Κοκκινη προβια hot doc 59

Κόκκινη

Προβιά

η δραση τησ Έρευνα του Κώστα Βαξεβάνη

Στις 3 Αυγούστου 1990, μία μόλις μέρα μετά την εισβολή του Ιράκ στο Κουβέιτ, ο Ιταλός πρωθυπουργός Τζούλιο Αντρεότι αποκάλυψε στην ιταλική Γερουσία πως στην Ιταλία, όπως και σε όλη την Ευρώπη, υπήρχε και δρούσε ένας μυστικός Στρατός της CIA και του NATO. Τα διεθνή Μέσα Ενημέρωσης προτίμησαν βεβαίως την ενημέρωση για την αμερικανική Καταιγίδα της Ερήμου, από τις ευθύνες των ΗΠΑ για έναν μυστικό και δολοφονικό στρατό. Χρειάστηκαν μερικοί μήνες για να συνδεθούν στην Ιταλία εγκληματικές πράξεις, τρομοκρατικές ενέργειες και απόπειρες πραξικοπημάτων με τονa Μυστικό Στρατό της Gladio. Στην Τουρκία, πρωταγωνιστές της τουρκικής Gladio, άρχισαν να αποκαλύπτουν τη σχέση τους με την κυπριακή τραγωδία, τα πραξικοπήματα και δολοφονίες ανθρώπων. Ακόμα και στην Τουρκία της ελλιπούς Δημοκρατίας.

12 • HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014

HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014 • 13

Κόκκινη

Προβιά

3 1

2

4

1-2. Τόσο η Προβιά της Ελλάδας, όσο και το αντίστοιχο τουρκικό δίκτυο, βάφτισαν «εθνικό αγώνα» στην Κύπρο, την υλοποίηση σχεδίων εθνικής μειοδοσίας, τα πραξικοπήματα και τις προβοκάτσιες και δημιούργησαν τις ελληνικές χούντες. 3. Ο Ιταλός πρωθυπουργός Τζούλιο Αντρεότι αποκάλυψε στην ιταλική Γερουσία πως στην Ιταλία, όπως και σε όλη την Ευρώπη, υπήρχε και δρούσε ένας μυστικός Στρατός της CIA και του NATO.

Σ

την Ελλάδα, στις 30 Οκτωβρίου 1990, ο Ανδρέας Παπανδρέου ε π ι β ε β α ί ω σ ε σ τ ην εφ η μ ε ρίδα Τα Νέα, πως στην Ελλάδα υπήρχε το δίκτυο της Gladio με την επωνυμία Κόκκινη Προβιά και διαβεβαίωσε πως το 1984 το εξάρθρωσε. Με τη λέξη «εξάρθρωση» εννοούσε το άνοιγμα κρυπτών με όπλα, εκρηκτικά και ασυρμάτους, τα οποία αποτελούσαν υλικό του Μυστικού Πολέμου. Σκοπός του δικτύου ήταν, σύμφωνα με τις επίσημες εκδοχές, το ξεκίνημα ανταρτοπόλεμου σε περίπτωση σοβιετικής εισβολής. Η κυβέρνηση Παπανδρέου έδωσε εντολή να καούν όλα τα αρχεία και οι σχεδιασμοί της Προβιάς η οποία λειτουργούσε ως «Διοίκηση Ειδικών Επιχειρήσεων», καλυμμένη από τις Ειδικές Δυνάμεις του Στρατού. Χιλιάδες μέλη του δικτύου, στρατιωτικοί και πολίτες, εκπαιδευμένοι σε παρακολούθηση, κατασκοπία, βομβιστικές επιθέσεις και ψυχολογικό πόλεμο, ήταν μέλη ενός μυστικού στρατού. Το ερώτημα ήταν τι έκανε αυτός ο Στρατός; Περίμενε τους Σοβιετικούς,

14 • HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014

ή, όπως συνέβη στην Ιταλία και την Τουρκία, φρόντιζε με κάθε μέσο, στο οποίο συμπεριλαμβάνονταν και οι προβοκάτσιες, να αποτρέπει τη Δημοκρατία όταν δεν ήταν αρεστή; Όπως αποκαλύπτει το HOT DOC σε αυτό και το προηγούμενο τεύχος, η Κόκκινη Προβιά ήταν ένα αντιδημοκρατικό και δολοφονικό εργαλείο το οποίο αγνοούσε όχι μόνο η πολιτική ηγεσία αλλά και αυτή του Στρατού στον οποίο θεωρητικά υπαγόταν. Ο Αντώνης Δροσογιάννης, υπουργός του Παπανδρέου, ο Αλέξανδρος Νάτσινας, δεξί χέρι του Κωνσταντίνου Καραμανλή, ο πρωθυπουργός Αλέξανδρος Παπάγος, ο Αρχιεπίσκοπος Σεραφείμ, ήταν όλοι τους μέλη του δικτύου. Η κυβέρνηση Παπανδρέου, όπως και όλες οι κυβερνήσεις, αρνήθηκαν να ερευνήσουν τους ανθρώπους της Προβιάς και τον ρόλο τους. Να αναζητήσουν τι έκαναν και πώς το έκαναν. Τα αποτελέσματα μιας τέτοιας έρευνας θα οδηγούσαν σε κατάρρευση του εθνικοπατριωτικού προφίλ των πρωταγωνιστών των εθνικών μύθων

και του ίδιου το πολιτικού συστήματος. Πολλοί από τους ακραιφνείς πατριώτες δεν ήταν τίποτα άλλο από μαριονέτες. Η έρευνα του HOT DOC, η οποία ξεκίνησε πολύ πριν υπάρξει το περιοδικό, αποδεικνύει ή δίνει σαφείς ενδείξεις, πως οι άνθρωποι της Προβιάς είναι υπεύθυνοι για εγκλήματα. Δημιούργησαν το Κυπριακό στο όνομα του εθνικού συμφέροντος, για να εξυπηρετήσουν βρετανικά και αμερικανικά συμφέροντα, δημιούργησαν τις Χούντες, έβαλαν τη νάρκη στην επέτειο εορτασμού στο Γοργοπόταμο, επεξεργάστηκαν τις εκλογές βίας και νοθείας και πιθανόν να είχαν συμμετοχή σε αυτό που βολικά επί δεκαετίες ονομάζεται τρομοκρατία.

Μερικές εξηγήσεις και πολλές ευθύνες

Στα χρόνια που διήρκεσε αυτή η έρευνα για την Κόκκινη Προβιά, έγιναν εκατοντάδες συναντήσεις με πολλούς από τους πρωταγωνιστές. Κανένας δεν δέχθηκε την κατηγορία πως υπήρξαν υποχείρια ξένων μυστικών υπηρεσιών,

5 4. Στην περίπτωση του σχεδίου ανατροπής του Ενβέρ Χότζα στην Αλβανία, του σχεδίου «Άλφα», με το πρόσχημα του εθνικού συμφέροντος και της προσάρτησης της Βορείου Ηπείρου, η Κόκκινη Προβιά υλοποιούσε σχέδια των Βρετανών και των Αμερικανών. 5. ο Ανδρέας Παπανδρέου επιβεβαίωσε στην εφημερίδα Τα Νέα, πως στην Ελλάδα υπήρχε το δίκτυο της Gladio με την επωνυμία Κόκκινη Προβιά και διαβεβαίωσε πως το 1984 το εξάρθρωσε.

φτάνοντας πολλές φορές σε σημείο να παίρνουν εντολές από πράκτορες της CIA, όπως έχουμε αποκαλύψει στο προηγούμενο τεύχος, καθήμενοι στο ίδιο τραπέζι μαζί τους. Είναι τραγικό έλληνες στρατηγοί να ενημερώνουν ξένους πράκτορες μέσα στο ελληνικό υπουργείο Άμυνας, για όσα πρέπει να κάνουν. Και αυτό εν αγνοία του ίδιου του Αρχηγού του Στρατού και της ηγεσίας της χώρας. Ο μανδύας του «εθνικού» με τον οποίο περιέβαλαν αυτή τους τη δοτικότητα, δεν ήταν μόνο κάτι ανήθικο, αλλά έθρεψε και το έγκλημα. Στην περίπτωση του σχεδίου ανατροπής του Ενβέρ Χότζα στην Αλβανία, του σχεδίου «Άλφα», με το πρόσχημα του εθνικού συμφέροντος και της προσάρτησης της Βορείου Ηπείρου, η Κόκκινη Προβιά υλοποιούσε σχέδια των Βρετανών και των Αμερικανών. Τα πιόνια όμως των ξένων αυτών δυνάμεων στο δίκτυο της Προβιάς, εισέπρατταν τα εύσημα του εθνικόφρονα και του γενναίου. Τα σχέδια αυτά γίνονταν μάλιστα σχέδια του συνόλου του ελληνικού στρατού, σαν να είχαν εκπονηθεί ως εθνικά

στρατιωτικά δόγματα. Το ίδιο συνέβη και με την Κύπρο. Τόσο η Προβιά της Ελλάδας, όσο και το αντίστοιχο Τουρκικό δίκτυο, βάφτισαν «εθνικό αγώνα» στην Κύπρο, την υλοποίηση σχεδίων εθνικής μειοδοσίας, τα πραξικοπήματα και τις προβοκάτσιες. Οι προβοκάτορες που αναζοπύρωναν την ένταση και την ανωμαλία, συχνά παρασημοφορούνταν ως ήρωες του αγώνα στην Κύπρο. Πρέπει ωστόσο να διευκρινιστεί κάτι. Όσοι συμμετείχαν στην Προβιά δεν ήταν γνώστες του πώς λειτουργεί στην πραγματικότητα το δίκτυο. Προσωπικά θεωρώ πως υπήρχαν τρεις κατηγορίες ανθρώπων που συμμετείχαν στην Προβιά. Στην πρώτη κατηγορία ανήκουν αυτοί που θεωρούσαν πως η Δημοκρατία στην Ελλάδα είναι ταυτόσημη με τον πόλεμο ενάντια στον κομουνισμό. Το άλλοθι αυτό όμως έχουν μόνο τα κατώτερα στελέχη και σίγουρα όχι οι στρατηγοί που δέχονταν οι εθνικοί σχεδιασμοί να γίνονται από πράκτορες της CIA στους οποίους βαρούσαν προσοχή. Στη δεύτερη κατηγορία ανήκουν οι τυχοδιώκτες οι οποίοι 

Η έρευνα του HOT DOC αποδεικνύει ή δίνει σαφείς ενδείξεις, πως οι άνθρωποι της Προβιάς δημιούργησαν το Κυπριακό, δημιούργησαν τις Χούντες, έβαλαν τη νάρκη στην επέτειο εορτασμού στο Γοργοπόταμο, επεξεργάστηκαν τις εκλογές βίας και νοθείας HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014 • 15

Κόκκινη

Προβιά

έβλεπαν τη συμμετοχή τους στο δίκτυο ως μια περιπέτεια που τους καθιστά επίλεκτους και ήρωες μιας ιδεολογικής περιπέτειας. Στην τρίτη κατηγορία ανήκουν οι συμφεροντολόγοι. Είναι αυτοί οι οποίοι με τη συμμετοχή τους στην Προβιά, κέρδισαν την εύνοια των Αμερικανών και αναρριχήθηκαν στα ανώτατα αξιώματα του Στρατού και της πολιτικής. Όλα τα στελέχη της Προβιάς κατέλαβαν υψηλές θέσεις στο στράτευμα και η ίδια η Προβιά έπαιζε τον ρόλο που έπαιζε στο στράτευμα η συνωμοτική Οργάνωση ΙΔΕΑ, της σέκτας που μπορεί να προωθήσει. Άλλωστε, η πρώτη μαγιά για την Κόκκινη Προβιά ήταν οι συνωμοτικές ομάδες του ΙΔΕΑ. Σε αυτή την τρίτη κατηγορία ανήκουν και όσοι εισέπραξαν και καταχράστηκαν χρήματα, στήνοντας μυστικές αποστολές και ροκανίζοντας μυστικά κονδύλια.

Η τυπική εξάρθρωση και ο αμερικανός πράκτορας

Αυτό που ο Ανδρέας Παπανδρέου ονόμασε το 1990 «εξάρθρωση» της Κόκκινης Προβιάς, ήταν μια διαδικασία που κράτησε 5 χρόνια αλλά δεν ακούμπησε τη δράση του δικτύου. Τη διαδικασία αυτή περιγράφει σε συνέντευξη που μου παραχώρησε ο πτέραρχος Νίκος Κουρής, αρχηγός ΓΕΕΘΑ, την εποχή που ενημερώθηκε ο Ανδρέας Παπανδρέου για την ύπαρξη του δικτύου: «Το 1985 όταν είχα παραλάβει αρχηγός ΓΕΕΘΑ, ενημερώθηκα από τον διευθυντή Καταδρομών, έναν ικανό και δημοκρατικό αξιωματικό, τον υποστράτηγο Λαυρεντάκη, για την ύπαρξη της συμφωνίας αυτής η οποία ήταν άγνωστη σε μένα. Δεν ήταν μόνο σε μένα άγνωστη αλλά και στη Βουλή και αμφιβάλλω αν τη γνώριζαν και οι αρχηγοί του Γενικού Επιτελείου Εθνικής Άμυνας. Όταν το έμαθα θεώρησα πως έπρεπε να ενημερώσω τους Αρχηγούς των Γενικών Επιτελείων. Κάλεσα λοιπόν στις 30 Οκτωβρίου το ΣΑΓΕ, στο οποίο ο υποστράτηγος Λαυρεντάκης έκανε μια λεπτομερή ενημέρωση πάνω στο περιεχόμενο των κρυπτών και του σχεδίου που αφορούσε σαμποτάζ κλπ. Με τη συμφωνία αυτή είχε αποκατασταθεί ένας ομφάλιος λώρος μεταξύ μιας

16 • HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014

«Οι Αρχηγοί συμφωνήσαμε πως πρέπει να ενημερωθεί η πολιτική ηγεσία. Ο Υπουργός Άμυνας Ιωάννης Χαραλαμπόπουλος συμφώνησε πως αυτό το δίκτυο θα μπορούσε να υπονομεύσει τη δημοκρατική ομαλότητα της χώρας. Ενημερώθηκε ο πρωθυπουργός και άρχισε η αποκάλυψη των κρυπτών»

κακόφημης υπηρεσίας (CIA)και της επίλεκτης μονάδας των ελληνικών Ειδικών Δυνάμεων. Αυτό ήταν αντικανονικό και επικίνδυνο. Οι Αρχηγοί συμφωνήσαμε πως πρέπει να ενημερωθεί η πολιτική ηγεσία δηλαδή ο Υπουργός Άμυνας Ιωάννης Χαραλαμπόπουλος. Ο υπουργός ενημερώθηκε και συμφώνησε πως αυτό το δίκτυο θα μπορούσε να υπονομεύσει τη δημοκρατική ομαλότητα της χώρας. Ενημερώθηκε ο πρωθυπουργός και άρχισε η αποκάλυψη των κρυπτών. Οι αξιωματικοί που υπηρετούσαν στο δίκτυο δέχθηκαν διαταγές να μην επικοινωνήσουν με οποιοδήποτε τρόπο με ξένους πράκτορες. Αμερικανός πράκτορας κάλεσε ωστόσο μέλος του δικτύου και αυτός τον παρέπεμψε στον Υπουργό». Οι Αμερικανοί αμέσως μόλις αποκαλύφθηκε το δίκτυο επικοινώνησαν με μέλος της ΔΕΕ και ζήτησαν να τον δουν μαζί με τον αρχηγό της Προβιάς. Σε συνέντευξή του περιγράφει όσα έγιναν: «Μου τηλεφώνησε ο αμερικανός

Αυτό που ο Ανδρέας Παπανδρέου ονόμασε το 1990 «εξάρθρωση» της Κόκκινης Προβιάς, ήταν μια διαδικασία που κράτησε 5 χρόνια αλλά δεν ακούμπησε τη δράση του δικτύου. Τη διαδικασία αυτή περιγράφει σε συνέντευξη που μου παραχώρησε ο πτέραρχος Νίκος Κουρής, αρχηγός ΓΕΕΘΑ, την εποχή που ενημερώθηκε ο Ανδρέας Παπανδρέου για την ύπαρξη του δικτύου

Ο Παπανδρέου φαίνεται να ενημέρωσε τον Γραμματέα του ΚΚΕ, Χαρίλαο Φλωράκη, για διείσδυση κάποιων στοιχείων της Προβιάς στο εσωτερικό του κόμματος.

πράκτορας και είπε «θέλουμε να σε δούμε εσένα και τον Διοικητή». Του απάντησα «φεύγω τώρα πάρε με μεθαύριο». Ενημέρωσα τον Λαυρεντάκη και αυτός τον Κουρή. Μου απάντησαν θα σου πούμε τι να πεις. Ο Κουρής είπε «δεν θα γίνει καμία συνάντηση. Ό,τι θέλουν στην πολιτική ηγεσία, έχεις κάποια αντίρρηση;» Απάντησα πως δεν είχα καμιά αντίρρηση και όταν με πήρε ο πράκτορας μετά από δύο μέρες του είπα «ό,τι θες στον προϊστάμενό μου». Αυτός δυσφόρησε και μου είπε «εμείς εσένα ξέρουμε δεν ξέρουμε κανένα προϊστάμενο». Του επανέλαβα την απάντηση και έκλεισα το τηλέφωνο».

Καταστροφή των αποδεικτικών στοιχείων αντί για εξάρθρωση

Αμερικανική και ελληνική πλευρά φαίνεται έκλεισαν την υπόθεση. Είναι άγνωστο αν υπήρξε πολιτική συμφωνία που απαίτησε από τον Παπανδρέου να μην προχωρήσει σε ουσιαστική

«Κατέστρεψα με τα ίδια μου τα χέρια μια ιστορία δεκαετιών. Μαζέψαμε υλικό από 320 ή 330 κρύπτες Μυστικού Πολέμου σε όλη τη χώρα. Υπήρξε ένας μικρός αριθμός που δεν βρέθηκε ή είχε αδειάσει»

Ο Αντώνης Δροσογιάννης αντί να απολογηθεί, φαίνεται να είναι αυτός που προτείνει στον Παπανδρέου να καταγγείλει τη συμφωνία.

«Πήραμε εντολή να καταστρέψουμε το αποκαλυπτικό υλικό. Καίγαμε επί μήνες την ιστορία»

έρευνα. Είναι ενδιαφέρον πάντως πως την εποχή εκείνη ο Αντώνης Δροσογιάννης είναι αναπληρωτής υπουργός Άμυνας, ενώ είναι μέλος του δικτύου και ταυτόχρονα έχει διατ ε λ έσ ε ι α ρχ ηγό ς τ ο υ. Ο Δροσογιάννης αντί να απολογηθεί, φαίνεται να είναι αυτός που προτείνει στον Παπανδρέου να καταγγείλει τη συμφωνία. Από το 1986 έως το 1988, η ΔΕΕ φαίνεται να λειτουργεί, αλλά με αντικείμενο τη διάλυση της. Κλιμάκια του δικτύου αναλαμβάνουν να αποκαλύψουν τις κρύπτες και να συλλέξουν το υλικό. Ο αντισυνταγματάρχης Πέτρος Ζαραβέλλας είναι ο τελευταίος υποδιοικητής της ΔΕΕ και αυτός που ανέλαβε τη συλλογή των όπλων αλλά και την καταστροφή των στοιχείων που αποδείκνυαν τη δράση της Προβιάς. Η καταστροφή του υλικού ήταν

εντολή, όπως θυμάται: «είχα την τύχη, μάλλον ατυχία, να ανα λ ά β ω αυτ ό τ ο έργο. Κατέστρεψα με τα ίδια μου τα χέρια μια ιστορία δεκαετιών. Μαζέψαμε υλικό από 320 ή 330 κρύπτες Μυστικού Πολέμου σε όλη τη χώρα. Υπήρξε ένας μικρός αριθμός που δεν βρέθηκε ή είχε αδειάσει. Υπήρχαν κρύπτες σε μοναστήρια όπως στην Κρήτη και κάποιες πάνω στις οποίες είχαν γίνει πλέον κτίρια. Βγάλαμε όπλα, νάρκες, τηλεπικοινωνιακό υλικό. Υπήρξε πολεμικό ή τηλεπικοινωνιακό υλικό το οποίο καταστράφηκε γιατί δεν ήταν συμβατό με το υλικό του υπόλοιπου Στρατού. Όλο το υλικό της ΔΕΕ ήταν δύο ειδών. Ένα κομμάτι ήταν μέσα στο λογιστικό σύστημα του Στρατού, όπως οι φόρμες, τα κρεβάτια κλπ. Το άλλο κομμάτι του υλικού δεν ήταν στο λογιστικό του Ελληνικού  HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014 • 17

Κόκκινη

Προβιά

Ο υπουργός Άμυνας της κυβέρνησης της ΝΔ, Γιάννης Βαρβιτσιώτης, στις 14 Νοεμβρίου 1990, λέει στη Βουλή πως «η Προβιά είχε μόνο ιστορική αξία. Σας έχω πει ότι ο Ευάγγελος Αβέρωφ διέλυσε την οργάνωση το 1974». Ο Βαρβιτσιώτης ψεύδεται αφού ξέρει ως υπουργός Άμυνας πως ακόμη και το 1986 υπήρξαν επαφές της CIA με την Προβιά και στελέχη του Ελληνικού Στρατού.

Η διείσδυση στον χώρο του ΚΚΕ και της Αριστεράς ήταν από τα βασικά μελήματα της Προβιάς. Όπως λέει χαρακτηριστικά μέλος της που υπηρέτησε στη ΔΕΕ πριν από δεκαετίες: «μια φορά κάποιος ο οποίος είχε εντολή να παίζει τον συμπαθούντα το ΚΚΕ για να μαζεύει πληροφορίες, έπαιξε τόσο καλά το ρόλο του, που στο Δημόσιο τον πέρασαν για ΚΚΕ και τον απέλυσαν» 18 • HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014

Στρατού και λεγόταν «ειδική διαχείριση αμερικανικού υλικού» (ΕΔΙΑΛ). Επίσης υπήρχαν χρήματα και λίρες εκτός λογιστικού. Οι Αμερικάνοι παίζανε πολύ σοβαρό ρόλο. Είχαμε βιβλίο πρακτικών συναντήσεων με τους αμερικανούς πράκτορες. Υπήρχαν επίσης κατάλογοι με τα μέλη του δικτύου σε κάθε περιοχή. Βρεθήκαμε μπροστά σε πολύ ηχηρά ονόματα, όπως αυτό του Αρχιεπισκόπου Σεραφείμ ο οποίος στρατολογήθηκε το 1952 όταν ήταν δεσπότης στην Ήπειρο. Όλο αυτό το υλικό, το αποκαλυπτικό υλικό, πήραμε εντολή να το καταστρέψουμε. Καίγαμε επί μήνες την ιστορία».

Στελέχη του ΠΑΣΟΚ και μέλη του ΚΚΕ

Η απόφαση της καταστροφής των αποδεικτικών στοιχείων της Κόκκινης Προβιάς ήταν πολιτική, εν αγνοία μάλιστα των κομμάτων των οποίων η λειτουργία υπονομευόταν από το δίκτυο. Σύμφωνα με πληροφορίες, εκτός από τους ισχυρούς και «επώνυμους» που καταγράφονταν στα αρχεία ως μέλη της Κόκκινης Προβιάς, υπήρχαν και στελέχη του ΠΑΣΟΚ αλλά και μέλη του ΚΚΕ. Ο Παπανδρέου φαίνεται να ενημέρωσε τον Γραμματέα του ΚΚΕ, Χαρίλαο Φλωράκη, για διείσδυση κάποιων στοιχείων της Προβιάς στο εσωτερικό του κόμματος.

Η μοναδική έκπληξη του Παπανδρέου δεν ήταν μόνο η αποκάλυψη πως ο Υπουργός του ήταν αρχηγός του δικτύου, αλλά και πως στελέχη της οργάνωσης της Θεσσαλονίκης του ΠΑΣΟΚ ήταν στους καταλόγους της Προβιάς. Με αυτή την αποκάλυψη φαίνεται να σχετίζεται η μαζική διαγραφή στελεχών του ΠΑΣΟΚ στη Θεσσαλονίκη τη δεκαετία του ‘80, η οποία δεν εξηγήθηκε ποτέ πειστικά στα μέλη του κόμματος. Η διείσδυση στον χώρο του ΚΚΕ και της Αριστεράς ήταν από τα βασικά μελήματα της Προβιάς. Όπως λέει χαρακτηριστικά μέλος της που υπηρέτησε στη ΔΕΕ πριν από δεκαετίες: «μια φορά κάποιος ο οποίος είχε εντολή να παίζει τον συμπαθούντα το ΚΚΕ για να μαζεύει πληροφορίες, έπαιξε τόσο καλά το ρόλο του, που στο Δημόσιο τον πέρασαν για ΚΚΕ και τον απέλυσαν».

Ταφόπλακα από ΝΔ

Στα τέλη του 1990, οι αποκαλύψεις για την Ιταλική Gladio γεμίζουν τα έντυπα σε όλο τον κόσμο. Αναλυτές και δημοσιογράφοι συνδέουν την ιταλική Gladio ακόμη και με την ελληνική Χούντα. Ο Συνασπισμός (συμμετείχε τότε και το ΚΚΕ) δια του ειδικού αγορητή Νίκου Κωνσταντόπουλου, θέτει θέμα να δημιουργηθεί Εξεταστική Επιτροπή της

Οι δημοσιογράφοι βεβαίως τότε αγνοούσαν πως ο πιο στενός συνεργάτης του Καραμανλή, ο Αλέξανδρος Νάτσινας και όσοι οργάνωσαν τις εκλογές «βίας και νοθείας» του 1961 που έδωσε την εκλογική νίκη στον Καραμανλή, ήταν στελέχη της Κόκκινης Προβιάς. (Φωτό Γεώργιος Παπανδρέου)

Βουλής η οποία θα ελέγξει τις συμφωνίες Ελλάδας και CIA αλλά και την δράση της Προβιάς. Ο υπουργός Άμυνας της κυβέρνησης της ΝΔ, Γιάννης Βαρβιτσιώτης, στις 14 Νοεμβρίου 1990, λέει στη Βουλή πως «η Προβιά είχε μόνο ιστορική αξία. Σας έχω πει ότι ο Ευάγγελος Αβέρωφ διέλυσε την οργάνωση το 1974». Ο Βαρβιτσιώτης ψεύδεται αφού ξέρει ως υπουργός Άμυνας πως ακόμη και το 1986 υπήρξαν επαφές της CIA με την Προβιά και στελέχη του Ελληνικού Στρατού. Το ΠΑΣΟΚ δεν ψηφίζει τη σύσταση Επιτροπής και ο Βαρβιτσιώτης επαναφέρει από την αποστρατεία τον στρατηγό Αναστάσιο Σούνδια για να κάνει έρευνα για το θέμα. Λίγες μέρες μετά στις 19 Νοεμβρίου, το Spiegel με δημοσίευμά του, όπου ενοχοποιεί την Προβιά για προβοκάτσιες και πραξικοπήματα, γράφει για την έρευνα Σούνδια με ειρωνία: «η ελληνική κυβέρνηση επανέφερε έναν στρατηγό που υπηρέτησε στο ΝΑΤΟ και την Ουάσινγκτον για να ερευνήσει την Προβιά. Μήπως έβαλε έναν λύκο να κάνει το πρόβατο;». Στην έρευνα Σούνδια που γίνεται τους επόμενους μήνες, μερικοί αξιωματικοί απλώς καταθέτουν πως όλα ήταν στα πλαίσια της λειτουργίας του στρατεύματος. Είναι χαρακτηριστικό πως στην

κατάθεση του στρατηγού Δημήτριου Λαυρεντάκη, στις 8 Μαΐου 1991, όταν αυτός τοποθετείται πως η δράση της ΔΕΕ ήταν έξω από όσα ορίζει στρατιωτική κανονικότητα, ο συνταγματάρχης που παίζει το ρόλο ανακριτή επιμένει πως όλα είναι κανονικά. Τόσο ο στρατηγός Λαυρεντάκης, όσο και ο πρώην Αρχηγός ΓΕΕΘΑ Νίκος Κουρής, καταθέτουν πως είναι έξω από τη λειτουργία του ελληνικού στρατού η συναναστροφή τμημάτων του με πράκτορες ξένων δυνάμεων και δεν αποκλείουν η ΔΕΕ να σχετίζεται με όσα το περιοδικό Spiegel της αποδίδει, δηλαδή συμμετοχή σε προβοκάτσιες ακόμη και βομβιστικές ενέργειες. Η έρευνα κλείνει χωρίς ουσία και χωρίς να επεκταθεί στην εξέταση των παραγόντων της Προβιάς. Για τον Βαρβιτσιώτη είναι ένα «ιστορικό» θέμα. Ο ίδιος ο πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνος Καραμανλής, όταν οι δημοσιογράφοι τον ρωτούν κατά την επίσκεψή του στο υπουργείο Άμυνας για την Προβιά, απαντά «δεν είναι σοβαρά θέματα αυτά». Οι δημοσιογράφοι βεβαίως τότε αγνοούσαν πως ο πιο στενός συνεργάτης του Καραμανλή, ο Αλέξανδρος Νάτσινας και όσοι οργάνωσαν τις εκλογές «βίας και νοθείας» του 1961 που έδωσε την εκλογική νίκη στον Καραμανλή, ήταν στελέχη της Κόκκινης Προβιάς.

Ο Αλέξανδρος Νάτσινας ήταν ο πρώτος αρχηγός της Κόκκινης Προβιάς.

HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014 • 19

Κόκκινη

Προβιά

Η Προβιά της Χούντας και της ανωμαλίας Οι πρωτεργάτες του πραξικοπήματος του 1967, τα ξημερώματα της 21ης Απριλίου, κατέλαβαν τις νευραλγικές θέσεις στην Αθήνα μέσα σε είκοσι λεπτά. Αυτό δεν είχε να κάνει με την επιρροή τους στο στράτευμα ή την επιχειρησιακή τους ικανότητα, αλλά με τη χρήση του νατοϊκού σχεδίου «Προμηθέας». Το σχέδιο προέβλεπε την κινητοποίηση του Στρατού για την αντιμετώπιση επικράτησης του κομουνιστικού κινδύνου. Οι χουντικοί δημιούργησαν κατά την κινητοποίησή τους, την ημέρα του πραξικοπήματος, την πεποίθηση πως εφαρμόζεται το σχέδιο «Προμηθέας». Η Χούντα ήταν ένα δημιούργημα της Κόκκινης Προβιάς . Όχι με την έννοια της άμεσης κινητοποίησης του μυστικού στρατού για το πραξικόπημα, αλλά της χρήσης των συνωμοτικών σχεδιασμών της, των ανθρώπων της και βέβαια της ίδιας της αντίληψης πως έχουν δικαίωμα να καταλύσουν το πολίτευμα.

Η

πεποίθηση που υπάρχει πως η Χούντα ήταν δημιούργημα των συνωμοτών ακροδεξιών αξιωματικών του ΙΔΕΑ αγνοεί μια σημαντική εξέλιξη. Πως ο ΙΔΕΑ είχε τροφοδοτήσει πλέον με το δυναμικό του το μυστικό στρατό της Κόκκινης Προβιάς που υπήρχε στην Ελλάδα. Οι πρωταγωνιστές του, με το ίδιο επιχείρημα του κομουνιστικού κινδύνου, υπήρξαν πρωταγωνιστές της Χούντας. Ακόμη και στην ίδια την CIA, πολλές από τις λεπτομέρειες του σχεδιασμού είναι άγνωστες αφού η OPC, το Γραφείο Πολιτικού Σχεδιασμού, υπεύθυνο για τις μυστικές επιχειρήσεις, ήταν μια μυστική υπηρεσία μέσα στη CIA. Είναι χαρακτηριστικό πως ο πρέσβης των ΗΠΑ στην Ελλάδα, Φίλιπ Τάλμποτ, παρότι ο ίδιος είχε εισηγηθεί στο Στέητ Ντιπάρτμεντ, μερικές μέρες πριν το πραξικόπημα,

20 • HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014

μυστική επιχείρηση στην Ελλάδα, διαμαρτυρήθηκε στον σταθμάρχη της CIA στην Αθήνα, Τζων Μώρυ, λέγοντας πως όσα έγιναν είναι «βιασμός της Δημοκρατίας», για να πάρει την απάντηση: «πώς μπορείς να βιάσεις μια πόρνη;». Στα χρόνια που διήρκεσε η έρευνα για την Κόκκινη Προβιά, η ερώτηση για το τι σχέση είχε η προβιά με τη Χούντα, απαντήθηκε αρνητικά τόσο από στελέχη της Προβιάς που δέχθηκαν να μιλήσουν, όσο και από τους πρωταγωνιστές του πραξικοπήματος. Εκ των πραγμάτων οι πρώτοι ήθελαν να αποποιηθούν οποιαδήποτε σχέση με τους Απριλιανούς, ενώ οι δεύτεροι πως

υπήρξαν όργανα εντολών από τη CIA. Στα επίσημα αμερικανικά έγγραφα που έχουν απελευθερωθεί, παρότι υπάρχει μεγάλη αλληλογραφία για μια επικείμενη Χούντα, η α μ ε ρ ι κ αν ι κ ή π λ ε υ ρ ά εμφανίζεται ως αποδέκτης πληροφοριών και όχι ως δημιουργός γεγονότων. Αυτό όμως δεν είναι αποδεικτικό στοιχείο για τ ην μ η π α ρ έ μ β α σ η των Αμερικανών. Ένας κύκλος αμερικανών πρακτόρων, όπως ο Γκαστ Αβράκωτος, ο οποίος έγινε αργότερα γνωστός με την μυστική επιχείρηση «Κυκλών» στο Αφγανιστάν, είχαν μια ιδιαίτερη ατζέντα που εξυπηρετούσε τις ανάγκες του μυστικού πολέμου και όχι της διπλωματίας.

Ο ΙΔΕΑ είχε τροφοδοτήσει το μυστικό στρατό της Κόκκινης Προβιάς στην Ελλάδα

Ο Λημνιακής καταγωγής Αβράκωτος, ο οποίος γνώριζε τον Παπαδόπουλο από την εποχή που ήταν σύνδεσμος της ΚΥΠ με τη CIA, από ό,τι φαίνεται διοχέτευε στους έλληνες συνεργάτες του πληροφορίες που προέρχονταν από άλλο κέντρο και όχι την Πρεσβεία. Έτσι, φαίνεται να είναι αυτός που το 1974 προέτρεψε τον Ιωαννίδη να προχωρήσει σε πραξικόπημα στην Κύπρο παρά τη διαφορετική θέση της αμερικανικής διπλωματίας. Η Προβιά συνεπώς, δεν ήταν μόνο ένα οργανωτικό σχήμα με ένοπλους που θα αναλάμβαναν δράση σε συγκεκριμένες συνθήκες, αλλά ένα παραστρατιωτικό και παραθεσμικό μόρφωμα, με αξιωματικούς και πολίτες που αναλάμβαναν δράση όταν δινόταν κάθετα ή οριζόντια η εντολή. Σε αυτό το μόρφωμα, ένας απλός μυημένος αξιωματικός μπορούσε να κάνει στο στράτευμα και έξω από

αυτό, όσα δεν μπορούσε και δεν γνώριζε ο ίδιος ο αρχηγός του στρατεύματος. Η απάντηση λοιπόν πως η Προβιά δεν συμμετείχε στη Χούντα, αφορά μόνο τη μη κινητοποίηση όλου του μηχανισμού της Προβιάς και όχι τον ρόλο των μελών της.

Σχέδιο «Προμηθέας» και ο Ασλανίδης

Όταν εκδηλώθηκε το πραξικόπημα, αρχηγός της Διοίκησης Ειδικών Επιχειρήσεων, δηλαδή της στρατιωτικής διοίκησης της Κόκκινης Προβιάς, ήταν ο αντισυνταγματάρχης Αντώνης Δροσογιάννης. Ο Δροσογιάννης έμεινε μερικές μόνο μέρες στη θέση του και αντικαταστάθηκε από τον αντισυνταγματάρχη Κωνσταντίνο Κρητικό. Αυτός όμως που καθόριζε τη λειτουργία της Προβιάς ήταν ο Κωνσταντίνος Ασλανίδης. Ο Ασλανίδης είχε δικό του γραφείο στη 

Όταν εκδηλώθηκε το πραξικόπημα, αρχηγός της Κόκκινης Προβιάς, ήταν ο αντισυνταγματάρχης Αντώνης Δροσογιάννης. Αυτός όμως που καθόριζε τη λειτουργία της Προβιάς ήταν ο Κωνσταντίνος Ασλανίδης HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014 • 21

Κόκκινη

Δύο μήνες πριν από το πραξικόπημα, στις αρχές Φεβρουαρίου 1967, ο αμερικανός πρέσβης στην Ελλάδα, Φίλιπς Τάλμποτ, στέλνει στο Στέητ Ντιπάρτμεντ τηλεγράφημα στο οποίο εισηγείται μυστική επιχείρηση πριν τις εκλογές που είχαν προκηρυχθεί για τις 28 Μαΐου 1967. Ο Τάλμποτ αποκαλύπτει στο τηλεγράφημα πως υπήρξε και άλλη μυστική επιχείρηση με στόχο την πολιτική ανωμαλία στη χώρα.

Προβιά

Μόλις πριν από δέκα χρόνια ο πραξικοπηματίας Στυλιανός Παττακός παραδέχτηκε το σχέδιο των απριλιανών που προέβλεπε πως έπρεπε να δημιουργήσουν συνθήκες που θα δικαιολογούσαν την ενεργοποίηση του σχεδίου «Προμηθέας», ώστε να μπορέσουν να κινητοποιήσουν στρατιωτικές δυνάμεις στα πλαίσιά του.

ΔΕΕ, όπως παραδέχονται τρία τουλάχιστον στελέχη της Προβιάς, μεταξύ των οποίων η Μαρία Ζαχαράκη, σύζυγος του παλιού αρχηγού της ΔΕΕ Μανώλη Ζαχαράκη και μόνιμο στέλεχος της Υπηρεσίας. Ο Ασλανίδης ηγήθηκε των δυνάμεων των ΛΟΚ στο πραξικόπημα, οι οποίες ήταν ενταγμένες στη λειτουργία της Προβιάς όταν προέκυπταν συγκεκριμένες συνθήκες. Παρότι επικεφαλής των ΛΟΚ ήταν ο Ζαφειρόπουλος, ο Ασλανίδης ηγήθηκε της επιχείρησης. Τα επόμενα χρόνια ο Ασλανίδης θα γίνει Γραμματέας Αθλητισμού στην χουντική κυβέρνηση, αλλά παράλληλα θα πάρει μέρος στους σχεδιασμούς και τις προβοκάτσιες που διαμόρφωσαν την τελευταία φάση του Κυπριακού, δηλαδή την απόπειρα δολοφονίας του Μακάριου, το πραξικόπημα στη Λευκωσία και τη δολοφονία Γιωρκάτζη (αναλυτικά παρακάτω). Η στρατιωτική κινητοποίηση για το Με την ενεργοποίηση ενός αντίστοιχου πραξικόπημα έγινε βάση του σχεδίου σχεδίου, το 1964 στην Ιταλία, ο στρα«Προμηθέας». Επρόκειτο για ένα νατοϊκό τηγός Ντε Λορέντζο, μέλος της Gladio σχέδιο με το οποίο θα αντιμετωπιζό- -της ιταλικής Προβιάς δηλαδή-, κατέταν πιθανός κομμουνιστικός κίνδυνος. βασε στη Ρώμη άρματα μάχης και Ουσιαστικά, το «Προμηθέας» ήταν ο στρατό, πραγματοποιώντας το πραξικόευρύτερος στρατιωτικός σχεδιασμός με πημα «Solo». Το σιωπηλό πραξικόπημα, βάση τον οποίο το σχέδιο της Προβιάς, όπως χαρακτηρίστηκε, ανάγκασε σε γινόταν σχέδιο του Στρατού. παραίτηση τους ιταλούς σοσιαλιστές και

Το 1964 στην Ιταλία, ο στρατηγός Ντε Λορέντζο, μέλος της Gladio -της ιταλικής Προβιάς δηλαδή-, κατέβασε στη Ρώμη άρματα μάχης και στρατό, πραγματοποιώντας το πραξικόπημα «Solo»

22 • HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014

ισχυροποίησε την ιταλική δεξιά. Τρεις μήνες πριν από την εκδήλωση του πραξικοπήματος στην Ελλάδα, στη Διοίκηση Ειδικών Επιχειρήσεων, δηλαδή στην Προβιά, μετατέθηκαν τρία επιφανή στελέχη της Χούντας, τα οποία έπαιξαν καθοριστικό ρόλο στην εξέλιξή της. Ήταν ο Κώστας Ασλανίδης, ο Δημήτρης Παπαποστόλου και ο Πέτρος Κωτσέλης. Είναι προφανές ότι αυτοί που ετοίμαζαν τη Χούντα, ήθελαν να είναι σίγουροι πως ο βραχίονας των εξελίξεων, δηλαδή η Κόκκινη Προβιά, θα διατηρήσει τον προκαθορισμένο της ρόλο.

Πρώτα εφηύραν κόκκινο κίνδυνο και μετά έκαναν χούντα

Το σχέδιο των απριλιανών προέβλεπε πως έπρεπε να δημιουργήσουν συνθήκες που θα δικαιολογούσαν την ενεργοποίηση του σχεδίου «Προμηθέας», ώστε να μπορέσουν να κινητοποιήσουν στρατιωτικές δυνάμεις στα πλαίσιά του. Έτσι, ένας έλληνας αξιωματικός από τη Θεσσαλονίκη έστειλε πληροφορίες για «ορατό ερυθρό κίνδυνο». Να πώς περιγράφει ο πραξικοπηματίας Στυλιανός Παττακός την αφορμή για το «Προμηθέας», σε συνέντευξη που μου έδωσε πριν από 10 χρόνια:

Ο Ασλανίδης (πρώτος από αριστερά) ηγήθηκε των δυνάμεων των ΛΟΚ στο πραξικόπημα, οι οποίες ήταν ενταγμένες στη λειτουργία της Προβιάς όταν προέκυπταν συγκεκριμένες συνθήκες. Παρότι επικεφαλής των ΛΟΚ ήταν ο Ζαφειρόπουλος, ο Ασλανίδης ηγήθηκε της επιχείρησης. Τα επόμενα χρόνια ο Ασλανίδης θα γίνει Γραμματέας Αθλητισμού στην χουντική κυβέρνηση, αλλά παράλληλα θα πάρει μέρος στους σχεδιασμούς και τις προβοκάτσιες που διαμόρφωσαν την τελευταία φάση του Κυπριακού, δηλαδή την απόπειρα δολοφονίας του Μακάριου, το πραξικόπημα στη Λευκωσία και τη δολοφονία Γιωρκάτζη. Τέσσερις μήνες πριν το πραξικόπημα τρία στελέχη της χούντας προωθήθηκαν στη διοίκηση της Προβιάς.

«Η Ελλάδα ήταν εμφανές ότι κινδύνευε πλέον. Υπήρχε μια αναφορά του 3ου Σώματος Στρατού, ότι στα σύνορα Βουλγαρίας-Ελλάδος, έτοιμοι συμμορίτες έλληνες, οι οποίοι περιμένουν τον Ανδρέα Παπανδρέου σε ομιλία του στη Θεσσαλονίκη, για να ορκίσει κυβέρνηση στην πλατεία Συντάγματος. και είναι έτοιμοι να μπουν. Ο αξιωματικός του πυροβολικού Ελευθέριος Παπαγιάννης έστειλε αυτές τις πληροφορίες Ερώτηση: Ξέρατε για τα σχέδια Κοχλίας, Κόκκινη Προβιά, Αλώπηξ; Απάντηση: Εγώ ήξερα το «Προμηθέας» Ερώτηση: Ποιός ήταν ο ρόλος της Διοίκησης Ειδικών Επιχειρήσεων; Απάντηση: Τι τα θέλετε τώρα αυτά; Αυτά είναι μυστικά σχέδια τα οποία δεν βγαίνουν στη φόρα. Δεν πρέπει να προδώσω εγώ την πατρίδα μου Ερώτηση: Μα τώρα έχουν τελειώσει όλα αυτά, από το 1989 Απάντηση: Δεν νομίζω. Αν τα κατάργησαν, ανασυγκροτήθηκαν με άλλο τρόπο».

Η Προβιά έκανε το πραξικόπημα Ιωαννίδη

Είναι σημαντικό το ότι οι άνθρωποι οι οποίοι έκαναν την Χούντα, ήταν οι ίδιοι που την δεκαετία του ‘60 είχαν ενεργό ρόλο στις προβοκάτσιες και τα γεγονότα

που οδήγησαν στο Κυπριακό πρόβλημα. χρησιμοποιούσε. Το χαρτί αυτό αποδείΗ πλειοψηφία από αυτούς ανήκε στην κνυε πως αυτό το θέμα που περιέγραφε Προβιά, στην οποία πέρασαν από τον συζητήθηκε εκεί μέσα, αφού το κείμενο ΙΔΕΑ. Ένας εξ’ αυτών ήταν ο διπλός είχε μορφή ανακοινωθέντος. Υπήρχε μια πραξικοπηματίας Δημήτρης Ιωαννίδης, διατύπωση “λόγω της εξπασάσης” και ο οποίος εκπόνησε το σχέδιο «Ακρίτας» μου έκανε εντύπωση αυτό το “εξπασάστην Κύπρο, το οποίο κάτω από το μαν- σης”, αυτή η αρχαιοελληνικούρα τέλος δύα της Εθνικής Οργάνωσης κάλυψε τη πάντων και έτσι το διάβασα. Έγραφε: λειτουργία της Προβιάς στην Κύπρο. “λόγω της εξπασάσης εκρύθμου καταστάΜετά τα γεγονότα στο Πολυτεχνείο σεως, κηρύσσεται στρατιωτικός νόμος τον Νοέμβριο του 1973, ο Ιωαννίδης κατ άπασαν την επικράτειαν”. Στην αρχή με τον κύκλο του πέρασαν σε ένα δεύ- το είδα κάπως πλακατζίδικα, λέω τι γράτερο πραξικόπημα, το οποίο ανέτρεψε φουν οι άνθρωποι. Στη συνέχεια έγιναν τον Παπαδόπουλο. Υπάρχουν ενδείξεις οι συνειρμοί και διαπίστωσα ότι ήταν το πως ο Παπαδόπουλος, παρότι παλιός ανακοινωθέν του 1973, όταν κηρύχθηκε συνεργάτης της CIA, μετά την ανάληψη ο στρατιωτικός νόμος πάλι, με τα επειτης εξουσίας δεν μπορούσε να λειτουρ- σόδια του Πολυτεχνείου, την ανατροπή γήσει όπως απαιτούσαν οι περιστάσεις του Παπαδόπουλου και όλα αυτά. Που για τις ΗΠΑ. σημαίνει, εκεί μέσα πάρθηκαν οι αποΤο πραξικόπημα Ιωαννίδη φαίνεται πως φάσεις και γράφτηκε το ανακοινωθέν». ήταν σχεδιασμός που έγινε στο κτίριο της Προβιάς στο ΥΕΘΑ, όπου έλληνες αξιω- Σκηνοθέτες βίας, ματικοί συναντούσαν πράκτορες της CIA νοθείας και ανωμαλίας και έπαιρναν οδηγίες. Το στοιχείο αυτό Δύο μήνες πριν από το πραξικόπημα, δίνει ο Κ.Α, ο οποίος υπηρέτησε στη ΔΕΕ: στις αρχές Φεβρουαρίου 1967, ο σταθμός «στο γραφείο αυτό γίνονταν σοβαρές της CIA στην Ελλάδα εισηγήθηκε στον συζητήσεις. Κάποια μέρα σκαλίζοντας τα πρέσβη Φίλιπς Τάλμποτ, τον σχεδιασμό χαρτιά, βρήκα ένα χαρτί, ένα απλό χαρτί, μιας μυστικής επιχείρησης στην Ελλάδα, γραμμένο με στυλό διαρκείας, το οποίο με σκοπό τον επηρεασμό του εκλογιμου έκανε τρομερή εντύπωση και για κού αποτελέσματος των εκλογών που το περιεχόμενο και για τη γλώσσα που είχαν προκηρυχθεί για τις 28 Μαΐου.  HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014 • 23

Κόκκινη

Προβιά

Στις 11 Φεβρουαρίου, ο πρέσβης Τάλμποτ στέλνει στο Στέητ Ντιπάρτμεντ τηλεγράφημα, χρησιμοποιώντας το σύστημα μετάδοσης ROGER που χρησιμοποιείται για άκρως α π ό ρ ρ ητ ε ς π λη ρ ο φ ο ρίες. Στο τηλεγράφημα εισηγείται μυστική επιχείρηση πριν τις εκλογές. Γράφει ο αμερικανός πρέσβης: «Έπειτα από ενδελεχή επανεξέταση όλων των εκτιμήσεων που μπορέσαμε να αξιολογήσουμε εδώ, συμφώνησα στη [σβησμένο-παραμένει απόρρητο] σύσταση να ακολουθηθεί συγκαλυμμένη μυστική δράση σε σύνδεση με τις επικείμενες ελληνικές εκλογές. Σε αντίθεση με τις προηγούμενες επιχειρήσεις που στόχευαν στην ΕΔΑ (Ελληνική Δημοκρατική Αριστερά), σκοπός τώρα θα είναι να περιορίσουμε τις διαστάσεις των βάσεων πολιτικής δύναμης που χτίζει ο Ανδρέας Παπανδρέου, ενθαρρύνοντας την υποστήριξη συγκεκριμένων αντιπάλων στοιχείων [σβησμένο]. Λεπτομέρειες του σχεδίου δράσης θα παρουσιαστούν στο Τμήμα [σβησμένο]». Η μυστική δράση αφορά στον Ανδρέα Παπανδρέου. Το σχέδιο δεν μπαίνει σε εφαρμογή και είναι άγνωστο αν υπήρχε άλλο παράλληλο. Η αποκάλυψη όμως βρίσκεται στη διατύπωση «σε αντίθεση με τις προηγούμενες επιχειρήσεις που στόχευαν την ΕΔΑ». Ουσιαστικά ο πρέσβης παραδέχεται πως υπήρξαν μυστικές επιχειρήσεις με στόχο την ΕΔΑ. Ο βραχίωνας των μυστικών επιχειρήσεων της CIA στην Ελλάδα ήταν η Προβιά και οι άνθρωποί της. Η παραδοχή αυτή του Τάλμποτ παραπέμπει πρωτίστως στις εκλογές βίας και νοθείας. Στις εκλογές του 1961, η ΕΡΕ του Κωνσταντίνου Καραμανλή βγήκε πρώτο κόμμα διανύοντας μια προεκλογική περίοδο ανωμαλίας και βίας. Μετά τις εκλογές, η αντιπολίτευση (Ένωση Κέντρου Γεωργίου Παπανδρέου και ΕΔΑ), κατήγγειλαν νοθεία. Είχαν

Σκοπός ήταν να περιοριστεί η άνοδος της Αριστεράς

24 • HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014

εμφανιστεί φαινόμενα διπλοψηφίας και τριπλοψηφίας, με πρωταγωνιστές αξιωματικούς του στρατού και χωροφύλακες. Υπήρξε περίπτωση κατά την οποία 218 χωροφύλακες είχαν δηλώσει διεύθυνση την ίδια πολυκατοικία. Διευθύνσεις ψηφοφόρων που ερευνήθηκαν ήταν ανύπαρκτες και στη θέση υποτιθέμενων πολυκατοικιών υπήρχαν δέντρα. Έτσι βγήκε η έκφραση «ψήφισαν και τα δέντρα». Οι εκλογές βίας και νοθείας, δεν ήταν ένα σύνολο παρατυπιών κατά την ψηφοφορία, αλλά οργανωμένο σχέδιο. Όπως αποκαλύφθηκε το 1965 στη Βουλή, επρόκειτο για το σχέδιο «Περικλής». Υπήρχε μάλιστα ντοκουμέντο με την καταγραφή του σχεδίου, βάση του οποίου οι «ερυθροί» (ΕΔΑ) και οι «κίτρινοι» (Ένωση Κέντρου) έπρεπε να είναι υπό παρακολούθηση και τρομοκρατία. Το σχέδιο έγραφε «Αι Ένοπλοι Δυνάμεις και δύνανται και πρέπει να ριφθούν εις τον αγώνα κατά των κιτρίνων δι όλων των μέσων τους». Σε αυτό το εκτεταμένο σχέδιο, οι συνωμότες κατά της Δημοκρατίας, δίνουν αναφορά στο τηλέφωνο 817.760, όπου τις πληροφορίες συγκεντρώνει ο αντισυνταγματάρχης Γεώργιος Παπαδόπουλος, μετέπειτα δικτάτορας. Το σχέδιο είχε εγκριθεί από τον ίδιο τον Καραμανλή, επειδή η ΕΔΑ είχε βγει στις εκλογές του 1958 δεύτερο κόμμα με 24,5%.

Το σχέδιο «Περικλής» είναι προφανώς η μυστική επιχείρηση κατά της Αριστεράς που ομολογεί στο τηλεγράφημά του ο Φίλιπς Τάλμποτ. Εκτός από τον Παπαδόπουλο, ρόλο στο σχέδιο Περικλής έχουν ο αρχηγός ΓΕΣ αντιστράτηγος Β.Καρδαμάκης, ο αντιστράτηγος Ν.Γωγούσης, διευθυντής της Υπηρεσίας Πληροφοριών Προεδρίας της Κυβέρνησης και ο Αλέξανδρος Νάτσινας, αρχηγός της Προβιάς. Όπως ακριβώς και στην περίπτωση του σχεδίου «ΑΛΦΑ», στο οποίο η ανατροπή του Χότζα γινόταν στρατιωτικό εθνικό σχέδιο μέσω της Προβιάς, έτσι και η μυστική επιχείρηση της CIA για την κυριαρχία του Καραμανλή, μέσω και πάλι της Κόκκινης Προβιάς, έγινε εθνικό σχέδιο. Το 1965, το ίδιο δίκτυο θα παίξει ρόλο στην αποστασία. Στις 2 Αυγούστου 1974, οι New York Times γράφουν «Ο Τζων Μώρυ, σταθμάρχης της CIA, εργάστηκε για λογαριασμό των Ανακτόρων. Βοήθησε το βασιλιά Κωνσταντίνο να εξαγοράσει βουλευτές της Ένωσης Κέντρου ώστε να ανατραπεί η κυβέρνηση Παπανδρέου». Όλοι αυτοί οι σχεδιασμοί της CIA, έμπαιναν σε εφαρμογή από ανθρώπους του δικτύου της Προβιάς, οι οποίοι επένδυαν τη δράση τους με επιχειρήματα εθνικής σωτηρίας. Έτσι το παρακράτος μετατράπηκε στο επίσημο κράτος.

Οι εκλογές βίας και νοθείας, δεν ήταν ένα σύνολο παρατυπιών κατά την ψηφοφορία, αλλά οργανωμένο σχέδιο. Όπως αποκαλύφθηκε το 1965 στη Βουλή, επρόκειτο για το σχέδιο «Περικλής». Υπήρχε μάλιστα ντοκουμέντο με την καταγραφή του σχεδίου, βάση του οποίου οι «ερυθροί» (ΕΔΑ) και οι «κίτρινοι» ( Ένωση Κέντρου) έπρεπε να είναι υπό παρακολούθηση και τρομοκρατία HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014 • 25

Κόκκινη

Προβιά

Η Κόκκινη Τ Προβιά στήνει το «Κυπριακό πρόβλημα» Ο μυστικός στρατός της CIA στην Ελλάδα, την Τουρκία και τα δύο παραρτήματά τους στην Κύπρο, ήταν υπεύθυνος γι αυτό που ονομάστηκε «Κυπριακό πρόβλημα» και κατέληξε ως τουρκική κατοχή το 1974. Από τη δεκαετία του ‘50, όταν δημιουργήθηκε σε ολόκληρη την Ευρώπη το δίκτυο της Stay Behind, η Κύπρος μετατράπηκε σε ένα πεδίο γεωπολιτικής επιρροής με πρωταγωνιστή αυτόν ακριβώς τον μυστικό στρατό. Η σύγχρονη ιστοριογραφία έχει καταγράψει τις εξελίξεις στην Κύπρο και την αντιπαράθεση Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων ως την προπατορική αντιπαράθεση που ενίσχυσαν ακραίοι εθνικιστές, μωροφιλόδοξοι πολιτικοί και θερμοκέφαλοι στρατιωτικοί. Η αλήθεια είναι πολύ διαφορετική.

26 • HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014

ο Κυπριακό σε όλες του τις εκφράσεις, δημιουργήθηκε από το ελληνικό και τουρκικό τμήμα της επιχείρησης Stay Behind. Τρέφοντας τον ελληνικό και τουρκικό εθνικισμό, ο μυστικός στρατός που υπηρετούσε σχέδια της CIA, δημιουργούσε με επιμέλεια τις συνθήκες για να εξελιχθεί το κυπριακό πρόβλημα με βάση τα βρετανικά και αμερικανικά συμφέροντα. Με κουμπί τις πατριωτικές «ευαισθησίες», τούρκοι και έλληνες συνωμότες, υπηρέτες των αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών, εμφανίζονταν ως ήρωες μιας εθνικής ιδέας και οδηγούσαν με χειρισμούς και προβοκάτσιες τις δύο κοινότητες σε ένταση. Έτσι, η διχοτόμηση της Κύπρου φάνταζε δεδομένη και ίσως απαραίτητη. Όπως προκύπτει πλέον από τις διηγήσεις των πρωταγωνιστών του μυστικού στρατού της CIA στην Τουρκία, οι δύο στρατοί, υπό την διοίκηση της CIA, τοποθετούσαν τα πιόνια σε μια σκακιέρα και γνώριζαν πώς να τα κινήσουν για να ανταποκριθούν στην πρόκληση και να αρχίσει το παιχνίδι. Μια βόμβα τοποθετημένη από το δίκτυο της Κόκκινης Προβιάς έμπαινε σε ένα τζαμί στη Λευκωσία και την επόμενη ημέρα, το άλλο κομμάτι του δικτύου, αυτό το οποίο διοικούσαν οι Τούρκοι, γνώριζε τι έπρεπε να κάνει για να δημιουργηθεί η ένταση, πάντα στο όνομα της υπεράσπισης της πατρίδας. Ελληνοκύπριοι και Τουρκοκύπριοι

Αμέσως μετά τη δημιουργία του μυστικού στρατού στην Τουρκία, στις 5 Σεπτεμβρίου 1955, εκρήγνυται μια βόμβα στο Τουρκικό προξενείο Θεσσαλονίκης. Είναι βόμβα μικρής ισχύος που προκαλεί μόνο ζημιές στον περίβολο, αλλά τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης μιλούν για πρόκληση των Ελλήνων και επικείμενες σφαγές Τουρκοκυπρίων. Την βόμβα είχε τοποθετήσει ο φοιτητής Οκτάι Ενγκίν (φωτό), ο οποίος φυγαδεύτηκε στην Τουρκία και εργάστηκε επίσημα για τις τουρκικές μυστικές υπηρεσίες. Τις επόμενες μέρες, ξεσπά στην Κωνσταντινούπολη και την Σμύρνη πογκρόμ κατά του ελληνικού πληθυσμού.

ενεπλάκησαν σε έναν αέναο κύκλο βίας πιστεύοντας πως υπερασπίζονται την πατρίδα και τα συμφέροντά τους, ενώ στην πραγματικότητα ήταν εγκλωβισμένοι σε έναν εγκληματικό σχεδιασμό που αγνοούσαν. Χιλιάδες πολίτες από τις δύο πλευρές εγκλωβίστηκαν στον βρώμικο πόλεμο αγνοώντας πως ήταν χειραγωγημένοι και εξαπατημένοι. Πολλοί έδωσαν ακόμη και τη ζωή τους. Στις δύο πλευρές του Αιγαίου, οι έλληνες και τούρκοι πράκτορες της Κόκκινης Προβιάς φρόντιζαν να δημιουργούν ακόμη και στους δικούς τους ανθρώπους την εντύπωση πως χρησιμοποιούν την οργάνωση που πρόσφεραν οι Αμερικανοί για τον εθνικό σκοπό. Αναμφίβολα ήταν ένα ψέμα που έκανε πιο εύκολους τους χειρισμούς και λιγότερες τις ερωτήσεις. Οι Αμερικανοί και οι Βρετανοί δεν χρειαζόταν να δώσουν οδηγίες για όσα συνέβαιναν. Ήταν αρκετό να τρέφουν το παρακράτος και να το στελεχώνουν με τους κατάλληλους συνωμότες. Τα υπόλοιπα αποκτούσαν φυσική ροή. Με αρκετό αίμα φυσικά.

δημιουργήθηκε ταυτόχρονα και στην Τουρκία. Εν αντιθέσει με τις άλλες Gladio, στην Ελλάδα και την Τουρκία ο μυστικός στρατός ήταν κρυμμένος μέσα στο στράτευμα. Έτσι, κατά τα πρότυπα της Ελλάδας, όπου δημιουργήθηκε η Διεύθυνση Ειδικών Επιχειρήσεων κρυμμένη μέσα στα ΛΟΚ και το ελληνικό στράτευμα, στην Τουρκία δημιουργήθηκε το 1954 η Διοίκηση Γραφείου Εποπτείας Επιστράτευσης, ως τμήμα του τουρκικού στρατού που έκρυβε τον μυστικό στρατό της CIA. Τη Διοίκηση της Τουρκικής Κόκκινης Προβιάς η οποία είχε απευθείας συνεργασία με την αμερικανική αποστολή JWSMAAT J3, ανέλαβε ο στρατηγός Ντανίς Καράμπελεν, ο οποίος είχε μόλις επιστρέψει από τον πόλεμο της Κορέας. Αργότερα, το Γραφείο Εποπτείας Επιστράτευσης θα ονομαστεί Γραφείο Ειδικών Επιχειρήσεων και θα στρατολογήσει στελέχη των μυστικών υπηρεσιών (ΜΙΤ), φασίστες των Γκρίζων Λύκων, εθνικιστές και αξιωματικούς των τουρκικών ΛΟΚ. Ο βασικός του πυρήνας, όπως και στην Ελλάδα, είναι αξιωματικοί οι οποίοι εκπαιδεύτηκαν στις ΗΠΑ. Στέλεχος της Τουρκικής Προβιάς είναι και ο αξιωματικός Ισμαήλ Τανσού ο οποίος δεκαετίες μετά θα αποκαλύψει

Έως το 1955, το Κυπριακό δεν υπήρχε ως θέμα για την Τουρκία

Η τουρκική Κόκκινη Προβιά

Όταν στην Ευρώπη δημιουργήθηκε το δίκτυο της Stay Behind από τη CIA,

το ρόλο που έπαιξε ο μυστικός στρατός στο Κυπριακό. Έως το 1955, το Κυπριακό δεν υπήρχε ως θέμα για την Τουρκία, αφού στην επίσημη τουρκική εξωτερική πολιτική, η Κύπρος ήταν ένα βρετανικό νησί. Το 1955 όμως εμφανίζονται «φοιτητικά» κινήματα τα οποία συνδέονται με τις τουρκικές μυστικές υπηρεσίες, και υποστηρίζουν πως η Κύπρος είναι τουρκική. Αμέσως μετά τη δημιουργία του μυστικού στρατού στην Τουρκία, στις 5 Σεπτεμβρίου 1955, εκρήγνυται μια βόμβα στο Τουρκικό προξενείο Θεσσαλονίκης. Είναι βόμβα μικρής ισχύος που προκαλεί μόνο ζημιές στον περίβολο, αλλά τα τουρκικά μέσα ενημέρωσης μιλούν για πρόκληση των Ελλήνων και επικείμενες σφαγές Τουρκοκυπρίων. Την βόμβα είχε τοποθετήσει ο φοιτητής Οκτάι Ενγκίν, ο οποίος φυγαδεύτηκε στην Τουρκία και εργάστηκε επίσημα για τις τουρκικές μυστικές υπηρεσίες. Τις επόμενες μέρες, ξεσπά στην Κωνσταντινούπολη και την Σμύρνη πογκρόμ κατά του ελληνικού πληθυσμού. Στην Κύπρο ξεκινά ο ένοπλος αγώνας της ΕΟΚΑ κατά των Βρετανών. Ο αρχηγός της ελληνικής Κόκκινης Προβιάς και της ΚΥΠ, Αλέξανδρος Νάτσινας, στενός συνεργάτης του Κωνσταντίνου Καραμανλή, στέλνει όπλα στην Κύπρο για τον «εθνικό αγώνα της ΕΟΚΑ». Το ελληνικό και τουρκικό κομμάτι του μυστικού στρατού μόλις έχουν δημιουργηθεί,  HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014 • 27

Κόκκινη

Προβιά

Ο Τάσσος Παπαδόπουλος με τον Πολύκαρπο Γιωρκάτζη.

ταυτόχρονα με τα προβλήματα στις ελληνοτουρκικές σχέσεις. Η σχέση των δύο στρατών με το Κυπριακό γίνεται άμεση και εμφανής μερικούς μήνες μετά.

Οι μυστικοί στρατοί κάνουν «εθνικό» αγώνα στην Κύπρο

Τον Μάιο του 1958, ιδρύθηκε από το Γραφείο Ειδικών Επιχειρήσεων, από το μυστικό στρατό της CIA στην Τουρκία δηλαδή, η οργάνωση ΤΜΤ. Ο ίδιος ο Ντανίς Καράμπελεν ανέλαβε την οργάνωση και την στελέχωσή της. Η ΤΜΤ που δύο μήνες αργότερα επεκτάθηκε στην Κύπρο, είχε ως σκοπό της τον εθνικό και αντικομουνιστικό αγώνα στην Κύπρο. Στελέχη της ήταν τα στελέχη του Γραφείου Ειδικών Επιχειρήσεων τα οποία είχαν εκπαιδευτεί σε ανορθόδοξο και μυστικό πόλεμο στις ΗΠΑ. Επικεφαλής της ΤΜΤ Κύπρου, του παραστρατιωτικού αυτού οργανισμού, τέθηκε ο αντισυνταγματάρχης Ριτζά Βουρουσκάν. Ο Βουρουσκάν, αφού οργάνωσε μια ομάδα από 14 εφέδρους και 11 εν ενεργεία αξιωματικούς του τουρκικού στρατού, τον Ιούλιο του 1958 έφτασε στην Κύπρο, εμφανιζόμενος ως επιθεωρητής της Τράπεζας Εργασίας. Ο Βουρουσκάν χρησιμοποίησε διαβατήριο με το ψευδώνυμο Αλί Τζονάν και ο συνεργάτης του αξιωματικός Μεχμέτ Οζντέν με το ψευδώνυμο Μεχμέτ Μπεγιαζίτ. Πριν ξεκινήσει η μετάβαση της

28 • HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014

Ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης, συνεργάτης του Μακάριου και μια από τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες του Κυπριακού.

Ως σήμερα ο όρος «αμφιλεγόμενος» προσπαθούσε να ισορροπήσει τη φήμη που είχε ο Γιωρκάτζης ως μαχητής της ΕΟΚΑ στον αντιαποικιακό αγώνα με όσα τελικώς έκανε κατά της Κύπρου. Οι πράξεις του αυτές έχουν σήμερα ως εξήγηση τη συμμετοχή του στον μυστικό στρατό της CIA και τον ρόλο που έπαιξε μέσα από αυτόν ομάδας Βουρουσκάν στην Κύπρο, ο Ραούφ Ντενκτάς, τότε εισαγγελέας της Κύπρου και μετέπειτα αρχηγός του ψευδοκράτους και ο Φαζίλ Κουτσιούκ, αρχηγός ενός μικρού κόμματος των Τουρκοκυπρίων, συναντήθηκε στο ξενοδοχείο Modern Pallas στην Άγκυρα, με τους αρχηγούς του μυστικού στρατού Ντανίς Καράμπελεν και Ισμαήλ Τανσού.

Οι δύο Τουρκοκύπριοι ενημερώθηκαν για την ανάγκη ένοπλης σύγκρουσης και μυήθηκαν στον μυστικό στρατό. Η ομάδα των τούρκων αξιωματικών ξεκίνησε να εκπαιδεύει Τουρκοκύπριους. Τον Σεπτέμβριο του 1959 στην περιοχή του Ανεμουρίου στην Κύπρο, είχε δημιουργηθεί στρατόπεδο εκπαίδευσης των μελών της ΤΜΤ από τον ταγματάρχη Σαντί Ντεμιρμπιλέκ. Κάθε μήνα, ο Ριζά Βουρουσκάν, έστελνε στην Άγκυρα 20-25 Τουρκοκύπριους οι οποίοι περνούσαν μια βασική εκπαίδευση ενός μήνα και στη συνέχεια επέστρεφαν στην Κύπρο. Η ΤΜΤ οργάνωσε στρατό 7.000 ανδρών και προμηθευόταν ακόμη και βαρύ οπλισμό μέσω αποστολών από την Τουρκία. Το 1958, το πλοιάριο ΕΛΜΕΣ, αφού είχε πραγματοποιήσει 10-15 αποστολές με όπλα στην Κύπρο, βυθίστηκε μεταφέροντας βόμβες και οπλισμό. Το πλοιάριο βύθισε το ίδιο το πλήρωμα για να μην πέσει στα χέρια της αγγλικής περιπολίας που πλησίαζε για έλεγχο. Την εντολή βύθισης έδωσε ο Ισμαήλ Τανσού όταν ενημερώθηκε πως δεν υπάρχει τρόπος διαφυγής. Οι Τούρκοι παρακρατικοί συνελήφθησαν από τις αγγλοκυπριακές αρχές αλλά εκδόθηκαν στην Τουρκία. Όπως αποκάλυψε ο Ισμαήλ Τανσού, ο υπουργός Εξωτερικών της Τουρκίας Φατίν Ροσυτού Ζουρλού, μέλος του μυστικού δικτύου της Τουρκίας, ζήτησε από τους Άγγλους να αποδώσουν στους

Στις 28 Αυγούστου του 1955, τρία μέλη του Εκτελεστικού του Γιωρκάτζη, μεταξύ των οποίων ο εθνικός ήρωας της Κύπρου Μιχαλάκης Καραολής (φωτό), εκτέλεσαν τον αστυνομικό Ηρόδοτο Πουλλή ως συνεργάτη των Άγγλων. Ο Καραολής συνελήφθη και αποδόθηκαν κατηγορίες εναντίον και του Πολύκαρπου Γιωρκάτζη. Ο δικηγόρος του στέμματος όμως, ο εισαγγελέας δηλαδή Ραούφ Ντενκτάς, απέσυρε τις κατηγορίες κατά του Γιωρκάτζη. Ο Καραολής απαγχονίστηκε αλλά ο Γιωρκάτζης δεν δικάστηκε καν.

συλληφθέντες μια απλή κατηγορία και να τους εκδώσουν. Με τις ίδιες ακριβώς μεθόδους, στο όνομα ενός αντίστοιχου πατριωτισμού, ο ελληνικός μυστικός στρατός της Κόκκινης Προβιάς, παρότι υποχείριο ξένων μυστικών υπηρεσιών, μεθόδευε τη δημιουργία του άλλου πόλου της κρίσης και της προβοκάτσιας. Τον Μάρτιο του 1959, ο Αλέξανδρος Νάτσινας, αρχηγός της ελληνικής ΚΥΠ και της Κόκκινης Προβιάς πριν αυτή περάσει σε «στρατιωτική» δικαιοδοσία και κάλυψη, προσέγγισε τον Αντώνη Γεωργιάδη, πρώην υπασπιστή του Γεωργίου Γρίβα και υπουργό Συγκοινωνιών και του πρότεινε να αναλάβει τη διοίκηση ενός μυστικού στρατού στην Κύπρο που έπρεπε να δημιουργηθεί με σκοπό τον έλεγχο της ανερχόμενης Αριστεράς. Το 1966, ο Γεωργιάδης εξομολογήθηκε αυτή την προσέγγιση στον αμερικανό πρέσβη στην Κύπρο Τέιλορ Μπέλτσερ, ο οποίος ενημέρωσε το Στέητ Ντηπάρτμεντ. Ο Γεωργιάδης αρνήθηκε να συμμετάσχει στο εγχείρημα και τον μυστικό στρατό ανέλαβε ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης, συνεργάτης του Μακάριου και μια από τις πιο αμφιλεγόμενες προσωπικότητες του Κυπριακού. Ως σήμερα ο όρος «αμφιλεγόμενος» προσπαθούσε να ισορροπήσει τη φήμη που είχε ο Γιωρκάτζης ως μαχητής της ΕΟΚΑ στον αντιαποικιακό αγώνα με όσα τελικώς έκανε κατά της Κύπρου. Οι πράξεις του

αυτές έχουν σήμερα ως εξήγηση τη συμμετοχή του στον μυστικό στρατό της CIA και τον ρόλο που έπαιξε μέσα από αυτόν.

Ο περίεργος ρόλος του Πολύκαρπου Γιωρκάτζη

Ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης υπήρξε από τα στελέχη της ΕΟΚΑ και του απελευθερωτικού αγώνα της Κύπρου ενάντια στους Βρετανούς. Απέκτησε το ψευδώνυμο Χουντίνι, καταφέρνοντας να αποδράσει τρεις φορές από τα χέρια των Βρετανών. Αυτές του οι θεωρητικά αδύνατες αποδράσεις δημιούργησαν θρύλο γύρω από το όνομά του. Βλέποντας κάποιος εκ των υστέρων τη δράση του Γιωρκάτζη την περίοδο εκείνη (19541959), διαπιστώνει πως ελάχιστα υπάρχουν για τον ηρωισμό του στα πεδία των ένοπλων μαχών. Έτσι, η σκιαγράφηση του ηρωικού προφίλ του Γιωρκάτζη στηρίζεται αποκλειστικά σε αυτές τις

υπεράνθρωπες αποδράσεις από τα χέρια των Άγγλων. Τα μετέπειτα ιστορικά γεγονότα και η αποκάλυψη πως ο Γιωρκάτζης δούλευε για ένα δίκτυο που λειτουργούσε με αποφάσεις των μυστικών υπηρεσιών ΗΠΑ και Βρετανίας, μπορεί να οδηγήσει κάποιον στην υπόθεση πως επρόκειτο για περίεργες και όχι απαραίτητα ηρωικές αποδράσεις που φιλοτεχνούσαν το πορτραίτο ενός ήρωα που στη συνέχεια θα καθόριζε το Κυπριακό. Οι συνθήκες κάτω από τις οποίες απέδρασε ο Γιωρκάτζης αλλά και η δράση του τα κρίσιμα χρόνια των κρίσεων και η δολοφονία του, ελάχιστα έχουν ερευνηθεί στην Κύπρο. Τις αποδράσεις πάντως του Γιωρκάτζη ακολουθούσαν πάντα πληροφορίες για βασανισμό του από τους Άγγλους. Ο Γιωρκάτζης παραμένει για την Κύπρο και την ιστορία της ένα ταμπού, που ενδεχομένως να ευνοεί τους εθνικούς μύθους και τον ιστορικό διπολισμό μεταξύ  HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014 • 29

Κόκκινη

Προβιά

Σήμερα αποκαλύπτεται πως ο Ντενκτάς ήταν το έτερον ήμισυ του Γιωρκάτζη στο παραστρατιωτικό δίκτυο που οδήγησε την Κύπρο σε ένταση και τελικώς τον διαμελισμό.

Ελληνοκύπριων και Τουρκοκύπριων. Ο Γιωρκάτζης δημιούργησε το Εκτελεστικό της ΕΟΚΑ που αναλάμβανε τις δολοφονίες συνεργατών των Άγγλων. Το Εκτελεστικό του Γιωρκάτζη επέλεξε να προχωρήσει σε εκτελέσεις Τουρκοκυπρίων που υπηρετούσαν στην Αστυνομία της Κύπρου, η οποία ανήκε στην Βρετανική Διοίκηση. Η εκτέλεση Τουρκοκυπρίων έδωσε τη δυνατότητα στους Τούρκους να μιλούν για απειλή του τουρκοκυπριακού στοιχείου στο νησί και να δομήσουν την επικοινωνιακή τακτική που οδήγησε ξαφνικά στο πογκρόμ εναντίον των Ελλήνων στην Κωνσταντινούπολη. Στις 28 Αυγούστου του 1955, τρία μέλη του Εκτελεστικού του Γιωρκάτζη, μεταξύ των οποίων ο εθνικός ήρωας της Κύπρου Μιχαλάκης Καραολής, εκτέλεσαν τον αστυνομικό Ηρόδοτο Πουλλή ως συνεργάτη των Άγγλων. Ο Καραολής συνελήφθη και αποδόθηκαν κατηγορίες εναντίον και του Πολύκαρπου Γιωρκάτζη. Ο δικηγόρος του στέμματος όμως, ο εισαγγελέας δηλαδή Ραούφ Ντενκτάς, απέσυρε τις κατηγορίες κατά του Γιωρκάτζη. Ο Καραολής απαγχονίστηκε αλλά ο Γιωρκάτζης δεν δικάστηκε καν. Σήμερα αποκαλύπτεται πως ο Ντενκτάς ήταν το έτερον ήμισυ του Γιωρκάτζη στο παραστρατιωτικό δίκτυο που οδήγησε την Κύπρο σε ένταση και τελικώς τον διαμελισμό. Από το 1955 έως και το 1959 το ελληνικό

30 • HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014

κράτος μέσω ΚΥΠ και Αλέξανδρου Νάτσινα, ο οποίος ήταν και αρχηγός της Κόκκινης Προβιάς, προμήθευε με όπλα την ΕΟΚΑ. Τα όπλα αυτά σε πολλές των περιπτώσεων μέσα από τη δράση της ομάδας Γιωρκάτζη, εμφανίζονταν να χρησιμοποιούνται για δολοφονίες Τούρκων. Η Τουρκική πλευρά χρησιμοποιούσε αυτό το επιχείρημα για να εξοπλίσει με τη σειρά της τους Τουρκοκύπριους και να δημιουργηθεί η ένταση που διατηρούσε την Κύπρο διχοτομημένη.

Η Ελληνοκυπριακή Κόκκινη Προβιά

Η δράση του Πολύκαρπου Γιωρκάτζη, στα μάτια των Ελληνοκυπρίων φάνταζε ως η δράση ενός σκληρού αγωνιστή. Μετά την δημιουργία της Κυπριακής Δημοκρατίας, ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης γίνεται υπουργός της κυβέρνησης Μακαρίου. Η δημιουργία του Κυπριακού κράτους μετά την υπογραφή της συνθήκης της Ζυρίχης και του Λονδίνου, που την έθετε υπό την κηδεμονία της Ελλάδας, της Βρετανίας και της Τουρκίας, ήταν αναμφίβολα μια νίκη της Τουρκίας η οποία ενώ δεν είχε καμία αξίωση για την Κύπρο, μπήκε στο παιχνίδι μετά τα γεγονότα εκείνα που δημιούργησαν την εντύπωση πως κινδυνεύει ο τουρκοκυπριακός πληθυσμός στο νησί. Οι Τουρκοκύπριοι ανέλαβαν δυσανάλογα αξιώματα στη νεοσύστατη Δημοκρατία

Ο άνθρωπος που βοήθησε τους Τούρκους να βάλουν σε εφαρμογή το σχέδιο της ΤΜΤ για δημιουργία τουρκικών θυλάκων ήταν ο μετέπειτα πραξικοπηματίας της Κύπρου, Νίκος Σαμψών (φωτό). Ο Σαμψών με τα ένοπλα τμήματά του χτύπησε τους τουρκοκυπριακούς πληθυσμούς της Ομορφίτας αναγκάζοντάς τους να κινηθούν προς τους θύλακες. Σύμφωνα με τον Ουάσινγκτον Ποστ, ο Σαμψών ήταν μισθοδοτούμενος από τη CIA.

που ήταν έτσι κι αλλιώς ναρκοθετημένη από τις διεθνείς πρωτοβουλίες και τα γεωπολιτικά συμφέροντα. Δίπλα στο επίσημο Κυπριακό κράτος, λειτουργούσε ένα παρακράτος εν γνώση και με τις ευλογίες του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Το 1961 ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης δημιουργεί την ένοπλη οργάνωση με την επωνυμία “Οργάνωσις” κα ι ε κ π ο νε ί τ ο σ χέ δ ι ο “Ακρίτας”. Σκοπός του σχεδίου ήταν να καταδειχθεί πως η συμβίωση Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, όπως επιβλήθηκε από τις συνθήκες Ζυρίχης και Λονδίνου, δεν ήταν εφικτή. Η “Οργάνωση” εκπαιδεύει Ελληνοκυπρίους με τη συμβολή Ελλήνων αξιωματικών όπως ακριβώς η τουρκική ΤΜΤ. Υπαρχηγοί της Οργάνωσης του Γιωρκάτζη είναι οι μετέπειτα Πρόεδροι της Κυπριακής Δημοκρατίας, Γλαύκος Κληρίδης και Τάσσος Παπαδόπουλος. Δύο ακόμη ένοπλες ομάδες δημιουργούνται με τη συναίνεση του Μακαρίου, η ένοπλη ομάδα του μετέπειτα δικτατορικού Προέδρου της Κύπρου, Νίκου Σαμψών, και αυτή του γιατρού Βάσου Λυσσαρίδη. Η Οργάνωση του Γιωρκάτζη, όπως παραδέχθηκε σε συνέντευξή του σε εμένα ο Σπύρος Παπαγεωργίου, στέλεχός της, «είχε σαφή αντικομουνιστικό προσανατολισμό. Και αυτός ο αντικομουνισμός διαχέεται και σε εμφανείς πολιτικές ενέργειες αλλά και στην οργάνωση κυρίως, η οποία ήταν οργάνωση αντιμετώπισης τουρκικού κινδύνου θεωρητικά. Πολλοί πατριώτες πήραν μέρος σε αυτή την Οργάνωση, αγνοώντας ποιες ήταν οι σκοπιμότητες της ηγεσίας». Ο ίδιος ο Παπαγεωργίου στο έργο του «Τα κρίσιμα ντοκουμέντα του Κυπριακού 1959-1967», καταγράφει πώς σε μια άσκηση της Οργάνωσης με την παρουσία ελλήνων αξιωματικών της ΕΛΔΥΚ το 1962, έλληνας αξιωματικός, αφού έδωσε συγχαρητήρια στους μετέχοντες, τους διαβεβαίωσε πως δεν θα χρειαστεί να ρίξουν τουφεκιά κατά των Τούρκων αφού οι πραγματικοί εχθροί είναι οι κομουνιστές. Όταν μετά τα γεγονότα του 1963 οι Τουρκοκύπριοι εγκατέλειψαν τα

κυβερνητικά γραφεία καταφεύγοντας στους θύλακες που είχαν δημιουργήσει, στο γραφείο του Ραούφ Ντενκτάς βρέθηκε τουρκικό σχέδιο πανομοιότυπο με το «σχέδιο Ακρίτας» της Οργάνωσης. Την Ορ γάνω σ η τ ο υ Γιωρκάτζη εξόπλιζε η ΚΥΠ μέσω του συνδέσμου της με τη CIA, Γεωργίου Παπαδόπουλου. Πρόκειται για τον μετέπειτα δικτάτορα ο οποίος μεταβαίνει στην Κύπρο το 1960 για να οργανώσει την Κυπριακή ΚΥΠ. Μια σειρά από στελέχη της ελληνικής Κόκκινης Προβιάς, θα πάρουν μέρος από το 1960 έως το 1967 ενεργά μέρος σε όλες τις ενέργειες προκλήσεων που φέρνουν σε αδιέξοδο το Κυπριακό.

Τον Γιωρκάτζη εξόπλιζε η ΚΥΠ μέσω του συνδέσμου της με τη CIA, Γ. Παπαδόπουλου

Οι προβοκάτσιες και οι συμπτώσεις

Στις 25 Μαρτίου 1962 δύο εκρήξεις σημειώθηκαν στα μουσουλμανικά τεμένη Ομεριέ και Μπαϊρακτάρ στη Λευκωσία. Ο Γιωρκάτζης μίλησε για τουρκική προβοκάτσια ενώ ο Ντενκτάς για ελληνική πρόκληση. Δύο τουρκοκύπριοι δημοσιογράφοι, ο Αϊχάν Χικμέτ και ο Μουζαφέρ Γκιουρκάν, ανακοίνωσαν πως θα αποκαλύψουν τους βομβιστές. Στις 27 Μαρτίου οι δύο δημοσιογράφοι βρέθηκαν δολοφονημένοι. Η δολοφονία των δημοσιογράφων έγινε επίσης αντικείμενο αντιπαράθεσης των δύο κοινοτήτων. Στις 21 Μαΐου 1962 ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης εμφανίστηκε στην επιτροπή που συστάθηκε για την έρευνα των βομβιστικών στα δύο τεμένη και κατέθεσε μαγνητοταινίες στις οποίες ο δολοφονημένος δημοσιογράφος Γκιουρκάν του αποκαλύπτει πως δράστες της επίθεσης ήταν μέλη της ΤΜΤ. Ανεξάρτητα από το ποιοι ήταν οι δράστες των βομβιστικών και των δολοφονιών, το γεγονός είναι πως στα μέσα του 1963 υπάρχει όξυνση μεταξύ των δύο κοινοτήτων. Στο τεύχος 58 του HOT DOC έχουμε αποκαλύψει πως μια από τις βομβιστικές επιθέσεις της εποχής που δημιούργησε την κρίση, αυτή στον τουρκοκυπριακό σταθμό Μπαϊρακτάρ στη Λευκωσία μπήκε με εντολή του αρχηγού της Κόκκινης Προβιάς και μετέπειτα 

Δίπλα στο επίσημο Κυπριακό κράτος, λειτουργούσε ένα παρακράτος εν γνώση και με τις ευλογίες του Αρχιεπισκόπου Μακαρίου. Το 1961 ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης δημιουργεί την ένοπλη οργάνωση με την επωνυμία “Οργάνωσις” και εκπονεί το σχέδιο “Ακρίτας”. Σκοπός του σχεδίου ήταν να καταδειχθεί πως η συμβίωση Ελληνοκυπρίων και Τουρκοκυπρίων, όπως επιβλήθηκε από τις συνθήκες Ζυρίχης και Λονδίνου, δεν ήταν εφικτή.

Η “Οργάνωση” εκπαιδεύει Ελληνοκυπρίους με τη συμβολή Ελλήνων αξιωματικών όπως ακριβώς η τουρκική ΤΜΤ. Υπαρχηγοί της Οργάνωσης του Γιωρκάτζη είναι οι μετέπειτα Πρόεδροι της Κυπριακής Δημοκρατίας, Γλαύκος Κληρίδης και Τάσσος Παπαδόπουλος HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014 • 31

Κόκκινη

Προβιά

υπουργού του ΠΑΣΟΚ, Αντώνη Δροσογιάννη. Στις 30 Νοεμβρίου 1963, ο Μακάριος υποβάλει πρόταση για τροποποίηση 13 σημείων του Συντάγματος της Κυπριακής Δημοκρατίας με στόχο να αρθούν, όπως υποστήριξε, οι δυσλειτουργίες της Δημοκρατίας εξαιτίας του θεσμικού ρόλου που είχε η τουρκοκυπριακή μειονότητα. Ο Μακάριος υποστήριξε πως οι αλλαγές είχαν εγκριθεί από τους Βρετανούς. Ξεσπά πολιτική κρίση, που σε λίγες μέρες γίνεται πολεμική. Στις 3 Δεκεμβρίου 1963, στην Πύλη Πάφου της Λευκωσίας, ανατινάζεται το άγαλμα του αγωνιστή της ΕΟΚΑ Μάρκου Δράκου. Υπάρχουν σοβαρές υπόνοιες πως η ανατίναξη του αγάλματος έγινε με εντολή Γιωρκάτζη για να προχωρήσει το σχέδιο «Ακρίτας» και βέβαια τα σχέδια του μυστικού στρατού, αλλά δεν υπάρχουν αποδείξεις. Η προβοκάτσια είχε το ζητούμενο αποτέλεσμα. Δημιουργήθηκαν αναταραχές και τεταμένο κλίμα. Στις 21 Δεκεμβρίου 1963, μια ένοπλη περίπολος του Γιωρκάτζη σκοτώνει μια τουρκοκύπρια πόρνη και τον προαγωγό της. Μέλη της ΤΜΤ ανταποδίδουν τους πυροβολισμούς και στη Λευκωσία ξεκινούν μάχες. Στις 30 Δεκεμβρίου, οι Βρετανοί επεμβαίνουν ως ειρηνευτές και υπογράφεται ειρήνευση με παράλληλη χάραξη της Πράσινης Γραμμής της Λευκωσίας, της διαχωριστικής γραμμής δηλαδή που 10 χρόνια αργότερα θα χαραχτεί από τις δυνάμεις των εισβολέων ως γραμμή διαχωρισμού. Στα γεγονότα του 1963 έχουν επίσης σημασία 3 ακόμη γεγονότα. Ο άνθρωπος που βοήθησε τους Τούρκους να βάλουν σε εφαρμογή το σχέδιο της ΤΜΤ για δημιουργία τουρκικών θυλάκων ήταν ο μετέπειτα πραξικοπηματίας της Κύπρου, Νίκος Σαμψών. Ο Σαμψών με τα ένοπλα τμήματά του χτύπησε τους τουρκοκυπριακούς πληθυσμούς της Ομορφίτας αναγκάζοντάς τους να κινηθούν προς τους θύλακες. Σύμφωνα με τον Ουάσινγκτον Ποστ, ο Σαμψών ήταν μισθοδοτούμενος από τη CIA. Το δεύτερο στοιχείο είναι πως ενεργό

32 • HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014

Η προβοκάτσια είχε το ζητούμενο αποτέλεσμα. Στις 21 Δεκεμβρίου 1963, μια ένοπλη περίπολος του Γιωρκάτζη σκοτώνει μια τουρκοκύπρια πόρνη και τον προαγωγό της. Μέλη της ΤΜΤ ανταποδίδουν τους πυροβολισμούς και στη Λευκωσία ξεκινούν μάχες

ρόλο στη δημιουργία του «Ακρίτα» έπαιξε ο μετέπειτα Απριλιανός Δημήτρης Ιωαννίδης, ο οποίος πριν ξεκινήσουν τα επεισόδια του 1963, ως αξιωματικός πληροφοριών, διέδιδε πως θα υπάρξουν εξελίξεις Αυτό αναφέρει ο αξιωματικός Ιωάννης Μπήτος, ο οποίος υπηρέτησε την κρίσιμη περίοδο στην Κύπρο, στο βιβλίο του «Από την πράσινη γραμμή στους δύο Αττίλες». Ο Ιωαννίδης, όπως αποκαλύπτει το ΗOT DOC, προχώρησε στο δικό του πραξικόπημα στην Ελλάδα με οδηγίες της Προβιάς. Το τρίτο στοιχείο αφορά τον Γιωρκάτζη και προκύπτει επίσης από το βιβλίο του Ιωάννη Μπήτου. Ο Γιωρκάτζης κατά την εξέλιξη των γεγονότων διέδιδε πως η Τουρκική Δύναμη Κύπρου (ΤΟΥΡΔΥΚ) η οποία στάθμευε στο νησί μετά τη συνθήκη Ζυρίχης-Λονδίνου, είχε βγει από το στρατόπεδο και άρα σκόπευε να επιτεθεί. Όπως κατηγορηματικά γράφει ο Μπήτος, η ΤΟΥΡΔΥΚ αναγκάστηκε να μετακινηθεί

Τον Μάιο του 1958, ιδρύθηκε από το Γραφείο Ειδικών Επιχειρήσεων, από το μυστικό στρατό της CIA στην Τουρκία δηλαδή, η οργάνωση ΤΜΤ. Ο ίδιος ο Ντανίς Καράμπελεν (φωτό) ανέλαβε την οργάνωση και την στελέχωσή της. Η ΤΜΤ που δύο μήνες αργότερα επεκτάθηκε στην Κύπρο, είχε ως σκοπό της τον εθνικό και αντικομουνιστικό αγώνα στην Κύπρο. Οι προβοκάτσιες και από τις δύο πλευρές, της ελληνικής και της τουρκικής Κόκκινης Προβιάς, ήταν συνεχείς.

για λόγους ασφάλειας, επειδή οι δυνάμεις του Γιωρκάτζη είχαν κόψει το νερό, το ρεύμα και τις επικοινωνίες.

Οι Τούρκοι μετά τις προβοκάτσιες βομβαρδίζουν

Το καλοκαίρι του 1964 οι Τούρκοι αποβιβάζουν κρυφά στην Κύπρο μέσω των δημιουργημένων θυλάκων όπλα και στρατό. Το ίδιο κάνει και η Ελλάδα. Στέλνει στρατιωτικές δυνάμεις στην Κύπρο με πλοία του Ποταμιάνου. Τον Ιούλιο του 1964 οι Τουρκοκύπριοι τοποθετούν στρατιωτικές δυνάμεις στο Λωρόβουνο της Τηλλυρίας. Οι Ελληνοκύπριοι αποφασίζουν να προχωρήσουν σε απελευθέρωση των περιοχών από τις στρατιωτικές δυνάμεις. Την ευθύνη των ελληνικών δυνάμεων στο νησί έχει ο άλλοτε αρχηγός της ΕΟΚΑ Γεώργιος Γρίβας. Η αντιμετώπιση της τουρκοκυπριακής παρανομίας δεν γίνεται με αστυνομικές

δυνάμεις αλ λά με στρατιωτικές. Ελληνοκυπριακά και ελληνικά στρατιωτικά τμήματα φτάνουν στην περιοχή και ξεκινάει γενικευμένη επίθεση στην περιοχή Μανσούρας και Κόκκινων με άμεσο στόχο την κατάληψη του Λωρόβουνου. Οι εκτεταμένες στρατιωτικές επιχειρήσεις δημιουργούν την απάντηση της Τουρκίας η οποία βομβαρδίζει με ναπάλμ την Κύπρο. Ο αξιωματικός, σύμφωνα με τη μαρτυρία του Ιωάννη Μπήτου, που φέρει την ευθύνη της γενικευμένης επίθεσης που οδήγησε σε πολεμική κρίση ήταν ο μετέπειτα Απριλιανός πραξικοπηματίας Νικόλαος Ντερτιλής. Στην Κύπρο την ίδια περίοδο, πρωταγωνιστές των επεισοδίων ήταν πολλά ακόμη στελέχη της Κόκκινης Προβιάς τα οποία λειτουργούσαν σε θέσεις μέσα στον Ελληνικό Στρατό και κυρίως στα ΛΟΚ που πρωτοστάτησαν σε όλα τα επεισόδια του Κυπριακού ζητήματος έως και το πραξικόπημα εναντίον του Μακαρίου.

Στις 17 Νοεμβρίου του 1967, στην περιοχή Κοφίνου, γίνεται η επανάληψη των γεγονότων της Μανσούρας. Ισχυρές στρατιωτικές δυνάμεις της Κυπριακής Εθνοφρουράς, κάνουν επίθεση εναντίον παραστρατιωτικών δυνάμεων στην Κοφίνου με εντολή του Γρίβα. Τα γεγονότα που ακολουθούν, οδηγούν στην απομάκρυνση της Ελληνικής Μεραρχίας που στάθμευε στην Κύπρο. Η χούντα είναι ήδη στην εξουσία στην Ελλάδα και ο Γιωρκάτζης διατηρεί άριστες σχέσεις μαζί της όπως και με τον Γεώργιο Παπαδόπουλο. Λίγα χρόνια αργότερα η χούντα και οι άνθρωποί της θα γράψουν και τον επίλογο στο Κυπριακό, προχωρώντας σε πραξικόπημα στην Κύπρο με την κύρια ομάδα της Κόκκινης Προβιάς, τα ΛΟΚ και τον Σαμψών. Δίνουν έτσι το νομικό έρεισμα στην Τουρκία να επέμβει και να διχοτομήσει το νησί. Λίγο πριν, η Κόκκινη Προβιά επιχειρεί να σκοτώσει τον Μακάριο.

HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014 • 33

Κόκκινη

Προβιά

Επιχείρηση δολοφονίας

Μακαρίου Στις 8 Μαρτίου 1970, το ελικόπτερο στο οποίο επέβαινε ο Πρόεδρος της Κύπρου, Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, δέχθηκε επίθεση από διασταυρούμενα πυρά μόλις απογειώθηκε από την περίβολο της Αρχιεπισκοπής. Ο χειριστής του ελικοπτέρου και ταγματάρχης του Ελληνικού Στρατού Ζαχαρίας Παπαδογιάννης, παρότι σοβαρά τραυματισμένος, κατάφερε να κάνει αναγκαστική προσγείωση. Ο Μακάριος σώθηκε από τις σφαίρες και την πτώση και τις επόμενες ημέρες 10 άτομα συνελήφθησαν για την απόπειρα. Η επίσημη εκδοχή για την απόπειρα, ήταν πως ομάδα αντιμακαριακών, με κάποια εμπλοκή του Πολύκαρπου Γιωρκάτζη, ο οποίος ήταν δυσαρεστημένος από την αποπομπή του από τον Μακάριο, σχεδίασαν και εκτέλεσαν την επιχείρηση. Η ιστορική αλήθεια είναι διαφορετική. Ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης, ως μέλος του δικτύου του μυστικού στρατού της Κόκκινης Προβιάς, πήρε μέρος στην προσπάθεια δολοφονίας του Μακαρίου με απώτερο στόχο το πραξικόπημα στην Κύπρο και την διχοτόμηση του νησιού που θα οδηγούσε σε μια «σταθερή νατοϊκή πορεία» της Κύπρου. Την θέση αυτή είχε εκφράσει άλλωστε από το 1964, πίσω από τις πλάτες του Μακάριου.

Ο

Αρχιεπίσκοπος Μακάριος, πριν αναλάβει την διακυβέρνηση της Κύπρου, υπήρξε ο ιεράρχης ο οποίος υπερασπίστηκε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα. Ήταν ένας ιεράρχης με συντηρητικές θέσεις, βαθιά αντικομουνιστής και αντι-αριστερός. Η σύνδεσή του όμως με τη μοίρα της Κύπρου, ο χαρακτήρας

34 • HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014

του, που σύμφωνα με τους Αμερικανούς τον έκανε να συμπεριφέρεται ως ηγέτης υπερδύναμης και όχι της μικρής Κύπρου, αλλά και η γνώση πως το Κυπριακό θέμα είναι γεωστρατηγικό πρόβλημα, τον έκαναν ένα εθνικό ηγέτη που αναζήτησε συμμαχίες έξω από την υπάρχουσα κηδεμονία της Μεγάλης Βρετανίας και των ΗΠΑ. Από την ίδρυση του

Οι Αμερικανοί θεωρούσαν πως είναι πιθανό ο Μακάριος, στην προσπάθειά του να εξασφαλίσει συμμαχίες, να επαναλάβει το πείραμα της Κούβας. Σε τηλεγράφημα του Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζώρτζ Μπόλ προς τον πρέσβη του στην Αθήνα στις 22 Αυγούστου 1964, δίνει οδηγίες να κληθεί ο Γεώργιος Γρίβας-Διγενής στην Αθήνα από την Κύπρο όπου είχε τον συντονισμό των στρατιωτικών δυνάμεων και να πειστεί για το σχέδιο ώστε να μην υπάρξει «κομμουνιστικοποίηση της Κύπρου».

κυπριακού κράτους, οι ΗΠΑ προτιμούσαν μια διχοτομημένη Κύπρο σταθερά αντικομουνιστική και μοιρασμένη σε Ελλάδα και Τουρκία, παρά μια ανεξάρτητη Κύπρο που ερωτοτροπούσε με τους Σοβιετικούς. Στους διαδρόμους του Στέητ Ντιπάρτμεντ, αποκαλούσαν τον δεξιό Μακάριο αρκετές φορές ως τον «Κάστρο της Μεσογείου». Οι Αμερικανοί θεωρούσαν πως είναι πιθανό ο Μακάριος, στην προσπάθειά του να εξασφαλίσει συμμαχίες, να επαναλάβει το πείραμα της Κούβας. Από το 1964, όταν οι ΗΠΑ προωθούν το σχέδιο Άτσεσον για την Κύπρο που προέβλεπε την ένωση της Κύπρου με την Ελλάδα αλλά την παράδοση εκτάσεων σε Βρετανούς και Τούρκους, καθώς και την παραχώρηση του Καστελόριζου στην Τουρκία, οι προθέσεις τους είναι ξεκάθαρες. Σε τηλεγράφημα του Υπουργού Εξωτερικών των ΗΠΑ Τζώρτζ Μπόλ προς τον πρέσβη του στην Αθήνα στις 22 Αυγούστου 1964, δίνει οδηγίες να κληθεί ο Γεώργιος ΓρίβαςΔιγενής στην Αθήνα από την Κύπρο όπου

Από το 1964 οι ΗΠΑ προωθούν το σχέδιο Άτσεσον για την Κύπρο

είχε τον συντονισμό των στρατιωτικών δυνάμεων και να πειστεί για το σχέδιο. Γράφει ο Μπολ: «Αυτό που πρέπει να γίνει κατανοητό στον στρατηγό Γρίβα είναι ότι η αμερικανική πρόταση προσφέρει μια ευκαιρία και σε αυτόν, να εκπληρώσει τον ρόλο του και να επανακτήσει την Κύπρο για τον Ελληνισμό, σώζοντάς την παράλληλα από τον Κομουνισμό, προς τον οποίο την σπρώχνει ο Μακάριος. Επίσης, θα εξασφαλίσει για τον λαό της Κύπρου την ευκαιρία να κάνουν το νησί τους να ανθίσει σαν λουλούδι». Στις 26 Αυγούστου, η Πρεσβεία των ΗΠΑ στην Αθήνα στέλνει μήνυμα στο Στέητ Ντιπάρτμεντ, το οποίο αναφέρεται σε συνομιλία με τον έλληνα υπουργό Εξωτερικών Κωστόπουλο. Όπως αναφέρει η Πρεσβεία, ο Κωστόπουλος, σε επίπεδο άκρως απόρρητης ενημέρωσης, υποστήριξε πως ο υπουργός του Μακάριου Γιωρκάτζης, ήταν έτοιμος να προχωρήσει σε σενάριο διχοτομικής Ένωσις με την Ελλάδα παρά το γεγονός ότι ήταν ο πιο πιστός συνεργάτης του Μακάριου. Γράφει στο τηλεγράφημα: «Ο Κωστόπουλος εκμυστηρεύτηκε,  HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014 • 35

Κόκκινη

Προβιά

Τον Μάρτιο του 1970, η ομάδα του Αδάμου Χαρίτωνος (φωτό αριστερά) δέχθηκε εντολές να δολοφονήσει τον Μακάριο κατά την πτήση του από τη Λευκωσία προς τη Μονή Μαχαιρά όπου θα πήγαινε για να μιλήσει σε εκδήλωση για πεσόντες της ΕΟΚΑ. Ο Χαρίτωνος περιέγραψε πολλά χρόνια αργότερα στον Κώστα Βαξεβάνη τις λεπτομέρειες της επιχείρησης. Στη μεσαία φωτό οδηγείται στην φυλακή. Ο σχεδιασμός της επιχείρησης κατά του Μακαρίου είχε σχεδιαστεί από τον επικεφαλής των ελληνικών Δυνάμεων Καταδρομών στην Κύπρο, αντισυνταγματάρχη Δημήτρη Παπαποστόλου (φωτό δεξιά), ο οποίος υπήρξε πρωτεργάτης της χούντας και μέλος του δικτύου της Κόκκινης Προβιάς, δηλαδή της Διοίκησης Ειδικών Επιχειρήσεων.

σε “άκρως απόρρητη” βάση, ότι ο Κυπριανού και ο Γιωρκάτζης είχαν συμφωνήσει να υποστηρίξουν μια GOG ώθηση (σ.σ. ελληνικής κυβέρνησης) για ένωση, όταν οι κατάλληλες συνθήκες δημιουργηθούν. Αυτό προφανώς περιλάμβανε συμφωνία επί της αρχής για ΝΑΤΟϊκή βάση και την προθυμία να καταγγείλουν τον Μακάριο σε περίπτωση αποστασίας του. Εν τω μεταξύ, περίπου 500 στρατιωτικοί, “όχι μαχητές, κυρίως τεχνικοί” (sic), θα έχουν σταλεί στην Κύπρο μαζί με άλλα απροσδιόριστα μέτρα που λαμβάνονται για να ενισχύσουν την GOG θέση εκεί». Η ίδια η αλληλογραφία του αμερικανικού ΥΠΕΞ, αποδεικνύει πως το θέμα για τους Αμερικανούς είναι μια συμφέρουσα λύση η οποία θέτει εκτός πλαισίου τον Μακάριο. Σε αυτή τη λύση, ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης ήταν σύμφωνος και έτοιμος να στραφεί κατά του Μακαρίου από το 1964, όταν εμφανιζόταν ως άνθρωπός του. Το 1970 ο Γιωρκάτζης πρωτοστάτησε στην απόπειρα εξόντωσης του Μακαρίου που θα οδηγούσε σε ένα πραξικόπημα.

Ο σχεδιασμός της δολοφονίας

Ο σχεδιασμός της επιχείρησης κατά του Μακαρίου είχε σχεδιαστεί από τον επικεφαλής των ελληνικών Δυνάμεων Καταδρομών στην Κύπρο, αντισυνταγματάρχη Δημήτρη Παπαποστόλου, ο οποίος υπήρξε πρωτεργάτης της χούντας

36 • HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014

και μέλος του δικτύου της Κόκκινης Προβιάς, δηλαδή της Διοίκησης Ειδικών Επιχειρήσεων. Πρωταγωνιστής σε αυτή την επιχείρηση ήταν ο Αδάμος Χαρίτωνος, μέλος του Δημοκρατικού Εθνικού Κόμματος στην Κύπρο. Η ανάμειξη και ο ρόλος του Γιωρκάτζη στην υπόθεση έχει περιγραφεί με λεπτομέρειες από τον Χαρίτωνος σε μένα, σε δύο συνεντεύξεις οι οποίες έγιναν με αρκετά χρόνια διαφορά. Το 2007, ο Χαρίτωνος επιβεβαίωσε όσα είπε στις συνεντεύξεις και στην επιτροπή της Βουλής των Αντιπροσώπων της Κύπρου που διερευνούσε τον Φάκελο της Κύπρου. Ο Αδάμος Χαρίτωνος είχε επιχειρήσει να σκοτώσει τον Μακάριο πριν την επίθεση στο ελικόπτερο. Θεωρούσε τον Μακάριο προδότη και εξέφρασε την διάθεσή του να τον δολοφονήσει. Οι άνθρωποι στους οποίους είχε εκμυστηρευτεί τη διάθεσή του, τον έστειλαν στην Αθήνα για να συναντήσει τον Δημήτρη Παπαποστόλου, ο οποίος είχε φύγει από την Κύπρο, όντας σε άδεια. Ο Παπαποστόλου έδωσε ένα περίστροφο στον Χαρίτωνος από το οποίο έξυσε τον αριθμό. Το σχέδιο προέβλεπε, ο Χαρίτωνος να συναντούσε τον Μακάριο στο ξενοδοχείο Μεγάλη Βρετανία, όταν αυτός θα επέστρεφε από ένα ταξίδι στην Κένυα. Το σχέδιο δεν υλοποιήθηκε με παρέμβαση του αντιπάλου του Μακάριου, Τάκη Ευδόκα, ο οποίος του ζήτησε να επιστρέψει στην Κύπρο και να μην προχωρήσει. Δεν αποκλείεται ο

πρώτος σχεδιασμός να ήταν μια δοκιμασία του Χαρίτωνος από τους συνωμότες. Τον Μάρτιο του 1970, η ομάδα του Χαρίτωνος δέχθηκε εντολές να δολοφονήσει τον Μακάριο κατά την πτήση του από τη Λευκωσία προς τη Μονή Μαχαιρά όπου θα πήγαινε για να μιλήσει σε εκδήλωση για πεσόντες της ΕΟΚΑ. Ο Χαρίτωνος περιγράφει ως εξής τα περιστατικά: «Η δική μας ομάδα ήταν ομάδα αντιμακαριακών. Την οργάνωση είχε αναλάβει ο «Καλλής», Κύπριος πρώην αξιωματικός του Ελληνικού Στρατού, ο οποίος είχε αναλάβει τις συναντήσεις με τον Παπαποστόλου. Κάποια στιγμή, όταν χρειάστηκε να συναντηθούμε οι επιχειρησιακές ομάδες, διαπίστωσα πως η άλλη ομάδα εκτός από τη δική μας η οποία θα έπαιρνε μέρος στην επιχείρηση ήταν από την Αμμόχωστο και ανήκε στον Γιωρκάτζη. Ήταν σοκ για μένα γιατί ο Γιωρκάτζης ήταν Μακαριακός και ο άνθρωπος που μας πολεμούσε. Είπα τις αντιρρήσεις μου και μου είπαν πως έτσι πρέπει να γίνει. Το σχέδιο λοιπόν ήταν να χτυπήσουμε με διασταυρούμενα πυρά το ελικόπτερο στο οποίο θα ήταν ο Μακάριος. Ζήτησα από τον Παπαποστόλου να χτυπήσουμε τον Μακάριο απευθείας μέσα στο προαύλιο αλλά μου είπε πως θέλει να δει τον τραγόπαπα να πέφτει. Ο ίδιος θα ήταν εκεί δίπλα και θα έφτανε στο σημείο για να τον αποτελειώσει. Ό,τι και να γινόταν

Το 2007 ο Χαρίτωνος επιβεβαίωσε όσα είπε στις συνεντεύξεις και στην επιτροπή της Βουλής των Αντιπροσώπων της Κύπρου που διερευνούσε τον Φάκελο της Κύπρου: «Το σχέδιο λοιπόν ήταν να χτυπήσουμε με διασταυρούμενα πυρά το ελικόπτερο στο οποίο θα ήταν ο Μακάριος. Ζήτησα από τον Παπαποστόλου να χτυπήσουμε τον Μακάριο απευθείας μέσα στο προαύλιο αλλά μου είπε πως θέλει να δει τον τραγόπαπα να πέφτει».

έλεγε μετά θα αναλάμβανε ο Στρατός και θα τελείωναν όλα. »Στις 8 Μαρτίου, τα ξημερώματα γύρω στις 3, τοποθετηθήκαμε 4 άτομα στο Παγκύπριο και 4 άτομα σε διπλανή πολυκατοικία στο άνοιγμα του Κολοκάτση. Πήγαμε να επιθεωρήσουμε τις ομάδες πριν την επιχείρηση. Εκεί είδα για πρώτη φορά στη ζωή μου τον Γιωρκάτζη. Ήρθε, μας επιθεώρησε, αυτός που νομίζαμε πως ήταν εχθρός μας και άνθρωπος του Μακάριου, φιληθήκαμε και είπε «ο Θεός βοηθός». Μου έκανε εντύπωση πως ο Γιωρκάτζης γνώριζε και την προηγούμενη απόπειρα που ήθελα να κάνω εγώ και πως ο Παπαποστόλου μου είχε δώσει το περίστροφό του. Πώς το ήξερε; Μόλις σηκώθηκε το ελικόπτερο σε ένα ύψος, αρχίσαμε να βάλουμε. Το μπρεν, ένα Μ1 και δυο τουφέκια. Είδαμε το ελικόπτερο να πέφτει. Εκείνη την ώρα δεν ξέραμε αν ο Μακάριος έχει σκοτωθεί ή όχι. Αφήσαμε τα όπλα και φύγαμε. Αυτή ήταν η εντολή. Μας είχε πει ο Γιωρκάτζης και ο Παπαποστόλου να τα αφήσουμε εκεί. Εγώ αντιδρούσα αλλά εκείνοι έλεγαν πως δεν υπάρχει πρόβλημα γιατί σε ένα τέταρτο θα τα έπαιρνε ο Στρατός. Έτσι φύγαμε χωρίς να πάρουμε μέτρα, δηλαδή να σβήσουμε αποτυπώματα ή ίχνη».

Το σχέδιο ΕΡΜΗΣ

Από τα στοιχεία που άφησαν πίσω τους οι επίδοξοι δολοφόνοι, βρέθηκε η ταυτότητά τους. Συνελήφθησαν 10 άτομα,

O Πολύκαρπος Γιωρκάτζης ήταν έτοιμος να στραφεί κατά του Μακαρίου από το 1964, όταν εμφανιζόταν ως άνθρωπός του. Το 1970 ο Γιωρκάτζης πρωτοστάτησε στην απόπειρα εξόντωσης του Μακαρίου που θα οδηγούσε σε ένα πραξικόπημα παραπέμφθηκαν σε δίκη 6 και 4 άτομα καταδικάστηκαν. Από τις φυλακές, τα δύο από αυτά, ο Αδάμος Χαρίτωνος και ο Αντωνάκης Γεναγρίτης απέδρασαν με τη βοήθεια ελλήνων αξιωματικών το 1972. Ανάμειξη στην απόπειρα δολοφονίας του Μακάριου είχε και ο υπασπιστής του, έλληνας αξιωματικός Αθανάσιος Πουλίτσας, ο οποίος ανήκε στο δίκτυο του Παπαποστόλου. Ο Πουλίτσας πριν την απόπειρα, προσπαθούσε επίμονα να μάθει τη θωράκιση του αυτοκινήτου του αρχιεπισκόπου και να πάρει από τον χειριστή του ελικοπτέρου τα εγχειρίδια λειτουργίας του. Ο Παπαποστόλου και ο Πουλίτσας, δεν συνελήφθησαν

αλλά ο Γιωρκάτζης βρέθηκε νεκρός στις 15 Μαρτίου. Η δολοφονία του Μακαρίου, σύμφωνα με τους σχεδιασμούς, θα συνοδευόταν από πραξικόπημα. Όπως προκύπτει από την Επιτροπή της Βουλής των Αντιπροσώπων για το Φάκελο της Κύπρου, ο Παπαποστόλου είχε ετοιμάσει τον Ιανουάριο 1970 σχέδιο πραξικοπήματος με την κωδική ονομασία ΕΡΜΗΣ. Για το σχέδιο αυτό ενήμερος ήταν και ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης. Σύμφωνα με κατάθεση εθνοφρουρού ο οποίος υπηρετούσε στην 32η Μοίρα Καταδρομών, την ημέρα που έγινε η απόπειρα δολοφονίας του Μακαρίου, η Μοίρα χρεώθηκε πυρομαχικά και ξηρά τροφή και κινήθηκε προς Λευκωσία. Αφού απέτυχε η απόπειρα, οι καταδρομείς επέστρεψαν στη βάση τους, ενώ ο λοχαγός αποκάλυψε στον εθνοφρουρό πως θα έπαιρναν μέρος σε πραξικόπημα. Σύμφωνα με την κατάθεση του Πάμπου Χαραλάμπους, ο οποίος υπηρετούσε στο 286 Μηχανοκίνητο Τάγμα Πεζικού, σε συναγερμό είχε τεθεί την ίδια μέρα και η μονάδα του. Οι στρατιώτες είχαν επιβιβαστεί σε τεθωρακισμένα οχήματα με πλήρη εξάρτηση και περίμεναν οδηγίες. Μετά την αποτυχία της απόπειρας, στη μονάδα έληξε ο συναγερμός.

Το Εθνικό Μέτωπο και η Προβιά

Το σχέδιο ΕΡΜΗΣ περιλάμβανε και την κινητοποίηση των δυνάμεων του  HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014 • 37

Κόκκινη

Προβιά

Ο Κώστας Ασλανίδης, που φέρεται ο οργανωτής του Μετώπου εκ μέρους της Χούντας, ήταν μέλος της Κόκκινης Προβιάς, όπως αποκαλύπτει το HOT DOC.

Εθνικού Μετώπου στην Κύπρο, για την πραγματοποίηση του πραξικοπήματος. Το Εθνικό Μέτωπο εμφανίστηκε το 1969 και αποτελούνταν από εθνικόφρονες ομάδες οπαδών της ένωσης με την Ελλάδα. Αρχηγοί του Μετώπου φέρονταν να είναι ο Χριστάκης Τρυφωνίδης και, σύμφωνα με το τεύχος 12 του Spiegel, τον Μάρτιο του 1970, ο Κωνσταντίνος Ιωαννίδης. Ο Ιωαννίδης ήταν από τους οργανωτές της απόπειρας κατά του Μακαρίου και δεν ήταν άλλος από τον «Καλλή», που περιγράφει ο Αδάμος Χαρίτωνος. Σύμφωνα με το Spiegel, το Μέτωπο ήταν ένα δημιούργημα ενός κομματιού της ελληνικής Χούντας. Ως τέτοιο εντοπίζεται το 1970. Το περιοδικό ωστόσο αγνοεί πως ο Κώστας Ασλανίδης, που φέρεται ο οργανωτής του Μετώπου εκ μέρους της Χούντας, ήταν μέλος της Κόκκινης Προβιάς, όπως αποκαλύπτει το HOT DOC. Σύμφωνα με το Spiegel, ο Ασλανίδης ο οποίος είχε αναλάβει Γραμματέας Αθλητισμού στην κυβέρνηση της Χούντας, χρηματοδότησε το Μέτωπο το οποίο συνέθεσε με ομοϊδεάτες του. Η χρηματοδότηση του Μετώπου έγινε μέσω ενισχύσεων σε ποδοσφαιρικές ομάδες και άδειες ΠΡΟ-ΠΟ. Σύμφωνα πάντα με το γερμανικό περιοδικό της εποχής, ο αρχηγός του Μετώπου Τρυφωνίδης, έδινε αναφορά στην ομάδα της Χούντας για το τι συμβαίνει στην Κύπρο. Το 1970 το Μέτωπο ανέλαβε με τις εντολές του Ασλανίδη την πραγματοποίηση βομβιστικών ενεργειών με πρόσχημα την προσπάθεια να στρέψει τον Μακάριο και πάλι στην προσπάθεια της ένωσης με την Ελλάδα. Στην πραγματικότητα, η δράση του Μετώπου ήταν η προσπάθεια της

38 • HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014

«Ο αξιωματικός με το ψευδώνυμο “Καλλής”, ο οποίος με τον Παπαποστόλου οργάνωσαν τη δολοφονία Μακάριου, μου είχε πει πως το κάνουμε για να αναλάβει ο Γλαύκος Κληρίδης. Τον Κληρίδη δεν τον ήθελε η Χούντα. Εμείς ξέραμε πως θα αναλάμβανε ο Κληρίδης ως Πρόεδρος της Βουλής» Προβιάς να οδηγήσει τα πράγματα εκεί που επέβαλε ο σχεδιασμός της. Όταν τον Ιανουάριο του 1970 ο Αδάμος Χαρίτωνος θα έκανε την πρώτη απόπειρα εναντίον του Μακαρίου, θα ενεργοποιούσε έτσι ίσως εν αγνοία του τους σχεδιασμούς της Προβιάς. Όπως προκύπτει από το Spiegel, ενώ ο Μακάριος ήταν στο Ναϊρόμπι και θα επέστρεφε στην Κύπρο μέσω Ελλάδας (εκεί θα τον δολοφονούσε ο Χαρίτωνος), οι βρετανικές Μυστικές Υπηρεσίες τον ενημέρωσαν στις 20 Ιανουαρίου ότι επίκειται δολοφονική απόπειρα εναντίον του. Αυτή η διαρροή, που έγινε προφανώς γιατί τα Βρετανικά συμφέροντα την εποχή εκείνη δεν συμβάδιζαν με τα Αμερικανικά για

την Κύπρο, ήταν και ο λόγος που η απόπειρα ματαιώθηκε. Από το περιβάλλον του Μακαρίου στο οποίο υπήρχαν πληροφοριοδότες του Μετώπου και της Προβιάς, όπως ο ίδιος ο υπασπιστής του Πουλίτσας, δόθηκε η πληροφορία πως ο Μακάριος γνωρίζει για το σχέδιο και έτσι η απόπειρα έγινε στις 8 Μαρτίου. Είναι μάλλον αποδεικτικό στοιχείο για τη σχέση της Προβιάς με όλες αυτές τις επιχειρήσεις, πως ενώ το Μέτωπο στις προκηρύξεις του καθύβριζε τον Γιωρκάτζη ως εχθρό της Ένωσις και συνεργό του Μακάριου, μέλη του σχεδίασαν μαζί του τη δολοφονία του Αρχιεπισκόπου. Το Μέτωπο όπως και άλλες οργανώσεις, εν αγνοία ίσως πολλών μελών του, ήταν ένας βραχίονας της Προβιάς που χρηματοδοτήθηκε και κατευθύνθηκε από τον Ασλανίδη.

Η δολοφονία Γιωρκάτζη

Το 1968, ο Πολύκαρπος Γιωρκάτζης, υπουργός Εσωτερικών και εξ’ απορρήτων του Μακάριου, αποπέμπεται από την κυβέρνηση γιατί η Χούντα αποκαλύπτει πως βοήθησε τον Αλέξανδρο Παναγούλη στην απόπειρά του να δολοφονήσει τον Γεώργιο Παπαδόπουλο, ανατινάζοντας εκρηκτικά την ώρα που ο δικτάτορας περνούσε από το σημείο με το θωρακισμένο του αυτοκίνητο. Η απόπειρα είχε αποτύχει και ο Γιωρκάτζης κατονομάστηκε ως αυτός που διευκόλυνε τον Παναγούλη και του έστειλε τα εκρηκτικά με τον διπλωματικό σάκο από τη Λευκωσία. Δύο χρόνια μετά, ο Γιωρκάτζης εμφανίζεται σε συνεργασία με ανθρώπους της Χούντας να επιχειρεί να σκοτώσει τον Μακάριο. Με δεδομένο πως ο

Τι λέει ο Παπαποστόλου Την ημέρα της δολοφονίας Γιωρκάτζη, κάποιος τηλεφώνησε στα γραφεία της Ένωσης Αγωνιστών Λευκωσίας και είπε με ελλαδική προφορά «τον Γιωρκάτζη τον σκότωσαν ο Παπαποστόλου και ο Πουλίτσας».

Γιωρκάτζης είχε συμμετοχή και στις δύο απόπειρες, το βασικό ερώτημα είναι πώς η ελληνική Χούντα συνεργάζεται μαζί του για να σκοτώσει τον Μακάριο όταν ήδη έχει γίνει εχθρός του Παπαδόπουλου; Η εξήγηση μάλλον δεν βρίσκεται σε συναισθηματικές ανατροπές των πρωταγωνιστών, αλλά στη συμμετοχή τους σε ένα δίκτυο που ρόλος του ήταν η προβοκάτσια. Μετά την απόπειρα δολοφονίας του Μακαρίου, η αστυνομία έκανε έρευνα στο σπίτι του και βρήκε δύο όπλα. Ο Γιωρκάτζης επιχείρησε να δει τον Μακάριο αλλά αυτός αρνήθηκε, μάλλον με προτροπή του υπασπιστή του Πουλίτσα, για τον οποίο ο Αρχιεπίσκοπος δεν γνώριζε ότι είχε εμπλοκή στην απόπειρα. Στις 13 Μαρτίου, ο Γιωρκάτζης επιχείρησε να φύγει για Βηρυτό, αλλά η πληροφορία μεταφέρθηκε στον Αρχιεπίσκοπο και ο Γιωρκάτζης κατέβηκε από το αεροσκάφος λίγο πριν απογειωθεί. Μετά την αποτυχημένη δραπέτευσή του, ο Γιωρκάτζης συναντήθηκε με τον Παπαποστόλου, αλλά η συνάντηση διήρκεσε λίγα λεπτά, καθώς ο Παπαποστόλου διαπίστωσε πως ο Γιωρκάτζης δεν είχε πάει μόνος στο ραντεβού αλλά συνοδευόταν από τον συνεργάτη του Κυριάκο Πατατάκο. Την επόμενη μέρα ορίστηκε νέο ραντεβού αλλά ματαιώθηκε εκ νέου γιατί ο Παπαποστόλου διαπίστωσε πως ο Γιωρκάτζης είχε και πάλι συνοδεία. Στο τρίτο ραντεβού, ο Γιωρκάτζης δολοφονήθηκε. Όπως κατέθεσε το 2008 ο Πατατάκος στην επιτροπή της Βουλής, μέχρι ένα σημείο συνόδευσε τον Γιωρκάτζη. Στη συνέχεια τον αποβίβασε από το αυτοκίνητο και είπε πως θα σταματούσε για το ραντεβού μόλις

διαπίστωνε πως ο Παπαποστόλου θα ήταν στο ραντεβού. Την ημέρα της δολοφονίας Γιωρκάτζη, κάποιος τηλεφώνησε στα γραφεία της Ένωσης Αγωνιστών Λευκωσίας και είπε με ελλαδική προφορά «τον Γιωρκάτζη τον σκότωσαν ο Παπαποστόλου και ο Πουλίτσας». Ο Παπαποστόλου εμφάνισε άλλοθι για την νύχτα εκείνη. Σύμφωνα όμως με έγγραφα της ΚΥΠ Κύπρου που δημοσίευσε ο δημοσιογράφος Μακάριος Δρουσιώτης στο βιβλίο του «Δύο απόπειρες και μια δολοφονία», η ερωμένη του Παπαποστόλου, ομολόγησε ομολόγησε στον Γ. Τομπάζο πως το άλλοθι του Παπαποστόλου ήταν στημένο και πως τη νύχτα της 15ης Μαρτίου που εμφανίζεται να είναι στη Λέσχη Αξιωματικών, αναχώρησε με τον Πουλίτσα μετά από τηλεφώνημα.

«Συναινετική» λύση

Η ελληνική Χούντα, μετά την εμπλοκή του Γιωρκάτζη στην υπόθεση Παναγούλη, δεν είχε κανένα λόγο να συνεργάζεται μαζί του. Αν κάποιος υποθέσει πως η εμπλοκή του Γιωρκάτζη συνέφερε τον ίδιο γιατί με την ανατροπή του Μακαρίου θα αναλάμβανε ο ίδιος ως συνεργός, γιατί η Χούντα να τον εμπλέξει αφού είχε δικές της λύσεις; Την απόδειξη πως δεν επρόκειτο για σχέδιο της Χούντας αλλά για ένα άλλο σχέδιο δίνει ο Αδάμος Χαρίτωνος: «ο αξιωματικός με το ψευδώνυμο “Καλλής”, ο οποίος με τον Παπαποστόλου οργάνωσαν τη δολοφονία Μακάριου, μου είχε πει πως το κάνουμε για να αναλάβει ο Γλαύκος Κληρίδης. Τον Κληρίδη δεν τον ήθελε η Χούντα. Εμείς ξέραμε πως θα αναλάμβανε ο Κληρίδης ως Πρόεδρος της Βουλής».

Ο Δημήτρης Παπαποστόλου, ο οποίος από τη θέση του Διοικητή των Καταδρομών και υπό τις διαταγές του Κώστα Ασλανίδη, επίσης πρωτεργάτη της Χούντας και στελέχους της Κόκκινης Προβιάς, ενεπλάκη σ τ ο Κυ π ρ ι α κό, δέχθηκε το 2004 να μου δώσει μ ι α σ υ νέ ν τ ε υ ξ η για το Κυπριακό. Σ τ η σ υ νέ ν τ ε υ ξ η αυτή απαντά σε ερωτήσεις για τη δολοφονία Γιωρκάτζη, την απόπειρα εναντίον του Μακαρίου και την Διοίκηση Ειδικών Επιχειρήσεων (Κόκκινη Προβιά). Λέει συγκεκριμένα: «Τον Γιωρκάτζη δεν τον ήξερα καθόλου. Όπως ξέρουμε και εσείς και εγώ τη φάτσα κάποιου ο οποίος είναι υπουργός, έτσι ήξερα και αυτόν. Ήταν και σε παρελάσεις δίπλα στον Μακάριο. Μόνο αυτή η σχέση. Και ούτε υπηρεσιακά είχαμε σχέση, ούτε καν τηλεφωνικά. Το ΕΡΜΗΣ δεν υπήρξε, ήταν ένα δημοσιογραφικό δημιούργημα. Στην υπόθεση Γιωρκάτζη είναι δεδομένο, το είπαν και τα πορίσματα, ότι « ο Παπαποστόλου σε σχέση με την ώρα, τη στιγμή της δολοφονίας, ήταν παρουσία 70 παρόντων ανδρών και γυναικών στη βίλα τάδε». Και ήμουν παρών όχι μόνο την ώρα της δολοφονίας αλλά και στη διάρκεια όλης της διασκέδασης από τις 8 έως τις 12 το βράδυ. Ερώτηση: Κύριε Παπαποστόλου είχατε σχέση με το μυστικό τμήμα των Καταδρομών που ονομαζόταν Διοίκηση Ειδικών Επιχειρήσεων όπως και ο Κώστας Ασλανίδης; Απάντηση: Όχι, τι είναι αυτό; Ο Ασλανίδης ήταν υπαρχηγός των Ειδικών Δυνάμεων αλλά έφυγε μετά και έγινε πολιτικός στην ηγεσία του Αθλητισμού». Οι ισχυρισμοί του Παπαποστόλου διαψεύδονται όχι μόνο από τον Αδάμο Χαρίτωνος αλλά και από ανθρώπους που έχουν καταθέσει επίσημα στην Επιτροπή της Βουλής. Ανάμεσά τους και ο Πατατάκος, ο οποίος συνόδευε τον Γιωρκάτζη στα τρία ραντεβού με τον Παπαποστόλου.

HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014 • 39

Κόκκινη

Προβιά

Γοργοπόταμος 1964

Ενα έγκλημα με Προβιά δυστυχήματος

Η επταετία 1960-1967 είναι μια ταραγμένη περίοδος για την Ελλάδα. Το Κυπριακό έχει μπει σε μια επικίνδυνη φάση, οι εκλογές βίας και νοθείας του Κωνσταντίνου Καραμανλή σηματοδοτούν μια κολοβωμένη Δημοκρατία, ο βουλευτής της ΕΔΑ Γρηγόρης Λαμπράκης δολοφονείται στη Θεσσαλονίκη, από αυτό που θα ονομαστεί μετέπειτα παρακράτος. Η Ελλάδα θυμίζει έντονα την περίοδο της έντασης στην Ιταλία, όπου προβοκάτσιες, βομβιστικές ενέργειες και δολοφονίες αθώων πολιτών από την Gladio επιχειρούν να τρομοκρατήσουν τον κόσμο και να δημιουργήσουν φραγμό προκειμένου να μην πλησιάσει η ισχυρή ιταλική Αριστερά την εξουσία. Αυτή είναι ακόμη μια ομοιότητα με την Ιταλία αφού η ΕΔΑ, η Ελληνική Αριστερά, συγκεντρώνει για πρώτη φορά μεγάλα ποσοστά. Το 1964, στην επέτειο εορτασμού της ανατίναξης της γέφυρας του Γοργοπόταμου από τις αντάρτικες ομάδες, μια έκρηξη στο χώρο του εορτασμού σκοτώνει 13 άτομα, ανάμεσά τους και ένα δωδεκάχρονο κορίτσι και τραυματίζει 54. Η Ελλάδα απομακρύνεται από την ομαλότητα και οδηγείται στην ανωμαλία που καταλύει σε λίγο τη Δημοκρατία. Η ανωμαλία είναι σχεδιασμένη και υλοποιείται από παρακρατικούς, πράκτορες, επαγγελματίες της εθνικοφροσύνης και οπαδούς του αγοραίου πατριωτισμού που πληρώνονται από ξένες υπηρεσίες. Από την ώρα ακόμη που συμβαίνουν τα γεγονότα είναι εμφανές πως κάποιο αόρατο χέρι κινεί τα νήματα, αλλά δεν υπάρχουν οι αποδείξεις. Η Κόκκινη Προβιά ήταν αυτό το χέρι.

Σ

τις 26 Νοεμβρίου του 1964, στη γέφυρα του Γοργοπόταμου, θα γινόταν ο πρώτος εορτασμός της επετείου της ανατίναξης της γέφυρας από τις ομάδες του Άρη Βελουχιώτη, του Ναπολέοντα Ζέρβα και άγγλους σαμποτέρ, με επίσημη κυβερνητική συμμετοχή. Η κυβέρνηση της Ένωσης Κέντρου του Γεωργίου Παπανδρέου είχε επιτρέψει μετά από δεκαετίες τον επίσημο εορτασμό της επετείου με συμμετοχή κρατικών παραγόντων. Πάνω από 15.000 πολίτες

40 • HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014

συμμετείχαν στον εορτασμό ο οποίος είχε και το συμβολισμό νίκης της Δημοκρατίας. Στη 1:20 το μεσημέρι, αμέσως μόλις αναχώρησε η επίσημη αντιπροσωπεία, μια έκρηξη μετέτρεψε τη γιορτή σε δράμα. Ο Χρήστος Κεστίνης ο οποίος συμμετείχε στον εορτασμό, είχε πατήσει μια νάρκη τύπου Μ2Α3 κατά προσωπικού. Το πλήθος επιτέθηκε στην Αστυνομία θεωρώντας πως είναι υπεύθυνη για μια ακόμη πράξη βίας, αλλά σύντομα όλοι κατάλαβαν πως πρόκειται για νάρκη.

Η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε πως επρόκειτο για δυστύχημα. Η εκδοχή του δυστυχήματος επικράτησε όχι μόνο γιατί δεν υπήρχαν στοιχεία που να αποδεικνύουν το αντίθετο αλλά και για πολιτικούς λόγους. Η εκδοχή της προβοκάτσιας κλόνιζε τότε την κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου, πράγμα το οποίο δεν ήθελε ούτε η Αριστερά

Οι εφημερίδες έβαζαν ερωτήματα που απειλούσαν το σενάριο του δυστυχήματος

Η ελληνική κυβέρνηση ανακοίνωσε πως επρόκειτο για δυστύχημα, αφού ο Κεστίνης πάτησε νάρκη από το παλιό ναρκοπέδιο. Η εκδοχή του δυστυχήματος επικράτησε όχι μόνο γιατί δεν υπήρχαν στοιχεία που να αποδεικνύουν το αντίθετο αλλά και για πολιτικούς λόγους. Η εκδοχή της προβοκάτσιας κλόνιζε τότε την κυβέρνηση Γεωργίου Παπανδρέου, πράγμα το οποίο δεν ήθελε ούτε η Αριστερά.

Η θεωρία του δυστυχήματος

Οι πραγματογνώμονες του Στρατού που εξέτασαν την περιοχή, συμπέραναν πως επρόκειτο για μια παλιά νάρκη από τη ναρκοθέτηση της περιοχής την περίοδο του εμφυλίου. Όπως προέκυπτε όμως από τα στοιχεία του Ελληνικού Στρατού, από το ναρκοπέδιο ΑΒ 10, είχε γίνει άρση ναρκών το 1957. Ο ανθυπολοχαγός Λεωνίδας Τσάσης είχε παραδώσει πρωτόκολλα αποναρκοθέτησης, πράγμα το οποίο βεβαίωνε με δηλώσεις του στον Τύπο στις 29 Νοεμβρίου 1964. Κατά τη διάρκεια της έρευνας για την έκρηξη, βρέθηκαν τρεις ακόμη νάρκες,

Οι πραγματογνώμονες του Στρατού που εξέτασαν την περιοχή, συμπέραναν πως επρόκειτο για μια παλιά νάρκη από τη ναρκοθέτηση της περιοχής την περίοδο του εμφυλίου. Όπως προέκυπτε όμως από τα στοιχεία του Ελληνικού Στρατού, από το ναρκοπέδιο ΑΒ 10, είχε γίνει άρση ναρκών το 1957. Ο ανθυπολοχαγός Λεωνίδας Τσάσης είχε παραδώσει πρωτόκολλα αποναρκοθέτησης, πράγμα το οποίο βεβαίωνε με δηλώσεις του στον Τύπο στις 29 Νοεμβρίου 1964.

ως επιβεβαίωση πως το ναρκοπέδιο δεν είχε καθαριστεί καλά. Ο ανθυπολοχαγός όμως επέμενε πως είχε γίνει πλήρης αποναρκοθέτηση με βάση τα σχέδια. Η ΕΔΑ ζητούσε να δοθούν τα σχέδια του ναρκοπεδίου ώστε να διαπιστωθεί αν πραγματικά στο σημείο που εξερράγη η νάρκη, είχε τοποθετηθεί πραγματικά πριν από χρόνια. Οι εφημερίδες της εποχής έβαζαν διάφορα ερωτήματα που απειλούσαν το σενάριο του ατυχήματος. Η περιοχή όπου υποτίθεται ξεχάστηκε η παλιά νάρκη ήταν προσβάσιμη επτά χρόνια μετά την αποναρκοθέτηση. Τις δύο προηγούμενες χρονιές είχε γίνει επίσης εορτασμός της επετείου του Γοργοπόταμου και το παλιό ναρκοπέδιο είχε γεμίσει με κόσμο. Επίσης,στην περιοχή περπατούσαν συχνά υπάλληλοι του ΟΣΕ, βοσκοί, ακόμη και στρατιωτικές μονάδες που έκαναν ασκήσεις. Δεν είχε εκραγεί καμία από τις νάρκες. Ο υπουργοί της κυβέρνησης απέδιδαν ευθύνη στην πλημμελή αποναρκοθέτηση, αλλά περιέργως, ενώ υπήρχαν 13 νεκροί, καμία δίωξη δεν ασκήθηκε εναντίον όσων

έκαναν την αποναρκοθέτηση και επέμεναν πως την έκαναν σωστά. Αντιθέτως, ασκήθηκαν διώξεις εναντίον των πολιτών οι οποίοι την ώρα της έκρηξης έτρεχαν αλλόφρονες και συνεπλάκησαν με τους χωροφύλακες. Δικάστηκαν στη Λαμία και καταδικάστηκαν.

Επιχείρηση Arrow 1

Στις 5 Αυγούστου 1965, η εφημερίδα «ΕΘΝΟΣ» σε έκτακτη έκδοσή της, δημοσίευσε ένα απόρρητο έγγραφο το οποίο αποτελούσε τμήμα αλληλογραφίας της Αμερικανικής Πρεσβείας προς το Γενικό Επιτελείο Αντικατασκοπείας και είχε θέμα επιχείρηση «ARROW 1». Το έγγραφο έστελνε ο στρατιωτικός ακόλουθος της Πρεσβείας, Ο. Μάρσαλ. Στο έγγραφο, το οποίο είχε τέσσερις αριθμημένες παραγράφους, γίνεται αναφορά «εις την υπόθεση παρελθόντος Νοεμβρίου εν Γ.» η οποία εμφανίζεται ως επιχείρηση της CIA. Το σύνολο του εγγράφου δεν αφήνει αμφιβολίες πως αφορά την έκρηξη στο Γοργοπόταμο αφού αναφέρεται και «στη δίκη των κομμουνιστών εν Λαμία». Το έγγραφο  HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014 • 41

Κόκκινη

Προβιά

όπως δημοσιεύεται στο ΕΘΝΟΣ λέει επακριβώς: «Γραφείο Στρατιωτικού Ακολούθου Μ-127-65 18 Ιουνίου 1965 Θέμα: Επιχείρηση Arrow-1 Κατόπιν αναλύσεως και συσκέψεως με (κενό) και των συναδέλφων της CIA κατελήξαμεν εις το συμπέρασμα, ότι η δίκη των κομμουνιστών εις Λαμίαν, η οποία μόλις ετερματίσθη, δεν πρόκειται να επιδράση σοβαρώς επί της δραστηριότητός μας εις την Ελλάδα. Εν πάση περιπτώσει, δεν πρόκειται να επιδράση δυσμενώς επί της επιχειρήσεως «ARROW-1» την οποία ενεκρίνατε ή να παραβλάψη την θέσιν των φίλων μας εις τον Στρατόν και το Ναυτικόν. Επ’ αυτού είχομεν συγκεκριμένες διαβεβαιώσεις εκ μέρους του υπουργού Αμύνης κ. Γαρουφαλιά, όστις είναι της γνώμης, ότι η δίκη της Λαμίας υπήρξε μια συνήθης δικαστική ενέργεια, δικαιολογημένη εκ του νόμου, εναντίον εκείνων που αντέδρασαν και παρημπόδισαν τας Αρχάς εις την εκτέλεσιν των καθηκόντων τους. Όσον αφορά εις την υπόθεσιν του παρελθόντος Νοεμβρίου εν Γ., δύναμαι να σας διαβεβαιώσω, ότι ουδεμία διαρροή πληροφοριών ήτο δυνατόν να συμβή εις την Ελλάδαν. Εκείνοι, οι οποίοι ανεμίχθησαν, ενημερώθηκαν πλήρως και ενήργησαν

42 • HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014

υπό τον αυστηρόν έλεγχον των αξιωματικών της CIA. Ούτοι ουδεμίαν είχον επαφή με τον τοπικόν πληθυσμόν ή μετά των συγγενών των και μετεφέρθησαν αμέσως εις την βάσιν εις Γερμανίαν. Πέραν του πρεσβευτού, λεπτομερείας επιχειρήσεως γνωρίζουν οι κ.κ Ανσουτς, Μπρούστερ και ίσως και Πάρκερ. Είμαι απολύτως πεπεισμένος οτι ο κ. Παπανδρέου δεν γνωρίζει τα πραγματικά περί της καταστάσεως και είμαι βέβαιος ότι αι Ελληνικαί Αρχαί δεν δύνανται να παράσχουν ουσιώδη στοιχεία εναντίον των ΗΠΑ. Αναμφιβόλως η επιχείρησις θα ήτο πολύ περισσότερον αποτελεσματική, εάν οι φίλοι μας εξεμεταλλεύοντο καταλλήλως την κατάστασιν, η οποία εδημιουργήθη εις την χώραν. Εν πάση περιπτώση, τούτο δεν μειώνει τον έπαινον, ο οποίος οφείλεται εις εκείνους, οι οποίοι ενήργησαν βάσει σχεδίου και οι οποίοι δικαιούνται να ανταμειφθούν, συμφώνως προς την απαίτησίν τους. Τα συμπεράσματά μας, σχετικώς με την ανάκρισιν και την εκκαθάρισιν εις τον Ελληνικόν Στρατόν, θα διαβιβαστούν ευθύς ως λάβωμεν τας εκθέσεις από την JUSMAG. O.K ΜΑΡΣΑΛ Συνταγματάρχης GS Στρατιωτικός Ακόλουθος ΗΠΑ» Το έγγραφο αποκαλύπτει πως υπάρχει

μια γενικότερη επιχείρηση ARROW-1 της οποία τμήμα ήταν η έκρηξη στον Γοργοπόταμο. Την έκρηξη έχουν προκαλέσει κάποιοι που έφτασαν στην Ελλάδα, έχοντας ίσως ελληνική καταγωγή (γι αυτό γράφει πως δεν συναντήθηκαν με τους συγγενείς τους) με σκοπό να δημιουργήσουν μια κατάσταση την οποία όφειλαν να εκμεταλλευτούν οι φίλοι της CIA. Το έγγραφο αναφέρεται και στις ανακρίσεις στον Στρατό, υπονοώντας την υπόθεση ΑΣΠΙΔΑ με κατηγορούμενο τον Ανδρέα Παπανδρέου. Αμέσως μετά τη δημοσίευση του εγγράφου, η Αμερικανική Πρεσβεία δια του γραφείου Τύπου, δήλωσε πως είναι πλαστό. Δεν ανέφερε ωστόσο κάποια εμφανή στοιχεία πλαστότητας. Η δημοσίευση του ΕΘΝΟΥΣ δεν πήρε ιδιαίτερη δημοσιότητα , ενώ οι αντιδράσεις που υπήρχαν γρήγορα υποχώρησαν προς όφελος της μιας θεωρητικής ομαλότητας. Ο δικηγόρος Χρήστος Ραχιώτης, ο οποίος έχασε τη σύζυγό του στην έκρηξη, ήταν ίσως ο μοναδικός που θέλησε να προχωρήσει ακόμη και σε νομικά μέτρα εναντίον όσων θεωρούσε υπεύθυνους. Κατέθεσε μήνυση κατά των

Αμερικανικών Αρχών. Έως και το θάνατό του (λίγο πριν ολοκληρωθεί η έρευνα) πίστευε πως η έκρηξη ήταν μια προβοκάτσια αμερικανικών μυστικών υπηρεσιών με το ελληνικό παρακράτος. Η άποψή του, μάλλον δικαιώνεται σήμερα.

Επιχείρηση ΖΕΥΣ και αποκάλυψη

Ένα χρόνο πριν από την έκρηξη, τον Σεπτέμβριο του 1963, στην περιοχή που έγινε η έκρηξη, διεξήχθη τμήμα της άσκησης ΖΕΥΣ 1963. Οι ασκήσεις ΖΕΥΣ, είναι κοινές ασκήσεις των ειδικών δυνάμεων της Ελλάδας με συμμετοχή Αμερικανών. Το σενάριο που αντιμετωπίζουν είναι η ανακατάληψη περιοχών που έχουν πέσει στα χέρια κομουνιστών με μέσα ανορθόδοξου και μυστικού πολέμου. Ουσιαστικά, οι επιχειρήσεις ΖΕΥΣ ήταν ένας ευρύτερος σχεδιασμός που συνδεόταν με τα σχέδια της Κόκκινης Προβιάς. Η ΖΕΥΣ 1963, έγινε τον Σεπτέμβριο. Την προετοιμασία της άσκησης έκανε ο γνωστός Κώστας Ασλανίδης, μέλος της Κόκκινης Προβιάς, ο οποίος πήγε στην αμερικανική βάση στη Γερμανία

Ένα χρόνο πριν από την έκρηξη, τον Σεπτέμβριο του 1963, στην περιοχή που έγινε η έκρηξη, διεξήχθη τμήμα της άσκησης ΖΕΥΣ 1963. Την προετοιμασία της άσκησης έκανε ο γνωστός Κώστας Ασλανίδης, μέλος της Κόκκινης Προβιάς, ο οποίος πήγε στην αμερικανική βάση στη Γερμανία για να πάρει οδηγίες

για να πάρει οδηγίες. Η άσκηση είχε ως δεδομένο σενάριο πως η Ελλάδα έχει καταληφθεί από κομουνιστές και, όπως προέβλεπε η Προβιά, η κυβέρνηση είχε μεταφερθεί στην Κρήτη όπου ήταν το επιχειρησιακό κέντρο. Στο τμήμα της άσκησης που διεξαγόταν στο Γοργοπόταμο, έπαιρναν μέρος 11 αμερικανοί κομάντος και πράκτορες οι οποίοι έπεσαν στην Οίτη με αλεξίπτωτο. Κατά τη διάρκεια της άσκησης όμως, δύο Αμερικανοί επιπλέον βρέθηκαν στο πεδίο των ασκήσεων χωρίς να μπορούν να δικαιολογήσουν την παρουσία τους. Συνελήφθησαν με εντολή του Μανώλη Ζαχαράκη από τον λοχαγό Ηλία Μενενάκο. Ο Μενενάκος θυμάται το περιστατικό εκφράζοντας και ο ίδιος απορία πλέον για το τι ακριβώς σήμαινε η παρουσία των Αμερικανών: «Την εποχή εκείνη ήταν στην ΖΕΥΣ 63, εγώ ήμουν λοχαγός και ήμουν συγκροτηματάρχης στο συγκρότημα της Οίτης. Είχαμε επιστρατεύσει έναν λόχο επιστράτων καταδρομέων, τους είχαμε καλέσει δηλαδή για να λάβουν μέρος στην άσκηση από πολίτες που ήταν. Επίσης, είχε έρθει και μια ομάδα ειδική  HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014 • 43

Κόκκινη

Προβιά

Στο τμήμα της άσκησης που διεξαγόταν στο Γοργοπόταμο, έπαιρναν μέρος 11 αμερικανοί κομάντος και πράκτορες οι οποίοι έπεσαν στην Οίτη με αλεξίπτωτο. Κατά τη διάρκεια της άσκησης όμως, δύο Αμερικανοί επιπλέον βρέθηκαν στο πεδίο των ασκήσεων χωρίς να μπορούν να δικαιολογήσουν την παρουσία τους. Συνελήφθησαν με εντολή του Μανώλη Ζαχαράκη από τον λοχαγό Ηλία Μενενάκο (φωτό). Ο Μενενάκος θυμάται το περιστατικό εκφράζοντας και ο ίδιος απορία πλέον για το τι ακριβώς σήμαινε η παρουσία των Αμερικανών.

των special forces, των πρασινοσκούφηδων από την Αμερική, από την Οκινάουα νομίζω ήταν. Κατά την διάρκεια της εξέλιξης της ασκήσεως, θυμάμαι πως συνέβη το εξής περιστατικό. Κάποιος λοχίας, αν θυμάμαι, έφεδρος, νομίζω Θεοδώρου τον λέγανε ή κάπως έτσι, μου είπε ότι το βράδυ οι Αμερικάνοι κάτι συζητάγανε και θέλανε, επειδή ξέρανε ότι αυτός είναι από την περιοχή της Λαμίας, να τους πει πως θα πάνε κάτω στην Λαμία και αν μπορεί να πάει μαζί τους. Μου τα είπε ο λοχίας αυτά εμένα, εγώ δεν πολυψιλιάστηκα τίποτα, να πω ότι κάτι αυτό, στην αρχή. Όταν είδα την επιμονή τους, έστειλα τον υπολοχαγό τότε τον βοηθό μου, τον Κεκάκη να πάει κάτω, με την εντολή να πάει για να δει τι συμβαίνει, είναι αυτά που λένε οι Αμερικάνοι ή συμβαίνει κάτι άλλο που εμείς δεν το ξέραμε ή δεν θέλουν να το μάθουμε; Όταν επέστρεψαν μου είπε ο κύριος Κεκάκης ότι προσγειωθήκανε δυο, με ένα αεροπλάνο δυο Αμερικανοί, στην περιοχή του παλιού αεροδρομίου της Λαμίας, και οι οποίοι έχουν έρθει εδώ, στην Οίτη δηλαδή εκεί που ήταν το αρχηγείο το δικό μου. Προσπάθησα να μάθω από τους Αμερικάνους, από έναν λοχαγό Αμερικάνο που είχα, ο οποίος μάλιστα λοχαγός, από ότι μου λέγανε ήταν γιος κάποιου κυβερνήτη, κάποιας πολιτείας της Αμερικής, είδα ότι υπήρχε

44 • HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014

Ένα χρόνο πριν την έκρηξη στον Γοργοπόταμο και πριν γιορταστεί η επέτειος του 1963, Αμερικανοί εμποδίζονται από έλληνες αξιωματικούς να δράσουν με βάση κάποιο δικό τους σχέδιο. Είναι ίσως αυτή η σύλληψη, η οποία εμπόδισε την έκρηξη να γίνει το 1963

μια τάση να το κρύψουν, μια πρόθεση να μην μου πουν. Κοίταξα λοιπόν να τους θέσουμε υπό επιτήρηση τους Αμερικάνους και έκανα ένα σήμα αμέσως, το ανέφερα στο αρχηγείο μας. Δεν πέρασε καθόλου η ώρα και με πήρε τηλέφωνο να μιλήσω, προσωπικά ο κύριος Ζαχαράκης. Είχαμε κάτι καινούργιους ασυρμάτους, τους RS1 τους λέγαμε την εποχή εκείνη, και με έβαλε να μιλήσω ζωντανά. Του είπα τι συνέβη, μου λέει «καλά έκανες, να τους κρατήσεις και δεν θα τους αφήσεις να φύγουν». Του λέω «πως θα γίνει;» «θα σου στείλω σήμα». Και θυμάμαι πολύ καλά, ότι μου έστειλε ένα σήμα, «να τους κρατήσετε, πάση θυσία, κάνοντας χρήση των όπλων». Μου είχε κάνει εντύπωση αυτό το πράγμα. Έγινε μεγάλη φασαρία, μεγάλο σούσουρο, ύστερα από όλα αυτά, ρωτούσανε, έμαθα ότι ήρθε ο Πρέσβης των ΗΠΑ εκεί για να λυθεί το θέμα. Δεν ξέρω τι συνέβη από εκεί και πέρα και δεν μπορώ να καταλάβω τι συνέβη. Αν θέλετε την γνώμη μου, τι ρόλο παίξανε οι Αμερικάνοι, τι θέλανε οι Αμερικάνοι; Για μένα είναι ακόμα ένα ερωτηματικό. Υποψιάζομαι ότι μέσα στην δική μας την άσκηση είχαν κάποια δικά τους επεισόδια».

Στις 5 Αυγούστου 1965, η εφημερίδα «ΕΘΝΟΣ» σε έκτακτη έκδοσή της, δημοσίευσε ένα απόρρητο έγγραφο το οποίο αποτελούσε τμήμα αλληλογραφίας της Αμερικανικής Πρεσβείας προς το Γενικό Επιτελείο Αντικατασκοπείας και είχε θέμα επιχείρηση «ARROW 1». Το έγγραφο έστελνε ο στρατιωτικός ακόλουθος της Πρεσβείας, Ο. Μάρσαλ. Στο έγγραφο, το οποίο είχε τέσσερις αριθμημένες παραγράφους, γίνεται αναφορά «εις την υπόθεση παρελθόντος Νοεμβρίου εν Γ.» η οποία εμφανίζεται ως επιχείρηση της CIA. Το σύνολο του εγγράφου δεν αφήνει αμφιβολίες πως αφορά την έκρηξη στο Γοργοπόταμο αφού αναφέρεται και «στη δίκη των κομμουνιστών εν Λαμία».

Ένα χρόνο πριν την έκρηξη στον Γοργοπόταμο και πριν γιορταστεί η επέτειος του 1963, Αμερικανοί εμποδίζονται από έλληνες αξιωματικούς να δράσουν με βάση κάποιο δικό τους σχέδιο. Είναι ίσως αυτή η σύλληψη, η οποία εμπόδισε την έκρηξη να γίνει το 1963.

Στο μηχάνημα της αλήθειας

Το περιστατικό με τη σύλληψη των Αμερικανών διατάραξε τις σχέσεις του Μανώλη Ζαχαράκη μαζί τους. Ο Ζαχαράκης, ως επίλεκτο μέλος των ΛΟΚ, υπήρξε επικεφαλής του δικτύου της Προβιάς από το 1954 ως το 1959. Εκπαιδεύτηκε το 1956 στη σχολή των μυστικών υπηρεσιών των ΗΠΑ. Η ρήξη του με τους Αμερικανούς και η απόφασή του να προχωρήσει σε σύλληψη των δύο πρακτόρων μένει ως σήμερα ανεξήγητη και ταυτόχρονα θρύλος στις τάξεις των καταδρομών. Συνάδελφοί του υποστηρίζουν πως υπήρξε καλός αξιωματικός του οποίου η ένταξη στο δίκτυο ήταν καθαρά υπηρεσιακή. Όταν σημειώθηκε το περιστατικό στο Γοργοπόταμο, λόγω της εμπειρίας του αλλά και της πίστης που είχε πως η Ελλάδα μπορεί να κάνει συμμαχίες με την Αμερική αλλά δεν είναι το χωράφι

Ο Ζαχαράκης υπήρξε επικεφαλής του δικτύου της Προβιάς. Όταν σημειώθηκε το περιστατικό στο Γοργοπόταμο, λόγω της εμπειρίας του αλλά και της πίστης που είχε πως η Ελλάδα μπορεί να κάνει συμμαχίες με την Αμερική αλλά δεν είναι το χωράφι της, προχώρησε σε αυτό που του έλεγε η συνείδησή του

της, προχώρησε σε αυτό που του έλεγε η συνείδησή του. Επίσης δεν ανεχόταν οι Αμερικανοί να συμπεριφέρονται κατά τρόπο που προσέβαλαν την στρατιωτική του τιμή. Η άσκηση προέβλεπε πως η επιχειρησιακή διοίκηση ανήκε στους Έλληνες και ο Ζαχαράκης ανακάλυπτε πως η άσκηση είναι ένα προκάλυμμα για κάποια άλλη δράση στην Ελλάδα. Η στάση του Ζαχαράκη είχε δυσμενείς επιπτώσεις. Οι Αμερικανοί άρχισαν να τον υποψιάζονται. Η σύζυγος του Ζαχαράκη η οποία υπηρετούσε ως μόνιμο προσωπικό στη ΔΕΕ, δηλαδή την Προβιά, υποχρεώθηκε να υποβληθεί σε τεστ αλήθειας από πράκτορες που έφτασαν από την Αμερική προκειμένου να διαπιστώσουν αν η Προβιά είχε διαρροή από τον Ζαχαράκη και τη σύζυγό του. Ο αντισυνταγματάρχης Ευθύμιος Καραδήμος, στέλεχος της Προβιάς με τη βοήθεια πρακτόρων της CIA, την ανέκρινε υποβάλλοντάς της ερωτήσεις μπροστά σε έναν καταγραφέα σφυγμών και εφίδρωσης. Την ρωτούσαν ποιον συναντά, τι λέει στον Ζαχαράκη από όσα συμβαίνουν στη ΔΕΕ και αν έχει καταλάβει πως κάτι τρέχει με το σύζυγό της. Αυτό που προσπάθησε ίσως να αποτρέψει ο Ζαχαράκης, συνέβη μετά από ένα χρόνο.

HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014 • 45

Κόκκινη

Προβιά

Ενδείξεις για δράσεις της Κόκκινης Προβιάς που δεν διερευνήθηκαν 46 • HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014

Η περιβόητη Κόκκινη Προβιά είναι άμεσα συνδεδεμένη με δράσεις που συγκλόνισαν την Ελλάδα και την Κύπρο τις περασμένες δεκαετίες και στιγμάτισαν τη σύγχρονη Ιστορία των δύο κρατών. Υπάρχουν όμως ενδείξεις ότι συνδέεται με ακόμη περισσότερα, σημαντικά, ιστορικά γεγονότα όπως είναι η δολοφονία του Γρηγόρη Λαμπράκη, βομβιστικές επιθέσεις ανά την ελληνική επικράτεια, ακόμη και με τις πυρκαγιές που τις δεκαετίες του ’70 και του ’80 κατέκαψαν πολλές χιλιάδες στρέμματα γης ανά την Ελλάδα. Το γερμανικό περιοδικό Spiegel έχει αναφερθεί στο παρελθόν στην πιθανή σχέση της Κόκκινης Προβιάς με δύο βομβιστικές επιθέσεις που σημειώθηκαν από το 1983 έως το 1989 στη Θράκη και τη Μυτιλήνη. Του Μάριου Αραβαντινού

Η ποτέ

πρώτη επίθεση σημειώθηκε τον Απρίλιο του 1983, όταν δυναμίτης εξερράγη σε ξενοδοχείο του Έβρου, χωρίς να προκαλέσει θύματα, παρά μόνο υλικές ζημιές. Πρόκειται για το γνωστό ξενοδοχείο Πλωτίνη στο Διδυμότειχο, στο οποίο η ΝΔ με αρχηγό την εποχή εκείνη τον Ευάγγελο Αβέρωφ, είχε προγραμματίσει το συνέδριό της. Το δεύτερο περιστατικό έλαβε χώρα τον Οκτώβριο του 1989 όταν η Ελλάδα βρισκόταν σε προεκλογική περίοδο, και ο τότε αρχηγός της ΝΔ Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ταξίδευε στο πλαίσιο της περιοδείας του στη Μυτιλήνη. Η ομιλία του ήταν προγραμματισμένο να γίνει στο Δημοτικό Θέατρο, όμως λίγες ώρες πριν οι οπαδοί της ΝΔ αρχίσουν να συγκεντρώνονται εξερράγη μια ωρολογιακή βόμβα, όχι ιδιαίτερα μεγάλης ισχύος. Ο βομβιστής, όπως αποκαλύφθηκε, ήταν ο ανθυπασπιστής της Πολεμικής Αεροπορίας Μιχάλης Παυλής και η βόμβα είχε εκραγεί στα χέρια του με αποτέλεσμα τον θάνατό του. Αυτές οι δύο υποθέσεις και άλλες για τις οποίες υπήρχαν στοιχεία ή τουλάχιστον ενδείξεις, δεν διερευνήθηκαν ποτέ σε βάρος από τις αρχές, αφήνοντας τόσα χρόνια μετά, τα ερωτήματα αναπάντητα.

HOTDOC. • 11 σεπτεμβριου 2014 • 47