, προπαγάνδα, ραδιόφωνο, φέιγ βολάν κτλ) πρέπει να ξεκινήσει την προπαγάνδα αμέσως...Πολιτιστικά αγαθά και αξίες πρέπει να προφυλάσσονται όσο είναι δυνατόν, από στρατηγική σκοπιμότητα, επειδή η καταστροφή τους χρησιμοποιείται από τους αντιπάλους αμέσως με επιδέξιο τρόπο…Στην περίπτωση του μοναστηρίου της Αγίας Λαύρας το οποίο πυρπολήθηκε επρόκειτο για κατεξοχήν εθνικό σύμβολο των Ελλήνων στο οποίο φυλάσσοντο η σημαία της ελευθερίας καθώς επίσης και αναντικατάστατα έργα τέχνης της Βυζαντινής περιόδου…» (Αρχείο Κανελλόπουλου). Το 1959 στη Βουλή ο Παναγιώτης Κανελλόπουλος κατονομάζει ευθέως ως υπεύθυνες για την καταστροφή των Καλαβρύτων τις δυνάμεις του ΕΑΜ-ΕΛΑΣ. Ομως οι ιστορικές πηγές συγκλίνουν στο γεγονός πως η Επιχείρηση Καλάβρυτα αποφασίστηκε λόγω της στρατιωτικής σημασίας που είχε η περιοχή σε πιθανή συμμαχική απόβαση στη Δυτική ή τη Νοτιοδυτική Πελοπόννησο. Εξάλλου στη δίκη της Νυρεμβέργης ο υποστράτηγος Α. Βίντερ παραδέχτηκε πως η καταστροφή της περιοχής είχε αποφασιστεί από το φθινόπωρο του '43 εξαιτίας των δεδομένων που είχαν δημιουργήσει η ιταλική συνθηκολόγηση και η δράση των

15

16

56

26-27 Σεπτεμβρίου 2020

|

ΑΦΙΕΡΩΜΑ

Ο

πως εξηγεί ο Αρ. Συγγελάκης, «η πρώτη συμβολική έναρξη της διεκδίκησης απαντάται τον Οκτώβρη του 1944 στην Αθήνα. Το πανό που δέσποζε ήταν αυτό του ΕΑΜ-Θύματα Κατοχής». Επίσημα πλέον το ζήτημα τίθεται από ελληνικής πλευράς στη Διάσκεψη των Παρισίων, στα τέλη του 1945-αρχές του 1946. Η έκθεση Κωνσταντίνου Δοξιάδη που συντάχθηκε την περίοδο εκείνη τονίζει πως οι καταστροφές που υπέστη η Ελλάδα κατά τη διάρκεια της Κατοχής αντιστοιχούν με το συσσωρευμένο εθνικό εισόδημα 33 ετών ή τον προϋπολογισμό του κράτους για 130 χρόνια. Ωστόσο, έγραφε ο Κ. Δοξιάδης, «στις αξιώσεις δεν περιλαμβάνονται θυσίες του πληθυσμού (θάνατοι, ασθένειες, ελάττωση γεννήσεων), θυσίες του πολιτισμού (απώλεια καλλιτεχνικών και πνευματικών αξιών, ιδιωτικών περιουσιών κτλ). «Μετά από συστηματική δουλειά όλων των αρμοδίων οι συγκεκριμένες και σταθμητές θυσίες της χώρας ήσαν 17,8 δισ. δολάρια του 1938 ή 1,994 τρισ. δραχμές του 1938». Ομως «στη Διάσκεψη των Επανορθώσεων του Παρισιού, το 1945, η οποία δεν ασχολήθηκε με το γενικότερο ζήτημα των γερμανικών επανορθώσεων αλλά περιορίστηκε μόνο στη διανομή των γερμανικών βιομηχανιών και των ενεργητικών εκτός Γερμανίας, η Ελλάδα έλαβε ποσοστό 7,05% επί των συγκεκριμένων αποδόσεων. Το ποσοστό αυτό αντιστοιχούσε, σύμφωνα με τη Διασυμμαχική Επιτροπή Επανορθώσεων, μόλις σε 25 εκατ. δολάρια, τα οποία καταβλήθηκαν όχι σε χρήμα αλλά πρωτίστως σε μηχανολογικό εξοπλισμό που εν πολλοίς αποδείχθηκε ακατάλληλος για τη φύση της ελληνικής οικονομίας» (Δέσποινα-Γεωργία Κωνσταντινάκου, διδάκτωρ Νεότερης Ιστορίας του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών, 9-8-2015, εφ. «Καθημερινή»). Το 1953 υπογράφεται το Σύμφωνο του Λονδίνου, κατά το οποίο το ζήτημα της καταβολής των γερμανικών οφειλών αναβαλλόταν μέχρι την επανένωση των δύο Γερμανιών. Παράλληλα διαγράφεται το 62,5% του εξωτερικού χρέους της Γερμανίας και τίθεται ως ρήτρα ότι η αποπληρωμή του χρέους της θα συντελείται εφόσον η χώρα αναπτύσσεται οικονομικά. Στις αρχές του 1956 συναντήθηκαν στη Χάγη εκπρόσωποι των κυβερνήσεων των Γαλλίας, Ολλανδίας, Βελγίου και Λουξεμβούργου προκειμένου να εξετάσουν τη δυνατότητα διαβήματος προς τη γερμανική κυβέρνηση και τη διεκδίκηση απαίτησης αποζημιώσεων. Η κυβέρνηση Καραμανλή, που δίσταζε, υποχρεώθηκε εντέλει λόγω των εντονότατων αντιδράσεων να συμμετάσχει στο κοινό διάβημα. Οι ελληνικές απαιτήσεις, όπως διατυπώνονταν από τον υπουργό Εξωτερικών Ευάγγελο Αβέρωφ, ανέρχονταν αρχικά στα 200 εκατ. μάρκα, ένα ποσό όμως που απορρίφθηκε πάραυτα από τους Γερμανούς ως εξωπραγματικό. Μετά από επίπονες διαπραγματεύσεις, η Βόνη συμφώνησε στην καταβολή 115 εκατ. μάρκων. Είχε άλλωστε προηγηθεί η ψήφιση από το ελληνικό κοινοβούλιο φωτογραφικού νόμου με τον οποίο αφηνόταν ελεύθερος ο Μαξιμίλιαν Μέρτεν, ο τελευταίος Γερμανός που κρατούνταν στις ελληνικές φυλακές για εγκλήματα πολέμου… Τα 115 εκατ. που καταβλήθηκαν στην Ελλάδα αποδείχθηκαν ανεπαρκή για να αποζημιωθούν ικανοποιητικά τα θύματα της ναζιστικής κατοχής. Στους δικαιούχους καταβλήθηκε μόλις το 55% της αποζημίωσης που τους είχαν επιδικάσει τα πρωτοδικεία. Στην πραγματικότητα, βέβαια, τα ποσά των αποζημιώσεων που έφτασαν τελικά στα χέρια των θυμάτων ήταν ακόμα μικρότερα, αφού το Ν.Δ. 4178 προέβλεπε την καταβολή αμοιβής ύψους 5% επί της επιδικασμένης αποζημίωσης στους δικηγόρους που χειρίστηκαν την απαραίτητη διαδικασία (Δέσποινα-Γεωργία Κωνσταντινάκου, εφ. «Καθημερινή»).

Αντί αποζημιώσεων, Το 1990 γίνεται η επανένωση της Γερμανίας με συμβαλλόμενες χώρες μόνο τις Ρωσία, Ηνωμένες Πολιτείες, Βρετανία και Γαλλία. Το 2001 η Γερμανία δίνει 20 εκατ. ευρώ για την αποζημίωση των Ελλήνων που εξαναγκάστηκαν να εργαστούν στη ναζιστική Γερμανία. Και αυτά είναι όλα.

Τον Ιούλιο του 2019 η Ομοσπονδιακή Υπηρεσία Εμπειρογνωμόνων του Γερμανικού Κοινοβουλίου αναγνωρίζει ότι δεν τίθεται ζήτημα παραγραφής των αξιώσεων και προτείνει προσφυγή των δύο χωρών στο Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης.

Πολυκύμαντος δικαστικός αγώνας

Ρηματικές διακοινώσεις Η πρώτη ρηματική διακοίνωση της χώρας μας προς τη Γερμανία γίνεται, σύμφωνα με τον κ. Συγγελάκη, το 1966 από την κυβέρνηση των αποστατών, «προκειμένου να επιδείξει ένα φιλολαϊκό προφίλ». Η επόμενη γίνεται το 1995 από την κυβέρνηση του Α. Παπανδρέου. Η Γερμανία την απέρριψε στυγνά μέσω της έκδοσης δελτίου Τύπου. Την ίδια περίοδο ο πληρεξούσιος δικηγόρος των οικείων των θυμάτων της σφαγής του Διστόμου, Γ. Σταμούλης, καταθέτει αγωγή στο Πρωτοδικείο Λιβαδειάς, που επιδικάζει το 1997 το ποσό των 9 δισ. δρχ. για τα περίπου 200 θύματα. Τον Φεβρουάριο του 2015 ο Αλ. Τσίπρας ξαναζεσταίνει το παγωμένο θέμα των γερμανικών αποζημιώσεων. «Ξεκινά καμπάνια στο μετρό, γίνονται εκδηλώσεις με προσκεκλημένους πρέσβεις χωρών και η Γερμανία βρίσκεται αίφνης σε δύσκολη θέση. Στην πραγματικότητα με ντοκιμαντέρ που προβάλλονται στη γερμανική τηλεόραση για τις αγριότητες της Βέρμαχτ, προετοιμάζεται η κοινή γνώμη της χώρας για την καταβολή των αποζημιώσεων» σημειώνει ο κ. Συγγελάκης. Το 2016 εκδίδεται το πόρισμα Τ. Μηταφίδη της διακομματικές επιτροπής της Βουλής για τις γερμανικές αποζημιώσεις, το οποίο καταψηφίζει η Ν.Δ. Σύμφωνα με το πόρισμα, το ποσό που εκτιμάται ότι χρωστά η Γερμανία ανέρχεται συνολικά, μαζί με το κατοχικό δάνειο, στα 278,7 δισ. ευρώ. Τον Απρίλιο του 2019 από το βήμα της Βουλής ο Αλ. Τσίπρας κάνει λόγο για διεθνοποίηση του ζητήματος και ρηματική διακοίνωση προς τη Γερμανία η οποία επιδίδεται τον Ιούνιο. «Το θέμα των αποζημιώσεων καθώς και η αποπληρωμή του κατοχικού δανείου έχει νομικά και πολιτικά επιλυθεί» απαντά η Γερμανία.

Τα 115 εκατ. που καταβλήθηκαν στην Ελλάδα αποδείχθηκαν ανεπαρκή για να αποζημιωθούν ικανοποιητικά τα θύματα της ναζιστικής κατοχής. Στους δικαιούχους καταβλήθηκε μόλις το 55% της αποζημίωσης που τους είχαν επιδικάσει τα πρωτοδικεία

Εως το 2000 είχαν συγκεντρωθεί περισσότερες από 70.000 αγωγές 120.000 φυσικών προσώπων από όλες σχεδόν τις περιφέρειες της χώρας. Τον Απρίλιο του 2000 η Ολομέλεια του Αρείου Πάγου, παρά την αντίθετη εισήγηση του προέδρου Στ. Ματθία, αποφασίζει να επικυρώσει την απόφαση του Πρωτοδικείου Λιβαδειάς μη αναγνωρίζοντας το προνόμιο της κυριαρχικής ασυλίας. Το Εφετείο Αθηνών το 2001, κατόπιν αιτήσεως του γερμανικού Δημοσίου, ανακόπτει τη διαδικασία κατάσχεσης γερμανικών ακινήτων λόγω της μη συγκατάθεσης του υπουργού Δικαιοσύνης. Το Ανώτατο Ειδικό Δικαστήριο το 2002 ανατρέπει το σκεπτικό της Ολομέλειας του Αρείου Πάγου και με οριακή πλειοψηφία (6-5) αποφαίνεται πως το γερμανικό Δημόσιο νόμιμα επικαλείται την αρχή της ετεροδικίας. Το 2012 το Διεθνές Δικαστήριο της Χάγης κατόπιν προσφυγής κατοίκων του Διστόμου αποφαίνεται ότι οι αξιώσεις των ιδιωτών θυμάτων πρέπει να ασκηθούν διά του ελληνικού Δημοσίου. Τον Οκτώβριο του 2014 το Ανώτατο Συνταγματικό Δικαστήριο της Ιταλίας (υπόθεση Διστομιωτών) κρίνει ότι το προνόμιο της κυριαρχικής ασυλίας ετεροδικίας των κρατών, δηλ. του εθιμικού κανόνα του Διεθνούς Δικαίου που ορίζει ότι ένα κράτος δεν ενάγεται στα δικαστήρια άλλου κράτους, κάμπτεται σε περιπτώσεις εγκλημάτων πολέμου και εγκλημάτων κατά της ανθρωπότητας. Επομένως η Γερμανία μπορεί να εναχθεί στα δικαστήρια άλλων κρατών. Τον Σεπτέμβρη του 2019 το Ανώτατο Ακυρωτικό Δικαστήριο της Ιταλίας αποφασίζει την κατάσχεση των εισπράξεων των ιταλικών σιδηροδρόμων στα οποία έχει μερίδιο και η Γερμανία μέχρι ύψους 25 εκατ. ευρώ. Η απόφαση δεν έχει μέχρι στιγμής υλοποιηθεί. Η Πανελλήνια Ενωση Δικηγόρων για τις Γερμανικές Αποζημιώσεις(ΠΕΔ), με μέλη της δικηγόρους

|

57 39

26-27 Σεπτεμβρίου 2020

17

ΑΦΙΈΡΩΜΑ

ψίχουλα από 46 δικηγορικούς συλλόγους, έχει καταθέσει χιλιάδες αγωγές από το 1995 και μετά για αποζημιώσεις προς Έλληνες, θύματα, συγγενείς και κληρονόμους. Οπως διευκρινίζει στις «Νησίδες» ο πρόεδρος της Ένωσης, Βασίλης Κυριαζής, «μετά τη δημοσίευση του πορίσματος της διακομματικής, τα μέλη της ΠΈΔ διατύπωσαν τη διαφωνία τους για τον μη υπολογισμό των αξιώσεων των θυμάτων και των οικογενειών τους. Σύμφωνα με την έκθεση της επιτροπής του ΓΛΚ στο υπουργείο Έξωτερικών υπάρχουν στοιχεία με όλα τα θύματα και τις ζημιές. Έπίσης η διακομματική υπολόγισε το κατοχικό δάνειο σε μόλις 10 δισ. ευρώ όταν το 2012 ο διαπρεπής Γάλλος οικονομολόγος Ζακ Ντελπλά το εκτίμησε εντόκως στα 575 δισ. ευρώ. Η διεκδίκηση σε κάθε περίπτωση πρέπει να είναι ενιαία και αδιάσπαστη και να περιλαμβάνει τις οφειλές, το κατοχικό δάνειο, τις κλεμμένες αρχαιότητες όπως και τις αποζημιώσεις προς τα θύματα. Η συγκέντρωση των απαραίτητων στοιχείων για τα θύματα, ιδίως γι' αυτούς που δεν έχουν καταθέσει αγωγές, πρέπει να οργανωθεί από την πολιτεία, να συγκροτηθεί επιτροπή στη Βουλή και σε συνεργασία με τον κρατικό μηχανισμό και περιφέρειες-δήμους να γίνει η καταγραφή. Μείζονος σημασίας μετά και την απόφαση του Ανώτατου Συνταγματικού Δικαστηρίου της Ιταλίας είναι η αναθεώρηση και συμπλήρωση της πρώτης παραγράφου του άρθρου 28 του Συντάγματος με τη φράση: “Αποκλείονται οι γενοκτονίες, τα εγκλήματα πολέμου και τα εγκλήματα κατά της ανθρωπότητας”. Πέραν του Διστόμου, οι αποφάσεις των Πρωτοδικείων Αιγίου και Ρεθύμνου είναι αμετάκλητες. Έμείς ως μαχόμενοι δικηγόροι παλεύουμε 25 χρόνια για το θέμα αυτό. Και δεν πρόκειται να σταματήσουμε. Και μετά από εμάς τη σκυτάλη θα πάρουν τα παιδιά μας» καταλήγει ο κ. Κυριαζής. Πάντως, μία από τις πρώτες κινήσεις της κυβέρνησης της Ν.Δ. ήταν η επαναφορά μέσα στο 2019 του τέλους δικαστικού ενσήμου επί των αναγνωριστικών αγωγών που αφορούν αξιώσεις λόγω διεθνών αδικοπραξιών, εφόσον ασκούνται από θύματα, ενώσεις θυμάτων κτλ. Που σημαίνει ότι τα δικαστικά έξοδα είναι πλέον ανυπέρβλητα...

Πηγή έμπνευσης οι 3.368 αγωγές Η ΣΚΗΝΟΘΈΤΙΣ Ισμήνη Σακελλαροπούλου έλκει την καταγωγή της από τα Καλάβρυτα. Ο πατέρας της, Περικλής Σακελλαρόπουλος, δικηγόρος από την Πάτρα, κατέθεσε 3.368 αγωγές διεκδίκησης αποζημιώσεων για το Ολοκαύτωμα των Καλαβρύτων. Η ίδια, μικρό κορίτσι τότε, βοηθούσε τον πατέρα της στη δακτυλογράφηση των αγωγών. Ο πατέρας της έφυγε από τη ζωή πικραμένος για τη μη δικαίωση των θυμάτων και οι αγωγές στριμώχτηκαν σε σακούλες στο υπόγειο του σπιτιού. Η ίδια όμως δεν ξέχασε. Ως φόρο τιμής στα θύματα, στην ιστορία του τόπου της και στη μνήμη του πατέρα της, ετοιμάζεται για την υλοποίηση ενός ντοκιμαντέρ, με τη συνδρομή του Δήμου Καλαβρύτων και της Περιφέρειας Δυτικής Έλλάδας, που θα εστιάζει στο αδικαίωτο των θυμάτων. Ως πρωταγωνιστές του δραματοποιημένου ντοκιμαντέρ έχουν επιλεγεί ο Κώστας Αρζόγλου και η Θεοδώρα Σιάρκου. Παραθέτουμε μερικές ενδεικτικές αγωγές: «Κατά τη σφαγή των Καλαβρύτων στις 13 Δεκεμβρίου 1943 τα όργανα του Γερμανικού εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος εκτέλεσαν τον…κάτοικο Καλαβρύτων, πατέρα των εναγόντων. Έπιπλέον πυρπόλησαν ολοσχερώς την μίσθια οικία

στην οποία διέμενε η οικογένεια των εναγόντων καθώς και ολόκληρη την ευρισκόμενη σε αυτή οικοσκευή αποτελούμενη από έπιπλα, είδη ρουχισμού, σκεύη μαγειρικής, περσικά χαλιά, πίνακες ζωγραφικής και επιστημονικά βιβλία…» «Κατά τη σφαγή των Καλαβρύτων... τα όργανα του Γερμανικού εθνικοσοσιαλιστικού καθεστώτος εκτέλεσαν τον... αδελφό των εναγουσών...πυρπόλησαν και κατέστρεψαν ολοσχερώς την διώροφη πετρόκτιστη κεραμοσκεπή οικία ιδιοκτησίας του αδελφού των εναγουσών εμβαδού 130 τμ...κατεστράφη ολοσχερώς και ολόκληρη η ευρισκόμενη σε αυτή οικοσκευή αποτελούμενη από έπιπλα, είδη ρουχισμού, σκεύη μαγειρικής, γεωργικά εργαλεία και προϊόντα… διάφορα άλλα τρόφιμα και καυσόξυλα... από την ίδια αιτία κατεστράφη και ένα εργαστήριο ραπτικής που διατηρούσαν στη βεράντα του πρώτου ορόφου καθώς και ολόκληρος ο εξοπλισμός του…κατεστράφη και ο εξοπλισμός του εστιατορίου που λειτουργούσε ο αδελφός των εναγουσών στο ισόγειο της πιο πάνω αναφερόμενης κατοικίας…» «Κατά τη σφαγή των Καλαβρύτων εκτελέστηκε ο…και ο…πατέρας και αδελφός αντίστοιχα της ενάγουσας εν

ζωή κατοίκου Καλαβρύτων...Έπιπλέον λεηλάτησαν και κατέστρεψαν ολοσχερώς ολόκληρη την οικοσκευή αποτελούμενη από έπιπλα, είδη ρουχισμού, πίνακες, εφόδια…εκπλάπησαν διάφορα τιμαλφή: λίρες Μικράς Ασίας, κοσμήματα, βραχιόλια…» Αγωγή για πυρπόληση σπιτιού χωριού έξω από τα Καλάβρυτα στις 31 Αυγούστου 1943: «Πυρπολώντας την μητέρα μας μαζί με την οικία της από όπου δεν κατόρθωσε να διαφύγει εκτέλεσαν την...ηλικίας 37 ετών η οποία ήταν σύζυγος του πρώτου ενάγοντα και μητέρα των λοιπών εναγόντων...πυρπόλησαν και κατέστρεψαν ολοσχερώς μια ανώγεια λιθόκτιστη οικία…κατεστράφησαν ολοσχερώς όλα τα κινητά πράγματα που υπήρχαν...πλήρης οικοσκευή, είδη ρουχισμού…τιμαλφή... γεωργικά και άλλα εργαλεία...οικόσιτα ζώα (δυο ημίονοι και 40 πρόβατα)…μετά την άδικη και απρόκλητη δολοφονική εκτέλεση της ανωτέρω αμάχου συζύγου και μητρός των εναγόντων οι ενάγοντες υπέστησαν βαρύτατο ψυχικό άλγος…κατά τον χρόνο θανατώσεώς της είχε τρία τέκνα ηλικίας 9, 7 και 5 ετών αντίστοιχα… Συνεπεία της θανατώσεώς της στερήθηκαν τις παροχές και τις υπηρεσίες διατροφής που τους παρείχε...»