Τιτιβίσματα στη σκοτεινή πλευρά του διαδικτύου by Εφημερίδα των Συντακτών

ΜΙΑ ΕΡΕΥΝΑ ΤΟΥ ΜΕΣΟΓΕΙΑΚΟΥ ΙΝΣΤΙΤΟΥΤΟΥ ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΗΣ ∆ΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ

2 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ

MΕΣΟΓΕΙΑΚΟ ΙΝΣΤΙΤΟΎΤΟ ΕΡΕΎΝΗΤΙΚΗΣ ΔΗΜΟΣΙΟΓΡΑΦΙΑΣ (MIIR) Τιτιβίσματα στη σκοτεινή πλευρά του διαδικτύου Ταυτότητα Το Μεσογειακό Ινστιτούτο Έρευνητικής Δημοσιογραφίας (MIIR) είναι ένας νεοσύστατος δημοσιογραφικός οργανισμός με σκοπό την παραγωγή και προάσπιση της ανεξάρτητης δημοσιογραφίας. (www.miir.gr, contact@miir.gr) Για την έρευνα συνεργάστηκαν οι δημοσιογράφοι και μέλη του MIIR: Κώστας Ζαφειρόπουλος Έλβίρα Κρίθαρη Ιωάννα Λουλούδη Νίκος Μορφονιός Μαρία Σιδηροπούλου Ηλίας Σταθάτος Η παρούσα έρευνα υλοποιήθηκε σε συνεργασία με τον Δημήτρη Παπαευαγγέλου, μηχανικό λογισμικού και συνιδρυτή του MediaWatch.io, Civic Information Oice

Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Fake news, Ο

ι ψευδείς ειδήσεις, είτε είναι εξόφθαλμα ψέματα είτε είναι ψευδεπίγραφα γεγονότα απομονωμένα από το πλαίσιο στο οποίο δημιουργούνται, όπως και η προπαγάνδα, δεν γεννήθηκαν στον 21ο αιώνα. Ούτε καν στο 20ό. Και γι' αυτά δεν φταίνε τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Πολύ πριν από τη γέννηση των σκανδαλοθηρικών ταμπλόιντ, των τηλεοπτικών παραθυρόφυλλων, αλλά και των ψευδών ειδήσεων στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, υπήρχε και ο Ράντολφ Χιρστ. Ο πρώτος μεγιστάνας του Τύπου (18631951), κατασκευαστής ειδήσεων και τρομολαγνικών τίτλων, υπέρμαχος των ιστοριών «ανθρώπινου ενδιαφέροντος» βασισμέvων στο τρίπτυχο «σεξ – έγκλημα - σκάνδαλα». Αυτός, ο μετέπειτα… «Πολίτης Κέιν», που φέρεται να πίστευε πως «είδηση είναι κάτι το οποίο κάποιος δεν επιθυμεί να δει τυπωμένο. Ολα τα υπόλοιπα είναι διαφήμιση». Θρυλική έχει μείνει η τηλεγραφική απάντηση του εκδότη Χιρστ στον απεσταλμένο του στην Αβάνα ζωγράφο Φρέντερικ Ρέμινγκτον, ο οποίος ζητούσε άδεια να επιστρέψει από μια εξαιρετικά ήσυχη Κούβα: «Σε παρακαλώ, μείνε. Εσύ φέρε

τις εικόνες και εγώ θα φέρω τον πόλεμο». Και ο (αμερικανοϊσπανικός) πόλεμος ήρθε. Ούτε η έννοια της προπαγάνδας είναι κάτι καινούργιο. Μαζική ενημέρωση και προπαγάνδα είναι ιστορικά προσδιορισμένα κοινωνικά φαινόμενα συνδεδεμένα με το καπιταλιστικό σύστημα. Αλλά και το ταλέντο μας στο κουτσομπολιό δεν είναι κάτι καινούργιο και δεν είναι κατ’ ανάγκη αρνητικό. Είναι αυτό που μας επιτρέπει να συγκροτούμε δίκτυα σε κοινωνίες που θα ήταν υπερβολικά μεγάλες για προσωπικές σχέσεις ανά-

μεσα σε όλα τα μέλη τους, ενώ οι «φαντασιακές πραγματικότητες» που διαμορφώνουμε και αποδεχόμαστε παίζουν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξη των κοινωνιών μας. Αυτό όμως που έχει αλλάξει εντυπωσιακά τα τελευταία 10-15 χρόνια είναι η επιταχυνόμενη ταχύτητα διάδοσης των ειδήσεων, ο τεράστιος όγκος της ψηφιακής πληροφορίας, η κρίση εμπιστοσύνης στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης, η επιδείνωση των εργασιακών σχέσεων των δημοσιογράφων και η τεράστια άνοδος της διαδικτυακής

∆ΙΟΡΘΩΣΗ: Νίκος Καλτσάς ΥΠΕΥΘΥΝΗ ΣΕΛΙ∆ΟΠΟΙΗΣΗΣ: Καίτη Βλάχου

ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΓΡΑΦΗΜΑΤΑ: Λουίζα Καραγεωργίου ΣΕΛΙ∆ΟΠΟΙΗΣΗ: Νίκος Κωνσταντόπουλος

ΕΙΔΙΚΟ ΕΝΘΕΤΟ 20.5.2019 ∆ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ:

Νικόλας Βουλέλης ∆ΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ:

Σωτήρης Μανιάτης

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΦΥΛΛΟΥ ΣΑΒΒΑΤΟ ΚΥΡΙΑΚΟΥ:

Τάσος Παππάς ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ:

Κώστας Μανιμανάκης

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ 3

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

η άβολη αλήθεια

πληροφόρησης. Σύμφωνα με την επιστημονική έκθεση του Κοινού Κέντρου Ερευνών (Joint Research Center) της Ευρωπαϊκής Επιτροπής (Απρίλιος 2018), δυο στους τρεις χρήστες προτιμούν να έχουν πρόσβαση στις ειδήσεις μέσω πλατφορμών που βασίζονται σε αλγόριθμους, όπως είναι οι μηχανές αναζήτησης, οι κόμβοι αναμετάδοσης ειδήσεων (aggregators) και κυρίως τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης αποκτούν ολοένα αυξανόμενο μερίδιο στην προσπάθεια διαμόρφωσης της κοινής γνώμης, κυρίως στις νεαρότερες ηλικίες, στον οικονομικά ενεργό πληθυσμό και στα αστικά κέντρα. Οι πολιτικές καμπάνιες έχουν από καιρό ενσωματώσει ως βασική στρατηγική τους την κυριαρχία στο ψη-

φιακό πεδίο. Στο πολιτικό μάρκετινγκ το διαδίκτυο προσφέρει ένα τεράστιο πλεονέκτημα: μεγαλύτερη και ταχύτερη απήχηση με λιγότερο κόστος. Σε αυτό το πεδίο η αυτοματοποίηση διαδικασιών χωρίς τη συνεχή ανθρώπινη παρουσία επιτυγχάνει τη διάδοση κάθε μορφής μηνύματος ενός σχετικά μικρού αριθμού ατόμων σε πραγματικό μαζικό ακροατήριο και με μεγάλη ταχύτητα. Δεν υπάρχει πιο αποτελεσματικός τρόπος από το να συνδυάσει κάποιος αυτοματοποιημένες διαδικασίες με λογαριασμούς φυσικών προσώπων, τα οποία ήδη έχουν κατακτήσει έναν μεγάλο στρατό ακολούθων. «Πόσο από το σύνολο του διαδικτύου είναι ψεύτικο;» αναρωτιόταν το περιοδικό New York Magazine στις 26 Δεκεμβρίου 2018, αναφερό-

μενο σε μελέτες που έδειχναν πως λιγότερο από το 60% της συνολικής διαδικτυακής κίνησης προέρχεται από ανθρώπους. Εσείς πόσο σίγουροι είστε ότι όσα διαβάζετε κάθε μέρα στις σελίδες σας στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι αληθινά; Η ερώτηση αυτή αποτέλεσε και για την ομάδα του MIIR (www.miir.gr) το εφαλτήριο της πρώτης σε βάθος και με ανάλυση δεδομένων δημοσιογραφικής έρευνας για τους ψεύτικους και αυτοματοποιημένους λογαριασμούς στο ελληνικό Twitter, εκεί που διεξάγεται ένας άγνωστος πόλεμος πολιτικής προπαγάνδας. Στην πολύμηνη έρευνα της ελληνικής δημοσιογραφικής ομάδας ΜIIR περιγράφεται η διαδικασία επηρεασμού της κοινής γνώμης στα μέσα

κοινωνικής δικτύωσης με επίκεντρο το Τwitter μέσω της κατασκευής εικονικών ψηφιακών δικτύων, τα οποία στοχεύουν στην πολιτική προπαγάνδα πολιτικών και κομμάτων, αλλά και στην προώθηση εμπορικών τηλεοπτικών προϊόντων. Αποκαλύπτουμε με ποσοτικά και ποιοτικά δεδομένα τον αντιδεοντολογικό τρόπο με τον οποίο τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, βουλευτές, υποψήφιοι και influencers, ανώνυμοι και επώνυμοι, εκμεταλλεύονται αυτοματοποιημένα συστήματα (bots) για να προωθήσουν τις θέσεις τους, να κατατροπώσουν τους πολιτικούς αντιπάλους και κυρίως να επηρεάσουν αυτούς που καθορίζουν την πολιτική ατζέντα. Εσείς είστε σίγουροι πως πίσω από ό,τι διαβάζετε στο διαδίκτυο βρίσκονται μόνο φυσικά πρόσωπα;

Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

ΑΥΤΟΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗ

4 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ

ΤΟ ΠΑΙΧΝΙ∆Ι ΤΩΝ ΑΡΙΘΜΩΝ

Κάνοντας θόρυβο στο διαδίκτυο χ ρήση αλγο ρίθμων για τη διάδοσ η της πολιτικής προπαγάνδας είναι «ένα από τα ισχυρότερα εργαλεία κατά της δημοκρατίας», προειδοποιούσαν κορυφαίοι ακαδημαϊκοί μέσω μιας πρόσφατης έρευνάς τους. Μια ομάδα καθηγητών στο βρετανικό Oxford Internet Institute ανέλυσε την περίοδο 2015 με 2017 δεκάδες εκατομμύρια αναρτήσεις σε επτά πλατφόρμες κοινωνικών μέσων σε εννέα χώρες, κατά τη διάρκεια πολιτικών κρίσεων και εκλογών. Η έρευνα εξέταζε την προγραμματιστική προπαγάνδα (computational propaganda), η οποία ορίζεται ως ο τρόπος με τον οποίο χρησιμοποιούνται αλγόριθμοι, αυτοματισμοί και ανθρώπινες παρεμβάσεις για τη σκόπιμη διανομή της παραπληροφόρησης στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Ενισχυτής μηνύματος «Οι άνθρωποι προσπαθούν να σπείρουν την παραπληροφόρηση παντού στο διαδίκτυο, χρησιμοποιώντας κάθε διαθέσιμη πλατφόρμα», μας λέει ο Μπεν Νίμο, επικεφαλής ερευνητής για την υπεράσπιση των πληροφοριών στον αμερικανικό οργανισμό DFRLab (Digital Forensic Research Lab) του Atlantic Council, ο οποίος ερευνά τη σχέση μεταξύ των μέσων κοινωνικής δικτύωσης και των ψηφιακών εκστρατειών

προπαγάνδας. Ενα βασικό συμπέρασμα στο οποίο έχει καταλήξει μελετώντας τη διάδοση ψευδών ειδήσεων παγκοσμίως κατά τη διάρκεια σημαντικών γεγονότων όπως οι αμερικανικές εκλογές του 2016 ή η ρωσική επέμβαση στην Ουκρανία, αλλά και οι πρόσφατες εκλογές στην Ινδία του ενός δισ. κατοίκων είναι το εξής: η πηγή προέλευσης μίας ψευδούς είδησης μπορεί πάντα να είναι διαφορετική, ωστόσο το «κλειδί» για την επιτυχή διάδοσή της μοιάζει να είναι σε όλο τον κόσμο το ίδιο και δεν είναι άλλο από την αυτοματοποίηση. «Η αυτοματοποίηση δεν δημιουργεί ψευδείς ιστορίες, ωστόσο λειτουργεί σαν ενισχυτής για μικρές ομάδες. Ειδικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης παρατηρούμε ότι μπορούν κάποιοι να πολλαπλασιάσουν ένα μήνυμα απλά και μόνο δημιουργώντας ένα δίκτυο ψεύτικων λογαριασμών και προσθέτοντας κάποιο είδος αυτοματοποίησης. Το ζητούμενο δηλαδή δεν είναι να γράψουν κάτι ώστε να το δουν κάποιοι χρήστες μόνο, αλλά να κάνουν τόσες πολλές αναρτήσεις ώστε να το προσέξουν αρκετοί και να πουν σε πολύ περισσότερους ακόμη ότι πρόκειται για ένα trending θέμα, δηλαδή κάτι που έχει γίνει αντικείμενο συζήτησης. Πρόκειται για ένα παιχνίδι αριθμών. Εάν δημιουργήσεις έναν αρκετά μεγάλο αριθμό ψεύτικων λογαριασμών και

τους αυτοματοποιήσεις, τότε έχεις ελπίδα να εμφανιστούν στη λίστα των trending θεμάτων. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι λοιπόν το πεδίο όπου με την κατάλληλη τεχνική μπορείς με πέντε ανθρώπους να δημιουργήσεις την αίσθηση ότι πέντε εκατομμύρια άνθρωποι συζητάνε για κάτι», εξηγεί μιλώντας στο MIIR ο Νίμο. Προσθέτει ακόμη πως το φαινόμενο της χειραγώγησης με αυτόν τον τρόπο των μέσων κοινωνικής δικτύωσης έχει παρατηρηθεί ως modus operandi ειδικά των περιθωριακών πολιτικών ομάδων και δη της Ακρας Δεξιάς.

Καταμερισμός εργασίας «Αυτό βοηθά στο agenda setting, δηλαδή στο να νομιμοποιηθεί μια σειρά θεμάτων στην κοινή γνώμη», επισημαίνει ο Νίκος Σμυρναίος, καθηγητής Πολιτικής Οικονομίας και Κοινωνιολογίας των ΜΜΕ και του Διαδικτύου στο Πανεπιστήμιο της Τουλούζης. «Η τηλεόραση μπορεί να παραμένει το πρώτο μέσο ενημέρωσης του κοινού, όμως ξεκάθαρα το διαδίκτυο είναι αυτό που διαμορφώνει τις τάσεις σήμερα. Στα social media μοιάζει να υπάρχει ένας άτυπος καταμερισμός εργασίας. Μπορεί το Facebook να είναι πιο δημοφιλές και να είναι πιο αντιπροσωπευτικό το δείγμα των χρηστών σε σχέση με τον πληθυσμό, όμως αν κάποιος θέλει να επηρεάσει την κοινή γνώ-

Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ 5

μη, όπως είδαμε στην εκλογή Τραμπ και στο Brexit, πολιτικά θα διαλέξει το Twitter με εμφανείς ή κρυφές καμπάνιες», προσθέτει. Πώς, όμως, επιτυγχάνεται αυτό; Η έννοια της αυτοματοποίησης είναι συνυφασμένη διεθνώς με τον όρο «bots». Bot στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης είναι ένας λογαριασμός που προγραμματίζεται και λειτουργεί αυτόματα μέσω ενός υπολογιστικού αλγορίθμου.

ήταν αρκετό για το εκλογικό αποτέλεσμα ακόμα και στις ΗΠΑ, όπου πάνω από 12% του συνολικού πληθυσμού επιλέγει το Τwitter για να μάθει από εκεί τις ειδήσεις.

Ανωνυμία

Αρένα δράσης Ολες οι ενέργειές του αποτελούν προγραμματισμένες δράσεις και αντιδράσεις. «Σκεφτείτε το σαν έναν λογαριασμό social media που βρίσκεται στον αυτόματο πιλότο», λέει ο ερευνητής του DFRLab και προσθέτει ότι τα πιο προφανή bots βρίσκονται στο Twitter. «Εκεί κάνουν retweets, likes, mentions και ακολουθούν άλλους λογαριασμούς αυτόματα, χωρίς καμία ανθρώπινη παρέμβαση». Το Twitter μοιάζει, όπως επιβεβαιώνουν και όλες οι σχετικές έρευνες, να είναι η «αρένα» δράσης που προτιμούν περισσότερο όσοι καταφεύγουν στη δημιουργία bots για την ταχύτερη και πιο αποτελεσματική διάδοση ενός μηνύματος, και ειδικά των fake news. «Είναι πολύ πιο εύκολο να δημιουργήσεις μεγάλους αριθμούς bots στο Twitter από ό,τι στις άλλες πλατφόρμες κοινωνικής δικτύωσης επειδή η πρόσβαση στα δεδομένα εκεί είναι πολύ πιο ανοικτή», λέει ο Νίμο του DFRLab και τονίζει, όπως και ο καθηγητής Σμυρναίος, ότι το δεύτερο πλεονέκτημα του Twitter είναι ότι αποτελεί μια τρόπον τινά «εξειδικευμένη αγορά» («niche market»), όπου μπορεί κανείς να βρει με ευκολία τον αγαπημένο στόχο (target group) των bots: πολιτικούς, δημοσιογράφους και

άλλα δημόσια πρόσωπα που μπορούν άμεσα να επικοινωνήσουν ένα μήνυμα σε ένα μαζικό κοινό. «Πρόκειται για τους λεγόμενους Inluencers, δηλαδή χρήστες που έχουν τρόπους να επηρεάζουν την κοινή γνώμη άμεσα, δείχνοντας ότι κάτι κινείται, ότι γίνεται ένας “χαμός” για κάποιο θέμα». Πριν από τις αμερικανικές προεδρικές εκλογές του 2016, τα δυο τρίτα των συνολικών bots στο Twitter στήριζαν τον Ντόναλντ Τραμπ. Κι όμως, σε αντίθεση με την κυρίαρχη αφήγηση, τα bots

της Χίλαρι Κλίντον ήταν πολύ πιο ισχυρά ως προς την επίδραση στην κοινή γνώμη από τα αντίστοιχα του Ντόναλντ Τραμπ («Even a few bots can shift public opinions in big ways», The Conversation, 5.11.2018). Οπως αποδεικνύει και πρόσφατη μελέτη τεσσάρων ερευνητών στο Πανεπιστήμιο Cornell (The Impact of Bots on Opinions in Social Network, 10.2018), παρ’ ότι λιγότερα κατά ένα τρίτο σε αριθμό τα υποστηρικτικά της Κλίντον bots είχαν υπερδιπλάσια επίδραση από αυτά του Τραμπ. Ωστόσο κι αυτό δεν

Ο Νίμο προειδοποιεί πώς δεν είναι εύκολος ο εντοπισμός των bots, ωστόσο εξηγεί πως υπάρχουν τρία βασικά χαρακτηριστικά που μαρτυρούν τη δράση τους: η ανωνυμία, η αυξημένη δραστηριότητα και η ενίσχυση ενός μηνύματος. «Eνα bot διακρίνεται από τον αριθμό των δράσεών του μέσα στη μέρα. Αν, για παράδειγμα, όπως έχω δει να συμβαίνει, ένας λογαριασμός κάνει 2.000 αναρτήσεις την ημέρα, τότε σαφώς δεν μιλάμε για κανονική ανθρώπινη συμπεριφορά. Η ανωνυμία, από την άλλη, αποκαλύπτεται συχνά από το όνομα του λογαριασμού –αν αποτελείται από διάφορα γράμματα ή αριθμούς- ή τη φωτογραφία του. Το πλέον κρίσιμο, όμως, για τον εντοπισμό ενός bot είναι η ίδια του η δράση και το εάν ένας λογαριασμός ανεβάζει δικά του tweets ή αν απλώς αναπαράγει ή αντιδρά σε λογαριασμούς τρίτων. Εάν συνδυάζονται και τα τρία αυτά στοιχεία, τότε σίγουρα έχουμε να κάνουμε με bot». Οπως παραδέχτηκαν στην ομάδα του MIIR έμπειροι χρήστες αλλά και αρκετοί άνθρωποι από τον χώρο της διαχείρισης social media, η δημιουργία των bots είναι μια σχετικά απλή διαδικασία που απαιτεί, όμως, κάποια βασική γνώση προγραμματισμού. Το μεγάλο «στοίχημα» πάντως είναι ένα: η δημιουργία πλήθους νέων λογαριασμών που θα είναι αρκετά αληθοφανείς ώστε να μοιάζει σαν να ενεργεί κάποιος άνθρωπος, αλλά θα λειτουργούν με αυτοματοποιημένο τρόπο.

6 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

ΤΑ CLICK FARMS, Η «ΜΑΥΡΗ ΑΓΟΡΑ» ΚΑΙ Η ΕΝΟΙΚΙΑΣΗ BOTNETS

Η εμπορευματοποίηση

ίδιος ο αριθμός των ακολούθων (followers) αλλά και οι ενέργειες ε νός λογαριασμού στα social media, στοιχεία σημαντικά στην προώθηση πολιτικού ή εμπορικού περιεχομένου, μπορούν να μετατραπούν και σε πεδίο αμφιλεγόμενης επιχειρηματικής δραστηριότητας. Αυτό ακριβώς αποτέλεσε το αντικείμενο της υποψήφιας για το βραβείο Pulitzer έρευνας των New York Times, «The Follower Factory», η οποία διερεύνησε την περίπτωση της εταιρείας Devumi και αποκάλυψε τη δράση της παραοικονομίας των bots.

Εκποίηση λιστών Η Devumi πουλούσε χιλιάδες bots σε πληθώρα εταιρειών, καλλιτεχνών, αθλητών, πολιτικών σχολιαστών, δημοσιογράφων και ακαδημαϊκών, οι οποίοι ήθελαν να εμφανίζουν πως έχουν πολλούς followers στο Twitter. Η έκταση του φαινομένου ήταν και είναι τεράστια. Προκειμένου οι λογαριασμοί να φαίνονται αληθοφανείς, η Devumi «έκλεβε» τα προφίλ πραγματικών χρηστών -πολλοί από αυτούς ανήλικοι- και έφτιαχνε όμοιους δικούς της αυτοματοποιημένους λογαριασμούς. Επειτα, προγραμμάτιζε τους κλεμμένους λογαριασμούς να ακολουθούν και να δημοσιεύουν τις αναρτήσεις των πελατών της εταιρείας. Συνήθως εταιρείες όπως η Devumi δεν αναπτύσσουν τα δικά τους bots, αλλά τα αγοράζουν ή επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν τις υπηρεσίες των

«click farms»: εγκαταστάσεων -συνήθως σε χώρες της Ασίας- όπου χαμηλά αμειβόμενοι εργαζόμενοι βρίσκονται μπροστά από δεκάδες υπολογιστές και «κλικάρουν» ή αναδημοσιεύουν το ίδιο περιεχόμενο, για ώρες. Η τακτική της μαζικής αγοράς bots και αυτοματοποιημένων ενεργειών άνθησε διεθνώς ιδιαίτερα την περασμένη δεκαετία. Σήμερα υπάρχουν online πολλές ιστοσελίδες όπου μπορεί κανείς αφ’ ενός να αγοράσει τα πλέον διαδε-

δομένα για τα social media των επιχειρήσεων chatbots (δηλαδή bots που απαντούν αυτόματα και με ανθρωπογενή συμπεριφορά στις online ερωτήσεις πελατών) και αφ’ ετέρου να προμηθευτεί με ένα κλικ εκατοντάδες ή χιλιάδες likes και retweets για τους λογαριασμούς του στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Μια τέτοια διαδικτυακή αγορά έχει στηθεί και στην Ελλάδα με ιστοσελίδες που πουλάνε followers, likes, retweets, views που προέρ-

χονται από «αληθινούς λογαριασμούς» για κάθε πλατφόρμα κοινωνικής δικτύωσης. Οι περισσότερες από αυτές τις ιστοσελίδες εγγυώνται την αυθεντικότητα των λογαριασμών που πουλάνε. Ωστόσο εργαζόμενος τέτοιας ιστοσελίδας που ήθελε να διατηρήσει την ανωνυμία του επιβεβαίωσε στο MIIR πως η «αυθεντικότητά» τους έγκειται μόνο στο ότι προέρχονται από τα «click farms» χωρών της Ασίας. Σύμφωνα με πληροφορίες που έχουμε συλλέξει από

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ 7

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

των

bots νει ο Σπύρος Τζώρτζης, Social Media Manager & Trainer της Κοοπερατίβας Ψηφιακής Επικοινωνίας Sociality, και εξηγεί πως είναι πιο σύνηθες η δημιουργία και διαχείριση των bots να ανατίθεται σε προγραμματιστές, οι οποίοι το κάνουν υπό όρους εχεμύθειας.

Λογαριασμοί «φαντάσματα»

επαγγελματίες στον χώρο του digital marketing και της επικοινωνίας, η χρήση bot accounts για λόγους προώθησης προϊόντων και υπηρεσιών συμβαίνει και στην Ελλάδα, συχνότερα στην περίπτωση νέων λογαριασμών (π.χ. νέων επιχειρήσεων) που θέλουν γρήγορα να αυξήσουν την «ορατότητά» τους στο διαδίκτυο. Αρκετοί παραδέχτηκαν ότι και άνθρωποι του χώρου της πολιτικής -και ειδικά σε προεκλογικές περιόδους, όπως αυτή που

διανύουμε τώρα- τους έχουν ζητήσει τέτοιου είδους υπηρεσίες. Ωστόσο, είναι άλλο η διαχείριση των social media που συνήθως προσφέρουν οι εταιρείες και άλλο η δημιουργία bots για την αύξηση της απήχησης ενός λογαριασμού. «Ως μαρκετίστας δεν το έχω προτείνει ποτέ σε κανέναν πελάτη. Είναι πολύ επίφοβη η ποιότητα αυτών των λογαριασμών. Καλύτερα να έχεις μια ελαχιστοποιημένη αλλά πραγματική εικόνα, παρά μια φουσκωμένη εικόνα», δηλώ-

Ο Μπεν Νίμο μάς υποδεικνύει και ένα άλλο φαινόμενο που η ομάδα του DFRLab έχει εντοπίσει: τη «μαύρη αγορά» των bots, η οποία βασίζεται σε παλιούς ανενεργούς λογαριασμούς πραγματικών χρηστών. Ομάδες από χάκερ που κινούνται στο λεγόμενο «dark web» εντοπίζουν τέτοιους λογαριασμούς, τους χακάρουν και κατόπιν είτε τους πουλάνε σε άτομα που αναζητούν bots είτε οι ίδιοι τα επαναπρογραμματίζουν και τα χρησιμοποιούν με όποιον τρόπο θέλουν. «Αυτό εξηγεί και το ότι συχνά παρατηρούμε bots που μπορεί, π.χ., να άρχισαν να τουιτάρουν πριν από 2-3 μέρες με συχνότητα 300 tweets την ημέρα, αλλά οι λογαριασμοί τους να έχουν δημιουργηθεί το 2012. Υπάρχουν πολλοί τέτοιοι λογαριασμοί “φαντάσματα” (“ghost accounts”) που γίνονται εύκολη λεία στα χέρια επιτήδειων χάκερ». Για τον Νίμο η εμπορευματοποίηση των bots σημαίνει πως το διαδίκτυο είναι γεμάτο με bots και δίκτυα bots (Botnet) που πιθανώς να αλλάζουν χρήση –πολιτική, εμπορική, ενημερωτική- και στόχευση αναλόγως με τις επιθυμίες του εκάστοτε εντολέα του διαχειριστή

τους. «Πολλά bots είναι ξεκάθαρα εμπορικά. Μπορεί, για παράδειγμα, κάποιος να έχει 10.000 bots και να προσφέρει ένα πακέτο 10.000 retweets για 60 δολάρια. Δεν τον ενδιαφέρει καθόλου το περιεχόμενο που τα bots του αναδημοσιεύουν, μόνο το κέρδος. Υπάρχουν επομένως πολλά bots που είναι εντελώς απολιτικά, ανήθικα και δρουν μόνο για να βγάζουν χρήμα για τον διαχειριστή τους», εξηγεί ο ερευνητής του DFRLab. Προσθέτει μάλιστα ότι είναι πιο εύκολο να νοικιάσεις ένα δίκτυο bots από το να χτίσεις ένα - και αυτή είναι σήμερα και η πλέον διαδεδομένη πρακτική, την οποία και ο ίδιος έχει συναντήσει αρκετές φορές κατά την έρευνά του. «Κατά τον εντοπισμό ενός bot που ενισχύει ένα συγκεκριμένο πολιτικό hashtag στο Twitter, είναι σημαντικό να δούμε και τι άλλο ενισχύει. Αν αναπαράγει πολιτικά μηνύματα από ένα και μόνο κόμμα, τότε πιθανώς να δημιουργήθηκε από κάποιον υποστηρικτή του κόμματος. Μπορεί όμως να είναι ένα bot που τη μια στιγμή κάνει like σε πολιτικό περιεχόμενο και την άλλη σε ψηλοτάκουνες γόβες στη Μόσχα ή που τουιτάρει για μια βίλα για τις διακοπές στο Μεξικό ή για τον σολομό της Νορβηγίας. Δεν υπάρχει λογική που να συνδέει αυτά τα δύο μεταξύ τους. Τότε είναι σχεδόν βέβαιο ότι έχουμε να κάνουμε με ένα εμπορικό bot που κάποιος έχει πληρώσει για να κάνει like σε κάποια πολιτική ανάρτηση».

8 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

CYBORG BOTS

Το κυνήγι

της «γάτας με το ποντίκι» ο Twitter απειλεί με διαγραφή όσους λογαριασμούς παραβιάζουν τους κανονισμούς του, οι οποίοι είναι σαφείς:

ΑΠΑΓΟΡΕΎΕΤΑΙ

■ η δημιουργία ψεύτικων και παραπλανητικών λογαριασμών που στοχεύουν σε spamming, προσβλητική ή διαταρακτική συμπεριφορά, συμπεριλαμβανομένων των προσπαθειών για χειραγώγηση των συζητήσεων στο Twitter.

■ η αγοραπωλησία ή η κατάληψη άλλων Twitter usernames.

■ η αγοραπωλησία διαδράσεων των λογαριασμών στην πλατφόρμα. Συγκεκριμένα, η αγορά followers, retweets και likes σημαίνει τις περισσότερες φορές ότι αγοράζει κάποιος bots ή χακαρισμένα accounts. «Εμεινα έκπληκτος από το πόσο εύκολο ήταν να εντοπιστούν ορισμένες κατηγορίες ψευδών λογαριασμών», δηλώνει στο MIIR ο Mαρκ Χάνσεν, καθηγητής Στατιστικής και επικεφαλής της ομάδας του Πανεπιστημίου

Columbia, η οποία τον περασμένο Ιούλιο διεξήγαγε την έρευνά του «Follower Factory» σε συνεργασία με τους New York Times. Ωστόσο, ο ίδιος θεωρεί πως για να μεγιστοποιήσει κανείς την απήχηση ενός μηνύματος δεν αρκούν μόνο οι «φάρμες» των bots και εφιστά την προσοχή στις «τρύπες» που εξακολουθούν να υπάρχουν στο σύστημα ανίχνευσης κακόβουλων bots των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η κατακραυγή για την επίδραση των fake news στο αποτέλεσμα των αμερικανικών εκλογών του 2016 και ο φόβος ότι παρόμοια φαι-

νόμενα θα επαναληφθούν πριν από άλλες εκλογικές διαδικασίες και ειδικά στις επικείμενες ευρωεκλογές οδήγησαν στην αυστηροποίηση των μεθόδων εντοπισμού και την άμεση διαγραφή των bot accounts από τα social media. «Υπό την πίεση του Twitter η χρήση των bots που μπορεί κάποιος να διαθέτει δεν είναι τόσο εύκολη όσο παλιά. Βλέπουμε όλο και πιο συχνά να διαγράφονται δίκτυα bots εντός δύο ή τριών ημερών από τη δημιουργία τους», αναφέρει ο Μπεν Νίμο και κάνει λόγο για ένα «παιχνίδι γάτας και ποντικού» μεταξύ των δημιουργών των bots και

των πλατφορμών των social media. Ακριβώς αυτός ο «διωγμός» των bots από το Twitter οδήγησε στην ανάπτυξη των αποκαλούμενων «cyborg bots». Πρόκειται για ένα υβρίδιο ανθρώπου και μηχανής, μια αυτοματοποιημένη δραστηριότητα που συνεπικουρείται ενίοτε από ανθρώπους, προκειμένου να ενσωματώνει στοιχεία φυσιολογικού χρήστη και να καταφέρνει να «ξεγελά» τα φίλτρα ελέγχου. Οι λογαριασμοί στην περίπτωση αυτή εμφανίζουν για ένα χρονικό διάστημα όλα τα σημάδια της αυξημένης δραστηριότητας

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ 9

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

ενός bot που προγραμματίζεται μέσω υπολογιστικών εντολών και στη συνέχεια μειώνουν δραματικά και προσαρμόζουν τις ενέργειές τους, παραπέμποντας στη δραστηριότητα ενός μέσου ανθρώπου. «Είναι σαν να βάζεις τον αλγόριθμο στον αυτόματο πιλότο για λίγο και μετά να τον βγάζεις και έπει-

τα ίσως να τον ξαναβάζεις», επισημαίνει ο Μπεν Νίμο. «Στις πρόσφατες εκλογές των ΗΠΑ παρακολουθούσα έναν λογαριασμό στο Twitter που έκανε 1.500 αναρτήσεις την ημέρα, όλες retweets. Ηταν ξεκάθαρα ένα bot. Μετά τις εκλογές επέστρεψε στις 2-3 αναρτήσεις την ημέρα, οι οποίες έμοιαζαν πρωτογε-

νείς, σαν να τις έγραφε πραγματικός χρήστης. Μερικούς μήνες αργότερα άρχισε πάλι να τουιτάρει σε μαζική κλίμακα. Αυτού του είδους η δράση δεν επιτρέπει στην πλατφόρμα να προσδιορίσει εάν πρόκειται ξεκάθαρα για bot, επομένως δεν μπορεί να προχωρήσει εύκολα στη διαγραφή του».

Ολη αυτή η υπόγεια δραστηριότητα, όμως, δεν λαμβάνει χώρα μόνο στη μακρινή Αμερική. Οπως διαπιστώσαμε μέσα από την έρευνά μας και θα διαβάσετε παρακάτω, συμβαίνει σε μεγάλη κλίμακα και στη χώρα μας, με εμπλοκή γνωστών πολιτικών, μεγάλων κομμάτων και δημοφιλών προσωπικοτήτων.

10 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

ΤΑΥΤΟΤΗΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ Μεσογειακό Ινστιτούτο Ερευνητικής Δημοσιογραφίας (MIIR, www.miir.gr)

4 ερευνητές δημοσιογράφοι 2 fact-checkers 1 προγραμματιστής-sotware engineer

2 γεγονότα αναλύθηκαν: η Διεθνής Eκθεση Θεσσαλονίκης 2018 και ο τελικός του «Greece’s Next Top Model» (GNTM)

28.419 μοναδικοί λογαριασμοί αντλήθηκαν (20.178 από τη ΔΈΘ 2018 και 8.241 από το GNTM)

3.698 λογαριασμοί (twitter accounts) αναλύθηκαν

250.759 ξεχωριστά actions (tweets, rt, replies, quotes) εξετάστηκαν

350 ώρες αξιολόγησης λογαριασμών

20 συνεντεύξεις 5 μήνες έρευνας 1 αλγοριθμικός γράφος απεικόνισης των δικτύων όλων των λογαριασμών δημιουργήθηκε

ΠΩΣ ΣΥΝ∆ΕΟΝΤΑΙ ΣΥΡΙΖΑ, Ν.∆. ΚΑΙ ΤΟ GREECE’S NEXT TOP

Ro-bots στην υπηρεσία ομάδα μας ασ χολήθηκε αποκλεισ τικά με τη μελέτη του Twitter, το οποίο είναι το πιο προσβάσιμο και πολιτικοποιημένο μέσο κοινωνικής δικτύωσης. Επιπλέον, χρησιμοποιώντας τη βάση δεδομένων του Twitter Streaming API (https:// developer.twitter.com/), μπορεί κάποιος απολύτως νόμιμα να μαζέψει τεράστιο όγκο δεδομένων ώστε να μελετήσει κοινωνικοπολιτικά φαινόμενα. Επιλέξαμε ως παράδειγμα αναφοράς ένα από τα μεγαλύτερα, προκαθορισμένα, εσωτερικά πολιτικά γεγονότα του 2018 για το οποίο γνωρίζαμε εκ προοιμίου πως θα υπάρχει μεγάλη πολιτική αντιπαράθεση: τη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης του Σεπτεμβρίου του 2018. Μια έκθεση που σημαδεύτηκε μεταξύ άλλων από την έντονη αντιπαράθεση για τη Συμφωνία των Πρεσπών του Ιουνίου 2018. Αντλήσαμε μέσω συγκεκριμένων προγραμμάτων που δημιουργήσαμε (σε γλώσσες προγραμματισμού κυρίως Python και Go, βλ. twitterfarm, ελεύθερο ανοιχτό λογισμικό, https://github. com/andeined/twitterfarm) όλα τα tweets, τα retweets, τις απαντήσεις, τα quotes και τα mentions που έγιναν από τις 7 Σεπτεμβρίου (πριν από την ομιλία του πρωθυπουργού) μέχρι τις 17 Σεπτεμβρίου 2018 (μετά την ομιλία του αρχηγού της αξιωματικής αντιπολίτευσης), χρησιμοποιώντας συγκεκριμένες λέξεις κλειδιά (#ΔΕΘ, #ΔΕΘ2018, #DETH, #DETH2018, #Μακεδονία, #Macedonia, #Συμφω-

νια_Πρεσπων) Συλ λέξαμε περίπου 173.000 ξεχωριστές ενέργειες από περίπου 20.000 διαφορετικούς λογαριασμούς. Κατά τη διαδικασία βασιστήκαμε αποκλειστικά στο επίσημο API του Τwitter και χρησιμοποιήσαμε δεδομένα και εργαλεία διαθέσιμα στον οποιονδήποτε. Eπαναλάβαμε την ίδια διαδικασία και τις ημέρες του τελικού (18-20 Δεκεμβρίου 2018) του τηλεο-

πτικού ριάλιτι «Greece’s Next Top Model», όπου αντλήσαμε περίπου 8.200 λογαριασμούς και περίπου 78.000 ενέργειες.

Η διαδικασία Στη συνέχεια, αφού ταξινομήσαμε τους διαφορετικούς λογαριασμούς, επιλέξαμε ένα τυχαίο δείγμα 3.698 ξεχωριστών λογαριασμών, οι οποίοι βρέθηκαν μέσα στη δεξαμενή

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ 11

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

MODEL

κομμάτων και reality

των tweets που συγκεντρώσαμε. Τέσσερις δημοσιογράφοι ανέλυσαν έναν προς έναν περίπου 900 λογαριασμούς ο καθένας, διαβάζοντας τουλάχιστον 60 tweets ανά λογαριασμό ο καθένας και βάσει μια σειράς ομοιογενοποιημένων κριτηρίων (ποσοτικών και ποιοτικών, βλ. σελ. 18-19) κατηγοριοποίησαν τους λογαριασμούς ως προς τον βαθμό αυτοματοποίησης και το είδος του χρήστη (unknown, active

user, normal user, semiautomated, automated) και την εκτίμηση πολιτικής τοποθέτησης του χρήστη σε έναν γραμμικό άξονα από την Ακρα Αριστερά ώς την Ακρα Δεξιά. Λογαριασμοί των οποίων ο βαθμός αυτοματοποίησης ή η πολιτική κατηγοριοποίησή τους βάσει των διαχρονικών τοποθετήσεών τους κρίθηκαν αδύνατο να προσδιοριστούν, χαρακτηρίστηκαν ως «άγνωστοι». Στο τέλος της

διαδικασίας ταξινομήσαμε τα αποτελέσματα σε μια ενοποιημένη βάση δεδομένων.

Αυτοματοποίηση για όλες τις χρήσεις Στο πλαίσιο της έρευνας επικοινωνήσαμε με πολλούς ανώνυμους χρήστες του Τwitter, με γνωστές διαδικτυακές περσόνες από διάφορους πολιτικούς χώρους, με πρώην στελέχη επιτελι-

κών ομάδων επικοινωνιακού σχεδιασμού πολιτικών κομμάτων, με ακαδημαϊκούς στην Ελλάδα και στο εξωτερικό σχετικούς με το αντικείμενο, αλλά και με επαγγελματίες οι οποίοι ασχολούνται με online marketing. Οι περισσότεροι δεν ήθελαν να εκτεθούν με το επώνυμό τους, ενώ δεν έλειψαν και οι φόβοι πως η δημοσιογραφική παρουσίαση της έρευνάς μας μπορεί να δυσκολέψει τη δουλειά τους. Ενας από τους πιο έμπειρους επαγγελματίες του χώρου μας είπε: «Υπάρχουν τύποι στην Ελλάδα οι οποίοι βρίσκουν τους πολιτικούς, βουλευτές ή υποψηφίους και τους λένε: “Γεια σου, έχω 300 διαφορετικούς ψεύτικους λογαριασμούς στο Τwitter, είναι όλοι τους τρολ. Θέλεις να τους βάλω να μιλάνε για σένα ή να βρίζουν τον πολιτικό σου αντίπαλο;”. Αυτοί οι άνθρωποι αρκετά συχνά δεν κοιτάζουν ιδεολογίες. Μπορεί σήμερα να πάνε στη Νέα Δημοκρατία, αύριο στον ΣΥΡΙΖΑ και μεθαύριο σε κάποιο άλλο κόμμα. Είναι της λογικής “όποιος με προλάβει θα με κλείσει”. Στη συνέχεια μπορεί ο ίδιος ο οποίος πούλησε σε κάποια φάση λογαριασμούς σε πολιτικούς κάποια στιγμή να ασχοληθεί με άλλα θέματα, επειδή σου λέει “τους έχω τους λογαριασμούς και κάθονται και δεν έχουμε εκλογές”. Κάπου εκεί ξεκινά και η προώθηση τηλεοπτικών εκπομπών, όπως τα ριάλιτι». Σ’ εκείνο το σημείο αντιληφθήκαμε πως η υπόθεση εργασίας μας έπαιρνε σάρκα και οστά.

12 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

ΜΕ ΑΙΧΜΗ ΤΙΣ ΟΜΙΛΙΕΣ ΣΤΗ ∆ΕΘ

Οι ηγέτες στον διαδικτυακό πόλεμο ι α π ρ ώτ η σ ημαν τική διαπίστωση για μας ήταν η δημιουργία αρκετών λογαριασμών λίγο διάστημα πριν από την περίοδο αναφοράς της έρευνας (7.9.2018-17.9.2018), οι οποίοι έπειτα από λίγες εβδομάδες έκλεισαν είτε από τους ίδιους τους χρήστες είτε από το Τwitter. Ενα ποσοστό 40,6% των λογαριασμών που αναλύσαμε είτε δεν είχε καμία πολιτική τοποθέτηση είτε δεν μπορούσε να κατηγοριοποιηθεί πολιτικά σε έναν γραμμικό άξονα από την Ακρα Αριστερά ώς την Ακρα Δεξιά και τους ναζιστές της Χ.Α. Από το υπόλοιπο 59,4%, το 8,2% των χρηστών εξέφραζε σαφέστατα απόψεις κοντά στον χώρο της κομμουνιστικής Αριστεράς, της εξωκοινοβουλευτικής Αριστεράς και της αναρχίας. Κατά προσέγγιση το 14,23% των λογαριασμών ταυτιζόταν με απόψεις κοντά στον χώρο της ευρύτερης Κεντροαριστεράς, ενώ το 19,08 % ήταν πιο κοντά στον χώρο του φιλελεύθερου κέντρου και της Κεντροδεξιάς. Περίπου 14,64% εξέφραζε απόψεις από τις παρυφές της συντηρητικής παράταξης, της λαϊκής Δεξιάς ώς την εθνικιστική, μισαλλόδοξη ακροδεξιά. Τέλος, το 3,3% των λογαριασμών ήταν είτε ανοιχτά υπερασπιστές της Χρυσής Αυγής είτε φίλα προσκείμενοι σε ναζιστικές και φασιστικές ιδέες. Τα παραπάνω ποσοστά είναι ενδεικτικά, καταγράφουν μια τάση και προφανώς ενέχουν και υποκειμενικές κρίσεις των δημοσιογράφων. Σε καμία περίπτωση τα παραπάνω ποσοστά δεν αντανακλούν δυνητικές αποτυπώσεις του εκλογι-

Το Τwitter στη ΔΕΘ 2018 2,02%

5,13%

21,18%

REPLY: 3.500

71,67%

QUOTE: 8.900

TWEET: 37.000

RETWEET: 120.000

Ανάλυση των 172.901 ενεργειών (replies, quotes, tweets, retweets) για τη ΔΈΘ στο Τwitter μεταξύ 7.9.2018 και 17.9.2018

Το Τwitter στον τελικό του τηλεριάλιτι GNTM 47,39%

TWEET: 37.000

51,15%

RETWEET: 40.000

Ανάλυση των 77.858 ενεργειών (replies, quotes, tweets, retweets) για τον τελικό του τηλεριάλιτι Greece’s Next Top Model στο Τwitter μεταξύ 18.12.2018 και 20.12.2018

Πώς κινήθηκε το Τwitter πριν και μετά την ομιλία του Α. Τσίπρα

7/9, 12:00

8/9, 24:00

8/9, 12:00

6.200 ενέργειες

9/9, 24:00

9/9, 12:00

10/9, 24:00

Κατά τη διάρκεια της ομιλίας του πρωθυπουργού 8.9.2018 στη ΔΈΘ κορυφώνεται η δραστηριότητα των χρηστών με τη μερίδα του λέοντος να καταλαμβάνουν τα retweets. Με το που ξεκινάει η ομιλία του Αλέξη Τσίπρα στις 9 το βράδυ τα retweets ξεπερνούν κατά πολύ τα replies, στοιχείο που συχνά συνδέεται με την αύξηση της αυτοματοποίησης (bots) 3.000 ενέργειες

Πώς κινήθηκε το Τwitter πριν και μετά την ομιλία του Κ. Μητσοτάκη 14/9, 12:00

15/9, 24:00

15/9, 12:00

16/9, 24:00

16/9, 12:00

17/9, 24:00

Σε αντιστοιχία με την ομιλία Τσίπρα, παρατηρείται κατακόρυφη αύξηση του όγκου των συνολικών ενεργειών κατά το δίωρο της ομιλίας του Κυριάκου Μητσοτάκη στις 15.9.2018 στο Βελλίδειο. Πριν από την ομιλία Μητσοτάκη, καταγράφηκε μικρότερος αριθμός αναρτήσεων στο Τwitter σε σχέση με τις αντίστοιχες ώρες πριν από την ομιλία του πρωθυπουργού.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ 13

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

και η προώθηση προϊόντων

Με φούξια το δίκτυο των σχετιζόμενων με τον ΣΥΡΙΖΑ λογαριασμών

ούνται και για την προώθηση τηλεοπτικών προϊόντων ■ Δεν έχει τόση αξία ο απόλυτος αριθμός των αυτοματοποιημένων λογαριασμών όσο ο όγκος και η ένταση του ψηφιακού θορύβου που παράγουν. Μικρός αριθμός bots αρκούν για να επιδράσουν στην κοινή γνώμη κού αποτελέσματος, καθώς τα δημογραφικά χαρακτηριστικά του Τwitter δεν επαρκούν για την εξαγωγή τέτοιων συμπερασμάτων. Στον πίνακα 1 (δεξιά) παρουσιάζεται ο βαθμός αυτοματοποίησης των λογαριασμών που συλλέξαμε. ■ Εντοπίσαμε 476 bots σε σύνολο 3.698 λογαριασμών (12,87%) ■ Τα bots παρήγαγαν το 57% των συνολικών ενεργειών (tweets, retweets, mentions, quotes, replies, likes) κατά την περίοδο αναφοράς ■ Βρέθηκαν bots υποστηρικτικά όλων των κομμάτων του Κοινοβουλίου πλην της Ενωσης Κεντρώων

■ ΣΥΡΙΖΑ και ΝΕΑ ΔΗΜΟΚΡΑΤΙΑ κατέχουν τη μερίδα του λέοντος ως προς την αυτοματοποίηση και μάλιστα με πολύ μεγάλη διαφορά σε σχέση με οποιοδήποτε άλλο πολιτικό κόμμα ■ Κατά τη διάρκεια των ομιλιών του πρωθυπουργού Αλέξη Τσίπρα και του Κυριάκου Μητσοτάκη στην ΔΕΘ 2018, λίγες ώρες πριν και λίγες ώρες μετά, αυξήθηκε εντυπωσιακά ο όγκος των ενεργειών που έκαναν οι χρήστες. Αναλογικά αυξημένη είναι και η δραστηριότητα των bots στο ίδιο χρονικό διάστημα με στόχο την προώθηση της πολιτικής προπαγάνδας ■ Πολλά bots συνδέονται μεταξύ τους και χρησιμοποι-

■ Δημιουργήσαμε προγραμματιστικά έναν γράφο (σελ. 16-17), όπου απεικονίζονται όλα

τα δίκτυα των ελληνικών λογαριασμών (αυθεντικών και bots) του δείγματός μας. Κάθε κόμβος (node) σε αυτόν τον γράφο απεικονίζει έναν διαφορετικό λογαριασμό (twitter account). Χρησιμοποιώντας αλγορίθμους αναζητήσαμε τις δυνάμεις που έλκουν τους χρήστες μεταξύ τους, συγκροτώντας ένα δίκτυο, αλλά και τις δυνάμεις που έλκουν τα μεταξύ τους δίκτυα (modularity). To μέγεθος του κάθε κόμβου (δηλαδή ενός λογαριασμού στο Τwitter) εξαρτάται από τους βαθμούς (degrees) των διαδράσεων-συσχετίσεων (edges) αυτού του λογαριασμού με όλους τους υπόλοιπους μέσα σε ένα δίκτυο Με άλλα λόγια, όσο μεγαλύτερο είναι το όνομα που απεικονίζεται στον γράφο τόσο περισσότεροι λογαριασμοί έχουν διαδράσει και αναπαράξει το περιεχόμενό του. Αντίστοιχα όσο μεγαλύτερος είναι ένας κόμβος, τόσο περισσότερους λογαριασμούς έχει ο ίδιος αναπαράξει. Και με αυτόν τον τρόπο εντάσσεται σε κάποιο δίκτυο (cluster)

ΠΙΝΑΚΑΣ 1

Βαθμός αυτοματοποίησης λογαριασμών ΒΑΘΜΟΣ ΑΥΤΟΜΑΤΟΠΟΙΗΣΗΣ

ΑΡΙΘΜΟΣ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΩΝ

ΠΟΣΟΣΤΟ

409

11,06%

Κανονικός χρήστης Πολύ ενεργός χρήστης Ημι-αυτοματοποιημένος (Cyborg bot) Αυτοματοποιημένος (Bot)

1.339

36,21%

1.474

39,86%

280

7,57%

196

5,30%

ΣΥΝΟΛΟ

3.698

100,00%

Αγνωστος

14 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Τι μάθαμε όμως από όλα αυτά; ■ Επιβεβαιώσαμε και προγραμματιστικά αυτό που βρέθηκε μέσω της δημοσιογραφικής ανάλυσης: πως τα δυο μεγάλα πολιτικά κόμματα έχουν την ηγεμονία ως προς το συνολικό περιεχόμενο που παράγεται και μάχονται μεταξύ τους γι’ αυτήν. ■ Επιβεβαιώσαμε πως τα πολιτικά κόμματα, κυρίως τα δυο μεγάλα, προωθούνται σε σημαντικό βαθμό από bots με τρόπο αδιαφανή και αντιδεοντολογικό.

Το ακροδεξιό δίκτυο στο Twitter

■ Εντοπίσαμε με ποιο τρόπον συγκεκριμένα φυσικά πρόσωπα (είτε επώνυμοι χρήστες είτε ανώνυμοι) συνδέονται με αυτοματοποιημένους λογαριασμούς. ■ Εντοπίσαμε 6 βασικές συστοιχίες δικτύων (clusters), που απεικονίζονται στον γράφο. Δώσαμε διαφορετικό χρώμα σε καθένα από τα μεγαλύτερα δίκτυα. Ετσι, με μπλε χρώμα στον γράφο βλέπετε το δίκτυο της Ν.Δ., με φούξια αυτό του ΣΥΡΙΖΑ και με ροζ παστέλ το δίκτυο όσων ασχολούνται με το τηλεοπτικό ριάλιτι «Greece’s Next Top Model». Ανάμεσά τους υπάρχουν οι γαλάζιοι χρήστες (κόμβοι), οι οποίοι εμφανίζουν μεν υψηλή δραστηριότητα, ωστόσο δεν εντάσσονται σε κανένα από τα παραπάνω τρία δίκτυα. Πρόκειται για έναν ενδιάμεσο χώρο στον οποίο συναντάμε από πολύ ενεργούς χρήστες διαφόρων πολιτικών αποχρώσεων, μέχρι inluencers του διαδικτύου, οι οποίοι διασυνδέονται με κανονικούς λογαριασμούς και bots. Με λευκό χρώμα στον γράφο (σελ. 16-17) κοντά στο δίκτυο της Νέας Δημοκρατίας, απεικονίζεται το δίκτυο των λογαριασμών με εθνικιστικές και ακροδεξιές αντιλήψεις. Με πορτοκαλί χρώμα παρου-

O πυρήνας του δικτύου των σχετιζόμενων με την Ν.Δ. λογαριασμών

σιάζονται τα bots εκείνα που έχουν μια γενικευμένη συμπεριφορά με ατάκες φασόν ή αλληλοχαιρετισμούς (καλημέρα-καληνύχτα) προκειμένου να ξεγελάσουν ότι πρόκειται για κανονικούς ανθρώπους. Αξίζει να σημειωθεί πως, μετά την παραγωγή του γράφου διασύνδεσης των λογαριασμών, παρατηρήσαμε ότι περιφερειακά ή πολύ κοντά στο δίκτυο της Ν.Δ. ή του ΣΥΡΙΖΑ βρίσκονται ορισμένοι, λίγοι, λογαριασμοί χρηστών οι οποίοι είναι γνωστό πως δεν είναι υποστηρικτές του συγκεκριμένου πολιτικού κόμματος. Αυτό συμβαίνει γιατί υπάρχει συχνή διάδραση μεταξύ των χρηστών (για παράδειγμα, δημοσιογράφοι που αναπαράγουν tweets πολιτικών ή λογαριασμοί οι οποίοι δέχονται πολλά επιθετικά σχόλια). Γι’ αυτό και ο επίσημος λογαριασμός του πρω-

θυπουργού Αλέξη Τσίπρα (@ PrimeministerGR) δεν βρίσκεται εντός του στενού πυρήνα του δικτύου του ΣΥΡΙΖΑ αλλά στον χώρο μεταξύ ΣΥΡΙΖΑ και Ν.Δ. καθώς, όπως είναι εύλογο, αναπαράγεται και σχολιάζεται από όλους. ■ Η εγγύτητα σε κάποιο από τα βασικά δίκτυα δεν συνεπάγεται απαραίτητα πολιτική ταύτιση. ■ Το ακροδεξιό (με λευκό χρώμα) δίκτυο βρίσκεται πολύ κοντά και αλληλεπιδρά συχνότερα με το δίκτυο της Ν.Δ. Οπως είναι εύλογο, παρατηρείται πως γύρω από τον κόμβο του πρωθυπουργού βρίσκονται πολλά μέσα ενημέρωσης σε κοντινή απόσταση μεταξύ τους (όπως το ΑΠΕ, η «Εφ.Συν.»., cnn. gr, news247, Το Ποντίκι, tvxs, zougla, ert3 social, enikos, naftemporiki). Για παράδειγμα, η «Εφ.Συν.» βρίσκεται πιο

κοντά στις παρυφές του δικτύου του ΣΥΡΙΖΑ, εκτός όμως του κλειστού πυρήνα στον οποίο, για παράδειγμα, είναι η «Αυγή» και το «Κουτί της Πανδώρας» του Κ. Βαξεβάνη. Στον αντίποδα, ο λογαριασμός του skai.gr βρίσκεται πιο κοντά στον πυρήνα της Ν.Δ., στο κέντρο του οποίου, εκτός από τον Κυριάκο Μητσοτάκη, τον Αδωνι Γεωργιάδη, εντοπίζεται και ο Νίκος Σωτηρόπουλος, από τους πιο ενεργούς υποστηρικτές της Νέας Δημοκρατίας, με καταγωγή από την Πάτρα. Στο ίδιο δίκτυο συναντάμε και τα «Παραπολιτικά», το bankingnews. gr, τον «Ελεύθερο Τύπο», το protagon.gr, το Τhe President του Γιώργου Μουρούτη, καθώς και τους δημοσιογράφους Γιάννη Πρετεντέρη και Πάσχο Μανδραβέλη. Αξίζει να σημειωθεί πως στον συνολικό γράφο δεν εμφανίζεται, όπως αναμενόταν, ως επιδραστικός παράγοντας ο δημοσιογράφος και εκδότης Κώστας Βαξεβάνης, παρότι ο ίδιος είναι πολύ ενεργός χρήστης του twitter (425.000 ακόλουθοι, 92500 tweets). Ο λόγος έγκειται στο γεγονός πως στη ΔΕΘ του 2018 ο Κ.Βαξεβάνης είχε λίγες αναπαραγωγές (19 retweets) από άλλους χρήστες σε σχόλια του που είχαν το hashtag της ΔΕΘ.

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ 15

Τα στατιστικά του Twitter 11,3 δισ. λογαριασμοί έχουν συνολικά δημιουργηθεί παγκοσμίως (Απρίλιος 2019) 44% αυτών των λογαριασμών έκλεισαν χωρίς να στείλουν ποτέ ένα tweet 330 εκατομμύρια είναι οι ενεργοί χρήστες (monthly active users) 391 εκατομμύρια λογαριασμών δεν έχουν κανέναν follower 80% των ενεργών χρηστών μπαίνουν στην πλατφόρμα από το κινητό τους 24,6% των πιστοποιημένων λογαριασμών παγκοσμίως ανήκει σε δημοσιογράφους 71% των χρηστών του Twitter

διαβάζει εκεί ειδήσεις

83% των παγκόσμιων ηγετών έχουν λογαριασμό στο Twitter

Τα 10 top Twitter accounts στην Ελλάδα Μάιος 2019, σε αριθμό followers

➊ Νίκος Αλιάγας 1.699.584 ➋ Γιάνης Βαρουφάκης 969.671 ➌ Πόπη Τσαπανίδου 630.603 ➍ Νίκος Χατζηνικολάου 629.991 ➎ Ελεωνόρα Μελέτη 620.958 ➏ Μαίρη Ηλιάκη 604.947 ➐ Skai.gr 590.722 ➑ Σάκης Ρουβάς 530.810 ➒ Αλέξης Τσίπρας 524.196 10 Ελενα Παπαρίζου 524.028 

106 εκατομμύρια ακολούθους

έχει η Κέιτι Πέρι (δημοφιλέστερος λογαριασμός παγκοσμίως, δεύτερος είναι ο Τζάστιν Μπίμπερ και τρίτος ο Μπαράκ Ομπάμα)

8 με 10 εκατομμύρια λογαριασμοί

εβδομαδιαίως ελέγχονται από το Twitter για αυτοματοποίηση, εκ των οποίων το 75% δεν περνούν τα τεστ

5.787 tweets στέλνονται κάθε δευτερόλεπτο, 500 εκατομμύρια κάθε μέρα παγκοσμίως 80% των χρηστών έχουν αναφέρει έστω μια μάρκα σε κάποιο tweet τους ΠΗΓΕΣ: TWITTER, HTTPS://BLOG.HOOTSUITE.COM/TWITTER-STATISTICS/) HTTPS://WWW.BRANDWATCH.COM/BLOG/TWITTER-STATS-AND-STATISTICS/ HTTP://WWW.BUSINESSOFAPPS.COM/DATA/TWITTER-STATISTICS/

Γιάνης Βαρουφάκης: ο Ελληνας πολιτικός με τους περισσότερους followers

16 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ

Τα δίκτυα των ελληνικών λογαριασμών στο twitter, αυθεντικών και bots με βάση το πόσο αλληλεπιδρούν και αναπαράγονται μεταξύ τους. Με μπλε χρώμα στον γράφο το δίκτυο της Ν.Δ., με φούξια του ΣΥΡΙΖΑ και με ροζ παστέλ το δίκτυο όσων ασχολούνται με το «Greece’s Next Top Model». Στον ενδιάμεσο χώρο (γαλάζιο χρώμα) συναντάμε από πολύ ενεργούς χρήστες διαφόρων πολιτικών αποχρώσεων, μέχρι inluencers του διαδικτύου, οι οποίοι διασυνδέονται με κανονικούς λογαριασμούς αλλά και bots. Με λευκό χρώμα απεικονίζεται το δίκτυο των ακροδεξιών λογαριασμών .

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ 17

18 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Εντεκα τρόποι να καταλάβεις ένα bot στο Τwitter άσει της πολύμηνης έρευνάς μας και της σχετικής διεθνούς βιβλιογραφίας παραθέτουμε ορισμένα βασικά κριτήρια αξιολόγησης ώστε οι χρήστες στο Τwitter να είναι πιο υποψιασμένοι, να μπλοκάρουν, ακόμα και να καταγγέλλουν στην τεχνολογική πλατφόρμα, ύποπτους λογαριασμούς και πιθανά δίκτυα bots. Υπενθυμίζουμε πως στο Τwitter δεν χρειάζεται, όπως στο Facebook, να σε αποδεχτεί κάποιος ως φίλο, αλλά υπάρχει η δυνατότητα παρακολούθησης οποιουδήποτε χρήστη, εκτός αν κάποιος έχει επιλέξει να διατηρεί ιδιωτικό προφίλ (protected tweets).

1. Δραστηριότητα Είναι η πιο βασική ένδειξη για την πιθανή αυτοματοποίηση. Ο μέσος αριθμός ενεργειών ενός χρήστη μέσα σε μια ημέρα μπορεί να υπολογιστεί εύκολα, διαιρώντας τον συνολικό αριθμό των ενεργειών διά του αριθμού των ημερών ζωής του λογαριασμού (το Τwitter δείχνει την ημερομηνία έναρξης ενός λογαριασμού). Το όριο των ενεργειών που δημιουργεί υποψίες για αυτοματοποιημένη λειτουργία ποικίλλει. Σύμφωνα με την ομάδα του Oxford Internet Institute, που διενήργησε την έρευνα για την προγραμματιστική προπαγάνδα στο διαδίκτυο, οποιοσδήποτε λογαριασμός έχει περισσότερες από 50 ενέργειες την ημέρα θεωρείται ιδιαίτερα ύποπτος. Σύμφωνα με το DFRlab, το όριο

τοποθετείται στις 72 ενέργειες την ημέρα (έως μια ενέργεια κάθε 10 λεπτά επί 12 συνεχόμενες ώρες). Προσοχή όμως: υπάρχουν και πολλά bots, τα οποία κάνουν λίγες ενέργειες την ημέρα και σε συγκεκριμένα γεγονότα αυξάνουν κατακόρυφα τη δραστηριότητά τους.

2. Ανωνυμία Μια από τις καλύτερες ενδείξεις είναι το προφίλ ενός χρήστη. Η ανωνυμία σε καμία περίπτωση δεν αποδεικνύει την παρουσία bot, ωστόσο, αν λείπει η φωτογραφία προφίλ ή δεν υπάρχει κανένα προσωπικό βιογραφικό στοιχείο αρχίζει κανείς να υποψιάζεται. Σε γενικές γραμμές, όσο λιγότερες προσωπικές πληροφορίες τόσο περισσότερες οι πιθανότητες

να υπάρχει κάποιας μορφής αυτοματοποίηση.

3. Ενισχυτής Πρόκειται για καθοριστικό δείκτη. Ενας από τους βασικούς ρόλους ενός bot είναι να δίνει ώθηση και να αυξάνει τη διάδοση ενός μηνύματος κάποιου άλλου χρήστη. Αυτό επιτυγχάνεται μέσω της αναπαραγωγής αυτούσιου περιεχομένου (retweets), μέσω των likes αλλά και της αναφοράς (mention) σε κάποιον. Μια τυπική χρονική ακολουθία σε αυτήν την περίπτωση θα αποτελείται από δεκάδες ή εκατοντάδες στη σειρά retweets, με ακριβή αναπαραγωγή σχολίων από τίτλους ειδήσεων και με ελάχιστα (αν όχι καθόλου) πρωτογενή σχόλια. Ο πιο αποτελεσματικός τρόπος για να ανιχνεύσεις

μια τέτοια συμπεριφορά είναι μέσω της προγραμματιστικής σάρωσης ενός μεγάλου αριθμού σχολίων. Ωστόσο, ακόμα και μια προσεκτική επισκόπηση των τελευταίων 50-100 σχολίων (ή απαντήσεων) κάποιου αρκεί για να εξαχθούν χρήσιμα συμπεράσματα.

4. Λίγα ποσταρίσματα, υψηλά αποτελέσματα Τα bots επιτυγχάνουν αποτελέσματα μέσω της μαζικής προώθησης περιεχομένου ακόμα και από έναν χρήστη. Εναλλακτικός τρόπος για το ίδιο αποτέλεσμα είναι η δημιουργία ενός μεγάλου δικτύου ψεύτικων λογαριασμών οι οποίοι αναπαράγουν το ίδιο σχόλιο (tweet) μια φορά ο καθένας. Ενός δικτύου bot στην υπηρεσία της προπαγάνδας. Αυτά τα δίκτυα εντοπίζονται

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ 19

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

εύκολα αν οι λογαριασμοί δεν παρουσιάζουν μια φυσιολογική δραστηριότητα. Για παράδειγμα, στις ΗΠΑ στις 24 Αυγούστου 2017 ένας λογαριασμός με το όνομα @ KirstenKellog_ (έχει ανασταλεί η λειτουργία του) έκανε ένα σχόλιο επιτιθέμενος στον δημοσιογραφικό οργανισμό Propublica. Ο συγκεκριμένος λογαριασμός έμοιαζε αδιάφορος, με ελάχιστη δραστηριότητα. Είχε ποστάρει μόλις 12 φορές, ενώ 11 από τα σχόλια είχαν διαγραφεί. Είχε μόλις 76 ακολούθους και δεν ακολουθούσε κανέναν. Κι όμως, το συγκεκριμένο επιθετικό post αναπαρήχθη και απέσπασε θετικά σχόλια πάνω από 23.000 φορές μέσα σε ελάχιστο χρονικό διάστημα.

5. Ψεύτικη ή κλεμμένη φωτογραφία προφίλ Αρκετά bots είναι πιο προσεκτικά σχεδιασμένα και επιχειρούν να κρύψουν την ανωνυμία τους με πραγματικές φωτογραφίες από διάφορες πηγές. Ενα καλό τεστ είναι η αντίστροφη αναζήτηση της φωτογραφίας προφίλ του λογαριασμού («Search Google for Image» και στους άλλους περιηγητές, δεξί κλικ στη φωτογραφία και στη συνέχεια αντιγραφή της διεύθυνσης της φωτογραφίας, εισαγωγή της στην αναζήτηση της Google μέσω των φωτογραφιών). Συχνά συμβαίνει λογαριασμοί με αντρικά ονόματα να χρησιμοποιούν ψεύτικες φωτογραφίες όμορφων γυναικών. Παρατηρείται και η αντίστροφη διαδικασία, σε πολύ μικρότερο βαθμό όμως.

6. Αλφαριθμητικά στοιχεία μετά το @ Η χρήση αλφαριθμητικών στοιχείων αντί ονόματος σε μια φράση ή λέξη χωρίς νόημα είναι ενδεικτική για το ότι

ο λογαριασμός έχει παραχθεί από μια γεννήτρια χαρακτήρων με στόχο την αυτοματοποίηση. Τα ονόματα αυτά μοιάζουν κάπως έτσι (πηγή DFRlab) LvppLxATOrh5dIE BVBOPkbWksovV MZKXUU5yiLfyll5 AyGyMHIHKQbL6X7 BSkhBDCfR0N0gIU aOavx5DuoPrIAr3 Στη δική μας έρευνα εντοπίσαμε δεκάδες τέτοιους λογαριασμούς. Για παράδειγμα, ο λογαριασμός με το ακατανόητο όνομα χρήστη @ ChuckCh00323644, ο οποίος σήμερα έχει αναστείλει τη λειτουργία του. Δημιουργήθηκε μόλις έναν μήνα πριν από τη Διεθνή Εκθεση Θεσσαλονίκης του 2018 με προσήλωση σε συγκεκριμένο στόχο, αναπαράγοντας πολιτικά σχόλια κατά του ΣΥΡΙΖΑ και υπέρ του Κυριάκου Μητσοτάκη. Στον αντίποδα, εκείνη την περίοδο υπήρχε ο @X34iNxBHcYJ4qY4. Διαβάζοντας ένα προς ένα τα σχόλια του συγκεκριμένου πολύ ενεργού ψεύτικου λογαριασμού (πάνω από 93 ενέργειες την ημέρα) παρατηρήσαμε ότι το συγκεκριμένο bot πόσταρε ασταμάτητα στη ΔΕΘ υπέρ του Αλέξη Τσίπρα και της κυβέρνησης. Λίγο καιρό αργότερο η λειτουργία του αναστάλθηκε.

7. Βαβέλ γλωσσών Είναι αρκετά σύνηθες οι αυτοματοποιημένοι εμπορικοί λογαριασμοί, οι οποίοι ενίοτε κάνουν και πολιτική προπαγάνδα, να παρουσιάζουν μια εξαιρετικά μεγάλη ποικιλία από αναρτήσεις σε διαφορετικές γλώσσες (π.χ. μεταφράσεις σε αραβικά, αγγλικά, ισπανικά και γαλλικά του ίδιου tweet) με στόχο να αποκτήσουν πρόσβαση σε μεγαλύτερα ακροατήρια. Επιπλέον, παρατηρείται ότι

πολλά bots, ενώ η «μητρική» τους γλώσσα είναι, π.χ., τα ελληνικά, συχνά αναπαράγουν περιεχόμενο σε διαφορετικές γλώσσες καθώς είναι προγραμματισμένα να αντιδρούν σε συγκεκριμένες λέξεις-κλειδιά ή και hashtags #.

8. Εμπορικό-κοινότoπο περιεχόμενο Η ύπαρξη συχνού διαφημιστικού περιεχομένου είναι ένα κλασικός δείκτης ενός δικτύου αυτοματοποιημένων λογαριασμών. Δεν είναι απίθανο τέτοιοι εμπορικοί λογαριασμοί να μετατρέπονται για ένα διάστημα σε πολιτικά bots και στη συνέχεια να επιστρέφουν στην τυπική τους εμπορική δραστηριότητα. Κατά την έρευνά μας στο ελληνικό Τwitter δεν συναντήσαμε πολλές περιπτώσεις αμιγώς διαφημιστικών λογαριασμών, αλλά κυρίως εντοπίσαμε εκατοντάδες λογαριασμούς με κοινότοπο περιεχόμενο (τυπικές καλημέρες-καληνύχτες στους χρήστες, γενικόλογες ατάκες-φασόν, αποφθέγματα, αμπελοφιλοσοφίες, μαγευτικά τοπία, ζωάκια, καλλίγραμμα μοντέλα κτλ).

9. Retweets και likes Ενας βασικός τρόπος ανίχνευσης ενός bot είναι η παρατήρηση των σχολίων που αναπαράγει. Χιλιάδες είναι οι λογαριασμοί οι οποίοι μπορεί να έχουν προγραμματιστεί ώστε να κάνουν retweet ή like σε ένα συγκεκριμένο σχόλιο, κάποιες φορές και την ίδια χρονική στιγμή με πανομοιότυπο τρόπο.

10. Σημειολογία των tweets Οι αυτοματοποιημένοι λογαριασμοί, ειδικά οι πιο πρόχειροι, σχεδιάζονται για πολύ συγκεκριμένες λειτουργίες, οπότε πολλές φορές δείχνουν

«εμμονικοί» με μια ορισμένη θεματολογία ή ένα συγκεκριμένο θέμα και δεν αναρτούν τίποτα διαφορετικό. Η χρήση της ανθρώπινης γλώσσας παραμένει μια πολύπλοκη επεξεργασία για τις μηχανές. Κατά συνέπεια, τα tweets ενός bot μπορεί να αποκαλύψουν εύκολα την αλγοριθμική λογική με την οποία σχεδιάστηκε. Επιπλέον, αν κάποιος «χάσει» ένα προφανές αστείο σε έναν διάλογο ή αλλάξει απότομα και αφύσικα κουβέντα σε μια συνομιλία, τότε εγείρονται αμφιβολίες για το αν κρύβεται από πίσω κάποιο φυσικό πρόσωπο.

11. Συνολικά παράξενη συμπεριφορά Παραδείγματα: Να σε ακολουθήσει κάποιος και μετά να αναιρέσει αυτή του την κίνηση με σκοπό να τραβήξει το ενδιαφέρον σου. Να λάβεις αμέσως προσωπικό μήνυμα (DM) τη στιγμή που ακολουθείς κάποιον. Να λάβεις μια απάντηση τη στιγμή που κάνεις ένα tweet για ένα θέμα το οποίο σχετίζεται με κάποια εμπορική προσφορά. Να σε ακολουθήσουν λογαριασμοί οι οποίοι έχουν τεράστιο αριθμό σχολίων με πολύ διαφορετική θεματολογία. Να δεχτείς προσωπικά μηνύματα με διαφημιστικό και εμπορικό περιεχόμενο. Ολα τα παραπάνω ασφαλώς μπορούν να πραγματοποιηθούν και από ένα φυσικό πρόσωπο. Ωστόσο έχει παρατηρηθεί πως το 5% των ενεργών χρηστών του Τwitter απαντούν με ένα αυτοματοποιημένο προσωπικό μήνυμα μόλις κάποιος τούς ακολουθεί (πηγή Quora.com, Shameel Abdulla, Co founder, CEO Cloohawk).

20 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Bots υπέρ του ΣΎΡΙΖΑ

1 Ο λογαριασμός που έχει αδυναμία στα αδέσποτα ζώα Ο λογαριασμός Αδέσποτος@adespotos_ δημιουργήθηκε τον Φεβρουάριο του 2018 και στη φωτογραφία προφίλ βλέπουμε ένα σκυλάκι που φοράει ένα καπέλο. Μέσα σε 14 μήνες έχει ξεπεράσει τα 89.700 tweets, τους 2.650 ακολούθους, έχει προλάβει να κάνει 94.000 χιλιάδες likes, πραγματοποιώντας τον εξωπραγματικό αριθμό των κατά μέσον όρο 477 ενεργειών ανά ημέρα. Ολα τα ποσοτικά στοιχεία του (ενέργειες ανά ημέρα, λόγος followers/followings, αριθμός likes κτλ) έδειχναν πως πρόκειται για αυτοματοποιημένο λογαριασμό. Την εκτίμησή μας επιβεβαίωσε και η ποιοτική ανάλυση των σχολίων τού συγκεκριμένου λογαριασμού. Ενδιαφέρον παρουσιάζει το γεγονός πως ανάμεσα στα εκατο-

ντάδες σχόλια ανά ημέρα υπάρχουν και ελάχιστα πρωτογενή σχόλια ή απαντήσεις σε άλλους χρήστες. Πρόκειται για τυπική περίπτωση αυτοματοποιημένου λογαριασμού ο οποίος, ενώ είναι προγραμματισμένος να αναπαράγει άλλους, ορισμένες φορές διακόπτει αυτή τη συνεχή ροή του με προσωπικά σχόλια ή απαντήσεις, με αποτέλεσμα να δίνεται η εντύπωση πως υπάρχει ένα φυσικό πρόσωπο όλη την ώρα από πίσω. Ενας από τους λογαριασμούς που ακολουθούν το συγκεκριμένο bot είναι και αυτός του ευρωβουλευτή του ΣΥΡΙΖΑ Δημήτρη Παπαδημούλη. Αν περιηγηθεί κάποιος στο συγκεκριμένο προφίλ, θα διαπιστώσει πως πρόκειται για μια περσόνα με κοινωνικές ευαισθησίες και κυρίως με έντονη αγάπη για τα ζώα, τα αδέσποτα, τα σκυλιά, τις γάτες, τα σπάνια πουλιά και την προστασία τους. Τα περισσότερα σχόλια είναι

retweets, που μοιάζουν με το παραπάνω (φωτ. 1). Ανάμεσα όμως στα δεκάδες σχόλια φιλοζωικού περιεχομένου εμφανίζονται ορισμένα αμιγώς πολιτικά σχόλια με συγκεκριμένη πολιτική στόχευση (από ειδησεογραφική ιστοσελίδα προσκείμενη στην κυβέρνηση). Δύο μέρες νωρίτερα και ανάμεσα σε εκατοντάδες μη πολιτικά σχόλια εμφανίζεται και μια ανάρτηση υποστήριξης της Συμφωνίας των Πρεσπών με τη φωτογραφία των Τσίπρα-Ζάεφ (φωτ. 2). Την ίδια μέρα εμφανίζεται και ένα retweet προώθησης της τέως υπουργού Τουρισμού Ελενας Κουντουρά με δηκτικό σχόλιο προς την Ολγα Κεφαλογιάννη και με επισήμανση #ΝΔ_ξεφτίλες. Η συγκεκριμένη επισήμανση μαζί με το επίσης πολύ δημοφιλές τα τελευταία χρόνια #skaNDala είναι η συριζαίικη απάντηση στο εξίσου

δημοφιλές, νεοδημοκρατικής έμπνευσης, #Syriza_Xeftiles.

Η Christina που «αγαπά» τον Αλέξη Τσίπρα και έναν παλιό αριστερό ριζοσπάστη Ενα ακόμη παράδειγμα λογαριασμού με αυτοματοποιημένη χρήση υπέρ του ΣΥΡΙΖΑ είναι η Christina Dim@ ChristinaDim31, η οποία ενεργοποιείται πρώτη φορά περίπου ένα μήνα πριν από τη ΔΕΘ, στις 4 Αυγούστου 2018. Εξετάζοντας αρχικά τη δραστηριότητα του συγκεκριμένου λογαριασμού από τη μέρα που δημιουργήθηκε ώς και τις 17 Σεπτεμβρίου, ανακαλύψαμε πως η Christina Dim εμφανίζεται να τουιτάρει 504 φορές τη μέρα. Το δεκαήμερο μάλιστα 7- 17 Σεπτεμβρίου 2018 ο εν λόγω λογαριασμός τουιτάρει 670 φορές σε σχέση με τη ΔΕΘ. Η ίδια κατατάσσεται στην 7η θέση των τοπ σχο-

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ 21

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

4 Η @ChristinaDim31 αναπαράγει σχόλια από υποστηρικτικούς του ΣΥΡΙΖΑ λογαριασμούς

5 λιαστών της ΔΕΘ. Οι ενέργειές της περιλαμβάνουν κυρίως αναπαραγωγή περιεχομένου (retweets και likes) υπέρ του πρωθυπουργού και του ΣΥΡΙΖΑ, ενώ στα λίγα πρωτογενή σχόλιά της εκθειάζει προσωπικά τον Αλ. Τσίπρα. Παράλληλα σχολιάζει υπό έντονο πολιτικό παροξυσμό την αντιπολίτευση, χρησιμοποιώντας σκαιούς χαρακτηρισμούς. Ενδεικτικό ακόμη της πολιτικής συμπαράταξης του συγκεκριμένου αυτοματοποιημένου λογαριασμού στο πλευρό του ΣΥΡΙΖΑ είναι και οι απαντήσεις που δίνει την ίδια περίοδο σε διαλόγους με γνωστούς, υποστηρικτικούς του ΣΥΡΙΖΑ, λογαριασμούς, όπως ο The Roof-is-on Fire@Roofonire_aa, αλλά και ο niktrah@niktrah, ο οποίος είναι και ο τοπ σχολιαστής στη ΔΕΘ 2018. Ο χρήστης niktrah δεν κρύβει τις πολιτικές του πεποιθήσεις, κρύβει όμως το όνομά

6 του. Δηλώνει: «παλιός αριστερός ριζοσπάστης, απόφοιτος ΕΜΠ και ομότιμο μέλος ΤΕΕ. Δεν συζητώ με ρατσιστές, φασίστες και υβριστές». Δημιουργήθηκε το 2011 και τον ακολουθούν δεκάδες στελέχη της κυβέρνησης, του ΣΥΡΙΖΑ και πολλοί δημοσιογράφοι. Μεταξύ του ίδιου δικτύου συναντάμε και την #Ομάδα_Μνήμης@OmadaMnimis. Η Ομάδα Μνήμης (7.595 followers στις 12.5.2019) είναι η συριζαίικη απάντηση στην περίφημη Ομάδα Αλήθειας Ομάδα Αλήθειας@omadaalithias της Ν.Δ. (30.900 followers στις 12.5.2019). Τον Μάρτιο του 2019 δημιουργήθηκε ακόμα ένας ανάλογος φιλοκυβερνητικός λογαριασμός, η Ομάδα Αποκάλυψης (ΟΜΑΔΑ ΑΠΟΚΑΛΥΨΗΣ@OApokalypses) σε μια προσπάθεια να ενισχυθεί η μάχη κατά της Ομάδας Αλήθειας. Η αυτοματοποιημένη δρα-

στηριότητα της Christina Dim συνεχίζεται μέχρι σήμερα με εντατικούς ρυθμούς, έχοντας προβεί μόλις μέσα σε 8 μήνες ζωής (μέχρι τα μέσα Απριλίου 2019) σε 61.500 tweets, 102.000 likes. Η συντριπτική πλειονότητα των ενεργειών της είναι retweets και likes και μάλιστα αναπαράγει και ένα κλασικό μοτίβο της δραστηριότητας των bots, το οποίο προέκυψε από την έρευνά μας, αλλά τεκμηριώνεται και στη διεθνή βιβλιογραφία. Πρόκειται για μια σχεδόν τελετουργική διαδικασία κατά την οποία τα robots «καλημερίζουν» και «καληνυχτίζουν» τους πραγματικούς ή εικονικούς ακολούθους τους, συνοδεύοντας τον χαιρετισμό τους με «ατάκες-φασόν» και φωτογραφίες συνήθως τοπίων, λουλουδιών, ζώων ή ακόμη συχνότερα με διάφορες φωτογραφίες (συνήθως ημίγυμνων) γυναικών. Η Christina Dim αναπαράγει

σταθερά το περιεχόμενο λογαριασμών βουλευτών και στελεχών του ΣΥΡΙΖΑ και υπουργών της κυβέρνησης, όπως ο Ν. Παππάς, ο Αλ. Χαρίτσης, ο Δημ. Παπαδημούλης, η Ρ. Δούρου, τους προαναφερθέντες υποστηρικτικούς τού ΣΥΡΙΖΑ λογαριασμούς και προωθεί συστηματικά το περιεχόμενο λογαριασμών συγκεκριμένων δημοσιογραφικών ιστοσελίδων, όπως της «Αυγής» και του Κ. Βαξεβάνη. (φωτ. 3,4,5) Ενδεικτικό, τέλος, είναι ότι, σύμφωνα με το αναλυτικό εργαλείο twitonomy.com, το οποίο παρέχει στατιστικές πληροφορίες για τη δραστηριότητα λογαριασμών στο Twitter, η Christina Dim μόνο κατά την περίοδο 26 Μαρτίου-8 Απριλίου 2019 τουίταρε συνολικά 3.195 φορές, με το 98% εξ αυτών (ήτοι 3.139) να συνιστούν retweets άλλων λογαριασμών, οι οποίοι παρουσιάζονται στον παραπάνω γράφημα. (φωτ. 6)

22 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Bots υπέρ της Ν.Δ. O Ελληνας μαχητής και το βαθύ Τwitter Η περίπτωση του λογαριασμού με το όνομα Παναγιώτης Παυλίδης panagiotispavlidis @47panagiotis αποτελεί μια χαρακτηριστική περίπτωση καμουφλαρισμένου αυτοματοποιημένου λογαριασμού με διπλό στόχο: την πολύ στοχευμένη και ανώνυμη πολιτική προπαγάνδα αλλά και την εμπορική προώθηση προϊόντος. Ο συγκεκριμένος λογαριασμός με το πολύ κοινό για τα ελληνικά δεδομένα ονοματεπώνυμο, που στη θέση της φωτογραφίας προφίλ έχει έναν γλάρο και στη γενική φωτογραφία ένα άλογο, είχε στις 30 Μαρτίου 2019 46.500 ακόλουθους και 48.600 άλλους χρήστες που ακολουθούσε. Την περίοδο κατά την οποία αντλήσαμε τα δεδομένα για την έρευνά μας, ο συγκεκριμένος χρήστης φαινόταν να προβαίνει κατά μέσον όρο σε

περίπου 502 ενέργειες την ημέρα στο Τwitter! Βάσει της κοινής λογικής αλλά και της διεθνούς βιβλιογραφίας, είναι σπάνιο ένας άνθρωπος να κάνει τόσες ενέργειες μέσα στη μέρα. Ενας ενεργός χρήστης συνήθως δεν ξεπερνά τις 4050 ενέργειες την ημέρα. Οι ακόλουθοι (followers) του Παυλίδη προέρχονται από όλα τα μήκη και τα πλάτη του κόσμου, μιλούν διαφορετικές γλώσσες και φυσικά πολλοί από αυτούς είναι επίσης ψεύτικοι ή αυτοματοποιημένοι λογαριασμοί. Ενας από τους Ελληνες πολιτικούς που τον παρακολουθούν είναι και ο βουλευτής της Ν.Δ. Νίκος Δένδιας. Τι κάνει λοιπόν αυτό το bot; Ασταμάτητη αναπαραγωγή tweets άλλων λογαριασμών μη πολιτικών, με διάφορα απολιτίκ κυρίως σχόλια, δήθεν βαθυστόχαστα αποφθέγματα, φωτογραφίες μοντέλων, διάσημων ποδοσφαιριστών όπως ο Μέσι, φωτογραφίες

τοπίων, γατάκια, λουλούδια κτλ. (φωτ. 1) Και ο παραπάνω λογαριασμός είναι bot και ένα στοιχείο το οποίο μπορεί να υποψιάσει κάποιον είναι το ίδιο το όνομα που περιέχει αλφαριθμητικούς χαρακτήρες. Ανάμεσα στα μοντέλα, τις φωτογραφίες της φύσης ξεπετάγονται, σαν εμβόλιμες πολιτικές διαφημίσεις τοποθετημένες στρατηγικά την ώρα μιας τηλεοπτικής σειράς, δυο retweets του γνωστού για τις αντικυβερνητικές του απόψεις δημοσιογράφου του ΣΚΑΪ Αρη Πορτοσάλτε και του Πατρινού Νίκου Σωτηρόπουλου, ενός από τους πιο ενεργούς υποστηρικτές της Νέας Δημοκρατίας.(φωτ. 2) Ο λογαριασμός με το ενδεικτικό όνομα Hellenic Fighter@kostas3012 (μτφ. Ελληνας μαχητής) που αναπαράγεται εδώ είναι επίσης αυτοματοποιημένος. Μια ματιά στα αριθμητικά του δεδομένα

αρκεί για να το πιστοποιήσει. Στη φωτογραφία προφίλ του... «Μαχητή» βλέπουμε έναν δικέφαλο αετό, έναν πολεμιστή, την ελληνική σημαία, την Ακρόπολη και την Αγια-Σοφιά. (φωτ. 3) Ως μότο του έχει: «Σπιτι μου......η Ελλαδα!!! Θρησκεία μου.....Χριστιανός Ορθόδοξος!!! Ελλάδα σε ευχαριστώ που με γέννησες!!!» Τον εθνικιστικό αυτό λογαριασμό τον ακολουθούν και οι επίσημοι λογαριασμοί του Νίκου Δένδια αλλά και της Ντόρας Μπακογιάννη. Kάποια στιγμή, ανάμεσα σε εκατοντάδες άλλα άσχετα σχόλια και φωτογραφίες που είναι κατασκευασμένα ακριβώς για να προσελκύσουν το ενδιαφέρον χιλιάδων χρηστών στο Τwitter, εμφανίζεται ένα tweet του βουλευτή της Ν.Δ. Δημήτρη Σταμάτη, ο οποίος μεταξύ άλλων επιτίθεται στον Αλέξη Τσίπρα και τον Σταύρο Θεοδωράκη για το «ξεπούλημα» της Μακεδο-

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ 23

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

4 νίας. (φωτ. 4) Ο ίδιος λογαριασμός δύο μέρες νωρίτερα, στις 27 Μαρτίου 2019, αναπαράγει το παρακάτω tweet, προβάλλοντας την υποψηφιότητα του Στέλιου Κυμπουρόπουλου με τη Ν.Δ. για τις ευρωεκλογές, χαρακτηρίζοντας παράλληλα «ψευτόμαγκες» τους υποψηφίους του ΣΥΡΙΖΑ Ραλλία Χρηστίδου, Πέτρο Κόκκαλη και Λυδία Κονιόρδου. (φωτ. 5) Κατά τη διάρκεια της ΔΕΘ, ο συγκεκριμένος λογαριασμός HellenicFighter δεν παραλείπει, εκτός από τα εθνικιστικά συνθήματα και σχόλια, να αμφισβητήσει ακόμα και το δημοκρατικό πολίτευμα, γράφοντας «σε αυτόν τον τόπο μας έφαγε η Δημοκρατία».

Τα δίκτυα των bots συνδέονται με τους κομματικούς στρατούς Αυτή η περίπτωση λογαριασμού παρουσιάζει μεγάλη

αξία στην έρευνά μας για τον εξής λόγο: Πρόκειται για έναν αυτοματοποιημένο λογαριασμό (HellenicFighter) με εμφανή εμπορικά χαρακτηριστικά, ο οποίος συνδέεται με άλλα δίκτυα (botnets) επίσης αυτοματοποιημένων λογαριασμών που, εκτός από το να αναπαράγουν ο ένας τον άλλο, συνδέονται και αναπαράγουν το περιεχόμενο ενός λογαριασμού ο οποίος ξεκάθαρα δεν είναι ψεύτικος ούτε αυτοματοποιημένος: πρόκειται για τον LavrentisBeria. Οποιος στοιχειωδώς ασχολείται τα τελευταία χρόνια με το ελληνικό πολιτικό Τwitter γνωρίζει τον συγκεκριμένο λογαριασμό. Πρόκειται για χαρακτηριστικό παράδειγμα λογαριασμού– περσόνας με ψευδώνυμο και με μεγάλο κοινό ακολούθων.

Αντικομμουνιστικά τρολ - ρωσικά ονόματα Ο πραγματικός Λαβρέντι

Μπέρια ήταν ο Γεωργιανός πολιτικός και αρχηγός των μυστικών υπηρεσιών της πρώην ΕΣΣΔ (1938-1953), ένας από τους στενότερους συνεργάτες του Στάλιν. Πρωτοστάτησε στο ζήτημα των αντιφρονούντων και των εσωκομματικών εκκαθαρίσεων, εφαρμόζοντας σκληρά μέτρα κατά των αντιπάλων του Στάλιν, μετά τον θάνατο του οποίου το 1953 συμμετείχε σε τριμελή συλλογική ηγεσία. Κατηγορήθηκε ως προδότης και ύστερα από δίκη καταδικάστηκε σε θάνατο και εκτελέστηκε με συνοπτικές διαδικασίες. Κατηγορήθηκε για βιασμούς, βασανισμούς και φόνους, όπως και για τη σφαγή στο Κατίν. Πίσω στην ελληνική σφαίρα του Τwitter. Ο χρήστης LavrentisBeria συνδέεται με ακόμα έναν «ρωσικής καταγωγής» ανώνυμο πολύ ενεργό χρήστη, τον επίσης υποσ τηρικτή

της Ν.Δ. με την επωνυμία GeorghyZhukov. Ο πραγματικός Γκεόργκι Κονσταντίνοβιτς Ζούκοφ ήταν ο στρατιωτικός επικεφαλής της μεγάλης αντεπίθεσης των Σοβιετικών και της αντιφασιστικής νίκης των λαών κατά τον Β' Παγκόσμιο Πόλεμο. Λίγο αργότερα έγινε ο υπ' αριθμόν ένα εχθρός του Στάλιν και αποπέμφθηκε από τη θέση του. Οι δυο αυτές φυσιογνωμίες «ενέπνευσαν» τους δυο αυτούς αντικομμουνιστικούς λογαριασμούς στο Τwitter (και άλλες όπως τον @LeBrezhnev, από τον Μπρέζνιεφ), οι οποίοι δεν σταματούν να προπαγανδίζουν τη Νέα Δημοκρατία και να επιτίθενται ασταμάτητα κυρίως στην κυβέρνηση, στον Αλέξη Τσίπρα προσωπικά, στον ΣΥΡΙΖΑ αλλά και στην Αριστερά συνολικά. Τα πραγματικά ονόματα των διαχειριστών, παρά τα όσα διακινούνται, δεν έχουν επιβεβαιωθεί δημοσίως.

24 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Τα ρομπότ συνομιλούν

2 1

Η Παριζιάνα Τζίνα που καληνυχτίζει τους φίλους της και διασυνδέεται με τους γαλάζιους inluencers Μπαίνοντας κανείς στο προφίλ του λογαριασμού Paristzina@paristzina διαβάζουμε τον αυτοχαρακτηρισμό της ως «single, ΤΡΕΛΗ ΦΙΛΟΖ ΩΗ ΕΘΕ ΛΟΝΤΡΙΑ ΦΙΛΟΖΩΙΚΗΣ ΤΟΥ ΔΗΜΟΥ», ενώ δηλώνει τόπο καταγωγής κάπου στο Σαν Φρανσίσκο της Καλιφόρνια. Η αναπαραγωγή του περιεχομένου υποστηρίζει τον τίτλο της φιλόζωης μιας και σταθερά ριτουιτάρει ελληνικούς και ξένους δημοφιλείς φιλοζωικούς λογαριασμούς. Την ίδια στιγμή ριτουιτάρει εικόνες ή βίντεο χαρούμενων και γλυκών ζώων, που ανεβάζουν άλλοι χρήστες του Twitter.

Εκτός των γλυκών τετράποδων, η paristzina ριτουιτάρει φωτογραφίες από όμορφα τοπία, χαρούμενες οικογενειακές στιγμές, τρυφερά τετ α τετ μεταξύ ζευγαριών, ημίγυμνες γυναίκες, από λογαριασμούς οι οποίοι είναι επίσης αυτοματοποιημένοι. Στην πραγματικότητα πρόκειται για ένα δίκτυο από δεκάδες bots, μεταξύ των οποίων ο λογαριασμός Aquarius@tzinaforever με ημερομηνία δημιουργίας τον Γενάρη 2018, 36.600 tweets, 126.000 likes, 9.194 ακολούθους και 7.149 να ακολουθεί, ο οποίος σε σταθερή βάση ανεβάζει φωτογραφίες γυναικών, συνήθως ημίγυμνων για να τραβάνε την προσοχή άλλων χρηστών, ενώ ριτουιτάρει χαιρετισμούς (καλημέρα/καληνύχτα) ή βαθυστόχαστες ατάκες-φασόν άλλων

λογαριασμών. (φωτ. 2,3) Αντίσ τοιχη περίπτωση είναι και ο χρήστης Λένα @ lena_lenaki_len, που «τιτιβίζει», σύμφωνα με τα δεδομένα που αντλήσαμε, 1.131 φορές την ημέρα, η Helen Angel @ AngelAngelopou1 με 935 «τιτιβίσματα» την ημέρα και ο χρήστης Μαριλένα @et_pd4 με δραστηριότητα 352 ενέργειες την ημέρα και φωτογραφία στο προφίλ μια ψεύτικη φωτογραφία γυναίκας, την οποία εντοπίζει κανείς εύκολα στην ελεύθερα προσβάσιμη διαδικτυακή δεξαμενή φωτογραφιών του Pinterest. Ολα αυτά τα ρομποτάκια δείχνουν δήθεν ότι κουβεντιάζουν μεταξύ τους και αλληλοχαιρετιούνται νυχθημερόν, το οποίο αποτελεί ένα σύνηθες μοτίβο αυτοματοποιημένης λειτουργίας των bots. Στο ίδιο πλαίσιο ξεχωρίσα-

με και τον λογαριασμό Αννα@ Anast1257 με την οποία η paristzina αναπτύσσει στιχομυθίες στις οποίες μάλιστα κατά… σύμπτωση συμμετέχει κι ένας ήδη γνωστός μας αυτοματοποιημένος λογαριασμός, ο προαναφερθείς Hellenic Fighter@kostas3012, αναδεικνύοντας το πολύπλοκο αλλά συνεκτικό δίκτυο διασύνδεσης των bots. (φωτ. 1)

Από την αναπαραγωγή εικόνων γλυκών ζώων και βαθυστόχαστων φιλοσοφικών φράσεων, στην αλληλεπίδραση με λογαριασμούς που σπέρνουν εθνικιστικό μίσος Το δήθεν φιλοζωικό προφίλ όμως της paristzina καταρρέει με τον εντοπισμό στο

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ 25

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

μεταξύ τους

6 5

4 προφίλ εμφανώς λογικών αναντιστοιχιών. Χαρακτηριστική είναι ανάρτηση στις 12 Απριλίου 2019 για ένα μικρό μαύρο σκυλάκι το οποίο εντόπισε ο λογαριασμός πετάμενο από έναν ασυνείδητο άνθρωπο, το περιμάζεψε και το πήγε στον γιατρό. Το σκυλάκι, που απεικονίζεται στην παρακάτω φωτογραφία, έχει δεμένο το πόδι του με έναν μεγάλο μπλε νάρθηκα, ενώ η paristzina ενημέρωνει τους φίλους της ότι χρειάζεται χειρουργείο για να μπουν βίδες στο πίσω πόδι. Κι όμως, μόλις 20 μέρες μετά, με νέα ανάρτησή της στις 3 Μαΐου, ανεβάζει ακριβώς την ίδια φωτογραφία της 12ης Απριλίου, γνωστοποιώντας πως γύρισε «πτώμα» αφού έτρεχε με τον νάρθηκα στον ήλιο. (φωτ. 4) Πώς βέβαια, τώρα, το μικρό τετρά-

ποδο κατάφερε να τρέχει με τον τεράστιο αυτό νάρθηκα στο μπροστινό του πόδι, που ξεπερνά το μπόι του, και την ίδια στιγμή είχε αποθεραπεία-εξπρές σε ελάχιστες μέρες από ένα χειρουργείο που του τοποθέτησαν βίδες στα πίσω πόδια, τίθεται στην κρίση κάθε λογικού αναγνώστη. Ομως, η αποστολή την οποία απέδωσε ο/η δημιουργός της στην paristzina δεν επιτελείται, παρά μόνο αφού προβαίνει εμφανώς σε πολιτική προπαγάνδα προς όφελος της Ν.Δ., ριτουιτάροντας ανάμεσα στα τοπία και τα ζωάκια τους λογαριασμούς βουλευτών της Ν.Δ., όπως του βουλευτή Δ. Σταμάτη, κάνοντας like στη Μαρία Σπυράκη και τον Αδωνι Γεωργιάδη (φωτ. 5), αλλά και αναπαράγοντας σταθερά γνωστούς υποστηρικτούς

της Ν.Δ. λογαριασμούς όπως οι GeorgyZhukov@ GeorghyZhukov, LavrentisBeria@LavrentisBeria4, Πεταλουδομάχος Πaτρa @hatz_ patty, Αναχωρητής ΨΟΦΟΣ@ MakeMyDayPunk, George Lee@Harhalas (φωτ. 6) Ιδιαίτερη μνεία αξίζει να γίνει και στη συχνή αναπαραγωγή ενός συγκεκριμένου επώνυμου λογαριασμού, υποστηρικτή της Ν.Δ. και συνεργάτη στο Γραφείο Δημοσίων Σχέσεων (με ειδίκευση στα social media) του Εμπορικού Συλλόγου Πάτρας, του Νίκου Σωτηρόπουλου. Ο τελευταίος, σύμφωνα και με την έρευνά μας, παρουσιάζει μεγάλη διαδραστικότητα στο Τwitter και εμφανίζεται ως ένας από τους πιο επιδραστικούς λογαριασμούς, με συχνές αναρτήσεις, οι περισσότερες επιθετικές και σκωπτικές προς

τον ΣΥΡΙΖΑ, διατηρώντας παράλληλα και ένα μεγάλο δίκτυο διασυνδεόμενων λογαριασμών. Ενας εξ αυτών, ο επίσης Πατρινός ΓΙΑΝΝΗΣ ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΣ @giannopoulos35, ο οποίος έχει στο προφίλ του κοινή φωτογραφία με τον Αδωνι Γεωργιάδη. Την εικόνα της στράτευσης της paristzina στο πλευρό της Ν.Δ. επιβεβαιώνουν και τα δεδομένα από τη ΔΕΘ, καθώς ο εν λόγω λογαριασμός με συχνότητα τουιταρίσματος 415 ενεργειών την ημέρα «τιτιβίζει» σε σχέση με τη ΔΕΘ συνολικά 283 φορές την εξεταζόμενη χρονική περίοδο, κυρίως ριτουιτάροντας περιεχόμενο κατά του Τσίπρα και του ΣΥΡΙΖΑ, αλλά συνάμα αναπαράγοντας το γνωστό μοτίβο με τους χαιρετισμούς καλημέρα/ καληνύχτα!

26 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

ΞΕΝΟΦΩΝ ΒΑΣΙΛΟΠΟΥΛΟΣ

Ενα bot στην υπηρεσία της Χ.Α. ξετάζοντας τους λογαριασμούς με τις περισσότερες ενέργειες ανά ημέρα που σχολίασαν τη ΔΕΘ, πέσαμε πάνω σε έναν λογαριασμό με το όνομα «Ξενοφών Βασιλόπουλος» και όνομα χρήστη (b8QTRcDJw2hMd4O) που εμφανώς έχει προκύψει από γεννήτρια δημιουργίας αλφαριθμητικών χαρακτήρων. Ο λογαριασμός τουιτάρει περίπου 715 φορές την ημέρα. Στο προφίλ του, το βλέμμα συγκεντρώνεται αναπόδραστα πάνω σε μια τεράστια ελληνική σημαία ως φόντο με τον ήλιο της Βεργίνας και τη σκιά ενός μαχητή με σπαθί, με μια περικεφαλαία στη θέση της φωτογραφίας προφίλ και τη γνωστή φράση «Μολών Λαβέ». Πρόκειται για έναν ακροδεξιό λογαριασμό με αυτοματοποιημένα χαρακτηριστικά λειτουργίας και άμεσα συνδεδεμένο με την επίσημη ιστοσελίδα της Χρυσής Αυγής (φωτ. 1), αναπαράγοντας όλα τα άρθρα που αναρτά το νεοναζιστικό κόμμα. Μέσα σε μόλις 17 μήνες ζωής ο συγκεκριμένος λογαριασμός έχει προλάβει να κάνει 193.000 tweets, 130.000 likes, ενώ ακολουθεί 5.005 άλλους λογαριασμούς και τον ακολουθούν 1.818.

1 Ο εν λόγω λογαριασμός δεν παραλείπει να αναπαραγάγει το περιεχόμενο των προσωπικών λογαριασμών του Αρχηγού Νίκου Μιχαλολιάκου (φωτ. 2) αλλά και των άλλων βουλευτών του νεοναζιστικού μορφώματος, όπως η Ελ. Ζαρούλια, ο Ηλ. Κασιδιάρης, ο Χρ. Παππάς κ.ά. Ο χρήστης «Ξενοφών Βασιλόπουλος» αναπαράγει ακόμη περιεχόμενο και από άλλες εθνικιστικές ιστοσελίδες όπως το ethnikismos.net, από αντίστοιχους λογαριασμούς (στα ελληνικά και στα αγγλικά) οι

οποίοι επιδίδονται σε μάχη με επάλληλες αναρτήσεις και ιστορικές αντιπαραθέσεις με «αντιπάλους» εθνικιστικούς επίσης λογαριασμούς της Βόρειας Μακεδονίας, της Αλβανίας ή άλλων βαλκανικών κρατών. Αντίστοιχοι τέτοιοι λογαριασμοί είναι οι Elisabet Paschos@Makedni, AlexKurtis@ ak_square9 (τον οποίο ριτουιτάρει με πολύ μεγάλη συχνότητα), ΑΛΕ_Ξ_ΑΝΔΡΟΣ@ ptolemy_Lagus, SpartiatisΣπαρτιατης@ KSpartiatis, ΑΙΤΩΛΟΣ@AITWLOS.. Εντύπωση προκαλεί επίσης ότι ο εν λόγω λογαριασμός ριτουιτάρει επίσης τον ίδιο του τον εαυτό σε αραιά πρωτογενή σχόλια που αναρτά, τα οποία έχουν όλα εθνικιστική απόχρωση, ενώ δεν λείπουν οι άκρως επιθετικοί χαρακτηρισμοί προς τους πολιτικούς, οι οποίοι κορυφώνονται τις μέρες της επίσκεψης Τσίπρα και του κυβερνητικού επιτελείου στη Βόρεια Μακεδονία στις αρχές του Απρίλη. Τις μέρες εκείνες, σε πασίδηλο παροξυσμό, αναρτά συνεχείς βωμολοχίες και απειλές προς τους δύο υπουργούς Εξωτερικών των δύο χωρών Νίκολα Ντίμιτροφ και Γιώργο Κατρούγκαλο μετά την κοινή συνέντευξη των δύο ομολόγων. Στην εικόνα αριστερά απεικονίζεται με λευκό το δίκτυο των ακροδεξιών λογαριασμών. Ανάμεσά τους εντοπίζουμε (με κόκκινο χρώμα) και το bot της Χρυσής Αυγής, τον… Ξενοφώντα, κοντά στους λογαριασμούς του Ηλία Κασιδιάρη και του Χρήστου Παππά.

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ 27

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Μοντέλα, πολιτική και bots Ο... «μετριόφρων ΚΟΥΚΛΟΣ» που ψηφίζει δαγκωτό ΣΥΡΙΖΑ και την... Ειρήνη Καζαριάν Τι μπορεί να συνδέει τον υπουργό Ψηφιακής Πολιτικής Νίκο Παππά με τη νικήτρια του διαγωνισμού του Greece’s Next Top Model Ειρήνη Καζαριάν; Ή τον επικεφαλής του ευρωψηφοδελτίου της Ν.Δ. Βαγγέλη Μεϊμαράκη με τον νικητή του Survivor Γιώργο Ντάνο; Εν πρώτοις, μάλλον τίποτα. Στον μαγικό κόσμο του Twitter, όμως, όλοι μπορούν να έρθουν πιο κοντά. Κατά την έρευνά μας στους 3.698 λογαριασμούς που σχολίασαν τη ΔΕΘ, συχνά παρατηρήσαμε χρήστες που σχολίαζαν αρειμανίως ριάλιτι, τηλεπαιχνίδια, lifestyle εκπομπές (GNTM, Survivor, Masterchef, Μy style rocks, Your Face Sounds Familiar, Shopping star κ.λπ.). Ανάμεσα όμως στις αναρτήσεις τέτοιων χρηστών εντοπίσαμε και συχνή αναπαραγωγή αυτούσιου πολιτικού λόγου βουλευτών και στελεχών κυρίως των δύο μεγαλύτερων ελληνικών κομμάτων, καθώς και γνωστών υποστηρικτικών τους λογαριασμών στο Twitter. Για τον λόγο αυτό επιχειρήσαμε μια συσχέτιση στη βάση μιας υπόθεσης εργασίας: Ποιοι από τους περίπου 20.000 λογαριασμούς που τουίταραν στη ΔΕΘ (#Deth2018) είχαν σχολιάσει επίσης το τηλεοπτικό ριάλιτι Greece’s Next Top Model (GNTM) τις ημέρες του τελικού τον Δεκέμβριο του 2018; Μετά τη συσχέτιση και την άντληση των σχετικών δεδομένων διαπιστώσαμε ότι από τους συνολικά 8.210 λογαριασμούς που σχολίασαν τον τελικό του GNTM, οι 1.838 χρήστες

είχαν «τιτιβίσει» και κάτι σχετικό με τη ΔΕΘ την περίοδο 7-17 Σεπτεμβρίου. Ο καλοπροαίρετος παρατηρητής θα μπορούσε να μιλήσει για αναμενόμενη συμπεριφορά χρηστών στα social media. Είναι όμως έτσι; Εκ των 1.838 κοινών λογαριασμών-χρηστών (accounts) εντοπίσαμε κάποιες πολύ ενδιαφέρουσες περιπτώσεις, οι

οποίες, λαμβάνοντας υπόψη την ανάλυση των αριθμητικών τους στοιχείων και την ποιοτική ανάλυση του περιεχομένου των αναρτήσεων, διαπιστώσαμε πως διέθεταν αυτοματοποιημένα χαρακτηριστικά για την εκπομπή δυο εκ πρώτης όψεως διαφορετικών μηνυμάτων: την προώθηση των τηλεπαιχνιδιών και την

προώθηση του λόγου των δύο κομμάτων. Μια ενδεικτική περίπτωση που αλιεύσαμε είναι ο λογαριασμός με το χαρακτηριστικό όνομα «μετριόφρων ΚΟΎΚΛΟΣ@e_mitsous». Ο εν λόγω χρήστης έχει ως φωτογραφία στο προφίλ του έναν ιρλανδικό καλικάντζαρο και, παρότι τα αριθμητικά του στοιχεία με 20 τουίτ ανά ημέρα δεν «φωνασκούν» για αυτοματοποιημένη χρήση, εντούτοις μια προσεκτική ανάλυση του περιεχομένου αποδεικνύει το αντίθετο. Καταρχάς, με την πρώτη ματιά εύκολα διαπιστώνει κανείς πως ο εν λόγω χρήστης στη συντριπτική πλειονότητα των αναρτήσεών του αναπαράγει περιεχόμενο άλλων λογαριασμών, ενώ στα αραιά πρωτογενή σχόλια στα οποία προβαίνει χρησιμοποιεί γενικές «ατάκες-φασόν», χωρίς αυτές να εντάσσονται σε κάποιο νοηματικό ή χρονικό πλαίσιο. Επιπλέον, σε όλες τις αναπαραγωγές tweets, αυτομάτως κάνει και like στις ίδιες ακριβώς αναρτήσεις. Την ίδια στιγμή, αναπαράγει λογαριασμούς με περιεχόμενο το οποίο σχετίζεται με όλα σχεδόν τα ριάλιτι και τηλεπαιχνίδια της ελληνικής τηλεόρασης. Και ενώ το περιεχόμενο των παραπάνω προϊδεάζει για έναν χρήστη που είναι φαν των εν λόγω εκπομπών, εμβόλιμα στις αναρτήσεις ριτουιτάρει τους λογαριασμούς του πρωθυπουργού Αλ. Τσίπρα, υπουργών και βουλευτών του ΣΥΡΙΖΑ, όπως ο Ν. Παππάς, ο Δημ. Παπαδημούλης, η Ε. Αχτσιόγλου, της Ομάδας Μνήμης και αρκετών υποστηρικτικών του ΣΥΡΙΖΑ λογαριασμών. Αξίζει πάντως να σημειώσουμε πως ο συγκεκριμένος χρήστης δείχνει ιδιαίτερη αδυ-

28 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ

ναμία στον υπουργό Ψηφιακής Πολιτικής Ν. Παππά, σε βαθμό που τα tweets του υπουργού συχνά να διαδέχονται επάλληλα τα tweets των ριάλιτι. Εντυπωσιακό ακόμη στοιχείο είναι ότι τις μέρες της ΔΕΘ ο «μετριόφρων ΚΟΥΚΛΟΣ» εμφανίζεται ιδιαίτερα δραστήριος και προχωρεί συνολικά σε 136 ενέργειες, ενώ τις ημέρες του τελικού του GNTM σε 162! Στη ΔΕΘ ο εν λόγω λογαριασμός αναπαράγει μεταξύ άλλων τον λογαριασμό του πρωθυπουργού, της Ομάδας Μνήμης (φιλοΣΥΡΙΖΑ) και τους λογαριασμούς Φαιναρέτη Ρωμανού @FainaretiRom, Costas Tachtsidis@C_tachtsidis, The Roof-is-on Fire@Roofonire_ aa, ενώ ριτουιτάρει και τα καυ-

στικά σχόλια άλλων χρηστών κατά του Κυριάκου Μητσοτάκη. Κατά ριπάς τουιτάρει ο «μετριόφρων ΚΟΥΚΛΟΣ» και την ημέρα του τελικού του GNTM στις 19 Δεκεμβρίου 2018, αναπαράγοντας τα σχόλια για τα τεκταινόμενα με τις διαγωνιζόμενες και τη συμπεριφορά των κριτών, αλλά και τα πανηγυρικά σχόλια για τη νίκη στο τέλος της Ειρήνης Καζαριάν! Αξίζει, τέλος, να προσθέσουμε πως ανάμεσα στις ενέργειες του λογαριασμού εντοπίζουμε και τη συστηματική αναπαραγωγή του επίσημου λογαριασμού της εταιρείας του Twitter, ακόμη και όταν η τελευταία τουιτάρει στα... ιαπωνικά!

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ 29

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Ο υποστηρικτικός της Ν.Δ. λογαριασμός που μετράει αντίστροφα τον ερχομό... των Χριστουγέννων και ριτουιτάρει στα κορεατικά Η περίπτωση του χρήστη olga@LymperiO είναι επίσης ξεχωριστή, όχι όμως μόνο για την αναπαραγωγή περιεχομένου που άπτεται των τηλεριάλιτι παιχνιδιών. Στο προφίλ του ο εν λόγω χρήστης διαθέτει μια εικόνα από ένα γλυκό λευκό σκυλί, με έναν πορτοκαλί φιόγκο, δίπλα σε ένα βάζο με λουλούδια. Η φωτογραφία προδιαθέτει για το φιλοζωικό περιεχόμενο του λογαριασμού, πολύ άμεσα όμως γίνεται αντιληπτό πως πρόκειται για πολιτικό προφίλ. Οχι μόνο λόγω του καρφιτσωμένου (pinned) tweet «Η διαφορά μας με τους αριστερούς είναι ότι αγαπάμε ό,τι αυτοί μισούν. Την Ελλάδα», αλλά γιατί ο λόγος που ξεδιπλώνεται μεταξύ των πλουραλιστικών αναρτήσεων αθλητικού, φιλοζωικού και lifestyle περιεχομένου κάθε άλλο παρά γενική αγάπη προς τα έμβια όντα αναπαράγει. Αντίθετα, αναπτύσσει μια στρατευμένη και επιθετική αφήγηση υπέρ της Νέας Δημοκρατίας και κατά της κυβέρνησης. Η πλουραλιστική αυτή λειτουργία αποτυπώνεται στα δεδομένα που αντλήσαμε από την έρευνά μας, με την olga@LymperiO να τουιτάρει 222 φορές στη ΔΕΘ και 64 στον τελικό του GNTM. Αξιοσημείωτο είναι ότι σχεδόν στα retweets κάνει αυτόματα και like στις ίδιες αναρτήσεις, ενώ τα πρωτογενή σχόλια είναι ελάχιστα, με σχεδόν το 96% των αναρτήσεών του να είναι αναπαραγωγή περιεχομένου άλλων χρηστών. Στοιχεία που συνηγορούν σε αυτοματοποιημένη λειτουργία.

Στη ΔΕΘ τουιτάρει κατά κύριο λόγο εκθειάζοντας τον Κυριάκο Μητσοτάκη, τον οποίο χαρακτηρίζει υπέροχο στη συνέντευξη Τύπου, ενώ εξαπολύει μύδρους κατά του Αλ. Τσίπρα, τον οποίο παρο-

μοιάζει με τον Ερντογάν. Η olga επιδεικνύει ιδιαίτερη συμπάθεια στον Βαγγ. Μεϊμαράκη, ριτουιτάροντας σταθερά τον λογαριασμό του, ενώ αναπαράγει με συνέπεια τον λόγο κι άλλων βουλευ-

τών και στελεχών της Νέας Δημοκρατίας, όπως των Κων. Κυρανάκη, Βασ. Κικίλια, Δημ. Σταμάτη, Ν. Ρωμανού, καθώς επίσης τον επίσημο λογαριασμό της Ν.Δ., της Ομάδας Αλήθειας, αλλά και των Ντόναλντ Τραμπ και του Ιταλού πρωθυπουργού, γνωστού για τις ξενοφοβικές του αντιλήψεις, Ματέο Σαλβίνι. Συχνά επίσης ο ίδιος λογαριασμός αναπαράγει και συνδέεται με το γνωστό νεοδημοκρατικό δίκτυο, το οποίο εντοπίστηκε και στο γράφημα που δημιουργήσαμε, το οποίο μεταξύ άλλων περιλαμβάνει: τους LavrentisBeria@LavrentisBeria4, GeorgyZhukov @GeorghyZhukov, GeorgeLee@Harhalas, ΠεταλουδομάχοςΠaτρa️@ hatz_patty,

30 ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ

Η Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

Οι ευρωεκλογές και τα bots ν πιστεύετε πως η καταπολέμηση των bots στο Twitter είναι κάτι εύκολο, είστε μάλλον γελασμένοι. Ερευνα που δημοσίευσε το αμερικάνικο ίδρυμα για την προώθηση της ψηφιακής δημοσιογραφίας Knight Foundation τον Οκτώβριο του 2018, λίγο πριν από τις ενδιάμεσες εκλογές στις ΗΠΑ, αποκάλυψε ότι το 80% των bots που είχαν αναμειχθεί στις αμφιλεγόμενες αμερικανικές εκλογές το 2016 ήταν ακόμη ενεργά! Το Twitter ανά τακτά χρονικά διαστήματα δημοσιεύει αναφορές για την πρόοδο της μάχης κατά της αυτοματοποίησης την οποία, ομολογουμένως, έχει εντείνει. Μέσα στο 2018 το μέσο κοινωνικής δικτύωσης προχώρησε στη διαγραφή εκατομμυρίων ψευδών λογαριασμών και bots. Στο πλαίσιο του Κώδικα Εφαρμογής κατά της Παραπληροφόρησης της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, που συνυπέγραψαν το 2018 Twitter, Facebook και Google, η Κομισιόν κάλεσε τις τεχνολογικές εταιρείες να εντείνουν τις προσπάθειές τους για την καταπολέμηση της παραπληροφόρησης ενόψει των κρίσιμων ευρωεκλογών του Μαΐου. Στην προσπάθεια αυτή, το Twitter έθεσε ως πρώτο μέλημα την καταπολέμηση κακόβουλων χρηστών και το κλείσιμο ψεύτικων λογαριασμών και αυτοματοποιημένων συστημάτων. Το MIIR απευθύνθηκε στο Twitter ζητώντας απαντήσεις σχετικά με τις ενέργειές του για την καταπολέμηση των bots, ειδικά εν όψει των ευρωεκλογών. Εκπρόσωπος του Twitter μας έδωσε την παρακάτω επίσημη απάντηση: «Στο Twitter είμαστε απόλυ-

τα δεσμευμένοι στη βελτίωση της ποιότητας της δημόσιας συζήτησης, ειδικά κατά την προεκλογική περίοδο. Εχουμε διευρύνει τις πολιτικές μας, έχουμε εισαγάγει νέα εργαλεία ασφαλείας και έχουμε επενδύσει σε καλύτερη τεχνολογία για τον εντοπισμό και την ταυτοποίηση κακόβουλων χρηστών που εμπλέκονται σε συντονισμένη δραστηριότητα. Σε αυτό το πλαίσιο εντοπίζουμε και καλούμε να αποδείξουν την αυθεντικότητα του λογαριασμού τους κάθε εβδομάδα περίπου 8 με 10 εκατομμύρια spam και αυτοματοποιημένα accounts. Το 75% αυτών αποτυγχάνουν να περάσουν τα τεστ. »Ει δ ι κ ά ε ν όψ ε ι τω ν #EUelections2019 (Ευρωεκλογών) εισαγάγαμε πριν από λίγες εβδομάδες μία ειδική λειτουργία που επιτρέπει στους χρήστες από την Ε.Ε. να μας αναφέρουν οποιοδήποτε στοχευμένα παραπλανητικό περιεχόμενο σχετίζεται με τις ευρωεκλογές, ως ένδειξη της δέσμευσής μας στην εγκυρότητα των εκλογών και στην πα-

ροχή περισσότερο ποιοτικών και αξιόπιστων πληροφοριών για τους χρήστες μας». Η πρόθεση από την πλευρά του Twitter μοιάζει να υπάρχει, ωστόσο η εξέλιξη των τεχνολογικών δυνατοτήτων δίνει αρκετά «πυρομαχικά» στους δημιουργούς των bots. «Οσο υπάρχουν οι πλατφόρμες, θα υπάρχουν άνθρωποι που θα προσπαθούν να τις χειραγωγήσουν. Τα bots έχουν εξελιχθεί σημαντικά σε σχέση με πριν από πέντε χρόνια και οι πλατφόρμες κάνουν ό,τι μπορούν για να τα εντοπίσουν», τονίζει ο Μπεν Νίμο του DFRLab και προσθέτει ότι το Twitter κάνει αρκετά στο μέτωπο των bots. «Το πρόβλημα είναι ότι τα δίκτυα των bots προσπαθούν πάρα πολύ να κρυφτούν. Χρησιμοποιούν λοιπόν όλο και πιο εξεζητημένα αντίμετρα στις μεθόδους εντοπισμού. Το Twitter έπειτα πρέπει να τα αναγνωρίσει και να τα αντιμετωπίσει. Είναι λοιπόν μια διαρκής μάχη επιβίωσης ανάμεσα στο Twitter και τους χειριστές των bots». Το διαδίκτυο αποτελεί πλέ-

ον βασικό πεδίο της πολιτικής προπαγάνδας. Παρατηρείται ένας καταμερισμός λειτουργιών στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η μάχη στο Τwitter έχει ως σκοπό τον επηρεασμό όσων επηρεάζουν με τη σειρά τους την κοινή γνώμη. Σύμφωνα με τον κοινωνιολόγο Mανουέλ Καστέλ, τα μέσα ενημέρωσης από μόνα τους δεν κατέχουν τη δύναμη να αλλάζουν τα πράγματα, αλλά αποτελούν σε μεγάλο βαθμό το «γήπεδο» όπου καθορίζεται το ποιος έχει τη δύναμη να ωθεί τις εξελίξεις. Κάτι αντίστοιχο φαίνεται πως συμβαίνει και με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, τη νέα αυτή αρένα της πολιτικής προπαγάνδας. Το μόνο σίγουρο είναι πως τα bots υπάρχουν με σκοπό να επηρεάζουν τους ανθρώπους. Το πιο σημαντικό είναι η αυξημένη επίγνωση των χρηστών του διαδικτύου. Οσοι, πιο υποψιασμένοι, είναι σε θέση να ανιχνεύουν από μόνοι τους την παρουσία αυτών των αυτοματοποιημένων λογαριασμών ή έστω να θέτουν τα ερωτήμα-

ΠΟΛΙΤΙΚΗ ΠΡΟΠΑΓΑΝ∆Α ΚΑΙ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ 31

Η ΕΦΗΜΕΡΙ∆Α ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ

τα είναι πολύ πιο δύσκολο να χειραγωγηθούν. Από την άλλη πλευρά, η καταχρηστική καθημερινή χρήση επί παντός επιστητού της φράσης fake news κινδυνεύει να θυμίσει τον μύθο του Αισώπου με τον λύκο και τα πρόβατα. Μόνο που στη δική μας περίπτωση συχνά αυτός που φωνάζει ίσως να είναι ο ίδιος ο λύκος, είτε με τη μορφή πολιτικών, θεσμικών οργάνων είτε με τη μορφή των μέσων μαζικής ενημέρωσης. Πριν από 50 χρόνια η φιλόσοφος Χάνα Αρεντ έγραφε: «Το αποτέλεσμα της συστηματικής αντικατάστασης της “πραγματικής αλήθειας” με ψεύδη δεν είναι ότι τα ψέματα θα γίνουν τώρα δεκτά ως αλήθεια και ότι η αλήθεια δυσφημίζεται ως ψέμα, αλλά ότι καταστρέφεται η αίσθηση με την οποία βρίσκουμε τον προσανατολισμό μας στον πραγματικό κόσμο». Ισως τελικά το ζήτημα δεν είναι μόνο ο καθορισμός μιας πολιτικής ατζέντας και η καθιέρωση μιας θεματολογίας, η οποία ενδεχομένως δομείται σε ψευδείς ειδήσεις, όσο η καθιέρωση μιας θεματολογίας στον δημόσιο βίο η οποία δεν διαχωρίζει το τι τελικά είναι αλήθεια και τι ψέματα. Τελικά, αυτό που κινδυνεύει να χαθεί δεν είναι τόσο η αλήθεια όσο η εμπιστοσύνη μας. Οση ώρα σας πήρε να διαβάσετε την έρευνά μας, τα 7 bots τα οποία παρουσιάσαμε, από τα συνολικά 476 που δειγματοληπτικά εντοπίσαμε στο ελληνικό Τwitter, θα έχουν κάνει πάνω από 100 αναρτήσεις όλα μαζί. Αραγε, πόσα bots θα αναπαράγουν αυτή την έρευνα και κυρίως ποιο ακριβώς κομμάτι της; Διαβάστε ολόκληρη την έρευνα με περισσότερα στοιχεία: www.miir.gr www. efsyn.gr

Το Τwitter για αρχάριους # Hashtag Ενα από τα πιο διαδεδομένα σύμβολα που χρησιμοποιούνται στο Twitter. Η προσθήκη του συμβόλου της δίεσης # μπροστά από μία λέξη ή φράση έχει αποτέλεσμα την εμφάνισή τους σε λίστα με όλα τα tweets που περιέχουν την ίδια λέξη ή φράση. Κάνοντας κλικ σ’ ένα hashtag εμφανίζεται αυτή η λίστα.

@Username ή Twitter Handle Το όνομα του χρήστη. Το username αποτελεί τον τρόπο αναγνώρισης ενός χρήστη στο Twitter. Πάντα του ονόματος ενός χρήστη προηγείται το σύμβολο @. Οταν κάποιος θέλει να αναφέρει κάποιον άλλο χρήστη στο Twitter, τότε χρησιμοποιεί το @ και το ανάλογο όνομα.

Account Ο λογαριασμός ενός χρήστη στο Twitter. Για να δημιουργηθεί χρειάζεται ο χρήστης να δώσει ένα όνομα και να το συνδέσει με ένα email ή τηλέφωνο.

Block Κάθε χρήστης στο Τwitter μπορεί να «μπλοκάρει» έναν άλλον χρήστη, απαγορεύοντάς του να τον ακολουθεί ή να τον προσθέτει σε λίστα.

Follower Ο ακόλουθος, δηλαδή ένας λογαριασμός του Twitter που ακολουθεί έναν άλλο λογαριασμό. Για να ακολουθήσει κανείς έναν λογαριασμό πρέπει να κλικάρει στο εικονίδιο Follow που βρίσκεται δίπλα στο όνομα

κάθε χρήστη στο προφίλ του. Ολοι στο Twitter μπορούν να ακολουθούν όλους τους άλλους ταυτόχρονα, με την εξαίρεση των λογαριασμών που είναι ιδιωτικοί. Κάνοντας follow έναν λογαριασμό μπορεί κανείς να δει όλα τα tweets αυτού του λογαριασμού στην timeline του.

Mention Η αναφορά. Ως mention ορίζεται κάθε αναφορά σε κάποιον άλλο λογαριασμό σε ένα tweet. Για να κάνει ένας χρήστης mention σε κάποιον άλλον, πρέπει μέσα στο tweet του να συμπεριλάβει το σύμβολο @ ακολουθούμενο από το username του άλλου χρήστη.

Like Συμβολίζεται με μια καρδιά. Πατώντας like σε ένα tweet δείχνει κάποιος σε έναν άλλον χρήστη ότι του αρέσει το περιεχόμενό του.

List Κάθε χρήστης μπορεί να φτιάξει θεματικές λίστες προσθέτοντας σε αυτές άλλους λογαριασμούς. Ετσι μπορεί να παρακολουθεί σε μία timeline τα tweets των συγκεκριμένων λογαριασμών.

Proile Το προφίλ παρουσιάζει τις πληροφορίες που ένας χρήστης θέλει να μοιράζεται δημόσια, καθώς και τη λίστα με τα tweets που έχει δημοσιεύσει.

Retweet Η ενέργεια της αναδημοσίευσης ενός tweet κάποιου άλλου χρήστη. Το tweet

αναδημοσιεύεται αυτούσιο, ενώ υπάρχει και η δυνατότητα να συνοδεύεται από κάποιο προσωπικό σχόλιο.

Reply Η ενέργεια της απάντησης στο tweet ενός άλλου χρήστη. Κάθε tweet έχει έναν αριθμό που δείχνει τα συνολικά replies που μπορεί να έχει λάβει.

Timeline Πρόκειται για τη ροή των tweets σε πραγματικό χρόνο. Στη Home Timeline κάθε χρήστης μπορεί να βλέπει όλα τα tweets των λογαριασμών που ακολουθεί.

Timestamp Η ημερομηνία και ώρα που αναρτήθηκε ένα tweet στο Twitter. Μπορεί κανείς να δει την πληροφορία αυτή στη γραμμή κάτω από το περιεχόμενο του tweet.

Trends Ως trend ορίζεται ένα θέμα ή hashtag που βρίσκεται στα πιο δημοφιλή του Twitter. Ο προσδιορισμός των trends γίνεται αλγοριθμικά και μπορεί να προσαρμοστεί σε κάθε γεωγραφική τοποθεσία.

Tweet Η ανάρτηση. Ενα tweet μπορεί να περιλαμβάνει κείμενο, φωτογραφίες, GIFs και βίντεο. Τα tweets που δημοσιεύει ένας χρήστης εμφανίζονται σε timelines στο Twitter και μπορούν να ενσωματωθούν σε ιστοσελίδες και blogs.