Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής και επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο by Mouratou Ιrene

ΦΡΑΓΜΙΤΕΣ: ΔΙΚΤΥΟ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ Κ’ ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑΣ ΚΑΛΑΜΙΟΥ ΣΤΗΝ ΚΙΜΩΛΟ

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ_ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ ΑΘΗΝΑ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2021

ΕΘΝΙΚΟ ΜΕΤΣΟΒΙΟ ΠΟΛΥΤΕΧΝΕΙΟ_ΣΧΟΛΗ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΩΝ ΜΗΧΑΝΙΚΩΝ_ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ

Φραγμίτες:

Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο

ΣΠΟΥΔΑΣΤΡΙΑ: ΜΟΥΡΑΤΟΥ ΕΙΡΗΝΗ ΕΠΙΒΛΕΠΩΝ ΚΑΘΗΓΗΤΗΣ: ΚΟΥΤΣΟΥΜΠΟΣ ΛΕΩΝΙΔΑΣ ΣΥΜΒ. ΚΑΘΗΓΗΤΡΙΑ: ΤΣΑΚΑΝΙΚΑ ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ

ΑΘΗΝΑ, ΦΕΒΡΟΥΑΡΙΟΣ 2021

01|Κίμωλος

01|Kimolos island

Περίληψη

Ένα μακροχρόνιο ζήτημα που απασχολεί τις νήσους του ελλαδικού χώρου είναι η έλλειψη ενεργού ανθρωπίνου δυναμικού και η τάση αστικοποίησης των νέων. Απάντηση σ’ αυτό καλείται να δώσει η αρχιτεκτονική, έπειτα από σχετική μελέτη που έλαβε χώρα στο νησί της Κιμώλου. Αποτέλεσμα αυτής, είναι μια πρόταση που δύναται να προσφέρει εξίσου στην κοινωνική και στην οικονομική ενίσχυση του νησιού. Τα συλλεχθέντα ποσοτικά και ποιοτικά στοιχεία σε συνδυασμό με τα περιβαλλοντικά προβλήματα και την εξάλειψη ορισμένων παραδοσιακών χαρακτηριστικών του τόπου, έδωσαν το έναυσμα αξιοποίησης μιας ανεκμετάλλευτης πρώτης ύλης με πολλαπλές ιδιότητες για τη ζωή του τόπου. To καλάμι ως πρώτη ύλη που εντοπίζεται σε αφθονία, τόσο στον τόπο μελέτης όσο και στα γύρω νησιά, δεν μπορεί παρά να οδηγήσει την έρευνά στην μέγιστη δυνατή αξιοποίησή του, στην ανακάλυψη νέων τρόπων επεξεργασίας και χρήσης του, στην μετάδοση της παράδοσης, στη διατήρηση του παραδοσιακού επαγγέλματος κατασκευής ψάθας (ψαθάς) και στην ανάπτυξη μιας νέας μορφής εναλλακτικού τουρισμού. Σύμφωνα με τα παραπάνω στοιχεία, ως αντικείμενο της διπλωματικής προτείνεται η δημιουργία ενός δικτύου παραγωγής και επεξεργασίας καλαμιού στο νότιο τμήμα της Κιμώλου. Το δίκτυο αυτό αποτελείται κυρίως από καλαμιώνες και από τρεις επιμέρους επεμβάσεις με χώρους επεξεργασίας του καλαμιού, που σκοπό έχουν την καθολική αξιοποίησή του. Η πρώτη επέμβαση στην περιοχή Δέκας - Ελληνικά, αφορά τη δημιουργία εργαστηρίων και χώρων εκπαίδευσης προκειμένου να διατηρηθεί η παραδοσιακή τέχνη του καλαμιού. Η δεύτερη επέμβαση στην περιοχή Λιβαδάκι, περιλαμβάνει ένα χώρο παραγωγής ενέργειας, λιπάσματος και αγροτικών προϊόντων που σχετίζεται με την υψηλή ενεργειακή και κτηνοτροφική αξία του καλαμιού. Τέλος, η τρίτη επέμβαση στην περιοχή Ψάθη, αποτελείται από χώρους διαμονής με σκοπό την κάλυψη οικονομικών αναγκών του δικτύου και παράλληλα την προσφορά φιλοξενίας στους επισκέπτες που επιθυμούν να βιώσουν την εμπειρία του καλαμιού. Το δίκτυο αυτό απευθύνεται πρωτίστως στους κατοίκους του νησιού, σε ανθρώπους που ενδιαφέρονται να εξελίξουν την τέχνη τους με πρώτη ύλη το καλάμι, αλλά και σε τουρίστες με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στις βιωματικές εμπειρίες του τόπου. Η δημιουργία ενός τέτοιου χώρου δράσης θα φέρει μια νέα οικονομική δραστηριότητα και ταυτόχρονα θα λειτουργήσει ως εκπαιδευτικός και πολιτιστικός χώρος, τοπικής και υπερτοπικής σημασίας, άμεσα συνδεδεμένος με την καθημερινή ζωή των κατοίκων. Η παραπάνω μελέτη προσπαθεί να δημιουργήσει σκέψεις γύρω από μακροχρόνια ζητήματα που απασχολούν περιοχές της άγονης γραμμής και να δώσει ελπίδα στους κατοίκους τους. Η προώθηση του τόπου ως τουριστικό θέρετρο για χάρη του τουρισμού δεν αναδεικνύει την ταυτότητά του και τον πολιτισμό του, αλλά αντιθέτως επικαλύπτει όλα όσα τον χαρακτηρίζουν και τον κάνουν να ξεχωρίζει. Δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι οι ίδιοι οι κάτοικοι ενός

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

τόπου είναι αυτοί που αλληλεπιδρούν και διαμορφώνουν τον τόπο. Αυτοί είναι που τον διατηρούν - διαμορφώνουν. Οι ανάγκες των κατοίκων είναι μεγάλες καθώς αντιμετωπίζουν μια δύσκολη καθημερινότητα με πολλές στερήσεις. Επομένως, είναι καθήκον της αρχιτεκτονικής μελέτης να επιλύει τέτοιου είδους ανάγκες και ζητήματα. Η Κίμωλος βρίσκεται στο νοτιοδυτικό άκρο των Κυκλάδων. Έχει έκταση περίπου 38 τετραγωνικά χιλιόμετρα και το μήκος των ακτών της είναι περίπου 45 χιλιόμετρα. Κατά το μεγαλύτερο μέρος της είναι ορεινή (μέγιστο ύψος 364μ) και στα νότια και νοτιοδυτικά πεδινή. Σ’ αυτήν ανήκουν το μεγαλύτερο σε έκταση ακατοίκητο νησί της Ελλάδος, η Πολύαιγος, καθώς και άλλα μικρότερα όπως Άγιος Ευστάθιος, Άγιος Γεώργιος, Ρεματόνησα, Κληματόνησα, Πρασονήσι, Άγιος Ανδρέας, Πυργονήσι κ.ά. Διοικητικά ανήκει στην περιφερειακή ενότητα της Μήλου και αποτελεί έναν ανεξάρτητο ενιαίο δήμο. Το νησί της Κιμώλου συνδέεται με τον Πειραιά μέσω συμβατικών πλοίων και απέχει από αυτόν 88 ναυτικά μίλια. Το κοντινότερο κατοικημένο νησί είναι η Μήλος και απέχει από αυτή 900 μέτρα. Δυνατότητα προσέγγισης υπάρχει και σε άλλα Κυκλαδονήσια όπως είναι η Σίφνος, η Σέριφος, η Κύθνος, η Σαντορίνη, η Φολέγανδρος και η Σίκινος. Η Κίμωλος από τα αρχαία χρόνια ήταν ‘μονόπολις’ έτσι μέχρι σήμερα αποτελείται από ένα χωριό και δεν έχει χώρα. Υπάρχουν μικρότεροι οικισμοί που κατοικούνται το καλοκαίρι, όπως είναι η Ψάθη (λιμάνι), η Γούπα, τα Πράσσα, η Αλυκή, η Μπονάτσα. Το χωριό είναι χτισμένο στους πρόποδες του Ξαπλοβουνιού, έχει μεγάλη έκταση και διακρίνεται σε δυο τμήματα. Ο παλιότερος οικισμός με πυρήνα το μεσαιωνικό κάστρο (14 ου ή 16 ουαι.) σχήματος τετραγώνου, αποτελείται από δυο παράλληλα συγκροτήματα σπιτιών και από ένα ακόμη μικρότερο στο κέντρο αυτών. Στη μία πλευρά του μικρού συγκροτήματος σχηματίζεται μια μικρή πλατεία και βρίσκεται ο ναός της Γέννησης του Κυρίου. Τα σπίτια είναι κτισμένα με σκληρή πέτρα της περιοχής (σιδερόπετρα), ενώ διακοσμητικές λεπτομέρειες κατασκευάζονταν από μαλακή λευκή πορώδη πέτρα ‘πώρι’. Τα σπίτια ήταν διώροφα φιλοξενώντας διαφορετικές οικογένειες σε κάθε όροφο (ισόγειο, όροφος) και αποτελούσαν ένα τμήμα του εξωτερικού τείχους του κάστρου που διατηρείται έως και σήμερα. Σε πολλά από αυτά τα σπίτια υπάρχουν υπέρθυρα και οικοσήματα. Η παραδοσιακή αρχιτεκτονική αποτελεί πηγή γνώσεων για τον σύγχρονο βιοκλιματικό σχεδιασμό. Ο οικισμός της Κιμώλου διαθέτει και διατηρεί ακόμη σε καλή κατάσταση δείγματα αυθεντικής κυκλαδίτικης παραδοσιακής αρχιτεκτονικής. Στο σύνολο του οικισμού γίνεται αντιληπτή η αξιοποίηση και η ενσωμάτωση στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος, του προσανατολισμού και των κλιματικών συνθηκών. Με τον τρόπο αυτό ο ‘παραδοσιακός’ τεχνίτης κατάφερε να εξασφαλίσει τις μέγιστες συνθήκες άνεσης στο εσωτερικό των κτιρίων αλλά και των οικισμών. Το αποτέλεσμα αυτής της εφαρμογής είναι η δημιουργία λειτουργικά και αισθητικά αρτίων οικισμών απόλυτα ενσωματωμένων στο τοπικό φυσικό περιβάλλον. με ευνοϊκές συνθήκες μικροκλίματος για τους κατοίκους.

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

ΧΩΡΟΤΑΞΙΚΗ ΔΟΜΗ

Η διάταξη των κτιρίων, των δρόμων και των μονοπατιών, ακολουθεί τις φυσικές κλίσεις του εδάφους. Το σύνολο του οικισμού και οι χαράξεις φαίνεται να έχουν ενταχθεί με γνώμονα την ισορροπημένη ένταξη στο φυσικό τοπίο, αξιοποιώντας στο μέγιστο την ηλιακή ακτινοβολία. Η δόμηση είναι πυκνή, έτσι ώστε η δίοδος του αέρα μέσα από τα στενά δρομάκια να δημιουργεί συνθήκες δροσισμού, χαμηλώνοντας έτσι την θερμοκρασία. Επιπλέον, οι διάφορες κατασκευές (ημιυπαίθριοι, στεγασμένα περάσματα, κ.λπ.) διαπλέκονται με τέτοιο τρόπο στο χώρο, ώστε να δημιουργούν επιμέρους χώρους μέσα σε όλη τη δομή του οικισμού, Η διάταξη των κτισμάτων αξιοποιώντας το ΝΑ προσανατολισμό είναι τέτοια που επιτρέπει την ανεμπόδιστη είσοδο του αέρα και του φυσικού φωτός σε κάθε κτίριο. Έτσι, το καλοκαίρι η κατοικία παραμένει δροσερή και το χειμώνα θερμαίνεται. Οι δημόσιες λειτουργίες (πλατεία, καφενείο, αγορά, σχολείο, εκκλησία, κ.λ.π.) βρίσκονται συγκεντρωμένες στο κέντρο του χωριού, με μικρή απόσταση το ένα από το άλλο.

ΔΙΑΤΑΞΗ ΧΩΡΩΝ

Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ο ρόλος της αυλής, τμήμα του οποίου συχνά στεγάζεται με κάποια ελαφριά κατασκευή. Ο ρόλος αυτού του ενδιάμεσου χώρου (αυλή) είναι ιδιαίτερος καθώς αποτελεί όριο ιδιωτικότητας και ενωτικό στοιχείο καθώς ταυτίζεται με αυτό της γειτνιάζουσας ιδιοκτησίας.

ΣΤΕΓΑΣΗ

Η στέγαση των κτιρίων γίνεται με επίπεδο δώμα και περιμετρικά καταλήγει σε χαμηλό στηθαίο. Το δώμα χρησιμεύει στη συλλογή βρόχινου νερού. Ο φέρων οργανισμός του δώματος διαμορφώνεται από ένα σύστημα ξύλινων δοκών ή κορμών, που στηρίζονται στις δυο απέναντι πλευρές γεφυρώνοντας τη μικρότερη απόσταση του χώρου. Συχνά, όταν η απόσταση είναι μεγάλη, τοποθετείται και το μεσοδόκι για να παραλάβει τα ενδιάμεσα φορτία. Πάνω από τα δοκάρια τοποθετείται η ψάθα για αισθητικούς και λειτουργικούς λόγους. Πάνω από την ψάθα τοποθετούνται τα υλικά που συνθέτουν το δώμα, όπως είναι τα κλαδιά, τα φύκια και το χώμα. Η κάθε στρώση δημιουργεί μια επιφάνεια χωρίς κενά για μεγαλύτερη αποτελεσματικότητα σε θερμομόνωση. Τέλος, τοποθετείται η ‘Κιμώλια γη’ (μπετονίτης) πάχους 3-5 εκατοστών το οποίο όταν βραχεί γίνεται μη διαπερατό δημιουργώντας μια λεία επιφάνεια. Η χρήση των φυσικών υλικών (διαπνέοντα υλικά) και του τρόπου κατασκευής (βιοκλιματικός σχεδιασμός) δίνουν τη δυνατότητα στο χώρο να αναπνέει. Αυτό σημαίνει ότι η υγρασία δεν εγκλωβίζεται στο εσωτερικό, ο αέρας ανανεώνεται συνεχώς και το νερό δεν εισχωρεί στο εσωτερικό.

ΥΠΟΣΚΑΦΑ

Τέλος, ιδιαίτερο ενδιαφέρον μελέτης έχουν οι υπόσκαφες κατασκευές στο νησί, τις οποίες συναντάμε κυρίως σε περιοχές κοντά στη θάλασσα. Συνήθως, διαθέτουν κάποιο μώλο ή πλωτή προβλήτα (Ψάθη, Γούπα. Ρέμα, Αγ. Νικόλαος, Ζαχαριάς, Πράσσα, Σούφι). Η υπόσκαφη κατασκευή είναι μια μορφή παραδοσιακού κτίσματος και αποτελεί την πιο παλιά και απλή μορφή κτίσματος. Είναι στενόμακροι χώροι λαξευμένοι στο κάθετο μέτωπο του βράχου με θολωτή οροφή και στενή πρόσοψη. Έχουν μεγάλο βάθος χωρίς θεμελίωση.

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

ΥΛΙΚΑ ΔΟΜΗΣΗΣ

Τα υλικά δόμησης στην παραδοσιακή αρχιτεκτονική προέρχονται από τον ίδιο τον τόπο. Στο νησί η πέτρα, ο πλίνθος, η άμμος, τα καλάμια, ο ασβέστης, το άχυρο (συνδετικό υλικό), τα φύκια (μονωτικό υλικό) και άλλα ηφαιστειακά πετρώματα όπως η ‘Κιμώλια γη’, αποτελούν τα βασικά δομικά υλικά, τα οποία ποικίλουν σε είδος και τρόπο χρήσης. Το λευκό χρώμα συμβάλλει στη μείωση της ποσότητας της θερμότητας η οποία απορροφάται από τις εξωτερικές επιφάνειες του κτιρίου. Η χρήση των τοπικών υλικών συνεισφέρει τόσο στη μείωση του κόστους κατασκευής και κατανάλωση ενέργειας όσο και στην απόλυτη εναρμόνιση του κτιρίου στον τόπο.

ΤΟΙΧΟΠΟΙΙΑ

Η φέρουσα τοιχοποιία είναι από τοπικούς λίθους πάχους 0.60-0.80μ. Συχνά οι τοιχοποιίες είναι ξερολιθιές, χωρίς κάποιο συνδετικό κονίαμα. Σε ορισμένες περιπτώσεις, φαίνεται να χρησιμοποιείται από τον τεχνίτη κάποιο ασβεστοκονίαμα για προστασία του εσωτερικού από τον άνεμο και τη βροχή. Οι εσωτερικοί τοίχοι φαίνεται να είναι κάποιας ελαφριάς κατασκευής από ξύλο. Ο τρόπος αυτός κατασκευής εξασφαλίζει ευλυγισία και ανθεκτικότητα στο κτίριο. Τα πατάρια είναι ξύλινα. Η χρήση του ξύλου στο εσωτερικό συμβάλει στην καλύτερη απορρόφηση και απόδοση της ηλιακής ακτινοβολίας.

ΑΝΟΙΓΜΑΤΑ

Τα ανοίγματα είναι ως επί το πλείστων μικρά σε σχέση με άλλες περιοχές και διαθέτουν εξωτερικά σκιάδια. Το βορεινό άνοιγμα είναι σχεδόν απαραίτητο, καθώς εξασφαλίζει επαρκή φωτισμό και αερισμό στο εσωτερικό του κτιρίου.

ΧΑΡΤΗΣ ΑΞΙΟΘΕΑΤΩΝ

Η ηφαιστειογενής προέλευση του νησιού ευνόησε τη δημιουργία τοπίων ιδιαίτερου κάλους και μοναδικής ομορφιάς. Τα ιαματικά νερά , το Σκιάδι (φυσικό μνημείο μορφής μανιταριού, δείγμα σύνθεσης διαφορετικών πετρωμάτων), σχηματίσθηκε από τη διάβρωση των βράχων με το πέρασμα των χρόνων. Επιπλέον, η μακροχρόνια ιστορία του τόπου και η ανάγκη για επιβίωση και άμυνα έχουν αφήσει πίσω πολύτιμα αξιοθέατα μεγάλου ιστορικού και αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος. Το Ενετικό κάστρο στο κέντρο του χωριού, οι ανεμόμυλοι, οι σκάλες ανεφοδιασμού του ορυκτού πλούτου και ο παραδοσιακός οικισμός με την ιδιαίτερη κυκλαδίτικη αρχιτεκτονική είναι ό,τι έχει παραδοθεί ως κληρονομιά από τους προγόνους. Εντυπωσιακοί, πολυάριθμοι ναοί και εξωκλήσια κυριαρχούν σε ολόκληρη την έκταση του νησιού. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον έχει ο πλινθόκτιστος Ναός του Αγίου Ιωάννη του Χρυσοστόμου, ένα μεταβυζαντινό μνημείο (17ου αι.), η εκκλησία του Χριστού (13ου αι.), ο ναός της Παναγίας της Οδηγήτριας (15ου αι.) κ.α. Τέλος, η ζωή και η καθημερινότητα των κατοίκων του νησιού αφορούν άμεσα την κουλτούρα του τόπου. Οι κύριες ασχολίες τους είναι ο πρωτογενής τομέας και η μουσική, στοιχεία που δεν μπορούν να αποδοθούν σε ένα χάρτη, αλλά αποτελούν τον πολιτισμό και την κουλτούρα του νησιού.

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

ΧΑΡΤΗΣ ΧΛΩΡΙΔΑΣ ΚΑΙ ΠΑΝΙΔΑΣ

Περιοχές που έχουν χαρακτηριστεί προστατευόμενες, είτε λόγο του ιδιαίτερου ενδιαφέροντος που παρουσιάζουν, είτε λόγο της αρχαιολογικής τους σημασίας, αποτυπώνονται στον παραπάνω χάρτη. Οι Κυκλάδες χαρακτηρίζονται για το ξηρό και άνυδρο έδαφός τους, με ελάχιστη βλάστηση και φυτά που μπορούν να αντέξουν το μεσογειακό κλίμα. Πιο συγκεκριμένα, το ανάγλυφο του νησιού είναι τραχύ και έχει μεγάλη γεωλογική και οικολογική αξία καθώς φιλοξενεί σπάνια ή και απειλούμενα ενδημικά είδη χλωρίδας και πανίδας όπως η μεσογειακή φώκια. Η φώκια Monachus – monachus , η ενδημική μπλε σαύρα Podarcismilensis και η ενδημική κόκκινη οχιά Macroviperaschweizeri (παλιότερα γνωστή ως Viperalebetina) είναι κάποια από τα σημαντικότερα είδη της τοπικής πανίδας. Ένα πλήθος ακόμα ενδημικών ζώων φιλοξενούνται, μέχρι και αργά την άνοιξη, στον υδροβιότοπο της Αλυκής. Παρότι ξενικό είδος, η φραγκοσυκιά είναι τόσο καλά προσαρμοσμένη στην Κίμωλο που συναντάται παντού. Στη φυσική βλάστηση του νησιού περιλαμβάνονται πάνω από 400 καταγραμμένα κοινά και σπάνια μεσογειακά είδη. Ανάμεσά τους υπάρχουν πολλά αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά όπως οι σχίνοι, οι μυρτιές, τα θυμάρια, οι φίδες, τα βούρλα, τα καλάμια, οι ελιές, οι συκιές, τα κλήματα κ.ά. Από το 2000, το Βορειοδυτικό τμήμα της Κιμώλου, από το Ακρωτήρι “Γερονικόλα” έως την παραλία “Ελληνικά” , η ευρύτερη θαλάσσια περιοχή του νησιού καθώς και η Πολύαιγος με τη θαλάσσια περιοχή γύρω από αυτή, έχουν ενταχθεί στο δίκτυο Natura με κωδικό GR4220006. Επιπλέον, στο νησί υπάρχουν συνολικά έξι φυσικοί παράκτιοι υγρότοποι, συνολικής έκτασης περίπου 75-90 στρέμματα και μόνο ένας από αυτούς βρίσκεται εντός του δικτύου Natura2000. Σήμερα, με το άρθρο 219 του νομοσχεδίου που κατατέθηκε στη Βουλή στις 23 Φεβρουαρίου του 2021 οι περιοχές αυτές που ορίζονται στο χάρτη κατακερματίζονται, χάνοντας έτσι την περιβαλλοντική τους σημασία. Όλα ,όμως, τα παραπάνω που αναφέρθηκαν αποδεικνύουν ότι η απόφαση του άρθρου 219 περί κατάργησης των προστατευόμενων περιοχών είναι εσφαλμένη. Τέλος, από τον Δεκέμβριο του 2013, το νησί διαθέτει έναν αρχαιολογικό χώρο υψίστης πολιτιστικής κληρονομιάς με αρχαιολογικά ευρήματα που χρονολογούνται από την Ύστερη Νεολιθική εποχή. Ο χώρος αυτός βρίσκεται στο νοτιοδυτικό τμήμα του νησιού, και συγκεκριμένα στην περιοχή «Ελληνικά – Δέκας» και αποτελείται από ένα τμήμα του ενιαίου ενάλιου και χερσαίου χώρου της περιοχής καθώς και τη νησίδα του Αγίου Ανδρέα . Η βυθισμένη πολιτεία στην περιοχή Ελληνικά έχει δώσει ευρήματα από τη Μυκηναϊκή, Γεωμετρική, Αρχαϊκή και Κλασσική εποχή κατά τον 5ο αιώνα π.Χ. Παρά την υψηλή σημασία που έχει

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

η περιοχή, ωστόσο, ο μοναδικός αυτός χαρακτηρισμένος αρχαιολογικός χώρος δεν προστατεύεται αλλά ούτε έχει και τη διαχείριση που του αρμόζει ως χώρος πολιτιστικής κληρονομιάς.

ΔΗΜΟΓΡΑΦΙΚΑ – ΠΛΗΘΥΣΜΙΑΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ

Στα Παραπάνω διαγράμματα έγινε μια προσπάθεια εντοπισμού και ανάλυσης ορισμένων χαρακτηριστικών του πληθυσμού του τόπου μελέτης μας. Συγκεκριμένα, στο πρώτο διάγραμμα αποτυπώνονται οι γεννήσεις και οι θάνατοι ανά έτος σε σχέση με τον αριθμό των παιδιών που γεννιούνται. Από το διάγραμμα αυτό διαπιστώνεται ότι ο πληθυσμός δεν αντικαθίστανται με αποτέλεσμα τη σταδιακή μείωσή του. Το συμπέρασμα αυτό αποδεικνύεται και με το διάγραμμα μεταβολής του πληθυσμού το οποίο έχει καθοδική πορεία. Όπως αποδεικνύουν και τα απογραφικά στοιχεία, ο πληθυσμός της νήσου τείνει τα επόμενα χρόνια να πέσει κάτω των 100 μόνιμων κατοίκων. Η ραγδαία αυτή μείωση του πληθυσμού οφείλεται πρωτίστως στη μείωση των γεννήσεων σε συνδυασμό με την ταυτόχρονη αύξηση των θανάτων. Περαιτέρω, η συνεχή αναζήτηση των κατοίκων για ένα νέο τόπο με καλύτερες συνθήκες διαβίωσης (αστικοποίηση) ενισχύει το φαινόμενο αυτό. Έτσι, η σημερινή εικόνα του νησιού έχει ως εξής: ο οικονομικά ενεργός πληθυσμός, ηλικίας περίπου 25-57 ετών, καταλαμβάνει περίπου το 35% έως και 40% του συνολικού πληθυσμού ενώ, το μεγαλύτερο ποσοστό που συνεχώς αυξάνεται ανήκει στους συνταξιούχους. Ο τόπος μελέτης μας, χαρακτηρίζεται από ένα γερασμένο πληθυσμό και συνεπώς προκύπτει η ανάγκη αναζωογόνησής του.. Στα κυκλικά διαγράμματα αποτυπώνεται το αντικείμενο απασχόλησης των κατοίκων του νησιού. Η οικονομία του νησιού βασιζόταν και συνεχίζει μέχρι και τις μέρες μας να βασίζεται, στην εξόρυξη μπετονίτη. Ο ορυκτός πλούτος του τόπου οφείλεται στην ηφαιστειακή δραστηριότητα που έλαβε χώρα κατά το παρελθόν. Η οικονομική κρίση, έπληξε την παραγωγική δραστηριότητα των λατομείων χωρίς, όμως να τις καταστρέψει ολοσχερώς. Έτσι, συνεχίζουν να δραστηριοποιούνται μέχρι και σήμερα στο λατομείο του νησιού αλλά και σε εκείνο της Μήλου.

ΚΑΣΤΡΟ ΚΙΜΩΛΟΥ

Η αγροτική και κτηνοτροφική δραστηριότητα δεν σταμάτησε ποτέ να δραστηριοποιείται στον τόπο. Μικρές καλλιεργήσιμες εκτάσεις και κτήματα εκτροφής ζώων υπάρχουν σε κάθε σημείο του νησιού. Η δραστηριότητα σε αυτόν τον τομέα ενισχύει τα χαμηλά εισοδήματα των οικογενειών με εποχική απασχόληση. Ελάχιστοι είναι, όμως, αυτοί που δραστηριοποιούνται στους παραπάνω τομείς και μπορούν και επιβιώνουν.

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

Ο τομέας της υγείας όπως και η εκπαίδευση αντιμετωπίζει προβλήματα έλλειψης προσωπικού και μόνιμων θέσεων. Το νησί διαθέτει ένα αγροτικό ιατρείο με έναν αγροτικό ιατρό και μια νοσηλεύτρια και όσον αφορά την εκπαίδευση στο νησί υπάρχει ένα Δημοτικό σχολείο με συνολικό αριθμό παιδιών 35, ένα Γυμνάσιο και Λύκειο με συνολικό αριθμό παιδιών 9 (έτος καταγραφής 2021). Τέλος, η τουριστική δραστηριότητα άρχισε να ακμάζει το 1990 και συνεχίζει να ακμάζει ως και σήμερα με την βραχυχρόνια μίσθωση. Όμως, η μικρή διάρκεια της τουριστικής σεζόν είναι και ο λόγος που δεν μπορεί ακόμη να θεωρηθεί μια τέτοια δραστηριότητα η βάση της οικονομίας τόπου. Συνοψίζοντας, στις μέρες μας παρατηρούμε ότι ο ανενεργός πληθυσμός, δηλαδή οι συνταξιούχοι, καταλαμβάνουν το μεγαλύτερο ποσοστό των κατοίκων του νησιού. Ακολουθούν οι εργάτες εξόρυξης μεταλλευμάτων, οι ξενοδοχοϋπάλληλοι, οι επαγγελματίες άλλων υπηρεσιών και τέλος, σε πολύ μικρότερα ποσοστά, οι εργάτες, οι αγρότες, οι κτηνοτρόφοι και οι αλιείς. Στην πλειονότητα τους οι κάτοικοι ασχολούνται δευτερευόντως και με αγροτικές ασχολίες. Αν και γίνονται φιλότιμες προσπάθειες διεύρυνσης της τουριστικής σεζόν, είτε προωθώντας κατά κύριο λόγο το φυσικό τοπίο είτε εισάγοντας νέες μορφές τουρισμού που πολλές φορές δεν σχετίζονται με τον τόπο, δεν μπορούμε να ισχυριστούμε ότι η οικονομία του νησιού μπορεί να βασιστεί αποκλειστικά και μόνο στον τουρισμό. Όπως και δεν συμβαίνει. Κρίνεται αναγκαία λοιπόν η αξιοποίηση των φυσικών πόρων ώστε να δημιουργηθούν νέες θέσεις εργασίας και να αναζωογονηθεί το εργατικό δυναμικό. Καθώς, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι ο χαρακτήρας του τόπου πέραν από τα φυσικά χαρακτηριστικά που διαθέτει, αποκτά μορφή και χαρακτήρα σε αλληλεπίδραση με την ανθρώπινη παρουσία και δράση. Απάντηση σ’ αυτό καλείται να δώσει η αρχιτεκτονική με μια πρόταση που θα προσφέρει οικονομική ενίσχυση και κοινωνική τόνωση. Όλα τα παραπάνω στοιχεία μας οδήγησαν στην παρακάτω μελέτη. Τα περιβαλλοντικά προβλήματα και η εξάλειψη ορισμένων παραδοσιακών χαρακτηριστικών του τόπου, μας έδωσαν το έναυσμα αξιοποίησης μιας ανεκμετάλλευτης πρώτης ύλης με πολλαπλές δυνατότητες για τη ζωή του τόπου. Ο εντοπισμός του καλαμιού ως πρώτη ύλη, άφθονη τόσο στον τόπο μελέτης μας όσο και στα γύρω νησιά, οδηγεί την έρευνά μας στην αξιοποίηση του, στην ανακάλυψη νέων τρόπων επεξεργασίας και χρήσης του, στην μετάδοση της παράδοσης και στην ανάπτυξη μιας νέας μορφής εναλλακτικού τουρισμού.

ΛΙΜΑΝΙ ΚΙΜΩΛΟΥ 1961

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

02|Καλάμι - Φραγμίτης 02|Reed - Phragmis

Ιδιότητες|properties Το καλάμι

Το καλάμι ή καλαμιά είναι η κοινή ονομασία πολλών μονοκότυλων πολυετών συνήθως φυτών. Βρίσκονται σε τέλματα, σε έλη, σε όχθες λιμνών, ποταμών και χειμάρρων. Διαθέτουν μακριά υπόγεια ριζώματα μέσω των οποίων γίνεται η εξάπλωση του είδους και δημιουργούνται οι καλαμιώνες. Τα ταινιοειδή μακριά φύλλα και η ταξιανθία στο πάνω μέρος τους είναι ένα ακόμη χαρακτηριστικό αυτού του είδους. Ο βλαστός είναι κοίλος, ξυλώδης, έχει ισχυρή ανθεκτικότητα στον άνεμο, είναι υδρόφιλο και λυγίζει εύκολα. Οι βλαστοί του μπορεί να φτάσουν έως και τα 8 μέτρα Στην Κίμωλο συναντάμε δυο είδη καλαμιών το κοινό καλάμι (Arundo Donax) και το αγριοκάλαμο (Fragmitis). Η προέλευση του είναι άγνωστη. Παρ’ όλα αυτά φαίνεται ότι υπήρχε κατά το μακρύ παρελθόν καθώς έχουν βρεθεί δείγματα κατασκευών με τη χρήση καλαμιού και άλλων τοπικών υλικών, όπως είναι αυτή της κατασκευής των δωμάτων. Στις μέρες μας το καλάμι αξιοποιείται αποκλειστικά και μόνο από τους δυο ψαθάδες που έχουν απομείνει στο νησί και συνεχίζουν την τέχνη κατασκευής της ψάθας. Το μεγαλύτερο μέρος της παραγωγής του καλαμιού είναι ανεκμετάλλευτο και δεν καλλιεργείται με αποτέλεσμα να μην εξαπλώνεται και σταδιακά να εξαφανίζεται. Επιπλέον, οι ίδιοι οι κάτοικοι, μην γνωρίζοντάς πως θα μπορούσαν να το αξιοποιήσουν και ταυτόχρονα θεωρώντας το ως ένα παράσιτο, το ξεριζώνουν από τα κτήματά τους προκειμένου να τα καλλιεργήσουν με άλλα είδη. Το ίδιο παρατηρείται και στις επιφανειακές συγκεντρώσεις καλαμιών, με αποτέλεσμα σταδιακά να καταστρέφονται οι εκτάσεις των καλαμιώνων.

Τα καλάμια εντοπίζονται: Ως σημειακές συγκεντρώσεις σε τυχαίες τοποθεσίες εντός αγροτικής γης ή σε λιμνάζοντα σημεία, Ως γραμμικές συγκεντρώσεις παράλληλα σε οδικούς άξονες ή σε ρέματα μόνιμης ροής και ανάμεσα στις καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Η γραμμική αυτή διάταξη χρησιμεύει επίσης ως ανεμοφράκτης και ως οριοθέτηση των ιδιοκτησιών. Τέλος, ως επιφανειακές συγκεντρώσεις σε υγροβιότοπους στις περιοχές Μοναστήρια, Βρωμόλιμνος, Λιβαδάκι, Αλυκή, Σουφιοκάλαμο, Άγιος Μηνάς, Δέκας και σε μη καλλιεργήσιμες αγροτικές εκτάσεις.

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

Χάρτης καλαμιώνων

Όπως προαναφέραμε, στο νησί συναντάμε δυο είδη καλαμιού, το κοινό καλάμι Phragmites australis καθώς και το αγριοκάλαμο. Υπάρχουν μαρτυρίες για την ύπαρξη ενός ακόμη είδους καλαμιού, το ψαθί ή ψάθα το οποίο πλέον έχει εκλείψει. Η μορφολογία του εδάφους, οι υδροβιότοποι και ο πλούσιος υδροφόρος ορίζοντας έχουν ενισχύσει στη διατήρηση αυτού του είδους βλάστησης. Στο χάρτη απεικονίζεται ποιοτικά η ύπαρξη καλαμιώνων. Συγκεκριμένα, φαίνεται η ύπαρξη καλαμιώνων κυρίως σε εκβολές ποταμών και συγκεκριμένα πάνω στο παραλιακό μέτωπο. Πολλοί από τους καλαμιώνες που απεικονίζονται έχουν καταστραφεί ολοσχερώς ή ένα μεγάλο τμήμα τους. Η περιβαλλοντική αυτή καταστροφή του είδους οφείλεται αφενός στο ξερίζωμα των συστάδων και αφετέρου στη μη συγκομιδή του καλαμιού. Καθώς ο μόνος τρόπος ανανέωσης του καλαμιού είναι η συγκομιδή των συστάδων. Στο παρελθόν οι καλαμιώνες των περιοχών Δέκας, Φυκιάδα, Αλυκή, Μπονάτσα, Ψάθη, Κλήμα, Λιβαδάκι, και Βρωμόλιμνος σύμφωνα με τους ψαθάδες, διέθεταν την κατάλληλη συγκομιδή για την κατασκευή της ψάθας. Με το πέρασμα των ετών και με την σταδιακή μείωση της ζήτησης της ψάθας, οι καλαμιώνες σταδιακά συρρικνώθηκαν φτάνοντας να έχουν τη σημερινή εικόνα. Οι καλαμιώνες, όπως φαίνεται και από τον χάρτη, καταλάμβαναν ένα μεγάλο μέρος της επιφάνειας του νησιού πράγμα που το κάνει αναπόσπαστο χαρακτηριστικό της ταυτότητας του τόπου. Προκύπτει, όμως, το εξής ερώτημα: «ποιά είναι η ταυτότητα του τόπου όταν αρχίσει να αλλοιώνεται και να χάνει τα αυθεντικά χαρακτηριστικά της ή να εισάγονται νέα που δεν έχουν καμία σχέση με την αυθεντικότητα του τόπου;».

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

Παράδοση|tradition Χρήση του στην παράδοση του νησιού

Η παράδοση της Κιμώλου στην κατασκευή ψάθας, καλαθιών και πανεριών σε ποικίλα μεγέθη ξεκινά πρώτα από την ανάγκη των γεωργικοκτηνοτρόφων να εκπληρώσουν δραστηριότητες όπως είναι η μεταφορά και η αποθήκευση των προϊόντων τους. Η πρώτη ύλη που χρησιμοποιούσαν για την κατασκευή ψάθας ήταν αποκλειστικά το καλάμι. Για την κατασκευή αποθηκευτικών αντικειμένων όπως είναι το καλάθι ή το πανέρι γινόταν ένας συνδυασμός φυσικών υλικών όπως είναι το καλάμι και κλαδιά ελιάς ή σχοινου. Τέλος, με τη χρήση του βούρλου, ένα ακόμη φυσικό υλικό που αφθονούσε στο νησί, κατασκεύαζαν άλλης μορφής αποθηκευτικά αντικείμενα τα λεγόμενα ζεμπίλια, τα οποία χρησιμοποιούνταν από αλιείς αλλά και αγρότες για τη μεταφορά, αποθήκευση και συλλογή των προϊόντων τους. Η χρήση των καλαμιών στην αρχιτεκτονική του τόπου εμφανίζεται κυρίως στην κατασκευή των κατοικιών στο τμήμα της οροφής, το δώμα. Συγκεκριμένα η χρήση της ψάθας στην κατασκευή του δώματος είχε τόσο οικοδομικό όσο και αισθητικό ρόλο. Η ψάθα είναι το εμφανές στοιχείο της κατασκευής του κυκλαδίτικου δώματος κι εκείνο που συγκρατεί τα στοιχεία δόμησης του. Επιπλέον, τα χρησιμοποιούσαν για τη σκίαση των υπαίθριων χώρων με τη μορφή καλαμωτής. Τέλος, η περίφραξη των καλλιεργήσιμων εκτάσεων γινόταν με την καλλιέργεια καλαμιών παράλληλα με τις ξερολιθιές. Με αυτόν τον τρόπο προστάτευαν τις εκτάσεις από τους βόρειους ανέμους. Όλα αυτά τα στοιχεία που αποτελούσαν την πολιτιστική και πολιτισμική ταυτότητα του νησιού πλέον έχουν εξαφανιστεί και μαζί με αυτά αρχίζει να αλλοιώνεται και η ταυτότητα του τόπου. Η διατήρηση της πολιτιστικής και πολιτισμικής κληρονομιάς του τόπου είναι αναγκαία προκειμένου να διατηρήσουμε τις αξίες που πρεσβεύει ο τόπος.

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

Χρήσεις|uses Χρήσεις καλαμιού

Η καλλιέργεια του καλαμιού παρουσιάζει πολλά πλεονεκτήματα καθώς μπορεί να αξιοποιηθεί ολόκληρο και να συμβάλει σε διάφορους τομείς. Είναι φυτό πολυετές, και οι μόνες δαπάνες συντήρησής του αφορούν τα έξοδα συγκομιδής του (συνήθως σε ετήσια βάση) μετά την πρώτη εγκατάσταση. Έχει, συνεπώς, χαμηλό ετήσιο κόστος καλλιέργειας και υψηλές αποδόσεις. Οι καλαμιώνες ανήκουν στις ενεργειακές καλλιέργειες και παράγουν βιομάζα που μπορεί να χρησιμοποιηθεί για ενεργειακό σκοπό (θερμική και ηλεκτρική ενέργεια). Η συγκομιδή κατά τους χειμερινούς μήνες ενδείκνυται για την παραγωγή πέλλετ ενώ η συγκομιδή κατά τους θερινούς μήνες μπορεί να χρησιμοποιηθεί στη γεωργία ως λίπασμα. Μπορεί είτε να διασπαρθεί κατευθείαν στο έδαφος αφού πρώτα θρυμματιστεί, είτε να γίνει εδαφοβελτιωτικό (κομπόστ). Οι ρίζες των υδρόβιων φυτών έχουν, επίσης, τη δυνατότητα απορρόφησης, συγκέντρωσης και σε μερικές περιπτώσεις, μεταφοράς τοξικών βαρέων μετάλλων και ακόμη και ραδιενεργών στοιχείων, αφαιρώντας τα, έτσι, από το υδάτινο σύστημα. Ακόμη, συμβάλουν στη μείωση των πλημμυρικών φαινομένων αφού παγιδεύουν ιζήματα και άλλες οργανικές ουσίες στις ρίζες τους. Η ταξιανθία τους, καθώς και τα μακριά φυλλώματά τους μπορούν να χρησιμοποιηθούν ως ζωοτροφή. Επιπλέον, το καλάμι μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως οικοδομικό υλικό για την κατασκευή δωμάτων ή στεγών και ως μονωτικό υλικό. Αρκετά συχνά ο κορμός του καλαμιού χρησιμεύει στην κατασκευή αντικειμένων και άλλων παραδοσιακών προϊόντων. Αποτελεί, δηλαδή, την πρώτη ύλη παραδοσιακών τεχνών. Τέλος, αποτελεί καταφύγιο, περιοχή τροφοληψίας, καθώς και τόπο αναπαραγωγής για αρκετά είδη πανίδας. Επομένως, κρίνεται αναγκαία η διαχείριση του οικοσυστήματος με στόχο την αναβάθμισή του. Στη μελέτη που θα παρουσιάσουμε παρακάτω θα εστιάσουμε σε ορισμένες από τις χρήσεις του καλαμιού και πιο συγκεκριμένα στη χρήση του ως βιομάζα, ως λίπασμα, ως κτηνοτροφικό προϊόν και τέλος θα προσπαθήσουμε να συμβάλλουμε στη διάδοση και διατήρηση της παραδοσιακής τέχνης του νησιού, την κατασκευή ψάθας.

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

Στάδια επεξεργασίας|processing stages

Το καλάμι, ως ιδιαίτερη πρώτη ύλη, προκειμένου να χρησιμοποιηθεί για τον επιθυμητό σκοπό, πρέπει να περάσει κάποια στάδια επεξεργασίας. Αρχικά, αφού γίνει η συγκομιδή των καλαμιών, απαιτείται η ξήρανση σε φυσικές κλιματικές συνθήκες και σε κατακόρυφη θέση (όρθια). Η ξήρανση της ύλης είναι απαραίτητη προκειμένου το υλικό να μπορεί να επεξεργασθεί και να αποβάλλει μέρος της υγρασίας που αποθηκεύει. Αφού ξηραθούν περνάει στο δεύτερο στάδιο επεξεργασίας το οποίο ποικίλει σύμφωνα με τη χρήση που επιθυμούμε να του δώσουμε. Στη συγκεκριμένη περίπτωση θα αναλύσουμε τη χρήση στην κατασκευή ψάθας. Για την κατασκευή ψάθας το επιθυμητό ύψος του καλαμιού είναι περίπου 3 – 5 μέτρα. Η συγκομιδή των καλαμιών γίνεται συνήθως τον Ιανουάριο –

Φεβρουάριο, την περίοδο δηλαδή όπου το καλάμι έχει φτάσει στο επιθυμητό ύψος, δεν έχει χάσει τις ιδιότητές του και έχει αποκτήσει το χαρακτηριστικό του κίτρινο χρώμα. Το μήκος του καλαμιού εξαρτάται από την κατασκευή του κτιρίου που πρόκειται να τοποθετηθεί. Αφού ξηραθούν και αποφλοιωθούν τα καλάμια διχοτομούνται με τη χρήση ενός ειδικού μαχαιριού κοπής. Στη συνέχεια, κάθε τμήμα καλαμιού που έχει προκύψει από τη διχοτόμηση, χτυπάται με ένα ξύλινο σφυρί (ματσόλα) προκειμένου να αποκτήσει την επιθυμητή μορφή. Αφού έχει αποκτήσει την ταινιοειδή μορφή, δροσίζεται με νερό προκειμένου να αποκτήσει ευλυγισία και αρχίζει η διαδικασία της πλέξης. Η ταινιοειδή μορφή εξυπηρετεί στην καλύτερη διαχείριση του υλικού και επιπλέον, έχει ως αποτέλεσμα, η τελική μορφή της

ψάθας να μοιάζει με φύλλο, γεγονός που εξυπηρετεί και το ρόλο της στην κατασκευή του δώματος. Η σταθεροποίηση των καλαμιών μεταξύ τους κατά την πλέξη γίνεται με τη χρήση μαλακού ξύλινου σφυριού όπως αποτυπώνεται και στην εικόνα. Δεν χρησιμοποιούνται πρόσθετα υλικά ή άλλα τεχνικά μέσα. Η τελική εικόνα της πλέξης είναι μορφής ψαροκόκαλου. Κατά το παρελθόν η διαδικασία κατασκευής της ψάθας λάμβανε χώρα σε ανοιχτούς δημόσιους χώρους, πλατείες , στον προαύλιο χώρο των εκκλησιών ακόμη και στο λιμάνι. Το μεγάλο μέγεθος της ψάθας αλλά και η ανάγκη ενός καθαρού επιπέδου για την επεξεργασία και κατασκευή της, οδήγησε στην επιλογή αυτών των χώρων. Έτσι, η κατασκευή της ψάθας απέκτησε με την πάροδο των χρόνων τον ρόλο ενός πολιτιστικού γεγονότος.

Συγκομιδή

Καλλιέργειες

Φυσική ξήρανση Αποφλοίωση

Πρωτογενής επεξεργασία

Τεμαχισμός Συμπίεση

Δευτερογενής επεξεργασία

Δροσισμός Προϊόν

Παραγωγή

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

Κτιριολογικό πρόγραμμα |program

ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ

ΕΝΟΤΗΤΑ ΕΡΓΑΣΤΗΡΙΩΝ

ΕΝΟΤΗΤΑ ΠΑΡΑΓΩΓΗΣ ΕΝΕΡΓΕΙΑΣ K’ ΑΓΡΟΤΙΚΩΝ ΠΡΟΙΟΝΤΩΝ

ΕΝΟΤΗΤΑ ΚΑΤΟΙΚΙΩΝ

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

Κτιριολογικό πρόγραμμα |program

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

03|Δίκτυο 03|Network

Δίκτυο|Network Με γνώμονα το υπόγειο δίκτυο ριζωμάτων των καλαμιώνων καλούμαστε να εφαρμόσουμε το κτιριολογικό πρόγραμμα που προτείναμε παραπάνω. Έτσι, προτείνεται ένα δίκτυο παραγωγής και επεξεργασίας καλαμιού που θα εξυπηρετεί τους μικρότερους καλαμιώνες που αναπτύσσονται γύρω από τα σημεία επέμβασης και ταυτόχρονα θα βοηθάει στην ανάπτυξη άλλων δραστηριότητων. Το δίκτυο που προτείνεται θα αποτελέσει μια νέα εγκατάσταση που θα δημιουργήσει νέες θέσεις εργασίας, θα διαδώσει την παράδοση του καλαμιού, θα συντηρήσει το επάγγελμα του ψαθά, θα προσφέρει ενεργειακή ανεξαρτησία, θα συντηρήσει τους καλαμιώνες και τους βιότοπους που τείνουν να καταστραφούν και τέλος θα αποτελέσει ένα τοπόσημο βασισμένο στην ταυτότητα και την αυθεντικότητα του τόπου. Το δίκτυο του καλαμιού απευθύνεται τόσο στους κατοίκους του νησιού με τους οποίους επιθυμεί μια συνεργασία όσο και στους κατοίκους των γύρω νησιών με σκοπό την ανταλλαγή παραδοσιακών τεχνικών αλλά και την τροφοδοσία των δομών με αυτή την πρώτη ύλη. Το δίκτυο αποτελείται από τρεις ενότητες. Την ενότητα των εργαστηρίων που σκοπό έχει να μεταδώσει την παράδοση του καλαμιού, την ενότητα της παραγωγής ενέργειας και αγροτικών προϊόντων εστιάζοντας στη βιομάζα και στο λίπασμα και τέλος την ενότητα της κατοίκησης μέσω της οποίας θα συντηρείται οικονομικά το δίκτυο και ταυτόχρονα θα φιλοξενεί ενδιαφερόμενους και προσκεκλημένους. Όπως έχει ήδη αναφερθεί το μεγαλύτερο τμήμα του νησιού είναι ορεινό και μη προσβάσιμο. Στο νότιο τμήμα του νησιού από τα ΝΑ προς τα ΝΔ, από την περιοχή των Πρασσών έως την περιοχή Μαυροσπήλια αναπτύσσεται το οδικό δίκτυο. Για το λόγο αυτό η επέμβασή μας θα περιοριστεί στο νότιο τμήμα του νησιού, το προσβάσιμο. Σχεδόν όλοι οι καλαμιώνες που αναπτύσσονται στο νότιο τμήμα του νησιού έχουν πρόσβαση μέσω του οδικού δικτύου και είναι οι εξής: Δεκας, Μπονάτσα Αλυκή, Κλήμα, Αγιος μήνας, Λιβαδάκι και Πράσσα. Ενδιάμεσα αναπτύσσονται επιμέρους καλαμιώνες, άλλοι μικρότεροι και άλλοι μεγαλύτεροι. Λαμβάνοντας αρχικά υπόψη την ύπαρξη φυσικών καλαμιώνων, τις ανάγκες της κάθε περιοχής, τη συσχέτισή της τοποθεσίας με άλλα σημεία ενδιαφέροντος ή δραστηριότητες, τον προσανατολισμό και τέλος το φυσικό τοπίο επιλέχθηκαν τα σημεία επέμβασης του προγράμματος που αναφέρθηκε παραπάνω. Οι τρεις ενότητες που αποτελούν το δίκτυο του καλαμιού, σύμφωνα με το κτιριολογικό πρόγραμμα, τοποθετούνται σε 3 διαφορετικές τοποθεσίες στο νότιο τμήμα του νησιού και είναι οι εξής : Δέκας, Λιβαδάκι και Ψάθη. Η δημιουργία ενός τέτοιου δικτύου έχει πολλά οφέλη καθώς ενεργοποιεί επιμέρους ανενεργά σημεία, έχει δυνατότητα επέκτασης, επιδρά ομοιόμορφα στο τοπίο και τέλος ενισχύει και άλλους τομείς απασχόλησης.

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

Επιλογή σημείων παρέμβασης|The spots of intervention Τα τρία αυτά σημεία επέμβασης χρήζουν ιδιαίτερης μεταχείρισης λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών τους. Συγκεκριμένα, η περιοχή Δέκας η οποία βρίσκεται εντός του αρχαιολογικού χώρου δεν έχει αξιοποιηθεί καταλλήλως. Περαιτέρω, όσον αφορά το Λιβαδάκι πρόκειται για ένα τόπο πλούσιου φυσικού κάλους μέσα από τον οποίο διέρχεται ρέμα, το οποίο έχει ροή υπό συνθήκες έντονων βροχοπτώσεων. Να σημειωθεί ότι τα κυκλαδονήσια χαρακτηρίζονται για τα ξηρά και άνυδρα εδάφη τους. Αυτό σημαίνει ότι οι ροές των ρεμάτων είναι αρκετά ήπιες. Τέλος, η περιοχή Ψάθη στην οποία ανήκει και το λιμάνι, τα τελευταία χρόνια έχει παρακμάσει και χρησιμοποιείται αποκλειστικά ως χώρος υποδοχής και μετάβασης των επισκεπτών. Επιπλέον, στο λιμάνι κατέληγε ένα ποτάμι το οποίο συντηρούσε πολυάριθμα φυτά και ζώα. Κατά κύριο λόγο ήταν ξηρό και μόνο τις περιόδους υψηλών βροχοπτώσεων είχε ροή. Πρόσφατα το ποτάμι αυτό μπαζώθηκε και ο φυσικός πλούτος που διέθετε μαζί με τους καλαμιώνες καταστράφηκαν. Αυτά είναι τα ζητήματα που καλείται να επιλύσει η μελέτη που ακολουθεί.

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

04|Δέκας 04|Dekas

Aρχαιολογικός χώρος|Archaeological site Ο αρχαιολογικός χώρος των Ελληνικών αποτελείται από το νεκροταφείο του 8ου αι. π.Χ. (Πρώιμοι Ιστορικοί Χρόνοι) που βρίσκεται στην υπάρχουσα παραλία, από τη βυθισμένη αρχαία πόλη και την ακρόπολη της αρχαίας πόλης, δηλαδή το σημερινό νησάκι του Αγίου Αντρέα. Από τα ευρήματα των ανασκαφών στο νεκροταφείο της αρχαίας πόλης αλλά και από άλλες επιφανειακές έρευνες σε διάφορες θέσεις του νησιού έχουμε στοιχεία για την πολιτιστική κληρονομιά του τόπου. Οι ανασκαφές που πραγματοποιήθηκαν στην περιοχή των Ελληνικών περιλαμβάνουν πολυάριθμα ευρήματα όπως αγγεία, ειδώλια, γλυπτά, μεταλλικά αντικείμενα και ταφικά σύνολα. Αντιπροσωπευτικά δείγματα των πολυάριθμων αυτών ευρημάτων εκτίθενται στο αρχαιολογικό μουσείο του νησιού. Τα ευρήματα καλύπτουν πολλές περιόδους της αρχαιότητας, από την ύστερη νεολιθική περίοδο έως και τους ύστερους ρωμαϊκούς χρόνους. Η περιοχή Δέκας – Ελληνικά, εκτός από το αρχαιολογικό ενδιαφέρον που παρουσιάζει, διαθέτει επιπλέον και ένα

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

αρκετά έφορο έδαφος, ιδανικό για καλλιέργεια. Στο παρελθόν αποτελούσε τον μεγαλύτερο καλαμιώνα του νησιού, ο οποίος πλέον έχει τμηματικά καταστραφεί. Η πρόσβαση στην περιοχή γίνεται από ένα χωματόδρομο, ενώ παράλληλα υπάρχουν μικρότερα μονοπάτια που οδηγούν στις γύρω καλλιεργήσιμες εκτάσεις. Στο βόρειο τμήμα της περιοχής, το οποίο είναι ορεινό, βρίσκεται το εξωκλήσι του Αγίου Ανδρέα αφιερωμένο στο νησάκι του Αγίου Ανδρέα, την ακρόπολη της αρχαίας πόλης. Στο σχεδιασμό μας λαμβάνουμε υπόψη την πρόσβαση στο χώρο επέμβασης, καθώς και τους καλαμιώνες που έχουν απομείνει.

Aρχές σχεδιασμού|Design principles Πρόκληση στην εκκίνηση του σχεδιασμού αποτέλεσε η σχέση του κτιρίου με το υπάρχον φυσικό τοπίο, η πλήρης εναρμόνιση του κελύφους στην τοπογραφία της περιοχής καθώς και η ανάδειξη των καλαμιώνων. Το ερώτημα που γεννήθηκε αφορούσαν τη σχέση της νέα μορφής με την αυθεντικότητα του τόπου. Πώς μπορεί η νέα δομή να αποτελέσει συνέχεια του εδάφους και να ταυτιστεί με αυτό; Με ποιό τρόπο θα γίνει εφικτή η στέγαση μιας υπαίθριας παραδοσιακής διαδικασίας όπως αυτή της κατασκευής της ψάθας; Πώς οι εγκαταστάσεις που θα δημιουργηθούν θα μπορέσουν να γίνουν μέρος της φύσης; Και εν τέλει ποιά πρέπει να είναι η θέση μας απέναντι στη σημασία και την ιστορική αξία του τόπου; Τα παραπάνω ερωτήματα δημιούργησαν τις αρχές του σχεδιασμού μας, οι οποίες οδήγησαν σε μία δυναμική κτιριακή δομή με ήπιες τοπιακές παρεμβάσεις. Η εναρμόνιση με το ιδιαίτερο αυτό φυσικό ανάγλυφο επιτεύχθηκε μέσω της χαρακτηριστικής τομής, όπου ο χώρος ξήρανσης ενσωματώνεται ήπια στους πρόποδες του λόφου και το φυσικό έδαφος εισχωρεί στο εσωτερικό της δομής με την ήδη υπάρχουσα κλίση. Η τομή αυτή αποτέλεσε την βασική συνθετική αρχή που υπαγορεύθηκε από τη γεωμορφολογία της ίδιας της περιοχής, προσδοκώντας η αρχιτεκτονική παρέμβαση να γίνει τμήμα της αλλά και το αντίστροφο. Το έδαφος σταθεροποιείται με τη χρήση των λιθοδομών και η ξύλινη δομή του κτιρίου στεγάζει τις λειτουργίες της εγκατάστασης. Οι χώροι μεταξύ των εργαστηρίων έχουν μεγάλο ύψος και χρησιμοποιούνται για την αποθήκευση των ξηραμένων καλαμιών και ταυτόχρονα δημιουργούν την αίσθηση ενός στεγασμένου περιπάτου μεταξύ των καλαμιών. Οι όψεις από ελαφριά κατασκευή επιτρέπουν τις διάφορες θεάσεις προς τους καλαμιώνες και τους χώρους ξήρανσης. Στόχος μας είναι η δυναμική και ταυτόχρονα αέρινη δομή της εγκατάστασης. Άλλη μια βασική συνθετική αρχή είναι η έννοια της αναστρεψιμότητας. Δηλαδή η δυνατότητα της εύκολης αποσυναρμολόγησης, όταν αυτό κριθεί αναγκαίο, χωρίς να προκληθούν σημαντικές φθορές στο περιβάλλον. Έτσι, υιοθετήσαμε το ξύλο ως βασικό δομικό υλικό κατασκευής και το καλάμι ως στοιχείο επένδυσης. Η ψάθα χρησιμοποιήθηκε στη οροφή, όπως συνηθιζόταν στην παραδοσιακή κατασκευή των δωμάτων και τέλος η ξερολιθιά με τη χρήση τοπικού λίθου χρησιμοποιήθηκε ως φέρων στοιχείο. Η επιλογή αυτών των υλικών είχε ως αποτέλεσμα την αρμονική και ισορροπημένη ένταξη της δομής αυτής στο τοπίο..

Λειτουργικές ενότητες|Program

Χώρος επέμβασης

χαράξεις ισοϋψών

Πρόσβαση

Κύρια είσοδος εγκατάστασης

Προσανατολισμός

σύνδεση με μονοπάτι

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

Θέα

άξονες σχεδιασμού

To σύνθετο κτιριολογικό πρόγραμμα της εγκατάστασης, οδήγησε τον σχεδιασμό στην δημιουργία τριών διακριτών δομών, με σκοπό την ανεξάρτητη λειτουργία των διαφορετικών δραστηριοτήτων. Η πρώτη, περιλαμβάνει την ενότητα των εκπαιδευτικών εργαστηρίων με βοηθητικούς χώρους, χώρους επεξεργασίας και χώρους ξήρανσης της πρώτης ύλης. Η ενότητα αυτή αφορά την παραγωγή προϊόντων με τη χρήση του καλαμιού και τη διάδοση της παραδοσιακής τέχνης. Η δεύτερη, αποτελείται από έναν χώρο αναψυκτηρίου με ημιυπαίθριο χώρο ανάπτυξης τραπεζοκαθισμάτων και ένα πολυλειτουργικό χώρο διδασκαλίας με μικρό χώρο θεάτρου στον οποίο μπορούν να πραγματοποιηθούν ποικίλες δράσεις. Ο χώρος του θεάτρου καθώς και ο ημιυπαίθριος χώρος δημιουργήθηκαν κατά την προσπάθειά μας να εκμεταλλευθούμε την κλίση του εδάφους στο σημείο επαφής του κτιρίου με το λόφο. Τέλος, η τρίτη ενότητα περιέχει λειτουργίες που σχετίζονται με τον αρχαιολογικό χώρο όπως: εκθεσιακοί χώροι, έναν χώρο προβολών, το χώρο ενημέρωσης και υποδοχής και ένα μπαλκόνι θέασης του ενάλιου χώρου. Εξίσου, σημαντική συνθετική διαδικασία αποτελεί ο σχεδιασμός του υπαίθριου περιβάλλοντα χώρου. Με γνώμονα την ελάχιστη παρέμβαση στην τοπογραφία δημιουργήθηκαν πορείες με διαφορετικά πλάτη, στην προσπάθειά μας να υποδηλώσουμε κατευθύνσεις και πορείες εντός των καλαμιώνων. Οι χαμηλές σε ύψος ξερολιθιές οριοθετούν το δημόσιο πέρασμα από τον καλαμιώνα, ενώ ταυτόχρονα υποδεικνύουν την κατεύθυνση της πορείας. Ο επισκέπτης μπορεί μέσα από την κύρια πορεία να επιλέξει άλλες μικρότερες, δευτερεύουσες διαδρομές και να περιηγηθεί μέσα στους φυτεμένους καλαμιώνες. Η κύρια είσοδος του συγκροτήματος οδηγεί πρώτα σε έναν μεταβατικό χώρο, όμοιο με στοά και έπεται ο χώρος ενημέρωσης και υποδοχής. Μία δευτερεύουσα πορεία μέσα από τις κτιριακές δομές συνδέει το μονοπάτι με τις εγκαταστάσεις δημιουργώντας έτσι μια μοναδική διαδρομή που προσφέρει πολλαπλές οπτικές φυγές και θεάσεις στον επισκέπτη. Η πρόσβαση στον πύργο, την τρίτη δηλαδή κτιριακή δομή γίνεται, είτε άμεσα, μέσα από το χωματόδρομο που συνδέει την εγκατάσταση με το βασικό οδικό δίκτυο, είτε έμμεσα, μέσα από τις υπόλοιπες κτιριακές δομές. Έμπροσθεν των κτιριακών δομών αναπτύσσονται καλαμιώνες και δυο υπαίθρια εργαστήρια κατασκευής ψάθας. Αυτός ο σχεδιασμός έχει το πλεονέκτημα μιας συνεχώς μεταβαλλόμενης όψης που κάθε φορά εξαρτάται από την ανάπτυξη των καλαμιών. Έτσι, άλλοτε οι εγκαταστάσεις βυθίζονται μέσα στο τοπίο και άλλοτε αποκαλύπτονται.

Β Γ

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

Καλαμιώνες

Κύρια και δευτερεύουσα πρόσβαση

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

Πριοσβασιμότητα στάθμης 0.00

1. Χώρος προσωπικού 2. Έκθεση κ’ αποθήκευση προιόντων 3. Yποδοχή - ενημέρωση 4. Χώρος υγιεινής προσωπικού 5. Χώρος ξήρανσης καλαμιού 6. Χώρος υγιεινής 7. Χώρος στάθμευσης οχήματος 8. Αποφλοίωση κ΄τεμαχισμός καλαμιού 9. Aποθήκευση ψάθας 10. Έκθεση κ’ αποθήκευση προιόντων 11. Μεταβατικός χώρος εισόδου 12. Βοηθητικός χώρος 13. Αποθήκευση αποφλοιωμένων καλαμιών 14. Εργαστήριο καλαθοπλεκτικής 15. Εργαστήριο κατασκευής ψάθας 16. Αποθηκευτικός χώρος εξοπλισμού 17. Εργαστήριο κατασκευής ψάθας

ΚΑΤΟΨΗ ΚΛΙΜΑΚΑ

ΣΤΑΘΜΗΣ

0.00 1:200

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

18. Υποδοχή - ενημέρωση αρχαιολογικού χώρου 19. Χώρος ανοιχτών συζητήσεων 20. Υπαίθριο καθιστικό καφέ 21. Παρασκευαστήριο καφέ 22. Πολυλειτουργική αίθουσα διδασκαλίας 23. Αναψυκτήριο - Καφέ 24. Xώρος αναψυκτηρίου 25. Χώρος ανοιχτών συζητήσεων 26. Υποδοχή - φυλάκιο - ενημέρωση 27. Χώρος ανάπαυσης - μεταβατικός χώρος 28. Χώρος τεμαχισμού καλαμιού 29. Εργαστήριο κατασκευής 30. Παρατηρητήριο 31. Εργαστήριο κατασκευής

ΚΑΤΟΨΗ ΚΛΙΜΑΚΑ

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

ΣΤΑΘΜΗΣ

+3.00 1:200

24. Xώρος αναψυκτηρίου 25. Χώρος ανοιχτών συζητήσεων 26. Υποδοχή - φυλάκιο - ενημέρωση 27. Χώρος ανάπαυσης - μεταβατικός χώρος 28. Χώρος τεμαχισμού καλαμιού 29. Εργαστήριο κατασκευής 30. Παρατηρητήριο 31. Εργαστήριο κατασκευής 32. Χώρος προβολών - Έκθεση αρχαιολογικού χώρου 33. Χώρος αναψυκτηρίου 34. Χώρος προβολών

ΚΑΤΟΨΗ ΚΛΙΜΑΚΑ

ΣΤΑΘΜΗΣ

+6.00 1:200

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

24. Xώρος αναψυκτηρίου 25. Χώρος ανοιχτών συζητήσεων 26. Υποδοχή - φυλάκιο - ενημέρωση 27. Χώρος ανάπαυσης - μεταβατικός χώρος 28. Χώρος τεμαχισμού καλαμιού 29. Εργαστήριο κατασκευής 30. Παρατηρητήριο 31. Εργαστήριο κατασκευής 32. Χώρος προβολών - Έκθεση αρχαιολογικού χώρου 33. Xώρος αναψυκτηρίου 34. Χώρος προβολών 35. Έκθεση - Αρχαική κ’ Ύστερη Ρωμαική

ΚΑΤΟΨΗ ΚΛΙΜΑΚΑ

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

ΣΤΑΘΜΗΣ

+9.00 1:200

ΚΑΤΟΨΗ ΚΛΙΜΑΚΑ

ΔΩΜΑΤΩΝ 1:200

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

Δ’

Γ’

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

05|Λιβαδάκι 05|Livadaki

Παραγωγή ενέργειας και αγροτικών προϊόντων|Production of energy and agricultural products Βιομάζα

Οι καλαμιώνες, ως μία από τις πιο αποδοτικές ενεργειακές καλλιέργειες μπορεί να χρησιμοποιηθούν για την παραγωγή μιας μορφής ανανεώσιμης ενέργειας. Έχει υπολογισθεί ότι η συγκομιδή των καλαμιώνων κυμαίνεται από 5 -10 τόνους ανά 10 στρέμματα και η θερμική αξία της βιομάζας που μπορεί να παραχθεί κυμαίνεται μεταξύ 14 -18 MJ/kg ή 3,89 - 4,72kWh/kg. Η βιομάζα αποτελεί μία απ’ τις πλέον αναπτυσσόμενες ανανεώσιμες μορφές ενέργειας και μια απ’ τις σημαντικότερες μορφές της είναι αυτή του pellet. Πρόκειται για συμπιεσμένη βιομάζα με μηχανικά μέσα σε μορφή μικρών κυλίνδρων που προορίζονται για ενεργειακή αξιοποίηση. To pellet μπορεί να αξιοποιηθεί για θέρμανση και παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας. Για την τελική παραγωγή του προϊόντος είναι αναγκαία η ξήρανση της πρώτης ύλης, ώστε να μειωθεί η υγρασία του κάτω από 10%. Αφού ξηρανθεί, τεμαχίζεται σε μικρότερα κομμάτια και εισέρχεται σε ειδικό μηχάνημα που αλέθει και κονιορτοποιεί την ξηραμένη ύλη. Στη συνέχεια, ακολουθεί το στάδιο της διέλασης, όπου η βιομάζα πιέζεται ώστε να περάσει μέσα από την διάτρητη έξοδο και εκεί αποκτά την κυλινδρική μορφή της. Οι ξηροί και θερμοί κύλινδροι, προωθούνται σε θάλαμο ψύξης με ρεύμα ψυχρού αέρα απ’ όπου εξέρχονται έτοιμοι για αποθήκευση και μεταφορά.

Κομποστοποίηση

Η βιολογική διαδικασία αποσύνθεσης των οργανικών υλικών από θερμόφιλους μικροοργανισμούς κάτω από συγκεκριμένες συνθήκες υγρασίας και συγκέντρωσης Ο2, ονομάζεται κομποστοποίηση. Η κομποστοποίηση είναι μέθοδος ανακύκλωσης και μειώνει τον όγκο και το βάρος του αρχικού υποστρώματος, ενώ παράγει ένα προϊόν που ευνοεί την αγροτική οικονομία. Το τελικό προϊόν, που ονομάζεται compost είναι σταθερό, απαλλαγμένο από παθογόνους μικροοργανισμούς και μπορεί να χρησιμοποιηθεί ως εδαφοβελτιωτικό μέσο, χωρίς περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Υπάρχουν τρεις μέθοδοι για τη χρήση του καλαμιού ως εδαφοβελτιωτικό. Ο ευκολότερος και φθηνότερος τρόπος είναι να τεμαχιστεί το καλάμι και να απλωθεί απευθείας πάνω στο έδαφος. Ο δεύτερος περιλαμβάνει την ανάμιξη του καλαμιού με υπολείμματα κήπου ή άλλα υπολείμματα υψηλής περιεκτικότητας σε άζωτο και τέλος, η πιο συνηθισμένη μέθοδος κομποστοποίησης, περιλαμβάνει τη δημιουργία σωρών καλαμιού σε συνδυασμό με άλλα οργανικά υλικά σε επιστρωμένη επιφάνεια με σύστημα αποχέτευσης για διαχείριση των υγρών. Οι σωροί αυτοί αερίζονται και όταν έχει ολοκληρωθεί η διαδικασία, το κομπόστ, αφού πρώτα κοσκινιστεί για να αφαιρεθούν τυχόν χονδρόκοκκα ή αδρανή υλικά, σακιάζεται και οδηγείται στην κατανάλωση.

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

Ο τόπος|Τhe spot Η περιοχή Λιβαδάκι βρίσκεται στο νότιο ανατολικό τμήμα του νησιού, εντός ενός κλειστού κόλπου. Περικλείεται από δυο όρη και διαθέτει τον τρίτο μεγαλύτερο σε έκταση καλαμιώνα ο οποίος επεκτείνεται έως και την ακτή. Από το σημείο διέρχεται ρέμα ήπιας ροής, διατηρώντας το έδαφος αρκετά γόνιμο. Παρότι ο πλούσιος υδροφόρος ορίζοντας και το βαλτώδες έδαφος ευνόησαν την ανάπτυξη των καλαμιών, ωστόσο η κακή διαχείριση της έκτασης οδήγησε στη συρρίκνωσή της. Πλέον, ένα μεγάλο ιδιόκτητο τμήμα του καλαμιώνα έχει αντικατασταθεί από άλλες εποχικές καλλιέργειες, και πιθανόν σταδιακά θα συνεχίσει να συρρικνώνεται ακόμη περισσότερο. Η αμμουδιά που αναπτύσσεται μπροστά από τον καλαμιώνα δεν είναι προσβάσιμη, αν και διέρχεται, σε σχετικά μικρή απόσταση από την περιοχή, ο χωματόδρομος που συνδέει την περιοχή των Πρασσών με το βασικό οδικό δίκτυο. Επιπλέον, η περιοχή επέμβασης βρίσκεται σε κοντινή απόσταση από τους σημαντικότερους υγρότοπους της περιοχής, γεγονός το οποίο επιβεβαιώνει την ορθή επιλογή της δραστηριότητας που έχει επιλεχθεί να εγκατασταθεί στον τόπο.

Aρχές σχεδιασμού|Design principles Η επέμβαση σε αυτή την περιοχή ακολούθησε τις βασικές αρχές σχεδιασμού που εφαρμόστηκαν και στην περιοχή Δέκας. Η δυναμική μορφή που χρησιμοποιήθηκε για την επίλυση της προηγούμενης λύσης, επαναλαμβάνεται κι εδώ, προκειμένου να επιτευχθεί η εναρμόνιση του κτιρίου με το φυσικό έδαφος. Η ιδιαίτερη αυτή τομή αποτελεί το χαρακτηριστικό γνώρισμα του σχεδιασμού μας και τον κάνει να ξεχωρίζει.

Χώρος επέμβασης

Πρόσβαση

περιστασιακή ροή ρέματος

Θέα

Προσανατολισμός

σύνδεση με οδικό δίκτυο

χαράξεις ισοϋψών

άξονες σχεδιασμού

Η παρέμβαση στο χώρο αυτό, λόγο του ρέματος που διέρχεται από την περιοχή και επιπλέον λόγο της λειτουργίας που καλείται να στεγάσει, χρήζει ιδιαίτερης μεταχείρισης. Εξέχουσα σημασία σε αυτή την παρέμβαση έχει η μεταφορά των παραγόμενων προϊόντων και η εκφόρτωση της πρώτης ύλης. Έτσι, δημιουργήθηκαν δυο διαφορετικές πορείες προκειμένου να εξυπηρετηθούν αυτές οι ανάγκες. Η εκφόρτωση της πρώτης ύλης γίνεται απευθείας στο χώρο ξήρανσης ενώ η φόρτωση γίνεται σε χαμηλότερη στάθμη, πλησίον των χώρων παραγωγής. Η διαδρομή διευκολύνει την πρόσβαση έως και την παραλία. Τέλος, η φυσική ροή του νερού αποτέλεσε σημαντικό παράγοντα στο σχεδιασμό μας. Έτσι η επέμβασή μας τοποθετήθηκε ψηλότερα και προστατεύθηκε με την οριοθέτηση του ρέματος.

Το απλό σχετικά κτιριολογικό πρόγραμμα οδήγησε στη δημιουργία μιας κτιριακής δομής σε δύο επίπεδα. Στο χαμηλότερο επίπεδο αναπτύσσονται οι κύριες λειτουργίες των εργαστηρίων παραγωγής με βοηθητικούς χώρος. Έναν χώρο ξήρανσης, τον χώρο υποδοχής και ενημέρωσης. Στο δεύτερο επίπεδο αναπτύσσονται οι αποθηκευτικοί χώροι και ένας κλειστός χώρος γραφείου. Τα δυο επίπεδα επικοινωνούν μεταξύ τους μέσα από ένα κεντρικό αίθριο. Τέλος για τη διαδικασία κομποστοποίησης επιλέχθηκαν δυο τρόποι παραγωγής και προτείνεται και ο σχεδιασμός ενός χώρου απόθεσης αγροτικών υπολειμμάτων βιολογικής παραγωγής. Ο περιβάλλον χώρος, έχει μεγάλη σημασία σε όλες τις επεμβάσεις. Για το λόγο αυτό και εδώ προτείνεται η επέκταση του ήδη υπάρχοντα καλαμιώνα και η δημιουργία μικρών μονοπατιών για την περιήγηση μέσα σε αυτόν.

Κύριοι και δευτερεύοντες χώροι

Κύρια πρόσβαση

Δευτερεύουσα πρόσβαση

Εκφόρτωση οχημάτων

Φόρτωση οχημάτων

Καλαμιώνες

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

1. Aποθηκευτικός χώρος μπρουσκετών ή πέλλετ 2. Tεμαχισμός καλαμιού 3. Χώρος ξήρανσης καλαμιού 4. Κλειστός χώρος παραγωγής λιπάσματος 5. Eργαστήριο παραγωγής μπρουσκετών ή πέλλετ 6. Υποδοχή - ενημέρωση 7. Χώρος προσωπικού 8. Εργαστήριο παραγωγής λιπάσματος 9. Παραγωγή λιπάσματος (βιολογική διαδικασία) 10. Aποθηκευτικός χώρος συσκευασμένων μπρουσκετών 11. Γραφείο - Διoίκηση 12. Aποθηκευτικός χώρος συσκευασμένου λιπάσματος

ΚΑΤΟΨΗ ΚΛΙΜΑΚΑ

ΣΤΑΘΜΗΣ

0.00 1:200

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

ΚΑΤΟΨΗ ΚΛΙΜΑΚΑ

ΣΤΑΘΜΗΣ

+3.00 1:200

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

ΚΑΤΟΨΗ ΚΛΙΜΑΚΑ

ΔΩΜΑΤΩΝ 1:200

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

Δ’

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

Δ’

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

Α’

Β’

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

04|Ψάθη 04|Psathi

Ο τόπος|the spot Η περιοχή Ψάθη, βρίσκεται στο νότιο τμήμα του νησιού και εντός του οικισμού. Στην περιοχή αναπτύσσονται ποικίλες δραστηριότητες, κατοικίες, υπηρεσίες, χώροι εστίασης, ενοικιαζόμενες κατοικίες και το λιμάνι του νησιού. Πλέον, αυτή η εικόνα έχει αλλάξει και η περιοχή έχει χάσει πολλές από τις δραστηριότητές της όπως και τη ζωντάνια της. Πλέον αποτελεί ένα μεταβατικό χώρο, άφιξης και αναχώρησης πλοίων. Ιδιαίτερο χαρακτηριστικό της περιοχής αποτελούσε το ποτάμι περιοδικής ροής που κατέληγε στο λιμάνι. Το υγρό αυτό στοιχείο είχε μεγάλη οικολογική και περιβαλλοντική σημασία καθώς αποτελούσε έναν χώρο ανάπτυξης σπάνιων ειδών βλάστησης και φιλοξενούσε πολλά ενδημικά είδη ζώων. Η καταστροφή του υγροβιότοπου άλλαξε τη φυσιογνωμία της περιοχής αλλοιώνοντας κατ’ επέκταση και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του τόπου.

ταυτίζεται το οδικό δίκτυο με τη ροή του ποταμού, αποτελεί έναν από τους σημαντικότερους παράγοντες σχεδιασμού. Η ροή του ποταμού, που έχει πλέον μπαζωθεί, αποτελεί προέκταση του οδικού δικτύου και χρησιμεύει ως δευτερεύουσα πρόσβαση στο λιμάνι. Ο περιβάλλον χώρος και πιο συγκεκριμένα η σημασία του ποταμού για την φυσιογνωμία της περιοχής θεωρήθηκε ένα κρίσιμο ζήτημα το οποίο θα μπορούσε να αποτελέσει μέρος της πρότασης μας. Όπως έχει ήδη ειπωθεί, η ταυτότητα ενός τόπου είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με ό,τι τον ορίζει, είτε αυτό είναι το περιβάλλον, είτε ακόμη και ο άνθρωπος. Έτσι, επιθυμία και στόχος μας αποτέλεσε η επαναφορά της προηγούμενης κατάστασης του τοπίου και η δημιουργία ενός νέου τοπόσημου που θα συσχετιστεί με τη μνήμη του.

Ο χώρος επέμβασής μας βρίσκεται αρκετά κοντά στο λιμάνι και σε μεγαλύτερο ύψος από αυτό. Οριοθετείτε νοτιοανατολικά από το οδικό δίκτυο και νοτιοδυτικά από ξερολιθιές που διαχωρίζουν τις διαφορετικές ιδιοκτησίες μεταξύ τους. Το κομβικό σημείο στο οποίο

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

Aρχές σχεδιασμού|Design principles Το κομβικό στοιχείο που προαναφέρθηκε, καθώς και η μορφολογία του εδάφους καθόρισαν την επέμβασή μας. Η ενότητα αυτή, αποτελείται από χώρους κατοίκησης, ένα χώρο ενημέρωσης και οργάνωσης της εγκατάστασης και τέλος από ένα χώρο υπερτοπτικής σημασίας με δημόσιες λειτουργίες. Συγκεκριμένα, δημιουργούνται δυο ζώνες κατοίκησης με τέσσερις κατοικίες, ένας αυτόνομος κτιριακός όγκος που αφορά το συντονισμό της εγκατάστασης και τέλος ένας ακόμη όγκος όμοιος με πύργο, που λειτουργεί ως το νέο τοπόσημο της περιοχής. Ο πύργος λαμβάνει διάφορες πολιτιστικές λειτουργίες και χρησιμοποιείται για την ανάδειξη του τόπου και του πολιτισμού του, γύρω από την τέχνη του καλαμιού. Ένα υπαίθριο εργαστήριο ψάθας ολοκληρώνει έμπρακτα τη λειτουργία του πύργου ως πολιτιστικό χώρο. Ο πύργος τοποθετείται σε κομβικό σημείο και απευθύνεται σε όλους τους ενδιαφερόμενους.

στις ζώνες των κατοικιών, αφού αποτελεί στοιχείο του σχεδιασμού μας. Στην περίπτωση αυτή οι χώροι ξήρανσης που είδαμε στις προηγούμενες επεμβάσεις χρησιμοποιούνται ως ιδιωτικοί χώροι ανάπαυσης. Η οφιοειδής κίνηση μέσα από τις κτιριακές εγκαταστάσεις τονίζει την περιηγητική διάθεση, μέσα από φυτεμένους χώρους καλαμιών. Με αυτόν τον τρόπο η επέμβασή μας επεκτείνεται και ενοποιείται με το σχεδιασμό που προτείνεται κατά μήκος της ροής του ποταμού.

Η χαρακτηριστική μορφή που χρησιμοποιήθηκε στην επίλυση των προηγούμενων ενοτήτων, εφαρμόζεται

Χώρος επέμβασης

Υφιστάμενα κελύφη

Οδικό δίκτυο

Θέα

Προσανατολισμός

Άξονες σχεδιασμού

Προσβασιμότητα

Προσπέλαση εγκατάστασης

Καλαμιώνες

Κοινόχρηστες κ΄ ιδιωτικές λειτουργίες

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

Διαμόρφωση του τοπίου

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

Aαναψυκτήριο Υπαίθριο εργαστήριο κατασκευής ψάθας Χώρος αναψυκτηριου Ιδιωτικός χώρος χαλάρωσης επισκεπτών Καθιστικό Ενημέρωση - Διαχείριση κατοικιών Κατοικία εργαζόμενο Πολυλειτουργικός χώρος Μόνιμη έκθεση - παρατηρητήριο

ΚΑΤΟΨΗ ΚΛΙΜΑΚΑ

ΣΤΑΘΜΗΣ

0.00 1:200

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

ΚΑΤΟΨΗ

ΚΛΙΜΑΚΑ

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

ΣΤΑΘΜΗΣ

+3.50 1:200

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

ΚΑΤΟΨΗ ΚΛΙΜΑΚΑ

ΣΤΑΘΜΗΣ

+6.50 1:200

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9.

ΚΑΤΟΨΗ

ΚΛΙΜΑΚΑ

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

ΔΩΜΑΤΩΝ 1:200

Γ’ Α’

Β’

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

07|Κατασκευαστική τομή 07|Construction

Κατασκευαστική τομή |Construction Καθοριστικό ρόλο από την αρχή της διερεύνησης μας, έπαιξε η χαρακτηριστική τομή της κτιριακής μάζας και η σχέση του χρήστη με τους καλαμιώνες. Η ιδιαίτερη μεταχείριση του καλαμιού, τα στάδια επεξεργασίας και οι ιδιότητές του ήταν οι παράγοντες που μας ώθησαν στη δημιουργία μιας μορφής με ιδιαίτερα χαρακτηριστικά γνωρίσματα. Ο χώρος ξήρανσης ως βασικό στοιχείο του αρχιτεκτονικού μας λεξιλογίου έπαιξε σημαντικότερο ρόλο στην επίλυση των επεμβάσεών μας. Άλλοτε βλέπουμε να χρησιμοποιείται ως ιδιωτικός χώρος εκτόνωσης, άλλοτε ως μικρό θέατρο και άλλοτε ως χώρος συγκέντρωσης και ανάπαυσης. Ένα ακόμη τέτοιο στοιχείο του λεξιλογίου μας είναι η μονόριχτη στέγη. Πρόκειται για ξύλινη κατασκευή η οποία όταν εκτεινόταν, δημιουργούσε ημιυπαίθρια περάσματα ή ημιυπαίθριους χώρους ποικίλων δραστηριοτήτων. Η κλίση της στέγης εντείνει τη μορφή της κατασκευής, δημιουργώντας ένα δυναμικό σχήμα που κατευθύνει τα βλέμματα. Η ευέλικτη αυτή μορφή και τα χαρακτηριστικά της γνωρίσματά, αποτέλεσαν την αρχιτεκτονική ταυτότητα του έργου μας και το συνδετικό στοιχείο των τριών διαφορετικών επεμβάσεων του δικτύου.

Ο ξύλινος φορέας αποτελείται από συμπαγή ξύλινα υποστυλώματα, διπλά εγκάρσια δοκάρια τα οποία τοποθετούνται αριστερά και δεξιά των υποστυλωμάτων, διαγώνια στοιχεία ακαμψίας και πλάγια δοκάρια για τη στήριξη της στέγης. Η κατασκευή της στέγης είναι ξύλινη και επικαλύπτεται με μεταλλικά φύλλα zinc. Τα στοιχεία πλήρωσης αποτελούν αναπόσπαστο κομμάτι της κατασκευής και καλύπτονται με ξύλινα πανέλα, επενδεδυμένα με καλάμια, άλλα κινούμενα και άλλα σταθερά. Φεγγίτες τοποθετούνται στα ψηλότερα σημεία και βοηθούν στην επίτευξη του καλύτερου αερισμού του κτιρίου. Οι λίθινες τοιχοποιίες προσδίδουν στην κατασκευή σταθερότητα και ακαμψία και ταυτόχρονα αποτελούν και ένα στοιχείο αναφοράς στην παραδοσιακή κατασκευή της ξερολιθιάς. Στην οροφή της στέγης αλλά και στην οροφή της κατώτερης στάθμης χρησιμοποιείται η ψάθα όπως συνηθιζόταν στις παραδοσιακές κατασκευές. Ο συνδυασμός αυτών των δυο υλικών και η χρήση του καλαμιού είχαν υψηλά αισθητικά αποτελέσματα.

Ο φέρων οργανισμός του κτιρίου είναι μια μικτή κατασκευή από ξύλο και πέτρα. Η χρήση του οπλισμένου σκυροδέματος στη θεμελίωση θεωρήθηκε απαραίτητη λόγω των αντοχών και των υδραυλικών ιδιοτήτων του. Το ξύλο ως υλικό δόμησης δίνει την δυνατότητα δημιουργίας μιας ελαφριάς κατασκευής, με γρήγορη και εύκολη αποσυναρμολόγηση ελαχιστοποιώντας το περιβαλλοντικό της αποτύπωμα. Επιπλέον, η επιλογή των φυσικών υλικών είχε ως αποτέλεσμα την καλύτερη ένταξη του κτιρίου στο φυσικό περιβάλλον και τη δημιουργία μιας αναστρέψιμης κατασκευής.

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

Λ1

1. Mεταλλικό λούκι απορροής ομβρίων υδάτων 2. Υγρομόνωση 1mm 3. Ξύλινο κούτελο 40x200mm 4. Κόντρα πλακέ θαλάσσης 15mm 5. Mεταλλική δοκοθήκη 6. Ξύλινες τεγίδες 70x140mm 7. Ξύλινη διπλή δοκός 70x350mm 8. Οριζόντια ξύλινη δοκός 70x140mm 9. Tελική επικάλυψη με φύλλο ZINC 30mm 10. Κόντρα πλακέ θαλάσσης 15mm 11. Στεγανωτική μεμβράνη 12. Θερμομόνωση 80mm 13. Ψάθα 10mm 14. Υγρομόνωση 1mm 15. Καδρόνι 16. Σανίδες 20mm

17. Τοπικός λίθος-Λιθοδομή 600mm 18. Σεναζ 19. Πλάγιο δοκάρι 120x120mm 20. Συρόμενο πανέλο επενδεδυμένο με καλάμια 21. Σταθερό πανέλο 22. Tσιμεντοκονια 30mm 23. Γαρμπιλόδεμα 30mm 24. Τσιμεντοκονία εξομάλινσης 30mm 25. Gros beton 100mm 26. Σκύρα 27. Μεταλλική δοκοθήκη 28. Θεμελίωση 500mm 29. Λεκάνη συλλογής και απορροής 30. Διπλό κόντρα πλακέ 50mm 31. Καλαμωτή

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

Λ2

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη

Λ3

Mouratou Irene_Phragmites: A Network of producing and processing Reed at the island of Kimolos

Aφήνοντας κατά μέρος τις εκδοχές της εμμονής στη μνημειακού χαρακτήρα ‘αναβίωση’, είτε την αγοραία εμπορευματοποίηση της προγονολατρείας που καλλιεργεί την ανήθικη κακογουστιά, είτε τον στείρο μιμητισμό μέσα από τόπους κακοποιημένους για κάθε περιοχή ξεχωριστά (μορφολογικούς κανόνες) που θα ανακαλούσαν μια προκρούστεια λογική, aδήριτη προβάλλει η ανάγκη να διαφυλαχθούν η δομή και ο χαρακτήρας των παραδοσιακών οικισμών και οι ιστορικοί πυρήνες των οικισμών της χώρας. Αξίζει να γίνουν κτήμα των επόμενων γενεών οι αλήθειες εκείνες που πρυτάνευσαν στην οργάνωση του χώρου στους παραδοσιακούς οικισμούς: αρχές τοπολογικές, μορφολογικές, ογκοπλαστικές, κατασκευαστικές και προσαρμογής στο φυσικό περιβάλλον. Αυτό που εντυπωσιάζει και δίνει την πολυμορφία σε ένα παραδοσιακό σύνολο είναι αφενός η πολυφωνία-πολυμορφία αλλά με παράλληλο το σεβασμό στους γενικούς κανόνες του αρχιτεκτονικού λεξιλογίου, και αφετέρου η αρμονική ένταξη μέσα στο σύνολο. Το μερικό, διαφυλάσσοντας την ιδιαιτερότητα του, εντάσσεται με διαλεκτικό τρόπο στο γενικό, προσαρμοζόμενο με ομαλό τρόπο στο φυσικό περιβάλλον.

Ευχαριστώ πολύ τους καθηγητές μου που με συμβούλευσαν και με καθοδήγησαν σε αυτή την πορεία: Κουτσουμπό Λεωνίδα Τσακανίκα Ελευθερία Ευχαριστώ πολύ για τις πληροφορίες και το χρόνο που μου διέθεσαν τους: Αντώνης Βεντούρης, ψαθάς Γιάννης Βεντούρης, ψαθάς Γιάννης Βεντούρης Γιώργος Βεντούρης, ψαθάς Κων/νος Βεντούρης Σταύρος Βεντούρης Παναγιώτα Πάντου, Αρχαιολόγος Anavasis Κιμωλιακά νέα

Φραγμίτες: Δίκτυο παραγωγής & επεξεργασίας καλαμιού στην Κίμωλο_Μουράτου Ειρήνη