30 Δεκεμβρίου 2021 - 2 Ιανουαρίου 2022 Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
2002 2022
Το θέµα
17
20 ΧΡΟΝΙΑ ΣΤΟ ΚΟΙΝΟ ΝΟΜΙΣΜΑ, ΣΕ ΕΝΑΝ ΕΡΩΤΑ ΠΟΥ... ΜΑΣ ΖΟΡΙΣΕ
∆ΡΑΧΜΗ, ΞΥΠΝΗΣΑΜΕ ΜΕ ΕΥΡΩ
ΚΟΙΜΗΘΗΚΑΜΕ ΜΕ
Η «Εφ.Συν.» καταγράφει το χρονικό της µετάβασης από τη δραχµή στο ευρώ, στην αυγή του 2002, σε ένα νέο νόµισµα που σηµάδεψε ανεξίτηλα την οικονοµική και πολιτική ζωή της χώρας, εξερευνά τους γεωπολιτικούς συσχετισµούς στις ευρωπαϊκές χώρες, µιλά µε τα παιδιά της κρίσης που γεννήθηκαν στο νέο νόµισµα και θυµάται τις «στρογγυλοποιήσεις» που... άδειασαν το καλάθι του νοικοκυριού Του ΚΩΣΤΑ ΖΑΦΕΙΡΟΠΟΥΛΟΥ
τις γιορτές των Χριστουγέννων του 2001 στο κέντρο της Αθήνας μια τεράστια γιγαντοαφίσα κάλυπτε την όψη του ξενοδοχείου «Μεγάλη Βρεταννία»: «Το ευρώ γεννιέται στην Ελλάδα». Στα μεγάλα σινεμά, όπως το «Αττικόν», παιζόταν εκείνες τις μέρες το πρώτο μέρος της τριλογίας «Ο Αρχοντας των Δαχτυλιδιών». Στην Πανεπιστημίου υπήρχε αντίστροφη ηλεκτρονική μέτρηση για τις μέρες και τις ώρες που απέμεναν μέχρι να μπούμε στο νέο νόμισμα, που θα αντικαθιστούσε τη δραχμή, το αρχαιότερο ευρωπαϊκό νόμισμα, με ζωή από το 1833. Στις τηλεοπτικές οθόνες (εποχή πρώτου Big Brother), την παραμονή της Πρωτοχρονιάς ο περιχαρής δήμαρχος Δημήτρης Αβραμόπουλος δίνει το σήμα της αντίστροφης μέτρησης για να φωτιστεί ένα installation χριστουγεννιάτικο δέντρο με αστέρι το ευρώ. Ο πρωθυπουργός Κώστας Σημίτης, έχοντας δίπλα του τον Λουκά Παπαδήμο, γίνεται ο πρώτος άνθρωπος που βγάζει από ένα ATM τα πρώτα χάρτινα ευρώ, τα δείχνει αριστερά-δεξιά στον πα-
ριστάμενο κόσμο, με τους φω τογράφους να απαθανατίζουν το γνωστό αμήχανο χαμόγελο σε μια εικόνα που έμεινε στην Ιστορία. «Αντίο δραχμούλα, Καλημέρα Ευρω-Κώσταινα», γράφει το πρωτοσέλιδο της εφημερίδας «Απογευματινή» την πρώτη μέρα του χρόνου με μια δόση νοσταλγίας. Μέχρι τις 3 Ιανουαρίου 2002, το 96% όλων των μηχανημάτων διάθεσης μετρητών στη ζώνη του ευρώ παρείχε το νέο νόμισμα. Μία εβδομάδα μετά τη μετάβαση, πάνω από το μισό όλων των συναλλαγών σε μετρητά διενεργούνταν σε ευρώ. Ηταν η εποχή που όλοι κυκλοφορούσαν είτε με κομπιουτεράκια είτε με κάτι πλαστικά χαρτάκια μετατροπέων δραχμών σε ευρώ και αντίστροφα, τα οποία συμβουλεύονταν προκειμένου να προσαρμοστούν στα νέα δεδομένα. Στα τέλη του Δεκεμβρίου του 2001 στις τράπεζες επικρατούσε σχετικός χαμός με τεράστιες ουρές για τα περίφημα «σακουλάκια εξοικείωσης», συσκευασίες των 45 κερμάτων συνολικής αξίας 14,67 ευρώ, που αντιστοιχούσαν σε 5.000 δραχμές και έγιναν ανάρπαστα. Ηταν η πρώτη «απτή» γνωριμία του ελληνικού κοινού με Κοµπιουτεράκι µετατροπέας δραχµή-ευρώ το ενιαίο ευρω-
Σ
Σακουλάκι εξοικείωσης µε το ευρώ
παϊκό νόμισμα. Μέχρι και εκθέσεις έγραφαν τα παιδιά στο σχολείο για το ευρώ, με τις... καλύτερες να βραβεύονται από την επίτροπο Αννα Διαμαντοπούλου σε εκδήλωση στο Ζάππειο. Οι αλκυονίδες δεν κράτησαν πολύ όμως και τα ρεπορτάζ των πρώτων ημερών κατέγραφαν ήδη τη δυσαρέσκεια του κόσμου για τις «στρογγυλοποιήσεις» μέσα σε μια νύχτα, για τα κέρματα που φεύγουν πιο γρήγορα από τις δραχμές και χωρίς να το καταλαβαίνουμε, για το καλάθι του νοικοκυριού που δεν γεμίζει με τον ίδιο τρόπο,
για τα δεκάδες προϊόντα στα οποία ξαφνικά οι τιμές των 50 δραχμών έγιναν 50 λεπτά του ευρώ (π.χ. το μπουκαλάκι νερού κ.ά.). Το 2001, λίγο πριν από το ευρώ, ένα εισιτήριο συναυλίας στο Rockwave κόστιζε 14.000 δραχμές, μπορούσες να φας παγωτό πύραυλο «Μάγκνουμ» με περίπου 220 δραχμές, ένα πιτόγυρο είχε γύρω στις 280 δραχμές, νοίκιαζες μια ταινία dvd από το βιντεοκλάμπ για 400 δραχμές (το διήμερο), ενώ στα τέλη της δεκαετίας του '90 μπορούσες να έχεις νοίκι 60.000 δραχμές για ένα αξιοπρεπές σπίτι, που κόστιζε λιγότερο από το 1/4 ενός μέσου μισθού, με τις τιμές όμως να ανεβαίνουν κάθε χρόνο και επί δραχμής. Είχε βέβαια προηγηθεί μια μεγάλη περίοδος λιτότητας πέντε χ ρ όνων, μι α κ ο λοσσ ιαία δημοσιονομική προσαρμογή για να επιτευχθούν τα κριτήρια της Συνθήκης του Μάαστριχτ για την ένταξη. Ακόμα και το 2002, το 22% των πολιτών της «ισχυρής Ελλάδας» ζούσε κάτω από το όριο της φτώχειας. Επειτα από μια περίο-
Ειδική στήλη έξω από την ΤτΕ ενηµέρωνε για την πολυαναµενόµενη έλευση του ευρώ
δο παράλληλης κυκλοφορίας δραχμής και ευρώ, στη διάρκεια της οποίας ήταν δυνατή η διενέργεια πληρωμών και με τα δύο νομίσματα, το ευρώ έγινε το μοναδικό νόμιμο νόμισμα σε κυκλοφορία την 1η Μαρτίου 2002. Τελικά το 2002 η Ελλάδα κατετάγη σε μία από τις χειρότερες θέσεις μεταξύ των χωρών-μελών της Ε.Ε., με τον μέσο πληθωρισμό να ανέρχεται στο 3,6%. Ελάχιστοι βέβαια τότε μιλούσαν για τον υπερδανεισμό της ελληνικής οικονομίας, τα μεγάλα εξωτερικά ελλείμματα, την υπερχρέωση της χώρας στο εξωτερικό. Η Ελλάδα ζούσε τη φούσκα της ανάπτυξης στην προ-ολυμπιακή περίοδο, μόλις δύο χρόνια μετά την κατάρρευση του Χρηματιστηρίου, ενώ στη διεθνή σκηνή ο πόλεμος στο Αφγανιστάν κυριαρχούσε, μετά τις επιθέσεις της 11ης Σεπτεμβρίου. Εκείνη την περίοδο είχε δημιουργηθεί και μια ιστοσελίδα με το όνομα... Wikipedia, ενώ οι νέοι στο σπίτι άκουγαν συχνά τους γονείς τους να τους φωνάζουν: «Βγες έξω από το ίντερνετ, θέλω να μιλήσω στο τηλέφωνο!».
ΓΥΡΙΣΤΕ ΣΕΛΙΔΑ
↘
Το θέμα
18
30 Δεκεμβρίου 2021 - 2 Ιανουαρίου 2022 Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
ΜΙΛΟΎΝ ΣΤΗΝ «ΕΦ.ΣΎΝ.» ΔΎΟ ΦΟΙΤΗΤΕΣ ΠΟΎ ΔΕΝ ΕΧΟΎΝ ΠΙΆΣΕΙ ΠΟΤΕ ΔΡΆΧΜΗ ΣΤΆ ΧΕΡΙΆ ΤΟΎΣ.
ΓΕΝΝΗΜΕΝΟΙ
ΣΤΟ ΕΥΡΩ Δεν θεωρούνται καν millennials, αφού έχουν γεννηθεί μετά το γύρισμα του αιώνα. Ψηφιακοί ιθαγενείς οι ίδιοι, παιδιά των κρίσεων, γνωρίζουν πιο πολλά για τα κρυπτονομίσματα παρά για το πεντοχίλιαρο. Πώς φαντάζονται άραγε οι ίδιοι μια εποχή που για λίγο δεν πρόλαβαν να ζήσουν; Του ΜΙΧΑΗΛ-ΑΓΓΕΛΟΥ ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΥ
Γ
ια όλους τους σημερινούς εργαζόμενους ή τελειόφοιτους-μεταπτυχιακούς φοιτητές γεννημένους μέχρι το πρώτο μισό της δεκαετίας του ’90, η αλλαγή νομίσματος από τη δραχμή στο ευρώ το 2002 αποτελεί μια ζωντανή παιδική, εφηβική ή ενήλικη ανάμνηση που σηματοδοτεί τη μετάβαση σε μια άλλη εποχή. Τι σημαίνει όμως για όσους είναι γεννημένοι στα τέλη
των '90s ή μετά το 2000; Κάποιοι μεγαλύτεροι τους συγκρίνουν με την προηγούμενη γενιά που δεν έχει ανάμνηση του κόσμου πριν από την πτώση του Τείχους του Βερολίνου το 1989. Ας δούμε όμως τι είπαν στην «Εφ.Συν.» δύο φοιτητές που ήρθαν στον κόσμο μετά το 2000. Γεννημένος τον Σεπτέμβριο του 2002, ο Πέτρος Χατζηγεωργίου σπουδάζει τουριστικά και έχει δουλέψει σε ξενοδοχεία. Ξεκινώντας να μας μιλάει για τη δραχμή, αναφέρεται σε μια «παλιά καλή εποχή της Ελλάδας», παρότι το οξύμωρο είναι πως δεν την έχει ζήσει ο ίδιος: «Μου έρχονται στο μυαλό εποχές τύπου ΠΑΣΟΚ όπως το λέμε τώρα, ευχάριστες αναμνήσεις. Οτι δεν υπήρχε τόση ανεργία, τόση φτώχεια, τόσα οικονομικά προβλήματα. Οτι υπήρχε μια άνθηση». Ο παππούς του, 81 ετών, συνταξιούχος εργολάβος οικοδομών, μερικές φορές ακόμα υπολογίζει σε δραχμές, μας εκμυστηρεύεται ο Πέτρος. Οπως του λέει, με 50 ευρώ σήμερα, άρα τις αντίστοιχες 17.000 δραχμές, μπορούσαν να γίνουν πολύ περισσότερα από τα ψώνια του νοικοκυριού σε βασικά είδη.
Πέτρος (γενν. 2002): ● «Μου έρχονται στο μυαλό εποχές τύπου ΠΑΣΟΚ όπως το λέμε τώρα, ευχάριστες αναμνήσεις. Οτι δεν υπήρχε τόση ανεργία, τόση φτώχεια, τόσα οικονομικά προβλήματα. Οτι υπήρχε μια άνθηση». ● «Θυμάμαι από μεγαλύτερο συνάδελφο να μου διηγείται ότι άφησαν με την παρέα του πάνω από ένα εκατομμύριο δραχμές κάποια βραδιά στα μπουζούκια, το θεωρώ παράξενο κάποιος να κάνει λογαριασμό του εκατομμυρίου!» Ρωτώντας τον εάν μπορεί να φανταστεί κάποιες τιμές προϊόντων σε δραχμές, μαντεύει ότι το σουβλάκι με πίτα θα μπορούσε τότε να κοστίζει 900-1.000 δραχμές, πράγμα που όσοι έχουν ζήσει τη δραχμή ξέρουν ότι δεν ισχύει. «Εάν σου άφηνε κάποιος 500άρικο για πουρμπουάρ, που ήταν χαρτονόμισμα, θα ήσουν πολύ ευχαριστημένος πάντως, σήμερα με 1,5
Δημήτρης (γενν. 2001): ● «Η εικόνα που έχω από την Ελλάδα της δεκαετίας του ’90 είναι λίγο σαν αυτή που βγαίνει μέσα από κάποιες ταινίες. Μία φράση που με παραπέμπει στη δραχμή είναι το "Ηλία ρίχ’ το". Ισως ο κόσμος τα έβγαζε πέρα λίγο πιο εύκολα και υπήρχαν χρόνος και εισοδήματα για περισσότερη διασκέδαση» ● «Το ευρώ δεν μπορεί πλέον να αλλάξει, όμως έχει πάρει εντός των θεσμών χαρακτήρα θρησκείας, κι αυτό δεν είναι δημοκρατικό. Υποχρεώνουν τις χώρες να ακολουθήσουν ορισμένες ανεπιθύμητες πολιτικές. Συνολικά, ακρίβυναν τα πράγματα, αυξήθηκαν οι μισθοί, αλλά η αγοραστική δύναμη έμεινε στο ίδιο ή και μειώθηκε»
ευρώ δεν θεωρείται κάτι σπουδαίο», συνεχίζει. Η συζήτηση έρχεται στα πεντοχίλιαρα και την παλιά ομώνυμη επιτυχία της Γλυκερίας. «Μου φαίνεται παράξενο πως κάποιος μπορούσε να τυπώσει χαρτονόμισμα με αξία πέντε ή δέκα χιλιάδες», ακούμε από τον 19χρονο, που τον τρομάζουν τα μηδενικά. «Εχω ακούσει από μεγαλύτερο συνάδελφο να μου διηγείται
ότι άφησαν με την παρέα του πάνω από ένα εκατομμύριο δραχμές κάποια βραδιά στα μπουζούκια, το θεωρώ παράξενο κάποιος να κάνει λογαριασμό του εκατομμυρίου!». Ενα κλασικό ταξίδι που σκέφτεται κάθε φοιτητής είναι ο γύρος της Ευρώπης με τρένο. Πώς θα του φαινόταν η αλλαγή σε συνάλλαγμα 3-4 διαφορετικών κρατών; «Σίγουρα θα ήταν πιο δύσκολο και
Το «χρονικό» του ευρώ, η δημιουργία της ευρωζώνης, η κρίση χρέους, Η «προϊστορία»
1999: Το ευρώ γίνεται επίσημο νόμισμα 11 χωρών,
1979: Δημιουργείται το ECU (Ευρωπαϊκή Νομι-
αφού έχει οριστεί η ισοτιμία του με κάθε εθνικό νόμισμα, αλλά η κυκλοφορία του ορίζεται τρία χρόνια μετά.
σματική Μονάδα), εικονικό νόμισμα που αποτελεί συνδυασμό των εθνικών νομισμάτων που συμμετέχουν στο Ευρωπαϊκό Νομισματικό Σύστημα (EMS).
1981: Η Ελλάδα εντάσσεται και τυπικά στην τότε ΕΟΚ.
2001: Η Ελλάδα γίνεται το 12ο μέλος της ΟΝΕ, με
2005: Πρώτη αναθεώρηση του Συμφώνου Στα-
ισοτιμία 1 ευρώ προς 340,75 δραχμές. Η Τράπεζα της Ελλάδος εντάσσεται στο ευρωσύστημα των κεντρικών τραπεζών της ΟΝΕ.
2007: Η Σλοβενία γίνεται το 13ο μέλος της ευρω-
1992: Υπογράφεται η Συνθήκη του Μάαστριχτ. 1995: Το ECU μετονομάζεται σε euro ή ευρώ.
...Και η ιστορία
1997: Το Σύμφωνο Σταθερότητας και Ανάπτυξης γίνεται το δημοσιονομικό «Σύνταγμα» της ΟΝΕ, θέτοντας ανώτατα όρια 3% του ΑΕΠ για το έλλειμμα και 60% για το χρέος κάθε χώρας.
νομίσματα (5 έως 500 ευρώ) και 38,2 δισ. κέρματα (1 λεπτό έως 2 ευρώ) στην Ελλάδα και άλλες 11 χώρες. Εχει προηγηθεί εκστρατεία ενός έτους (EURO 2002) για την εξοικείωση των πολιτών με τα νέα νομίσματα. Μέχρι τις 28 Φεβρουαρίου κυκλοφορούν παράλληλα δραχμές και ευρώ.
1998: Εντεκα χώρες της Ε.Ε. συμφωνούν στην υιοθέτηση του ευρώ ως κοινού νομίσματός τους. Ιδρύεται η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα με έδρα τη Φρανκφούρτη.
αντίστοιχη προθεσμία έληξε τον Μάρτιο του 2012. Ωστόσο, 11 χώρες της ευρωζώνης έχουν επιλέξει επ’ αόριστον δικαίωμα ανταλλαγής, ιδιαίτερα για τα χαρτονομίσματα.
2002: Μπαίνουν σε κυκλοφορία τα 7,8 δισ. χαρτο-
2004: Λήγει η προθεσμία ανταλλαγής των κερμάτων δραχμής σε ευρώ. Για τα χαρτονομίσματα η
θερότητας. Χαλαρώνουν οι όροι για τη διαδικασία υπερβολικού ελλείμματος. ζώνης. Ακολουθούν Κύπρος και Μάλτα (2008), Σλοβακία (2009), Εσθονία (2011), Λετονία και Λιθουανία (2014).
2009: Τίθεται σε ισχύ η Συνθήκη της Λισαβόνας. Μεταξύ άλλων (στο «Πρωτόκολλο 14») προβλέπει τη συγκρότηση του Eurogroup ως «άτυπου οργάνου» των χωρών της ευρωζώνης που συντίθεται από τους υπουργούς Οικονομικών, με τη συμμετοχή της ΕΚΤ. Το Eurogroup συνεδριάζει κάθε μήνα και εκλέγει πρόεδρο κατά πλειοψηφία με θητεία 2,5 ετών. Σε αντίθεση με το «άτυπο» Eurogroup, η Συνθήκη αναγνωρίζει την Ευρωπαϊκή Κεντρική
30 Δεκεμβρίου 2021 - 2 Ιανουαρίου 2022 Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
19
Πίνακας από ρεπορτάζ των «Νέων» το 2005 για τα πρώτα χρόνια των ανατιμήσεων από την αλλαγή σε δραχμή προς ευρώ
ΟΎΤΕ ΚΆΙ ΠΟΛΛΆ ΕΎΡΏ ΒΕΒΆΙΆ
Ενα δελτίο ειδήσεων 1η/1/2002 ΠΑΡΑΘΈΤΟΥΜΈ κάποιους τίτλους από απόσπασμα του δελτίου του καναλιού tempo με παρουσιάστρια τη Λιάνα Κανέλλη (shorturl.at/axW57). 1. Στον δρόμο προς την εξοικείωση με το νέο νόμισμα περπατούν οι Ελληνες και το αποφεύγουν όσο μπορούν 2. Ουρές χιλιομέτρων στα διόδια από την αναμονή για τα ρέστα του ευρώ. Μέχρι και αλλεργίες (!) μπορεί να προκαλέσουν τα νέα κέρματα 3. Στο Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο Χολαργού η πρώτη ευρω-ληστεία. Με την απειλή όπλου άγνωστος απέσπασε 100.000 ευρώ 4. Ο Big Brother ισοπέδωσε σε τηλεθέαση ευρώ και πρωθυπουργό. Οι τηλεθεατές παρέα με τον Τσάκα χρονοβόρο και μπορεί μια ξαφνική αλλαγή στην ισοτιμία να σε άφηνε με άλλα χρήματα στο ταξίδι από αυτά που υπολόγισες», μας απαντά, φέρνοντας ως παράδειγμα την τουρκική λίρα τον τελευταίο καιρό. Οσον αφορά τη χώρα μας, πάντως, θεωρεί ότι το να είχε κρατήσει το 2002 τη δραχμή ίσως δεν ήταν απαραίτητα κακό, αφού θα υπήρχαν επιπλέον επιλογές στη νομισματική πολιτική, ωστόσο μια επιστροφή αυτή την περίοδο θα ήταν ένα εγχείρημα εξαιρετικά δύσκολο: «Εάν ήξερα ότι στην Ελλάδα θα ήταν τα πράγματα καλύτερα και θα υπήρχε λιγότερη φτώχεια και ανεργία, δεν θα με πείραζε να κρατούσαμε τη δραχμή και ας δυσκόλευε τα ταξίδια και τις συναλλαγές στο εξωτερικό». Ο Δημήτρης Καρεκλάς γεννήθηκε το 2001 και σπουδάζει Διεθνείς Ευρωπαϊκές και Οικονομικές Σπουδές στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο της Αθήνας. Στο
Το θέμα
μυαλό του συνδέει τη δραχμή με μια νοσταλγία για αλλοτινές εποχές, όχι απαραίτητα πραγματικά καλύτερες. «Για πάρα πολλά χρόνια ακούω από τους γονείς μου, γύρω στα 50, πόσο ακρίβυναν τα πράγματα όταν ήρθε το ευρώ. Το ακούς κι από άλλους ανθρώπους που έχουν μείνει λίγο στα πιο παλιά», ξεκινάει. Για τον Δημήτρη, το ευρώ θεωρήθηκε μια μετάβαση, μια εποχή εκσυγχρονισμού που στην πραγματικότητα δεν άλλαξε και τόσα πολλά, ούτε μείωσε κοινωνικές ανισότητες που προϋπήρχαν. «Η εικόνα που έχω από την Ελλάδα της δεκαετίας του ’90 είναι λίγο σαν αυτή που βγαίνει μέσα από κάποιες ταινίες. Μία φράση που με παραπέμπει στη δραχμή είναι το "Ηλία ρίχ’ το" (σ.σ. από το "Ολα είναι δρόμος" του Παντελή Βούλγαρη). Ισως ο κόσμος τα έβγαζε πέρα λίγο πιο εύκολα και υπήρχαν χρόνος και εισοδήματα για περισσότερη διασκέδαση».
Εχει ακούσει για σουβλάκι που κόστιζε 750 δραχμές και σήμερα 1.500, όπως και ότι με ένα πεντοχίλιαρο, δηλαδή 15 ευρώ, μπορούσε κανείς να πληρώσει για τη βραδινή του έξοδο. Οσο για την τιμή των εφημερίδων, μας παραπέμπει στην «παράγκα» του Διονύση Σαββόπουλου και συγκεκριμένα στον στίχο: «Στέκει στο περίπτερο, διαβάζει φυλλάδες με μιάμιση δραχμή». Προς απογοήτευσή του ενημερώνεται ότι οι εφημερίδες κόστιζαν το 2000-2001 περίπου 300 δραχμές, δηλαδή κοντά στο 1 ευρώ. Από την άλλη, η έννοια των διεθνών ισοτιμιών και των μετατροπών δεν τον τρομάζει όσο τον Πέτρο, θεωρώντας ότι η σημερινή τεχνολογία θα επιτάχυνε έτσι κι αλλιώς τις διαδικασίες εάν είχαν παραμείνει τα εθνικά νομίσματα. Συνολικά, εκτιμά ότι το ευρώ είναι ένα δημιούργημα της Ε.Ε. για να διευκολύνει τις συναλλαγές και να ισχυροποιήσει τη θέση των μεγάλων ευρωπαϊκών επιχειρήσεων, Μια πρώτη εικόνα από τη μετάπτωση των τιμών αλλά η καθημερινότητα για τα σε ρεπορτάζ της εφημερίδας «Ελευθεροτυπία» λαϊκά στρώματα δεν άλλαξε ιδιαίτερα προς το καλύτερο. Ωστόσο, μια πιθανή έξοδος χωρίς μια ευρύτερη συστημική αλλαγή θα προκαλούσε μια κρίση που δεν θα μπορούσε να αντέξει η χώρα: «Το ΈΠΙΣΉΜΩΣ, η προθεσμία για εύσεις είτε για καθαρά αναευρώ δεν μπορεί πλέον να αλλάξει, μετατροπή ξεχασμένων χαρ- μνηστικούς λόγους. Σύμφωνα όμως έχει πάρει εντός των θεσμών τονομισμάτων της δραχμής με δημοσίευμα του Bloomberg χαρακτήρα θρησκείας, κι αυτό δεν σε ευρώ έληξε το 2012. Αυτό στις 27 Δεκεμβρίου σχετικά με είναι δημοκρατικό. Υποχρεώνουν όμως δεν σημαίνει ότι σήμερα τα εθνικά νομίσματα που πατις χώρες να ακολουθήσουν οριδεν υπάρχουν «ξεχασμένες» ραμένουν… εκεί έξω, εκτιμάται σμένες ανεπιθύμητες πολιτικές. δραχμές σε σεντούκια, στρώ- ότι στην Ελλάδα το σύνολο των Συνολικά, ακρίβυναν τα πράγματα, ματα, θυρίδες κ.α. Αυτές δεν μη ανταλλάξιμων δραχμών, σε αυξήθηκαν οι μισθοί, αλλά η αγομετατράπηκαν σε ευρώ είτε ως νομίσματα και χαρτονομίσμαραστική δύναμη έμεινε στο ίδιο ή παλιότερες-κρυφές αποταμι- τα, φτάνει τα 477,9 εκατ. ευρώ. και μειώθηκε».
Δισεκατομμύρια δραχμές ή εκατοντάδες εκατομμύρια ευρώ στα... απολεσθέντα
Τράπεζα ως θεσμικό όργανο της Ε.Ε. και κατοχυρώνει την «ανεξαρτησία» της ορίζοντας ότι «δεν ζητάει ούτε δέχεται υποδείξεις από τα θεσμικά ή λοιπά όργανα ή οργανισμούς, από την κυβέρνηση κράτους-μέλους ή από άλλον οργανισμό» (Αρθρο 130 της Συνθήκης για τη Λειτουργία της Ε.Ε.).
2011 (Δεκέμβριος): Δεύτερη μεταρρύθμιση του
ευρωζώνης.
2015 (Ιανουάριος): Η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα ξεκινά πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης, με την αγορά κρατικών και εταιρικών ομολόγων ύψους 1,1 τρισ. ευρώ. Εξαιρούνται τα ελληνικά ομόλογα.
2010: Ευρωπαϊκή κρίση χρέους. Η Ελλάδα υπο-
Συμφώνου Σταθερότητας, Sixpack, δέσμη 6 κανονισμών και oδηγιών για την οικονομική διακυβέρνηση των χωρών της ευρωζώνης. Διαμορφώνεται ασφυκτικό πλαίσιο επιτήρησης των δημοσιονομικών και οικονομικών πολιτικών.
2012: Ιδρύεται ο ESM, o Ευρωπαϊκός Μηχανισμός
2015 (Ιούλιος): Μετά το «όχι» με 61,3% στο σχέδιο Γιούνκερ και με τα σενάρια για Grexit να κυριαρχούν, η Ελλάδα γίνεται ο πρώτος «πελάτης» του ESM, με δανεισμό έναντι 3ου Μνημονίου.
βάλλει αίτημα δανεισμού 110 δισ. ευρώ από την τρόικα ευρωζώνης-ΕΚΤ- ΔΝΤ. Ιδρύεται το EFSF, το Ευρωπαϊκό Ταμείο Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας για τις κρατικές διασώσεις χωρών της Ε.Ε. Εκτός από την Ελλάδα, το προσωρινό EFSF δάνεισε μέχρι το 2013 την Ιρλανδία, την Πορτογαλία και την Ισπανία.
2011 (Ιανουάριος): Ιδρύεται ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Χρηματοπιστωτικής Σταθερότητας με σκοπό τη στήριξη των τραπεζικών συστημάτων της ευρωζώνης και της Ε.Ε. Χρησιμοποιήθηκε ελάχιστα, καλύπτοντας μέρος του δανεισμού της Ιρλανδίας.
Σταθερότητας, ως μόνιμος μηχανισμός διάσωσης των χωρών της ευρωζώνης. Είναι ακόμα ένα όργανο εκτός ευρωπαϊκών συνθηκών, το Eurogroup με το «καπέλο» του ESM, μόνο που η ψήφος κάθε υπουργού Οικονομικών έχει βάρος ανάλογο με το ποσοστό συμμετοχής στην Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα (Γερμανία 27,15%, Γαλλία 20,39%, Ελλάδα 2,82% κ.ο.κ. Πρακτικά, απόφαση χωρίς τη συναίνεση της Γερμανίας δεν λαμβάνεται).
2013: Τίθεται σε ισχύ το δεύτερο κύμα μεταρρύθμισης του Συμφώνου Σταθερότητας, με την εφαρμογή της δέσμης 2 κανονισμών (Twopack) για τη δημοσιονομική πειθαρχία των χωρών της
2018: Η Ελλάδα εκπληρώνει τις δεσμεύσεις του 3ου Μνημονίου και περνά στο καθεστώς ενισχυμένης εποπτείας από τον ESM.
2021: Υπογράφεται από τις 19 χώρες της ευρωζώνης η μεταρρύθμιση της Συνθήκης του ESM. Ο Μηχανισμός παραμένει εκτός Ευρωπαϊκού Δικαίου, ενώ διευρύνεται ο ρόλος του ως χρηματοδότη του Ενιαίου Ταμείου Εξυγίανσης Τραπεζών (SRF). O ESM γίνεται το ΔΝΤ της Ευρώπης και φέρνει τα μνημόνια του μέλλοντός μας. ΓΥΡΙΣΤΕ ΣΕΛΙΔΑ
↘
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: ΓΙΑΝΝΗΣ ΚΙΜΠΟΥΡΟΠΟΥΛΟΣ
το Σύμφωνο Σταθερότητας, τα μνημόνια, η εποπτεία
Το θέμα
20
2002-2022
30 Δεκεμβρίου 2021 - 2 Ιανουαρίου 2022 Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
ΞΕΚΊΝΗΣΕ ΑΠΌ ΔΊΑΒΑΤΗΡΊΌ, ΤΏΡΑ ΠΊΑ, ΑΝ ΚΑΊ ΜΑΡΤΎΡΊΌ, ΔΕΝ ΜΠΌΡΌΎΜΕ ΝΑ ΦΑΝΤΑΣΤΌΎΜΕ
Από τον έρωτα στην απομυθοποίηση ↘
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ
Της ΝΤΙΝΑΣ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ
ΟΤΑΝ Η ΕΛΛΑΔΑ έμπαινε στο ευρώ, η γιαγιά μου ζούσε ακόμα - όλες μου οι γιαγιάδες, δηλαδή, και οι παππούδες μου και η προγιαγιά μου. Ασχετο φαίνεται, αλλά δεν είναι διόλου, μιας και ο πρωτοχρονιάτικος μποναμάς του 2002 εκτοξεύθηκε εν μιά νυκτί, αφού από το δεκαχίλιαρο περάσαμε με τη μία στο 100ευρω. Αλλά αυτό τότε ήταν το λιγότερο - λεφτά υπήρχαν, οι Oλυμπιακοί ήταν προ των πυλών και με διαβατήριο το ολοκαίνουργιο νόμισμα πιστέψαμε όλοι πως γίναμε πια Ευρωπαίοι - ω, χαρά μας. Πολλές Πρωτοχρονιές νωρίτερα, το 1985, ο Τζίμης Πανούσης, πιτσιρικάς κι αγριεμένος, είχε εμφανιστεί στις οθόνες μας τραγουδώντας «Αααχ, Ευρώπη, εσύ μας μάρανες», αλλά ποιος τα άκουγε όλα αυτά όταν το «εθνικό όραμα» ήταν απολύτως στραμμένο στις Βρυξέλλες, μακριά από τα Βαλκάνια και την Ανατολή. Ετσι λοιπόν, γεμάτοι όνειρα, προσδοκίες και το κόμπλεξ του φτωχού συγγενή που επιτέλους μεγαλοπιάστηκε, μπήκαμε κι εμείς
στο «κλαμπ των ισχυρών», με τα ΜΟΠ μας (Μεσογειακά Ολοκληρωμένα Προγράμματα), τις επιδοτήσεις μας, τα Erasmus μας, τα φτηνά δάνεια, τις πιστωτικές μας και τα greek statistics μας βεβαίως. Ο πρωθυπουργός, Κώστας Σημίτης, που εξελέγη με το λάβαρο του εκσυγχρονισμού, συνόψιζε το κλίμα της εποχής απολύτως παραστατικά: «Το ευρώ είναι η σταθερή αφετηρία για την εδραίωση της ισχυρής και υπερήφανης Ελλάδας, που δεν μελαγχολεί, δεν παραιτείται, δεν μεμψιμοιρεί, αλλά επιμένει, προσπαθεί, πετυχαίνει,
και η εικόνα του φτωχού συγγενή δίνει πλέον τη θέση της στην εικόνα μιας χώρας που πιστεύει στον εαυτό της». Η Σοβιετική Ενωση είχε καταρρεύσει μία δεκαετία νωρίτερα, ο καπιταλισμός ήταν μονόδρομος, φτηνά εργατικά χέρια από άλλες χώρες έφτιαχναν τα «έργα πνοής, έργα ΠΑΣΟΚ», κάθε χωριό απέκτησε ΕΛΔΕ και κάθε σπίτι «χαρτοφυλάκιο» για τις μετοχές που τζόγαρε, γέμισε η επαρχία μπαρ με κονσομασιόν, στραφτάλιζαν οι τηλεοράσεις από τα μεγάλα σόου. Ημασταν έτοιμοι από καιρό και θαρραλέοι για τα μεγάλα
σαλόνια της Δύσης - άλλωστε, όπως είχε πει και ο αγωνιστής Σοσιαλιστής υπουργός Γιώργος Κατσιφάρας, που του είχε ράψει κουστούμι ο Αρμάνι αυτοπροσώπως, «εύχομαι, επιδιώκω και θα αγωνιστώ όλοι οι Ελληνες να φοράνε καλά ρούχα». Ετσι ανάλαφρα πορευτήκαμε, ενώ η χώρα αποβιομηχανιζόταν και η εγχώρια παραγωγή γινόταν μονοκαλλιέργεια με rooms to let, τρώγαμε και μερικά μέτρα λιτότητας στο κεφάλι, αλλά ποιος τα λογάριαζε αυτά όταν οι προοπτικές ήταν λαμπρές και το μέλλον ανέφελο; Το ευρώ
ΕΥ ΡΩΠΑΪΚΉ ΕΝΟΠΟΊΉΣΉ ΚΑΊ ΕΥ ΡΩ:
ΕΝΑ ΓΕΩΠΟΛΊΤΊΚΟ ΠΡΟΤΖΕΚΤ Του ΠΑΝΟΥ ΚΟΣΜΑ p.kosmas@efsyn.gr
Ο
σοι /ες ε πέ νδυσαν στην πεποίθηση ότι το euro-project υπήρξε η κορωνίδα μιας ευρωπαϊκής στρατηγικής που εκκινούσε από τα προτάγματα των «ευρωπαϊκών αξιών» είναι ήδη απογοητευμένοι/ες. Οι ευρωπαϊκές αξίες υποφέρουν στις πολιτικές λιτότητας και αποσάθρωσης του κοινωνικού κράτους και διακωμωδούνται από τον κ. Ορμπαν και τους ομοίους του, με πλήρη αδυναμία των Ευρωπαίων αξιωματούχων να κάνουν κάτι ουσιαστικό γι’ αυτό. Το ευρώ όμως γνωρίζει πολλά για κάποιες άλλες αξίες: τις συναλλαγματικές ισοτιμίες, τα ανταλλακτήρια συναλλάγματος, τα συναλλαγματικά SWAPs, τα options, τις spot συναλλαγές. Είναι το δεύτερο ισχυρότερο διεθνές νόμισμα, σε
μεγάλη απόσταση ακόμη από το πρώτο (το δολάριο) αλλά και μακράν του τρίτου (γεν) – και ο κόσμος του είναι αυτός. Οι εμπνευστές του όμως, οι κυρίαρχοι της Ευρώπης, γνωρίζουν πολύ περισσότερα. Ενα από αυτά είναι πως χωρίς τη μεγάλη ενιαία αγορά και το ευρώ, οι κυρίαρχες ευρωπαϊκές δυνάμεις, οι ισχυρότερες οικονομίες της Ε.Ε., καθεμιά ξεχωριστά, είναι ή τείνουν να γίνουν μικρομεσαίοι «παίκτες» στο παιχνίδι του παγκόσμιου ανταγωνισμού.
Περασμένα μεγαλεία… Οι πίνακες που δημοσιεύουμε, δείχνουν την κατάταξη των 20 ισχυρότερων οικονομιών του πλανήτη και είναι αρκετά εύγλωττοι από μόνοι τους. Στον πίνακα με την κατάταξη των χωρών με βάση το ονομαστικό ΑΕΠ, διαπιστώνουμε ότι: ● Η ισχυρότερη ευρωπαϊκή οικονομία, η γερμανική, όχι μόνο είναι 4η στην παγκόσμια κατάτα-
ξη, αλλά το ΑΕΠ της αντιστοιχεί στο 18,4% του ΑΕΠ των ΗΠΑ και στο 26,1% του κινεζικού ΑΕΠ. Η ισχυρότερη οικονομία της Ε.Ε. έχει χάσει κάθε «επαφή» με τις μεγάλες οικονομικές δυνάμεις του πλανήτη. ● Με τις υπόλοιπες ισχυρές ευρωπαϊκές οικονομίες τα πράγματα είναι ακόμη χειρότερα: Η Γαλλία είναι 7η στην κατάταξη, η Ιταλία 8η και η Ισπανία 14η, το δε ΑΕΠ τους έχει χαώδη διαφορά από το ΑΕΠ των δύο ισχυρότερων οικονομιών του πλανήτη. ● Το ΑΕΠ των 4 ισχυρότερων οικονομιών της Ε.Ε. μαζί (Γερμανία, Γαλλία, Ιταλία, Ισπανία) ισούται μόλις με 9,65 τρισ. ευρώ και αντιστοιχεί στο 46,2% του ΑΕΠ των ΗΠΑ και στο 65,6% του κινεζικού ΑΕΠ. Τα πράγματα αλλάζουν ουσιωδώς μόνο αν πάρουμε ως βάση το ΑΕΠ της ευρωζώνης και, ακόμη καλύτερα, το ΑΕΠ της Ευρωπα-
ϊκής Ενωσης. Ετσι, το 2020 το ΑΕΠ της ευρωζώνης των «19» ήταν 11,40 τρισ. ευρώ και της Ε.Ε. των «27» 13,39 τρισ. ευρώ, ενώ το ΑΕΠ των ΗΠΑ ήταν 18,44 τρισ. ευρώ και της Κίνας 13,02 τρισ. ευρώ. Συμπέρασμα: Με κριτήριο το ΑΕΠ, μόνο η Ε.Ε. των «27» και -λιγότερο- η ευρωζώνη των «19» έχουν ικανό μέγεθος για να μετάσχουν με αξιώσεις και να επιδράσουν στον παγκόσμιο οικονομικό ανταγωνισμό.
Ανερχόμενες δυνάμεις Ο δεύτερος πίνακας, με την κατάταξη των πρώτων 20 χωρών
σύμφωνα με το ΑΕΠ σε μονάδες αγοραστικής δύναμης (PPP), αποκαλύπτει μια άλλη διάσταση, ακόμη πιο δυσοίωνη όχι μόνο για τις ισχυρές οικονομίες της Ε.Ε. αλλά και για τις παραδοσιακές ισχυρές δυνάμεις της Δύσης. Στον πίνακα αυτόν: ● Η Κίνα αναδεικνύεται ήδη πρώτη παγκόσμια οικονομική δύναμη και μάλιστα με μεγάλη διαφορά από τις ΗΠΑ. ● Η Ινδία είναι τρίτη στην κατάταξη, πάνω από τις Ιαπωνία και Γερμανία, η Ρωσία 6η και η Ινδονησία 7η. ● Οι ισχυρές ευρωπαϊκές χώρες
30 Δεκεμβρίου 2021 - 2 Ιανουαρίου 2022 Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
ΤΗ ΖΩΗ ΜΑΣ ΧΩΡΙΣ ΤΟ ΕΥΡΩ έγινε σάρκα από τη σάρκα μας - και θα το πληρώναμε με τις ίδιες τις ζωές μας, αλλά ποιος μπορούσε να τα φανταστεί όλα αυτά πριν από τον Μάιο του 2010, όταν ο -Σοσιαλιστής επίσης- πρωθυπουργός μας μάς έριχνε στα κύματα της πτώχευσης και τα σαγόνια των δανειστών; Το τι χρειάστηκε να κάνουμε για να παραμείνουμε στη ζώνη του ευρώ δεν χρειάζεται καν το αναφέρουμε έπειτα από τρία μνημόνια και 10 χρόνια σκληρής λιτότητας. Το πώς θα ήταν η ζωή μας εκτός ευρώ χωρίς παραγωγική βάση και αυτάρκεια είναι ένας εφιάλτης που δεν θέλουμε καν να φανταστούμε. Το δραματικό καλοκαίρι του 2015 το δημοψήφισμα για τα σκληρά μέτρα λιτότητας παρερμηνεύτηκε από τους «μένουμε Ευρώπη», το ακραίο Κέντρο και τους δανειστές σε «μέσα ή έξω από το ευρώ». Ωστόσο, η πλειοψηφία των πολιτών δεν μάσησε, το «όχι» στο νέο πακέτο λιτότητας ήταν συντριπτικό και δύο μήνες μετά η νέα νίκη του ΣΥΡΙΖΑ απέδειξε πως η πλειοψηφία των πολιτών ήθελε την παραμονή στην ευρωζώνη ακόμα και με αιματηρές θυσίες. Σήμερα, σύμφωνα με το ευρωβαρόμετρο, 69% των Ελλήνων πιστεύουν ότι το ευρώ είναι καλό για τη χώρα. Ξεκίνησε από διαβατήριο, έγινε εφαλτήριο και τώρα πια, αν και μαρτύριο, δεν μπορούμε να φανταστούμε τη ζωή μας χωρίς το ευρώ και την Ευρωπαϊκή Ενωση (που οι πιο ρομαντικούληδες τη λέμε και «Ευρώπη των λαών», έτσι, να έχουμε μια ουτοπία να πορευόμαστε). κατεβαίνουν αρκετές θέσεις στην κατάταξη: η Γερμανία είναι 5η, η Γαλλία 8η, η Ιταλία 11η και η Ισπανία 16η. ● Νέες, ανερχόμενες οικονομικές δυνάμεις μπαίνουν στην 20άδα, όπως η Ινδία, η Ρωσία, η Ινδονησία, το Μεξικό, η Τουρκία. Το ΑΕΠ σε μονάδες αγοραστικής δύναμης είναι δείκτης της διαφοράς στο κόστος ζωής μεταξύ διαφορετικών χωρών και άρα του δυναμισμού της εσωτερικής αγοράς. Αυτό ισχύει φυσικά σε διαφορετικό βαθμό για τις διάφορες χώρες, καθώς για να έχουμε ακριβή εικόνα του δυναμισμού της εσωτερικής αγοράς πρέπει να υπολογίσουμε και πολλούς άλλους παράγοντες. Ωστόσο, ανεξάρτητα από τον βαθμό, ισχύει. Δεν είναι τυχαίο ότι η κατάταξη με αυτό το κριτήριο ευνοεί χώρες που κατά κανόνα διακρίνονται για τον ισχυρό δυναμισμό της εσωτερικής τους αγοράς, για την πληθυσμιακή τους δυναμική και τον χαμηλό μέσο όρο ηλικίας του πληθυσμού, αλλά και για τους υψηλούς ρυθμούς ανάπτυξης. Αποδίδει λοιπόν καλύτερα την τάση διαμόρφωσης των οικονομικών συσχετισμών. Από αυτή την άποψη, το μέλλον είναι ακόμη πιο δυσοίωνο για τις ισχυρές ευρωπαϊκές οικονομίες, αφού ο
Τιµή: 1 ευρώ σε δολάρια
1,6
1,5
1,4
1,3
21
373 εκατ. πολιτών των χωρών της ευρωζώνης τα πράγματα άλλαξαν. Μέσα σε έναν χρόνο το ευρώ έπιασε πάλι την ισοτιμία εκκίνησης (1:1,17). Το 2008, όταν ξέσπασε η χρηματοπιστωτική κρίση στις ΗΠΑ, απογειώθηκε στο 1:1,55 δολάρια, και σήμερα, μετά από πολλές διακυμάνσεις στη διάρκεια της κρίσης χρέους, η ισοτιμία ευρώ/δολαρίου βρίσκεται περίπου στο επίπεδο από όπου ξεκίνησε. Τα περίπου 1 τρισ. συναλλαγών που κάθε χρόνο γίνονται σε ευρώ το έχουν καταστήσει δεύτερο παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα μετά το δολάριο, με μερίδιο 20% έναντι 60% του δολαρίου και 20% όλων των υπόλοιπων ισχυρών νομισμάτων (γεν, ρενμπίμπι, δολάριο Καναδά και Αυστραλίας, ελβετικό φράγκο, στερλίνα). Ωστόσο, ο δρόμος μέχρι το ευρώ να εκτοπίσει το δολάριο από την κορυφή φαίνεται πολύ μακρινός. Εξάλλου, το νόμισμα από μόνο του είναι αδύνατο να λύσει τα διαρθρωτικά προβλήματα της ευρωζώνης που την κρατούν σε τροχιά παραγωγικής παρακμής και υποβάθμισης της γεωπολιτικής βαρύτητάς της.
1,2
1,1
1,0
0,9
2005
Κατάταξη χωρών µε βάση το ονοµαστικό* ΑΕΠ 2020 ΧΩΡΑ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΗ ΤΡΙΕΤΙΑ, στη λογιστική εκδοχή του, το ευρώ υπέστη έντονο «μπούλινγκ» στις αγορές συναλλάγματος, με αποτέλεσμα η ισοτιμία του έναντι του δολαρίου να βυθιστεί από το 1,17 κατά την εκκίνηση το 1999, στο 0,89 όταν κυκλοφόρησε ως φυσικό νόμισμα. Παρότι το φτηνό ευρώ είχε κάποια πλεονεκτήματα –όπως τη «μετανάστευση» κεφαλαίων στην Ε.Ε.–, ταυτόχρονα κλόνιζε τη φιλοδοξία της ευρωπαϊκής ελίτ να γίνει παγκόσμιο αποθεματικό νόμισμα, τουλάχιστον ισότιμο του δολαρίου. Από τη στιγμή, πάντως, που κυκλοφόρησαν τα χαρτονομίσματα και τα κέρματα του κοινού νομίσματος στα χέρια
ΕΞΕΛΙΞΗ ΙΣΟΤΙΜΙΑΣ ΕΥΡΩ/ ∆ΟΛΑΡΙΟΥ ΑΠΟ ΤΟ 2002
Το θέµα
ΗΠΑ Κίνα Ιαπωνία Γερµανία Ην. Βασίλειο Ινδία Γαλλία Ιταλία Καναδάς Ν. Κορέα Ρωσία Βραζιλία Αυστραλία Ισπανία Μεξικό Ινδονησία Ολλανδία Σουηδία Τουρκία Σ. Αραβία
ΑΕΠ
20,89 14,72 5,06 3,85 2,76 2,66 2,63 1,89 1,64 1,64 1,48 1,44 1,33 1,28 1,07 1,06 0,91 0,75 0,72 0,70
*Σε τρισεκατοµµύρια **Ονοµαστικό ΑΕΠ: Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν µιας χώρας υπολογισµένο µε βάση τις τρέχουσες τιµές στη συγκεκριµένη χώρα και στο ισχύον νόµισµα, που στη συνέχεια µετατρέπονται σε δολάρια ΗΠΑ µε βάση τις τρέχουσες συναλλαγµατικές ισοτιµίες στην αγορά συναλλάγµατος.
χρόνος κάθε άλλο παρά σύμμαχος είναι… Το τελικό συμπέρασμα είναι ότι νέες οικονομικές δυνάμεις
2010
Κατάταξη χωρών µε βάση το ΑΕΠ* σε PPP** (µονάδες αγοραστικής δύναµης) 2020 ΧΩΡΑ
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20
Κίνα ΗΠΑ Ινδία Ιαπωνία Γερµανία Ρωσία Ινδονησία Γαλλία Βραζιλία Ην. Βασίλειο Ιταλία Μεξικό Τουρκία Ν. Κορέα Καναδάς Ισπανία Σ. Αραβία Αυστραλία Ολλανδία Ελβετία
ΑΕΠ
24,27 20,89 8,97 5,25 4,52 4,13 3,3 3,15 3,15 3,08 2,49 2,42 2,37 2,24 1,83 1,81 1,63 1,34 1,03 0,62
*Σε τρισεκατοµµύρια **Το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν σε ισοτιµίες αγοραστικής δύναµης, µε βάση την τεχνητή µονάδα µέτρησης «τρέχοντα διεθνή δολάρια». Αντιστοιχεί στην αξία των προϊόντων που µπορούν να αγοραστούν στη συγκεκριµένη χώρα χωρίς να ληφθούν υπόψη οι συναλλαγµατικές ισοτιµίες.
ανέρχονται στην κλίμακα της παγκόσμιας ισχύος, ότι η Κίνα αμφισβητεί τα πρωτεία των ΗΠΑ ακόμη και με το κριτήριο του ονο-
2015
μαστικού ΑΕΠ, ότι η Δύση αποδυναμώνεται εις βάρος της Ανατολής, που ενισχύεται, και ότι οι πάλαι ποτέ ισχυρές ευρωπαϊκές δυνάμεις έχουν μόνο έναν τρόπο για να κρατηθούν στον ανταγωνισμό: την ευρωζώνη-Ε.Ε. με την κρίσιμη ιδιότητά της ως ενιαίας αγοράς και φυσικά το ευρώ.
Ενα γεωπολιτικό project Από αυτή την άποψη, το europroject είναι ένα γεωπολιτικό πρότζεκτ: είναι ο τρόπος για να μετάσχουν «αξιοπρεπώς» στον παγκόσμιο ανταγωνισμό οι υποβαθμισμένες και πάλαι ποτέ παγκόσμιες ευρωπαϊκές δυνάμεις: η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία, η Ισπανία. Εχοντας την ηγεμονία στην ευρωζώνη και την Ε.Ε., μπορούν να χρησιμοποιούν το οικονομικό δυναμικό της Ενωσης (την ενιαία αγορά και το ευρώ) για να έχουν διεθνή και παγκόσμιο ρόλο. Γνωρίζουμε ότι η ισχύς ενός νομίσματος είναι η ισχύς του εκδότη του. Εκδότης του ευρώ είναι η ευρωζώνη και -με έμμεσο τρόπο- η Ε.Ε. Σε αυτό οφείλεται η παγκόσμια εμβέλειά του. Οτι είναι το δεύτερο ισχυρότερο αποθεματικό νόμισμα και το δεύτερο σε όγκο συναλλαγών νόμισμα στον κόσμο ύστερα από το δολάριο. Οτι έχει τη δεύτερη στον
2020
κόσμο συνδυασμένη αξία τραπεζογραμματίων και κερμάτων σε κυκλοφορία. Οτι εκτός από τις 19 χώρες-μέλη της ευρωζώνης (που αριθμούσαν αθροιστικά πληθυσμό 343 εκατ. ανθρώπων το 2019) χρησιμοποιείται επίσης ως επίσημο νόμισμα από το Μαυροβούνιο, το Κοσσυφοπέδιο και το Μονακό, από ειδικά εδάφη των κρατών-μελών της Ε.Ε. που δεν ανήκουν στην ευρωζώνη (περιοχές με μεγάλη απόσταση από την ηπειρωτική Ευρώπη), από 13 υπερπόντιες χώρες και εδάφη που συνεργάζονται με την Ε.Ε. στο πλαίσιο της Ομοσπονδίας Υπερπόντιων χωρών και εδαφών (25 νήσοι διασκορπισμένες στον Ατλαντικό, τον Ανταρκτικό, τον Αρκτικό, τον Ινδικό και τον Ειρηνικό ωκεανό και στην Καραϊβική που δεν είναι κυρίαρχες χώρες, αλλά έχουν συνταγματικούς δεσμούς με τέσσερα κράτη-μέλη της Ε.Ε.: Δανία, Γαλλία, Κάτω Χώρες και Ηνωμένο Βασίλειο) καθώς και σε 10 ακόμη περιπτώσεις όπου ισχύει ad hoc το δίκαιο της Ε.Ε. Οτι, τέλος, περισσότεροι από 200 εκατ. άνθρωποι χρησιμοποιούν νομίσματα συνδεδεμένα με το ευρώ. ΓΥΡΙΣΤΕ ΣΕΛΙΔΑ
↘
22
Το θέµα
30 Δεκεμβρίου 2021 - 2 Ιανουαρίου 2022 Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
ΤΗΝ ΕΠΟΧΗ ΤΗΣ ΕΥΡΩ ΜΕΤΑΒΑΣΗΣ, ΧΑΣΑΜΕ ΤΗΝ ΑΙΣΘΗΣΗ ΤΟΥ ΧΡΗΜΑΤΟΣ Ο πωλητής στη λαϊκή αγορά του Χαλανδρίου, Γιάννης Βασιλακάκος
ΠΟΣΟ ΑΛ ΛΑ ΞΕΣ ΠΟΣΟ ΑΛ ΛΑ ΞΑ ↘
ΣΥΝΕΧΕΙΑ ΑΠΟ ΤΗΝ ΠΡΟΗΓΟΥΜΕΝΗ ΣΕΛΙΔΑ
Τελικά αγοράζαµε µε ένα πεντοχίλιαρο το µισό µίνι µάρκετ και όλη τη λαϊκή ή πρόκειται για άλλη µια ωραιοποιηµένη ανάµνηση από µια σίγουρα περισσότερο ανέφελη εποχή;
EUROKINISSI / ΚΟΝΤΑΡΙΝΗΣ ΓΙΩΡΓΟΣ
«Μ
ε ένα πεντοχίλιαρο ψώνιζες όλη τη λαϊκή ή το μισό μίνι μάρκετ και είχες και ρέστα» ή «το ματσάκι μαϊντανό πήγε από τις 50 δραχμές στα 50 λεπτά». Πόσο αληθεύουν ή όχι αυτοί οι αφορισμοί για τα τέλη της ανέφελης δεκαετίας του ’90 και τις αρχές του 2000; Μιλήσαμε με έναν ιδιοκτήτη μίνι μάρκετ και πωλητές της λαϊκής για να μας θυμίσουν πώς χάσαμε την αίσθηση του χρήματος -και το ίδιο το χρήμα!- την εποχή της ευρω-μετάβασης. Ο Νίκος, ιδιοκτήτης μίνι μάρκετ στα νότια προάστια, περιγράφει τη μετάβαση από τη δραχμή στο ευρώ ως λίγο τρομακτική. «Θυμάμαι 3-4 μήνες ότι μας βομβαρδίζανε για τα κέρματα και τα σεντς που έχουν αξία. Ο κόσμος μπερδευόταν και ζητούσε τα πεντάλεπτα.
Λαϊκή αγορά µε διπλές τιµές, τις πρώτες ηµέρες του 2002
Αποπροσανατολίστηκαν όμως από αυτό που συνέβη. Σε κάποια προϊόντα τριπλασιάστηκε η τιμή», ξεκινάει την αφήγησή του. Ως παράδειγμα φέρνει ορισμένα κρουασάν που κόστιζαν 100 δραχμές και μετά, με τις «τριπλοποιήσεις» και τις στρογγυλοποιήσεις, έφτασαν στο 1 ευρώ, αύξηση 340%.
Κλονίζονται οι ιεροί κανόνες του πληθωρισµού
4
2
0 Η ΕΥΡΩΠΑΪΚΗ Κεντρική Τράπεζα διακηρύσσει ως απόλυτο στόχο της τη σταθερότητα των τιμών και σε αυτό υποτίθεται ότι πρέπει να κατατείνει η νομισματική πολιτική της. Από το 1999, οπότε το ευρώ υιοθετήθηκε επίσημα και η ΕΚΤ ανέλαβε το καθήκον να περιφρουρεί την αξία του, όρισε ως ανώτατο ανεκτό όριο πληθωρισμού στην ευρωζώνη το 2%, που αποτέλεσε και αποτελεί το credo της διεθνούς νομισματικής «ορθοδοξίας». Στα 22 χρόνια λογιστικής και στα 20 χρόνια φυσικής
Μεγάλο μέρος του τζίρου του προέρχεται διαχρονικά από τις πωλήσεις τσιγάρων: «Τότε υπήρχαν πακέτα που κόστιζαν 600 δραχμές και σήμερα είναι στα 4,60 ευρώ, δηλαδή 1.600 δραχμές. Τότε έλεγαν κάποιοι, εάν φτάσει στο χιλιάρικο, το κόβω». Για τον Νίκο, η δυσκολία
που είχαν οι ηλικιωμένοι δεν ήταν αυτονόητη καθώς οι περισσότεροι είχαν προλάβει εποχές με τις υποδιαιρέσεις της δραχμής σε λεπτά. «Κάποιοι ηλικιωμένοι έλεγαν πάρε ένα ευρώ και δώσε μου ό,τι ρέστα θέλεις», θυμάται, θεωρώντας ότι η αλλαγή στα κέρματα έγινε περισσότερο οπτικά (π.χ. 0,5 ευρώ ίσον 50 δραχμές και 1 ευρώ 100). Εκτιμά ότι η κατακόρυφη αύξηση των τιμών σε αρκετά είδη που ακολούθησε έγινε σκόπιμα από ορισμένους εφόσον οι καταναλωτές δεν μπορούσαν να υπολογίσουν σωστά. «Σιγά σιγά ο κόσμος άρχισε να ξεχνάει, έβλεπε “χρυσές” εποχές με Ολυμπιάδες και δεν αντιλαμβανόταν το πρόβλημα, δεν είχαν επηρεαστεί, γιατί έβγαιναν ακόμα οικονομικά…» καταλήγει υπενθυμίζοντας τα διαδοχικά κύματα ακρίβειας που ακολούθησαν τουλάχιστον μέχρι
ΕΞΕΛΙΞΗ ΠΛΗΘΩΡΙΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΕΥΡΩΖΩΝΗ 1999-2021
-2 2000
2005
κυκλοφορίας του ευρώ δεν μπορεί να πει κανείς ότι η ΕΚΤ αποδείχθηκε και πολύ επιτυχημένη στον στόχο της, όπως φαίνεται και στο διάγραμμα. Μάλιστα, στην εκκίνηση του κοινού νομίσματος, ουδόλως η στατιστική της ΕΚΤ για τον πληθωρισμό κατέγραψε το κοινό αίσθημα πραγματικών ανατιμήσεων από τις μαζι-
2010
2015
2020
κές «στρογγυλοποιήσεις» προς τα πάνω. Αν και ο υψηλός πληθωρισμός -τύπου… Τουρκίας- είναι απίθανο να εμφανιστεί στη νομισματική ένωση, ελάχιστες περίοδοι της μικρής ιστορίας της χαρακτηρίζονται για τη σταθερότητα των τιμών. Στην αρχή της χρηματοπιστωτικής κρίσης του 2008 σημειώθηκε ένα μικρό άλμα, δύο φορές
την έλευση των μνημονίων. Για αρκετούς πωλητές που συναντήσαμε στη λαϊκή του Χαλανδρίου, το πάρτι των ανατιμήσεων έγινε σε άλλα προϊόντα και περισσότερο στα ράφια των σούπερ μάρκετ παρά στους πάγκους των παραγωγών. Ο Γιάννης Βασιλακάκος, που εμπορεύεται για περίπου 30 χρόνια φρούτα και λαχανικά, μας επιβεβαιώνει τις ανατιμήσεις στα ματσάκια του μαϊντανού και άλλα παρόμοια είδη. Το διάστημα της μετάβασης το 2002 και για τουλάχιστον ένα τρίμηνο αρκετά είδη παρουσίαζαν αυξημένες τιμές ως αλυσίδα από τον παραγωγό στον μεσάζοντα και στον πάγκο. «Υπήρξε αμέσως μια στρογγυλοποίηση προς τα πάνω. Μετά αναγκαστικά πήγαινε αλυσιδωτά. Αγοράζαμε παραπάνω και πουλάγαμε παραπάνω. Για λίγο καιρό ήμασταν με τα κομπιουτεράκια, μετά τα υπολογίζαμε αλλιώς στο κεφάλι μας, αλλά μάλλον παραπάνω. Επρεπε τότε το κράτος να ήταν πιο έτοιμο να συγκρατήσει τις τιμές», μας λέει. «Αλλαξαν οι τιμές γιατί ο κόσμος δεν ήξερε την αξία του ευρώ», υποστηρίζει ο Στέλιος Τουρλής που εμπορεύεται πορτοκάλια λίγο πιο κάτω. Για τον κ. Τουρλή αρχικά αυξήθηκαν οι τιμές της λαϊκής, όμως στη συνέχεια σταθεροποιήθηκαν, ενώ οι τιμές σε άλλα ήδη συνέχισαν να ανεβαίνουν: «Δεχτήκαμε πόλεμο τότε εμείς, αλλά όχι τα σούπερ μάρκετ. Αυτά που αγόραζες τότε με ένα πεντοχίλιαρο αγοράζεις και σήμερα με 15 ευρώ. Η λαϊκή έχει μείνει σχεδόν στο ίδιο επίπεδο τιμών, ενώ όλα έχουν αλλάξει. Θυμάμαι και τότε είχαν φτάσει ορισμένοι να πουλούν ντομάτες 800 δραχμές, δηλαδή 2,5 ευρώ, κόστος που και σήμερα φαίνεται εξωφρενικό», καταλήγει. Μ.-Α. ΚΩΝΣΤΑΝΤΟΠΟΥΛΟΣ
πάνω από τον στόχο του 2%, έναν χρόνο μετά πέρασε στον αντίποδα, με αποπληθωρισμό -0,1%, από το 2011 και για πέντε χρόνια, ενώ σοβεί η κρίση χρέους με επίκεντρο την Ελλάδα, η ΕΚΤ πασχίζει με αλλεπάλληλα προγράμματα ποσοτικής χαλάρωσης να ανεβάσει και να διατηρήσει τον πληθωρισμό στο ιδεατό 2%. Η πανδημία και η πρωτοφανής ύφεση που έφερε κατεδαφίζουν τη σύντομη επιτυχία της ΕΚΤ και επαναφέρουν τον αρνητικό πληθωρισμό στα τέλη του 2020, αλλά έναν χρόνο μετά το πρόβλημα είναι ακριβώς αντίθετο. Η ευρωζώνη αντιμετωπίζει το ενδεχόμενο ενός πληθωρισμού αρκετά πάνω από το 5% και με απροσδιόριστη διάρκεια, η ΕΚΤ βλέπει να κλονίζονται οι ιεροί κανόνες της και οι πολίτες μετρούν με αγωνία τα υπόλοιπα στους λογαριασμούς και τα πορτοφόλια τους.
30 Δεκεμβρίου 2021 - 2 Ιανουαρίου 2022 Η ΕΦΗΜΕΡΙΔΑ ΤΩΝ ΣΥΝΤΑΚΤΩΝ
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ Στην ΝΤΙΝΑ ΔΑΣΚΑΛΟΠΟΥΛΟΥ
ΚΛΕΟΝΙΚΗ ΑΛΕΞΟΠΟΥΛΟΥ
Το θέμα
23
ΜΕΤΑΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΉ ΕΡΕΥΝΉΤΡΙΑ ΣΤΉΝ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΉ ΙΣΤΟΡΙΑ ΣΤΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ ΝΟΒΑ ΤΉΣ ΛΙΣΑΒΟΝΑΣ
«Το ευρώ στην Ελλάδα παρουσιάστηκε σαν εισιτήριο για τη Γη της Επαγγελίας» ΠΟΛΥ ΠΕΡΙΣΣΟΤΕΡΟ από ένα νόμισμα, το ευρώ θεωρήθηκε διαβατήριο για την οριστική είσοδο της Ελλάδας στον δυτικό κόσμο. Χρόνια μετά την είσοδο της χώρας στο «κλαμπ των ισχυρών», με το ξέσπασμα της κρίσης και την πτώχευση, το ευρώ έγινε και πάλι το «ιερό δισκοπότηρο» για έναν ολόκληρο λαό, που χρειάστηκε να κάνει αιματηρές θυσίες στο όνομά του. Για τις δαιδαλώδεις διαδρομές ενός νομίσματος που σημάδεψε πρωτοφανώς το συλλογικό μας φαντασιακό αλλά και την πολιτική σκηνή, συζητάμε με την Κλεονίκη Αλεξοπούλου, μεταδιδακτορική ερευνήτρια στην οικονομική ιστορία στο Πανεπιστήμιο Νόβα της Λισαβόνας. Η Κλ. Αλεξοπούλου μελετάει τις επιπτώσεις των παρεμβάσεων του Διεθνούς Νομισματικού Ταμείου και της τρόικας στο κοινωνικό κράτος στην Ελλάδα και στην Πορτογαλία στη διακεκαυμένη δεκαετία της οικονομικής κρίσης, ενώ η διατριβή της εστιάζει στα αποικιακά κράτη, τα δημοσιονομικά και εργασιακά καθεστώτα στην Πορτογαλική Μοζαμβίκη και την Αγκόλα (1850-1975). Εχει κάνει επιτόπια και αρχειακή έρευνα σε ευρωπαϊκές και αφρικανικές χώρες. Εχει διδάξει διεθνή οικονομική ιστορία και πολιτική θεωρία, συνδιοργανώνει διεθνή και ευρωπαϊκά συνέδρια και δημοσιεύει άρθρα σε επιστημονικά περιοδικά και συλλογικούς τόμους. - Εικάζεται ότι η μετάβαση στο ευρώ ήταν η μεγαλύτερη παγκοσμίως και διιστορικά. Ισχύει ή είναι μέρος της μυθολογίας που το συνοδεύει; Αναμφίβολα, υπάρχει μεγάλη μυθολογία γύρω από το ευρώ, αλλά ο ισχυρισμός αυτός είναι βάσιμος. Με όποια παλαιότερη νομισματική ένωση και να τη συγκρίνουμε, όπως τη λατινική, τη σκανδιναβική ή την αυστροουγγρική στα μέσα του 19ου αιώνα, ή ακόμα και τις νομισματικές ενώσεις των βρετανικών και γαλλικών αποικιών στη Δυτική και Ανατολική Αφρική στις αρχές του 20ού, η ευρωζώνη παραμένει το μεγαλύτερο στοίχημα.
Πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι ένα νέο εθνικό νόμισμα για μια χώρα του Νότου σημαίνει μεν ανεξαρτησία στο τύπωμα χρήματος και στη δημοσιονομική πολιτική, αλλά και μια σειρά υποτιμήσεων, υψηλό πληθωρισμό και άνοδο των τιμών, εξίσου επιβλαβή για τις χαμηλότερες τάξεις - Μιλώντας για ιδρυτικούς μύθους, έχω την αίσθηση πως στην Ελλάδα το ευρώ, περισσότερο από εργαλείο, αντιμετωπίστηκε σαν διαβατήριο. Συμφωνείτε; Συμφωνώ απόλυτα, το ευρώ ενδύθηκε ένα πλήθος συμβολισμών και νοημάτων. Ειδικά εδώ παρουσιάστηκε ως «εισιτήριο για τη Γη της Επαγγελίας». Το 1999-2001 πήγαινα ακόμα σχολείο, αλλά θυμάμαι έντονα τη συζήτηση στα δελτία ειδήσεων και στα οικογενειακά τραπέζια. Με όρους πολιτισμικού δυϊσμού, στα μάτια των εκσυγχρονιστών, η ένταξη της Ελλάδας στην ευρωζώνη ήταν το πολυαναμενόμενο βήμα -ή μάλλον άλμα, αν συμπεριλάβουμε τα «στατιστικά μαγειρέματα» ώστε να πιάσουμε τους επιθυμητούς δείκτες- αφού στο φαντασιακό τους το ευρώ θα επισφράγιζε την επιτυχή μετάβαση από τον «καθυστερημένο», παραδοσιακό κόσμο της Ανατολής και των Βαλκανίων σε έναν μοντέρνο, φιλελεύθερο κι εύρωστο δυτικό κόσμο. - Με το ξέσπασμα της οικονομικής κρίσης, οι πολίτες χρειάστηκε να κάνουν αιματηρές θυσίες για να μείνουν στο «κλαμπ των
ισχυρών» του σκληρού νομίσματος. Στο Πανεπιστήμιο Nόβα της Λισαβόνας μελετάτε παράλληλα με την περίπτωση της Ελλάδας και αυτήν της Πορτογαλίας. Πώς αντιμετωπίστηκε το ίδιο θέμα εκεί; Η Πορτογαλία θεωρήθηκε από τα μίντια success story ως προς τη διαχείριση της κρίσης και των παρεμβάσεων της τρόικας. Συχνά παραβλέπεται βέβαια ότι η χώρα υπέστη ένα και μοναδικό μνημονιακό πρόγραμμα (2011-14), ενώ η Ελλάδα έχει περάσει διά πυρός και σιδήρου, με τρία σκληρά προγράμματα δημοσιονομικών προσαρμογών. Υπάρχουν φυσικά κι άλλοι κρίσιμοι, δομικοί παράγοντες, όπως ο βαθμός εκβιομηχάνισης ή το ΑΕΠ προ κρίσης, που διαφοροποιούν τις δύο
οικονομίες. Στην συντριπτική πλειονότητά τους, πάντως, οι πολιτικές δυνάμεις στην Πορτογαλία στηρίζουν την παραμονή στην ευρωζώνη. Η φθίνουσα πορεία στη νομιμοποίηση του κοινού νομίσματος που έχει παρατηρηθεί σε κάποιες χώρες έχει λάβει σχετικά μικρές διαστάσεις εκεί, αν αναλογιστούμε τις θυσίες της κοινωνίας. Δεν έχει γίνει βέβαια δημοψήφισμα, δεν έχει ρωτηθεί ο λαός, παρά μόνο μέσω δημοσκοπήσεων. - Οσο ο ευρωσκεπτικισμός ανεβαίνει, υπάρχει πολιτική συζήτηση για επιστροφή σε εθνικό νόμισμα; Υπάρχει νοσταλγία; Ο Luciano Amaral, ο καθηγητής με τον οποίο συνεργάζομαι, συγγραφέας του κύριου βιβλίου για την οικονομική ιστορία της Πορτογαλίας, θεωρεί ότι το ευρώ είναι μια παγίδα για τις χώρες του ευρωπαϊκού Νότου, από την οποία φαίνεται να μην μπορούμε να φύγουμε ή να μείνουμε, σαν να έχουμε κολλήσει στο ρεφρέν του ομότιτλου τραγουδιού των Clash «Should I stay or should I go». Ομολογουμένως, υπάρχει κάποια νοσταλγία για επιστροφή σε εθνικό νόμισμα, ακόμα και στη Γερμανία (για διαφορετικούς λόγους ίσως απ’ ό,τι στην Ελλάδα), αλλά παραμένει μειοψηφική τάση. Αυτό που μας ανησυχεί είναι ο ευρωσκεπτικισμός ως κινητήρια δύναμη του εθνικισμού και της ξενοφοβίας, όπως συμβαίνει, π.χ., με το AfD στη Γερμανία, το FvD στην Ολλανδία και το Vox στην Ισπανία. Στην Πορτογαλία έχουμε πια δύο μικρά δεξιά κόμματα, ένα κατ’ ευφημισμόν φιλελεύθερο και το νεότερο και ακροδεξιό Chega. - Αποδείχθηκε πια πως κοινό νόμισμα δεν σημαίνει κι ενωμένη Ευρώπη. Μπορεί το ευρώ να γίνει εργαλείο για την Ευρώπη των λαών;
Θα απαντήσω λίγο προβοκατόρικα. Ο Amaral θα έλεγε ότι μάλλον δεν μπορεί το ευρώ να γίνει εργαλείο για την Ευρώπη των λαών κι ότι εξ αρχής οι δύο ή περισσότερες ταχύτητες εντός της ευρωζώνης ήταν προβληματικές. Η ιδανική λύση θα ήταν να συντονιστεί η διάλυση της ευρωζώνης από όλα τα κράτη-μέλη, ώστε να προκληθούν οι λιγότεροι δυνατόν τριγμοί. Εφόσον αυτό όμως είναι όνειρο θερινής νυκτός, πρέπει να λάβουμε υπόψη μας ότι ένα νέο εθνικό νόμισμα για μια χώρα του Νότου και ειδικά την Ελλάδα σημαίνει μεν ανεξαρτησία στο τύπωμα χρήματος και στη δημοσιονομική πολιτική, αλλά και μια σειρά υποτιμήσεων, υψηλό πληθωρισμό και άνοδο των τιμών, εξίσου επιβλαβή για τις χαμηλότερες τάξεις (τώρα έχουμε άνοδο των τιμών από άλλη διαδρομή). Γι’ αυτό, οι συζητήσεις περί νομισματικής πολιτικής καταλήγουν δικαίως στη συζήτηση για την παραγωγική ανασυγκρότηση. Ως προς το διά ταύτα, έχουν υπάρξει διάφορες μετριοπαθείς προτάσεις -όπως αυτή των Βαρουφάκη, Galbraith και Holland το 2014- που επιχειρούν να φέρουν ένα New Deal χωρίς να θίξουν τις ιδρυτικές συνθήκες, παρά μόνο να παρέμβουν στην «αρχιτεκτονική» της ευρωζώνης. Ολες όμως λίγο-πολύ παραγκωνίστηκαν από την πολιτική ηγεσία της Ε.Ε. Γίνεται ευρέως συζήτηση για τη διαχρονική αναγκαιότητα αντισταθμιστικών μέτρων, ώστε να κλείσει η ψαλίδα των ανισοτήτων, ή για το δημοκρατικό έλλειμμα. Ωστόσο, θα ήθελα να κάνω μια μεθοδολογική υπενθύμιση: ο στείρος τεχνοκρατισμός και η υπεριδεολογικοποίηση είναι μεθοδολογικά συγγενείς, καθώς συγκλίνουν στην άρνηση της πραγματικότητας κι επιτείνουν το αδιέξοδο, την αίσθηση του μονόδρομου (TINA). Κι εμείς καλούμαστε, με κάποιες -αδιαπραγμάτευτες- κατευθυντήριες αρχές ως παρακαταθήκη, όπως η κοινωνική δικαιοσύνη, να κάνουμε την έφοδο στον ουρανό των ανοιχτών ενδεχομένων.