πολυφωνία: 60+1 συμμετοχές. polyphony: 60+1 participations by Eliki Diamantouli

πολυφωνία 60 +1 συμμετοχές

ΔΙΑΜΑΝΤΟΥΛΗ ΕΛΙΚΗ ΤΡΟΒΑ ΒΑΣΩ

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 2

A B C D E F G εισαγωγή | 5

I J K L

M N O P Q R S T U V W

Αφιερωμένο στην κ. Μαλαμίδου, την κ. Λάνταβου, την κ. Μαγγανά και την οικογένεια μου που μου δίδαξαν το τι είναι να συμμετέχω σε σχολικές και εξωσχολικές κοινότητες.

X Y Z 3

Εικ. 1 Κατασκευή του σχολείου N ue va Esp e ranza απ ό τους A l Borde και τους κατοίκους ενός π αρ αθαλάσσιου οικισμού στο Εκουαδόρ (βλ. λήμμα A l Borde).

πολυφωνία 60 +1 συμμετοχές

ΔΙΑΜΑΝΤΟΥΛΗ ΕΛΙΚΗ ΤΡΟΒΑ ΒΑΣΩ

A B C D E F G H I J

εισαγωγή

K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 7

Η συμμετοχή των κατοίκων/πολιτών/χρηστών στο σχεδιασμό του χώρου που ζουν, είτε δημόσιου είτε ιδιωτικού σε περιπτώσεις κοινωνικών κατοικιών, είναι ένα ζήτημα που συζητήθηκε ιδιαίτερα τις δεκαετίες του ’60, ’70, ’80. Βασικό κίνητρο αποτελούσε η απόκτηση μίας καλύτερης ποιότητας ζωής βασιζόμενη σε καλύτερες συνθήκες κατοίκησης και πιο ουσιαστικές ανθρώπινες σχέσεις, οι οποίες είχαν κλονιστεί από την περίοδο του μεσοπολέμου και τις ταραχώδεις πολιτικές και κοινωνικές αστάθειες ανά τον κόσμο (αστικοποίηση, μαζική παραγωγή, ελεύθερη αγορά, μετανάστευση, ψυχρός πόλεμος, κ.α.). Τα τελευταία χρόνια έχει εκδηλωθεί και πάλι μία τάση προς τις συλλογικότητες και τις συμμετοχικές διαδικασίες σε αστικό επίπεδο. Οι πόλεις μεταβάλλονται και οι κάτοικοι θέλουν η αλλαγή να οδηγεί σε κάτι καλύτερο. Τίθονται τα εξής ερωτήματα: πώς σε ένα αστικό τοπίο μπορούν ακόμα οι σχέσεις των ανθρώπων να είναι φιλικές και κοντινές; πώς ο χώρος να είναι αρκετός για όλους; πώς η φύση να εισχωρήσει στην πόλη; πώς ο αστικός χώρος να αποκτήσει νέους χώρους κατοίκησης, χωρίς να κατεδαφίσει τους παλιούς, χωρίς να δομηθούν άλλοι και χωρίς να διώξει τους τωρινούς κατοίκους; Στο μάθημα Σχεδιασμός του Περιβάλλοντα Χώρου για Ηλικιωμένους και για Άτομα με Αναπηρία 1 συζητήθηκαν μέθοδοι σχεδιασμού που αφορούν και επιτρέπουν την εύκολη κίνηση και την πλήρη προσβασιμότητα 2 για όλους τους ανθρώπους σε δημόσιους και ιδιωτικούς χώρους (είτε είναι ηλικιωμένοι ή παιδιά είτε άτομα με ή χωρίς αναπηρία). Σημαντικό για το σχεδιασμό προσβάσιμων χώρων είναι η συμμετοχή των ίδιων των χρηστών για να γίνει κατανοητό στο σχεδιαστή πως αντιμετωπίζουν το χώρο και τα διάφορα εμπόδια που συναντούν μπροστά τους. Μία από τις πρακτικές είναι η προσομοίωση (simulation), κατα την οποία κατασκευάζεται σε πραγματική κλίμακα τμήμα του τελικού προϊόντος για να γίνει η μετάβαση από το σχέδιο στην πραγματικότητα κατανοητή στους χρήστες.

1 Μάθημα του Πολυτεχνείου της Κωνσταντινούπολης (Istanbul Technical University), με τίτλο Environmental Design for Elderly and Disabled και καθηγήτρια την κ. Göksenin İnalhan. 2 Οι έννοιες του Universal Design και του Inclusive Design αναφέρονται στην πλήρη προσβασιμότητα όλων των ανθρώπων σε όλους τους χώρους, δημόσιους και μη. Ο πρώτος όρος επινοήθηκε από τον Αμερικανό αρχιτέκτονα Ronald M. Lace (1941-1998) και χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο στην Αμερική, ενώ ο δεύτερος όρος χρησιμοποιείται περισσότερο στη Μεγάλη Βρετανία.

Ας υποθέσουμε ότι οι ίδιοι οι μαθητές ενός σχολείου σχεδιάζουν το νέο τους σχολείο λαμβάνοντας οι ίδιοι σημαντικές αποφάσεις για το χώρο στον οποίο θα “κατοικήσουν”. Σε ποιο βαθμό ο ίδιος ο χρήστης (στην περίπτωση μας ο μαθητής) θα προσεγγίσει το νέο χώρο με μεγαλύτερη οικειότητα και προσοχή, καθώς έχει συμβάλλει στη δημιουργία του; Τίθεται, λοιπόν, ο προβληματισμός για το πόσο διαφορετικός θα μπορούσε να είναι ο χώρος, αν λαμβάνεται πάντα υπόψη η γνώμη των διάφορων χρηστών ενός δημόσιου χώρου που επισκέπτεται και “ανήκει” σε διαφορετικές ομάδες. Η απόφαση να διατηρηθούν όλες οι περιπτώσεις και μορφές συμμετοχικής διαδικασίας που συζητούν θέματα του χώρου, ανεξαρτήτως κλίμακας, είχε ως επακόλουθο τη δημιουργία ενός εγκυκλοπαιδικής-μορφής ερευνητικού. Το τεύχος αυτό θα μπορούσε να αποτελέσει μία πολυφωνική κατασκευή γύρω από τη συμμετοχή, όπως ο τρόπος των πέντε παράλληλων αφηγήσεων της ποιητικής του Fyodor Dostoyevsky 3 από το Mikhail Bakhtin 4 στα Ζητήματα του έργου του Ντοστογιέφσκι (1929). Ο Bakhtin θεωρεί ότι ο καθένας μας γνωρίζει τον άλλο μέσα από το πώς μας βλέπουν οι γύρω μας. Στην ουσία, οι γύρω μας αποτελούν αντανάκλαση του εαυτού μας. Έτσι, και οι διαφορετικές αφηγήσεις με διαφορετικά πειράματα, έργα και ιδέες γύρω από τη συμμετοχή των πολιτών, μπορεί να οδηγήσει σε μία πιο ξεκάθαρη κατανόηση για το τι είναι και τι σημαίνει η συμμετοχή. Η μελέτη της παρούσας ερευνητικής εργασίας εκτυλίχθηκε με παράλληλη αναζήτηση περιπτώσεων γύρω από τη συμμετοχή και το συμμετοχικό σχεδιασμό. Η συγκέντρωση του υλικού έγινε μέσω διαδικτύου, ερευνητικών εργασιών και βιβλίων με ποικίλες ιδέες, δράσεις και έργα πάνω στο θέμα. Στην προσπάθεια να γίνει κατανοητή η συμμετοχή ως διαδικασία και ως έννοια, έγιναν κατηγοριοποιήσεις με βάση το χρόνο, το χώρο, το είδος συμμετοχής, το υποκείμενο, το αντικείμενο, το είδος του υποκειμένου και το είδος του αντικειμένου. Μετά τα λήμματα, ακολουθεί μία ταξινόμηση με βάση την κατηγοριοποίηση, ένα χωρικό διάγραμμα και ένα χρονικό διάγραμμα και τα υπολήμματα που εξηγούν σχετικούς όρους. Τα συμπεράσματα αναφέρονται τόσο στη συμμετοχική διαδικασία όσο και στη μέθοδο έρευνας και εργασίας που ακολουθήθηκε.

3 4

1821-1881, Ρώσος φιλόσοφος και μυθιστοριογράφος 1895-1975, Ρώσος φιλόσοφος και θεωρητικός της λογοτεχνίας

A B C D E F G H I J

οδηγός χρήσης

K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 11

Τα ΛΗΜΜΑΤΑ έχουν τοποθετηθεί σε αλφαβητική σειρά. Σε περίπτωση κυρίου ονόματος το όνομα γράφεται πρώτα και το επώνυμο ακολουθεί. Το επώνυμο δίνει την αλφαβητική σειρά του λήμματος. Η σειρά των λημμάτων ακολουθεί την αγγλική ΓΛΩΣΣΑ και σε περιπτώσεις λημμάτων στην ελληνική τοποθετούνται με βάση αυτή τη σειρά. Το υπόμνημα της ΚΑΤΗΓΟΡΙΟΠΟΙΗΣΗΣ ακολουθεί με τις κατηγορίες χωρισμένες σε ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ, ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ, ΕΙΔΟΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ, ΧΡΟΝΟ και ΕΙΔΟΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ. Η ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ γράφεται για κάθε λήμμα και βρίσκεται στο τέλος του τεύχους. ΥΠΟΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ γράφουν λεπτομέρειες για κάποιες προσωπικότητες, στοιχεία που γράφονται στο κείμενο και ορίζονται από αγγίλες με λεπτά και πλάγια γράμματα. Τα ΔΙΑΓΡΑΜΜΑΤΑ που ακολουθούν τα λήμματα συνδέονται με τη χωρική και χρονική τοποθέτηση των ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΩΝ ή των ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ. Ο ΠΙΝΑΚΑΣ ταξινόμησης με βάση την ταξινόμηση στις παρκάτω κατηγορίες υποκειμένου, αντικειμένου, είδους του υποκειμένου, είδους του αντικειμένου, το χρόνο και το χώρο συγκροτεί τις διαφορετικές στρώσεις της πολυφωνικής κατασκευής, ώστε να μπορούν να προκύψουν κάποια συνολικά συμπεράσματα για την συλλογή και την πρόσβαση στις πληροφορίες.

ON R

NI T A NI EA OC L

L PO

CA GI GO DA

PA I T U RT TI IC ON IP A AT LI IO SE N D

ST IN

PA D E M RT A IC ND IP IN AT G IO N

S PA P O N R T TA IC N IP EO AT US IO N

CA RI

AL OG OL

SI ES OF PR

IA AR IT

YES PARKS NO HIGHWAYS

2001-2050

ΧΩΡΟΣ & ΧΡΟΝΟΣ ΧΡΟΝΟΣ Ο χρόνος συμβολίζεται ως χρονικές περίοδοι πενήντα ετών, ξεκινώντας από το 1750. ΧΩΡΟΣ Ο χώρος συμβολίζεται με βάση τις ηπείρους (Ασία, Αφρική, Β. Αμερική, Ευρώπη, Ν. Αμερική, Ωκεανία). Δεν έχουν μελετηθεί παραδείγμα στην Ωκεανία.

EU A IC ER AM

1951-2000

PE RO

1901-1950

ΔΡΑΣΗ | EVENT Μπορεί να είναι μία δράση οργανωμένη στα πλαίσια μιας γειτονιάς με στόχο τη δημιουργία ενός έργου μικρής κλίμακας ή μίας κατάστασης που θα υπάρχει και αφού τελειώσει η δράση, αλλά και η οργάνωση και η πραγματοποίηση ενός ΚΙΝΗΜΑτος σχετίζεται με τη δράση.

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ

1851-1900

A IC ER

1801-1850

GA OR EV

OJ PR

THURDAY 19|09|2016

1750-1800

ΦΟΡΕΑΣ | ORGANIZATION Οργανισμοί που στηρίζονται από πανεπιστήμια, ιδρύματα ή λειτουργούν ανεξάρτητα και μη κερδοσκοπικά. Μπορεί να είναι ένας οργανισμός, ένας σύλλογος, ένας κρατικός φορέας ή μηχανισμός.

ΕΡΓΟ | PROJECT Ένα σχέδιο που χτίστηκε σε πραγματική κλίμακα. Η κλίμακά του μπορεί να ποικίλλει από ένα έπιπλο μέχρι ένα κτίριο.

KE T EC

EP NC CO

ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ | THINKER Ένα πρόσωπο που έχει διατυπώσει κάποιες ΙΔΕΕΣ, τις οποίες μελετά, υποστηρίζοντας ή αμφισβητώντας. Μπορεί να είναι ένας αρχιτέκτονας, ένας φιλόσοφος, ένας επιστήμονας, ένας κριτικός.

ΙΔΕΑ | CONCEPT Μία σκέψη, ένας συλλογισμός που μπορεί να γραφτεί και να ειπωθεί. Οι ΣΤΟΧΑΣΤΕΣ διατυπώνουν ιδέες. Μία ιδέα όμως μπορεί είτε να υλοποιηθεί και να γίνει ΕΡΓΟ είτε να παραμείνει σε γραπτό λόγο και σχέδια.

IN TH

OV T

ΚΙΝΗΜΑ | MOVEMENT Είτε ένα ιδεολογικό κίνημα, που υποστηρίζει συγκεκριμένες ιδεολογίες, είτε ένα κίνημα προς δράση που εναντιώνεται σε κάποια απόφαση ή σχέδιο.

T EN EM

CE FI

ΓΡΑΦΕΙΟ | OFFICE Είναι ένας χώρος που ασχολείται επαγγελματικά με έναν τομέα. Μπορεί να είναι ένα αρχιτεκτονικό γραφείο, μία κολεκτίβα, μία ομάδα, μία κοοπερατίβα.

ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

ΕΙΔΟΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟ | HUMANITARIAN Αφορά αντικείμενα που έχουν κάποιο ανθρωπιστικό υπόβαθρο, όπως βελτίωση συνθηκών ζωής ή αναδημιουργία περιοχές που απειλήθηκαν από φυσικές καταστροφές. ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ | PROFESSIONAL Αφορά αντικείμενα που έχουν να κάνουν με επαγγελματικά συνήθως ΕΡΓΑ.

THURDAY 19|09|2016

ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ | ECOLOGICAL Αφορά αντικείμενα που έχουν κάποιο οικολογικό υπόβαθρο.

1750-1800

ΠΑΙΔΑΓΩΓΙΚΟ | PEDAGOGICAL Αφορά συνήθως αντικείμενα που έχουν να κάνουν με ΕΡΓΑ και το έργο είναι ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟ-κοινωνικό και ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ.

1801-1850 1851-1900

ΠΟΛΙΤΙΚΟ | POLITICAL Αφορά αντικείμενα που έχουν να κάνουν με πολιτικά ζητήματα για αποφάσεις γύρω από το συλλογικό καλό. Το υποκείμενο ΚΙΝΗΜΑ και το αντικείμενο ΔΡΑΣΗ συνδέονται με πολιτικά θέματα.

1901-1950 1951-2000 2001-2050

ΕΙΔΟΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ

YES PARKS NO HIGHWAYS

ΑΥΘΟΡΜΗΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ | SPONTANEOUS PARTICIPATION Είναι η συμμετοχή που ξεκινάει από μία ομάδα ανθρώπων με κοινό όραμα και στόχο για τη δημιουργία κάτι καινούριου. Η απόφαση είναι δική τους και μπορεί ξεκινάει από τον οποιοδήποτε και όχι μόνο από τον ειδικό-αρχιτέκτονα. ΔΙΕΚΔΙΚΗΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ | DEMANDING PARTICIPATION Μπορεί να είναι η ανάπλαση μίας περιοχής, η κατάληψη ενός κτιρίου ή και η ΔΡΑΣΗ και ένα ΚΙΝΗΜΑ που αντιτίθεται στη δημιουργία ενός έργου. Συνήθως η πρωτοβουλία παίρνεται από τους ίδιους τους πολίτες-χρήστες, ο βαθμός συμμετοχής είναι μεγάλος, ενώ η ΔΡΑΣΗ τις περισσότερες φορές είναι κόντρα στο νόμο. ΘΕΣΜΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ | INSTITUTIONALISED PARTICIPATION Συνδέεται με κάποιο ΦΟΡΕΑ, οργάνωση ή θεσμό, κρατικό ή ιδιωτικό, συνήθως μη κερδοσκοπικό, και τις περισσότερες φορές εμπλέκεται και ο ειδικός-αρχιτέκτονας σε διαφορετικό βαθμό και συχνά ως συντονιστής. Δεν είναι λίγες οι φορές που αναθέτεται σε ΓΡΑΦΕΙΑ αυτού του είδους η συμμετοχή. *υπάρχει η ΨΕΥΔΟΣΥΜΜΕΤΟΧΗ και η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ

περιεχόμενα λημμάτων Α-Ζ

λήμματα Α-Ζ

Πρόκειται για μία αυτοδιαχειριζόμενη συλλογική κατοικία στην πόλη Obourg.

I J K L M N O P Q R S

Το Αββαείο είχε χρησιμοποιηθεί και ως κλωστήριο παλαιότερα, αλλά είχε μείνει για ένα μεγάλο διάστημα εγκαταλελειμμένο. Η απόφαση ήταν να αγοραστεί συνεταιρικά, με το όνομα της επιχείρησης Abbaye Saint-Denis en Brocqueroie, ώστε να προστατευτεί το φυσικό περιβάλλον και τα κτήρια, ενώ θα μπορούσε να αποτελέσει πόλο έλξης πολιτιστικών και κοινωνικών δράσεων σε μία προσπάθεια να αναζωογονηθεί η συνοικία και η γύρω περιοχή.

V W X Y Z

ΙΟ ΛΓ ΒΕ ΑΣ ΡΕ ΦΟ ΓΟ ΕΡ

Τα μέλη του συνεταιρισμού δεσμεύονται από ηθικές και οικονομικές υποχρεώσεις, όπως η προώθηση των στόχων του συνεταιρισμού και η συμμετοχή στις κοινές δαπάνες. Για τους μη κατοίκους, προβλέπεται διαφορετικού τύπου συμμετοχή, που τους δίνει δικαίωμα συλλογικής χρήσης των κοινών εγκαταστάσεων. Μία επταμελής επιτροπή διαχειρίζεται το κτήμα και φροντίζει για την αντιμετώπιση των καθημερινών προβλημάτων, ενώ μία φορά το μήνα συγκαλείται η γενική συνέλευση. To 1982, ιδρύεται ένα μη κερδοσκοπικό σωματείο, Amis de l’Abbaye de Saint-Denis (A.S.B.L.), που αναλαμβάνει τη διοργάνωση κοινωνικών και πολιτιστικών εκδηλώσεων, όπως εργασίες αποκατάστασης των κτιρίων, γιορτές, εκθέσεις, περιοδικό, μαγαζιά μεταχειρισμένων ειδών και φυσικών προϊόντων, καντίνα, λαχανόκηπο. Μία μέρα κάθε εβδομάδα είναι αφιερωμένη στη συλλογική δουλειά (μάζεμα φρούτων, περιποίηση του κήπου, προετοιμασία εκδηλώσεων).

T U

ΚΟ

ΓΙ

ΛΟ

ΚΟ

Το 1977, μία ομάδα κατοίκων της περιοχής αποφάσισαν να οργανωθούν για να αποκαταστήσουν και να διαχειριστούν συλλογικά το κτήμα και τις εγκαταστάσεις του Αβαείου του Αγίου Διονυσίου, που είχε χτιστεί το 1081 και διέθετε μία έκταση γης 18 εκτάρια. Στόχος ήταν να λειτουργήσει ως κέντρο κατοικίας και κοινωνικο-πολιτιστικής δραστηριότητας της ευρύτερης περιοχής. Μέλη του συνεταιρισμού είναι οι κάτοικοι του αβαείου [18 νοικοκυριά με 25 παιδιά εκείνη την περίοδο] και τα μέλη του συνεταιρισμού, που δεν είναι κάτοικοι.

1977 - σήμερα 1951-2000

ΟΙ

bbaye de Saint Denis

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

ΑA

l Borde Arquitectos

Τέσσερις εκουαδοριανοί αρχιτέκτονες (Pascual Gangotena, David Barragán, Marialuisa Borja, Esteban Benavides) δημιούργησαν το 2007 ένα γραφείο, που ενδιαφέρεται για το δημόσιο χώρο και προσπαθεί να ενεργοποιήσει κοινότητες ραγματοποιώντας δράσεις με βάση τη συμμετοχή και τη διάδραση. Κάποια από τα έργα τους είναι Espacio de Experimentacion Teatral (Performatice Experimentation Pavilion, 2010), η γεφύρωση δύο συνοικιών 22

Εικ. 2 Όψη της αυλής του Αββαείου του Αγίου Διονυσίου.

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

ΕΠ

ΑΓ

ΓΕ

ΛΜ

ΑΤ

ΙΚ

ΕΡ

ΓΟ

ΓΡ

ΑΦ

ΕΙ

ΕΚ

ΟΥ

ΑΔ

ΟΡ

2007 - σήμερα 2001-2050

στη Σάο Πάολο της Βραζιλίας με το όνομα 1993 το 2013, τo Vagon del Saber (Knowledge train car, 2012), το Cartas de Mujeres (Women’s Letter Campaign, 2012), την Plaza Bulevar los Mangos (Los Mangos Square and Boulevard, 2014, Βαλένθια, Βενεζουέλα). Το 2009, τους ζητήθηκε να δημιουργήσουν ένα σχολείο στο παραθαλάσσιο χωριό Puerto Cabuyal, Manabí στο Εκουαδόρ. Το μεγαλύτερο ποσοστό των κατοίκων ήταν αναλφάβητοι και ένας επισκέπτης που του ζήτησαν να γίνει ο δάσκαλός τους, ανέλαβε την οργάνωση του σχολείου. Στο σχολείο, εκτός από τα παιδιά, συμμετέχουν και οι γονείς για την οργάνωση και τη συντήρησή του, καθώς και στη διδασκαλία. Η κατασκευή ήταν μία ελαφριά ξύλινη κατασκευή με υλικά που χρησιμοποιήθηκαν από τη γύρω περιοχή. Καθώς τα κονδύλια ήταν πολύ λίγα, εργάτες ήταν οι ίδιοι οι κάτοικοι και οι αρχιτέκτονες, ενώ ο σχεδιασμός είχε προηγηθεί από τους αρχιτέκτονες. To σχολείο ονομάστηκε Νέα Ελπίδα (Escuela Nueva Esperanza). Το 2011, ζητήθηκε μία επέκταση (Esperanza Dos) του σχολείου, καθώς ο χώρος δεν ήταν επαρκής και μία προσθήκη ήταν αναγκαία. Την επόμενη χρονιά, ζητήθηκε ένας ακόμα χώρος για το νηπιαγωγείο, καθώς πολλές μητέρες έρχονταν στο σχολείο με τα νήπια και έπρεπε να τα αφήνουν κάπου (Ultima Esperanza). Η κοινότητα είχε εκπαιδευτεί και μάθει να δουλεύει με συνεργασία και το σχολείο λειτουργούσε με βάση βιωματικά μαθήματα, οπότε το γραφείο οργάνωσε εργαστήρια-μαθήματα για τους κατοίκους-μαθητές, που θα σχεδίαζαν οι ίδιοι το νέο χώρο του νηπιαγωγείου. Οι Al Borde δίνουν ιδιαίτερη σημασία στη θέση του αρχιτέκτονα όταν πλέον, μετά το στάδιο σχεδιασμού, στο οποίο θέλουν και ο χρήστης να συμμετάσχει, φτάνουν στο στάδιο της εφαρμογής. Στα περισσότερά τους έργα συμμετέχουν οι ίδιοι ως εργάτες στην κατασκευή και στη διαδικασία εκκαθάρισης και συντήρησης ενός χώρου, σε περιπτώσεις ανακατασκευής για επανάχρηση. Έτσι, επισημαίνουν ότι ο ρόλος του αρχιτέκτονα είναι η συμμετοχή και στην κατασκευή, καθώς έτσι αντιλαμβάνεται και καταλαβαίνει καλύτερα την αρχι-τεκτονική.

AΑ B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

Εικ. 3 Μακέτα για το νηπιαγωγείο Ultima Esperanza από τους Al Borde με συμμετοχική διαδικασία σχεδιασμού εμπλέκοντας τους κατοίκους της.

I J K L M N O P Q R S T U

Αφορμή υπήρξαν οι διαδηλώσεις φοιτητών και του ίδιου του τμήματος αρχιτεκτονικής, το 1961, κατά της κατεδάφισης του νεκροταφείου του 19ου αιώνα που βρισκόταν μέσα στο campus, ώστε να διατηρηθεί ως ένα ιστορικό ορόσημο. Η κοινότητα του πανεπιστημίου ήθελε να έχει τον έλεγχο των εξελίξεων του χώρου, όπου κατοικούσαν, καθώς είχε και άμεσο αντίκτυπο στον τρόπο ζωής τους. Η διοίκηση κάλεσε τον καθηγητή του Πανεπιστημίου του Μπέρκλευ για να δημιουργηθεί μία διαδικασία, στην οποία η κοινότητα του πανεπιστημίου θα μπορούσε να σχεδιάσει το δικό τους χώρο. Σε αυτό το βιβλίο, περιγράφεται η διαδικασία επί του πρακτέου των ιδεών μία κοινότητας για τη δημιουργία ενός master plan[1]. Αναφέρει ότι κάθε κοινωνία έχει ένα μόνο ιδιοκτήτη, στην περίπτωση αυτή το Κράτος του Όρεγκον, και ένα μόνο κεντρικό προϋπολογισμό, το οποίο δεν είναι ιδεατό, αλλά αντίθετο στην ιδέα όπου οι ίδιοι οι κάτοικοι και χρήστες του χώρου σχεδιάζουν αυτό που θέλουν. Ενός τέτοιου είδους σχεδιασμός είναι εύκολο να εφαρμοστεί σε ένα θεσμό, όπου η κεντρική εξουσία έχει καταργηθεί, όπως ένα κιμπούτζ, ένα νοσοκομείο, μία φάρμα, ένας συνεταιρισμός. Πιστεύετε ότι η διαδικασία σχεδιασμού σε μία κοινότητα θα δημιουργήσει ένα περιβάλλον πιο ανθρώπινο, αν τηρούνται οι έξης προϋποθέσεις-αρχές:

V W X Y Z

ΗΝ ΒΑ ΩΜ ΣΙ ΕΝ ΛΕ Ο ΙΟ

Α. Π.

“In different countries this master plan is also called a general plan, a development plan and an outline plan…take many forms… They include a map, which specifies the future growth of the community, and prescribes the land uses, functions, heights, and other qualities which may, or should, be built in different areas.” - Alexander Christopher (1975) The Oregon Experiment. New York: Oxford University Press. p.9.

Σ ΤΗ ΟΧ

ΑΣ Το Πανεπιστήμιο του Όρεγκον, ιδρυμένο στα μέσα του 19ου αιώνα, στις αρχές του ΄60 είχε 10.000 φοιτητές και έφτασε τους 15.000 φοιτητές και 3.300 πανεπιστημιακό προσωπικό (1973). Επιπλέον, το campus γειτνιάζει με την Eugene, μία μικρή πόλη των 84.000 κατοίκων.

ΓΟ ΚΟ

YES PARKS NO HIGHWA YS

ΤΙ

Πρόκειται για ένα βιβλίο που δημοσιεύτηκε το 1975 από τον ίδιο. Αναλύει τη μελέτη 10 χρόνων ενός πειράματος συμμετοχικού σχεδιασμού του campus του Πανεπιστημίου του Όρεγκον στις ΗΠΑ, ξεκινώντας από το 1961 μέχρι το 1973. Προηγείται από δύο βιβλία με τίτλους The Timeless Way of Building, μία θεωρία σχεδιασμού και κτηρίων μεταβιομηχανικών περιπτώσεων για προβιομηχανικές και παραδοσιακές διαδικασίες και A Pattern Language, ένα ολοκληρωμένο σετ οδηγιών σχεδιασμού και κατασκευής σε μοτίβα διαφορετικών μεγεθών. Συνεργάτες του ήταν οι Murray Silverstein, Shlomo Angel, Sara Ishikawa και Denny Abrams.

ΛΙ

Αυστριακός αρχιτέκτονας, θεωρητικός και καθηγητής στην αρχιτεκτονική σχολή του Πανεπιστήμιου της Καλιφόρνιας (University of California, Berkeley, USA), έχει σχεδιάσει και χτίσει πάνω από 100 κτίρια, ενώ είναι ο δημιουργός του κινήματος της Γλώσσας των Μοτίβων (Pattern Language). Υπεύθυνος για το Πείραμα του Όρεγκον (The Oregon Experiment).

1951-2000 1936 - σήμερα

ΕΡ

lexander

ΣΤ

ΠΟ

Christopher

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

Η.

ΑA

AΑ

1. Η αρχή της οργανικής οργάνωσης (organic order) 2. Η αρχή της συμμετοχής (participation) 3. Η αρχή της αποσπασματικής ανάπτυξης (piecemeal growth) 4. Η αρχή των μοτίβων (patterns) 5. Η αρχή της διάγνωσης (diagnosis) 6. Η αρχή του συντονισμού (coordination)

B C D

Αρχές συμμετοχικού σχεδιασμού 1. Η αρχή της οργανικής οργάνωσης

2. Η αρχή της συμμετοχής

3. Η αρχή της αποσπασματικής ανάπτυξης

4. Η αρχή των μοτίβων

5. Η αρχή της διάγνωσης

6. Η αρχή του συντονισμού

Εικ. 4 Διάγραμματα από το συμμετοχικό σχεδιασμό του Christopher Alexander στο Πανεπιστήμιο του Όρεγκον.

Περιγραφή

Ο σχεδιασμός και η κατασκευή καθοδηγούνται από μία διαδικασία που επιτρέπει το σύνολο να προκύψουν σταδιακά από τις τοπικές πράξεις/δράσεις. Η κοινότητα δεν πρέπει να υιοθετήσει τη φόρμα του φυσικού γενικού σχεδίου, αλλά την διαδικασία που προτείνεται. Επιτρέπει την κοινότητα να σχεδιάσει την οργάνωσή της , όχι από ένα συγκεκριμένο χάρτη του μέλλοντος, αλλά από μία κοινοτική γλώσσα μοτίβων. Όλες οι αποφάσεις σχετικά με το τι και πώς θα χτιστεί είναι στα χέρια των χρηστών.

F G H I J K L M N

Η κατασκευή που αναλαμβάνεται από κάθε δημοσιονομική περίοδο θα υπολογίζεται συγκριτικά με μικρά αντικείμενα.

O P

Κάθε σχέδιο και κατασκευή θα καθοδηγούνται από μία συλλογή από κοινοτικά υιοθετημένες αρχές που ονομάζονται μοτίβα. Η ευεξία του συνόλου θα προστατεύεται από μία ετήσια διάγνωση που εξηγεί αναλυτικά ποιοι χώροι είναι ζωντανοί και ποιοι νεκροί σε οποιαδήποτε δεδομένη στιγμή της ιστορίας της κοινωνίας. Τέλος, η αργή εμφάνιση της οργανικής οργάνωσης στο σύνολο επιβεβαιώνεται από μία διαδικασία χρηματοδότησης, η οποία ρυθμίζει το ρεύμα ατομικών εργασιών, που διατυπώνονται από τους χρήστες. 25

Q R S T U V W X Y Z

H I J K L M N O P Q

Μία άλλη δράση που είχε ως βάση το συμμετοχικό σχεδιασμό πραγματοποιήθηκε στο 6ο Δημοτικό Σχολείο Αιγαλέου την άνοιξη του 2016. Επρόκειτο για τρία εργαστήρια που απευθυνόταν στα παιδιά της έκτης δημοτικού με στόχο το σχεδιασμό της σχολικής αυλής τους, επαναπροσδιορίζοντας ταυτόχρονα την έννοια της και τον τρόπο προσέγγισής της στη διαμόρφωση του μέχρι σήμερα ελληνικού σχολείου. Σε πρώτο επίπεδο, χωρισμένοι σε ομάδες (ηθοποιών, συγγραφέων, χορευτών, σκηνοθετών, εξερευνητών) αναλύθηκαν διαφορετικοί τρόποι προσέγγισης των χώρων της αυλής σε μορφή μακέτας και μεγάλης κλίμακας, που αποτυπώθηκαν σε μακέτα της συνολικής σχολική δομής. Στο δεύτερο εργαστήριο, σε μεγαλύτερη κλίμακα πλέον η κάθε ομάδα δημιούργησε και προσέγγισε ένα μέρος της αυλής, ενώ στο τρίτο παρουσιάστηκαν όλες οι ιδέες μαζί σε μία έκθεση στην αυλή.

R S T U V W X Y Z

Εικ. 5 Μακέτες από το συμμετοχικό εργαστήριο στο Οικοδομικό Τετράγωνο 639 στο Αιγάλεω από τους AREA.

ΔΑ ΛΑ ΕΙ

ΕΛ ΑΣ

ΓΡ

ΑΦ Ο ΙΚ

Πρόκειται για έναν εσωστρεφή μικρόκοσμο, μια ζωντανή κοινότητα ανθρώπων ενταγμένη στον αστικό ιστό της πόλης. Σε πρώτη φάση, πραγματοποιήθηκαν συνεντεύξεις και συζητήσεις με τους κατοίκους, ώστε να ενεργοποιηθεί ο κοινόχρηστος χώρος. Σε δεύτερη φάση, διοργανώθηκε ένα υπαίθριο εργαστήρι-ανοιχτή συζήτηση, όπου οι κάτοικοι μπορούσαν να σχηματίσουν και να «τοποθετήσουν» τις ιδέες τους σε μία υπερμεγέθη μακέτα. Ο παραδοσιακός ρόλος του αρχιτέκτονα γίνεται δευτερεύων, ενώ υπερτερεί η διαδραστική ανταλλαγή απόψεων και ιδεών.

ΑΤ

THURDAY 19|09|201 6

ΔΡ

Το 2014, στα πλαίσια του Αιγάλεω Σίτυ του πολιτιστικού οργανισμού ΝΕΟΝ, διοργάνωσαν ένα συμμετοχικό εργαστήρι στο Οικοδομικό Τετράγωνο 639 του Δήμου Αιγαλέου, χτισμένο το 1963.

ΛΜ

Οι AREA είναι μία αρχιτεκτονική ομάδα που αποτελείται από τους Δαούτη Στέλα, Μητρούλια Γιώργο και Ραφτόπουλο Μιχάλη, με έδρα την Αθήνα. Ενδιαφέρονται για το δημόσιο χώρο και το διάλογο που πραγματοποιείται μέσα σε αυτόν.

2001-2050 2006 - σήμερα

ΓΕ

rchitecture REsearch Athens

ΑΓ

ΕΠ

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

ΑA

rchitype

Ένα συνεταιριστικό γραφείο από τους αρχιτέκτονες Jon Broome και Bob Hayes, που ειδικεύονταν σε ιδιο-κατασκευές (self-build) φιλικές προς το περιβάλλον.

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

ΟΙ

ΚΟ

ΛΟ

ΓΙ

ΚΟ

ΕΡ

ΓΟ

ΓΡ

ΑΦ

ΕΙ

ΗΝ ΒΑ ΩΜ ΣΙ ΕΝ ΛΕ Ο ΙΟ

1951-2000 1984 - σήμερα

AΑ

Με τον καιρό, απέκτησαν μία πιο εμπορική πρακτική. Και οι δύο είχαν συνεργαστεί με τον Walter Segal, με τον Broome να είναι ο αρχιτέκτονας του έργου των κατοικιών ιδιο-κατασκευής στο Lewisham. Αυτή η επιρροή έχει φανεί στο έργο των Architype, οι οποίοι χρησιμοποίησαν τη Μέθοδο Segal [2] για ιδιο-κατασκευές στο Brighton. O Broome υποστήριζε την ιδέα των αρχιτεκτόνων που ενεργούν για λογαριασμό τρίτων και προώθησε την ιδιο-κατασκευή ως μία συμμετοχική τεχνική, ενεργοποιώντας τους χρήστες. Με την αποχώρησή του από την ομάδα, η οποία απομακρύνθηκε από την ιδιο-κατασκευή, ίδρυσε το γραφείο Jon Broom Architects, συνεχίζοντας να δίνει έμφαση σε αυτή τη μέθοδο κατασκευής και δημοσίευσε το βιβλίο με τίτλο The Green Self-build Book. Οι Architype χρησιμοποιούν τοπικά υλικά και σχεδιάζουν κτήρια με χαμηλή κατανάλωση ενέργειας, πρωτοπορώντας συχνά με νέες τεχνικές, όπως, για παράδειγμα στο Diggers self-build housing, το 1996, χρησιμοποιώντας για πρώτη φορά στην Αγγλία πράσινη οροφή. Σε πολλά από τα έργα τους, υπάρχει και μία παιδαγωγική προσέγγιση, καθώς τα σχολικά κτήρια είναι σχεδιασμένα, έτσι ώστε να διδάξουν στα παιδιά την ανάγκη του να εξοικονομούμε ενέργεια. Ενσωματώνουν κοινόχρηστους κήπους, χρησιμοποιούν λέβητες βιομάζας (bio-mass boilers) και ηλιακούς συλλέκτες. Στο έργο Genesis, για τη σχολή Somerset College of Arts and Technology, χρησιμοποιούν κατασκευαστικές τεχνικές, όπως τοίχους από στάχυα και λάσπη[3], καθώς και ενός λέβητα βιομάζας, που λειτουργεί με ροκανίδια και πριονίδια, απόβλητα από τη σχολή.

Εικ. 6 Άποψη από τις κατοικίες που σχεδιάστηκαν και χτίστηκαν από τους Architype και τους κατοίκους του οικισμού.

Τα περισσότερα από τα έργα τους αγγίζουν τον κοινωνικό τομέα, ανάμεσα σε αυτά και το πρώτο έργο ιδιο-κατασκευής για συγκατοίκηση στην Αγγλία. Η προσέγγισή τους δείχνει ότι το επάγγελμα του αρχιτέκτονα μπορεί να προσαρμοστεί στις σημερινές περιβαλλοντικές προσεγγίσεις και να ενθαρρύνει τους πελάτες του για την επιλογή πιο βιώσιμων λύσεων.

C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y

2 3

Bλ. λήμμα Walter Segal. Cob walls, straw bales and clay blocks.

Z 27

K L M N O P Q R

Από το 1970, πάνω από 7,000 άτομα έχουν συμμετάσχει στην κατασκευή της Arcosanti. Έχει δημιουργηθεί ένα Δίκτυο Αποφοίτων της Arcosanti (Arcosanti Alumni Network). Από το 2010, κατασκευάζεται το Θερμοκήπιο της Arcosanti (Arcosanti’s Greenhouse Apron). Η πόλη αποτελείται από 60 μόνιμους κατοίκους, που εργάζονται στο Cosanti Foundation, στις υπηρεσίες που παρέχει η πόλη (εστιατόριο, κατάστημα, βιβλιοθήκη, κτλ.) και εκτός του οικισμού υπηρεσίες. Την περίοδο των εργαστηρίων η πόλη γεμίζει κόσμο, ενώ εκτός από τα εργαστήρια οργανώνονται φεστιβάλ μουσικής και εκθέσεις. Οποιοσδήποτε μπορεί να κάνει αίτηση να γίνει μόνιμος κάτοικος της πόλης, αφού έχει συμμετάσχει σε ένα εργαστήριο και η αίτηση γίνει αποδεκτή από τη Συνέλευση της Κοινότητας (Community Council [6]).

Α. Π. Η. ΑΣ

1951-2000 1970 - σήμερα

ΡΕ

YES PARKS NO HIGHWA YS

ΚΟ

Εικ. 7 Το εργαστήρι κεραμικής στην Arcosante.

ΦΟ

ΓΟ

Η τοποθεσία είναι κοντά στο Cordes Junction, 110 χλμ. βόρια της πόλης Phoenix και ορατή από τον αυτοκινητόδρομο Interstate I-17 στην κεντρική Αριζόνα. Το έργο σκοπεύει να δημιουργήσει ένα μοντέλο που αποδεικνύει την έννοια-ιδέα του Soleri, γνωστή ως Arcology [5], η αρχιτεκτονική σε συνοχή με την οικολογία. Η έννοια αυτή οραματίζεται ο Soleri ως μία πόλη υψηλής πυκνότητας, σχεδιασμένη για να μεγιστοποιήσει την ανθρώπινη αλληλεπίδραση και την παράλληλη επαφή με τη φύση που χάνεται ως ιδιότητα στις μεγαλουπόλεις του σήμερα. Σημαντικό είναι να μεγιστοποιεί την πρόσβαση στα κοινόχρηστα, σε οικονομικά αποδοτικές υπηρεσίες οικοδομών, να διατηρήσει το νερό και να μειώσει τα λύματα. Επιπλέον, προβλέπει να μειώσει τη χρήση ενέργειας, πρώτων υλών και γης, να ελαττώσει τα απόβλητα και τη μόλυνση του περιβάλλοντος και να επιτρέψει την αλληλεπίδραση με το περιβάλλοντα φυσικό χώρο. Η Arcosanti είναι ένα πρότυπο μίας «αρκολογίας της ερήμου». Άλλες αρκολογίες του Soleri οραματίζονταν χώρους, όπως ο ωκεανός (Nova Noah).

ΕΡ

Το βασικό έργο του Cosanti Foundation είναι η Arcosanti, μία κοινότητα για 5,000 κατοίκους, σχεδιασμένη από τον Paolo Soleri [4], που άρχισε να κατασκευάζεται το 1970.

ΤΙ

rcosanti

ΛΙ

ΠΟ

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

ΑA

S T U V W X Y Z

Εικ. 8 Πανοραμική άποψη της πόλης Arcosanti.

Βλ. λήμμα Paolo Soleri. Βλ. υπόλημμα Arcology. 6 Βλ. υπόλλημα Community Council. 4 5

Η πόλη αυτή είναι ένα παράδειγμα συμμετοχικής διαδικασίας με κύριο χαρακτηριστικό την εφήμερη κατάσταση. Τα μέλη της κοινότητας συμμετέχουν ενεργά στη Συνέλευση της Κοινότητας, ενώ οι επισκέπτες-φοιτητές που συμμετέχουν στην κατασκευαστική και σχεδιαστική διαδικασία συμμετέχουν στη δημιουργία της πόλης.

AΑ B C D

Sherry Rubin

rnstein

Αμερικανίδα συγγραφέας, κοινωνική λειτουργός, δημόσιος υπάλληλος, γεννημένη στη Νέα Υόρκη, αλλά μεγαλωμένη στο Λος Άντζελες, όπου και σπούδασε φυσική αγωγή στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας (UCLA).

ΕΡ

ΓΟ

ΣΤ

ΟΧ

ΑΣ

ΤΗ

Η.

Π.

Α.

1951-2000 1930 - σήμερα

Αρχικά, δούλεψε ως κοινωνική λειτουργός στο Σαν Φρανσίσκο, ξεκινώντας μία καριέρα σε δημόσια υπηρεσία. Τη δεκαετία του ’50, μετακόμισε στην Ουάσιγκτον (Washington, USA) και ασχολήθηκε στον τομέα των κοινωνικών σχέσεων σε ένα νοσοκομείο. Τη δεκαετία του ’60, συνάντησε το νεαρό Robert Kennedy, μία συνάντηση που οδήγησε σε μία συμβουλευτική θέση στο Kennedy Administration’s President’s Commission για την εγκληματικότητα ανηλίκων (1963). Με αυτόν το ρόλο, της ανατέθηκε να βοηθήσει κοινότητες να αναπτύξουν την ποιότητα των προγραμμάτων ζωής, με σκοπό τη βελτίωση των ευκαιριών εργασίας, της κατοικίας και των σχολείων.

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

ΠΟ

ΛΙ

ΤΙ

ΚΟ

YES PARKS NO HIGHWA YS

Σύντομα, συντάχθηκε στο U.S. Department of Housing, Education, and Welfare (HUD) ως ειδικός βοηθός στη βοηθητική γραμματεία. Κατάφερε να καταργήσει το διαχωρισμό σε όλα τα νοσοκομεία των ΗΠΑ, γεφυρώνοντας κοινωνικές ανισότητες. Το 1966, κάτω από τον οργανισμό Johnson Administration, σε συνεργασία με τη HUD στη θέση του επικεφαλής για τη συμμετοχή των πολιτών. Σχεδίασε κατευθυντήριες γραμμές για την εμπλοκή των κατοίκων της κοινότητας σε τοπικό σχεδιασμό και πολιτικών δραστηριοτήτων -μία μέθοδος αναφερόμενη ως συμμετοχή των πολιτών (citizen participation [7]). Έγινε διεθνώς γνωστή με το άρθρο της Μία Σκάλα για τη Συμμετοχή των Πολιτών (A Ladder of Citizen Participation [8]), δημοσιευμένο το 1969 στο Περιοδικό Journal of the American Institute of Certified Planners. Η σκάλα αποτελεί το όχημα για τη διατύπωση της κοινωνικής ιεραρχίας και των διαφορετικών τρόπων που οι πολίτες και οι δημόσιες φορείς αλληλοεπιδρούν. Υπάρχουν οχτώ σκαλοπάτια στη σκάλα και διακρίνονται σε 3 κατηγορίες. Τα χαμηλότερα σκαλοπάτια είναι η «χειραγώγηση» και η «θεραπεία», στην κατηγορία της μη συμμετοχής. Τα επόμενα σκαλοπάτια είναι η «ενημέρωση», η «διαβούλευση» και η «ειρήνευση» στην κατηγορία προσχηματικής υποστήριξης μειονοτήτων. Τα τελευταία τρία και ψηλότερα σκαλοπάτια της σκάλας, η «συνεργασία», η «εξουσιοδοτημένη δύναμη» και ο «έλεγχος από τους πολίτες», συμβολίζουν το βαθμό της εξουσίας των πολιτών.

F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y

7 8

Βλ. υπόλημμα Citizen Participation. Βλ. υπόλημμα A Ladder of Citizen Participation.

Z 29

ΑA B C D E F G H I

Αυτή η αναπαράσταση δείχνει τις προκλήσεις, που αντιμετωπίζουν κοινότητες με στέρηση των πολιτικών δικαιωμάτων τους, και τους τρόπους, στους οποίους δημόσιοι φορείς διαιώνιζαν αυτήν την υποταγή, αναγκάζοντας τους κοινωνικούς σχεδιαστές (community planners) να αναγνωρίζουν το σχεδιασμό ως ένα μέρος μιας μεγαλύτερης δημοκρατικής διαδικασίας και έκαναν αλλαγές στις διαδικασίες τους. «Η Σκάλα της Συμμετοχής των Πολιτών» έχει ανατυπωθεί περισσότερο από 80 φορές και μεταφραστεί σε τουλάχιστον πέντε γλώσσες. Αργότερα, συμβούλευσε ένα ευρύ φάσμα δημόσιων και ιδιωτικών πελατών, συμπεριλαμβανομένου μίας ανάθεσης εργασίας ως αναλυτής της δημόσιας πολιτικής και διαχειριστής έργων (project manager) με τον Arthur D. Little (το Senior Research Fellow στο National Center for Health Services Research). Το 1985, η Arnstein έγινε διευθύντρια (Executive Director) στην American Association of Colleges of Osteopathic Medicine (AACOM), θέση που διατήρησε για 10 χρόνια πριν βγει στη σύνταξη το 1995. Το 1997 απεβίωσε στο σπίτι της στην Ουάσιγκτον, καθώς είχε καρκίνο σε προχωρημένο στάδιο.

J K L M N O P Q R S T U V W X

Citizen Control

Delegated Power

Partnership

Placation

Consultation

Informing

Therapy

Tokenism

Nonparticipation 1

Manipulation

Y Z

Citizen Power

Εικ. 9 Μία Σκάλα για τη Συμμετοχή των Πολιτών – Sherry R. Arnstein.

ssemble Studio

Πρόκειται για μία κολεκτίβα 18 καλλιτεχνών, σχεδιαστών και αρχιτεκτόνων, που μελετά και ερευνά την αρχιτεκτονική, την τέχνη και το σχεδιασμό (design), με βάση την πόλη του Λονδίνου.

ΕΡ

ΓΟ

ΓΡ

ΑΦ

ΕΙ

ΗΝ ΒΑ ΩΜ ΣΙ ΕΝ ΛΕ Ο ΙΟ

2001-2050 2010 - σήμερα

AΑ

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

ΠΟ

ΛΙ

ΤΙ

ΚΟ

YES PARKS NO HIGHWA YS

Εικ. 10 Folly of a Flyover: μία κατασκευή για δημόσιες χρήσεις κάτω από μία γέφυρα.

Μέλημά τους είναι να αντιμετωπίσουν την αποσύνδεση του δημοσίου χώρου και της διαδικασίας που αυτός παράγεται. Επιπλέον, η πρακτική εργασίας τους βασίζεται στη συνεργασία του κοινού ως συμμετέχων και ως συνεργάτη στην εν εξελίξει υλοποίηση του έργου. Το πρώτο τους έργο λέγεται the Cineroleum και πρόκειται για μία πρόταση επανάχρησης ενός εγκαταλελειμμένου βενζινάδικου μέσα στην πόλη του Λονδίνου και μετατροπή αυτού σε ένα στεγασμένο ημιυπαίθριο κινηματογράφο. Ο σχεδιασμός και η κατασκευή ήταν δικοί τους, δημιουργώντας ένα ιδιαίτερο δημόσιο χώρο που ενεργοποίησε τη γειτονιά. Ένα από τα τελευταία έργα τους ήταν να βοηθήσουν στην αναβίωση της υποβαθμισμένης περιοχής Toxtheth στο Νότιο Λίβερπουλ (Gramby Four Streets). Είναι ένα σύμπλεγμα εργατικών κατοικιών από το 1900, τα οποία το 1981 αγόρασε το Τοπικό Συμβούλιο για κατεδάφιση και ανακατασκευή. Πολλοί κάτοικοι αναγκάστηκαν να φύγουν και οι εναπομείναντες κάτοικοι προσπάθησαν να σταματήσουν, καθαρίζοντας τους δρόμους, φυτεύοντας δέντρα, βάφοντας τα εγκαταλελειμμένα σπίτια και διοργανώνοντας μία επιτυχημένη μηνιαία λαϊκή αγορά τα τελευταία 10 χρόνια. Η ομάδα Assemble βοήθησε τους κατοίκους να κάνουν μία πρόταση για τη βιώσιμη ανάπτυξη της περιοχής με την πλήρη ανακαίνιση των κτιρίων και δημόσιων χώρων, καθώς και την παροχή θέσεων εργασίας. Η ιδέα αυτή θα μπορούσε να πραγματοποιηθεί σε οποιαδήποτε αντίστοιχη περιοχή με τη συμμετοχή και την ανάληψη ευθυνών και πρωτοβουλιών από τους ίδιους τους κατοίκους. Για το έργο τους απέσπασαν το καλλιτεχνικό βραβείο Turner, κάτι που προκάλεσε έντονες κριτικές και συζητήσεις. Άλλα έργα τους είναι τα: Folly for a Flyover (2011), ένας προσωρινός πολιτισμικός χώρος κάτω από μία γέφυρα, ο σχεδιασμός ήταν της ομάδας, ενώ στην κατασκευή μπορούσε να συμμετέχει οποιοσδήποτε, ο Τοπικός Φορέας ενίσχυσε την ιδέα για πιο μόνιμες κατασκευές και ο χώρος ενεργοποιήθηκε και χρησιμοποιείται από τους κατοίκους. Baltic Street Adventure Playground (2014), ένας χώρος παιχνιδιού και κατασκευής για τα παιδιά σε ένα κενό οικόπεδο, που οργανώθηκε με τη βοήθεια της γειτονιάς, στηρίζεται από τους γονείς και διαθέτει 6 υπαλλήλους και ένα δίκτυο 250 παιδιών που παίζουν.

C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y

Εικ. 11 Cineroleum: ένας αστικός κινηματογράφος σχεδιασμένος για την επανάχρηση παρατημένων βενζινάδικων στο κέντρο της πόλη.

Z 31

I J K L M N O P

ΑΝ ΪΒ ΑΣ

ΤΑ ΡΕ ΦΟ ΚΟ

To μοντέλο συνεργατικής εργασίας (collaborative construction), που ανέπτυξαν, είχε μία δομή και έναν προγραμματισμό που δε συνέπεφτε με την εποχή της καλλιέργειας των χωραφιών, καθώς οι κάτοικοι είχαν περισσότερο χρόνο. Οι τεχνικές συνδύαζαν παραδοσιακές τεχνικές με νέες τεχνολογίες, όπως επιφάνειες από μπαμπού με μία λεπτή στρώση από τσιμέντο. Η πρακτική του DIY, μία ανοιχτή αρχιτεκτονική (open architecture [9] ) που δεν απαιτεί εξειδικευμένη γνώση, επιτρέπει την πλήρη συμμετοχή όλων και ας μη διαθέτουν κάποια γνώση γύρω από την κατασκευή.

ΤΙ

ΓΟ

ΕΡ

Το ξεκίνημα έγινε όταν του ζητήθηκε να βοηθήσει μία κοινότητα της φυλής Thao στο κέντρο της χώρας να ξαναχτίσει το χωριό τους. Οι κατασκευές και ο τρόπος εργασίας έπρεπε να κοστίσουν κατά 25% λιγότερο από το κανονικό, να είναι βιώσιμες και φιλικές προς το περιβάλλον. Βασικό στοιχείο υπήρξε η συμμετοχή όλων των κατοίκων της κοινότητας, δημιούργησε, έτσι, θέσεις απασχόλησης και βοήθησε στη διαφύλαξη της πολιτισμικής κληρονομιάς τους.

ΙΣ

Ομάδα αρχιτεκτόνων που δημιουργήθηκε από τον Ταϊβανέζο αρχιτέκτονα Hsieh Ying-chun [1954-σήμερα, Ταϊβανέζος αρχιτέκτονας], μετά το δυνατό σεισμό του 1999 που κατέστρεψε ένα μεγάλο μέρος της Ταϊβάν.

1999 - σήμερα 1951-2000

ΩΠ

telier-3

ΘΡ

ΑΝ

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

ΑA

Σε αυτή την τοπική κοινότητα, κατάφεραν να δημιουργήσουν ένα εργοστάσιο στο χωριό που παράγει προκατασκευασμένα μεταλλικά στοιχεία για την πώληση σε άλλες κοινότητες και για την κατασκευή χαμηλού κόστους κατοικιών. Είναι μέλος της ομάδας WEAK! με τους Marco Casagrande, Roan Chingyueh, που δρα μια ανεξάρτητη αρχιτεκτονική έρευνα με βάση την πόλη της Taipei.

Q R S

Εικ. 12 Τουαλέτες που δουλεύουν χωρίς τη χρήση νερού από τους Atelier 3.

T U V W X Y Z

Βλ. υπόλλημα Open Architecture

Εικ. 13 Κατοικίες κατασκευασμένες με τη βοήθεια των κατοίκων του χωριού από τους Atelier 3.

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

ΕΠ

ΑΓ

ΓΕ

ΛΜ

ΑΤ

ΙΚ

ΕΡ

ΓΟ

ΓΡ

ΑΦ

ΕΙ

ΙΑ

ΠΩ

ΝΙ

1992 - σήμερα 1951-2000

AΑ

telier Bow Wow

Πρόκειται για ένα αρχιτεκτονικό γραφείο των Yoshiharu Tsukamoto και Momoyo Kaijima, που μελετά και εργάζεται πάνω στην αρχιτεκτονική, την τέχνη και την έρευνα. Συνέταξαν μία σειρά βιβλίων που παρατηρούν τη σημερινή κατάσταση της ιαπωνικής πόλης, με ιδιαίτερο παράδειγμα το Τόκυο. Κατέγραψαν τυχαίες καταστάσεις και την «επί τούτου» (in situ) φύση του αστικού τοπίου. To βιβλίο Pet Architecture είναι μία καταγραφή μικροσκοπικών κτηρίων μέσα στο Τόκιο που γεμίζουν χαραμάδες της πόλης και είναι πάντα προσαρμοσμένες στο χρήστη, ενώ το Made in Tokyo δείχνει περιπτώσεις των κτηρίων, τα οποία υβριδικά και προγραμματικά εμφανίζουν απίθανες αντιπαραθέσεις και έχουν προκύψει ως αποτέλεσμα από την υπερβολική έλλειψη γης για ανοικοδόμηση. Θεωρούνται οι σχεδιαστικοί απόγονοι του Kon Wajiro [18881973, Ιάπωνας αρχιτέκτονας, σχεδιαστής και καθηγητής με τα εθνογραφικά δυσδιάστατα σχέδια-σκίτσα γύρω από τις παραδόσεις και το ντύσιμο των Ιαπώνων] και της Ομάδας ROJO. Η ομάδα ROJO ασχολήθηκε με την Υπερτέχνη των Τόμασσον (Hyperart Thomasson) αποτυπώνοντάς την φωτογραφικά. Αυτό το είδος τέχνης αναφέρεται σε μία μορφή εννοιολογικής τέχνης, που καταγράφει δομικά στοιχεία κτηρίων, άχρηστα σε στατικό επίπεδο, γίνονται ένα έργο τέχνης μέσα στο αστικό τοπίο. «Η ποιότητα του δημόσιου χώρου εξαρτάται από τη συμμετοχή του κόσμου. Αν όλοι οι συμμετέχοντες είναι μόνο ένας πελάτης, δεν είναι ένας πραγματικά δημόσιος χώρος. Για παράδειγμα, σε ένα εμπορικό κέντρο υπάρχουν πολλοί άνθρωποι συνευρίσκονται και μιλούν. Μοιάζει με δημόσιο χώρο, αλλά είναι απλά πελάτες. Είναι όλοι επισκέπτες. Δε φέρουν καμία ευθύνη για τη διατήρηση του χώρου. Πιστεύω ότι να είναι κανείς απλά σε ένα χώρο συγκέντρωσης είναι διαφορετικό από το να συμμετέχει στον κοινόχρηστο χώρο με κάποιον. Διαθέτουμε τα δικά μας προγράμματα για το τι είναι ο δημόσιος χώρος μέσα στο σώμα μας. Στα έργα για το μικρό δημόσιο χώρο (micro public space), προσπαθούμε να ενεργοποιήσουμε αυτά τα προγράμματα, με το οποίο τα άτομα μπορούν να συμμετέχουν σε ορισμένα πλαίσια. Αυτό μπορεί να συμβαίνει γύρω από ένα έπιπλο ή μία κινητή δομή που έχουμε παράξει. Έτσι, μικρό (micro) σημαίνει μικρό, αλλά συγχρόνως ατομικό. Ο μικρότερος δημόσιος χώρος μπορεί να είναι ένας δημόσιος χώρος για μόνο ένα άτομο».[10] Yoshiharu Tsukamoto

Εικ. 14 Η κατασκευή των atelier Bow-wow για το Gugenheim Mumbai.

D E F G H I J K L M N O P Q R S T U

“The quality of public space is up to the peoples’ participation. If all the participants are just a customer it is not a real public space. For example, in a shopping mall there are many people gathering and talking. It looks like public space, but they are just customers. They are all guests. They don’t have any responsibilities to maintain the space. I think that just being in a gathering space is different from participating in the shared space with someone. We have our own programs of what public space is within our body. In the projects on micro public space we try to turn on this program by which individuals can participate in certain contexts. This might be around furniture or a mobile structure which we have produced. So micro means small, but at the same time individual. The smallest public space might be a public space for just one person.” -

Εικ. 15 Μεταφερόμενη κατασκευή των atelier Bow Wow με το όνομα Furnicycle.

V W X Y Z

O P Q R S T U V W X Y Z

telier d’architecture autogérée

Μία ομάδα αρχιτεκτόνων με ιδρυτές τους Constantin Petcou και Doina Petrescu και έδρα το Παρίσι. Αποκαλούνται και ΑΑΑ, ενώ στα αγγλικά μεταφράζονται ως Studio for Self-managed Architecture.

2001-2050 2001 - σήμερα

ΙΑ

ΛΛ

ΓΑ

Λειτουργούν ως μία πλατφόρμα συμμετοχικής έρευνας και δράσης μέσα στην πόλη και το μεγαλύτερο μέρος των έργων τους πραγματοποιείται από ειδικούς, καλλιτέχνες, ερευνητές και θεσμικούς συνεργάτες, όπως πανεπιστήμια, οργανώσεις και μη-κυβερνητικές ομάδες, καθώς και ενδεχόμενους χρήστες του χώρου τους. Ενώ, τα ιδρυτικά μέλη παραμένουν, οι aaa λειτουργούν ως ένα δίκτυο συνεργασίας που σχηματίζεται γύρω από κάθε έργο.

ΕΙ

ΑΦ

- Osthang Project – Main Hall, with ConstructLAB, Darmstadt, Gergmany (July 2014-August 2014), 156sqm, wood frame structure. - BMW Guggenheim Lab – Mumbai, with SDM Architects, Mumbai, India (December 2012-January 2013), 182.3 sqm, bamboo frame structure. - Kitamoto Station West Square, Kitamoto, Saitama, Japan (2012), 1,465.68 sqm, steel frame structure. - BMW Guggenheim Lab – Berlin, with MAGMA Architecture, Germany (June 2012-July 2012), 183.6 sqm, carbon fiber structure. - BMW Guggenheim Lab – New York, Fiedler Marciano Architecture, USA (March 2012-October 2012), carbon fiber architecture.

YES PARKS NO HIGHWA YS

ΚΟ

ΓΡ

ΓΟ

ΕΡ

ΤΙ

ΛΙ

ΠΟ

Η προσέγγισή τους στην αρχιτεκτονική προκύπτει από αυτές τις έρευνες και αυτό που οι ίδιοι αποκαλούν «μικρό δημόσιο χώρο» (micro public space [11] ), όπου προσπαθούν να ξαναδημιουργήσουν αυτές τις συμπεριφορές και συναντήσεις, οι οποίες προκύπτουν από την ίδια την πόλη σε εγκαταστάσεις εκθέσεων και στα κτήριά τους. Αυτό επιτυγχάνεται με την ανάπτυξη και εξέλιξη συγκεκριμένου αστικού εξοπλισμού που ενθαρρύνει την ενεργή συμμετοχή του χρήστη, με παραδείγματα το Furnicycle που σχεδίασαν για την Μπιενάλε της Σανγκάη το 2002 (2002 Shanghai Biennale) ή το σχεδιασμό δημόσιων κουζινών και περιπτέρων λαχανικών. Και στις δύο περιπτώσεις, είτε πρόκειται για σχεδιασμό έκθεσης είτε για σχεδιασμό κτηρίων, το Atelier Bow-wow κατασκευάζει καταστάσεις παρά αντικείμενα, διαδικασίες σχεδιασμού που μπορούν να προκύψουν με την ευκαιρία συναντήσεων, αφήνοντας χώρο στους χρήστες να προσαρμοστούν σε κατάλληλο. Τέτοιου είδους παραδείγματα από το έργο είναι τα εξής:

Τα έργα τους είναι πειράματα σε προσωρινές επαναχρήσεις «ξεχασμένου» αστικού χώρου με τη δημιουργία υποδομής που σιγά σιγά αναλαμβάνουν οι κάτοικοι της περιοχής και μετατρέπονται σε αυτοδιαχειριζόμενοι χώροι. Το Ecobox αποτελείται από μία σειρά κήπων, φτιαγμένων από ανακυκλώσιμα υλικά, στην περιοχή της La Chapelle στα βόρεια του Παρισιού, για τους οποίους παρήγαγαν έναν αριθμό κινητών επίπλων, σχεδιασμένα από Tsukamoto, Yoshiharu (2007) Archinect. Available at: http://archinect.com/features/ article.php?id=56468_0_23_24_M (Accessed: 4 September 2016). 11 Βλ. υπόλημμα Micro Public Space.

ΔΙ ΣΥ ΕΚΔ ΜΜ ΙΚ ΕΤ ΗΤΙ ΟΧ ΚΗ Η

ΑA

φοιτητές και σχεδιαστές. Οι δράσεις περιλάμβαναν μαγείρεμα, ψηφιακά μέσα και σταθμούς εργαστηρίων, που μπορούν να μετακινηθούν μέσα στον κήπο, όποτε είναι αναγκαίο. Από το 2001 μέχρι το 2006, οι aαα συμμετείχαν ενεργά στη καθημερινή λειτουργία του, το οποίο έγινε ένας χώρος για πολιτισμικές, κοινωνικές και οικονομικές δράσεις, που ξεκινούσαν από τους ίδιους και τους κατοίκους της γειτονιάς. Σε ένα άλλο έργο τους, με όνομα Stalker ή Osservatorio Nomade, οργάνωσαν εργαστήριο και δημιούργησαν μία εγκατάσταση ως μέρος του συμμετοχικού τους έργου Via Egnatia, ενώ μία ομάδα κατοίκων λειτουργούσαν μία αγορά και άλλες μικρές επιχειρήσεις τροφίμων, χρησιμοποιώντας τη μονάδα μαγειρέματος. Εικ. 16 Ο κήπος Ecobox με την πρωτοβουλία των ΑΑΑ.

Κινούμενοι σε αυτό το επίπεδο ενεργοποίησης του κοινωνικού ενδιαφέροντος και δράσης, οι aaa γνώρισαν μεγάλη επιτυχία. Ενεργούν ως επιμελητές και υποκινητές, ενώ την ίδια στιγμή αφήνουν χώρο στους κατοίκους να πάρουν πρωτοβουλίες για να αγωνιστούν για την απόκτηση ενός νέου χώρου, όταν έρθει η ώρα να αφήσουν το αρχικό οικόπεδο. Ένα από τα πιο πρόσφατα έργα τους, Passage 56, είναι η μετατροπή μίας εγκαταλελειμμένης διόδου, σε μία Παριζιάνικη γειτονιά γνωστή για την πυκνότητά της και την πολιτισμική ποικιλία, σε έναν παραγωγικό κήπο, που ελαχιστοποιεί το οικολογικό του αποτύπωμα μέσω της ανακύκλωσης, της κομποστοποίησης και της χρήσης ηλιακών συλλεκτών. Μέσω μία συνεχούς συμμετοχικής διαδικασίας, το έργο εκπονήθηκε και κατασκευάστηκε με το ελάχιστο κόστος, χρησιμοποιώντας ανακυκλώσιμα υλικά που μάζεψαν οι ίδιοι οι κάτοικοι. Έγινε σε συνεργασία με την τοπική οργάνωση, διοργανώνοντας προγράμματα κατάρτισης νέων για την οικοκατασκευή, Εν μέρει, τους ανατέθηκε από την τοπική διοίκηση, εκπληρώνοντας έναν από τους σκοπούς των aaa, να επηρεάσουν την τοπική πολιτική για την επανάχρηση και ανάπτυξη εγκαταλελειμμένων χώρων μέσα στην πόλη. Το Passage 56 ενισχύει την ιδέα ότι οι δημόσιοι χώροι δεν χρειάζεται να καλλιεργήσουν την ιδέα της φυσικής κατασκευής ενός φυσικού αντικειμένου, αλλά αναπτύσσονται συνεχώς ως μία κοινωνική, πολιτιστική και πολιτική παραγωγή. Εδώ, ο πελάτης δεν προηγείται της επέμβασης, αλλά αναδύεται σταδιακά στην ομάδα των ανθρώπων που το διαχειρίζεται, αποδεικνύοντας ότι η καθημερινή οικολογική πρακτική μπορεί να μετατρέψει τις παρούσες χωρικές και κοινωνικές σχέσεις σε μία πυκνή και πολυπολιτισμική μητρόπολη. Με παρόμοιο τρόπο σκέψης και φιλοσοφίας στην εργασία δουλεύουν οι ASSEMBLE, οι Raumlabor και οι EXYZT [12].

AΑ B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y

Bλ. λήμματα ASSEMBLE, raumlabor, EXYZT.

H I J K L M N O P Q R S T U V

To 1914, ο ηγέτης του σοσιαλιστικού κόμματους του Los Angeles, ο Job Harriman [1861-1925, oρισμένος υπουργός, που μετέπειτα έγινε αγνωστικιστής και σοσιαλιστής], θέλησε να δημιουργήσει μία συνεταιριστική κοινότητα στο Palmdale, California, με το όνομα Llano del Rio. Η Austin θα γίνει μέλος της κοινότητας αυτής και θα τη σχεδιάσει. Μία κυκλική πόλη για μία κοινότητα 900 κατοίκων, που θα διέθετε κτίρια διοίκησης, εστιατόρια, εκκλησίες, σχολεία, αγορές, κ.α. Το σύστημα διδασκαλίας στην αποικία ήταν Μοντεσοριακό και Βιομηχανικό, από τα πρώτα και μεγαλύτερα μοντεσοριακά σχολεία στις ΗΠΑ. Ο σχεδιασμός υποστήριζε τις ιδέες του σύγχρονου φεμινισμού για τη μείωση του χρόνου των γυναικών στις παραδοσιακές οικιακές εργασίες, έτσι τα σχέδια είχαν «κατοικίες χωρίς κουζίνα», κοινόχρηστους χώρους φύλαξης παιδιών, εντοιχισμένα έπιπλα και θερμαινόμενο δάπεδο. Δόθηκε έμφαση στο σχεδιασμό και την οργάνωση της κατοικίας, ώστε να δίνει την απαραίτητη ιδιωτικότητα στην κάθε οικογένεια. Επιπλέον, η πρόταση περιλάμβανε υπόγεια περάσματα για το πλυσταριό, για την υπηρεσία παροχής ζεστού φαγητού και τη μεταφορά υλικών αγαθών. Ο Harriman και η Austin προσπάθησαν να οραματιστούν ένα νέο είδος πόλης, που αμφισβητούσε την πατριαρχία. Το πείραμα τους στο ξεκίνημα είχε ανταπόκριση και το 1914, ξεκινώντας με 5 οικογένειες έφτασαν στους 1,000 κατοίκους. Δύο χρόνια μετά, παρουσιάστηκαν τα σχέδια της ιδέας στην κοινότητα, αλλά η Llano Cooperative Community δεν πραγματοποιήθηκε ποτέ εξ ολοκλήρου, καθώς το κεφάλαιο δεν ήταν επαρκές για τη ομαλή λειτουργία της και η κοινότητα στηριζόταν στη διαχείριση του νερού, που δεν ήταν αρκετό μέσα στην έρημο. Χρειάστηκε να δημιουργηθεί ένα φράγμα, το οποίο η κεντρική διοίκηση το αρνήθηκε. Η κοινότητα μετεγκαταστάθηκε το 1918 στο Leesville, Louisiana, και παρέμεινε ενωμένη μέχρι τις αρχές του 1930.

Α. Π. Η. Σ ΤΗ ΑΣ ΟΧ ΓΟ YES PARKS NO HIGHWA YS

ΚΟ

Ήταν αυτοδίδακτη αρχιτέκτονας από τη Santa Barbara και ανήκε μαζί με την Charlotte Perkins Gilman [1836-1923, Αμερικανίδα φεμινίστρια, κοινωνιολόγος, μυθιστοριογράφος, συγγραφέας διηγημάτων, ποίησης και πεζού λόγου, και λέκτορας για την κοινωνική μεταρρύθμιση] [13] στη δεύτερη γενιά υλιστριών φεμινιστριών με το σχεδιασμό μίας φεμινιστικής πόλης με ολοκληρωτική συμμετοχή των γυναικών στο αστικό βιομηχανικό περιβάλλον. Οι φεμινιστικές της αντιλήψεις έχουν επηρεάσει την ιστορία του πολεοδομικού σχεδιασμού με την εξέλιξη σύγχρονων θεμάτων, όπως κατώτατος μισθός, κοινωνική ασφάλιση, κατοικίες χαμηλού κόστους, πρόνοια και καθολική ιατρική περίθαλψη.

ΤΙ

Αμερικανίδα αρχιτέκτονας, πολεοδόμος, ριζοσπαστική φεμινίστρια, κοινωνιολόγος και σχεδιάστρια.

1851-1900 1862 - 1952

ΣΤ

ustin

ΕΡ

ΛΙ

Alice Constantin

ΠΟ

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

ΑA

Εικ. 17 Η Alice Constance Austin δείχνει στους κατοίκους τ μακέτα της κατοικιας και αποδόσης του πολιτιστικού κέντρου και σχολείου του Llano del Rio , Μάιος 1, 1916.

W X Y Z

Bλ. λήμμα Charlotte Perkins Gilman.

Εικ. 18 Κατασκευάζοντας συλλογικά με πλίνθους από στάχυα και λάσπη το χώρο διασκέδασης του οικισμού Llano del Rio το Δεκέμβριο του 1915.

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

ΠΑ

ΙΔ

ΑΓ

ΩΓ

ΙΚ

ΕΡ

ΓΟ

ΦΟ

ΡΕ

ΑΣ

ΓΕ

ΡΜ

ΑΝ

ΙΑ

1951-2000 1981 - 1983

Εικ. 19 Μέρος του συμπλέγματος φοιτητικών εστιών που σχεδιάστηκε και δημιουργήθηκε από φοιτητές. Είναι γνωστό ως Bauhaeusle και βρίσκεται κοντά στο Πανεπιστήμιο της Στουτγκάρδης.

auhäusle

ΒB

Είναι μία ιδιο-κατασκευή (self-build) φοιτητικής κατοικίας 500 m για 30 άτομα στο Πανεπιστήμιο της Στουτγκάρδης (Technical University of Stuttgart). 2

Ο σχεδιασμός και η κατασκευή πραγματοποιήθηκε από φοιτητές αρχιτεκτονικής, πολιτικών μηχανικών, πολεοδόμων και περιβαλλοντολόγων, τις χρονιές 1981-1983, με επιβλέποντες τους καθηγητές Peter Sulzer [1932-σήμερα, αρχιτέκτονας και καθηγητής αρχιτεκτονικής] και Peter Hübner. Στόχος ήταν η δημιουργία βιοκλιματικών κατοικιών, όσο το δυνατό πιο αυτάρκεις που θα εκμεταλλεύονται την ηλιακή ενέργεια. Η έλλειψη στέγασης στην πόλη οδήγησε τους φοιτητές να ζητούσαν να δημιουργήσουν οι ίδιοι τις κατοικίες τους. Το πανεπιστήμιο υποστήριξε την ιδέα και σε συνδυασμό με το χρόνια υφιστάμενο μάθημα του πρώτου έτους για το σχεδιασμό του δικού τους δωματίου, έφτασαν στην υλοποίηση. Το σύνθημά τους ήταν «Μαθαίνοντας αυτοκατασκευάζοντας» (“Lernen durch selberbauen”). Το έργο, το οποίο αποτέλεσε και μέρος των σπουδών διδασκαλίας, αποτελείται από ένα κτήριο χωρισμένο με κοινόχρηστες χρήσεις σε μία σειρά από μικρότερα κτήρια γύρω από αυτό, συμπεριλαμβανομένου τρία με τέσσερα δωμάτια 15-28 τ.μ. το καθένα. Η μέθοδος κατασκευής ήταν η Μέθοδος Walter Segal [14] με ξύλινη ιδιοκατασκευή [15]. Ο ίδιος προσκλήθηκε να διδάξει και να βοηθήσει στην προσαρμογή του συστήματος στις προδιαγραφές των διαθέσιμων υλικών στη Γερμανία. Το μεγαλύτερο μέρος των υλικών χορηγήθηκε από τις κατασκευαστικές εταιρείες. Το έργο χωρίστηκε σε μία σειρά από μικρότερα έργα για να διαχωριστεί και η ευθύνη σε διαφορετικά μέλη του προσωπικού. Αυτό είχε ως αποτέλεσμα, κάθε τμήμα του έργου να αποκτήσει τελείως διαφορετικό χαρακτήρα, αλλά στα τμήματα που τα κτήρια συναντιόντουσαν, έπρεπε να παρθούν σημαντικές αποφάσεις και να γίνουν διαπραγματεύσεις μεταξύ των φοιτητών. Η πλήρη συμμετοχή των φοιτητών στο σχεδιασμό των κτηρίων τους σήμαινε ότι βίωναν τα πλεονεκτήματα της εμπλοκής των χρηστών στο σχεδιασμό, καθώς επίσης μάθαιναν από πρώτο χέρι το σχέδιο, από τεχνική και κατασκευαστική οπτική. Έμφαση δίνεται στην πρακτική γνώση που κερδίζεται από την εμπειρία παρά από την επαγγελματική ή ακαδημαϊκή γνώση. Παρόλο που, δεν μένουν πλέον φοιτητές αρχιτεκτονικής στο κτήριο, οι ένοικοί του το φροντίζουν και το επισκευάζουν. Όταν η αυθεντική άδεια των 15 χρόνων έληξε, οι φοιτητές ζήτησαν να την επεκτείνουν, με τη βοήθεια ενός από τους πρώτους φοιτητές για την κτηριακή άδεια. Το ψευδώνυμό του είναι το Μικρό Μπαουχάους (Little Bauhaus), καθώς το Bauhaus [19191933, Καλλιτεχνική και αρχιτεκτονική σχολή, που ιδρύθηκε από τον Walter Gropius στο Dessau της Γερμανίας, βασικές αρχές του ήταν η απλότητα, η λειτουργικότητα και η χρηστικότητα, με ιδιαίτερη έμφαση σε γεωμετρικές φόρμες και στο χρώμα, στόχος της σχολής ήταν η αναβάθμιση των προϊόντων μαζικής παραγωγής] υπήρξε από τις πρώτες σχολές αρχιτεκτονικής, που

Εικ. 20 Άποψη από το σύμπλεγμα φοιτητικών εστιών Bauhaeusle, κοντά στο Πανεπιστήμιο της Στουτγκάρδης.

C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y

14 15

Βλ. λήμμα Walter Segal. Βλ. υπόλημμα Ιδιοκατασκευή.

Z 37

O P Q R S T U V W

ΙΑ ΑΝ ΡΜ Ο

Έμφαση δίνεται στη συμμετοχή του χρήστη στη σύλληψη της ιδέας και το σχεδιασμό του κάθε έργου. Προσπάθησαν να αναπτύξουν μία μέθοδο εργασίας, κατανοητή στο χρήστη, χρησιμοποιούν όσο το δυνατό λιγότερα σχέδια, δημιουργώντας περισσότερα διαγράμματα, μακέτες και προσομοιώσεις, ανάλογα με την περίπτωση. Το μεγαλύτερο μέρος της αρχιτεκτονικής τους αφορά νέες σχολικές εγκαταστάσεις, με βάση το υπάρχον πρόγραμμα ανακατασκευής τους από το Γερμανικό Σχολικό Σύστημα, όπου τα σχολεία παραμένουν ανοιχτά όλη τη διάρκεια της ημέρας και έτσι, ανέπτυξαν μεθόδους συμμετοχής των παιδιών στο σχεδιασμό των ανακαινισμένων ή νέων σχολικών χώρων, βασισμένες στην παιδαγωγική.

ΙΚ

Η ιδέα είναι ότι οι φοιτητές αρχιτεκτονικής έχουν τη δυνατότητα να συμμετέχουν σε έργα από το σχεδιασμό ως την ολοκλήρωση της κατασκευής, με σκοπό το συνδυασμό της εκπαίδευσης, της πρακτικής και της έρευνας.

ΕΙ

Το αρχιτεκτονικό γραφείο die Baupiloten BDA ξεκίνησε ως μία συνεργασία του Technical University of Berlin και του αρχιτεκτονικού γραφείου Suzanne Hofmann Architects.

2001-2050 2003 - σήμερα

ΑΤ

aupiloten

ΓΕ

ΑΦ

ΓΡ

ΓΟ

ΕΡ

ΛΜ

ΓΕ

Οι δύο καθηγητές-αρχιτέκτονες είχαν έναν εποπτικό ρόλο, αφήνοντας τους φοιτητές να πάρουν τις δικές τους αποφάσεις και να κάνουν λάθη. Το αποτέλεσμα του Bauhäusle ήταν η απόκτηση μίας συλλογικής ατμόσφαιρας που διήρκησε πολύ περισσότερο από τότε που έφυγαν οι πραγματικοί φοιτητές-χτίστες και έγινε πρότυπο για άλλα τέτοιου είδους έργα στη Γερμανία, όπως το ESA στην Kaiserslautern (1986) ή το Baufroesche στην Kassel, ένα κατασκευαστικό έργο χρησιμοποιώντας πλίνθους. Μπορούμε να εντοπίσουμε πολλές ομοιότητες με τη La MéMé (Maison Medical) [16] που σχεδιάστηκε τη δεκαετία του ’70.

ΑΓ

ΕΠ

ΒB

ενοποίησε τις έννοιες του σχεδιασμού και τη διαδικασία παραγωγής. Το έργο αποκαλύπτει πώς οι μέθοδοι της ιδιοκατασκευής και η συμμετοχή δίνουν στους χρήστες το αίσθημα της ιδιοκτησίας.

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

Ένα από τα έργα τους είναι το νηπιαγωγείο Taka Tuka Land, το οποίο ανακαίνισαν το 2005-2007, όπου έμπνευση των μαθητών αποτέλεσε η ιστορία της «Πίπης Φακιδομύτη» από την Astrid Lindgren [1907-2002, Σουηδέζα συγγραφέας και σεναριογράφος παιδικής λογοτεχνίας]. Σχεδιάστηκε ένας νέος κόσμος με χώρους πολλαπλών χρήσεων στα δύο άκρα του κτηρίου, που συνδέονται με έναν διάδρομο από φωτογραφίες. Και τα δύο άκρα, ανοίγουν προς το εξωτερικό με πανοραμική θέα από τη μία και πρόσβαση τον κήπο από την άλλη. Για την κατασκευή, ανακυκλώθηκαν κάποια υλικά του κτηρίου, ώστε να μειωθεί το κόστος.

X Y Z

Bλ. λήμμα Lucien Kroll.

Εικ. 21 Νηπιαγωγείο Taka Tuka Land από τους Baupiloten με συμμετοχή των νηπίων στο σχεδιασμό.

Οι Baupiloten δεν κατασκευάζουν αυτό που σχεδιάζουν, όπως στο Yale Building Project και στο Rural Studio [17], αλλά προσλαμβάνουν εξειδικευμένους κατασκευαστές. Οι φοιτητές εργάζονται ταυτόχρονα σε διαφορετικά έργα για μερικές εβδομάδες, δίνοντας έμφαση στην εμπλοκή των παιδιών μέσα από εργαστήρια, σχέδια και μακέτες. Ένα τελικό σχέδιο αποφασίζεται με συνδυασμό των στοιχείων από τις διάφορες ιδέες και έπειτα κάθε φοιτητής έχει την ευθύνη για ένα συγκεκριμένο τμήμα του έργου με την Hofmann ως μεσολαβητή. Η οργανωτική δομή του γραφείου σε συνεργασία με το πανεπιστήμιο καθιστούν τους Baupiloten μία βιώσιμη επιλογή για τους θεσμικούς πελάτες.

A ΒB C D E F

Εικ. 22 Στιγμιότυπο από το εργαστήριο των νηπίων για την ανακαίνιση του νηπιαγωγείου Taka Tuka Land.

G H

Ελληνίδα αρχιτέκτονας και καθηγήτρια του ΕΜΠ στη Σχολή Αρχιτεκτονικής, από όπου και αποφοίτησε.

ΕΡ

ΓΟ

ΣΤ

ΟΧ

ΑΣ

ΤΗ

ΕΛ

ΛΑ

Άννη

ΔΑ

ρυχέα

1951-2000 1943 - 2005

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

ΠΟ

ΛΙ

ΤΙ

ΚΟ

YES PARKS NO HIGHWA YS

Τα ερευνητικά της ενδιαφέροντα επικεντρώνονταν στους χωρικούς αποκλεισμούς και τις χωρικές διακρίσεις στην πόλη (και μεταξύ των δύο φύλων) και στα ζητήματα κατοίκησης και κατοικίας των πολλών (ιδιαίτερα των ευπαθών ομάδων). Επίσης, αναζήτησε εναλλακτικές προτάσεις για την αναβάθμιση και την τοπική ανάπτυξη γειτονιών και τόπων σε κρίση με τη συμμετοχή των ίδιων των κατοίκων και των τοπικών φορέων. Είχε συμμετάσχει σε επιτροπές και ομάδες εργασίας και σε τοπικές διεπιστημονικές ομάδες ανά την Ευρώπη ως ειδική σε θέματα κοινωνικής κατοικίας, γειτονιών σε κρίση, κοινωνικού αποκλεισμού και φτώχειας. Υπήρξε ιδρυτικό μέλος πολλών επιστημονικών φορέων για την κατοικία και τα δικαιώματα στην κατοίκηση, τόσο στο διεθνή όσο και τον ελληνικό χώρο. Τις χρονιές 1985-1989, πραγματοποίησε με την Αστική Εταιρεία Συμμετοχικού Σχεδιασμού μία ανάπλαση του προσφυγικού συνοικισμού στη Θήβα, με τη συμμετοχή των κατοίκων. Έγινε με την υποστήριξη του Δήμου Θηβαίων και της ΔΕΠΟΑΘ (Δημοτικής Επιχείρησης Πολιτιστικής Οικιστικής Ανάπτυξης). Βασικός στόχος ήταν να δοθεί μία συνολική απάντηση στο πρόβλημα της ανάπλασης και της διαχείρισης του συνοικισμού. Απαραίτητες ήταν οι παρεμβάσεις που δε θα κατέστρεφαν τις υπάρχουσες κοινωνικές σχέσεις, την ενσωμάτωση και απάντηση διαφόρων πλευρών της φτώχειας, ενώ βασική επιδίωξη ήταν η πλήρη ενεργοποίηση του ανθρώπινου δυναμικού για συμμετοχή στον προγραμματισμό, το σχεδιασμό, την κατασκευή και τη λειτουργία. Η ομάδα αποτελούνταν από τους Β. Τροβά, Α. Βρυχέα, Τ. Κατερίνη, Δ. και Μαλασπίνα, Ν. Σημαντικό ρόλο έπαιξε το γεγονός ότι ο Δήμαρχος των Θηβαίων εκείνη την περίοδο είχε σοσιαλιστικές ιδέες, καθώς αντιπροσώπευε το αριστερό κίνημα.

J K L M N O P Q R S T U V W X Y

Bλ. Λήμμα Rural Studio.

A ΒB C D E F G

Η ομάδα δούλεψε αποτελεσματικά, παρόλο που δεν υπήρξε η πλήρης συμμετοχή των κατοίκων. Η ελληνική γραφειοκρατία, λόγω χρηματοδότησης, σταμάτησε το έργο, έχοντας τελειώσει όμως το στάδιο της μελέτης και έχοντας τελειώσει την κατασκευή των δύο κατοικιών, που θα λειτουργούσαν ως μοντέλα για τις επόμενες. Το 1993, σχεδιάστηκε και στήθηκε μία έκθεση με θέμα «Κατοικία και Συμμετοχή», η οποία περιλάμβανε 41 πίνακες διαστάσεων 60 x 84, καθώς κι ένα συνοδευτικό έντυπο 172 σελίδων με πρόσθετες πληροφορίες και επεξηγήσεις σχετικά με τα θέματα που παρουσιάζονται στους πίνακες. Το τεύχος συγκροτήθηκε από το «Αρχείο Κατοικίας» με 150 παραδειγματικές ιστορίες για την κατοικία. Μεγάλο μέρος αυτής της έκθεσης πάρθηκε από το αρχείο της βελγικής εταιρείας «Κατοικία και Συμμετοχή» (“Habitat et Participation”) από το 1983 μέχρι το 1989, το οποίο εμπλουτιζόταν συνεχώς.

H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

Ε ι κ . 2 3 Δι α γράμματα από τη συμ με τ ο χι κή δ ι α δ ι κα σ ί α σ τ ην α ν ά πλ α σ η τ ο υ πρ οσφ υγ ικ ού οικ ισμ ού στ η Θή βα , 1988.

Etienne

Γάλλος φιλόσοφος και ουτοπιστής σοσιαλιστής, οπαδός του Robert Owen [1771-1858, Άγγλος κοινωνικός μεταρρυθμιστής και ιδρυτής του ουτοπικού σοσιαλισμού και του συνεταιριστικού κινήματος] [18].

ΕΡ

ΓΟ

ΣΤ

ΟΧ

ΑΣ

ΤΗ

1750-1800 1930 - σήμερα

ΓΑ ΗΝ & ΛΛΙ Α ΒΑ ΩΜ ΣΙ ΕΝ ΛΕ Ο ΙΟ

Α. Π. Η.

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

ΠΟ

ΛΙ

ΤΙ

ΚΟ

YES PARKS NO HIGHWA YS

abet

Σπούδασε νομική και υπήρξε επιθεωρητής του βασιλιά στην Κορσική μέχρι που τέθηκε εναντίον του και το 1830 έχασε τη θέση του. Το 1834 τον εξόρισαν στην Αγγλία και εκεί εμπνευσμένος από τον Owen, έγραψε το βιβλίο «Ταξίδι στην Ιθάκη». Απεικόνιζε μία ουτοπία, στην οποία ένα δημοκρατικά εκλεγμένο διοικητικό όργανο ελέγχει όλες τις οικονομικές δραστηριότητες και έχει στενή εποπτεία της κοινωνικής ζωής. Η πυρηνική οικογένεια παρέμεινε η μόνη ανεξάρτητη μονάδα. Ικαρία είναι το όνομα της φανταστικής χώρας, που περιγράφει ως μία ιδανική κοινωνία. Η επιτυχία αυτού του βιβλίου τον ώθησε να προσπαθήσει να δημιουργήσει την «Ουτοπία» του. Το 1839, επιστρέφοντας στη Γαλλία, για να υποστηρίξει ένα κοινοτικό κοινωνικό κίνημα, χρησιμοποίησε τον όρο «κομμουνισμός». Με την έννοια της κοινοτικής κοινωνίας ενέπνευσε άλλους κοινωνικούς συγγραφείς και φιλόσοφους, όπως τον Karl Marx [1818-1883, Γερμανός φιλόσοφος , κοινωνιολόγος, δημοσιογράφος, ιστορικός, πολιτικός οικονομολόγος και θεωρείται ως θεμελιωτής του κομμουνισμού] και τον Friedrich Engels [18201895, Γερμανός φιλόσοφος που επεξεργάστηκε μαζί με τον Καρλ Μαρξ την θεωρία του επιστημονικού Κομμουνισμού και του διαλεκτικού υλισμού. Το The Communist Manifest γράφτηκε το 1848 και το Capital, Volume I δημοσιεύτηκε το 1867]. Έχοντας αποκτήσει αρκετούς υποστηρικτές στη Γαλλία, το 1848 φεύγει με οπαδούς της ιδέας του για να δημιουργήσει μία Ικαριανή Κοινότητα στο Τέξας, αφού έχει συζητήσει και με τον Robert Owen. Τα πρώτα δέκα χρόνια επέλεξαν τον Cabet ως «διευθυντή». Λόγω ασθένειας και απογοήτευσης της ιδέας, που δεν είχε επιτυχία, το ένα τρίτο του πληθυσμού επέστρεψε στη Γαλλία. Η υπόλοιπη κοινότητα μετακόμισε στο Nauvoo του Ιλινόις το 1849 και εκεί αναπτύχθηκε σε έναν αριθμό 500 κατοίκων. O ίδιος αναγκάστηκε να γυρίσει στη Γαλλία και, με την επιστροφή του, το 1852, η κοινότητα αντιμετώπιζε σοβαρά προβλήματα, τα οποία πίστεψε ότι θα μπορούσε να λύσει με απαγορεύσεις και διατάγματα (ποτοαπαγόρευση, απαγόρευση του καπνού, του κυνηγιού και του ψαρέματος «για ευχαρίστηση» και των παραπόνων για το φαγητό) μέχρι που τον έδιωξαν, ενώ εκείνος προσπάθησε να διαφύγει στα δικαστήρια μόνο που ο θάνατος τον πρόλαβε. Υπήρξαν και άλλες Ικαριανές κοινότητες (Icarian communities) [19] στην Αμερική. Η τελευταία κοινότητα στο Corning διαλύθηκε το 1898. Ο καθημερινός τρόπος ζωής των κατοίκων της Ικάρας ήταν αρκετά απαιτητικός. Κάποιοι από αυτούς τους κανόνες ήταν τα επιβεβλημένα ωράρια, η ολοκληρωτική κολεκτιβοποίηση της γης και των μέσων παραγωγής, η απαγόρευση κάθε ενδυματολογικής ή άλλης ιδιοτυπίας και η απόλυτη λογοκρισία του τύπου. Ο θεσμός είχε μία τάση προς τον ολοκληρωτισμό, ενώ

C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y

Ε ι κ. 24 Ά ποψη από τον ο ι κι σ μό τ ης κο ι ν ό τ ητ α τ ω ν Πε ρφε ξ ιον ιστών Oneida.

18 19

Βλ. λήμμα Robert Owen. Βλ υπόλημμα Icarian communities.

Z 41

υπήρχε έντονη η παρουσία διαφορετικών μορφών του χριστιανισμού.

Ανάλογο εγχείρημα με τις Ικαριανές Κοινότητες υπήρξε η αποικία του Oneida ή Oneida Community, που δημιουργήθηκε το 1848 από το θεμελιωτή της αίρεσης των Περφεξιονιστών, John Humphrey Noyes. Οι Περφεξιονιστές ήταν μία αίρεση που ασκούσε την απόλυτη κοινοκτημοσύνη αγαθών και ανθρώπων. Το κοινοβιακό σύστημα υποστήριζε την απόλυτη άρνηση των υλικών αγαθών και υπήρχαν τέσσερις πρακτικές αρχές: ο σύνθετος γάμος (ένας συλλογικός γάμος όλων των μελών της κοινότητας μεταξύ τους), η διακεκομμένη συνουσία (παλιά ταοϊστική τεχνική ελέγχου των γεννήσεων), η “stirpiculture” (σύστημα επιλογής των ατόμων που πρέπει να τεκνοποιήσουν, από όλη την κοινότητα) και η “mutual criticism” (η πρακτική της δημόσιας εξομολόγησης και αυτοκριτικής). H κοινότητα ξεκίνησε με 87 μέλη και το 1878 έφτασε στα 307. Ενώ, στην αρχή, γνώρισε μεγάλη επιτυχία, υπήρξαν έντονες εσωτερικές συγκρούσεις, που το 1881 κατέληξαν σε μία απλή μετοχική εταιρεία παραγωγής και επεξεργασίας ασημιού.

C D E F G H

Εικ. 25 Εξώφυλλο του βιβλίου του Etienne Cabet με τίτλο »Ταξίδι στην Ικαρία».

R S T U V W X Y Z

Επιπλέον, αφορούν προγράμματα λαϊκής στέγης του “woningivetsektor”, δηλαδή του επιχορηγούμενου τομέα κατοικίας. Συχνά μερικές δεκάδες νοικοκυριών διαιρούνται σε υπο-ενότητες που λέγονται «ομάδες», «περίβολοι», κλπ., όπου οι περισσότεροι κάτοικοι είναι ενοικιαστές με συχνές αναχωρήσεις και αλλαγές ατόμων και οικογενειών. Το πρώτο πρόγραμμα του Centraal Wonen με όνομα Wandelmeent στην Ολλανδία αναγνωρισμένο από το Υπουργείο Στέγης ως πειραματικό έργο ήταν στο Hilversum. Το έργο ξεκίνησε το 1972 και μέχρι το 1977 οι κάτοικοι ήταν περίπου 135, όλοι ενοικιαστές. Το σύμπλεγμα αποτελούνταν από 50 κατοικίες, οι 44 από τις οποίες ομαδοποιούνται σε 10 υπο-ενότητες, τους «ομίλους». Αρχιτέκτονες ήταν ο Pieter Weda και το γραφείο Architektenburo 42

ΡΕ

ΑΣ

ΟΛ

ΛΑ

ΝΔ

ΙΑ - Τα προγράμματα συλλογικής κατοικίας με συλλογικές δραστηριότητες και εξυπηρετήσεις, - Η διαρκής εγγύηση αυτονομίας για κάθε νοικοκυριό, - Η ετερογένεια (μη προνομιούχα και μεσαία στρώματα, νέοι, γέροι, εργένηδες, ζευγάρια, ολοκληρωμένα ή μη νοικοκυριά), - Το άνοιγμα προς τα έξω (συχνά μέσω της διοργάνωσης εκδηλώσεων και δραστηριοτήτων).

YES PARKS NO HIGHWA YS

ΚΟ

ΤΙ

Το 1971, ιδρύθηκε στο Hilversum η Landelijke Vereniging Centraal Wonen (LVCW), μία κίνηση συλλογικής κατοίκησης. Το σύνθημα του κινήματος είναι «Ας κάνουμε μαζί αυτό που μπορεί να γίνει από κοινού» (“Samen doen wat samen kan”). Τα χαρακτηριστικά των προγραμμάτων αυτής της κίνησης, που υπάρχουν μέχρι σήμερα είναι τα εξής:

ΦΟ

1951-2000 1971 - σήμερα

ΓΟ

Νέα μορφή συλλογικής ζωής που αντιπαρατίθενται στην τάση «της αναδίπλωσης στον εαυτό μας» και να ενθαρρύνουν την επικοινωνία και την αλληλεγγύη σε άτομα με διαφορετική κοινωνική και πολιτιστική προέλευση.

ΕΡ

entraal Wonen

ΛΙ

ΠΟ

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

Εικ. 26 Η εσωτερική αυλή του συμπλέγματος συλλογικών κατοικίων De Banier στο Rotterdam.

ΕΡ

ΓΟ

ΚΙ

ΝΗ

ΜΑ

ΔΑ

ΝΙ

2001-2050 1971 - 1978

Στην Ολλανδία, όπως και σε άλλες χώρες της Βόρειας Ευρώπης καλλιεργήθηκε έντονα η ιδέα της συλλογικής κατοικίας, που υπάρχουν ακόμα και σήμερα. Οι μορφές δεν είναι όλες ίδιες και ο τρόπος κατοίκησης ή κατασκευής των κατοικιών γίνεται με απόφαση των μελλοντικών κατοίκων.

To 1975, ξεκίνησε ένα πρόγραμμα CW με όνομα De Banier στο κέντρο της πόλης Rotterdam. Σπάνια ένα τέτοιο πρόγραμμα πραγματοποιούνταν σε αστικό κέντρο. Οι κάτοικοι ήταν 100-150 και όλοι ενοικιαστές. Η κατασκευή έγινε μεταξύ 1978 και 1980. 51 μονάδες κατοικία που διαιρούνται σε υποενότητες: τα ”groupes” (ομάδες) των 5 κατοίκων και τα “clasters” (όμιλοι) των 2 “groups”. Οι κοινόχρηστοι χώροι για κάθε 10 ”groupes” είναι μία κουζίνα, μία αίθουσα φαγητού και ένα καθημερινό, ενώ για κάθε 5 “clasters” μία αποθήκη για εργαλεία και ένα πλυσταριό. Επιπλέον, υπάρχει ένας χώρος συγκέντρωσης και ένας κήπος. Χαρακτηριστικό αποτέλεσε η ευελιξία του χώρου που δίνει τη δυνατότητα πολλών μετατροπών με επέκταση, διαίρεση, ενοποίηση, κλπ. Αρχιτέκτονες ο A. Cannoy και το γραφείο Eijkelenboom Gerritse & Middlelhoek Dordrecht.

D E F G H I J L

hristiania

Μία αυτόνομη και αυτοδιαχειριζόμενη κοινότητα στο κέντρο της Κοπεγχάγης στην περιοχή Christianshavn. Αποτελείται από 84 στρέμματα με 175 κτίρια και κατοικείται από 1,000 κατοίκους περίπου. Το 1971, μία ομάδα νέων κατέλαβαν την αχρησιμοποίητη έκταση που ανήκε στο στρατό, στην προσπάθειά τους να αναζητήσουν και να δημιουργήσουν ένα νέο αστικό χώρο κατοίκησης πράσινο και μακριά από τα αυτοκίνητα και τους θορύβους της πόλης. Την περίοδο εκείνη, έμεναν κάποιοι άστεγοι στο χώρο, γονείς είχαν μπει στο εσωτερικό του στρατοπέδου για να δημιουργήσουν μία παιδική χαρά. Έντονο ήταν το πρόβλημα της έλλειψης κατοικιών μέσα στην πόλη και υπήρχε μία κίνηση για «το χτίσιμο μίας κοινωνίας από το μηδέν».

ΛΙ ΠΟ ΔΙ ΣΥ ΕΚΔ ΜΜ ΙΚ ΕΤ ΗΤΙ ΟΧ ΚΗ Η

ΤΙ

ΚΟ

YES PARKS NO HIGHWA YS

Leo de Jonge en Purtners Rotterdam.

Αποτελεί «ζωντανό παράδειγμα» του φιλελεύθερου και προοδευτικού τρόπου οργάνωσης της δανικής κοινωνίας, δεχόμενο επισκέπτες από όλο τον κόσμο. Μετά από πολλές απόπειρες να διώξουν τον κόσμο από την έκταση, το 1972, η Christiania έγινε ημι-μόνιμη από τη δανική κυβέρνηση ως ένα «κοινωνικό πείραμα» για τρία χρόνια. Το διάστημα 1974-1978, οργανώνεται ένα σύστημα παθητικής άμυνας, εφαρμόσιμο σε περίπτωση προσπάθειας βίαιης εκκένωσης του χώρου. Μετά το 1978, υπήρξε η συμφωνία παραμονής στο χώρο, πληρώνοντας, όμως, ένα συλλογικό φόρο ως αντάλλαγμα για το ρεύμα και το νερό. Από τότε, οι προσπάθειες της κυβέρνησης να «εξομαλύνει» τον οικισμό, οδηγείται από μια επιθυμία για την ανάπτυξη του ιδιωτικού, κάτι που έρχεται σε πλήρη αντίθεση με τις ιδρυτικές αρχές της κοινότητας των συλλογικών δικαιωμάτων στη γη και έχει δημιουργήσει έντονες πολιτικές διαμάχες.

M N O P Q R S T U V W X Y Z

A B C D E F G H I J

Παρόλο που, η Christinia θεωρείται ακόμα μία «ελεύθερη πολιτεία», η πρώτη δεκαετία από την ύπαρξή της ήταν η πιο ριζοσπαστική, πολιτικά και κοινωνικά. Ένα ενδιαφέρον πείραμα σε επίπεδο αυτοδιακυβέρνησης, καθώς η κοινότητα δημιούργησε τους κανόνες της με αποφάσεις που πάρθηκαν συλλογικά με βάση την ομοφωνία. Γίνονταν συναντήσεις όλης της κοινότητας για συζήτηση σημαντικών θεμάτων, ενώ συναντήσεις της γειτονιάς πραγματοποιούνταν μέρα παρά μέρα. Κοινωνικές δομές τέθηκαν επίσης σε συζήτηση, όπως η δημιουργία κέντρων φροντίδας παιδιών και μίας υπηρεσίας σχεδιασμού και συμβούλων, καθώς και δωρεάν εφημερίδες και ραδιοφωνικός σταθμός, συμπληρώνοντας την άτυπη επικοινωνία και την υποστήριξη συστημάτων της κοινότητας. Παράλληλα, η Christiania ήταν γνωστή για τον ακτιβισμό υπέρ των ομοφυλοφίλων, τα πάρτι, το θέατρο και τις δράσεις με καρναβαλικό τρόπο ως τρόπο κοινωνικού πειραματισμού και αλληλεπίδρασης. Το πλαίσιο της κοινότητας έγινε, έτσι, ένα γόνιμο έδαφος για πολιτικά και κοινωνικά κινήματα, καθώς λειτουργεί ως ένα σύστημα υποστήριξης για εκείνους που αγωνίζονται στην τακτική της κοινωνίας, όπως οι άστεγοι, οι άνεργοι και τοξικομανείς, τους οποίους η Christiania χαιρετίζει και υποστηρίζει.

Εικ. 27 Χάρτης της Κοπενχάγης από το 1850. Στο βόρειοανατολικό τμήμα του νησιού βρίσκεται η Πολιτεία της Κριστιάνια.

K L M Εικ. 28 Η είσοδος της Κριστιάνια.

N O

X Y Z

20 21

Βλ. λήμμα Charles Fourier. Βλ. υπόλλημα Fourierist Communities.

ΓΑ Λ ΒΕ & ΛΙΑ ΛΓ ΙΟ

Α. Π. ΑΣ

ΤΗ

Η. ΓΟ

ΚΟ

YES PARKS NO HIGHWA YS

ΤΙ

Η καταγωγή του ήταν από τις Salins-des-Bains (κοντά στο Arc-desSenans, όπου βρισκόταν το Royal Saltworks χτισμένα το 1779 από τον Ledoux) και ο πατέρας του ήταν καθηγητής ρητορικής. Γνωρίζει και υποστηρίζει τις ιδεές του Fourier, τις οποίες προσπαθεί και να μεταδώσει. Ιδρύει και διευθύνει τις εφημερίδες Le Phalanstère (1832) [21] και La Phalange (1837). Αγωνίζεται για την έννοια του «δικαιώματος για (να έχεις) δουλειά» (“right to (have) work”) και υπερασπίζεται την έννοια της «άμεσης δημοκρατίας» (direct democracy). Γράφει τις ιδέες του στο Μανιφέστο Δημοκρατίας (Democracy Manifest), 5 χρόνια πριν γραφτεί Το Κεφάλαιο γράφτηκε από τους Marx και Engels. Σε μία προσπάθεια εξέγερσης κατά του βασιλιά, το 1849, θα τον εξορίσουν στο Βέλγιο. Εκεί θα γνωρίσει τους Albert Brisbane [1809–1890, Αμερικανός ουτοπικός σοσιαλιστής και

ΛΙ

Γάλλος ουτοπιστής σοσιαλιστής, μαθητής του Fourier [1772-1837, Σοσιαλιστής φιλόσοφος και διανοητής] [20].

1801-1850 1808 - 1893

ΟΧ

onsiderant

ΕΡ

ΣΤ

Victor Prosper

ΠΟ

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

είναι γνωστός για τη διάδοση των θεωριών του Fourier στις ΗΠΑ] και JeanBaptiste Godin [1817-1888, Γάλλος βιομήχανος, συγγραφέας και πολιτικός θεωρητικός, κοινωνικός καινοτόμος, οπαδός του Fourier] [22], τους οποίους θα βοηθήσει μεταξύ το 1855-1857 να ιδρύσουν μία αποικία στο Τέξας της Αμερικής με το όνομα La Réunion στα πρότυπα των ιδεών του Fourier. To 1871 θα συμμετάσχει στην Παρισινή Κομμούνα.

Εικ. 29 Η κοινωνική αποικία Colonie sociétaire, κοντά στο Rambouillet, στο Condé-sur-Vesgre (Γαλλία), δίπλα σε έναν παραπόταμο (1832).

Εικ. 30 Από το 1850 μέχρι το 1870, η Colonie sociétaire αναλάμβανε το νοικοκυριό των κατοικιών της γύρω περιοχής.

Το πρώτο συμμετοχικό πείραμα ξεκίνησε το 1832, η κοινωνική αποικία Colonie sociétaire, κοντά στο Rambouillet, στο Condé-sur-Vesgre (Γαλλία), δίπλα σε έναν παραπόταμο. Ένας γεωπόνος και ένας γιατρός έδωσαν τις εκτάσεις γης στην αποικία και στο χώρο δημιουργήθηκαν ένας αριθμός κατοικιών, εργαστήρια και ένα πλινθοποιείο. 150 εργάτες με τις οικογένειές τους εγκαταστάθηκαν. Το 1834, το πείραμα θα πάρει τέλος και θα μετατραπεί σε ορφανοτροφείο μέχρι το 1840, όπου θα αλλάξει σε “Société des Cartonniers”, μία βιοτεχνία παραγωγής χαρτικών και με την επανάσταση, το 1837, πάλι θα σταματήσει να δουλεύει. Μετά το 1850, έγινε μία κοινότητα που αναλάμβανε το νοικοκυριό κατοικιών μέχρι το 1870. Σήμερα κατοικείται από κάποιους μόνιμους κατοίκους και από επισκέπτες ως εξοχικές κατοικίες. Ένα άλλο πείραμα υπήρξε η αποικία La Réunion στο Τέξας της Αμερικής το 1855. Ήταν ένα κοινωνικό συμμετοχικό εγχείρημα που στηριζόταν σε ένα σύστημα άμεσης δημοκρατίας. Οι μόνιμοι κάτοικοι ήταν 400 και οι νέοι κάτοικοι ήταν 200 με καταγωγές από Γαλλία, Γερμανία και Ελβετία. Οι νέοι άποικοι έφεραν γνώσεις καλλιέργειας, που δε γνώριζαν οι μόνιμοι κάτοικοι. Η κοινότητα δεν εφημέρευσε για πολύ, καθώς ο καιρός υπήρξε εχθρός τους και πολλοί επέστρεψαν στην Ευρώπη, μετά το 1860. Μετά τις αποτυχίες των μοντέλων του, γίνανε αρκετές ενδιαφέρουσες προσεγγίσεις, όπως τα «εταιρικά νοικοκυριά», τα «φιλαλήθη αρτοποιεία», τα «εταιρικά κρεοπωλεία», τα «εταιρικά υποδηματοποιεία», τα «εγγυητικά καθαριστήρια» κ.ά. Αυτό το μεγάλο συνεταιριστικό ρεύμα θα οδηγήσει σε κάποιες επιτυχίες, όπως το Φαμιλιστέριο της Guisse (1859) στη Βόρεια Γαλλία από τον Jean-Baptiste Godin [1817-1888, Γάλλος βιομήχανος, συγγραφέας και πολιτικός θεωρητικός, κοινωνικός καινοτόμος, οπαδός του Fourier].

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R

Ιδρύθηκε από τους Wolf D. Prix, Helmut Swiczinsky και Michael Holzer στη Βιέννη ως ένα συνεταιριστικό αρχιτεκτονικό γραφείο.

oop Himmelb(l)au

Η προσέγγισή τους ήταν παρόμοια με των Haus-Rucker-Co [1972-1992, ομάδα αρχιτεκτόνων στη Βιέννη, που πειραματιζόταν με εγκαταστάσεις και παραστάσεις στο δημόσιο χώρο], βασισμένη στην αυστριακή κληρονομιά της ψυχαναλυτικής προσέγγισης του Sigmund Freud [1856-1939, Αυστριακός ιατρός, φυσιολόγος, ψυχίατρος και θεμελιωτής της ψυχαναλυτικής σχολής στον τομέα της ψυχολογίας, προσδιόρισε έννοιες όπως το ασυνείδητο, Εικ. 31 Το έργο Hard Space από την αρχιτεκτονική ομάδα Coop Himmelblau το 1968.

V W X Y Z

Βλ. λήμμα Jean-Baptiste Godin.

H I J K L M N O P Q R

Το έργο Hard Space ή Harter Raum (1968), χρησιμοποιεί τα καρδιοχτύπια τριών ανθρώπων για να προκαλέσουν μία σειρά εκρήξεων σε ένα οικόπεδο στο Schwechat (Αυστρία), παράγοντας χώρο με 20 εκρήξειςκαρδιοχτυπήματα, ενώ το Soft Space (1970) γέμισε ένα δρόμο της Βιέννης με σαπουνόφουσκες με 1.200 m³ φούσκες κάθε λεπτό. Επίσης, ιδιαίτερα σε παλαιότερα έργα, στην προσπάθειά τους να εξερευνήσουν την πόλη ως μία σκηνή για πειραματική κατοίκηση, χρησιμοποίησαν φουσκωτά και δομές για τη διάδραση μέσα στο δημόσιο χώρο.

Α ΡΙ ΑΦ Η

ΓΡ ΑΣ ΑΤ

ΙΚ

ΔΡ

ΛΜ ΓΕ

ΑΓ

THURDAY 19|09|201 6

ΕΠ

Μία απάντηση προς το έργο του αρχιτέκτονα Hans Hollein [1934-2014, Αυστριακός αρχιτέκτονας και σχεδιαστής της μεταπολεμικής αρχιτεκτονικής, έγραψε το πολυσυζητημένο άρθρο «Όλα είναι αρχιτεκτονική» - “Alles ist Architektur” το 1968] και επηρεασμένη από το θεωρητικό των μέσων ενημέρωσης Marshall McLuhan [1911-1980, Καναδός καθηγητής και φιλόσοφος, μελέτησε τη θεωρία των μέσων ενημέρωσης, έχοντας πρακτικές εφαρμογές στη διαφήμιση και την τηλεοπτική βιομηχανία] και των cybernetics (μία διεπιστημονική προσέγγιση για την εξερεύνηση ρυθμιστικών συστημάτων, των δομών τους, των περιορισμών και των δυνατότητων τους, όρος που προσδιορίζει τον «έλεγχο οποιουδήποτε συστήματος, χρησιμοποιώντας την τεχνολογία») γενικά, οι Coop Himme(l)blau παρήγαγαν ένα έργο που εξερευνά τη χρήση νέων τεχνολογιών για να δημιουργήσει νέες εκδοχές ανταποκρινόμενων διαδραστικών περιβαλλόντων.

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

ΕΙ

1951-2000 1968 - 1980

ΣΤ

την απώθηση και την παιδική σεξουαλικότητα], η οποία τους οδήγησε να εξερευνήσουν τις σχέσεις μεταξύ του αρχιτεκτονικού περιβάλλοντος και τις ατομικές αντιλήψεις μας. Το αρχικό τους έργο, μέχρι τα τέλη της δεκαετίας του ’70, αποτελείτο από παραστατικές εγκαταστάσεις και δράσεις, εμπλέκοντας τους θεατές να συμμετέχουν.

ΑΥ

Από τη δεκαετία του ’80 και έπειτα, τα ενδιαφέροντα του γραφείου μετατοπίζονταν ολοένα και περισσότερο προς την επικρατούσα τάση της αρχιτεκτονικής, με επίσημα επιδεικτικά κτήρια, που φαίνεται ότι έχουν χάσει την κοινωνικά πειραματική μορφή τους. Coop-Himmelb(l)au μεταφράζεται ως “Blue Sky Cooperative” or “Heaven Building/Construction Cooperative”, καθώς παίζει με τις λέξεις blau που σημαίνει μπλε και bau που σημαίνει χτίζω.

Εικ. 32 Το έργο Soft Space από την αρχιτεκτονική ομάδα Coop Himmelblau το 1970.

S T U V W X Y Z

PD Consultants

Πρόκειται για μία συνεργατική ομάδα σχεδιασμού (Κ. Αναγνωστόπουλος, Θ. Ανδρίτσος, Κ. Βουρεκάς, Κ. Κομνηνός, Ε. Μουγιάκου, Δ. Πούλιος, Σ. Τσαδάρη, Κ. Χάγιου, Φ. Χάγιος), με οριζόντια οργάνωση και συνεταιριστική οικονομική δομή, η οποία είναι ταυτόχρονα ένα ερευνητικό εργαστήριο και μία κοινωνική συλλογικότητα. Έδρα τους είναι η Αθήνα, αλλά έχουν δράση διαφορετικά μέρη της Ελλάδας. Τον Απρίλιο του 2014 πραγματοποίησαν μία σειρά εργαστηρίων συμμετοχικού σχεδιασμού στο 1ο Λύκειο Χανίων, που ξεκίνησε ως ένα πολιτισμικό δρώμενο με τίτλο «ο δρόμος είχε τη δική του ιστορία, 46

Εικ. 33 Εργαστήρι συμμετοχικού σχεδιασμόυ με μαθητές λυκείου στο δρώμενο «ο δρόμος είχε τη δική του ιστορία, είπανε όμως πως την έγραψαν παιδιά» το 2014.

είπανε όμως πως την έγραψαν παιδιά». Το σχολείο γειτνιάζει με την οδό Κοραή, άλλα τρία σχολεία, ένα γήπεδο-στάδιο και περιτριγυρίζεται από δρόμους αυτοκινήτων. Στόχος ήταν να μετατραπούν οι γύρω δρόμοι σε ήπιας κυκλοφορίας, ώστε να είναι πιο εύκολη και λιγότερη επικίνδυνη η προσέγγιση του σταδίου και των σχολικών αυλών. Οι ίδιοι οι μαθητές πραγματοποιούν το σχεδιασμό και στόχος ήταν να μάθουν τι είναι ο πολεοδομικός και αστικός σχεδιασμός και να σχεδιάσουν τους δρόμους αυτούς.

ΑΣ

ΓΡ

ΑΦ

ΕΙ

ΕΛ

ΛΑ

ΔΑ

2001-2050 2010 - σήμερα

B C D E F G H I

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

ΕΠ

ΑΓ

ΓΕ

ΛΜ

ΑΤ

ΙΚ

ΔΡ

THURDAY 19|09|201 6

Ένα δεύτερο εργαστήρι με το όνομα «Η αυλή μας…αλλιώς» ξεκίνησε το 2015 στο 1ο Λύκειο Αγ. Δημητρίου «Στρογγυλό» στην Αθήνα, που στόχο είχε να παραχθεί ένα σχέδιο προτάσεων για την αναβάθμιση και οικειοποίηση από τους μαθητές και τις μαθήτριες του περιβάλλοντος χώρου του σχολείου. Σημαντικό ήταν ότι εκτός από αρχιτέκτονες, στα εργαστήρια συμμετείχαν και άλλοι ειδικευόμενοι (γεωπόνος, συγκοινωνιολόγος) κάτι που δείχνει στους μαθητές ότι η επιτυχία ενός έργου εξαρτάται από τη συνεργασία όχι μόνο των ατόμων της ίδιας ειδικότητας, αλλά και ατόμων διαφορετικών ειδικοτήτων.

J K L M N Giancarlo de

arlo

Ιταλός αρχιτέκτονας, πολεοδόμος, συγγραφέας και καθηγητής, καθώς και ένας αυστηρός επικριτής αυτού που είδε ως αποτυχία της αρχιτεκτονικής του 20ου αιώνα.

ΕΡ

ΓΟ

ΣΤ

ΟΧ

ΑΣ

ΤΗ

ΙΤ

ΑΛ

ΙΑ

1919 - 2005 1951-2000

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

ΠΟ

ΛΙ

ΤΙ

ΚΟ

YES PARKS NO HIGHWA YS

Ιδρυτικό μέλος του Team 10, μίας ομάδας αρχιτεκτόνων που αμφισβήτησαν τα δόγματα του μοντερνισμού από το CIAM του ‘33 και ήταν ένας σημαντικός παράγοντας στη συζήτηση για τη συμμετοχή στην αρχιτεκτονική. Η διάλεξή του και το επακόλουθο άρθρο, το 1969, με τίτλο Architecure’s Public (Το κοινό της αρχιτεκτονικής), παραμένει σε ένα επιδραστικό κείμενο στην ανάγκη να συμπεριληφθούν οι χρήστες στη διαδικασία σχεδιασμού και τον εγγενώς πολιτικό ρόλο του αρχιτέκτονα. Ο De Carlo δε διαχώρισε ποτέ την αρχιτεκτονική από την πολιτική, ήταν ενεργός στην ιταλική αντιφασιστική αντίσταση, καθώς και στο μεταπολεμικό ιταλικό αναρχικό κίνημα.

Q R S T U V W

«Στην πραγματικότητα, η αρχιτεκτονική έχει γίνει πολύ σημαντική για να αφεθεί στους αρχιτέκτονες. Μια πραγματική μεταμόρφωση είναι απαραίτητο για να αναπτυχθούν νέα χαρακτηριστικά στην πρακτική της αρχιτεκτονικής και νέα πρότυπα συμπεριφοράς στους συγγραφείς τους: ως εκ τούτου, όλα τα εμπόδια μεταξύ

X Y Z 47

των κατασκευαστών και των χρηστών θα πρέπει να καταργηθούν, έτσι ώστε η ανοικοδόμηση και η χρήση να γίνουν δύο διαφορετικά τμήματα της ίδιας διαδικασίας σχεδιασμού».[23]

B C D E F G H I J K L M

Giancarlo De Carlo Ένα από τα κτισμένα του έργα, βρίσκεται στο Urbino, μία μικρή ιταλική πόλη πάνω σε ένα λόφο. Το σχέδιο ήταν για το πολεοδομικό σχέδιο της πανεπιστημιούπολης, που ξεκίνησε μεταξύ 1958-1964 και υλοποιήθηκε σιγά σιγά σε διάρκεια σαράντα χρόνων. Οι παρεμβάσεις του στη μορφή των νέων κτηρίων και οι ανακαινίσεις τους έχουν εισαχθεί προσεκτικά στο ενσωματωμένο «ύφασμα» και πρόσεξαν την κοινωνική ζωή της πόλης. Συνδυάζοντας με τις κοινωνικές κατοικίες στο Villaggio Matteotti, Terni (1968-1974), μία βιομηχανική πόλη κοντά στη Ρώμη, το κτιστό έργο έχει προωθήσει μία ιδέα για τις απόψεις του γύρω από τη συμμετοχή των χρηστών και των κατοίκων στη διαδικασία σχεδιασμού. Οι κατοικίες του Terni κατασκευάστηκαν από εργάτες της μεγαλύτερης ιταλικής βιομηχανίας χάλυβα και για τον De Carlo ήταν πολύ σημαντικό όχι μόνο να ληφθούν υπόψη οι ευχές των μελλοντικών κατοίκων, αλλά και να πραγματοποιηθεί σε χρόνο με βάση την εταιρεία. Επέμεινε ότι οι εργάτες θα πληρώνονται για αυτές τις συνελεύσεις και η διαχείριση πρέπει να τους επιτρέπει να τις παρακολουθήσουν. Οι μεταλλουργοί και οι οικογένειές τους ενεπλάκησαν σε κάθε μέρος της διαδικασίας σχεδιασμού με τον αρχιτέκτονα να αναλαμβάνει το ρόλο του εκπαιδευτή και του συντονιστή. «Οι επαγγελματίες είναι κατά της συμμετοχής, διότι καταστρέφει τα απόκρυφα προνόμια της εξειδίκευσης, αποκαλύπτει το επαγγελματικό απόρρητο, δείχνει γυμνή ανικανότητα, πολλαπλασιάζει τις ευθύνες και τις μετατρέπει από ιδιωτικό σε κοινωνικό. Οι ακαδημαϊκές κοινότητες είναι εναντίον της, διότι η συμμετοχή εκμηδενίζει όλα τα συστήματα στα οποία βασίζονται η διδασκαλία και η έρευνα».[24] Giancarlo De Carlo

N O P Q R T

Τα γραπτά του υποστηρίζουν μία δική του αρχιτεκτονική προσέγγιση. Υπήρξε εκδότης ενός δίγλωσσου περιοδικού, Spazio e Società (Χώρος και Κοινωνία), που δημοσιευόταν μεταξύ 1978-2001, καλύπτοντας την αρχιτεκτονική από όλο τον κόσμο και τράβηξε την προσοχή σε ψηλά κτήρια

V W X Y Z

“In reality, architecture has become too important to be left to architects. A real metamorphosis is necessary to develop new characteristics in the practice of architecture and new behavious patterns in its authors: therefore all barriers between builders and users must be abolished, so that building and using become two different parts of the same planning process.” - Giancarlo De Carlo ed. Peter Blundell Jones, Doina Petrescu and Jeremy Till (2007) Architecture’s Public, Ιn Architecture and Participation. Abingdon: Spon Press. p.13. 24 “Professionals are against participation because it destroys the arcane privileges of specialisation, unveils the professional secret, strips bare incompetence, multiplies responsibilities and converts them from the private into the social. Academic communities are against it because participation nullifies all the schemes on which teaching and research are based.” - Giancarlo De Carlo (1980) An Architecture of Participation. Perspecta. Vol. 17. p. 79.

Εικ. 34 Οι φοιτητικές εστίες του Πανεπιστημίου του Urbino με συμμετοχή των φοιτητών στο σχεδιασμό με επικεφαλή τον Giancarlo de Carlo.

Εικ. 35 Το χωριό Matteotti κοντά στη βιομηχανική πόλη Terni που δημιουργήθηκε από τη συμμετοχή των μελλοντικών κατοίκων του με την καθοδήγηση της διαδικασιίας από τον de Carlo.

και τυπικές μορφές αρχιτεκτονικής παρέμβασης. Υπήρξε ένας εκπαιδευτής που ενέπνεε, ενώ ίδρυσε και την International Laboratory of Architecture and Urbanism (ILAUD), ένα ετήσιο θερινό σχολείο που ξεκίνησε το 1976 και λειτουργεί μέχρι σήμερα. ΄Ήταν ένας διανοούμενος που δούλευε την αρχιτεκτονική ως ένα πολιτικό επάγγελμα που δεν μπορούσε να διαχωριστούν από το περιεχόμενο της εποχής του: το έργο στο Urbino και οπουδήποτε δείχνει ένα τεράστιο σεβασμό και μία φροντίδα για την κληρονομιά, όντας ανοιχτός σε τεχνολογικές εξελίξεις, καθώς χαρακτηρίστηκε από μία έμφαση σε πρωτοβουλία του αρχιτέκτονα και της αναγκαίας σχέσης μεταξύ πράξης και θεωρίας.

A B C D E F

2001-2050 2000 - σήμερα

lemental

Ενδιαφέρονται για έργα δημοσίου ενδιαφέροντος και κοινωνικού αντίκτυπου, συμπεριλαμβανομένου την κατοίκηση, το δημόσιο χώρο, την υποδομή και τη μετακίνηση. Χαρακτηριστικό της εταιρείας είναι η διαδικασία συμμετοχικού σχεδιασμού, στην οποία οι αρχιτέκτονες δουλεύουν στενά με το κοινό και τους εν-τέλει χρήστες.

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

ΕΠ

ΑΓ

ΓΕ

ΛΜ

ΑΤ

ΙΚ

ΕΡ

ΓΟ

ΓΡ

ΑΦ

ΕΙ

ΧΙ

ΛΗ

Πρόκειται για μία αρχιτεκτονική πρακτική (Do Tank), που έχει σκοπό να λύσει το πρόβλημα των κοινωνικών κατοικιών στη Χιλή σε συνεργασία του Alejandro Aravena, της COPEC (Χιλιανή Εταιρεία Πετρελαίου) και του Πανεπιστημίου του Σαντιάγκο.

Το 2004, τους ζητήθηκε να επαναστεγάσουν 100 οικογένειες που είχαν καταλάβει για 30 χρόνια ένα κομμάτι γης σε ένα από τα μεγαλύτερα λιμάνια της Χιλής, το Iquique. Κάθε κατοικία μπορούσε να στοιχίσει έως 7,500 δολάρια, ένα κόστος με το οποίο έπρεπε να καλυφθεί το κόστος του οικοπέδου, η αναγκαία υποδομή και η κατασκευή. Το οικόπεδο ήταν αρκετά κοντά στο κέντρο της πόλης, οπότε και το κόστος ήταν τριπλάσιο απ’ ότι στα προάστια, που συνήθως χτίζονταν οι εργατικές κατοικίες, αλλά από εκεί χρειάζονταν 3-4 ώρες για να φτάσουν στη δουλειά τους. Οι Elemental συνειδητοποίησαν ότι τα χρήματα έφταναν για τη αγορά της γης και για την κατασκευή μισής κατοικίας για την κάθε οικογένεια με ένα φέροντα οργανισμό, μία κουζίνα και ένα μπάνιο. Η παράδοση και οι δεξιότητες της ιδιοκατασκευής βοήθησε τις οικογένειες, που προηγουμένως έμεναν σε παράγκες, να συμπληρώσουν και να ολοκληρώσουν τις κατοικίες τους, έχοντας έναν καλοσχεδιασμένο σκελετό για το ξεκίνημα. Αυτός ο τύπος προσέγγισης γέννησε το ερώτημα για την κοινωνική κατοικία που ο Aravena βλέπει ως μία «δημόσια επένδυση και όχι μία δημόσια δαπάνη». Καθώς τα σπίτια ολοκληρώθηκαν με τον καιρό, απέκτησαν αξία και ο αυστηρός σχεδιασμός μαλάκωσε μέσω της κατοχής και της χρήσης. Οι Elemental έχουν ως βασικό μέλημα να σώσουν γειτονιές και κοινότητες και όχι να δημιουργήσουν μεμονωμένα κτήρια. Τους ενδιαφέρει η συμμετοχική διαδικασία για κάθε κοινότητα ξεχωριστά και έμαθαν να αξιοποιούν με τον καλύτερο δυνατό τρόπο τη κρατική στεγαστική επιδότηση, προσπαθώντας να αντιμετωπίσουν το τεράστιο έλλειμα στέγης. Μετά το Quinta Monroy στο Iquique, κατασκευάστηκαν αρκετές άλλες γειτονιές 49

I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

P Q R S T U V W X Y

Μετά την επίσκεψή του στη Σουηδία, επηρεασμένος από τους Φονξιοναλιστές αρχιτέκτονες Gunnar Asplund [1885-1940, Σουηδός αρχιτέκτονας, γνωστός από τον Βόρειο Κλασσικισμό της δεκαετίας του ’20 και ένθερμος εκπρόσωπος του μοντέρνου κινήματος], Sven Markelius [1889-1972, ένας από τους Σουηδούς αρχιτέκτονες του Μοντέρνου κινήματος, έπαιξε σημαντικό ρόλο στην μεταπολεμική πολεοδομία της Στοκχόλμης και συμμετείχε το 1931 στη σύνταξη του Μανιφέστου “Acceptera!”-“Accept!”], Sigurd Lewerentz [1885-1975, Σουηδός μηχανικός και αρχιτέκτονας, σχεδίασε νεκροταφεία και την Όπερα του Malmo, δείγμα του Φονξιοναλισμού] και από το κοινωνικό σύστημα πρόνοιας της Σουηδίας, αποφάσισε να εγκατασταθεί εκεί. Παρατήρησε ότι, η πολιτική βούληση αντικατοπτριζόταν στην εθνική αρχιτεκτονική, κάτι που ταίριαζε με την ιδεολογία του. Ένα από τα μεγάλα έργα, που καλέστηκε να αναλάβει ήταν η Ανάπλαση της γειτονιάς Byker στην πόλη Newcaslte (Αγγλία) το 1969. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα που κράτησε 10 χρόνια για 2,500 διώροφες κατοικίες από τούβλο, κατασκευασμένες στα τέλη του 19ου αιώνα. Οι εργατικές κατοικίες ήταν αρκετά υποβαθμισμένες και υστερούν βασικών εξυπηρετήσεων, ιδιαίτερα κοινόχρηστων χώρων. Οι ενώσεις των κατοίκων προσπάθησαν από το 1964 μέχρι το 1968 να απαιτήσουν την ανάπλαση της περιοχής, με αποτέλεσμα η δημοτική αρχή της πόλης να αποφασίσει να ξεκινήσει το έργο με βασικό σύνθημα «Το Byker για τους ανθρώπους του ανθρώπους του Byker».

Z 50

Αγγλο-Σουηδός αρχιτέκτονας, γεννήθηκε και μεγάλωσε στην Αγγλία από γονείς κοινωνιολόγους.

1951-2000 1914 - 2005

ΤΗ

rskine

ΙΚ

Ralph

ΑΣ

ΓΟ

ΑΤ

Το 2016, ο Alejandro Aravena απέσπασε το βραβείο Pritzker και είναι ο επιμελητής της 15ης Μπιενάλε της Βενετίας με τίτλο «Αναφορά από το Μέτωπο» (“Reporting from the front”).

ΛΜ

ΣΟ Υ ΗΝ & ΗΔ ΙΑ ΒΑ ΩΜ ΣΙ ΕΝ ΛΕ Ο ΙΟ

Εικ. 36 Η άποψη των κατοικιών, σχεδιασμένα από τους Elemental, πριν και αφού παραδοθούν στους ενοίκους τους στη συνοικία Quinta Monroy στο λιμάνι Iquique.

ΟΧ

ΣΤ

ΕΡ

ΓΕ

Το 2010, μετά το σεισμό και το τσουνάμι της Χιλής, τους ανατέθηκε η ανοικοδόμηση της παραλιακής πόλης Constitución μέσω της συμμετοχής των κατοίκων. Η συλλογική απόφαση που πάρθηκε μετά από πολλές συνελεύσεις και ψηφίσματα ήταν η δημιουργία ενός πάρκου στα όρια της κοίτης του ποταμού και της θάλασσας, ώστε στο ενδεχόμενο μελλοντικής πλημμύρας να προστατευτεί η πόλη περισσότερο και να αποφευχθούν τόσες πολλές καταστροφές. Παράλληλα, η πόλη σχεδιάστηκε με τρόπο, ώστε να μπορεί να γίνει μία γρήγορη εκκένωση στους λόφους της περιοχής. Εδώ η αρχιτεκτονική καλείται να ενεργοποιήσει μία ολόκληρη πόλη και να λάβει βιώσιμες, για το σήμερα και το αύριο, λύσεις, που θα την προστατέψουν από τις επιθέσεις της φύσης.

ΑΓ

ΕΠ

κοινωνικών κατοικιών ακολουθώντας την ίδια λογική στη Renca της Χιλή (2008),στο Monterrey στο Μεξικό (2009) και στη Rancanqua στη Χιλή (2013).

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

Ο Erskine με μία ομάδα πέντε αρχιτεκτόνων και ενός κοινωνιολόγου εγκαταστάθηκαν σε ένα πρώην γραφείο κηδειών και άνοιξαν το γραφείο στη γειτονιά για να αρχίσουν τη μελέτη. Το 1970, κατατέθηκε το πρόγραμμα παρέμβασής τους με μία μορφή διακήρυξης αρχών. Ταυτόχρονα, έστησαν ένα Κέντρο Δράσης (Action Center) και ένα Συμβουλευτικό Κέντρο για την Οικογένεια (Family Advice Center). Σημαντική παρατήρηση ήταν ότι το 80 % των κατοίκων ζητούσαν την κατεδάφιση των κατοικιών και ανοικοδόμηση νέων, ενώ ήθελαν να διατηρήσουν τους πυρήνες συνάντησης και ψυχαγωγίας, χωρίς να σπάσουν οι οικογενειακοί δεσμοί ή άλλες κοινωνικές σχέσεις και τρόποι ζωής. Εικ. 37 Το Byker Wall στην πόλη Newcastle της Αγγλίας που αποκαταστάθηκε από τον Ralph Erskine, την ομάδα και τους κατοικούς του.

Εικ. 38 Στις κατοικίες στο Byker του Newcastle, η επιλογή των υλικών και των χρωμάτων των κατοικιών αποφασίστηκε συνεναιτικά με τους ίδιους τους κατοίκους.

Το μέγεθος των κατεδαφίσεων ήταν πολύ μεγάλο (1,500 κατοικίες τελικά), οπότε αποφασίστηκε μαζί με τους κατοίκους να γίνει σταδιακά με 250 κτίσματα σε κάθε φάση. Οι κάτοικοι αυτοί μεταστεγάζονταν σε κατοικίες της περιοχής και παρακολουθούσαν καθημερινά τις εξελίξεις των κατοικιών τους. Αποφασίστηκε ότι, οι πρώτες 46 κατοικίες θα λειτουργούσαν ως πιλότος άσκησης του συμμετοχικού σχεδιασμού, όπου σε πραγματική κλίμακα θα μπορούσαν να δουν τα σχέδια και να γίνουν βελτιώσεις στις επόμενες κατοικίες. Αυτές ήταν και οι πιο λιτές κατοικίες, που θύμιζαν τις παλιές, κάτι που οι ίδιοι οι κάτοικοι απέρριψαν, ζητώντας μορφές πιο πολύπλοκες, χρώματα και διαφορετικά υλικά στην κατασκευή. Παράλληλα, οι κάτοικοι μπορούσαν να αποφασίσουν το είδος και την ποιότητα των κοινόχρηστων εξυπηρετήσεων.

A B C D E F G H I J K L

Έξι μήνες πριν από κάθε παράδοση κατοικιών, οι κάτοικοι είχαν τη δυνατότητα να επιλέξουν την κατοικία που ήθελαν από ένα χάρτη σε σχέση με τους γείτονες, την οικογένεια και τους φίλους τους. Τέλος, να σημειωθεί ότι, μπορεί η ολοκλήρωση του έργου να χρειάστηκε 10 χρόνια, το κόστος του σχεδιασμού, της μελέτης και της κατασκευής έμεινε σε χαμηλότερο επίπεδο από το μέσο κόστος άλλων συγκροτημάτων εργατικής κατοικίας, που ο Δήμος κατασκεύαζε την ίδια περίοδο.

Ο Erskine επιλέγει τη συνδιαλογή με τους κατοίκους αντί της αντιμετώπισης του προβλήματος με έναν ενιαίο τρόπο, κάτι αρκετά δύσκολο όταν συνδέεται με τη συζήτηση ομάδων με διαφορετικά συμφέροντα, που συγκρούονται σε διάφορα επίπεδα. Τον χαρακτήρισαν «μοντερνιστή του τοπικισμού», καθώς ανέπτυξε μία αρχιτεκτονική που απορρέει από τις μεθόδους του μοντερνισμού, αλλά, ταυτόχρονα, διαμόρφωσε τη δική του γλώσσα. Τον ενδιέφερε ο περιβάλλοντας χώρος του κτηρίου και η ένταξη του σ’ αυτό. Θεωρήθηκε ότι εξέλιξε την κριτική τοπικιστική αρχιτεκτονική (critical regionalism), όπως ορίστηκε από τον Αλέξανδρο Τζώνη [1937-σήμερα, Έλληνας αρχιτέκτονας, ερευνητής και συγγραφέας για την ιστορία και τη θεωρία της αρχιτεκτονικής] και τη Liane Lefaivre [αρχιτέκτονας και καθηγήτρια ιστορίας και θεωρίας της αρχιτεκτονικής, ακτιβίστρια για την ενσωμάτωση των σημερινών παιδικών χαρών]. Επιπλέον, έδειξε ιδιαίτερο ενδιαφέρον για την κοινωνιολογική και την ανθρωπιστική διάσταση της αρχιτεκτονικής.

N O P R S T U V W X Y Z

Μία συνεταιριστική ομάδα (κολεκτίβα) από τους Nicolas Henninger, François Wunschel, Phillipe Rizzotti, Pier Schneider και Gilles Burban, που σπούδασαν μαζί στην αρχιτεκτονική σχολή της La Villette και έχουν ως βάση το Παρίσι.

N O P Q R S T U V W X Y Z

Από το πρώτο τους έργο, το 2003, η ομάδα έχει δημιουργήσει σταδιακά ένα δίκτυο ομοϊδεατών ατόμων που συναναστρέφονται για συγκεκριμένα έργα και, εκτός από αρχιτέκτονες, περιλαμβάνονται από ένα γραφίστα, έναν υδραυλικό, ένα DJ, ένα φωτογράφο, ένα ξυλουργό, έναν ηλεκτρολόγο, ένα σχεδιαστή ιστοσελίδων, ένα μάγειρα και ένα συγγραφέα. Έχουν πραγματοποιήσει εγκαταστάσεις και παρεμβάσεις σε έναν αριθμό πόλεων, ανάμεσα τους το Παρίσι, η Βενετία, το Λονδίνο και το Σάο Πάολο. Οι Exyzt, συνήθως, επιλέγουν άδεια οικόπεδα ή κτήρια μέσα στην πόλη, αποκτώντας μία προσωρινή άδεια από τον ιδιοκτήτη και μετατρέποντάς τους σε απλές κατασκευές και κινητές μονάδες με μία αισθητική DIY, καθώς είναι φθηνά και εύκολα στην κατασκευή. Παρόλο που, τα έργα τους φαίνονται αρκετά άτυπα, είναι σε μεγάλο βαθμό επιμελημένα, δημιουργώντας συνδέσμους με τοπικούς κατοίκους και συγκεκριμένες ομάδες χρηστών, που σχεδιάζουν χώρους με τη σκέψη να τους ιδιοποιηθούν οργανώνοντας εργαστήρια και δράσεις. Ενώ τα έργα, όπως το Southwark Lido (2008) και το Dalston Mill (2009) είναι ιδιαίτερα δημοφιλή που άνοιξαν τα μάτια πολλών για τις δυνατότητες της χωρικής κατοχής, η ομάδα έχει μέχρι τώρα αντισταθεί στον πειρασμό να τα μετατρέψουν σε μόνιμες ανέσεις. Πράγματι, η εφήμερή τους φύση είναι πιθανά το συστατικό στοιχείο της επιτυχίας τους, διασφαλίζοντας ότι δεν υπάρχει χώρος ολοκληρωτικά κατάλληλος για μία κυρίαρχη ομάδα χρηστών. Η μέθοδος εργασίας τους και η παραγωγή προσωρινής αναστρέψιμης αρχιτεκτονικής, ενημερωμένη από το θέατρο και 25 “Be utopian! We want to build new worlds where fiction is reality and games are new rules for democracy. If space is made by dynamics of exchange, then everybody can be the architects of our world and encourage creativity, reflexion and to renew social behaviours.” – EXYZT [20--] EXYZT. Available at: http://www.exyzt.org/be-utopian/ (Accessed: 4 September 2016).

YES PARKS NO HIGHWA YS

ΚΟ

ΓΡ

ΓΟ

Η ιδέα είναι «οικοδομώ και ζω μαζί» (building and living together), συγκεκριμένα η φιλοσοφία τους έχει να κάνει με το ότι όχι μόνο σχεδιάζουν τα έργα τους, αλλά τα χτίζουν οι ίδιοι με την ανέγερση εφήμερων κατασκευών και τη δημιουργία δημόσιων χώρων που προβλέπεται να συμβουλεύσουν τους τοπικές ομάδες χρηστών.

ΕΡ

2001-2050 2002 - σήμερα

ΙΑ

ΛΛ

Εικ. 39 Το έργο Southwark Lido είναι μία προσωρινή δράση μέσα στην πόλη του Λονδίνο που έχει καθιερωθεί να πραγματοποιείται ανά διαστήματα σε ένα συγκεκριμένο κενό χώρο στο Λονδίνο από τους EXYZT.

ΓΑ

ΕΙ

«Γίνε Ουτοπιστής! Θέλουμε να οικοδομήσουμε νέους κόσμους, όπου η μυθοπλασία είναι η πραγματικότητα και τα παιχνίδια είναι οι νέοι κανόνες για τη δημοκρατία. Εάν ο χώρος σχηματίζεται με τη δυναμική της ανταλλαγής, τότε ο καθένας μπορεί να είναι οι αρχιτέκτονες του κόσμου μας και να ενθαρρύνει τη δημιουργικότητα, την αντανάκλαση και να ανανεώσει τις κοινωνικές συμπεριφορές». [25] Exyzt

ΑΦ

ΤΙ

xyzt

ΛΙ

ΠΟ

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

Εικ. 40 Σύνθημα της αρχιτεκτονικής πρακτικής EXYZT είναι το «οικοδομώ και ζω μαζί», καθώς ο χώρος τον οποίο συναρμολογού κάθε φορά οι ίδιοι διαθέτει και χώρο στον οποίο μπορούν να μένουν.

την επιτέλεση (performance), διαθέτει πολλές ομοιότητες με τους Raumlabor [26] και τους Assemble Studio [27]. Άλλες ομάδες αρχιτεκτόνων που προσεγγίζουν αυτού του είδους πρακτική είναι οι Practice Architecture, the Decorators, We Made that και StudioWeave, με έδρα το Λονδίνο.

A B C

Hassan

athy

Αιγύπτιος αρχιτέκτονας και μηχανικός, στον οποίο οφείλεται η γνωστοποίηση της παραδοσιακής αρχιτεκτονικής στην Αίγυπτο και η θεσμοθέτηση παραδοσιακών κατασκευαστικών συστημάτων για τους φτωχούς.

Το έργο της νέας πόλης της Gourna, η New Gourna, ξεκίνησε το 1945 και τελείωσε το 1948. Η προσέγγιση του στην κατασκευή βασίστηκε στις Νουβιανές κατασκευαστικές τεχνικές με λάσπη και άχυρο από τη Βόρεια Αίγυπτο, όπου οι καμάρες και οι θόλοι χρησιμοποιήθηκαν για την κατασκευή στεγών χωρίς ακριβά καλούπια. Ήταν μια τεχνική που φοβόταν ότι είχε χαθεί εντελώς μέχρι που ανακάλυψε ότι ορισμένοι χωρικοί εξακολουθούσαν να χρησιμοποιούν αυτές τις αρχαίες μεθόδους.

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

ΕΠ

ΑΓ

ΓΕ

ΛΜ

ΑΤ

ΙΚ

ΕΡ

ΓΟ

ΣΤ

ΟΧ

ΑΣ

ΤΗ

ΑΙ

ΓΥ

ΠΤ

ΟΣ

2000 - σήμερα 1951-2000

Στο πλαίσιο του νέου ανεξάρτητου αιγυπτιακού έθνους, η καριέρα του Fathy συμπυκνώνει μία αντι-αποικιακή στάση μέσα από την απόρριψη του μοντερνισμού και την αξιοποίηση μιας πολιτισμικά συγκεκριμένης αρχιτεκτονικής, η οποία προσπάθησε να φιλοξενήσει τον παραδοσιακό τρόπο ζωής και ήταν προσιτό για την πλειοψηφία του πληθυσμού.

Ο Fathy συνδυάζει την τεχνική αυτή με στοιχεία από τη λαϊκή αστική αρχιτεκτονική του Καΐρου, ενσωματώνοντας σχεδιαστικά του στοιχεία, όπως η malqaf (ένα πύργος που υποδέχεται τον άνεμο στην κατοικία για φυσικό δροσισμό), το mashrabiya (ένα ξύλινη οθόνη από πλέγμα), το qa’a (ένα δροσερό κεντρικό δωμάτιο στον επάνω όροφο της παραδοσιακής κατοικίας με ψηλό ταβάνι για φυσικό αερισμό), και το Salsabil (ένα σιντριβάνι ή λεκάνη με νερό τοποθετημένο για να αυξήσει την υγρασία του ξηρού αέρα της ερήμου). Ενώ, για τον Fathy, η ανάμειξη αυτών των πολύ διαφορετικών κτιριακών παραδόσεων ήταν ένας τρόπος για τη δημιουργία μιας εθνικής αρχιτεκτονικής για την Αίγυπτο, έκτοτε έχει δεχτεί κριτική για την εξίσωση διαφορετικών πολιτισμών και για τη μη-κατανόηση της πολιτιστικής σημασίας ορισμένων στοιχείων, συνέπεια ίσως των δικών του δυτικών ευαισθησιών. Στο βιβλίο του «Αρχιτεκτονική για τους φτωχούς», παρουσιάζει τη φιλοσοφία και τις τεχνικές του στο πλαίσιο του πιο γνωστού του έργου, της Νέας Γούρνας (New Gourna-El-Gedida για 7,000 κάτοικους). Πρόκειται για ένα σχεδιασμένο χωριό, που ανατέθηκε από το Βασιλιά της Αιγύπτου, το 1946, για τους χωρικούς που θα εκτοπίζονταν από την Κοιλάδα των Βασιλέων, κοντά στο Luxor, στη δυτική Κοίτη του Νείλου. Η περιοχή παρουσίαζε ιδιαίτερο αρχαιολογικό ενδιαφέρον και οι κάτοικοι ζούσαν από

Εικ. 41 Ένα από τα κτήρια στη New Gourna της Αιγύπτου που σχεδιάστηκε από τον Hassan Fathy με τη χρήση τοπικών φυσικών υλικών.

F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y

26 27

Βλ. λήμμα Raumlabor. Βλ. λήμμα Assemble Studio.

Z 53

A B C D E F G H I J K L M N O

τις ταφικές επιδρομές, λεηλατώντας τα μνημεία. Ο Fathy χρησιμοποίησε αυτή την ευκαιρία να δοκιμάσει τις ιδέες του σε μεγάλη κλίμακα, για την παροχή κοινωνικά και οικονομικά βιώσιμων δημόσιων κατοικιών, χτισμένες σε συνεργασία με τους ιδιοκτήτες- μελλοντικούς κατοίκους και με τις συμβουλές από αρχιτέκτονες και εξειδικευμένους τεχνίτες. Οι χωρικοί εκπαιδεύτηκαν σε τεχνικές δόμησης με πλίνθους, με κάθε σπίτι να είναι μοναδικό στην οικογένειά του, σχεδιασμένο σε συνεργασία με την ίδια. Τελικά, το πείραμα απέτυχε με την άρνηση των κατοίκων του χωριού να μετακινηθούν μακριά από το μέρος που είχαν μάθει τον τρόπο βιοπορισμού από πολλές γενιές και ήταν ανήσυχοι στο να μείνουν σε σπίτια με θολωτή στέγη, ένας χώρος που στα μάτια τους ήταν κατάλληλο μόνο για τάφους. Η Νέα Γούρνα εγείρει σημαντικά ερωτήματα για την αρχιτεκτονική, απαιτώντας στους αρχιτέκτονες να δώσουν ιδιαίτερη προσοχή στις κοινωνικές και πολιτιστικές αξίες εκείνων που σχεδιάζουν. Αντιθέτως, δείχνει πόσο μπορεί να γίνει χωρίς την ανάμειξη εταιριών ανάπτυξης ακίνητης περιουσίας, των τραπεζών και της βιομηχανίας κατασκευών. Μετά τη Νέα Γούρνα, η καριέρα του Fathy σημαδεύτηκε από τις δυσκολίες που αντιμετώπισε για την απόκτηση προμήθειων από εταιρείες, καθώς συνήθως εκμεταλλευόταν τοπικά υλικά χωρίς να εξαρτάται από αυτές και, έτσι, θεωρήθηκε απειλή για τις βιομηχανίες. Ο οικισμός της Νέας Γούρνας δεν κατοικήθηκε ποτέ από τους αρχικά σχεδιασμένα μελλοντικούς κατοίκους, γιατί δεν μπορούσαν να αλλάξουν τον τρόπο βιοπορισμού. Ωστόσο, η έμφαση του Fathy, σχετικά με την κατάλληλη τεχνολογία (ένα κίνημα του οποίου θεωρείται ως ένας από τους ιδρυτές), η χρήση των τοπικών υλικών και μεθόδων κατασκευής, καθώς και η επιθυμία να δημιουργηθεί μια αρχιτεκτονική, κοινωνικά και οικονομικά ταιριαστή με το πλαίσιό της να καθιστά το έργο του ιδιαίτερα επίκαιρη σήμερα.

P Q R S T U V W X Y Z

Εικ. 42 Το σχέδιο του οικισμού New Gourna με τις εσωτερικές αυλές και άλλων κατασκευαστικών στοιχείων να εκμεταλλεύονται τα πλεονεκτήματα μίας βιοκλιματικής αρχιτεκτονικής χωρίς τη χρήση τεχνολογίας.

Charles

ourier

Υπήρξε σοσιαλιστής φιλόσοφος και διανοητής. Ο πατέρας του ήταν ένας μικρός επιχειρηματίας. Δεν είχε αριστοκρατική καταγωγή. Όταν ήταν νέος ήθελε να γίνει αρχιτέκτονας και έπειτα μηχανικός, αλλά μετά συνειδητοποίησε ότι θα έχανε αρκετό πολύτιμο χρόνο από αυτό που τον ενδιέφερε πραγματικά: να βοηθήσει την ανθρωπότητα. Ταξίδεψε πολύ και άλλαξε πολλές φορές εταιρείες και σπίτια για να εξερευνήσει και να ζήσει νέες καταστάσεις. Το 1808 άρχισε να γράφει το πρώτο του βιβλίο Theory of the four movements and the general destinies, το οποίο γράφτηκε αμέσως μετά την Γαλλική Επανάσταση, θέτει τις αρχές του σοσιαλισμού, αναφερόμενος σε ένα ελάχιστο επίπεδο ζωής, εργασίας, στην ισότητα των δύο φύλων και το δικαιώματα της ελευθερίας στη σεξουαλικότητα και της εκπαίδευσης. Ανέπτυξε μία μορφή ουτοπικού σοσιαλισμού, απορρίπτοντας τον «εξομοιωτικό» κομμουνισμό» και επιχείρησε να ενσωματώσει σ΄ ένα σύστημα «κλιμακούμενης συμμετοχής» τα τρία στοιχεία που θεωρεί 54

Εικ. 43 Το όραμα του Fourier για το Φαλανστέριο ως μία δομή που αντικαθιστούσε τη βιομηχανική πόλη.

συστατικά της παραγωγής: το κεφάλαιο, την εργασία και το ταλέντο. Πίστευε στην επανάσταση που στηρίζεται στη λογική και την επιστήμη και δεν θα χρειαζόταν τη βία. Η κοινωνία μετά την επανάσταση την ονόμαζε ο ίδιος Αρμονία. Επρόκειτο για μία κοινωνία χωρίς κράτος που στηρίζεται στις κοινότητες ως συνεργατικές επιχειρήσεις και κάθε μέλος διαθέτει ένα αριθμό ίσων μετοχών. Πιστεύει στην παραγωγή μέσω τυποποιημένων συνεταιρισμών.

ΕΡ

ΓΟ

ΣΤ

ΟΧ

ΑΣ

ΤΗ

ΓΑ

Η.

Π.

ΛΛ

Α.

ΙΑ

1750-1800 1772 - 1837

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

ΠΟ

ΛΙ

ΤΙ

ΚΟ

YES PARKS NO HIGHWA YS

Η «ουτοπική πόλη» που οραματίστηκε αντικαθιστούσε τη βιομηχανική πόλη. Είναι ένα κτίριο τεράστιων διαστάσεων με τέσσερις ορόφους, που αποτέλεσε πρότυπο της προοδευτικής προ-πολεοδομίας. Η κοινότητα των 1,620 ατόμων στεγάζεται στο Φαλανστέριο ή Φαλανστήριο ή μέγαρο της Φάλαγγας (Αγγλικά Phalansteries, Γαλλικά Phalanstéres, ετυμολογικά η λέξη βγαίνει από την φάλαγγα και το μοναστήρι Phalan(ge)+(mona)stere). Η μετοχική οικονομία είναι κυρίως αγροτική σε συνδυασμό με τη βιοτεχνική και βιομηχανική παραγωγή. Η κοινωνική οργάνωση βασίζεται στη Φάλαγγα ή Phalanx και οι δουλειές μοιράζονται σύμφωνα με τις φυσικές τάσεις του κάθε μέλους. Για να επιτευχθεί αυτό, πίστευε ότι έπρεπε να καταστραφούν αρκετοί από τους πλασματικούς περιορισμούς του πολιτισμού, όπως ήταν η οικογένεια και υποστήριζε την πολυγαμία. Το πρότυπο σχέδιο του Φαλανστερίου θύμιζε το Παλάτι των Βερσαλλιών, δίνοντας έμφαση ότι θα κατοικούνταν από το προλεταριάτο και όχι από αριστοκράτες. Το όραμα του Fourier για την ιδανική πόλη γνώρισε αρκετούς υποστηρικτές. Δεν εφαρμόστηκε ακριβώς όπως το είχε φανταστεί ο ίδιος αλλά κατά προσέγγιση μικρότερες σε πληθυσμό και έκταση. Τέτοιες κοινότητες υπήρξαν στη Γαλλία, στη Ρωσία, στην Αγγλία και κυρίως στην Αμερική, όπου δημιουργήθηκαν 41 κοινότητες στα πρότυπα του Fourier. Κάποια από τα πιο γνωστά παραδείγματα τέτοιων κοινοτήτων (Fourierist Communities) ήταν το Brook Farm στη Βοστώνη (1841-1849), το Hopedale Community στη Μασσαχουσέτη (1842-1856), το North American Phalanx στο New Jersey (1843-1872) και το Wisconsin Phalanx ή Ceresco στο Wisconsin (1844-1858). Λειτουργήσαν ως μικρές κοινότητες γύρω από το «Φαλανστέριο», βασιζόμενοι στις αρχές της θεωρίας του Fourier, με κάποιες διαφορές μεταξύ τους. Η λειτουργία τους όμως ήταν αρκετά μεμονωμένη και προοδευτική για τα δεδομένα γειτονικών οικισμών, με αποτέλεσμα πολλές φορές να προκαλέσουν αντιδράσεις για τον τρόπο ζωής τους και να μην καταφέρουν να διατηρηθούν για πολύ καιρό. Στη Γαλλία, η θεωρία του εφαρμόστηκε από τον Jean-Baptiste André Godin [28] [18171888, Γάλλος βιομήχανος, συγγραφέας και πολιτικός θεωρητικός, κοινωνικός καινοτόμος, οπαδός του Fourier] με το Φαμιλιστέριο της Guisse (1856-1859) και το Φαμιλιστέριο των Βρυξελλών (1887-1968). Ο Fourier υποστήριζε ότι η φτώχεια είναι το κύριο πρόβλημα διαταραχής της κοινωνίας μας και όχι η ανισότητα, η ομοφυλοφιλία είναι προσωπική προτίμηση του κάθε ανθρώπου, τα δικαιώματα των γυναικών πρέπει να είναι ίσα με των αντρών και έδωσε προσοχή στην απασχόληση των παιδιών στη νεαρή τους ηλικία. Στόχος του ήταν να ελευθερώσει κάθε ανθρώπινο άτομο, άντρα, γυναίκα και παιδί, σε σχέση με την εκπαίδευση και την ελευθέρωση του ανθρώπινου πάθους. Ανέφερε για πρώτη φορά την έννοια του «φεμινισμού» το 1837. 28

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

Βλ. λήμμα Jean-Baptiste André Godin.

H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

Η Ville Spatiale του Friedman έχει ομοιότητες με του καταστασιακού Constant [1920-2005, Ολλανδός ζωγράφος, γλύπτης, γραφίστας, συγγραφέας και μουσικός, γνωστός για το μανιφέστο της Νέας Βαβυλώνας] για την ουτοπική πόλη, New Babylon (1956-1969). Και οι δύο, σχεδιάστηκαν για την αναμενόμενη κατάργηση της εργασίας και ανυψώνονται πάνω από το έδαφος πάνω σε δοκούς, δημιουργώντας δίκτυα ικανά να καλύψουν όλη την υδρόγειο. Χρησιμοποιούν παρόμοια αισθητική, αρκετά διαφορετική από την ποπ ευαισθησία των Archigram [1961-1970, μία πρωτοποριακή αρχιτεκτονική ομάδα στο Λονδίνο, αντλώντας έμπνευση από την τεχνολογία για τη δημιουργία μίας νέας πραγματικότητας]. Η χρήση του κολάζ, τα υποτονικά χρώματα και μοντέλα δημιουργούν μία ατμόσφαιρα που είναι λιγότερο αισιόδοξη, αλλά πιθανά πιο αληθινή. Η έμφαση του Friedman στη συμμετοχή ήταν εκείνη που τον διαχώρισε από τους συγχρόνους, συμπεριλαμβάνοντας το Constant, η Νέα Βαβυλώνα του οποίου είχε έναν πιο αυταρχικό χαρακτήρα. Στο έργο του, η χωρική διάσταση φαίνεται στην ισχύ του χρήστη πάνω από τον αρχιτέκτονα και τον αρχιμάστορα, όπως στο μετέπειτα έργο (από τα μέσα του ’70 μέχρι τα τέλη του ’80), που ανέπτυξε μία σειρά από εγχειρίδια ιδιοκατασκευής για ανειδίκευτους εργάτες στην Ινδία και χώρες της Αφρικής και της Λατινικής Αμερικής.

ΙΑ ΛΛ Σ

ΓΑ ΤΗ ΑΣ ΟΧ ΕΑ YES PARKS NO HIGHWA YS

ΚΟ

Το 1958, ο Friedman δημοσιεύει το μανιφέστο του, με τίτλο Κινητή Αρχιτεκτονική ή Architecture Mobile, για ένα νέο τύπο πολίτη, ελεύθερο από τις μομφές της εργασίας μέσω της αυξανόμενης αυτοματοποίησης της παραγωγής. Οραματιζόταν ότι η αύξηση του ελεύθερου χρόνου θα αλλάξει ριζικά την κοινωνία και θα απαιτούσε μία νέα αρχιτεκτονική. Αυτή η αρχιτεκτονική αναπτύχτηκε στο έργο του Ville Spatiale (19581962), αποτελούμενο από προσωρινές ελαφριές κατασκευές υψωμένες πάνω από την επιφάνεια του εδάφους. Οι κατασκευές αυτές μπορούσαν να εκτείνονται σε υπάρχουσες πόλεις, εξοχές, σώματα νερού, δημιουργώντας ένα συνεχόμενο τοπίο που μπορούσε να ιδιοποιηθεί και να κατοικηθεί από τον χρήστη.

ΤΙ

Ουγγρο-γάλλος αρχιτέκτονας και θεωρητικός, του οποίου τα ουτοπικά έργα πραγματεύονται θέματα αστικού σχεδιασμού, υποδομής και ενδυνάμωσης του χρήστη.

1951-2000 1923 - σήμερα

ΣΤ

riedman

ΙΔ

ΛΙ

Yona

ΠΟ

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

Εικ. 44 Η Ville Spatialle του Yona Friedman (1958-1962), μία πόλη από εφήμερες ελαφριές κατασκευές που αιωρούνται πάνω από το έδαφος και αναπτύσσονται πάνω από υπάρχουσες πόλεις.

Εργαζόμενος για την UNESCO και την UN, ανέπτυξε μία γλώσσα συμβόλων για να μπορεί να επικοινωνήσει ένα κτηριακό σύστημα, χρησιμοποιώντας τοπικά υλικά και μεταφέροντας πληροφορίες, για την αντιμετώπιση θεμάτων από τη διαχείριση των υδάτων και την υποδομή μέχρι την πολιτική σίτισης. Οι ιδέες του συχνά πήγαιναν πέρα από την αρχιτεκτονική και το σχεδιασμό, ενσωματώνοντας σύγχρονη τέχνη, κοινωνιολογία, οικονομία και συστήματα πληροφοριών. Το έργο του όμως είναι στενά συνδεδεμένο με την αρχή της ατομικής ελευθερίας, που πρώτος επεσήμανε στο μανιφέστο του το 1958, και με μία έμφαση στο απρόβλεπτο, το παιχνίδι και την ενδυνάμωση του μη-ειδικού και του χρήστη. 56

Εικ. 45 Διαγράμματα γύρω από το μανιφέστο της Ville Spatialle.

ΕΡ

ΓΟ

ΦΟ

ΡΕ

ΑΣ

ΟΛ

ΛΑ

ΝΔ

ΙΑ

1951-2000 1977 - σήμερα

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

ΠΟ

ΛΙ

ΤΙ

ΚΟ

YES PARKS NO HIGHWA YS

emeenschappelijk Wonen

Ένα πρόγραμμα συλλογικής κατοικίας με ομοιότητες με εκείνο του Centraal Wonen, μόνο που ο ιδιωτικός χώρος είναι κατά κανόνα πιο περιορισμένος. Οι πρώτες συζητήσεις για το έργο ξεκίνησαν το 1977. Μία από τις πιο γνωστές συλλογικές κατοικίες αυτού του τύπου είναι η Bedumerschans στη συνοικία Fokkesteeg στην πόλη Nieuwegein. Αποτελείται από 35 συλλογικές κατοικίες που αποτελούν 1 “groupe” η κάθε μία και κατανέμονται σε 4 ενότητες που ονομάζονται “enclos” (περίβολοι). Ο αριθμός των κατοικιών μπορεί να κυμαίνεται, καθώς ο χώρος είναι ευέλικτος για μετατροπές. Οι κοινόχρηστοι χώροι για κάθε “groupe” είναι ένα καθημερινό, μία κουζίνα, ένα ντους, ένα WC, μία αποθήκη εργαλείων και ένα γκαράζ για ποδηλάτων, ενώ για κάθε “enclos” υπάρχει ένας κήπος. Για όλο το συγκρότημα υπάρχουν πολυλειτουργικοί χώροι για συγκεντρώσεις, ψυχαγωγία και έναν παιδικό σταθμό. Η κατασκευή του έργου πραγματοποιήθηκε το 1981-1982. Η έννοια Gemeenschappelijk, στα γερμανικά Wohngemeinschaft (WG), δε σημαίνει μόνο συλλογική κατοίκηση, αλλά προσδιορίζει κατά μία έννοια μία κοινότητα. Υπάρχουν διαφορετικού είδους WG, όπως για εργαζομένους, για φοιτητές, για ηλικιωμένους, για όλες τις γενιές και κοινωνικές ομάδες. Το κίνημα αυτό γνωρίζει ιδιαίτερη απήχηση στην Ολλανδία, στο Βέλγιο και στη Γερμανία, σε μία προσπάθεια να βρεθεί ένας άλλος τρόπος κατοίκησης που βασίζεται στη συλλογικότητα και την αλληλεγγύη μέσα σε μία γειτονιά, πολυκατοικία ή οικοδομικό τετράγωνο.

C D E F G H I J K L M N O P Q

Εικ. 46 Συλλογική Κατοικία στην πόλη Νieuwegein της Ολλανδίας.

R Charlotte Perkins

ilman

Αμερικανίδα φεμινίστρια, κοινωνιολόγος, μυθιστοριογράφος, συγγραφέας διηγημάτων, ποίησης και πεζού λόγου, και λέκτορας για την κοινωνική μεταρρύθμιση. Οι ιδέες της για την οικονομική, κοινωνική και αρχιτεκτονική οργάνωση του συλλογικού νοικοκυριού την καθιστούν μία από τις πρωτοποριακές φεμινίστριες των ΗΠΑ, καθώς μαζί με την Alice Constantin Austin (1862-1952) [29] ανήκε και στη δεύτερη γενιά υλιστριών φεμινιστριών με το σχεδιασμό μίας φεμινιστικής πόλης με ολοκληρωτική συμμετοχή των γυναικών στο αστικό βιομηχανικό περιβάλλον. Επηρεασμένη από τον 29

U V W X Y Z

Βλ. λήμμα Alice Constantin Austin.

I J K

Η ίδια δεν συμπαθούσε τις συλλογικές κοινότητες, στις οποίες πολύ μικρή αναγκάστηκε να μείνει με την μητέρα της, όταν ο πατέρας της τις εγκατέλειψε. Πολλές φορές, έμενε με τις θείες του πατέρα της, τις Isabella Beecher Hooker (μία σουφραζέτα), Harriet Beecher Stowe (αγωνίστρια κατά της θανατικής ποινής) και Catharine Beecher (δασκάλα που έδωσε έμφαση στην εκπαίδευση των γυναικών). Η έλλειψη ιδιωτικότητας, η άνιση κατανομή των οικιακών υποχρεώσεων και οι εκκεντρικότητες των μελών, της ήταν αφόρητα.

«Δεν είναι ότι οι γυναίκες είναι πολύ στενόμυαλες, ασθενέστερες στη σκέψη, πιο άτολμες και αναποφάσιστες, αλλά ότι όποιος, άνδρας ή γυναίκα, ζει πάντα σε ένα μικρό και σκοτεινό μέρος, είναι πάντα φρουρημένος, προστατευμένος, κατευθυνόμενος και συγκρατημένος, θα γίνει αναπόφευκτα στενότερος και ασθενέστερος από αυτό».[33] Charlote Perkins Gilman

M N O P Q R S T

Ασχολήθηκε πολύ με τις κοινωνικές μεταρρυθμίσεις στις ΗΠΑ και έδρασε για ένα διάστημα με το κίνημα των Σουφραζέτων, που αποτελούνταν από γυναίκες με την απαίτηση της ισότητας μεταξύ των δύο φύλων και του δικαιώματος ψήφου. Το 1903, εξέφρασε τις απόψεις της στο βιβλίο Women and Economics, στο οποίο υποστηρίζει ότι οι γυναίκες κλεισμένες στα σπίτια παθαίνουν κατάθλιψη και συστήνει αλλαγή του περιβάλλοντος, ώστε να διασφαλίσουν τη ψυχική τους υγεία. Η ίδια είχε περάσει ένα διάστημα κατάθλιψης, μετά την γέννα της κόρης της, κάτι που την βοήθησε να εκφράσει στο βιβλίο της The Yellow Wallpaper το 1890.

U V W X Y Z

Βλ. λήμμα Robert Owen. Βλ. λήμμα Charles Fourier. 32 “The labor of women in the house, certainly, enables men to produce more wealth than they otherwise could; and in this way women are economic factors in society. But so are horses.” - Charlote Perkins Gilman. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/ Charlotte_Perkins_Gilman (Accessed 4 September 2016). 33 “It is not that women are really smaller-minded, weaker-minded, more timid and vacillating, but that whosoever, man or woman, lives always in a small, dark place, is always guarded, protected, directed and restrained, will become inevitably narrowed and weakened by it.” - Charlote Perkins Gilman. Available at: https://en.wikipedia.org/ wiki/Charlotte_Perkins_Gilman (Accessed 4 September 2016). 30 31

Α. Π. Η. Σ ΤΗ ΑΣ YES PARKS NO HIGHWA YS

ΚΟ

ΟΧ

ΕΑ

ΤΙ

ΣΤ

«Η εργασία των γυναικών στο σπίτι, σίγουρα, επιτρέπει τους άντρες να παράγουν περισσότερο πλούτο από ό,τι άλλο θα μπορούσαν και, μ‘ αυτόν τον τρόπο, οι γυναίκες είναι οικονομικοί παράγοντες της κοινωνίας. Έτσι, όμως, είναι και τα άλογα». [32] Charlote Perkins Gilman

ΙΔ

1851-1900 1860 - 1935

ΛΙ

ΠΟ

ανθρωπιστικό σοσιαλισμό των Owen [30], Fourier [31] και τις πρώτες υλίστριες φεμινίστριες, ανέπτυξε τη δική της «εξελικτική θεωρία» υποστηρίζοντας ότι δεν ήταν η κοινωνική εξέλιξη που θα απελευθέρωνε τις γυναίκες, αλλά η απελευθέρωση των γυναικών που θα επιτάχυνε την κοινωνική εξέλιξη. Απαραίτητοι όροι γι’ αυτό ήταν η κοινωνικοποίηση της οικιακής εργασίας και ένα νέο οικιακό περιβάλλον.

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

Έτσι, οργάνωσε με την Helen Campbell [1839-1918, Αμερικανίδα κοινωνική μεταρρυθμίστρια και πρωτοπόρος στον τομέα της οικιακής οικονομίας] την Εταιρεία Οικιακής Οικονομίας του Chicago, η οποία πρότεινε την ίδρυση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, αλλά και τη λειτουργία κοινής κουζίνας σε κάθε φτωχό τετράγωνο της πόλης. Επίσης, συνέλαβε την ιδέα του Feminist Appartment Hotel. Ένα κτίριο που περιλάμβανε διαμερίσματα χωρίς κουζίνες, με συλλογικές εξυπηρετήσεις, παιδικό σταθμό και χώρους για συλλογικές δραστηριότητες και συναντήσεις και για τα δύο φύλα. Η Henrietta Rodman [1877-1923, Αμερικανίδα εκπαιδευτικός και φεμινίστρια, υπέρ του δικαιώματος της προώθησης του δικαιώματος των παντρεμένων εκπαιδευτικών γυναικών και της άδειας μητρότητας] ανέλαβε να το πραγματοποιήσει. Η λειτουργία του ωστόσο στάθηκε αδύνατη αφού υπήρξαν έντονες διαφωνίες πάνω στην συμμετοχική ή επαγγελματική ενασχόληση με τις οικιακές εργασίες, στο αν θα πληρώνονταν και πόσο.

Εικ. 47 Το βιβλίο της Gilman The Yellow Wall Paper που έγραψε το 1892.

ΕΡ

ΓΟ

ΣΤ

ΟΧ

ΑΣ

ΤΗ

ΓΑ

Η.

Π.

ΛΛ

Α.

ΙΑ

1801-1850 1817 - 1888

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

ΠΟ

ΛΙ

ΤΙ

ΚΟ

YES PARKS NO HIGHWA YS

Από μικρή, είχε έφεση στη λογοτεχνία και περνούσε το χρόνο της στη βιβλιοθήκη. Η έλλειψη στοργικότητας από τη μητέρα της, την επηρέαζε ψυχολογικά στα παιδικά της χρόνια και στη σχέση της με τα παιδιά. Απέκτησε μία μόνο κόρη από τον πρώτο της γάμο το 1884, ο οποίος διακόπηκε επισήμως το 1894, μία εποχή που ο χωρισμός δεν ήταν πολύ συχνός. To 1932, διαγνώστηκε ότι είχε καρκίνο του μαστού και, τρία χρόνια μετά, αποφάσισε να φύγει επώδυνα αυτοκτονώντας με χλωροφόρμιο, ενώ ήταν υπέρμαχος της ευθανασίας για τους ανίατους.

Jean-Baptiste André

A B C D E F G H I J K L M N

odin

Γάλλος βιομήχανος, συγγραφέας και πολιτικός θεωρητικός, κοινωνικός καινοτόμος, οπαδός του Fourier. Δουλεύει από τα 11 στο σιδηρουργείο του πατέρα του που μαθαίνει και την τέχνη. Το 1840 (παντρεμένος πλέον) ιδρύει ένα εργοστάσιο παραγωγής φούρνων. Το κέρδος της παραγωγής αυξήθηκε, λόγω μίας πατέντας φούρνου, που είχε εφεύρει ο ίδιος, και έτσι το 1847 κατάφερε να μεταφέρει το εργοστάσιο στη Guisse. Καθώς οι πωλήσεις πήγαιναν όλο και πιο καλά, τον ενδιέφερε να προσφέρει κεφάλαια για την ανάπτυξη των εργαζομένων. Από το 1842 είχε αρχίσει να μελετάει το Fourier, ενώ είχε βοηθήσει στη χρηματοδότηση της αποικίας του Considerant, La Reunion στο Texas (1855), που τελικά δεν πέτυχε. Θεώρησε ότι το μοντέλο του Fourier είναι το πιο κατάλληλο για την περίπτωσή του, καθώς υποστήριζε ότι το πρότυπο αυτό ήταν για μία κοινότητα που δουλεύει σε βιομηχανικό επίπεδο. Το 1856-1859 ξεκίνησε το Familistère ή Φαμιλιστέριο της Guisse (που σημαίνει Κοινωνικό Παλάτι ή Social Palace), στόχος του οποίου ήταν η βελτίωση των συνθηκών ζωής του βιομηχανικού προλεταριάτου. Επρόκειτο για ένα κεντρικό κτιριακό συγκρότημα που διαιρείται, με τον ίδιο τρόπο, όπως το Φαλαστήριο του Fourier, σε τρία κλειστά οικοδομικά τετράγωνα. Υπάρχουν εσωτερικές στεγασμένες, από γυαλί και ξύλο, αυλές που παίζουν το ρόλο των «εσωτερικών διαδρόμων επικοινωνίας» (πρόταση του Fou59

P Q R S T U V W X Y Z

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y

rier). Η κατασκευή πήρε πάνω από 10 χρόνια, χτίζοντας το πρώτο κτίσμα (1859), στο δεύτερο κτίσμα, τον κήπο και τα μαγαζιά (1865), το σχολείο και το θέατρο (1969), το πλυσταριό, την πισίνα και το τρίτο κτίσμα (1870). Χώρος προσευχής δεν υπήρχε στο Φαμιλιστέριο, αλλά διέθετε η πόλη. Μετά την επανάσταση του 1848, είχε προσπαθήσει πολύ για την εξέλιξη του μοντέλου που πρότεινε. Βασική αρχή ήταν η συνεταιριστική ιδιοκτησία (cooperative ownership) και η διοίκηση από τους εργάτες (management by workers), καθώς και η κοινωνική συμπάθεια (social sympathy). Υπήρχαν οικογενειακά διαμερίσματα, που εξασφάλιζαν την αυτονομία κάθε οικογένειας. Με τον καιρό, δημιουργήθηκαν νοσηλευτήριο, σχολείο (για παιδιά άνω των 6 χρονών), νηπιαγωγείο [pouponnat (nfant school) για νήπια μέχρι 4 χρονών και bambinat για παιδιά 4-6 χρονών], θέατρο για παραστάσεις και αναψυχή και καταστήματα για φαγητά (τα οποία οφείλονται πολύ στην Marie-Adèle Moret (1840-1908), που έζησε 25 χρόνια στο Φαμιλιστέριο και το 1886 ήταν η δεύτερη σύζυγος του Godin), καθώς και εκπαίδευση για τους ενηλίκους που είχε αναλάβει ο ίδιος. Επιπλέον, διέθεταν κοινόχρηστους χώρους και εγκαταστάσεις για τη συνεύρεση των κατοίκων. Ο Godin αποχώρησε το 1876 από τη διεύθυνση και το 1880 μετατράπηκε σε Association coopérative du Capital et du Travail και δόθηκε στους εργαζομένους. Ο αριθμός των κατοίκων είχε φτάσει τους 1770 και τα διαμερίσματα ήταν 330. Το 1968 σημαίνει το τέλος του Συνεταιρισμού του Φαμιλιστερίου, ενώ το 1970 τα μέλη του συνεταιρισμού σαν συνιδιοκτήτες, πούλησαν τα διαμερίσματα του Φαμιλιστερίου. Πρόκειται για την πιο επιτυχημένη από τις απόπειρες των ουτοπιστών στη διάρκεια του 19ου αιώνα. Ο Godin υποστήριζε ότι η αρχιτεκτονική πρέπει να υπηρετεί τον άνθρωπο. Η εμμονή του με τη λεπτομέρεια της καθημερινότητάς του ανθρώπου, τον έκαναν να μελετήσει κάθε στοιχείο του χώρου κατοίκησης μέσα στο Φαμιλιστέριο. Σχεδίασε όλα τα έπιπλα, τα διαμερίσματα είχαν τη δυνατότητα αναδιαμόρφωσης στο εσωτερικό ανάλογα με το μέγεθος της οικογένειας και σχεδίασε τους χώρους, δίνοντας διαφορετικές δυνατότητες διαρρύθμισης των επίπλων μέσα στα δωμάτια. Το Φαμιλιστέριο της Guisse αποτέλεσε έργο της προ-πολεοδομίας, εμπνευσμένο από το Φαλανστέριο του Fourier, που δομικά θύμιζε το Παλάτι των Βερσαλλιών. Δεν ήταν όμως για πρίγκιπες, αλλά για τους απλούς εργαζομένους της περιοχής.

Εικ. 48 Το Φαμιλιστέριο στη βιομηχανική πόλη της Guisse στηριζόταν στην συνεταιριστική ιδέα και την εμπλοκή των κατοίκων- εργαζομένων στην οργάνωση του (1856).

To 1887 πραγματοποιήθηκε ακόμα ένα πείραμα με το Φαμιλιστέριο των Βρυξελλών στη Quai des Usines, Βέλγιο. Ένα συγκρότημα κατοικιών με 72 διαμερίσματα με δημοτικό σχολείο και χώρους υπηρεσίας-υγιεινής. Ήταν λιγότερο πετυχημένο, καθώς το 1891, η Guisse διέθετε 1177 εργάτες, ενώ η Laeken 263. Το 1968 πουλήθηκε και μετατράπηκε σε ξενοδοχείο (που δεν πέτυχε), γραφεία και κατοικίες και κοινωνικές κατοικίες. Ο Le Corbusier [1887-1965, Γαλλο-ελβετός αρχιτέκτονας, σχεδιαστής, πολεοδόμος, συγγραφέας και πρωτοπόρος του μοντέρνου κινήματος] εμπνεύστηκε από τις τρεις αρχές του Godin, αέρας, χώρος, φως, τις οποίες αξιοποίησε για τη Cité Radieuse στη Μασσαλία το 1947 (ένα συγκρότημα κατοικιών με τις ιδανικές διαστάσεις του Modulor).

Z 60

Εικ. 49 Η στεγασμένη εσωτερική αυλή του Φαμιλιστέριου της Guisse στην οποία διοργανώνονταν συχνά εκδηλώσεις για όλους του κατοίκους.

ΕΡ

ΓΟ

ΦΟ

ΡΕ

ΑΣ

ΓΑ

ΛΛ

ΙΑ

1951-2000 1980 - σήμερα

abitation à Loyer Modéré H.L.M.

Αναφέρεται σε κατοικίες προς ελεγχόμενη ενοικίαση (rent-controlled housing), μία μορφή δημόσιας και ιδιωτικής κατοικίας στη Γαλλία και την Ελβετία. Στα ελληνικά μεταφράζονται ως Συμβούλια Συλλογικής Κατοικίας. Αυτήν τη στιγμή, στη Γαλλία, το 16% των κατοικιών είναι τέτοιου είδους, δηλαδή τέσσερα εκατομμύρια κατοικίες, ενώ φιλοξενούν δέκα εκατομμύρια ανθρώπους. Κάθε HLM διαθέτει περίπου 20 διαμερίσματα. Το 72 % των HLM στη Γαλλία χτίστηκαν μετά το 2001. Πρέπει να δοθεί προσοχή στο γεγονός ότι τα HLM δεν είναι οι κοινωνικές κατοικίες της Γαλλίας. Πρόκειται για μία τελείως διαφορετική μορφή πολιτικής, καθώς μπορεί να είναι είτε ιδιωτικής ή δημόσιας ιδιοκτησίας.

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

ΠΟ

ΛΙ

ΤΙ

ΚΟ

YES PARKS NO HIGHWA YS

Το 1950, μετά τον πόλεμο, η αύξηση της αστικοποίησης και της γεννητικότητας οδήγησε στη δημιουργία των κρατικών θεσμών HBM (habitation à bon marché, κατοικίες σε καλή τιμή) και HLM (habitation à loyer modéré). Τα HBM δεν γνώρισαν μεγάλη επιτυχία και με την άφιξη μεταναστών στη χώρα από τις γαλλικές αποικίες είχε αρχίσει να μεγαλώνει το πρόβλημα της στέγασης. Η λύση ήταν η δημιουργία όλο και περισσότερων HLM διαμερισμάτων στα προάστια των πόλεων και συγκεκριμένα στις Ζώνες με Προτεραιότητα Αστικοποίησης (ZUP, zones à urbaniser en priorité) γύρω από το Παρίσι. Οι κατοικίες αυτές είχαν ιδιαίτερα προβλήματα υγιεινής, λόγω μη ύπαρξης τουαλετών, κάτι που άλλαξε με τον καιρό. Μεγάλα ήταν και είναι τα ποσοστά της φτώχειας και της ανεργίας σε αυτές τις περιοχές, καθώς κατοικούνται από χαμηλά κοινωνικά στρώματα και όντας αποκλεισμένοι από το κέντρο της πόλης έχουν γκετοποιηθεί σε μεγάλο βαθμό. Πολλές φορές, τα HLM ταυτίζονται με τα δυσάρεστα και αντιαισθητικά οικοδομικά τετράγωνα με ψηλά κτήρια, αλλά δεν είναι και πάντα η πραγματικότητα. Στην προσπάθεια δημιουργίας βιώσιμων HLM, έγιναν κάποιες απόπειρες από κάποιες γειτονιές σε διαφορετικές πόλεις της Γαλλίας. Το 1980, στο Chambery (Grenoble) σχεδιάστηκαν 57 μονάδες κατοικίας με συμμετοχικό σχεδιασμό και 131 m2 κοινόχρηστων χώρων. Συμμετείχε η ίδια η κοινότητα, το τοπικό γραφείο των HLM, οι κάτοικοι οργανωμένοι σε «εργαστήρι κατοίκων» και μία ομάδα ενεργοποίησης, η Επιτροπή Ομαδικής Κατοικίας (συνδεδεμένη με το MHGA, Κίνηση για την Αυτοδιαχειριζόμενη Συλλογική Κατοικία). Τα εργαστήρια κράτησαν 6 μήνες και υπήρχαν τέσσερις φάσεις, που είχε να κάνει με την ενημέρωση, την έκφραση των κατοίκων στο σχεδιασμό, το σχηματισμό ομάδων γειτονιάς, για την επιλογή των γειτόνων που μπορούσαν να ταιριάζουν περισσότερο και τον προγραμματισμό, δηλαδή το κτιριολογικό πρόγραμμα και τη συνολική μελέτη για την ατομική κατοικία και τη γενική διάταξη του οικισμού. Η επιλογή των κατοικιών με βάση τους γείτονες είχε εφαρμοστεί και στο Byker [34] το 1969.

Εικ. 50 Κατοικίες προς πώληση σε καλή τιμή στην οδό Jean Fautrier στο 13ο διαμέρισμα στο Παρίσι.

Ένα παρόμοιο παράδειγμα αποτέλεσε και η περίπτωση στο Orsay του Παρισιού για 30 μονάδες κατοικίας HBM και 400 m2 για κοινόχρηστους 34

C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

Βλ. λήμμα Ralph Erskine.

A B C D E F G H I J K L M

χώρους. Η συμμετοχική διαδικασία εδώ κράτησε 6 μήνες, ενώ και τα δύο έργα τελείωσαν το 1984. Τα δύο προγράμματα αυτά ξεκίνησαν με πρωτοβουλία των Κοινοτήτων και είχαν ως στόχους οι μελλοντικοί κάτοικοι να έχουν τη δυνατότητα ουσιαστικής συμμετοχής στην επεξεργασία της μελέτης και να δημιουργηθεί ένας χώρος κατοικίας που να ευνοεί τις κοινωνικές σχέσεις των χρηστών του με την οργανική ενσωμάτωση της συνοικίας που τον περιβάλλει. Το 1982, σχηματίστηκε μία ακόμα ομάδα, που ενδιαφερόταν να δημιουργήσει 30 μονάδες κατοικίας HBM στο κέντρο της πόλης Yzeure, με αιτήματα που εκφράστηκαν από ηλικιωμένα άτομα. Η επιλογή του οικοπέδου έγινε με βάση τη θέληση να δημιουργηθεί ένας χώρος διαβίωσης προσαρμοσμένος στις ανάγκες των ηλικιωμένων. Η πρώτη φάση είχε να κάνει με μία εκστρατεία ενημέρωσης και πληροφόρησης για τη συγκέντρωση των υποψήφιων κατοίκων και η δεύτερη με την εκπόνηση του κτιριολογικού προγράμματος και της προμελέτης, στο πλαίσιο του Εργαστηρίου Κατοίκων της πόλης. Το συλλογικό εργαστήρι συγκαλούνταν κάθε εβδομάδα για 4 μήνες, ενώ οι συναντήσεις με την Καθοδηγητική Ομάδα που επέβλεπε τη δουλειά του Εργαστηρίου και των αρχιτεκτόνων γινόταν μία φορά το μήνα.

Εικ. 51 Συγκρότημα κατοικιών προς ενοικίαση σε χαμηλή τιμή του Jardin Frémin στο Survilliers.

Τελικά, οι 30 κατοικίες χωρίστηκαν σε 5 μικρότερες γειτονιές μέσα στις οποίες οργανωνόταν ένας χώρος κοινωνικής επαφής και πρασίνου. Στην ευρύτερη γειτονιά, τοποθετήθηκε μία «κατοικία του οικισμού», στο κέντρο ο χώρος παιχνιδιού με τις μπάλες – μπότσια – για τους ενήλικες και μία παιδική χαρά. Είναι από τα λίγα παραδείγματα που έχει δημιουργηθεί για μία πολύ συγκεκριμένη κοινωνική ομάδα, τους ηλικιωμένους, που αναζητούν για μία πιο βιώσιμη κατάσταση μέσα στην πόλη.

John N.

Ολλανδός αρχιτέκτονας, γεννημένος και μεγαλωμένος στην Ινδονησία, σπούδασε στην Ολλανδία στο Πανεπιστήμιο του Delft.

W X Y Z

Μεταξύ των 1965 και 1975, κατείχε την προεδρία της SAR (Stichting Architecten Research, Foundation for Architectural Research), οργανισμός που επένδυε στη χρήση βιομηχανικής παραγωγής για μαζικές κατοικίες και 62

ΙΑ ΝΔ ΛΑ ΑΣ

ΤΗ

ΟΛ ΟΧ ΓΟ

ΣΤ Ο ΙΚ ΑΤ ΛΜ

ΕΡ

ΓΕ

ΑΓ

Ερεύνησε τη μαζική κατοικία και στρατηγικές για τη συμμετοχή των χρηστών και των κατοίκων στην κατασκευαστική διαδικασία. Είναι γνωστός για την ιδέα του διαχωρισμού της φυσικής κτηριακής δομής σε στήριξης και πλήρωσης, που δημοσιεύτηκε το 1961 στο βιβλίο του Supports: An Alternative to Mass Housing. Υποστηρίζει μία προσέγγιση, στην οποία το Κράτος παρέχει την υποδομή στους ανθρώπους για να χτίσουν τις κατοικίες τους, επηρεασμένοι κατά κάποιον τρόπο από το έργο του κινήματος των Μεγαδομών (Megastructuralists). Επεξεργάζεται ένα σύστημα κατανομής αρμοδιοτήτων, στο οποίο ο αρχιτέκτονας κατασκευάζει ένα εξωτερικό δομικό σύστημα, ένα «υπόβαθρο», στο εσωτερικό του οποίου ο χρήστης καθορίζει τη μορφή της κατοικίας του, με τη βοήθεια «κινητών στοιχείων» (χωρίσματα, όψεις, πυρήνες υγιεινής, έπιπλα, κ.ά.).

1951-2000 1929 - σήμερα

ΕΠ

abraken

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

παρατήρησε το έργο των αρχιτεκτόνων μέσω αυτού. Αφετηρία αποτέλεσε η θεωρία του Habraken και στόχος ήταν η βελτίωση της ποιότητας του δομημένου χώρου. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε είχε να κάνει ως εξής: - επεξεργασία ενός κατασκευαστικού κοινοβίου (σκωτσέζικος κάναβος), - καθορισμός της κατασκευαστικής δομής ενός υπόβαθρου, - υποδιαίρεση του κατοικήσιμου χώρου σε ζώνες και περιθώρια, - εισαγωγή των «κινητών στοιχείων» (ευελιξία – δυνατότητα εξέλιξης), - εφαρμογή ανάλογης οπτικής και στον αστικό ιστό.

Εικ. 52 Κοινωνικές κατοικίες με ευέλικτη διαμόρφωση στο εσωτερικό τους με τη συμμετοχή των ενοικιαστών-ενοίκων σε κάθε στάδιο σχεδιαστικών αποφάσεων στη συνοικία Wilgendonk στο Papendrecht.

Εικ. 53 Διάγραμματα από το βιβλίο του Habraken Supports: An Alternative to Mass Housing, στον οποίο υποστηρίζει το διαχωρισμό της φυσικής κτηριακής δομής σε στήριξη και πλήρωση.

Η λύση για την παροχή κατοικίας αποτελείται από έναν αριθμό διαφορετικών στοιχείων, καθένα από τα οποία πρέπει να μελετηθεί ξεχωριστά. Αυτή η λύση βρίσκεται μεταξύ των όρων που χρησιμοποίησε ο Nabeel Hamdi [αρχιτέκτονας, πρωτοπόρος του συμμετοχικού σχεδιασμού, πρακτικές που κατέγραψε το 2004 στο βιβλίο του Small Change], το «παράδειγμα παροχής» (provider paradigm) και το «παράδειγμα υποστήριξης» (support paradigm) στο βιβλίο του Housing without Houses. Στον πρώτο όρο, φαίνεται το φυσικό και το τεχνικό πρόβλημα που μπορεί να λυθεί με τη μαζική παραγωγή και κανονισμό, ώστε να εξασφαλιστεί η ποιότητα και τα πρότυπα. Το μοντέλο υποστήριξης αναγνωρίζει τη διασκορπισμένη φύση των πόρων στην κοινωνία, εστιάζοντας αντ’ αυτού στις κοινωνικές υποδομές. Αυτό θεωρείται ένα ζήτημα της διαχείρισης και κατανομής των πόρων, όπως φαίνεται στο έργο των οργανισμών, όπως Habitat for Humanity, το Community Design (κυκλοφορία κοινοτικών σχεδίων και υποδειγμάτων) στις ΗΠΑ. Στη μέθοδο του Habraken, η μεγάλης-κλίμακας φυσική υποδομή σχεδιάζεται και κατασκευάζεται από τεχνικούς-αρχιτέκτονες, μηχανικούς και κατασκευαστικές εταιρείες που εργάζονται για το Κράτος, ενώ η πλήρωση παρέχεται από μία μικρής-κλίμακας, ατομική προσέγγιση. Αυτό επιτρέπει στους χρήστες να έχουν μία ουσιαστική συμμετοχή στο σχεδιασμό των κατοικιών τους, που μπορεί να δεχτεί την ιδιοκατασκευή και είναι ένα ευέλικτο δομικό μοντέλο εύκολο να υιοθετηθεί. Η προσέγγιση αυτή συμπληρώνεται από εκείνες των John Turner [35] και Colin Ward [19242010, Βρετανός αναρχικός συγγραφέας, θεωρείται πρωτοπόρος κοινωνικός ιστορικός], οι οποίοι επικεντρώθηκαν σε κοινωνικές και οικονομικές όψεις της παροχής κατοικιών με ένα απλό μοντέλο. Αυτό μπορεί να φανεί και στο έργο της DEGW σε σχέδια γραφείων, όπου υιοθετούν την ιδέα της στήριξης και της πλήρωσης ανάλογα με τις εργασίες στα κτήρια γραφείων. Μία από τις εφαρμογές της μεθόδου Habraken πραγματοποιήθηκε στη συνοικία Wilgendonk στο Papendrecht της Ολλανδίας, αφού είχαν κερδίσει ένα διαγωνισμό. Η πολεοδομική μελέτη ξεκίνησε το 1969 και μέρος του προγράμματος ήταν η ανέγερση 2400 μονάδων κατοίκησης. Ένα πειραματικό τμήμα 124 μονάδων, που ονομάστηκε “Molenvliet” αποτελεί εφαρμογή του SAR 65 (κινητά στοιχεία) και του SAR 73 (αστικός ιστός). Η αποτελεσματική συμμετοχή των χρηστών-ενοικιαστών εξασφαλίστηκε σε κάθε φάση της διαδικασίας λήψης αποφάσεων και, κυρίως, στο επίπεδο της μελέτης διαμόρφωσης των διαμερισμάτων. Σε κάθε επίπεδο, προσδιορίστηκε ένα σύστημα αρχών που, στη συνέχεια, μεταφράστηκε σε κατόψεις, σχήματα και γραφικές προτάσεις.

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

Βλ. λήμμα John Turner.

I J

Σήμερα, διευθύνει, με την Tia Kansara, την εταιρεία Kansara Hackney Ltd., υπηρεσία ειδικών συμβούλων για τον αειφόρο σχεδιασμό και την υλοποίηση για τη μελλοντική γενιά των ιδιωτικών και εμπορικών πελατών.

ΑΣ

ΤΗ

Η ΒΑ ΝΩΜ ΣΙ ΕΝ ΛΕ Ο ΙΟ ΟΧ ΕΑ

ΣΤ Ο ΙΚ ΑΤ

ΛΜ

Το 1986 εκλέγεται πρόεδρος του RIBA, κάτι που προκάλεσε μεγάλες αντιδράσεις και συζητήσεις διαχωρίζοντας το επάγγελμα της αρχιτεκτονικής σε δύο τμήματα, η προσπάθεια των αρχιτεκτόνων να κερδίσουν αρχιτεκτονικούς διαγωνισμούς για να αποκτήσουν φήμη και η κοινωνική διάσταση της αρχιτεκτονικής, που προσπαθεί να βελτιώσει την ήδη υπάρχουσα κατάσταση των κατοικιών.

ΙΔ

Πάλεψε κατά της εκκαθάρισης των παραγκών στο Black Road Macclesfield και βοήθησε τους ντόπιους να βελτιώσουν το περιβάλλον τους. Ένας από τους πρώτους που χρησιμοποίησε την έννοια του Community architecture με τους Wates και Knevitt το 1975.

1951-2000 1942 - σήμερα

ΓΕ

ackney

Άγγλος αρχιτέκτονας, με σπουδές σε Αγγλία και Δανία.

C D

ΑΓ

Rod

ΕΠ

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

L M N O P Q R S T U V W X Y Z

Εικ. 54 Το ξεκίνημα της κοινοτικής αρχιτεκτονικής αποτέλεσε το κίνημα του Macclesfield στις αρχές της δεκαετίας του '70, στην προσπάθεια του Hackney να βοηθήσει την κοινότητα να υπερασπιστούν τις κατοικίες τους από την κατεδάφιση.

ΑΣ

ΣΤ

ΟΧ

ΑΣ

ΤΗ

ΧΙ

ΛΗ

1951-2000 1937 - σήμερα

ΔΡ

THURDAY 19|09|201 6

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

ΠΟ

ΛΙ

ΤΙ

ΚΟ

YES PARKS NO HIGHWA YS

Εικ. 55 Η Marta Harnecker.

Marta

arnecker

Χιλιανή κοινωνιολόγος, πολιτικός επιστήμονας, δημοσιογράφος και ακτιβίστρια. Απόγονος των Αυστριακών μεταναστών, ήταν μία Ρωμαιοκαθολική στα παιδικά της χρόνια. Επισκέφτηκε την Κούβα το 1960. Σπούδασε στο Παρίσι με τον Louis Althusser [1918-1990, Γάλλος μαρξιστής φιλόσοφος, θεωρείται ιδρυτής του δομικού μαρξισμού] και επέστρεψε στη Χιλή. Μετά την επιστροφή της το 1968, την έπιασαν με το πέσιμο του προέδρου Salvador Allende [1908-1973, Χιλιανός και πρώτος μαρξιστής Πρόεδρος της Χιλής τo 1970-1973] και το πραξικόπημα του Στρατηγού Augusto Pinochet [19152006, Χιλιανός στρατιωτικός και πολιτικός δικτάτορας της Χιλής το 1973-1990] και την έδιωξαν σε εξορία. Στην Κούβα, ίδρυσε και διηύθυνε το Ινστιτούτο Memoria Popular Latinoamerica (MEPLA) και συνεχίζει να γράφει. Έχει εκδώσει πάνω από 60 βιβλία μεταξύ των οποίων τα The Basic Concepts for Historical Materialism και The Left after Seattle. Ενδιαφέρεται για πρακτικές που θα πετύχουν την πλήρη συμμετοχή των πολιτών (και όχι μόνο των αριστερών και ακτιβιστών) σε θέματα που έχουν να κάνουν με μία κοινότητα. Η απάντησή της σε αυτή την προσπάθεια βρίσκονται στον αποκεντρωτικό συμμετοχικό σχεδιασμό, τον αποκεντρωτικό συμμετοχικό προϋπολογισμό και την αρχή της επικουρικότητας. Σύμφωνα με αυτές τις αρχές, οι αρμοδιότητες, που μπορούν να διεκπεραιωθούν σε χαμηλότερο επίπεδο, δίνονται σε τοπικές κοινότητες να αποφασιστεί η διαδικασία, ενώ μεγαλύτερα και ευρύτερα έργα μένουν στις αρμοδιότητες των ανώτερων επιπέδων. Δεν είναι μία άναρχη αποκέντρωση. Ρόλος του κράτους και των τοπικών κυβερνήσεων είναι να αναδιανέμει τους πόρους, με σκοπό να προστατέψει τους πιο αδύναμου και να τους βοηθήσει να ανακάμψουν. Παραθέτει τρία παραδείγματα που λειτουργήσαν με αυτές τις έννοιες. Το πρώτο αφορά για πρακτικές που εφάρμοσε ο Hugo Chávez [19542013, στρατιωτικό και πολιτικός, υπήρξε πρόεδρος της Βενεζουέλας το 19992013, βασιζόμενος στην ιδεολογία του Μπολιβαριανισμού]στη Βενεζουέλα. Δημιουργήθηκαν δημοτικά συμβούλια και χορηγήθηκαν κονδύλια σε αυτά για μικρά έργα, με στόχο τη λαϊκή συμμετοχή σε λήψη αποφάσεων που έχουν να κάνουν με το τοπικό επίπεδο. Ταυτόχρονα, συστάθηκε ο «κοινοτικός κύκλος», το οποίο συμμετέχουν μέλη της κοινότητας και περιλάμβανε τα στάδια:

C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U

- διάγνωση, - διαμόρφωση ενός σχεδίου και προϋπολογισμού, - εκτέλεση του έργου και - έλεγχος της προόδου του.

Κάθε κοινότητα και ο βαθμός αυτοοργάνωσής της ήταν διαφορετικός. Σε κάποιες περιπτώσεις υπήρχαν ήδη διάφορες κοινοτικές οργανώσεις (επιτροπές Υγείας, ομάδες Πολιτισμού, αθλητικοί σύλλογοι, οργανώσεις γειτονιάς, περιβαλλοντικές ομάδες, σύλλογοι ηλικιωμένων, συνεταιρισμοί, μικρές επιχειρήσεις, κτλ.). Οι στόχοι που θέτονται είναι ετήσιοι και σε αστικό χώρο η οργάνωση γίνεται ανά 150-400 οικογένειες, ενώ σε αγροτικούς δήμους ανά 200. 65

W X Y Z

A B C D E F G H I J K L M N O P

Δεύτερο παράδειγμα είναι η οργάνωση στην Kerala της Ινδίας. Το άρθρο 40 του Συντάγματος του 1950 εγκαθιδρύει την ανάγκη να οργανωθούν “Grama Panchayats” (κυβερνήσεις χωριών ή αγροτικών κωμοπόλεων) για να λειτουργήσουν ως ενότητες αυτοκυβέρνησης. Το 1994, πέρασε ο νόμος “Panchayat Raj” παρέχοντας μία σταθερή νομική βάση για το σύστημα της τοπικής κυβέρνησης και οι τοπικές αρχές άρχισαν να αναλαμβάνουν αρμοδιότητες από την κεντρική εξουσία με την αρχή της επικουρικότητας. Το 1996, το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ινδίας κέρδισε την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο της πολιτείας και επικεντρώθηκε στον αποκεντρωμένο σχεδιασμό. Μεγάλο μέρος των χρημάτων δίνεται στις τοπικές αρχές και οι κάτοικοι σε συνελεύσεις των 1000 κατοίκων αποφασίζουν την προτεραιότητα των δημόσιων έργων που είναι να γίνουν στο επόμενο διάστημα. Η Πολιτειακή Επιτροπή Σχεδιασμού αποφάσισε να δώσει 35-40 % των χρημάτων στις τοπικές κυβερνήσεις και η Τοπική Κυβέρνηση του Χωριού λαμβάνει το 70 %, ενώ η Block Panchayat (αγροτικός δήμος) έλαβε 15 % και η District Panchayat άλλα 15 %. Το μοντέλο Συμμετοχικού Προϋπολογισμού (Participatory Budgeting) ξεκίνησε η τοπική κυβέρνηση του Εργατικού Κόμματος, όταν εξελέγη πρώτη φορά, στο Πόρτο Αλέγκρε στη Βραζιλία το 1992. Το Πόρτο Αλέγκρε, στα τέλη της δεκαετίας του ’80, ήταν μία πόλη με 1,5 εκατομμύριο κατοίκους. Από τότε, το μοντέλο του ΣΠ έχει διαδοθεί σε πάνω από 1.000 πόλεις σε όλο τον κόσμο. Υπάρχουν παραλλαγές στον τρόπο που εφαρμόζεται, αλλά η βασική ιδέα είναι η ίδια. Αρχικά, τα μέλη της κοινότητας προσδιορίζουν τις προτεραιότητες των δαπανών. Στη συνέχεια, η κοινότητα εκλέγει τους αντιπροσώπους της. Με την τεχνική υποστήριξη των δημοτικών λειτουργών, οι αντιπρόσωποι μεταφράζουν τις προτεραιότητες της κοινότητας σε συγκεκριμένες υλοποιήσιμες προτάσεις. Ύστερα, τα μέλη της κοινότητας ψηφίζουν ποιες προτάσεις θέλουν να χρηματοδοτήσουν και, τέλος, ο δήμος ή το εκάστοτε θεσμικό όργανο υλοποιεί τις επιλεγμένες προτάσεις. Στην περίπτωση του Πόρτο Αλέγκρε, 50,000 κάτοικοι συμμετείχαν σε συνελεύσεις πάνω σε αυτό το μοντέλο. Από το 2004, που το Εργατικό κόμμα δεν βρίσκεται πλέον στο δημοτικό συμβούλιο, η μορφή του έχει αλλάξει κατά πολύ.

Q R S T U V W X Y Z

n.formal Academy

To In.formal Academy, με την υποστήριξη του Made in Sişhane Project, είναι ένα έργο που στηρίχθηκε από την αρχιτέκτονα Aslı Kiyak İngin και συναδέλφους της. Προσπάθησαν να διατηρήσουν διάφορα εργαστήρια (ξυλείας, μετάλλου, γυαλιού, κ.α.) στην περιοχή Şişhane, μία γειτονιά τεχνιτών μέσα στο κέντρο της Πόλης, που απειλείται όλο και περισσότερο από σχέδια ανάπλασης και αποκέντρωσης. Για την προστασία των εργαστηρίων δημιούργησαν ένα δίκτυο εργαστηρίων με τεχνίτες που ενδιαφέρθηκαν και με πιέσεις «από τα κάτω προς τα κάτω», ενώ καθιέρωσαν τη συνεργασία με θεσμούς, όπως τα πανεπιστήμια, ώστε να τονιστεί η αναγκαιότητά τους. Πρόβλημα αποτελεί 66

Εικ. 56 Τενχίτης στην περιοχή Sishane της Κωνσταντινούπολης που συνεργάστηκε με το In.formal Academy μέσω πρακτικηής φοιτητών βιομηχανικού σχεδιασμού.

ότι οι νέοι δε θέλουν να αναλάβουν χειρωνακτικές εργασίες, προτιμώντας να εργάζονται σε υπηρεσίες. Ταυτόχρονα, τα εργοστάσια εκτός πόλης έχουν μειώσει το κόστος παραγωγής, καθιστώντας τη χειρωνακτική παραγωγή σε ένα εργαστήριο μία πολυτέλεια. Έτσι, η ειδικότητα του Βιομηχανικού Σχεδιασμού του Πανεπιστημίου του Bilgi (Istanbul Bilgi University) κατέστησε υποχρεωτικό στους φοιτητές να συμμετέχουν και να εκπαιδεύονται στο πλευρό διαφορετικών τεχνιτώνμαστόρων για το διάστημα ενός εξαμήνου, εμβαθύνοντας σε διαφορετικές τεχνικές και φέρνοντας την παραγωγή και το σχεδιασμό πιο κοντά.

ΑΣ ΔΡ

THURDAY 19|09|201 6

B C D E

ΩΓ

ΙΚ

ΠΑ

ΙΔ

ΑΓ

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

I J

Jane

acobs

Αμερικανο-καναδέζα συγγραφέας, δημοσιογράφος και αστική ακτιβίστρια, γνωστή για τις μελέτες της στον αστικό χώρο. Κάτοικος της Νέας Υόρκης, υπήρξε ικανή να οργανώσει τους απλούς πολίτες της γειτονιάς για να σταθούν κόντρα στο σχέδιο του Robert Moses [1888-1981, Αμερικανός πολεοδόμος που δούλεψε κυρίως για τη Μητροπολιτική Περιοχή της Νέας Υόρκης/New York Metropolitan Area], που είχε σχεδιαστεί το 1941, αλλά θα ερχόταν σε εφαρμογή μόλις τη δεκαετία του ’60, για την αναδιαμόρφωση της γειτονιάς που ζούσε και η ίδια, το Greenwich Village. Το σχέδιο, γνωστό ως Lower Manhattan Expressway ή LOMEX ή Canal Street Expressway, προέβλεπε την ισοπέδωση 14 οικοδομικών τετραγώνων, κατά μήκος της Broome Street στην τότε γειτονιά των Ιταλών μεταναστών (Little Italy και τωρινό Soho) και τη δημιουργία ενός υπερυψωμένου αυτοκινητόδρομου που θα διέσχιζε και διαχώριζε το Lower Manhattan. Οι πόλεις έχουν δημιουργηθεί από και για την κίνηση. Μία πόλη χωρίς κίνηση είναι μία πόλη-φάντασμα.[36] Robert Moses

M N O P Q R S T U

Για τη μάχη έναντι του LOMEX συστάθηκε μία επιτροπή γνωστή ως Joint Committee to Stop the Lower Manhattan Expressway (a.k.a. Joint Emergency Committee to Close Washington Square to Traffic, and other names) με την ίδια ως εκπρόσωπο. Πραγματοποίησαν συλλαλητήρια και διαδηλώσεις, καθώς ακροάσεις και συνελεύσεις για το πώς θα μπλοκάρουν το έργο σε Εικ. 57 Η Jane Jacobs στο κίνημα κατά της δημιουργίας του αυτοκινητοδρόμου LOMEX που θα διέσχιζε και κατέστρεφε τη γειτονιά του Greenvich Village στο Manhattan.

ΦΟ

ΡΕ

ΑΣ

ΤΟ

ΥΡ

ΚΙ

2001-2050 2006 - σήμερα

V W X Y

The cities are created by and for traffic. A city without traffic is a ghost town. Robert Moses

Οι πόλεις έχουν την ικανότητα να παρέχουν κάτι για όλους. Μόνο γιατί και μόνο όταν έχουν δημιουργηθεί από όλους. [37] Jane Jacobs

G H

R S T

Εκείνοι που μπορούν, χτίζουν. Εκείνοι που δεν μπορούν, κριτικάρουν. [38] Robert Moses

U V W X Y Z

Η Jacobs δέχθηκε αρκετή περιφρόνηση, καθώς ήταν μητέρα και συγγραφέας, που κριτίκαρε τους ειδικούς στον ανδροκρατούμενο χώρο της πολεοδομίας. Επιπλέον, δεν διέθετε κανένα πτυχίο πανεπιστημίου ή οποιαδήποτε άλλη εξειδικευμένη κατάρτιση στον αστικό σχεδιασμό, κάτι Cities have the capacity of providing something for everybody. Only because, and only when they are created by everyone. - Jane Jacobs (2006) Available at: https:// en.wikiquote.org/wiki/Jane_Jacobs (Accessed: 11 September 2016). 38 Those who can, build. Those who can’t, criticize. Robert Moses. Available at: https:// en.wikiquote.org/wiki/Robert_Moses (Accessed: 11 September 2016). 37

1951-2000 1916 - 2006

ΤΗ

Για να γίνει αυτό θα έπρεπε να εκτοπιστούν 1,972 οικογένειες και 804 επιχειρήσεις. Στόχος του Moses ήταν το λεγόμενο ‘slum clearance’ ή «εκκαθάριση παραγκουπόλεων» και να αντικατασταθούν από νέα και ψηλά κτήρια. 132 οικογένειες άφησαν τις κατοικίες τους και 1,000 επιχειρήσεις εκτοπίστηκαν. Το αποτέλεσμα ήταν το Washington Square Village, ένα πλάνο με τρεις μεγα-πολυκατοικίες, από τις οποίες υλοποιήθηκαν οι δύο. Ένα τμήμα του δρόμου πραγματοποιήθηκε, χωρίς να κατεδαφιστούν οικοδομικά τετράγωνα και χωρίς να ανεγερθούν νέες πολυκατοικίες που θα μετατόπιζαν τους παλιούς κατοίκους που δε θα μπορούσαν πλέον να πληρώσουν τα ψηλότερα ενοίκια. Επιπλέον, σώθηκε το Washington Village Park.

THURDAY 19|09|201 6

YES PARKS NO HIGHWA YS

ΚΟ

ΤΙ

Η. Π. Α. & ΝΑ ΔΑ Σ

ΚΑ

ΑΣ

Το 1962 (11 Δεκεμβρίου), υπήρξε μία εξάωρη συνεδρίαση στο New York City Board of Estimate στο Δημαρχείο της Νέας Υόρκης, όπου ψηφίστηκε η μη-υλοποίηση του δρόμου ταχείας κυκλοφορίας. Η Jacobs συνέχισε τον αγώνα κατά της δημιουργίας ενός αυτοκινητοδρόμου το 1965 και 1968, ενώ έγινε τοπικός ήρωας. Το 1968 (10 Απριλίου), συνελήφθη για υποκίνηση ταραχών και παρεμπόδιση της δημόσιας διοίκησης. Αποφάσισε να μετακομίσει με την οικογένειά της στον Καναδά, καθώς οι ΗΠΑ έπαιρναν μέρος στον πόλεμο του Βιετνάμ, τον οποίο δε στήριξε, και οι γιοι της θα έπρεπε να αποστρατευτούν. Στο Τορόντο, στην πόλη που θα μείνει μέχρι το τέλος της ζωής της, δεν σταμάτησε να γράφει και να αντιστέκεται έργα ταχείας κυκλοφορίας, όπως το Spadina Expressway. Πάντα αναρωτιόταν αν οι πόλεις είναι για τους ανθρώπους ή για τα αυτοκίνητα.

ΟΧ

Εικ. 58 Το σχέδιο του πολεοδόμου Robert Moses που θα χώριζε το Lower Manhattan θεωρώντας πιο σημαντική την κίνηση των αυτοκινήτων.

ΣΤ

ΑΣ

ΔΡ

ΛΙ

ΠΟ

κάθε βήμα της διαδικασίας. Άλλα μέλη της επιτροπής ήταν η Margaret Mead, η Eleanor Roosevelt, η Lewis Mumford, ο Charles Abrams, and ο William H. Whyte. Οι εφημερίδες, όπως οι The New York Times συμπαθούσαν τον Moses, έτσι η νέα εφημερίδα Village Voice κατέγραφε τα κοινωνικά συλλαλητήρια και συνηγόρησε κόντρα στον αυτοκινητόδρομο. Η επιτροπή κατάφερε να σταματήσει το έργο. To 1958 (5 Ιουνίου), η πόλη έκλεισε το Washington Square Park στην κίνηση και η Joint Committee πραγματοποίησε μία «τελετή δεσίματος της κορδέλας». Το 1961, εκδίδεται το βιβλίο της με τίτλο «Η ζωή και ο θάνατος των αμερικανικών μεγαλουπόλεων» (“The dearth and life of great American cities”), με το οποίο εισήγαγε πρωτοποριακές ιδέες για το πώς λειτουργούν, εξελίσσονται και παρακμάζουν οι πόλεις.

ΔΙ ΣΥ ΕΚΔ ΜΜ ΙΚ ΕΤ ΗΤΙ ΟΧ ΚΗ Η

για το οποίο την κατέκριναν έντονα. Παρακολούθησε δύο χρόνια τη Σχολή Γενικών Επιστημών στο Πανεπιστήμιο Κολούμπια. Δούλεψε για τα περιοδικά Amerika (1943-1952) και Architectural Forum (1952-1962). Το 1944 παντρεύεται και θα αποκτήσει τρία παιδιά. Από την άλλη πλευρά, κατηγορήθηκε από την αριστερά για την απροσεξία με τη φυλετική ανισότητα και την έννοια "unslumming" (το αντίθετο της φτωχογειτονιάς), που δέχεται την έννοια της «αποκέντρωσης» (gentrification). To 1961, μετά από τρία χρόνια μελέτης, δημοσιεύει το βιβλίο της, που θεωρείται το σημαντικότερο έργο γύρω από τον αμερικανικό πολεοδομικό σχεδιασμό. Εισήγαγε τις έννοιες "social capital", "mixed primary uses" και "eyes on the street". Κατέκρινε την πολεοδομία ως μία ψευδοεπιστήμη, ενώ την χαρακτήριζαν ως μία «μάχιμη ντάμα» και «νοικοκυρά», που ως ερασιτέχνης δεν είχε κανένα δικαίωμα να συζητήσει πάνω στον αστικό χώρο.

Charles

A B C D E F G H I J

nevitt

Άγγλος δημοσιογράφος, συγγραφέας και αρχιτέκτονας. Άρχισε να γράφει άρθρα στο "Community Architect Mark I". Υπήρξε αρθρογράφος στο Sunday Telegraph (1980-1984), στο Times (1984-1991) και στο Περιοδικό Building Design (1975), ενώ έχει βραβευτεί από το RIBA το 1985 για το έργο του. Μαζί με τον Nick Wates [39], πρωτοχρησιμοποίησαν τον όρο “Community Architecture”.

K L M N O

Η ΒΑ ΝΩΜ ΑΣ ΣΙ ΕΝ ΛΕ Ο ΤΗ ΙΟ Σ

1952 - 2016 1951-2000

P Q

ΣΤ

ΟΧ

ΙΔ

ΕΑ

ΑΤ

ΙΚ

ΕΠ

ΑΓ

ΓΕ

ΛΜ

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

V W X Εικ. 59 Το βιβλίο Community Architecture (1987) μελετά αρχιτεκτονικά έργα κοινωνικά χαρακτήρα που δημιουργήθηκαν στην Αγγλία τις δεκαετίες του ’70 και ’80. 39

Y Z

Βλ. λήμμα Nick Wates.

H I J

«Αυτό που χρειαζόμαστε, αντιθέτως, είναι ένας χώρος ελευθερίας για να βοηθήσουμε τη δημιουργικότητα. Αυτό που κάνουμε εδώ και χρόνια στο γραφείο μας, είναι να πηγαίνουμε στον τόπο και να ζητάμε από τους ανθρώπους να μας βοηθήσουν στην οργάνωση του τοπίου τους. Είμαστε οι αρχιτέκτονες, και εγώ δε θέλω να αποφύγω από αυτή την ευθύνη του είναι ή του αποφασίζειν, κλπ., αλλά δε θέλω και να αποφασίζω μόνος μου». [40] Lucien Kroll

K L M N O P Q R S T U V

Το 1970, απορρίφθηκε η πρότασή του για την ολοκλήρωση του σχεδίου της πανεπιστημιούπολης της Λουβέννης, λόγω πολιτισμικής ασυμβατότητας. Την ίδια χρονιά, ξεκινάει ένα έργο σχεδιασμού και κατασκευής της μετέπειτα φοιτητικής εστίας της Ιατρικής Σχολής από τους φοιτητές της αρχιτεκτονικής στο Woluwe-Saint-Lambert Campus έξω από τις Βρυξέλλες. Το μοντέλο εργασίας είναι συμμετοχικό και το έργο γνωστό ως La MéMé (Maison Medical) συζητήθηκε και συζητιέται ακόμα και σήμερα. Τα βασικά στοιχεία του σχεδιασμού ήταν η επικοινωνία όλων των ορόφων με σκάλες και σοφίτες, η διαφάνεια με τη χρήση μπαλκονιών και μεγάλων παραθύρων και οι πολλές είσοδοι. Αυτά τα στοιχεία έκαναν πιο έντονη τη συλλογική κατοίκηση, αλλά διαθέτει και κάποιες μονάδες «κανονικής» κατοίκησης. Οι φοιτητές προσέγγισαν τον Kroll για μια εναλλακτική λύση στο μονότονο σχεδιασμό της εστίας, που προτάθηκε από το πανεπιστήμιο. Διεξήγαγαν μια επιτυχή εκστρατεία για την έγκρισή του. Στη συνέχεια, αναπτύχθηκαν

W X Y Z

“What we need instead is an area of freedom to help creativity. What we have been doing for years in our office is to go to the place and ask the people to help us in organising their landscape. We are the architects, and I don’t want to escape from that responsibility of being or deciding etc., but I do not want to decide alone.” - Lucien Kroll (2005) Animal Town Planning and Homeopathic Architecture. In Architecture and Participation. Ed.Peter Blundell-Jones, Doina Petrescu and Jeremy Till. London: Routledge. p. 186.

ΙΟ ΛΓ Σ

ΒΕ ΤΗ ΑΣ ΟΧ ΓΟ

ΣΤ Ο ΙΚ

Το 1956, ιδρύει το Atelier Kroll με τη σύζυγό του, Simone Kroll [1928-σήμερα, κεραμοποιός και κηπουρός], πραγματοποιώντας έργα στη Γερμανία, στην Ιταλία, στη Γαλλία, και την Ολλανδία. Πιστεύει ότι η επικοινωνία μέσα από την αρχιτεκτονική είναι μία κατ’ εξοχήν πολιτική πράξη και ότι ο αρχιτέκτονας είναι ο καταλύτης μίας δημιουργικής διαδικασίας και κοινωνικής δυναμικής, σε σχέση με την οποία θέτουν στη διάθεση τις γνώσεις τους για τη μετάφραση των διαπροσωπικών σχέσεων σε έναν κατάλληλο χώρο. Υποστηρικτής μίας αρχιτεκτονικής διαδικασίας (γνωστή ως Incrementalism, μία μέθοδος εργασίας με προσθήκη σε ένα έργο πολλών μικρών σταδιακά αυξανόμενων αλλαγών (incremental) αντί μερικών, εκτενώς προγραμματισμένων, με μεγάλα άλματα) παροτρύνει τους αρχιτέκτονες να μπουν στη θέση του μελλοντικού κατοίκου και να επιδιώξουν τη συμμετοχή του, με μία διαδικασία από τα «κάτω προς τα πάνω».

ΩΓ

Βέλγος αρχιτέκτονας και καθηγητής αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο της Λουβένης, Βέλγιο (Université catholique de Louvain, UCL).

1951-2000 1927 - σήμερα

ΕΡ

roll

ΑΓ

ΙΔ

Lucien

ΠΑ

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

έντονες συζητήσεις και συνελεύσεις με τους φοιτητές και άλλους που θα χρησιμοποιούσαν το κτίριο. Περιγράφεται ως ένα εξελισσόμενο φυσικό μοντέλο, καταγράφοντας τη διαδικασία σχεδιασμού. Το τελικό κτίριο είχε ένα αποσπασματικό ύφος, καθώς χωρίστηκε σε τμήματα, σχεδιασμένα από διαφορετικές ομάδες αρχιτεκτόνων. Η μέθοδος του Kroll με το διαχωρισμό του συνολικού πλαισίου του κτιρίου, συμπεριλαμβανομένης της δομής, από την πλήρωση, είναι παρόμοια με εκείνη του John Habraken [41] επιτρέποντάς του να δημιουργήσει ένα άκρως εξατομικευμένη αρχιτεκτονική. Το έργο ολοκληρώθηκε το 1976. Το κτήριο χαρακτηρίστηκε ως «ένα μανιφέστοκτήριο, αναγνωρισμένο με την εικόνα της δημοκρατικής αρχιτεκτονικής» [42].

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X

Εικ. 60 Η γνωστή ως La MéMé (Maison Medical) στις Βρυξέλλες, με την κατακερματισμένη όψη από παράθυρα και διαφορετικά επίπεδα. (39a)

Y 41 42

Βλ. λήμμα John Habraken. Βλ. υπόλημμα Democracy Participation.

Z 71

H I J K L M N O

ΙΑ ΛΛ ΓΑ ΓΟ

ΓΡ

ΑΦ

ΕΙ

Ο Στο βιβλίο τους, παρουσιάζουν τις μετατροπές κοινωνικών κατοικιών στα Παριζιάνικα προάστια, κάτι που εμφανίζει ξεκάθαρα την προσέγγισή τους. Υποστηρίζουν τις αλλαγές και την αναδιαμόρφωσή τους παρά την κατεδάφιση, τη συνηθισμένη λύση που δίνουν οι τοπικές αρχές. Επισημαίνουν ότι η κατεδάφιση δεν είναι μία φιλική προς το περιβάλλον επιλογή, ανεξαρτήτως από το πόσο πράσινο μπορεί να διαθέτει το κτίριο που θα το αντικαταστήσει. Αντιθέτως, περιγράφουν μία προσέγγιση αναδιαμόρφωσης των δυσλειτουργιών των κτηρίων από τα μέσα προς τα έξω, ξεκινώντας από τις ανάγκες των χρηστών και αφήνοντας να υπαγορευτεί η μορφή και η όψη.

Ο ΙΚ ΑΤ

Επιθυμία τους είναι να βρουν τι είναι ιδανικό για κάθε κατάσταση και να δημιουργήσουν μία γλώσσα αρχιτεκτονικής βασισμένη σε μία οικονομία των μέσων. Είτε πρόκειται για τη διάσημη ανακαίνιση του Palais de Tokyo είτε για μετατροπές κοινωνικών κατοικιών, οι Lacaton & Vassal κάνουν έξυπνη επανάχρηση του υπάρχοντος, ελαχιστοποιώντας το νέο κτήριο μέσα από καινοτόμο σχεδιασμό και μέσα από την εκτίμηση των δυνατοτήτων μετατροπής της κάθε περίπτωσης. Διατηρούν το 90% από αυτό που απαιτείται, κάτι που για τα περισσότερα έργα είναι ήδη διαθέσιμο στο οικόπεδο. Έχουν αποκτήσει αυτή τη στάση ως αποτέλεσμα της διαμονής του Vassal στη Νιγηρία για πέντε χρόνια, το οποίο ο ίδιος περιγράφει ως μία εποικοδομητική εμπειρία, που έζησε από πρώτο χέρι μαθαίνοντας για το τι μπορεί να γίνει με το ελάχιστο μέσα από την καινοτομία και τη δημιουργικότητα των ατόμων που ζουν σε έλλειψη.

ΕΡ

Το γραφείο ιδρύθηκε το 1987 από τους Anne Lacaton [1955-σήμερα] και Jean-Philippe Vassal [1954-σήμερα] και έχουν σχεδιάσει εμπορικά, σχολικά, πολιτισμικά κτίρια και κτίρια κατοίκησης.

ΛΜ

1951-2000 1987 - σήμερα

ΓΕ

acaton & Vassal

ΑΓ

ΕΠ

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

P Q R S T U V W X Y Z

Εικ. 61 Εσωτερικό διαμερίσματος ενός πολυώροφου συμπλέγματος κατοικιών στη La Chesnaie, Saint-Nazaire, δείγμα του μοντέρνου κινήματος σε μία ανακαίνιση με επέκταση των μπαλκονιών (20014).

Οι τοίχοι και οι όψεις αφαιρούνται, μπαλκόνια προστίθενται, κοινόχρηστοι χώροι δημιουργούνται, παράλληλα με την προσθήκη μίας ελαφριάς κατασκευής για ένα χειμερινό κήπο. Αυτές οι αλλαγές προκύπτουν από κτήριο σε κτήριο με την ικανότητα να μετατραπεί ο χαρακτήρας ολόκληρης της γειτονιάς. Μέσα από ένα προσεκτικό στάδιο εργασίας, η προσέγγισή τους έχουν το πλεονέκτημα της μη εκτόπισης καθιερωμένων ομάδων κατοίκων. Το γραφείο εφαρμόζει αυτή τη στιγμή τη μέθοδο αυτή σε ένα 16όροφο κτήριο διαμερισμάτων στο 17ο Διαμέρισμα του Παρισιού και σε ένα σύμπλεγμα κατοικιών με πολυώροφη δομή στη La Chesnaie, Saint-Nazaire, Γαλλία (2014). Οι Lacaton & Vassal υποστηρίζουν ότι το πρωταρχικό καθήκον των αρχιτεκτόνων είναι να σκεφτούν και να αποφασίσουν αν θα χτίσουν ή όχι. Βλέπουν ότι ο ρόλος τους επεκτείνεται πέρα από το κτίριο, εμπλεκόμενοι δημιουργικά με τις νομικές πτυχές του κάθε έργου. Καταφέρνουν περίφημα να τεντώσουν τους προϋπολογισμούς πέρα από τον κανόνα για να δημιουργήσουν χώρους, οι οποίοι ενώ δεν γίνονται δεκτές από άποψη λιτότητας και φινιρίσματος, αλλά είναι απίστευτα γενναιόδωροι. Για παράδειγμα, το έργο των κοινωνικών κατοικιών στο Mulhouse της Γαλλίας (2005) παρέχει διπλή -από το κανονικό- επιφάνεια με τη μείωση των δαπανών μέσω μίας προσεκτικής διαχείρισης του κατασκευαστικού προγράμματος και μέσω της χρήσης ασυνήθιστων κατασκευαστικών μεθόδων, αλλά για να επιτευχθεί αυτό οι αρχιτέκτονες έπρεπε να εμπλακούν με τις φορολογικές δεσμευτικές αρχές και το δίκαιο της κατοικίας, ώστε οι ενοικιαστές να μην υπερφορτωθούν φορολογικά. Θερμοκήπια οπωροκηπευτικών στήθηκαν στο πάνω τμήμα ενός τσιμεντένιου πλαισίου, με τους χρήστες να υιοθετούν την ακατέργαστη αισθητική με μία ευρεία ποικιλία τρόπων και οι αρχιτέκτονες απόλαυσαν την προφανή απώλεια του ελέγχου με ευχαρίστηση.

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y

Εικ. 62 Το Mulhouse είναι ένα σύμπλεγμα κατοικιώνα από μία στιβαρή κατασκευή από σκυρόδεμα στο ισόγειο και την προσθήκη θερμοκηπίων στο πάνω μέρος αυτού.

Z 73

H I J K L M N O P Q R S T U V W

ΙΑ ΛΛ Σ

ΓΑ ΤΗ ΑΣ ΟΧ ΓΟ YES PARKS NO HIGHWA YS

ΚΟ

Το έργο Royal Saltworks ή Saline Royale ή Saline de Chaux (17751779), Arc-et-Senans (Γαλλία) ήταν μία ευκαιρία για να εφαρμοστούν πολλές από τις πρωτοποριακές ιδέες πάνω στην οικονομική οργάνωση και την κοινωνική ζωή, καθώς και την κατανομή του χώρου. Το Σχέδιο της Ιδανικής Πόλης δεν ήταν μία ουτοπία, αλλά ένα όραμα του μέλλοντος. Επιπλέον, δεν προσπάθησε να εναρμονίσει το σχέδιο της πόλης με το περιβάλλον.

ΤΙ

Γάλλος αρχιτέκτονας, οραματιστής, εκπρόσωπος της γαλλικής Νεοκλασικής αρχιτεκτονικής και του Διαφωτισμού, γνωστός για τις σύγχρονες ιδέες του γύρω από τη βιομηχανική παραγωγή, τον αστικό σχεδιασμό και την «εδαφική νοημοσύνη» (“territorial intelligence”).

1750-1800 1736 - 1806

ΣΤ

edoux

ΛΙ

Τον 18ο αιώνα, το αλάτι είχε αποκτήσει σημαντική αξία, καθώς χρησιμοποιούνταν για τη διατήρηση του ψαριού και του κρέατος. Στη Γαλλία, υπήρχε ένας φόρος αλατιού (gabelle) για κάθε άτομο άνω των 8 χρονών, καθώς είχε υπολογιστεί μία συγκεκριμένη μέση ετήσια ποσότητα που κατανάλωνε ο κάθε πολίτης. Με την εξόρυξη και την επεξεργασία καταστράφηκαν μεγάλες εκτάσεις δάσους και ο βασιλιάς αποφάσισε να δημιουργηθεί ένα εργοστάσιο για το συγκεκριμένο σκοπό που με κανάλια θα μεταφερόταν σ’ αυτό το ορυκτό του αλίτη. Πρόκειται για μία ιδεατή πόλη που βασίζεται πάνω στη φιλοσοφία, της οποίας η θέση των κτηρίων είχε να κάνει με τη λογική γεωμετρία και την ιεραρχική σχέση μεταξύ των τμημάτων του έργου. Στο κέντρο του ημικυκλίου, είναι η είσοδος και από την μία πλευρά οι φύλακες και από την άλλη η φυλακή και το σιδηρουργείο. Ακολουθούν ο χώρος για τους εργάτες και τους ξυλουργούς και απέναντι ο χώρος για τους ταξιάρχες και τους βαρελοποιούς, ενώ στο κέντρο ήταν το σπίτι του διευθυντή. Η πόλη δεν ξεκίνησε ποτέ, γι’ αυτό και έμεινε ημικυκλική και δεν ολοκληρώθηκε ο κύκλος που θύμιζε τον ήλιο σε κάτοψη. Ο φόρος του αλατιού ήταν ένας από τους λόγους της Γαλλικής Επανάστασης (1793-1795) που δεν πέτυχε το έργο, καθώς το κράτος προσπαθούσε να δημιουργήσει το μονοπώλιο αυτού του προϊόντος. Ο Ledoux σχεδίασε την «Ιδανική Πόλη» (Cité idéale), η οποία εξέφραζε ένα επαναστατικό όραμα για το μέλλον και ανέλυσε στο βιβλίο του αργότερα. To 1780 σχεδίασε το Cenobie ή Κοινόβιο ή Σπίτι της Κοινότητας (House of Communal Life), ένα ειδυλλιακό χώρο κατοίκησης για οικογένειες. Παρουσίαζε αρκετά από τα χαρακτηριστικά της σημερινής συλλογικής κατοικίας. Τοποθετείται σε ένα καταπράσινο τοπίο, όπου οι κάτοικοι έχουν βαρεθεί την αστική ζωή και ζητούν να επιστρέψουν στη φύση. Ο ίδιος το βλέπει ως ένα καταφύγιο για καλλιτέχνες και διανοούμενους που αναζητούν απομόνωση για να ωριμάσουν οι ιδέες τους σε ένα μοναχικό τοπίο. Το σκεπτικό του ήταν ότι:

X Y Z 74

ΠΟ

Claude-Nicolas

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

ΕΡ

«Δεκαέξι οικογένειες θα ζουν μαζί μέσα στην ηρεμία του δάσους, θα έχουν ή κάθε μία ένα διαμέρισμα, όλα τα αναγκαία για να ζουν απομονωμένες, τους βοηθητικούς χώρους, τα σαλόνια συγκέντρωσης, την αίθουσα φαγητού και ό,τι είναι απαραίτητο για την άνεση και την εξυπηρέτησή τους. Οι αρχηγοί των οικογενειών θα κυβερνούν με την εμπιστοσύνη…». Claude-Nicolas Ledoux

B C D E

Οι οικογένειες ασχολούνται με δενδροκαλλιέργειες και αμπέλια. Απολαμβάνουν την ειρήνη και την ελευθερία κάτω από πατριαρχικούς κανόνες, μέχρι να εμφανιστεί ένας «φιλόσοφος» που θα μπορούσε να παρέμβει και να εισάγει άλλους τρόπους ιεραρχίας. Ο Kaufmann στο βιβλίο του αναφέρει ότι μπορεί ο Ρουσσώ να μην κατάφερε να υλοποιήσει τις ιδέες του στην πραγματική ζωή, το έργο αυτό του Ledoux μπορεί να είναι το όραμα αυτών. Το Κοινόβιο αντιπροσώπευε την ηρεμία και τη γαλήνη, ενώ δεν υλοποιήθηκε ποτέ.

F G H I J K L M N O P Q R S T U V W

Εικ. 63 Το σχέδιο της ουτοπικήςπόλης του Ledoux στις Arc-et-Senans. Οι κάτοικοι θα εργάζονταν στην εξόρυξη αλατιού.

X Y Z 75

I J K L M N O P Q R S T U V

Το 1979, πραγματοποιήθηκε το μάθημα με το όνομα Architectural Design with the physically Disabled user in Mind (Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός με το χρήστη Σωματικής Αναπηρίας στο νου) με τη συνεργασία φοιτητών, εξωτερικών συνεργατών (κοινωνιολόγοι, ψυχολόγοι), που παρακολουθούσαν την πορεία του μαθήματος για τη βελτίωση και εξέλιξή του, των καθηγητών και των συμβούλων σχεδιασμού (άτομα με σωματική αναπηρία). Κάθε ομάδα είχε δύο σύμβουλους σχεδιασμού, που προσπαθούσαν να εξηγήσουν στους φοιτητές τον τρόπο ζωής τους.

Α. Π. Η. Σ ΤΗ ΑΣ ΟΧ Η

ΣΤ ΑΣ THURDAY 19|09|201 6

Το μάθημα ξεκίνησε ως ένα πείραμα μαθήματος σύνθεσης εξαμήνου, καθώς ο ίδιος ο Lifchez σχεδίαζε νοσοκομεία με τις αρχές του καθολικού σχεδιασμού (universal design). Βασική αρχή αυτού του σχεδιασμού είναι ότι σχεδιάζω για όλους λαμβάνοντας υπόψη τις ανάγκες που μπορεί να έχουν κάποιες κοινωνικές ομάδες στην προσβασιμότητα και στη μετακίνηση σε δημόσιο και ιδιωτικό χώρο. Η ιδέα ήταν να δημιουργηθεί ένα μάθημα, όπου οι φοιτητές έρχονται σε επαφή με το χρήστη και συζητάνε γύρω από το σχεδιασμό του χώρου, στην ουσία σχεδιάζουν μαζί.

ΙΚ

Το 1987, εξέδωσε το βιβλίο με τίτλο Rethinking Architecture; Design Students and Physically Disabled People με παράθεση κειμένων, γραμμάτων και κριτικών γύρω από ένα συμμετοχικό μάθημα σε σχολές αρχιτεκτονικής τις δεκαετίες του ’70 μέχρι τα μέσα του ’80.

ΩΓ

Αμερικανός αρχιτέκτονας και καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας στο Berkeley (University of California).

ΔΡ

1951-2000 1970 - 1980 (έργο)

ΑΓ

ifchez

ΙΔ

ΠΑ

Raymond

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

Η πραγματοποίηση αυτού του πειράματος-μαθήματος στην αμερικάνικη πόλη Berkeley είχε δύο βασικά στοιχεία. Πρώτον, τη δεκαετία του ’60, είχαν πραγματοποιηθεί πολλές διαδηλώσεις για τα ανθρώπινα δικαιώματα, όπου το φοιτητικό κίνημα έπαιξε σημαντικό ρόλο ως νέα γενιά. Δεύτερον, η διαφορετικότητα και η πολυπολιτισμικότητα ήταν δύο από τα βασικά χαρακτηριστικά όλης της χώρας, αποτελούμενοι από μεταναστευτικούς πληθυσμούς που αναζητούσαν μία καλύτερη ζωή. Το μάθημα πραγματοποιήθηκε και σε άλλες σχολές. Τα αποτελέσματα ήταν ικανοποιητικά και θετικά. Αρχικά, το μάθημα στόχευσε σε ένα διαφορετικό τρόπο σχεδιασμό λαμβάνοντας σημαντικά υπόψη το χρήστη. Έπειτα, προσπάθησε να γεφυρώσει τις σχέσεις μεταξύ των σωματικά αναπήρων και των σωματικά μη-αναπήρων, παραμερίζοντας στερεότυπα τις κοινωνίες. Τέλος, έμφαση δόθηκε στο να γίνει στους φοιτητές κατανοητό ότι ο σχεδιασμός είναι θεμελιώδης, δημιουργώντας σχέσεις μεταξύ του σχεδιαστή και του πελάτη, του σχεδιαστή και του χρήστη.

W X Y Z 76

Εικ. 64 Το βιβλίο του Raymond Lifchez “Rethinking Architecture: Design Students and Physically Disabled People” για το χωρικό σχεδιασμό από φοιτητές σε συνεργασία με άτομα με κινητική αναπηρία.

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

ΟΙ

ΚΟ

ΛΟ

ΓΙ

ΚΟ

ΕΡ

ΓΟ

ΦΟ

ΡΕ

ΑΣ

ΓΕ

ΡΜ

ΑΝ

ΙΑ

1951-2000 1989 - 1991

ekohausprojekt

Το 1987, πραγματοποιείται η Διεθνής Κτιριακή Έκθεση (International Building Exhibition-IBA) στο Βερολίνο. Το 1980, ο μετέπειτα διευθυντής της Έκθεσης, Josef Paul Kleihues [1933-2004, Γερμανός αρχιτέκτονας, γνωστός για τη συμβολή του στην «κριτική ανοικοδόμηση» - “critical reconstruction” του Βερολίνου και την προσέγγισή του στο σχεδιασμό, του «ποιητικού ορθολογισμού» - “poetic rationalism”], γνωρίζοντας το έργο του Frei Otto [1925-2015, Γερμανός αρχιτέκτονας και δομοστατικός, γνωστός από τις εφελκυόμενες και μεμβρανοειδής κατασκευές του] για τη βιώσιμη αρχιτεκτονική και την προσπάθειά του να δημιουργήσει νέους χώρους κατοίκησης μέσα στην πόλη, τον κάλεσε να κάνει μία πρόταση με θέμα Οικολογικές Κατοικίες (Ecohouses ή Ökohäuser). Η πρόταση επρόκειτο για ένα εργοστάσιο κλωστοϋφαντουργίας στο Zehlendorf στα προάστια του Βερολίνου με μία πάρα πολύ μεγάλη τούβλινη καμινάδα που έφτανε τα 220 μέτρα ύψος (την είχαν ψηλώσει μετά τον πόλεμο για να βγαίνουν οι καπνοί ακόμα πιο ψηλά στον αέρα). Όταν το εργοστάσιο έκλεισε, η ιδέα ήταν ότι αυτός ο πύργος-καμινάδα με διάμετρο 40 με 50 μέτρα, μπορούσε να αποτέλεσε ένα κατακόρυφο δομικό στοιχείο, που με τη διάτρηση οριζόντιων δοκών για τη δημιουργία προβόλων, θα μπορούσαν να τοποθετηθούν στη συνέχεια πλάκες για το σχηματισμό ορόφων. Η ιδέα αυτή απέκτησε το ψευδώνυμο “kebab buildings”, κάτι που δεν άρεσε πολύ στον ίδιο τον Frei Otto.

C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

Εικ. 65 Μακέτα σε μεγάλη κλίμακα για το έργο Oekohauprojekt για τη συζήτηση με τους μελλοντικούς ένοικους και την κατανόηση της κατασκευής και γειτνίασης με τις υπόλοιπες κατοικίες.

A B C D E F G H I J K L M N

Η πρόταση θύμιζε τα Baumhäuser (Tree Houses) που είχαν σχεδιαστεί στα τέλη της δεκαετίας του ’50 για τη Νέα Υόρκη. Πίστευε ότι η ιδέα του αυτή θα μπορούσε να είχε υλοποιηθεί στη Νέα Υόρκη, γύρω από το Central Park, αλλά τελικά πραγματοποιήθηκε στο Βερολίνο προσαρμόζοντάς το στα νέα δεδομένα. Έτσι, το αρχικό οικόπεδο ήταν στο Landwehrkanal (Kreuzberg), όπου μπορούσαν να ανεγερθούν δύο όροφοι, 6 μέτρα ύψος ο ένας και 12 ο δεύτερος, ενώ υπήρχε η δυνατότητα δημιουργίας μέχρι τεσσάρων κατοικιών σε κάθε όροφο. Το νέο οικόπεδο ήταν πλέον στην Askanischer Platz και τα σχέδια άλλαξαν. Η έκθεση αποτέλεσε μέσο για την διάδοση μίας ιδέαςέργου, που θα υλοποιούνταν μετά το τέλος της. Η κόρη του Otto, Christine Kanstinger, ανέλαβε το όλο έργο, όπου μετά την Έκθεση είχε να διαχειριστεί την πληθώρα αιτήσεων για το νέο πείραμα κατοικιών. Δεκαέξι οικογένειες εγκαταστάθηκαν. Η κατασκευή ολοκληρώθηκε μόλις το 1991, καθώς ο σχεδιασμός πήρε αρκετό καιρό, με στόχο την ικανοποίηση των ενοίκων, αλλά και του αρχιτέκτονα. Υλοποιούνταν μακέτες σε κλίμακα 1:50 για να φανεί η κατοικία μόνη της αλλά και σε σχέση με τις γειτονικές της μέχρι το τέλος της συμμετοχικής διαδικασίας. Οι ίδιοι οι κάτοικοι συμμετείχαν και στην κατασκευή για να κρατηθεί το κόστος χαμηλό. Πολλές φορές, η μέθοδος κατασκευής θύμιζε τη μέθοδο ιδιοκατασκευής του Walter Segal [43]. Πρόκειται για ένα πείραμα που γνώρισε μεγάλη επιτυχία και κίνησε το ενδιαφέρον αρκετών αρχιτεκτόνων, όπως τους Lacaton και Vassal [44]. Ο Frei Otto επισημαίνει ότι αυτό που μπορούμε να αποκομίσουμε από ένα τέτοιο πείραμα-παράδειγμα είναι ότι όλοι οι αρχιτέκτονες, φοιτητές, μηχανικοί, βιολόγοι και φιλόσοφοι θα πρέπει να παίρνουμε ρίσκα. Το πιο ενδιαφέρον για τον ίδιο είναι το μέλλον της αρχιτεκτονικής.

O P Q R S T U V W X Y Z

Εικ. 66 Το σύνολο των κατοικιών του Oekohauprojekt στο Βερολίνο ιδέα του αρχιτέκτονα Frei Otto. 43 44

Βλ. λήμμα Walter Segal. Βλ. λήμμα Lacaton & Vassal.

ΕΡ

ΓΟ

ΣΤ

ΟΧ

ΑΣ

ΤΗ

Η.

Π.

Α.

Η ΒΑ ΝΩΜ ΣΙ ΕΝ ΛΕ Ο ΙΟ

1750-1800 1771 - 1858

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

ΠΟ

ΛΙ

ΤΙ

ΚΟ

YES PARKS NO HIGHWA YS

Εικ. 67 Σχέδιο από την New Lanark ένα πρότυπο βιομηχανικό χωριό στη Σκωτία με έντονα στοιχεία σοσιαλιστικής οργάνωσης της βιομηχανίας.

Robert

wen

Άγγλος κοινωνικός μεταρρυθμιστής και ιδρυτής του ουτοπικού σοσιαλισμού και του συνεταιριστικού κινήματος. Γεννημένος στην Ουαλία, μέλος μίας πολυμελής οικογένειας, τελειώνοντας το σχολείο στα 10 του, εγκατέλειψε το πατρικό του σπίτι για να βρει δουλειά σε ένα εργοστάσιο υφασμάτων στο Στάνφορντ, έπειτα σε ένα υφασματάδικο στο Λονδίνο και μετέπειτα σε ηλικία μόλις 17 ετών γίνεται συνέταιρος μίας μικρής βιομηχανίας κατασκευής κλωστικών εργαλείων. Το 1792 γίνεται διευθυντής του εργοστασίου Drinkwater με 500 υπαλλήλους. Το 1789 γίνεται συνιδιοκτήτης ενός εργοστασίου βάμβακος στο New Lanark της Σκωτίας με 1,000 υπαλλήλους. Έχοντας εργαστεί από μικρή ηλικία και γνωρίζοντας από προσωπικά βιώματα το προλεταριάτο και όντας φιλομαθής, ο χώρος αυτός αποτέλεσε ευκαιρία για την πειραματική εφαρμογή κοινωνικών μεταρρυθμίσεων: - Η μείωση των ωρών εργασίας, - Η βελτίωση της κατοικίας (πρότυπη κατοικία μέσα στο πράσινο) - Η θέσπιση υποχρεωτικής εκπαίδευσης μέχρι την ηλικία των 10 - Η δημιουργία νηπιαγωγείων και σχολείων στο χώρο του εργοστασίου - Ο περιορισμός των ωρών εργασίας για τα μεγαλύτερα παιδιά - Η βελτίωση των συνθηκών εργασίας και υγιεινής

C D E F G H I J K L M

Όλες αυτές οι μεταρρυθμίσεις, εκτός του ότι αύξησαν την αποδοτικότητα της επιχείρησης και την παραγωγή, μετέτρεψαν το New Lanark σε μία ουτοπία και έναν τόπο προσκυνήματος για τους κοινωνικούς μεταρρυθμιστές απ’ όλη την Ευρώπη. Ενώ υπήρξε ένα επιτυχημένο κοινωνικό και βιομηχανικό πείραμα και επιτομή του κοινωνικού σοσιαλισμού ή ουενισμού και βάση συνεταιριστικών κινημάτων, όταν έγινε προσπάθεια να διεκδικηθούν κάποιες από τις παραπάνω μεταρρυθμίσεις σε εθνικό επίπεδο συνάντησε την άρνηση της εξουσίας. Ο Owen υπήρξε υποστηρικτής μιας κοινοβιακής, σοσ ιαλιστικής οργάνωσης της βιομηχανίας, την οποία έβαλε και σε εφαρμογή.

Το 1813-1814, κατέγραψε τις θεωρίες του στο Μια νέα θεώρηση της κοινωνίας και υποστήριξε ότι τέτοιου είδους κοινότητες μπορούν να δουλέψουν με αριθμό κατοίκων από 500 έως 3,000. Μικρές ημιαγροτικές κοινότητες που συγκροτούν ομοσπονδία, αποκαλούμενα και ως Συνεταιριστικά Χωριά, όπου οι κάτοικοι είναι εργαζόμενοι σε αγροκτήματα και εργοστάσια με τελικό σκοπό την αυτοσυντήρηση.

Το 1825, προσπάθησε να πραγματοποιήσει ακόμα ένα πείραμα σε ένα νέο χωριό-αποικία στην Αμερική αγορασμένοι από Γερμανούς μεταρρυθμιστές. Το χωριό ονομαζόταν Νέα Αρμονία ή New Harmony, είχε έκταση 12,150 εκτάρια γης και βρισκόταν στην Ιντιάνα των ΗΠΑ. Τα τρία από τα παιδιά του το συνόδεψαν για να ζήσουν στη νέα πόλη, οι νόμοι της οποίας είχαν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και το εκπαιδευτικό σύστημα διαχώρισε διαφορετικά στάδια

O P Q R T U V W X Y Z

A B C D E F

διαπαιδαγώγησης ανάλογα με την ηλικία. Όσο τα παιδιά μεγάλωναν θα μάθαιναν πώς μπορούν να γίνουν βοηθούν στην κοινότητα και την κοινωνία της Νέας Αρμονίας. Τρία χρόνια αργότερα, ο Owen επέστρεψε στην Αγγλία συνειδητοποιώντας ότι η χρονική ζωή της αρμονίας είναι περιορισμένη. Το πείραμα είχε αποτύχει. Οι ιδέες του στις ΗΠΑ εφαρμόστηκαν σε αρκετές ακόμα κοινότητες (Owenite Communities) και ας μη γνώρισαν μεγάλη επιτυχία. Δραστηριοποιήθηκε συνδικάτα και εργατικές ενώσεις, ενώ θα ιδρύσει μία εβδομαδιαία εφημερίδα για τη διάδοση της «ταξικής αρμονίας», που αποτέλεσε θεμέλιο λίθο της ιδεολογίας του. Εικ. 68 H New Lanark ήταν χτισμένη δίπλα σε ποτάμι, καθώς το εργοστάσιο εκμεταλλευόταν την υδροηλεκτρική ενέργεια που παραγόταν από τους καταρράκτες του ποταμού.

G H

Q R S T U V W

Το πάρκο βρίσκεται στη γειτονιά St Pauli του Αμβούργου, μία περιοχή που έχει ιστορία διαφωνιών με εμφανές το κίνημα των καταλήψεων από τη δεκαετία του ’80. Στο πλαίσιο της παρατεταμένης παραμέλησης της περιοχής από τις αρχές της πόλης και του σχετικού πλούτου του μεγαλύτερου μέρους της Δυτικής Γερμανίας, ο τοπικός ακτιβισμός αναπτύχθηκε σε ένα αίτημα για το δημόσιο αγαθό παρά για την ιδιωτική ανάπτυξη. Εξαιρετικά ενσωματωμένο στο πλαίσιο, το Park Fiction δύσκολα θα μπορούσε να αντιγραφεί οπουδήποτε αλλού, παρόλο που οι μέθοδοι και τα εργαλεία που αναπτύχθηκαν καθ’ όλη τη διάρκεια της απίστευτα χρονοβόρας διαδικασίας θα μπορούσαν να εφαρμοστούν και σε άλλες καταστάσεις.

X Y Z 80

ΙΑ ΑΝ ΡΜ ΓΕ ΜΑ ΝΗ Η YES PARKS NO HIGHWA YS

ΚΟ

THURDAY 19|09|201 6

ΤΙ

ΚΙ

Η εργασία της Ένωσης των Ορίων του Λιμανιού (Hafenrandverein ή Harbour Edge Association) εμπόδισε την υλοποίηση κατοικιών και γραφείων σε ένα τόσο προνομιακό οικόπεδο. Αντιθέτως, σε έναν παράλληλο προγραμματισμό και σχεδιασμό, η Ένωση (Harbour Edge Association) δημιούργησε σχέδια για ένα δημόσιο πάρκο, που κατάφεραν να ξεκινήσουν. Παρόλο που, το Park Fiction ήταν ένα συλλογικό και συμμετοχικό έργο σχεδιασμού, υπήρχε μία σειρά από βασικά στοιχεία που καθοδήγησαν τη διαδικασία, διαπραγματεύοντας με τις τοπικές αρχές και διοργανώνοντας μία εκστρατεία, συμπεριλαμβάνοντας τον καλλιτέχνη Christoph Schäfer, τη σκηνοθέτιδα Margit Czenki και την Ellen Schmeisser (η τελευταία έγινε αργότερα υπάλληλος του δήμου για να έρχεται σε επαφή με τους κατοίκους).

ΑΣ

Ήταν ένα έργο-κίνημα που ξεκίνησε το 1994 και εξελίχθηκε σε μία εκστρατεία από την ένωση των κατοίκων, κατά της ανάπτυξης του οικοπέδου στην περιοχή του λιμανιού του Αμβούργου.

1994 - 2005 1951-2000

ΔΡ

ark Fiction

ΛΙ

ΠΟ

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

Μία από τις πιο πετυχημένες στρατηγικές δεν ήταν μόνο να διαδηλώσουν για ένα δημόσιο χώρο, αλλά να δράσουν σαν να υπήρχε ήδη ένας. Έτσι, η ομάδα οργάνωσε μία σειρά από δημόσιες δράσεις στο χώρο με συζητήσεις, διαλέξεις, εκθέσεις, θερινές προβολές και συναυλίες. Ο Schäfer σημειώνει ότι αυτή η συνεχόμενη χρήση του «πάρκου» από τους κατοίκους και τους επισκέπτες το έκανε μία «κοινωνική πραγματικότητα».

Εικ. 69 Οι κάτοικοι της πόλης και επισκέπτες του Park Fiction υποστήριξαν τις διαμαρτυρίες των κατοίκων της Κωνσταντινούπολης ενάντια στη δημιουργία του Gezi Park σε εμπορικό κέντρο το 2013.

Η αρχική φάση του έργου χρηματοδοτήθηκε από πόρους ενός προγράμματος του πολιτιστικού τομέα της πόλης με το όνομα «τέχνη στο δημόσιο χώρο» και ανέπτυξε την ιδέα μίας «συλλογικής παραγωγής επιθυμιών». Μέσα από αυτή τη διαδικασία, το Park Fiction ανέπτυξε ειδικά εργαλεία και τεχνικές για να γίνει μία πιο προσβάσιμη σχεδιαστική διαδικασία. Αυτό περιλάμβανε προσωρινές δράσεις οργανωμένες μέσα στο πάρκο, καθώς και εγκατάσταση ενός «κοντέινερ σχεδιασμού» (planning container) στο χώρο που μπορούσε να μετακινηθεί στη γειτονιά και να μαζέψει τις ευχές των κατοίκων. Μία ταινία από την Margit Czenki, Desire will Leave the House and Take to the Streets, δημιουργήθηκε και ένα παιχνίδι για τη σχεδιαστική διαδικασία αναπτύχθηκε για να κάνει πιο διαφανή την αδιαφανή λειτουργία της γραφειοκρατίας. Άλλες στρατηγικές περιλάμβαναν την παρουσίαση του έργου σε διεθνείς καλλιτεχνικές και μουσικές δράσεις, όπως η Documenta 11, στην οποία πήραν και το «κοντέινερ σχεδιασμού» και μία δράση στο St Pauli, όπου ομάδες, που συμμετείχαν σε παρόμοιες πρακτικές, προσκλήθηκαν να παρουσιάσουν τις εμπειρίες τους. Μία τέτοια προβολή εξασφάλισε ότι το πάρκο θα γινόταν ευρέως γνωστό και θα καθιστούσε πιο δύσκολο οι αρχές να μπλοκάρουν τις προτάσεις. Το πάρκο πραγματοποιήθηκε τελικά το 2005 μέσα από τις ευχές και ιδέες των κατοίκων.

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W

Εικ. 70 Το Park Fiction στο Αμβούργο είναι ένα πάρκο που διεκδικήθηκε από τους κατοίκους της πόλης μετά από χρόνια προσπάθειας.

X Y Z 81

H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y

Α. Π. Η. Σ ΤΗ ΑΣ ΟΧ ΓΟ YES PARKS NO HIGHWA YS

ΚΟ

Η ίδια θεωρούσε ότι ήταν κοινωνιολόγος. Πίστευε ότι η ανισότητα των δύο φύλων οφείλεται στο γεγονός ότι οι γυναίκες δεν είναι οικονομικά ανεξάρτητες και είναι υποχρεωμένες να ασχολούνται με το νοικοκυριό, που δεν αναγνωρίζεται ως εργασία από το αρσενικό φύλο. Αφορμή για να ασχοληθεί με τη βελτίωση της ζωής των γυναικών και την ενασχόληση τους, υπήρξε ο θάνατος της μητέρας της, η οποία, ενώ ήταν μία πολύ καλή μουσικός, δεν κατάφερε ποτέ να ασχοληθεί επαγγελματικά με την τέχνη λόγω της μεγάλης οικογένειας και των οικιακών εργασιών.

ΤΙ

Υπήρξε Αμερικανίδα φεμινίστρια, συγγραφέας, δασκάλα, κριτικός μουσικής και γνωστή στον 19ο αιώνα από το κίνημα των «συνεταιριστικών νοικοκυριών».

1801-1850 1836 - 1923

ΣΤ

eirce

ΛΙ

To 1869, ιδρύει την Εταιρεία Συνεταιριστικού Νοικοκυριού (Cooperative Housekeeping Association) στο Cambridge (ΗΠΑ), όπου σπούδαζε και είχε αποκτήσει έναν ευρύ κοινωνικό κύκλο, που την υποστήριξε πνευματικά και πρακτικά. Το 1868-69, επινοώντας τον όρο «Συνεταιριστικό Νοικοκυριό» ("cooperative housekeeping"), διαδίδει την πρόταση της στο περιοδικό Atlantic Monthly. Ο θεσμός της είχε επιρροές από τις «κοινοτικές κουζίνες» (“communal kitchens”) του Fourier και του Φαλανστερίου. Πρόκειται για μία ομάδα 15-20 γυναικών που οργανώνουν και πραγματοποιούν τα κοινά καθήκοντα του μαγειρέματος, του πλυσίματος και του ραψίματος. Οι γυναίκες με μία εξειδίκευση παρείχαν και πουλούσαν τις υπηρεσίες τους, ενώ τα κέρδη ισομοιράζονταν. Οι πιο εύπορες γυναίκες, όπως και η ίδια η Peirce ασχολούνταν με τα διοικητικά, ενώ οι γυναίκες από τις κατώτερες τάξεις με τις νοικοκυρικές εργασίες. Παρόλο που, το μοντέλο αυτό διατηρούσε τις κοινωνικές διακρίσεις, ήταν αρκετά επαναστατικό για την εποχή, φέρνοντας μαζί πολλές γυναίκες από τελείως διαφορετικά υπόβαθρα. Επιπλέον, το σύστημα αυτό έδιωξε τους οικιακούς υπηρέτες και επέτρεψε να γίνουν μέλη του συνεταιρισμού. Ο συνεταιρισμός αυτός ήταν, όπως οι συνεταιρισμοί αγροτών και των μηχανικών, και δημιουργία των ίδιων των γυναικών. Το πείραμά της έγινε με 100 γυναίκες, αλλά λειτούργησε μόνο ένα χρόνο από τον Απρίλιο του 1870. Η συλλογικότητα που πρότεινε ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με τον τρόπο ζωής της αστικής τάξης και οι ίδιοι οι σύζυγοι δεν ήταν υποστηρικτικοί. Το 1903, η Peirce δημιουργεί ένα σχέδιο για ένα Συνεταιριστικό Κτίριο Διαμερισμάτων με Κοινοτικές Κουζίνες, που αποτέλεσε έμπνευση για την δημιουργία κοινοτήτων με συλλογικές οικιακές εργασίες, όπως η Αποικία Ruskin ή οι Κοινοτικές Ομάδες Δείπνου ή οι Κοινοτικές Κουζίνες (community dining clubs and kitchens). Το 1918 και το 1919 υπήρξαν άρθρα στο Περιοδικό Lady’s Home Journal, με τίτλους «Θα είναι η κουζίνα εκτός κατοικίας;» και «Μία κουζίνα προσλαμβάνει για 200 άτομα» (“Will the Kitchen Be Outside the Home?”, “One Kitchen Fire for 200 People”). Σε συνδυασμό με τις συζητήσεις γύρω από το φεμινισμό, το σοσιαλισμό και τον ουτοπισμό, τις προηγούμενες δεκαετίες σε Ευρώπη και Αμερική, τα άρθρα αυτά είχαν μεγάλη ανταπόκριση.

Z 82

ΠΟ

Melusina Fay

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

ΕΡ

Η Peirce παντρεύτηκε στις αρχές του 1860 και χώρισε το 1880. Επιπλέον, είναι γνωστή μέσα από τα κινήματα για την καθαριότητα των δρόμων και τη διατήρηση ιστορικών κτηρίων. Μετά την αποτυχία του πειράματός της, ταξίδεψε στην Ευρώπη για να μελετήσει και να μάθει περισσότερα για τους συνεταιρισμούς. Ανήκει στην πρώτη γενιά υλιστριών φεμινιστριών, που ίδρυσε μικρό συνεταιριστικό νοικοκυριό. Σε αυτή τη γενιά ανήκουν και οι Marie Howland [1836-1921, Αμερικανίδα φεμινίστρια συγγραφέας, οι ιδέες της οποίας συνδέονταν με τα ουτοπικά σοσιαλιστικά κινήματα] και Mary Livermore [1820-1905, Αμερικανίδα δημοσιογράφος, ήταν υπέρ της κατάργησης της θανατικής ποινής και πάλεψε για τα δικαιώματα των γυναικών].

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

Εικ. 71 Το βιβλίο της Melusina Peirce για τα Συνεταιριστικά Νοικοκυριά (1869).

I J K L M N O P Q R S T U V W

ΡΜ ΑΝ & ΛΑ ΙΑ ΝΔ ΙΑ

ΛΑ ΥΕ

ΓΕ

ΖΟ

ΟΛ Σ ΤΗ ΑΣ ΟΧ ΓΟ ΤΙ

ΚΟ

ΕΡ ΙΣ

Το 2003, πέρασε έξι μήνες στην πρωτεύουσα της Βενεζουέλας, με αφορμή του Caracas Base Project ερεύνησαν την άτυπη πόλη και πραγματοποίησαν την Στεγνή Τουαλέτα ή Dry Toilet σε περιοχή της πόλης, που δεν είχε πρόσβαση στο κεντρικό αποχετευτικό σύστημα. Πρόκειται για μία τουαλέτα που δουλεύει χωρίς νερό και σχεδιάστηκε βασιζόμενη σε μεθόδους συμμετοχικού σχεδιασμού και θέματα βιωσιμότητας. Η κατασκευή της ήταν τέτοια, ώστε να μπορούν να φτιαχτούν και άλλες αντίστοιχες μέσα στην πόλη, ενώ οι κάτοικοι της γειτονιάς παρακολούθησαν όλη τη διαδικασία σχεδιασμού και κατασκευής της τουαλέτας.

ΩΠ

Οι γονείς της ήταν και οι δύο συγγραφείς, ο πατέρας της μυθιστοριογράφος και η μητέρα της έγραφε παραμύθια, ενώ μεγάλωσε σε ένα κράτος που κυριαρχούσε η σοσιαλιστική δημοκρατία. Με τις σπουδές της στη Σλοβενία και μετέπειτα στις ΗΠΑ, επέστρεψε στη Λιουμπλιάνα, ενδιαφερόμενη να μελετήσει τις σχέσεις της ψηφιακής τέχνης, της αρχιτεκτονικής και της κοινωνιολογίας.

ΣΤ

Σλοβένα αρχιτέκτονας και καλλιτέχνης που δραστηριοποιείται σε όλον τον κόσμο, ειδικά στην Λιουμπλιάνα και το Βερολίνο.

1953 - σήμερα 1951-2000

ΘΡ

otrč

ΑΝ

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

Marjetica

ΒΕ

ΝΕ

To 2009, στην πολυπολιτισμική γειτονιά του Nieuw West του Άμστερνταμ, αξιοποιήθηκε ένα κενό οικόπεδο της γειτονιάς ως ένας κοινόχρηστος και συλλογικός κήπος και ένα παλιό κρεοπωλείο έγινε η κοινοτική κουζίνα. Ο κήπος και η κουζίνα αποτελούν πλέον τον πυρήνα της γειτονιάς και δημιούργησε κοινωνικές σχέσεις στη γειτονιά, λειτουργώντας ως καταλύτης για τη μετατροπή του δημόσιου χώρου, αλλά και της ίδιας της κοινότητας. Το έργο ονομάστηκε The Cook, the Farmer, his wife and the neighbor και αποτελεί ένα παράδειγμα «ανακατευθυνόμενης πρακτικής» ("redirective practice") με τους ανθρώπους από διαφορετικές αρχές και υπόβαθρα να δουλεύουν μαζί αναζητώντας νέους τρόπους να χτιστεί μία κοινόχρηστη κοινότητα (shared community). Συμμετείχαν 22 οικογένειες από 7 διαφορετικές εθνικότητες, ενώ συστάθηκε μία επιτροπή «μαγείρων» και «αγροτών», οι δύο ομάδες εργασίας που χωρίστηκαν με βάση του ενδιαφέρον του κάθε συμμετέχοντα. Αυτό αποτέλεσε ένα πείραμα για τον ανασχεδιασμό της γειτονιάς του μοντερνισμού «από τα κάτω» και τον επαναπροσδιορισμό της συνύπαρξης αστικού και αγροτικού.

Εικ. 72 Το έργο ενός είδους τουαλέτας σε μία συνοικία της πρωτεύουσας της Βενεζουέλας που δεν υπάρχει πρόσβαση στο δίκτυο του νερού.

Η Potrč πραγματοποίησε και άλλα έργα ανά τον κόσμο και θεωρεί ότι οι βιώσιμες λύσεις που υλοποιούνται και διαδίδονται από τις κοινότητες εξυπηρετούν στην ενδυνάμωση των κοινοτήτων και να συμβάλλει στη δημιουργία μιας δημοκρατίας που χτίστηκε από τα κάτω.

X Y

Εικ. 73 Η συλλογική κουζίνα που δημιουργήθηκε σε μία από τις γειτονιές του Άμστερνταμ σε έναν εγκαταλελειμένο κήπο γειτονιάς. Οι ίδιοι οι κάτοικοι το διαχειρίζονται πλέον.

Z 84

ΔΙ ΣΥ ΕΚΔ ΜΜ ΙΚ ΕΤ ΗΤΙ ΟΧ ΚΗ Η

ΟΙ

ΚΟ

ΛΟ

ΓΙ

ΚΟ

ΕΡ

ΓΟ

ΦΟ

ΡΕ

ΑΣ

ΓΕ

ΡΜ

ΑΝ

ΙΑ

2001-2050 2009 - σήμερα

rinzessingarten

Ο κήπος των Πριγκιπισσών είναι ένας κινητός κήπος που δημιουργήθηκε το 2009 με πρωτοβουλία κατοίκων του Moritzplatz στην περιοχή Kreuzberg. Ο κήπος διευθύνεται από τη μη-κυβερνητική οργάνωση Nomadisch Grün. Η έκταση ενοικιάζεται σε ετήσια βάση από το δήμο και, πριν τον κήπο, ήταν ένας εγκαταλελειμμένος χώρος μεταξύ των οδών Prinzen και Oranien. Τα κτίρια που έχουν τοποθετηθεί είναι κοντέινερ, ενώ οι φυτεύσεις γίνονται σε κουτιά τύπου Tetra Pak, ανακυκλωμένες κούτες, πλαστικούς σάκους και σάκους ρυζιού, ώστε να εξασφαλιστεί η πιθανή μετακίνησή τους στο μέλλον. Η οργάνωση χρησιμοποιώντας τον όρο Κινητή Κηπουρική ή Mobile Gardening προσδιορίζει την προσωρινή μετατροπή χώρων που δεν χρησιμοποιούνται, όπως χώροι στάθμευσης, οικόπεδα και ταράτσες, σε αστικά χωράφια και πράσινων χώρων συνάντησης. Έτσι, στόχος του κήπου αυτού είναι η δημιουργία ενός ανοιχτού πράσινου χώρου, που θα συνδυάσει τη μάθηση και τον πειραματισμό με την αστική γεωργία. Η καλλιέργεια είναι βιολογική με τοπικές ποικιλίες, χωρίς τη χρήση φυτοφαρμάκων ή τεχνητών λιπασμάτων. Ο κήπος των Πριγκιπισσών αποτελεί ένα χώρο εξερεύνησης για τα παιδιά, τους γείτονες, τους εμπειρογνώμονες και όσους είναι περίεργοι για το πώς η αειφόρος διαβίωση μπορεί να διερευνήσει εναλλακτικές και οράματα για τη ζωή μέσα στην πόλη. Είναι ένας χώρος συνάντησης ανθρώπων, αντικειμένων, πολιτιστικών και καλλιτεχνικών δράσεων. Από το 2011, ο χώρος φιλοξενεί μία κουζίνα με τα περισσότερα προϊόντα να προέρχονται από τον κήπο, όπου έχουν τοποθετηθεί και μέλισσες για την καλλιέργεια μελιού.

C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y

Εικ. 74 Ο Κήπος των Πριγκιπισσών στην περιοχή Kreuzberg στο Βερολίνο δημιουργήθηκε με αφορμή την εκμετάλλεση ενός κενού χώρου που λειτουργούσε ως σκουπιδότοποτς.

Z 85

aumLabor

ΙΑ ΑΝ ΡΜ ΕΙ

ΓΕ

J K L M N O P Q R

Tο Emma Project (2014-2015) είναι μία κινητή πλατφόρμα που ενεργοποιεί τη γειτονιά με δράσεις φτιάχνοντας ένα χώρο από κατασκευές, όπως τραπέζια για εργαστήρια, κουζίνα, για dj, παιχνίδια, κ.α. Η κατασκευή είναι αρκετά ευέλικτη και προσαρμόσιμη σε επεκτάσεις και μπορεί να πολλαπλασιαστεί ανάλογα με τις ανάγκες. Η πλατφόρμα αυτή ταξίδεψε μέχρι τώρα στο Βερολίνο σε δύο γειτονιές, στο Μόναχο, στη Γενεύη της Αυστρίας, στην Αγία Πετρούπολη της Ρωσίας.

S T U V W X Y Z

«There was once a society that believed the future would bring better living conditions to everyone. There were people, utopian thinkers, who thought about the big questions of the city. Today only a feeling remains, half desire, half melancholy, reminiscing of those architects who wanted to live in a better society and who had dreamed of better places. Such an era is now over. Here begins my work». Raumlabor. Available at: http://raumlabor.net/statement/ (Accessed 4 September 2016).

ΛΜ ΓΕ ΑΓ ΕΠ

Μία πειραματική αρχιτεκτονική πρακτική, ένα εργαστήριο για το χώρο, μία κολεκτίβα 8 αρχιτεκτόνων. Η ομάδα δεν αυτοαποκαλούνται ως αρχιτεκτονικό γραφείο, καθώς μελετάει τη σχέση της αρχιτεκτονικής και της τέχνης στο δημόσιο χώρο και την ενεργοποίηση του δημόσιου χώρου, κατά κύριο λόγο, με προσωρινές κατασκευές. Τους ενδιαφέρει η αναζωογόνηση δύσκολων δημόσιων χώρων μέσα στην πόλη, που συνήθως είναι εγκαταλελειμμένοι και δεν έχουν ενταχθεί στο αστικό τοπίο. Ο χρήστης είναι αυτός που ξέρει καλύτερα τα προβλήματα του χώρου του και καλείται με τους ειδικούς να συνεργαστεί για να επιτευχθεί ένα καλύτερο αποτέλεσμα (research-based design). Επιπλέον, δουλεύουν κατασκευές που μπορούν να κατασκευαστούν εύκολα σε κλίμακα 1:1 και μέσω του ενεργού σχεδιασμού (active design) επισημαίνουν ότι δεν προτείνουν λύσεις, αλλά δίνουν στους συντελεστές της πόλης τη δυνατότητα να ερευνήσουν, να καταλάβουν και να χρησιμοποιήσουν την πόλη τους.

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

ΑΤ

ΙΚ

THURDAY 19|09|201 6

ΑΦ

ΓΡ

«Κάποτε, υπήρχε μια κοινωνία που πίστευε ότι το μέλλον θα φέρει καλύτερες συνθήκες διαβίωσης για όλους. Υπήρχαν άνθρωποι, ουτοπικοί στοχαστές, οι οποίοι σκέφτονταν για τα μεγάλα ζητήματα της πόλης. Σήμερα μόνο ένα συναίσθημα παραμένει, το μισό επιθυμία, το άλλο μισό μελαγχολία, αναπολώντας αυτούς τους αρχιτέκτονες που ήθελαν να ζήσουν σε μια καλύτερη κοινωνία και που είχαν ονειρευτεί καλύτερα μέρη. Μια τέτοια εποχή έχει πια τελειώσει. Εδώ αρχίζει η δουλειά μου ». [45] Raumlabor

1951-2000 1999 - σήμερα

ΑΣ

ΔΡ

Εικ. 75 Η δράση Emma’s Projekt των Raumlabor στο Μόναχο προκαλώντας τους κατοίκους της περιοχής στη δημιουργία εφήμερων κατασκευών για παιχνίδι και συνεργασία.

B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y fd h d fh fd hdsbdfhszjgbszdkbv ds g v s d b s z b f g r b o d us v o js nz v js d b v b ks d v

Z 87

ΝΑ ΚΙ ΑΣ ΡΕ ΑΝ

ΘΡ

ΚΟ

ΤΙ

Η αρχιτεκτονική προσέγγισή τους χρησιμοποιεί την τεχνολογία με έναν ολιστικό τρόπο, δίνοντας προσοχή στη διατήρηση της περιβαλλοντικής και πολιτιστικής κληρονομιάς, καθώς και την αίσθηση της κοινότητας. Για την κατασκευή των κτηρίων πραγματοποιήθηκαν εγγυήσεις με τράπεζες, επιτρέποντας τις κοινότητες αυτές να συμμετάσχουν σε ένα υπάρχον οικονομικό σύστημα που δεν ήταν προσβάσιμο σε εκείνους μέχρι τότε. Το κίνημα αυτό αντιπροσωπεύει την αρχιτεκτονική έκτακτης ανάγκης (emergency architecture), στο οποίο κατά καιρούς έχουν δραστηριοποιηθεί αρκετοί αρχιτέκτονες ανά τον κόσμο.

ΦΟ

Το 2004, μετά από το σεισμό Sichuan στην Κίνα ο Hsieh Ying-chun [1954-σήμερα, Ταϊβανέζος αρχιτέκτονας], που είχε ήδη εργαστεί με ομάδες σε έκτακτη ανάγκη στην Ταϊβάν [46], ίδρυσε το Rural Architecture Studio.

2004 - σήμερα 2001-2050

ΓΟ

ural Architecture Studio

ΕΡ

ΙΣ

ΩΠ

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

Εικ. 76 Οι κατοικίες που δημιουργήθηκαν από τους κατοίκους του χωριού και τη βοήθεια του Rural Architecture Studio σε χωριό της Κίνας που επλήγει από σεισμό το 2004. 46

Bλ. λήμμα Atelier-3.

ural Studio

Πρόκειται για ένα design/build πρόγραμμα-μάθημα από τον Samuel ‘Sambo’ Mockbee [1944-2001, Αμερικανός αρχιτέκτονας, καθηγητής και συνιδρυτής του Auburn University Rural Studio, απόφοιτος της ίδιας αρχιτεκτονικής σχολής το 1974, αφού είχε υπηρετήσει δύο χρόνια στο στρατό] και τον D.K. Ruth [1944-2009, καθηγητής].

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

ΠΑ

ΙΔ

ΑΓ

ΩΓ

ΙΚ

ΕΡ

ΓΟ

ΦΟ

ΡΕ

ΑΣ

Η.

Π.

Α.

1951-2000 1993 - σήμερα

Πιο συγκεκριμένα, είναι ένα σχεδιαστικό και εκπαιδευτικό υποχρεωτικό πρόγραμμα της Αρχιτεκτονικής Σχολής του Πανεπιστημίου Auburn (Auburn University), αναγνωρισμένο για την εισαγωγή των φοιτητών στην κοινωνική ευθύνη της αρχιτεκτονικής στην πράξη και για την παροχή ασφαλών, καλάκατασκευασμένων και με έμπνευση κατοικιών για τις χαμηλών-αποδοχών κοινότητες της Ανατολικής Αλαμπάμα (West Alabama, USA). Μέχρι στιγμή έχουν σχεδιαστεί και κατασκευαστεί πάνω από 60 κτηριακές δομές στο Hale County. Τα πρώτα χρόνια πραγματοποίησης του μαθήματος-εργαστηρίου, το χτίσιμο των κατοικιών γινόταν με τη συμβολή των μελλοντικών χρηστών-κατοίκων, χρησιμοποιώντας σωζόμενα και δωρισμένα υλικά. Χρησιμοποιούσαν ο,τιδήποτε, όπως κομμάτια χαλιών, χαρτόνια για τους τοίχους μέχρι ταμπέλες αυτοκινήτων ως επένδυση για τους τοίχους. Αυτό αποτέλεσε προϊόν από μία συγκεκριμένη κατάσταση σε μία βιώσιμη προσέγγιση της αρχιτεκτονικής, καθώς επίσης μία απάντηση σε περιπτώσεις σχεδιασμού και κατασκευής με εξαιρετικά χαμηλούς προϋπολογισμούς. Το πανεπιστήμιο παρείχε περιορισμένη οικονομική βοήθεια, οπότε οι ίδιοι οι φοιτητές έπρεπε να βρουν χορηγούς και υλικά. Το πρόγραμμα απασχολούσε φοιτητές δευτέρου έτους και είχε διάρκεια ενός εξαμήνου, ενώ μία επιπλέον ομάδα φοιτητών θα βοηθούσε στην ολοκλήρωση του έργου μέχρι το τέλος του ακαδημαϊκού έτους. Φοιτητές πέμπτου έτους έχτιζαν μεγαλύτερα και πιο περίπλοκα έργα, όπως μία εκκλησία ή ένα πολιτισμικό κέντρο, με έναν ολόκληρο χρόνο στο χώρο κατασκευής. Τα επόμενα χρόνια, υπήρξαν και άλλα πανεπιστήμια που καθιέρωσαν το design/build μάθημα, όπως το BaSic Initiative (Portland State University, University of Texas at Austin, School of Architecture, από το 1986), το URBANbuild (University of Tulane, New Orleans, in partnership with Neighborhood Housing Services, από το 2005), Design Workshop (Parsons the New School of Design, building projects for non-profit clients, από το 1998) και το DesignBuildBLUFF (University of Utah, με υπεύθυνο το Hank Louis, από το 2000).

C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

Κύριος σκοπός του Rural Studio είναι να επιτρέψει σε κάθε φοιτητή να εντείνει σε όλο το κατώφλι εσφαλμένων απόψεων και να σχεδιάσει και να χτίσει ένα «ηθικό αίσθημα» να υπηρετεί σε μία κοινότητα. Είναι δική μου ελπίδα ότι η εμεπιρία θα βοηθήσει το φοιτητή της αρχιτεκτονικής να είναι πιο ευαίσθητος στη δύναμη και την υπόσχεση αυτού που κάνουν, να είναι περισσότερο απασχολημένος με τις καλές επιδράσεις της αρχιτεκτονικής παρά με τις «καλές προθέσεις».[47] Samuel ‘Sambo’ Mockbee

B C D E F G H I J K L M N O P Q R

Το 2001, με το θάνατο του Mockbee, το πρόγραμμα άλλαξε και κάτω από την διεύθυνση του Andrew Freear, άρχισαν να γίνονται έργα όλο και πιο μεγάλα και πιο περίπλοκα. Το εργαστήριο ενδιαφερόταν περισσότερο για έργα με δημόσια χρήση, καθώς και την ανάπτυξη προτύπων κατοικιών 20Κ με ένα ελάχιστο κόστος 20,000$ (12,000$ για υλικά και 8,000$ για άδειες, εργασία, κέρδος), το σχέδιο του οποίου μπορεί να δοθεί σε τοπικούς χτίστες, με την ελπίδα να παρέχει μία οικονομική κατοικία και να δημιουργήσει θέσεις εργασίας. Η επιτυχία του προγράμματος σήμαινε ότι το Rural Studio θα δέχεται πιο τακτική χρηματοδότηση από το Πανεπιστήμιο, καθώς και δωρεές από οργανισμούς. Το αποτέλεσμα του εργαστηρίου δεν είναι εμφανές μόνο στους φοιτητές που συμμετείχαν. Κατοικώντας και δουλεύοντας στην επαρχία της Αλαμπάμα, οι καθηγητές και οι φοιτητές δέθηκαν με την κοινότητα. Αυτή η συνάντηση μεσαίας-τάξης φοιτητών και ακραίας φτώχειας θεωρούνταν μέρος της εκπαιδευτικής διαδικασίας και εμπειρίας (το λεγόμενο από τον Mockbee "classroom of the community"). Η εκπαιδευτική διαδικασία του Mockbee ήταν πράγματι όμοια σε εκείνη του Charles Moore στο Yale Building Project κατά τη διάρκεια της δεκαετίας του ’60. Σκοπό είχε να ενσταλάξει τους φοιτητές στην κατανόηση των κοινωνικών ευθυνών που έχει το επάγγελμα του αρχιτέκτονα. Διδάσκει επιπλέον πολύτιμες ικανότητες στο να δουλεύουν σε ομάδες, σε πραγματικές καταστάσεις, δίνοντάς τους μία αίσθηση οργανισμού.

S T U V W X Y

“The main purpose of the Rural Studio is to enable each student to step across the threshold of misconceived opinions and to design/build with a ’moral sense’ of service to a community. It is my hope that the experience will help the student of architecture to be more sensitive to the power and promise of what they do, to be more concerned with the good effects of architecture than with ’good intentions”. - Samuel ‘Sambo’ Mockbee (προσωπική μετάφραση) Available at: http://samuelmockbee.net/quotes/ (Accessed 4 September 2016).

Z 90

A B C D E F G H I J K

Εικ. 77 Η κατοικία Lewis στην Αλαμπάμα με τη βοήθεια του Rural Studio και τους κατοίκους το 1998.

L M N O P Q R S T U V W X Y Z

Εικ. 78 Η κατοικία Shiles στην Αλαμπάμα που δημιουργήθηκε από τους φοιτητές και τους κατοίκους χρησιμοποιώντας ελαφριά υλικά, όπως ελαστικά αυτοκινήτου, ξυλεία, λάσπη και άχυρα.

H I J K L M N O P Q

ΑΣ

ΤΗ

Η ΒΑ ΝΩΜ ΣΙ ΕΝ ΛΕ Ο ΙΟ ΓΟ ΚΟ

To 1936, μετακόμισε στην Αγγλία και δίδαξε στην αρχιτεκτονική της Architectural Association, ενώ, το 1948, έχτισε το πρώτο συγκρότημα κατοικιών. Το 1963, ξαναέχτισε το σπίτι του στο Highgate, για το οποίο χρειάστηκε 2 βδομάδες μόνο και επρόκειτο για μία προσωρινή κατασκευή χωρίς θεμελίωση και μόνο υλικά επικάλυψης. Το κόστος ήταν μόλις £800 και το σπίτι ονομάστηκε “Little House in the Garden”. Η μέθοδος αυτή επέτρεπε στον ίδιο τον ιδιοκτήτη να δημιουργήσει τη δική του κατοικία και, τη δεκαετία του ’70, η Lewisham Borough Council ενδιαφέρθηκε για αυτή. Σε τρεις δρόμους της περιοχής Lewisham στα προάστια του Λονδίνου, σχεδιάστηκαν κοινωνικές ξύλινες κατοικίες, που χτίστηκαν με την μέθοδο του Segal, και μετέπειτα αγοράστηκαν από τους ίδιους τους εργάτες, μεταβαίνοντας σε ιδιωτική ιδιοκτησία.

ΟΧ

Μεγάλωσε σε μία εναλλακτική κοινότητα, γνωστή ως Monte Verita στην Ascona της Ελβετίας. Σπούδασε αρχιτεκτονική την εποχή του Μοντέρνου Κινήματος και το πρώτο του έργο ήταν μία ξύλινη εξοχική κατοικία στην Ascona (1932).

ΓΙ

που

ΛΟ

Ελβετο-άγγλος αρχιτέκτονας (community architect), δραστηριοποιήθηκε το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του στην Αγγλία.

1951-2000 1907 - 1985

ΣΤ

egal

ΕΡ

ΚΟ

Walter

ΟΙ

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

Ο Segal στηρίχθηκε στη θεωρία του Habraken [48] για τη συμμετοχή του χρήστη της διαμόρφωσης του εσωτερικού της κατοικίας του. Ο ίδιος κατασκευάζει μία αρθρωτή ξύλινη κατασκευή, που αποτελείται από εξαρτήματα και πανέλα συγκεκριμένου μεγέθους που τοποθετούνται μέσα σε πλαίσιο. Στην ουσία, ετοιμάζεται ένας σκελετός της κατοικίας και, έπειτα, συμπληρώνεται το εσωτερικό με βάση το τι θέλει ο κάτοικος να δημιουργήσει. Επρόκειτο για μία χαμηλού κόστους κατασκευή, που διέθετε ένα μεγάλο βαθμό ευελιξίας. Με το θάνατο του, η μέθοδος καθιερώθηκε ως Walter Segal Self Build Trust και ο Οργανισμός Centre for Alternative Technology διέδωσε την ιδέα.

R S T U V W X Y

Εικ. 79 Ο ξύλινος σκελετός αποτελεί μέρος κατοικίας που δημιουργείται με τη μέθοδο του Walter Segal. Η συγκεκριμένη μέθοδος χρησιμοποιήθηκε στο Lewisham του Λονδίνου τη δεκαετία του ’70.

Βλ. λήμμα John Habraken.

ΕΡ

ΓΟ

ΣΤ

ΟΧ

ΑΣ

ΤΗ

ΙΤ

Η.

ΑΛ

Π.

ΙΑ

Α.

1951-2000 1919 - 2013

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

ΠΟ

ΛΙ

ΤΙ

ΚΟ

YES PARKS NO HIGHWA YS

Paolo

oleri

Ιταλo-αμερικανός αρχιτέκτονας, πολεοδόμος, καλλιτέχνης, τεχνίτης και φιλόσοφος. Γεννημένος στο Τορίνο της Ιταλίας, τελείωσε τις σπουδές του στην αρχιτεκτονική στο Πολυτεχνείο του Τορίνο το 1946. Την ίδια χρονιά, έκανε πρακτική στο γραφείο του Frank Lloyd Wright σε ηλικία 28 ετών για ενάμισι χρόνο, ο οποίος και τον έδιωξε, αφού φοβήθηκε ότι πολλοί από τους φοιτητές του θα τον ακολουθούσαν στην Ιταλία. Ο Soleri είχε σκεφτεί ότι θα μπορούσε να ακολουθήσει τις πρακτικές του Wright εκεί. Τελικά, έμεινε στην Αμερική και, το 1949, άρχισαν να κατασκευάζουν την πρώτη υπόσκαφη κατοικία (γνωστή με το όνομα Cave Creek Dome) στην έρημου της Αριζόνα (Cave Creek, Phoenix), η κατασκευή της οποίας έγινε εξολοκλήρου από τον Soleri και τον φίλο και συνεργάτη Mark Mills. Οι ίδιοι δε διέθεταν όχημα παρά μόνο ποδήλατα και τα υλικά έφταναν στον τόπο με λεωφορείο. Το σχέδιο της οικίας προήλθε από το αρχείο του Soleri, κατοικίες με θόλους, τα πρώτα έργα του που εξέφραζαν τη φιλοσοφία "arcology" (architecture + ecology). Ο Soleri θα παντρευτεί με την κόρη της ιδιοκτήτριας του Cave Creek Dome. To 1950, επιστρέφει στην Ιταλία και του ζητείται να χτίσει το εργοστάσιο κεραμικής (Ceramica Artistica Solimene, 1953) στο Vietri στη Νότια Ιταλία. Μαθαίνει κεραμική, τέχνη που θα χρησιμοποιήσει μέχρι το τέλος της ζωής του. Με την επιστροφή του στην Αμερική, παράγει κεραμικές και μεταλλικές καμπάνες. Ταυτόχρονα, χρησιμοποιεί την κεραμική για τη δημιουργία μακετών. Τη δεκαετία του ’50 και ’60, σχεδιάζει γέφυρες και συμμετέχει σε διεθνείς διαγωνισμούς. To 1957 συμμετείχε στο διαγωνισμό της γέφυρας του Λουξεμβούργου με 140 συμμετοχές και ανάμεσά τους ονόματα, όπως ο Le Corbusier [1887-1965, Γαλλο-ελβετός αρχιτέκτονας, υποστηρικτής του Μοντέρνου Κινήματος]. Κατέθεσε 6 διαφορετικές προτάσεις, οι οποίες τα σχέδια των οποίων ήταν σαν φωτορεαλιστικά του σήμερα. Θα ακολουθήσει μία έκθεση στη Νέα Υόρκη που θα τον κάνει διάσημο για τις ιδέες του, τον τρόπο εργασίας του και τις μακέτες του από πηλό.

D E F G H I J K L M N O P Q R S

Όπως αρχιτεκτονική αναπτύσσεται για να γίνει ένα φαινόμενο της ανθρώπινης οικολογίας, έτσι και οι πόλεις θα γίνουν σαν ένας οργανισμός που αντανακλά, στην πολυπλοκότητά τους, τη ζωή που περιέχουν.[49] Paolo Soleri

Εικ. 80 Ο ξυλότυπος από έναν από τους θόλους της πόλης Arcosanti και ο Paolo Soleri.

T U

To 1956, εγκαθίσταται στην έρημο της Αριζόνα και με τη σύζυγό του αποφασίζουν να δημιουργήσουν την Arcosanti, ένας τόπος, μία πόλη, μία κοινότητα, χτισμένη από γενιές φοιτητών αρχιτεκτονικής, ερευνώντας και πειραματίζοντας αστικές θεωρίες σχεδιασμού. Ο χώρος αυτός ήταν και είναι ένα «αστικό εργαστήριο». Παράλληλα, ιδρύθηκε ο οργανισμός Cosanti

V W X Y

As architecture develops to become a phenomenon of human ecology, cities will become like an organism reflecting, in their complexity, the life that they contain. - Paolo Soleri. Available at: http://www.azquotes.com/author/42519-Paolo_Soleri (Accessed 4 September 2016).

Z 93

Τελικά, οι πόλεις που χτίζουμε είναι σαν τα πιάνα και οι άνθρωποι είναι η μουσική. Χωρίς καλές συνθέσεις και εξειδικευμένους μουσικούς, το πιάνο είναι άχρηστο.[50] Paolo Soleri

C D

O P Q R S T U

Το έργο προκάλεσε έντονες συζητήσεις και διαδηλώσεις με ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, από το κόστος και τα οφέλη του, μέχρι και τις κοινωνικές και περιβαλλοντικές επιπτώσεις. Το 2007, το Κόμμα των Πρασίνων κατάφερε να μαζέψει 100,000 υπογραφές κατά του έργου, αριθμός αρκετά μεγάλος, αφού η Στουτγάρδη είναι μία πόλη των 500,000 κατοίκων. Το 2010, σε μία διαδήλωση υπήρξαν επιθέσεις με δακρυγόνα από τους αστυνομικούς και την επόμενη μέρα διαδήλωσαν περισσότεροι από 50,000 κατά του έργου, η μεγαλύτερη διαδήλωση που είχε γίνει μέχρι τότε. To Νοέμβριο του 2011, έγινε ένα τοπικό δημοψήφισμα για το σχέδιο "Stuttgart 21" και τα αποτελέσματα έδειξαν 58.8% υπέρ του έργου, ενώ 41.2% κατά. Το δημοψήφισμα αυτό αποτέλεσε μία μορφή άμεσηςσυμμετοχικής δημοκρατίας, βέβαια όχι σε ένα αρχικό στάδιο που έχει να κάνει με το σχεδιασμό, αλλά με την απόφαση υλοποίησης ή μη ενός έργου, που δημιούργησε έντονες αντιδράσεις.

ΙΑ ΑΝ ΡΜ Η

THURDAY 19|09|201 6

YES PARKS NO HIGHWA YS

ΚΟ

Είναι ένα έργο αστικής ανάπτυξης, ενός νέου σιδηροδρομικού σταθμού στη Στουτγκάρδη και μετατροπής των υπαρχόντων σιδηροδρομικών γραμμών σε υπόγειες ταχείας κυκλοφορίας (τμήμα της σιδηροδρομικής γραμμής Παρίσι- Βιέννη). Το έργο ξεκίνησε να σχεδιάζεται το 1994 και η κατασκευή ξεκίνησε το Φεβρουάριο του 2010. Ο προϋπολογισμός το 2009 ήταν 4,5 δις. ευρώ, ενώ το 2013 έφτασε τα 6,5 δις. ευρώ.

2009 - σήμερα 2001-2050

ΤΙ

tuttgart 21

ΓΕ

ΜΑ

ΝΗ

ΚΙ

Εικ. 81 Το εσωτερικό της κατοικίας Cave Creek Dome σχεδιασμένο από το Soleri το 1949.

ΑΣ

ΔΡ

Οι κάτοικοι της πόλης μαζεύτηκαν σιγά σιγά, καθώς ήταν άτομα που ενδιαφέρονταν να δουλέψουν σε ένα τέτοιο έργο και να κατοικήσουν μέσα στη φύση με συνείδηση οικολογική και κοινοτική. Ο Soleri ήταν ο οραματιστής και αρχιτέκτονας, που, με τη βοήθεια φοιτητών, κατάφερε να δημιουργήσει μία εφήμερη πόλη. Οι ίδιοι οι φοιτητές είναι εργάτες και εκπαιδεύονται εκεί στον τρόπο εργασίας. Ο οργανισμός συνεχίζει και μετά το θάνατό το έργο για την ολοκλήρωση της ιδέας του ιδρυτή της.

ΛΙ

ΠΟ

(Cosanti Foundation), ένας μη-κερδοσκοπικός οργανισμός εκπαιδευτικός οργανισμός. Το 1970 ξεκινάει επίσημα το χτίσιμο της πόλης Arcosanti, 70 χλμ. Από την πολη Phoenix.

ΔΙ ΣΥ ΕΚΔ ΜΜ ΙΚ ΕΤ ΗΤΙ ΟΧ ΚΗ Η

V W X Y Z

Ultimately, the cities that we build are like pianos and the people are the music. Without good compositions and skilled musicians, the piano is useless. - Paolo Soleri. Available at: http://www.azquotes.com/author/42519-Paolo_Soleri (Accessed 4 September 2016).

Εικ. 82 Η διαδήλωση κατά του σχεδίου Stuttgart 21 για τη δημιουργία του νέου σχεδίου του σιδηροδρομικού σταθμού στη Στουτγκάρδης το 2011.

empelhofer Feld

Μία έκταση των 386 εκταρίων γης, μέσα στην πόλη του Βερολίνου, που χρησιμοποιούνταν για παρελάσεις παλαιότερα τις αργίες και τα σαββατοκύριακα χιλιάδες κόσμος πήγαινε για τις οικογενειακές εξορμήσεις.

Εικ. 83 Ομάδες κατοίκων ασχολούνται με την κηπουρική και τη μελισσοκομία στο Tempelhoffer Feld.

Έτσι, οι αρχές έκλεισαν το αεροδρόμιο με επιχειρήματα ότι θα μπορούσαν να γίνουν ένα μουσείο στο τερματικό σταθμό, κατοικίες, καθώς και να αξιοποιηθεί όλο το πάρκο από τους κατοίκους της γύρω περιοχής. Τις ιδέες αυτές υποστήριξε ιδιαίτερα το Πράσινο Κόμμα. Από το 2009, έχουν γίνει αρκετές πολιτιστικές δράσεις και το πάρκο είναι ανοιχτό από το ξημέρωμα μέχρι τη δύση του ηλίου, κάτι που δεν άρεσε σε αρκετούς. Έχουν διαμορφωθεί χώροι για σκέιτ, ποδήλατα, βόλτες με σκύλους και πικ-νικ, ενώ το 2015 έγινε έκτακτο καταφύγιο προσφύγων, υποδέχοντας 1,200 Σύριους πρόσφυγες, οι οποίοι είναι ελεύθεροι να μπαινοβγαίνουν από τον τερματικό σταθμό. Η λειτουργία του πάρκου συνεχίζει κανονικά.

ΑΣ

ΚΙ

ΝΗ

ΜΑ

ΓΕ

ΡΜ

ΑΝ

ΙΑ

2001-2050 2009 - σήμερα

Τη δεκαετία του ’20 κατασκευάστηκε το Αεροδρόμιο του Βερολίνου, που οι αρχές αποφάσισαν να κλείσουν το 2008 για να αλλάξει η χρήση του. Υπήρχε ένα κίνημα κατά του κλεισίματος του αεροδρομίου λόγω οικονομικών συμφερόντων και ζητήθηκε να γίνει τοπικό δημοψήφισμα, που πραγματοποιήθηκε την ίδια χρονιά, αλλά η ισχύ του απαιτεί τη συμμετοχή τουλάχιστον του ενός τέταρτου των εγγεγραμμένων ψηφοφόρων στο Βερολίνο. Παρόλο που ψηφίστηκε να παραμείνει ανοιχτό το αεροδρόμιο, η συμμετοχή ήταν κάτω από το απαιτούμενο για να είναι έγκυρο το ψήφισμα.

ΔΙ ΟΙ ΣΥ ΕΚΔ ΚΟ ΜΜ ΙΚ ΛΟ ΕΤ ΗΤΙ ΓΙ ΚΟ ΟΧ ΚΗ Η

ΔΡ

THURDAY 19|09|201 6

Το Tempelhofer Feld ανήκει στην περίπτωση του Stuttgart 21, που οι αρχές είχαν πάρει μία απόφαση και οι πολίτες επενέβησαν με αίτημα δημοψηφίσματος, στοιχείο που υπάρχει στην άμεση-συμμετοχική δημοκρατία. Διακρίνονται κάποιες διαφορές στα αιτήματα, με βασικό στοιχείο τις περιβαλλοντικές επιπτώσεις για το χτίσιμο του σταθμού και για τη λειτουργία του αεροδρομίου αντίστοιχα.

C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y

Εικ. 84 Η έκταση του αεροδρομίου του Tempelhof στο Βερολίνο που μετά από δημοψήφιασμα από το 2008 άνοιξε ως πάρκο.

Z 95

H I J K L

Α ΝΙ ΑΣ

ΔΑ ΡΕ ΦΟ ΓΟ ΚΟ

ΕΡ

Αποτελείται από ομάδες 12-15 κατοικιών, η καθεμία από τις οποίες έχουν μία μικρή «συλλογική κατοικία» με μία αίθουσα συναντήσεων, μία κουζίνα και δυνατότητες επέκτασης. Οι κοινόχρηστοι χώροι που δημιουργήθηκαν ήταν αρκετοί, ώστε να δέχονται και επισκέπτες και κατοίκους της γύρω περιοχής για τα γεύματα που διοργάνωναν κάθε βδομάδα. Η κοινότητα τρώει καθημερινά ένα γεύμα όλοι μαζί και το μαγείρεμα προγραμματίζεται για 3-4 φορές το μήνα η κάθε οικογένεια.

ΓΙ

Το Tinggården είναι μία γειτονιά κατοικιών σε έναν μικρό αγροτικό οικισμό σχεδιασμένοι από τους αρχιτέκτονες Vandkunsten με διαδικασίες συμμετοχής από τους μελλοντικούς κατοίκους.

1970 - σήμερα 1951-2000

Μέρος του ενοικίου χρησιμοποιείται για την κάλυψη εξόδων των διοικητικών, κάτι που αποφασίζεται από τους κατοίκους στις συνελεύσεις. Στη συνέλευση οι κάτοικοι μπορούν να συμμετέχουν με έμμεσο (μέσω εκπροσώπησης) ή άμεσο τρόπο. Παρατηρήθηκε ότι όσο περισσότερο οι κάτοικοι συμμετείχαν στο σχεδιασμό των κοινόχρηστων χώρων, τόσο περισσότερο τους χρησιμοποιούσαν. Επακόλουθο είναι ότι όσο οι κάτοικοι επικοινωνούν και συνάπτουν σχέσεις μεταξύ τους, τόσο περισσότερο επιδιώκουν τη δημιουργία περισσότερων και μεγαλύτερων κοινόχρηστων χώρων.

ΛΟ

inggården

ΚΟ

ΟΙ

Α ΣΥ ΥΘΟ ΜΜ ΡΜ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

M N O P Q R S T U V W X Y

Εικ. 85 Ο οικισμός κατοικιών Tinggården σχεδιαστηκε τη δεκαετία του ’70 με τη συμμετοχή των κατοίκων στο σχεδιασμό.

Z 96

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Εικ. 86 Η συζήτηση και η μακέτα ήταν δύο σημαντικά εργαλεία για τη λήψη αποφάσεων. Στο σχεδιασμό συμμετείχαν και παιδιά.

Z 97

I J K L M N O P Q R S T U V W X Y

ΠΕ ΤΗ

Η ΒΑ ΝΩΜ ΣΙ ΕΝ ΛΕ Ο ΙΟ

ΡΟ

Α.

Η βασική ιδέα του υποστήριζε ότι η κατοικία είναι αποτυχημένη όταν προκύπτει από στεγαστικά προγράμματα κεντρικής διεύθυνσης, τα οποία δεν μπορούν να διαχειριστούν οι ίδιοι οι κάτοικοι-χρήστες. Επισημαίνει στην ιδιοκατασκευή και την αυτό-οργάνωση των κατοικιών και των γειτονιών, καθώς οι ίδιοι έχουν καλύτερη ιδέα για τις δικές τους καταστάσεις και θα έπρεπε να έχουν την «ελευθερία στην κατασκευή». Αν, αυτή η ελευθερία χορηγείται από το κράτος ή πάρθηκε μέσω καταλήψεων ήταν λιγότερο σημαντικό για τον ίδιο. Μέσα σε αυτό το πλαίσιο, το κράτος, καθώς και οι ιδιώτες επαγγελματίες, όπως οι αρχιτέκτονες και οι μηχανικοί, λειτουργούν ως μοχλοί, με αποτέλεσμα μία αλλαγή στον τρόπο σκέψης που δίνει μεγαλύτερη αξία στην τοπική τεχνογνωσία και την εμπειρία σε σχέση με την τεχνοκρατική και επαγγελματική μορφή της γνώσης. Ο Turner δεν προτείνει μία ιδιοκατασκευή, αλλά την θεσμικά κατοχυρωμένη δυνατότητα πρόσβασης στους οικονομικούς πόρους μιας κοινωνίας, που θα συμπληρώνεται απαραίτητα από τη διαχείρισή τους σε τοπικό επίπεδο. Θεωρεί ότι η κεντρική εξουσία έχει το σημαντικό ρόλο της εξουσίας κατανομής του πλούτου και θα πρέπει να ορίσει τους κανόνες λήψης και πραγματοποίησης των πρωτοβουλιών αυτών.

Z 98

ΓΟ

ΣΤ

ΟΧ

ΑΣ Το Περού, εκείνη την περίοδο, ήταν ένα σημαντικό κέντρο για συζητήσεις γύρω από τη στεγαστική πολιτική, την ανάπτυξη της κοινότητας και το ρόλο της αυτό-βοήθειας. Οι θεωρίες του Turner διαμορφώθηκαν στο πλαίσιο αυτό και σε συνδυασμό των Περουβιανών αστικών θεωρητικών Fernando Belaúnde [1912-2002, Πρωθυπουργός του Περού μεταξύ 1963-1968 και 19801985, αφοσιωμένος στη δημοκρατική διαδικασία], Pedro Beltrán [1897-1979, Περουβιανός δημοσιογράφος, κοινωνιολόγος και πολιτικός, Πρωθυπουργός του Περού και υπουργός Οικονομικών και Εμπορίου μεταξύ 1959-1961] και Carlos Delgado.

ΚΟ ΤΙ ΙΣ

ΕΡ

To 1956, και τα επόμενα δέκα χρόνια, θα εργαστεί στο Περού για την αντιμετώπιση των προβλημάτων στέγασης, δουλεύοντας επί τόπου με τις κοινότητες των squatters (slum upgrading). Τον ενδιέφερε να δουλεύει μαζί τους και όχι για αυτούς. Το 1965-1973, γίνεται καθηγητής στο Πανεπιστήμιο της Μασαχουσέτης (ΗΠΑ), ενώ, το 1975, θα επιτρέπει στο Λονδίνο για να διδάξει στη σχολή από την οποία αποφοίτησε στον τομέα της Ανάπτυξης Σχεδιασμού. Ιδρύει το Σύνδεσμο Συμβουλευτικών Υπηρεσιών για τη Στέγαση (AHAS), μία ανεξάρτητη ένωση με σκοπό να κάνει γνωστές και να υποστηρίξει τις εναλλακτικές προσπάθειες για την εξεύρεση κατοικίας, που ελέγχονται από τους χρήστες σε τοπικό επίπεδο. Το 1987, ανέλαβε να καταρτίσει διεξοδικό κατάλογο των περισσότερων, κατά το δυνατό, ανάλογων εμπειριών και να παρουσιάσει μία επιλογή από αυτές στις συναντήσεις, που οργανώθηκαν από τα Ηνωμένα Έθνη για το Διεθνές Έτος Αστέγων.

ΩΠ

Βρετανός αρχιτέκτονας με σπουδές στην Architectural Association School, οι οποίες διακόπηκαν εξαιτίας της «υπηρεσίας προς το έθνος». Επηρεάζεται από τις ιδέες και τις μεθόδους του Patrick Geddes [1854-1932, Σκωτσέζος βιολόγος, κοινωνιολόγος, γεωγράφος, φιλάνθρωπος και πρωτοποριακός πολεοδόμος].

1951-2000 1927 - σήμερα

ΘΡ

urner

ΑΝ

Π.

John F. Charlewood

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

Η.

Σε αντίθεση με τις πολιτικές αυτοβοήθειας που παρείχε η Παγκόσμια Τράπεζα (World Bank), από την οποία συχνά χρηματοδοτείται, η ιδέα του ήταν πολύ πιο ριζοσπαστική, θεωρώντας ότι οι κάτοικοι θα έπρεπε να κατασκευάσουν τις κατοικίες και τις γειτονιές τους, αλλά και να έχουν τον έλεγχο των οικονομικών και της διαχείρισης τους. Στο πρώτο του βιβλίο Freedom to Build- Dweller Control of the Housing Process, το 1972, τοποθετεί τις θέσεις του σε σχέση με το σήμερα. Σημαντικό για τον Turner είναι αυτό που κάνει η κατοικία και όχι αυτό που είναι, η αξία χρήσης και όχι η εμπορική της αξία, το πόσο κατάλληλη είναι για τις ανάγκες των κατοίκων κι όχι η αφηρημένη της ορθολογικότητα που εκφράζεται από νόρμες. Τα ετερόνομα (όπου οι αποφάσεις παίρνονται από τα έξω) κεντρικά διευθυνόμενα συστήματα αγνοούν τις αξίες χρήσης και συχνά οδηγούνται στην αυτάρκεια. Πρέπει, λοιπόν, να παραμερίσουν προς όφελος της συμμετοχής και των αυτόνομων (όπου οι αποφάσεις παίρνονται από τα μέσα) συστημάτων. Έτσι, προκύπτει η αρχή της αυτονομίας.

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X

Εικ. 87 Το βιβλίο Housing by People του Turner που γράφτηκε το 1976.

Εικ. 88 Το βιβλίο Freedom to Build από τον Turner πραγματεύεται την ιδέα του ότι οι κάτοικοι θα έπρεπε να κατασκευάσουν τις κατοικίες και τις γειτονιές τους και να έχουν τον έλεγχο των οικονομικών και της διαχείρισης τους.

Y Z

I J K

Κάποια από τα έργα συμμετοχικής διαδικασίας, που διοργάνωσε, είναι τα παρακάτω: - Montagekirche Siemensstraße, Βιέννη (1962–1964) - Gedächtniskapelle auf dem Schlösslberg (1963–1964) - Montagekirche Kundratstraße (1967) - Wohnanlage "Wohnen morgen", Hollabrunn (1971–76) - Wohnhausanlage Wohnen mit Kindern, Wien-Floridsdorfwurde (1980- 1984)

L M N

Α ΡΙ Σ ΣΤ ΓΟ ΑΤ

ΙΚ

ΕΡ ΛΜ ΓΕ

ΑΓ

Ο Uhl δουλεύει την αρχιτεκτονική με συμμετοχή σε ένα πλαίσιο κατοικιών αυτo-στέγασης, περιλαμβάνοντας ιδιο-κατασκευή, αναγνωρίζοντας ότι, με την εμπλοκή των κατοίκων στο σχεδιασμό και την κατασκευή των ίδιων των κατοικιών τους, οι κάτοικοι θα δημιουργήσουν μία ισχυρή κοινότητα. Η ριζοσπαστική φύση των έργων αποκαλύπτεται στο χρονικό διάστημά τους: το πρώτο έργο τους ήταν μία μικρή ανάπλαση 16 κατοικιών, που χρειάστηκε 16 χρόνια για να ολοκληρωθεί με τους μελλοντικούς κατοίκους να σχηματίζουν μία ένωση και να συμμετέχουν σε κάθε στάδιο του σχεδιασμού, συμπεριλαμβανομένης και της επιλογής των εργολάβων.

ΕΠ

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

ΣΤ

Υπήρξε αρχιτέκτονας και καθηγητής αρχιτεκτονικής στην Αυστρία. Γνωστός για ουτοπικά σχέδια, πρακτική και γειωμένη αρχιτεκτονική, που αποζητούσε να μετατρέψει τις υλικές συνθήκες διαβίωσης απλών ανθρώπων. Επηρεάστηκε από την εικόνα και το αποτέλεσμα της Maison Médical [51] στο Βέλγιο, καθώς δημιουργήθηκε με συμμετοχικές διαδικασίες.

1931 - 2011 1951-2000

ΤΗ

C D

ΑΥ

Ottokar

ΟΧ

ΑΣ

O P Q R S T U V W X Y Z

Bλ. λήμμα Lucien Kroll.

100

Εικ. 89 Η διαδικασία σχεδιασμού με τη χρήση μακετών.

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Εικ. 90 Οι κατοικίες στη Βιέννη που δημιουργήθηκαν από τους ένοικούς τους και τον αρχιτέκτονα Ottokar Uhl τη δεκαετία του ’70.

Z 101

H I J K L M N

ΙΟ ΛΓ ΑΣ

ΒΕ ΡΕ ΦΟ YES PARKS NO HIGHWA YS

ΚΟ

Η Ένωση των Ενοικιαστών οργανώθηκε από μόνη της και κάθε δεύτερο Σάββατο συζητιούνταν σε Γενική Συνέλευση θέματα που τους αφορούν. Ανάμεσα σε αυτά υπήρξε η ανάγκη για εξεύρεση νέων κατοικιών, η διαχείριση των ήδη ενοικιασμένων σπιτιών, η εσωτερική οργάνωση της ομάδας και η διανομή νέων μονάδων κατοικίας.

ΓΟ

ΕΡ

Σημαίνει Ένωση Ενοικιαστών και είναι μία μορφή διεκδικητικής συμμετοχής στο κέντρο των Βρυξελλών, το 1975, πάρθηκε ως πρωτοβουλία ενός αριθμού οικογενειών, με σκοπό τη συλλογική βελτίωση των συνθηκών ζωής τους και την αντιμετώπιση των προβλημάτων έξωσης των ενοικιαστών λόγων κερδοσκοπικών κατεδαφίσεων.

1951-2000 1975 - σήμερα

ΤΙ

nion des locataires

ΛΙ

Τη δεκαετία του ’80, η Ένωση ήταν ο κύριος ενοικιαστής 23 κτιρίων που υπενοικίαζε στα μέλη της, ενώ 195 οικογένειες ήταν μέλη της Ένωσης. Αργότερα, η Ένωση ήρθε σε συνεργασία με τη διοίκηση του αστικού συγκροτήματος των Βρυξελλών. Στη Γενική Συνέλευση αποφασίζουν από κοινού και συντονίζουν τη δράση τους, προσπαθούν να διατηρήσουν μία «λογική τιμή» και καλές συνθήκες στέγασης. Αποτελεί το κέντρο συζήτησης και ελέγχου , παρά ένα πραγματικό διευθυντικό όργανο και δοκιμάζονται διαφορετικές σχήματα συζήτησης, ώστε να είναι όσο το δυνατόν πιο ισότιμες οι σχέσεις των ατόμων μέσα στη διαδικασία της συνέλευσης. Αποτελεί ένα παράδειγμα άμεσης δημοκρατίας.

ΠΟ

ΔΙ ΣΥ ΕΚΔ ΜΜ ΙΚ ΕΤ ΗΤΙ ΟΧ ΚΗ Η

O P Q R S T U V W X Y Εικ. 91 Φωτογραφία από το αρχείο της Ένωσης Καστόρων στη Γαλλία.

Z 102

ΑΣ

ΦΟ

ΡΕ

ΑΣ

ΓΑ

ΛΛ

ΙΑ

1951-2000 1950 - σήμερα

ΔΡ

THURDAY 19|09|201 6

nion National Castor

Η Εθνική Ένωση Καστόρων που ιδρύθηκε μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο στη Γαλλία, λόγω του πρόβληματος με το στεγαστικό και τις συνθήκες κατοίκησης των εργαζομένων. To 1948, η γραμματεία του Χριστιανικού Συνδικάτου της Bordeaux, χάρη σ’ έναν εργάτη-ιερέα είχε την ιδέα για τη δημιουργία ενός Συνεταιριστικού Κινήματος Ιδιοκατασκευής. Δεκαπέντε περίπου άτομα συγκρότησαν την Εργατική Επιτροπή Στέγασης της Bordeaux (Comité Ouvrier du Logement - COL) και κατασκευάζουν το πρώτο συγκρότημα κατοικίας των «Καστόρων» (150 κατοικίες μέσα σε 3 χρόνια δουλειάς).

C D E F G

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

ΠΟ

ΛΙ

ΤΙ

ΚΟ

YES PARKS NO HIGHWA YS

Το κίνημα αποτέλεσε μία απάντηση στη στεγαστική κρίση, μέσω της συλλογικής ιδιοκατασκευής, ενώ, ταυτόχρονα, στόχος ήταν η αποπρολεταριοποίηση των εργατικών οικογενειών, μέσω της απόκτησης ιδιόκτητης στέγης, και η ανάπτυξη της κοινωνικής συνείδησης μέσω της συνεταιριστικής δράσης.

Οι Κάστορες ήταν ένας αριθμός οικογενειών που συμπράττουν για να χτίσουν τα σπίτια τους και που, μη διαθέτοντας το αρχικό κεφάλαιο που απαιτούν οι δανειοδοτικοί οργανισμοί, τους υποκαθιστούν μέσω της άμεσης συνεισφοράς εργασίας στο συλλογικό εργοτάξιο. Το τελικό κόστος των σπιτιών τους είναι συχνά κατά 30-40% κατώτερο από τις τρέχουσες τιμές της αγοράς. Η οικονομία αυτή οφείλεται στη συνεισφορά προσωπικής δουλειάς και στην καλύτερη οργάνωση των εργοταξίων (μειωμένα γενικά έξοδα, ομαδικές παραγγελίες υλικών).

Η οικοδομική δραστηριότητά τους δεν εξαντλούνται στην ανέγερση μεμονωμένων κατοικιών. Συχνά, κάνουν συνεταιρισμούς κατασκευής HLM [κατοικίες χαμηλού ενοικίου – Σύστημα επιδότησης της Λαϊκής Στέγης στη Γαλλία] [52] εφαρμόζοντας ευρύτερα προγράμματα (με την επίβλεψη της COL (Εργατική Επιτροπή Στέγασης) και με κρατικά δάνεια. Συνεργάζονται, κατά προτεραιότητα, με άλλες εργατικές συνεταιριστικές επιχειρήσεις. Η λειτουργία της COL βασίζεται σε δύο ομάδες δουλειάς, τις ασφάλειες κινδύνου και ατυχημάτων, το δίκτυο τεχνιτών και προμηθευτών υλικών και τις συμβουλές σε ζητήματα διαχείρισης και λογιστικής. Ιστορικά, το κίνημα ξεκίνησε με τις «κοινωνικές εξοχικές κατοικίες» του μεσοπολέμου, οι οποίες εργάστηκαν με μια παρόμοια αρχή. Μεταξύ 1921 και τον Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο, σύμφωνα με την αρχική παρόρμηση του μηχανικού Gëorgia Knap [1866-1946, θεραπευτής, υποστηρικτής της φυσικής ιατρικής και Γάλλος εφευρέτης] και την εκμετάλλευση του Νόμου Loucheur του 1928, 22 ομάδες της περιοχής Lyon κατασκεύασαν περισσότερα από χίλια σπίτια. Η έννοια της οικονομικής κατοικίας (maison economique, cottage social) ήρθε να επωφεληθούν από νέα χαμηλού κόστους οικοδομικά υλικά, όπως σκυρόδεμα. Ο Knap εφηύρε 20 διαφορετικά μοντέλα κατασκευής, συμπεριλαμβανομένου της μεθόδου καλουπώματος «Γολιάθ», η πιο διαδεδομένη. Αυτή η μέθοδος παραγωγής λιγότερο δαπανηρή από τις 52

I J L M N O P Q R S T U V W X Y Z

Βλ. λήμμα HLM.

103

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z

παραδοσιακές μεθόδους συνοδεύτηκε από την υποστήριξη των συλλόγων για την ενίσχυση της πρόσβασης στη στέγαση της εποχής. Οι κατοικίες στη Sainte-Savine, στα προάστια της Troyes, χτίστηκαν με αυτό τον τρόπο και εξακολουθούν να υπάρχουν. 1945-1950 Ο όρος «Κάστορες» πρωτοεμφανίζεται αμέσως μετά το Δεύτερο Παγκόσμιο Πόλεμο. Στην Bayonne, παρά την εχθρότητα του τότε δημάρχου, μια ομάδα πρωτοπόρων λαμβάνουν μια λογική τιμή για μία έκταση από βάλτους που υπόκεινται σε παλίρροια στο Barthes της Adour. Εξήντα οικογένειες ενώνονται με άλλες είκοσι, ώστε να ξεκινήσουν με την εκσκαφή καναλιών για την αποστράγγιση των υγροτόπων και την προστασία της γειτονιάς με λόφους, πριν προχωρήσουν στην κατασκευή των ίδιων των κατοικιών. Οικογένειες οργανώνονται σε διάφορες πόλεις της Γαλλίας (συμπεριλαμβανομένων τη Lyon και τη Villeurbanne) γύρω από απόπειρες συνεταιρισμών ιδιοκατασκευής, βασισμένοι στην αρχή της συμβολήςεργασίας: η συλλογική εργασία που εκτελείται κατά τη διάρκεια του ελεύθερου χρόνου, αντισταθμίζει την αδυναμία των ανθρώπων και σχετίζονται με τη χρηματοδότηση της αγοράς ή την κατασκευή κατοικιών. Το πρώτο μεγάλο έργο ξεκίνησε το 1948 στο Pessac, που διοργανώθηκε από μέλη της Επιτροπής Εργατικής Κατοικίας της Bordeaux. Δεκαπέντε περίπου άτομα συγκρότησαν την Εργατική Επιτροπή Στέγασης της Bordeaux (COL) και κατασκευάζουν το πρώτο συγκρότημα κατοικίας των «Καστόρων» (150 κατοικίες μέσα σε 3 χρόνια δουλειάς). 1950-1959 Το 1950-1951 ιδρύθηκε στη Βρετανία η Εθνική Ένωση των Κάστορων (UNC), «προκειμένου να συντονιστούν οι δραστηριότητες των διαφόρων ομάδων κάστορες και να συμβουλεύονται διοικητικά, νομικά, οικονομικά και τεχνικά και για να υπάρχει εκπροσώπηση ενώπιον των αρχών των αρμόδιων φορέων. Το 1949, η αρχή της προσφοράς-εργασίας, που αποκτήθηκαν με την εμπειρία από την Pessac, αναγνωρίστηκε με υπουργική απόφαση και, το 1952, οι Κάστορες αναγνωρίζονται ως μία κίνηση, που επιτρέπει τη χρήση υπηρεσίας και εργαζομένων του τύπου Castor στη νομοθεσία HLM. Η δομή της UNC σταδιακά αλλάζει και το κίνημα Castor μεγαλώνει, μέχρι τη δημιουργία, το 1954 της γαλλικής Συνομοσπονδιακής Ένωσης Κάστορες (Confédération Française des Unions de Castors, CFUC). Παρόλα αυτά από τις αρχές του 1955, με την έναρξη του μεγάλου προγράμματος στέγασης, η κίνηση μειώθηκε. Η προτίμηση των πολιτών στράφηκε περισσότερο στην ενοικίαση. Η CFUC σταμάτησε τον Μάιο του 1955. 1960 Η κίνηση των Castor στη δεκαετία του 1960 λειτουργεί για μεμονωμένα κτίρια. Οι δομές του κινήματος εξελίσσονται, ενώ οι συνεταιρισμοί καταναλωτών εξαφανιστούν με την άνοδο των σούπερ μάρκετ. 1980 Τη δεκαετία του ’80 σε εθνικό επίπεδο της Γαλλίας αριθμούσε περίπου 50.000 μέλη. Δεν θεωρείται ότι είναι μια ένωση, αλλά διάφορες ενώσεις περισσότερο ή λιγότερο ανεξάρτητες, αλλά ενωμένες από την Εθνική Συνομοσπονδία Αυτοκατασκευής Κάστορες. Καθεμία από αυτές έχει τον 104

Εικ. 92 Οι κατοικίες που δημιουργήθηκαν στο Pessac από την Ένωση των Καστόρων τη δεκαετία του ’50.

Εικ. 93 Αφίσα της Ένωσης Ενοικιαστών στο Βέλγιο.

ίδιο σκοπό και προσφέρει τις ίδιες υπηρεσίες με κάποιες παραλλαγές ανά περιοχή. Σήμερα Η μορφή του κινήματος έχει αλλάξει κατά πολύ και η έννοια «υπηρεσία» παίρνει τη θέση της έννοιας «συλλογική κατασκευή» και η «αλληλοβοήθεια» σε επίπεδο κατασκευής έχει εκλείψει. Το κίνημα αυτό φάνηκε και σε άλλες χώρες, ανάμεσά τους η Γερμανία, το Βέλγιο, η Σουηδία, η Ολλανδία, η Μεγάλη Βρετανία, ο Καναδάς, η Ρωσία και η Πολωνία.

A B C D E F

Nick

ates

Άγγλος αρχιτέκτονας, συγγραφέας, δημοσιογράφος που γράφει για την «Κοινοτική Αρχιτεκτονική» (Community Architecture). Έχει συνεργαστεί με τον Charles Knevitt για τη συγγραφή του βιβλίου τους γύρω από το θέμα αυτό, παρουσιάζοντας έργα συμμετοχικής διαδικασίας στην Αγγλία, την περίοδο που ο Rob Hackney ήταν ο πρόεδρος της RIBA και η αρχιτεκτονική είχε στραφεί σε μία πιο ανθρωπιστική κατεύθυνση. Ο χρήστης είναι ο σχεδιαστής και ο αρχιτέκτονας συμπληρώνει. Ήταν δημοσιογράφος στο περιοδικό Architects’ Journal και στο Building Design και το 1987 βοήθησε στην παραγωγή της σειράς "The Hackney Way" του BBC 1 ‘Omnibus’. Μαζί με τον Charles Knevitt πρωτοχρησιμοποίησαν τον όρο "Community Architecture".

ΘΕ Σ ΣΥ ΜΟΠ ΜΜ Ο ΕΤ ΙΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

ΕΠ

ΑΓ

ΓΕ

ΛΜ

ΑΤ

ΙΚ

ΙΔ

ΕΑ

ΣΤ

ΟΧ

ΑΣ

ΤΗ

Η ΒΑ ΝΩΜ ΣΙ ΕΝ ΛΕ Ο ΙΟ

1951 - σήμερα 1951-2000

Στο βιβλίο τους, καταγράφουν τις περιπέτειες ανάδειξης της κοινοτικής αρχιτεκτονικής σε επικρατούσα αρχιτεκτονική τη δεκαετία του ’80. Η υποστήριξη από τον Πρίγκιπα της Ουαλίας, Κάρολο, έπαιξε σημαντικό παράγοντα για τη συμμετοχική διαδικασία στο σχεδιασμό. Είχαν ήδη προϋπάρξει παραδείγματα εντός και εκτός Αγγλίας, όπως το Byker Wall με επικεφαλή αρχιτέκτονα τον Ralph Erskine [53] και η La MéMé με τον Lucien Kroll επικεφαλή [54], τα οποία και παραθέτουν και αναλύουν, εξηγώντας γιατί αυτού του είδους αρχιτεκτονική αφήνει τα περισσότερα οφέλη σε μία κοινότητα αντί κάθε άλλου προτύπου. Προσπαθούν να υποστηρίξουν ότι η αυθόρμητη συμμετοχή θα έπρεπε να θεσμοποιηθεί, κάτι που έγινε με την εκλογή του Rod Hackney, ως πρόεδρο του RIBA, το 1986. Ο συμμετοχικός σχεδιασμός γίνεται μέρος πολλών κοινοτήτων στην Αγγλία και όλο και περισσότεροι θεσμοί τον επιδιώκουν. Δημιουργήθηκε μία ψηφιακή πλατφόρμα, με όνομα communityplanning.net, όπου σύμβουλοι-ειδικοί εκπαιδεύουν κοινότητες να δημιουργήσουν εγκαταστάσεις και χώρους δημόσιου χαρακτήρα.

I J K L M N O P Q R S T U V W X Y

53 54

Βλ. λήμμα Ralph Erskine. Βλ. λήμμα Lucien Kroll.

Z 105

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 106

A B C D E F G

χωροδιάγραμμα χρονοδιάγραμμα

H I J K L M N

συνολικός πίνακας λημμάτων

O P Q R S T U V W X Y Z 107

108

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61

Abbaye de Saint Denis Al Borde Arquitectos Christopher Alexander Architecture REsearch Athens Architype Arcosanti Sherry Rubin Arnstein Assemble Studio Atelier-3 Atelier Bow Wow Atelier d'architecture autogérée Alice Constantin Austin Bauhäusle Baupiloten Άννη Βρυχέα Etienne Cabet Centraal Wonen Christiania Victor Prosper Considerant Coop Himelblau CPD Consultants Giancarlo de Carlo 7 Elemental Ralph Erskine 27 Exyzt 30 Hassan Fathy 3 Charles Fourier 42 12 Yona Friedman Gemeenschappelijk Wonen 53 6 Charlotte Perkins Gilman Jean-Baptiste André Godin Habitation à Loyer Modéré H.L.M. John N. Habraken Rod Hackney Marta Harnecker Jane Jacobs In.formal Academy Charles Knevitt Lucien Kroll Lacaton & Vassal Claude-Nicolas Ledoux Raymond Lifchez Oekohausprojekt Robert Owen Park Fiction Melusina Fay Peirce Marjetica Potrč Prinzessingarten RaumLabor Rural Architecture Studio Rural Studio Walter Segal Paolo Soleri Stuttgart 21 Tempelhofer Feld Tinggården John F. Charlewood Turner Ottokar Uhl Union des locataires Union National Castor Nick Wates

47 17 44 24 29 33 28 61

SEATTLE

TORONTO

CHICAGO

CORNING

NAUVOO

NEW JERSEY

NEW YORK

BOSTON

NEW HARMONY

LOS ANGELES PHOENIX

DALLAS

25 32

WISCONSIN

SAN FRANCISCO

57 52

AUBURN [ALABAMA]

8 28

41 16

NEW LANARK NEWCASTLE

27 60

LONDON BRUSSELS PARIS

LYON

HAMBURG UTRECHT ROTTERDAM

BERLIN

GUISSE STUTTGART ARC-ET-SENANS WIEN

BORDEAUX

COPENHAGEN

AMSTERDAM

5 25

VENICE

LIUBLJANA

URBINO TERNI

58 YANLIU

ISTANBUL

AMALFI

THIVA ATHENS

15 4

NEW GOURNA

50 TOKYO

26 YUCHI

LA HABANA

CARACAS

QUITO

LIMA

CARACAS

SANTIAGO

*Ο χάρτης αυτός δηµιουργήθηκε για το ερευνητικό "πολυφωνία: 60+1 συµµετοχές” µε στόχο τη χωρική τοποθέτηση των ΓΡΑΦΕΙΩΝ, ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ, ΣΤΟΧΑΣΤΩΝ και ΦΟΡΕΩΝ που αναφέρονται στο συγκεκριµένο τεύχος. © πολυφωνία:60+1 σηµµετοχές | Βόλος, Σεπτέµβριος 2016 Πανεπιστήµιο Θεσσαλίας | Τµήµα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών Φοιτήτρια ∆ιαµαντούλη Ελίκη Επιβλέπουσα καθηγήτρια Τροβά Βάσω

1780

1790

1800

1810

1820

1830

1840

1850

1860

1870

1880

1890

1900

1910

1920

1930

1940

1950

1960

1970

1980

1990

2000

2010

Abbaye de Saint Denis

Al Borde

Christopher Alexander

Architecture REsearch Athens

Architype

Arcosanti Sherry R. Arnstein

Assemble Studio Atelier - 3 Atelier Bow-wow Atelier d'Architecture Autogérée

Alice Constantin Austin

Bauhaesle

die Baupiloten BDA

Άννη Βρυχέα

Etienne Cabet

Centraal Wonen Christiania

Victor Considerant

Coop Himmelb(l)au

CPD Consultants

Giancarlo de Carlo

Elemental

Ralph Erskine

EXYZT

Hassan Fathy

Charles Fourier

Raymond Lifchez

Gemeenschappelijk Wonen

Charlotte Austin Perkins Jean Baptiste A. Godin Rod Hackney Marta Harnecker

Jane Jacobs

Charles Knevitt

Lucien Kroll Claude-Nicolas Ledoux

Lacaton & Vassal

Richard Lifchez

Oekohausprojekt

Robert Owen

Park Fiction

Melusina Fay Peirce

Marjetica Potrč

Rural Studio Walter Segal

1760

1770

1780

1790

1800

1810

1820

1830

1840

1850

1860

1870

1880

1890

1900

1910

1920

1930

Stuttgart 21 Tempelhofer Feld

Tinggården Union des Locataires

Union National Castor Nick Wates

1750

Prinzessinnengarten RaumLabor Rural Architecture Studio

Paolo Soleri

John F. Charlewood Turner Ottokar Uhl

1740

In.formal Academy

Habitation à Loyer Modéré H.L.M.

John N. Habraken

1730

2020

1940

1950

1960

1970

1980

1990

2000

2010

2020

Φοιτήτρια ∆ιαµαντούλη Ελίκη Επιβλέπουσα καθηγήτρια Τροβά Βάσω

1770

1760

ΥΠΟΜΝΗΜΑ

1750

[ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ/ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ] Organisation // Φορέας Project // Έργο Movement // Κίνηµα Oﬃce // Γραφείο Thinker // Στοχαστής

1740

*Το διάγραµµα αυτό δηµιουργήθηκε για το ερευνητικό "πολυφωνία: 60+1 συµµετοχές” µε στόχο τη χρονική τοποθέτηση των ΓΡΑΦΕΙΩΝ, ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ, ΣΤΟΧΑΣΤΩΝ , ΦΟΡΕΩΝ και ΕΡΓΩΝ που αναφέρονται στο συγκεκριµένο τεύχος.

1730

ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

ΚΙΝΗΜΑ | MOVEMENT Ένα ιδεολογικό κίνηµα, ένα κίνηµα προς ∆ΡΑΣΗ. ΣΤΟΧΑΣΤΗΣ | THINKER Ένα πρόσωπο που έχει διατυπώσει κάποιες Ι∆ΕΕΣ. Ένας αρχιτέκτονας, ένας φιλόσοφος, ένας επιστήµονας, ένας κριτικός. ΦΟΡΕΑΣ | ORGANIZATION Ένας οργανισµός, ένας σύλλογος, ένας κρατικός ή ιδιωτικός φορέας, ένα πανεπιστηµιακό ίδρυµα, ένα µουσείο.

ΧΩΡΟΣ & ΧΡΟΝΟΣ

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ

∆ΡΑΣΗ | EVENT Ένα γεγονός γειτονιάς, ένα ΚΙΝΗΜΑ εναντίον ενός ΕΡΓΟΥ. ΕΡΓΟ | PROJECT Χτίστηκε, υλοποιήθηκε. Ι∆ΕΑ | CONCEPT Μία σκέψη, ένας συλλογισµός που µπορεί να γραφτεί και να ειπωθεί. Εκφράζεται από τους ΣΤΟΧΑΣΤΕΣ και µπορεί να γίνει ΕΡΓΟ. ΧΡΟΝΟΣ Η διάρκεια του ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ σχετίζεται µε το ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ. ΧΩΡΟΣ Χωρικά ανά ήπειρο. Κάποια ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ έχουν δραστηριοποιηθεί σε διαφορετικούς χώρους. ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟ | HUMANITARIAN Βελτίωση συνθηκών ζωής ή αναδηµιουργία περιοχές που απειλήθηκαν από φυσικές καταστροφές.

ΕΙ∆ΟΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΙΚΟ | PROFESSIONAL Αντικείµενα που έχουν να κάνουν µε επαγγελµατικά συνήθως ΕΡΓΑ. ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ | ECOLOGICAL Αντικείµενα µε οικολογικό υπόβαθρο. ΠΑΙ∆ΑΓΩΓΙΚΟ | PEDAGOGICAL ΕΡΓΑ µε ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟ-κοινωνικό και ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΟ. ΠΟΛΙΤΙΚΟ | POLITICAL Αντικείµενα για αποφάσεις γύρω από το συλλογικό καλό. Το υποκείµενο ΚΙΝΗΜΑ και το αντικείµενο ∆ΡΑΣΗ συνδέονται µε πολιτικά θέµατα. ΑΥΘΟΡΜΗΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ | SPONTANEOUS PARTICIPATION Ξεκινάει από µία οµάδα ανθρώπων µε κοινό όραµα και στόχο για τη δηµιουργία κάτι καινούριου. Η απόφαση είναι δική τους και µπορεί ξεκινάει από τον οποιοδήποτε και όχι µόνο από τον ειδικό-αρχιτέκτονα. ∆ΙΕΚ∆ΙΚΗΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ | DEMANDING PARTICIPATION Η ανάπλαση µίας περιοχής, η κατάληψη ενός κτιρίου ή και η ∆ΡΑΣΗ και ένα ΚΙΝΗΜΑ που αντιτίθεται στη δηµιουργία ενός έργου. Συνήθως η πρωτοβουλία παίρνεται από τους ίδιους τους πολίτες-χρήστες, ο βαθµός συµµετοχής είναι µεγάλος, ενώ η ∆ΡΑΣΗ τις περισσότερες φορές είναι κόντρα στο νόµο. ΕΙ∆ΟΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ

ΛΙ ΠΟ

ΩΓ ΑΓ Ι∆ ΠΑ

ΤΙ

ΙΚ

ΚΟ

ΚΟ ΟΙ

ΚΟ

ΛΟ

ΓΙ

ΑΤ ΕΠ

ΑΓ

ΓΕ

ΛΜ

ΙΣ ΘΡ

ΩΠ

ΕΑ ΩΚ

ΑΝ

Abbaye de Saint Denis Al Borde Arquitectos Christopher Alexander Architecture REsearch Athens Architype Arcosanti Sherry Rubin Arnstein Assemble Studio Atelier-3 Atelier Bow Wow Atelier d'architecture autogérée Alice Constantin Austin Bauhäusle Baupiloten Άννη Βρυχέα Etienne Cabet Centraal Wonen Christiania Victor Prosper Considerant Coop Himelblau CPD Consultants Giancarlo de Carlo Elemental Ralph Erskine Exyzt Hassan Fathy Charles Fourier Yona Friedman Gemeenschappelijk Wonen Charlotte Perkins Gilman Jean-Baptiste André Godin Habitation à Loyer Modéré H.L.M. John N. Habraken Rod Hackney Marta Harnecker Jane Jacobs In.formal Academy Charles Knevitt Lucien Kroll Lacaton & Vassal Claude-Nicolas Ledoux Raymond Lifchez Oekohausprojekt Robert Owen Park Fiction Melusina Fay Peirce Marjetica Potrč Prinzessingarten RaumLabor Rural Architecture Studio Rural Studio Walter Segal Paolo Soleri Stuttgart 21 Tempelhofer Feld Tinggården John F. Charlewood Turner Ottokar Uhl Union des locataires Union National Castor Nick Wates

YES PARKS NO HIGHWAYS

ΙΚ

ΚΟ ΤΙ

Α ΝΙ

ΙΑ ΑΣ

ΠΗ ΡΩ ΕΥ

ΡΙ ΑΦ

ΙΚ ΕΡ

2001-2050

ΑΜ

1951-2000

Ν.

1901-1950

ΚΗ

Η ΙΚ

1851-1900

ΑΜ

1801-1850

Β.

1750-1800

ΕΡ

Η ΑΣ ∆Ρ

ΓΟ ΕΡ

Ι∆

ΕΑ

ΑΣ ΡΕ ΦΟ

ΤΗ ΑΣ ΟΧ ΣΤ

ΚΙ

ΝΗ

Ο ΕΙ ΑΦ ΓΡ

THURDAY 19|09|2016

ΓΡΑΦΕΙΟ | OFFICE Ένα αρχιτεκτονικό γραφείο, µία κολεκτίβα, µία οµάδα, µία κοοπερατίβα.

ΕΙ∆ΟΣ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟΥ ∆Ι Ε ΣΥ Κ∆ Μ ΙΚ Μ Η ΕΤ ΤΙ ΟΧ ΚΗ Η ΘΕ ΣΜ ΣΥ ΟΠ Μ ΟΙ Μ ΕΤ ΗΜ ΟΧ ΕΝ Η Η

ΕΙ∆ΟΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ

Α ΣΥ ΥΘΟ Μ ΡΜ Μ ΕΤ ΗΤ ΟΧ Η Η

ΧΩΡΟΣ

ΧΡΟΝΟΣ

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ Σ

ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ

ΘΕΣΜΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ | INSTITUTIONALISED PARTICIPATION Συνδέεται µε κάποιο ΦΟΡΕΑ, οργάνωση ή θεσµό, κρατικό ή ιδιωτικό, συνήθως µη κερδοσκοπικό, και τις περισσότερες φορές εµπλέκεται και ο ειδικός-αρχιτέκτονας σε διαφορετικό βαθµό και συχνά ως συντονιστής. ∆εν είναι λίγες οι φορές που αναθέτεται σε ΓΡΑΦΕΙΑ αυτού του είδους η συµµετοχή. * Να σηµειωθεί ότι υπάρχει η ΨΕΥ∆ΟΣΥΜΜΕΤΟΧΗ και η ΠΡΑΓΜΑΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ.

114

115

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 116

A B C D E F G H I J

συμπεράσματα

K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 117

Τα λήμματα που αναλύθηκαν στο ερευνητικό αποτελούν δείγμα συμμετοχής σε πολίτες-κατοίκους-χρήστες, καθώς και συμμετοχικού σχεδιασμού σε επίπεδο κατοικίας, γειτονιάς ή ενός δημόσιου χώρου (πανεπιστήμιο, φοιτητικές εστίες, πολιτιστικός χώρος, σχολείο). Οι παράγοντες που συμμετέχουν στη διαδικασία αυτή είναι κοινωνικοποιλιτικοί, πολιτισμικοί και κοινωνικοί. Η συμμετοχή ως δράση συνδέεται με τις έννοιες της συλλογικότητας, της αυτοδιαχείρισης και της αμοιβαίας συνεργασίας.

ΠΟΙΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ-ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΔΕΝ ΑΝΑΛΥΘΗΚΑΝ; - Υποκείμενα που η πρόσβαση σε περισσότερες πληροφορίες δεν ήταν εφικτή, - Υποκείμενα για τα οποία δεν υπάρχουν γραπτά στοιχεία (ανώνυμος συμμετοχικός σχεδιασμός), - Υποκείμενα που δεν συνδέονται με φορέα και δεν υπήρχε κάποιος ειδικός για να αναλύσει το αντικείμενο.

ΠΟΙΑ ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ-ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ΑΝΑΛΥΘΗΚΑΝ; - Υποκείμενα που βρέθηκαν στην πορεία της εργασίας και είχαν κάποιο ιδιαίτερο ενδιαφέρον να μελετηθούν, - Υποκείμενα που εμφάνιζαν μία ετερογένεια με τα υπόλοιπα με βάση τις κατηγορειες διαχωρισμού, - Υποκείμενα που υπήρχε ένας ικανοποιητικός βαθμός πηγών για την όσο το δυνατό πιο έγκυρη διασταύρωση των πληροφοριών (μεγάλο μέρος της αναζήτησης πραγματοποιήθηκε στο διαδίκτυο).

Να σημειωθεί ότι βασικός οδηγός για την αρχική αναζήτηση υποκειμένων αποτέλεσε το βιβλίο της Άννης Βρυχέας γύρω από το συμμετοχικό σχεδιασμό. Παράλληλα, πραγματοποιήθηκαν συζητήσεις με άτομα σχετικά του θέματος ή και φίλους που βοήθησαν στην ομαλή εξέλιξη του ερευνητικού στο σύνολο. Η συμμετοχή στα εργαστήρια των Architecture REsearch Athens στο 6ο Δημοτικό Σχολείο Αιγαλέου για τον επαναπροσδιορισμό της σχολικής αυλής από τα παιδιά και συγχρόνως η διπλωματική εργασία με την Αθηνά Φουστέρη με τίτλο «Μία Π. Χ. από συμμετοχή: Χώροι Παιχνιδιού στην πόλη της Λάρισας» βοήθησαν στην ωρίμανση του θέματος και στην τελική διαμόρφωσή του.

ΓΙΑΤΙ ΕΠΙΛΕΧΘΗΚΕ Η ΑΝΑΛΥΣΗ ΠΑΡΑΔΕΙΓΜΑΤΩΝ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟΥ ΚΑΙ ΟΧΙ ΣΕ ΕΠΙΠΕΔΟ ΜΕΘΟΔΟΛΟΓΙΑΣ ΣΕ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΕΣ ΔΙΑΔΙΚΑΣΙΕΣ? Η συμμετοχή είναι μία δράση εξαρτάται από πολλαπλούς παράγοντες συχνά αλληλένδετους μεταξύ τους. Αυτό την προσδιορίζει ως μία πολύπλοκη διαδικασία, συγκριτικά με το συμβατικό τρόπο σχεδιασμού όπου ο αρχιτέκτονας παίρνει όλες τις αποφάσεις. Η συστηματοποίηση μίας τέτοιας διαδικασίας διαθέτει έναν υψηλό βαθμό δυσκολίας και εξαρτάται από το ποιοι εμπλέκονται και σε ποιο βαθμό. Μία καλή περίπτωση συστηματοποίησης του συμμετοχικού σχεδιασμού έχει πετύχει το αρχιτεκτονικό ΓΡΑΦΕΙΟ Baupiloten στη Γερμανία με τη σύνταξη μίας εργαλειοθήκης για το στάδιο της προμελέτης ενός ΕΡΓΟΥ. Οι ίδιοι δεν εμπλέκονται στην κατασκευή παρά μόνο στο σχεδιασμό και η εργαλειοθήκη σχεδιασμού με βάση το ποιος συμμετέχει και τι «εργαλεία» θα χρησιμοποιηθούν για τα εργαστήρια. ΕΡΩΤΗΜΑΤΑ ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΒΑΘΜΟΣ ΕΜΠΛΟΚΗΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ-ΕΙΔΙΚΟΥ ΣΤΟ ΣΧΕΔΙΑΣΜΟ; ΠΟΙΟΣ ΕΙΝΑΙ Ο ΒΑΘΜΟΣ ΕΜΠΛΟΚΗΣ ΤΟΥ ΑΡΧΙΤΕΚΤΟΝΑ-ΕΙΔΙΚΟΥ ΣΤΗΝ ΚΑΤΑΣΚΕΥΗ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ Η ΚΛΙΜΑΚΑ ΤΟΥ ΕΡΓΟΥ-ΚΑΤΑΣΚΕΥΗΣ; ΠΟΙΑ ΕΙΝΑΙ ΤΟ ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ, ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ, ΤΟ ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΟ ΚΑΙ ΤΟ ΠΟΛΙΤΙΚΟ ΠΛΑΙΣΙΟ ΤΗΣ ΧΩΡΑΣ, ΤΗΣ ΓΕΙΤΟΝΙΑΣ Ή ΤΗΣ ΠΟΛΗΣ, ΟΠΟΥ ΤΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ ΕΧΕΙ ΠΡΑΓΜΑΤΟΠΟΙΗΘΕΙ;

ΧΡΟΝΟΣ [βλ. Χρονοδιάγραμμα & Συνολικός Πίνακας Λημμάτων] Τρεις είναι οι χρονικές περίοδοι που διακρίνονται με την επιλογή των παραπάνω υποκειμένων-αντικειμένων:

118

[1750-1900] Η περίοδος αυτή συμπεριλαμβάνει ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ και ΙΔΕΕΣ γύρω από τους ουτοπιστές και τις φεμινίστριες υλίστριες, όπου εμφανίζονται οι πρώτες ιδέες και διαφορετικές μορφές του σοσιαλισμού, του κομμουνισμού και του συνεταιριστικού κινήματος. Περιπτώσεις αποτέλεσαν τα Συνεταιριστικά Νοικοκυριά, οι Κατοικίες χωρίς Κουζίνες και οι Ουτοπικές Πόλεις που αποτέλεσαν πειράματα νέων κοινωνικοπολιτικών δομών με την προσπάθεια πραγματοποίησης τους σε ποικίλες χρονικές διάρκειες. [1900-1990] Η περίοδος του 20ου αιώνα αποτελείται από ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΑ που εμφανίζουν ομοιότητες με σημερινά, αλλά τοποθετούνται σε άλλα κοινωνικοπολιτικά πλαίσια. Ο προηγούμενος αιώνας ήταν μία περίοδος αναβρασμού στην προσπάθεια να οριστούν, να διεκδικηθούν και να καθιερωθούν κάποια δικαιώματα, ανάμεσά τους το οχτάωρο της εργασίας, η θέση της γυναίκας στην κοινωνία, το δικαίωμα στην πόλη, το δικαίωμα στην κοινωνική κατοικία. Σημαντικά γεγονότα τις περιόδου αυτής αποτέλεσαν ο Πρώτος και ο Δεύτερος Παγκόσμιος Πόλεμος, ο Ψυχρός Πόλεμος, ο Πόλεμος στο Βιετνάμ, η αποικιοκρατία, οι οικονομικές κρίσεις, η σταδιακή μεταβολή του οικονομικού συστήματος σε καπιταλιστικό, η αστικοποίηση, η εμφάνιση του ηλεκτρικού ρεύματος και η μετανάστευση.Υποκείμενα της περιόδου αυτής αποτέλεσαν ΚΙΝΗΜΑΤΑ που αναπτύχθηκαν σε βόρειες χώρες της Ευρώπης, όπως το Κίνημα των Καστόρων στη Γαλλία, το Κίνημα των Ενοικιαστών στο Βέλγιο, η δημιουργία των Habitation a Loyer και Habitation a Bon Marche στη Γαλλία, το δίκτυο των Συλλογικών Κατοικιών στην Ολλανδία, τη Γερμανία και τη Δανία, οι Καταλήψεις Δημόσιων Κτηρίων σε ευρωπαϊκές μεγαλουπόλεις, το Κίνημα της Κοινοτικής Αρχιτεκτονικής στην Αγγλία, καθώς και ΚΙΝΗΜΑΤΑ κατά για τη διεκδίκηση του δημόσιου χώρου, όπως έγινε στο Greenwich Village της Νέας Υόρκης κατά του αυτοκινητόδρομου LOMEX που θα διέσχισε το κέντρο της πόλης. Επιπλεόν, επινοήθηκαν και συζητήθηκαν λύσεις από συλλογικές δράσεις που αναγνώριστηκαν και θεσμοποίηθηκαν τελικά ως ιδιαίτερες για τη συνεισφορά τους σε κοινωνικό επίπεδο. Έντονη ήταν η προσπάθεια εύρεσης οικονομικών μεθόδων για τη δημιουργία βιώσιμων και οικολογικών κατασκευών με την εμπλοκή του ίδιου του χρήστη-κάτοικου στο σχεδιασμό και την κατασκευή της κατοικίας του. Σημαντικό ήταν η κατασκευή να μην απαιτεί ιδιαίτερα εξειδικευμένες γνώσεις, να είναι εύκολη και γρήγορη στη συναρμολόγηση και ευέλικτη στην παρέμβαση της τελικής διαμόρφωσης του χώρου. Ξεχώρισαν οι John Habraken, Walter Segal και Ottokar Uhl. Τέλος, προς το τέλος αυτής της περιόδου, ΕΡΓΑ συμμετοχικού σχεδιασμού σε ακαδημαϊκό επίπεδο πραγματοποιήθηκαν, με στόχο τη συμμετοχή των φοιτητών σε μία τόσο περίπλοκη και πολυπρισματική διαδικασία σχεδιασμού. Βασικά ΕΡΓΑ αποτέλεσαν η La Maison Medical στις Βρυξέλλες, το Bauhaeusle στην Στουτγκάρδη, η περίπτωση του Oregon με επικεφαλή τον Christopher Alexander και η σχεδιαστική διαδικασία που ακολούθησε ο Raymond Lifchez με τη συμμετοχή ατόμων με αναπηρία σε μαθήματα σύνθεσης σε αμερικανικά πανεπιστήμια. [1990-σήμερα] Η περίοδος αυτή στιγματίζεται από την εισαγωγή της διαδικτυακής πλοήγησης στην καθημερινή μας ζωή και τον καταιγισμό των πληροφοριών. Αυτό το γεγονός βοήθησε στην προώθηση ΕΡΓΩΝ, ΔΡΑΣΕΩΝ και ΚΙΝΗΜΑΤΩΝ γύρω από τη συμμετοχή και το συμμετοχικό σχεδιασμό. Τα τελευταία χρόνια, τα συγκεκριμένα θέματα έχουν τραβήξει την προσοχή σε όλο και μεγαλύτερο αριθμό ειδικών, σημαντικός παράγοντας για το οποίο αποτέλεσε η έκρρυθμη αστάθεια των τελευταίων χρόνων σε οικονομικό επίπεδο. Ο ειδικός-αρχιτέκτονας καλείται να λειτουργήσει με κοινωνικό τρόπο και επαναπροσδιορίζεται ο ρόλος του μέσα στην κοινωνία. Υπό το πρίσμα αυτού του προβληματισμού έχουν δημιουργηθεί αρχιτεκτονικές πρακτικές και κολεκτίβες που διεκδικούν το δημόσιο χώρο μέσω ΔΡΑΣΕΩΝ και ενθαρρύνουν τη συμμετοχή των κατοίκων της πόλης. Είναι μία μέθοδος ενεργοποίησης «νεκρών» περιοχών της πόλης, σχεδιάζοντας έναν πυρήνα που λειτουργεί ως «καταλύτης». Τέτοια ΓΡΑΦΕΙΑ είναι οι raumlabor στο Βερολίνο, οι EXYZT, οι Atelier d’ Architecture Autogeree στο Παρίσι, οι Al Borde στο Εκουαδόρ και οι Assemble Studio στο Λονδίνο.

B C D E F G H I J K L M N O P Q R S

ΧΩΡΟΣ & ΕΙΔΟΣ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟΥ [βλ. Χωροδιάγραμμα & Συνολικός Πίνακας Λημμάτων]

- Ο μεγαλύτερος αριθμός ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΩΝ-ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ τοποθετείται χωρικά στην Ευρώπη, καθώς φάνηκε ότι η πρόσβαση σε αντίστοιχες πληροφορίες ήταν πιο εύκολη και το θέμα έχει απασχολήσει αρκετά τους ειδικούς-αρχιτέκτονες. Σε βόρειες χώρες (Γερμανία, Ολλανδία, Σουηδία, Δανία, κ.α.) έχουν πραγματοποιηθεί σημαντικά ΕΡΓΑ συμμετοχικών διαδικασιών στο σχεδιασμό, τα οποία συνομιλούν με την αυτοδιαχείριση και τη συλλογικότητα. Τοποθετούνται συνήθως σε χώρους εκτός πόλης και αναζητείται μία καλύτερη ποιότητα ζωής κοντά στη φύση και μακρυά από την οχλοβοή της πόλης. Πραγματεύονται ΚΟΙΝΩΝΙΚΑ και ΟΙΚΟΛΟΓΙΚΑ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ. Συγκεκριμένα, το Tinggarten στη Δανία, οι Συλλογικές Κατοικίες στην Ολλανδία, το έργο του Ottokar Uhl στην Αυστρία, του Giancarlo de Carlo στην Ιταλία και το Κίνημα της Κοινοτικής Αρχιτεκτονικής στην Αγγλία. - Ένα μέρος των ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΩΝ πραγματοποιήθηκε σε χώρες που είτε έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές είτε είναι υπανάπτυκτες και αφορούν περιπτώσεις ΕΡΓΩΝ με ΑΝΘΡΩΠΙΣΤΙΚΟ και ΚΟΙΝΩΝΙΚΟ ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ. Στόχος είναι η βελτίωση των συνθηκών υγιεινής και κατοίκησης. ΣΤΟΧΑΣΤΕΣ και ειδικοί αυτού του πλαισίου είναι οι Marjetica Potrc, John Turner, Atelier-3 και Rural Architecture Studio.

U V W X Y Z

119

A B C D E F G H I J K L M

- Τόποι και μέρη που υπήρξαν χώροι ουτοπικών πειραματισμών με μεγαλύτερη ή μικρότερη επιτυχία. Πραγματοποιούνται στην πλειοψηφία τους στην Αμερική, καθώς οι νέοι κάτοικοί τους ήταν ανοιχτοί σε ΙΔΕΕΣ, ελπίζοντας σε μία καλύτερη ζωή σε οικονομικό επίπεδο. ΕΡΓΑ ήταν οι Οουενικές, οι Φουριεριστικές και οι Ικαριανές Κοινότητες.

ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΟ Η πλειοψηφία των ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΩΝ που επιλέχθηκαν έχουν να κάνουν με ΕΡΓΑ που υλοποιήθηκαν σε πραγματική κλίμακα ανεξάρτητα από το μέγεθος και από το αν ξεκίνησε η κατασκευή από την αρχή ή αν αποκαταστάθηκε ένα ήδη υπάρχον κτίσμα. Αρκετά από αυτά ξεκίνησαν από μία ΙΔΕΑ που οδήγησε σε ένα ΕΡΓΟ, ενώ σε άλλες η ΙΔΕΑ είναι τόσο ουτοπική που μπορεί με δυσκολία να πραγματοποιηθεί. Συχνά μία ΙΔΕΑ αποτελεί ένα μανιφέστο. Η Ville Spatiale του Yona Friedman αποτελεί μία τέτοια ΙΔΕΑ, ενώ η περίπτωση της Arcosanti όσο απίθανη και αν σχεδιάστηκε μεγάλο μέρος της έχει υλοποιηθεί στην πράξη. Οι ΔΡΑΣΕΙΣ αισθητά πιο λίγες, πιο συχνές στην Ευρώπη και την Αμερική, στο κέντρο πόλεων και συνήθως αφορούν ζητήματα δημόσιου χαρακτήρα για ριζικές αλλαγές μέσα στην πόλη που οι κάτοικοι τους δεν συμφωνούν. Η απόφαση αφορά τους ίδιους τους κατοίκους της γειτονιάς και ο χαρακτήρας της ΔΡΑΣΗΣ είναι κοινωνικός, ΠΟΛΙΤΙΚΟΣ και οικονομικός, ενώ η τελική απόφαση λαμβάνεται από τα πάνω. Σε κάποιες περιπτώσεις, διαδικασίες άμεσης-συμμετοχικής δημοκρατίας πραγματοποιούνται με τη μορφή τοπικού δημοψηφίσματος για να παρθεί η απόφαση «από τα κάτω» (bottom-up). Κάποια από αυτά τα ΚΙΝΗΜΑΤΑ-ΔΡΑΣΕΙΣ πέτυχαν το στόχο τους, όπως το κίνημα κατά της LOMEX στη Νέα Υόρκη, το κίνημα του Park Fiction και το κίνημα του Tempelhoffer Feld, ενώ η ΔΡΑΣΗ κατά του σιδηροδρομικού σταθμού Stuttgart 21 δεν στέφθηκε με επιτυχία. ΔΡΑΣΕΙΣ αποτελούν και οι αυθόρμητες και αυτοδιαχειριζόμενες εκδηλώσεις σε “νεκρά” τμήματα της πόλης, οι οποίες έχουν ένα βαθμό προσωρινότητας και η επιτυχία τους της περισσότερες φορές οφείλεται σε αυτήν. Με αυτόν τον τρόπο λειτούργησαν το Southwalk Lido των EXYZT, το Emma’s Projekt των Raumlabor, το Cineloreum των Assemble Studio, το Furnicycle του Atelier Bow-wow, ενώ το Ecobox των Atelier d’ Architecture Autogeree και ο κήπος Prinzessinnengarten στο Βερολίνο, εκτός από έναν απροσδιόριστα προσωρινό χαρακτήρα, διαθέτουν σημαντικά στοιχεία αυτοδιαχείρισης και αυτοοργάνωσης από τους ίδιους τους κατοίκους.

ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΟ & ΕΙΔΟΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ

N O

Το μεγαλύτερο μέρος των ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΩΝ πραγματεύεται ΣΤΟΧΑΣΤΕΣ που έχουν δράση στην Ευρώπη και είτε έμειναν είτε έδρασαν και στην Αμερική. Αφορά προσωπικότητες, στην πλειοψηφία αρχιτεκτόνων, οι οποίοι δρουν είτε με ΘΕΣΜΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ, όπως οι John Turner, είτε με ΑΥΘΟΡΜΗΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ, όπως η Marjetica Potrc.

Ο ΦΟΡΕΑΣ συχνά συνεργάζεται με κάποιον ΣΤΟΧΑΣΤΗ ιδιαίτερα στα νεότερα χρόνια και συνήθως αφορά ΘΕΣΜΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ. Τέτοιες περιπτώσεις είναι ο Christopher Alexander με το Πανεπιστήμιο της Καλιφόρνιας, o Turner σε συνεργασία με κρατικούς θεσμούς στο Περού, o Lifchez με το Πανεπιστήμιο του Κολούμπια, η Potrc με μουσεία σύγχρονης τέχνης και οι Al Borde με σχολείο. Επιπλεόν, ο ΦΟΡΕΑΣ μπορεί να δημιουργηθεί από οποιδήποτε άτομο ή ομάδα ατόμων με σκοπό την ΑΥΘΟΡΜΗΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ, όπως το Αββαείο του Αγίου Διονυσίου από την επιχείρηση Abbaye de Saint-Denis en Brocqueroie και η πόλη Arcosanti από το Cosanti Foundation.

Στη ΔΙΕΚΔΙΚΗΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ το ΚΙΝΗΜΑ μπορεί να απαιτήσει και να διαπραγματευτεί την θεσμοποίηση και νομιμοποίηση της περίπτωσης του, όπως στην Κοινωνία της Christiania στη Δανία που χαρακτηρίστηκε ως κοινωνικό πείραμα και το Park Fiction στο Αμβούργο που δόθηκε στο κοινό.

Ένα ΓΡΑΦΕΙΟ συνήθως συνδιαλέγεται είτε με ΑΥΘΟΡΜΗΤΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ, όπως οι ΑΑΑ και οι EXYZT, είτε με ΔΙΕΚΔΙΚΗΤΙΚΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ που μετατρέπεται σε ΘΕΣΜΟΠΟΙΗΜΕΝΗ, όπως η περίπτωση του Giancarlo de Carlo, είτε με ΘΕΣΜΟΠΟΙΗΜΕΝΗ ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ, όπως οι Lacaton & Vassal.

P Q R S T U V W X Y Z 120

ÐÆ

Ë ÏÉÈ ÆÑ Ë ÏÓ ÆÎ È È

Ñ ÏÓ Ä

~É

Æ Ò Ê~ Ë ÉÊ Ë È ÆÑ ÑÉ ÏÓ ÊÈ È

ÑÈ

ÊÉ ÎÈ Ë Ä

Ä ÆÉ Ï

Ä Ò Ò Ï Ë ÐË Ë ÆÑ ÈÑ ÏÓ È È

}Ð

Ò ÏÊÆÉËÆÎÏ ÆÉ~Ï ô ÒËËÆÑÏÓÈ

121

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 122

A B C D E F G H I J

(υπο) λήμματα

K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 123

ctive Design Μεταφράζεται ως ενεργός σχεδιασμός και είναι η διαδικασία με την οποία οι Raumlabor Berlin [1] αναλύουν ένα χώρο μέσα στην πόλη με επί τόπου έρευνα.

d-hoc Η απευθείας λατινική μετάφραση είναι επί τούτω και υποδηλώνει το σκοπό, το τελικό αίτιο. Πιο συγκεκριμένα, σημαίνει μία λύση σχεδιασμένη για ένα συγκεκριμένο πρόβλημα ή έργο, μη γενικεύσιμο και δεν προορίζεται να είναι σε θέση να προσαρμόζεται για άλλους σκοπούς. Κοινά παραδείγματα είναι οι οργανώσεις και οι επιτροπές που δημιουργούνται σε εθνικό ή διεθνές επίπεδο για μια συγκεκριμένη εργασία. Το ad hoc μπορεί επίσης να σημαίνει πρόχειρες λύσεις, μετατοπίζοντας πλαίσια για τη δημιουργία νέων εννοιών, ανεπαρκή σχεδιασμό, ή αυτοσχέδια γεγονότα. Ο όρος αυτός χρησιμοποιείται στη διπλωματία, το δίκαιο, το στρατό και στη φιλοσοφία.

dhocracy Ο όρος αυτός δημιουργήθηκε το 1968 κόντρα στη λογική της γραφειοκρατίας. Μεταφράζεται ως αυθαιρεσία και χαρακτηρίζεται από μια προσαρμοστική, δημιουργική και ευέλικτη ολοκληρωμένη συμπεριφορά που βασίζεται σε μη μονιμότητα και τον αυθορμητισμό. Πιστεύεται ότι αυτά τα χαρακτηριστικά επιτρέπουν στην αυθαιρεσία να ανταποκριθεί πιο γρήγορα από τις παραδοσιακές γραφειοκρατικές οργανώσεις, ενώ είναι πιο ανοιχτοί σε νέες ιδέες. Το 2012, στήθηκε μία έκθεση με τίτλο Adhocracy Istanbul για την 1η Μπιενάλε Design της Κωνσταντινούπολης και το 2014 οργανώθηκε το Adhocracy Athens. Eστίασαν στη σχέση μεταξύ σχεδιασμού (design), κουλτούρας και κοινωνίας με μια οικουμενική προσέγγιση, βασισμένη όμως στη δυναμική της τέχνης, της αρχιτεκτονικής και του σχεδιασμού (design) σε τοπικό επίπεδο και έδωσαν ιδιαίτερη έμφαση στην ιδέα των κοινών, αναφορικά με την παραγωγή.

Ladder of Citizen Participation Σημαίνει Μία Σκάλα για τη Συμμετοχή του Πολίτη και πρόκειται για ένα άρθρο που συνέταξε η Sherry R. Arnstein [2] στο Περιοδικό Journal of the American Institute of Certified Planners το 1969. Αναλύει το βαθμό συμμετοχής του πολίτη σε θέματα των κοινών και περιγράφει οκτώ διαφορετικούς μορφές συμμετοχής. Διακρίνει τρεις βαθμίδες συμμετοχής:

Βλ. λήμμα Raumlabor. Βλ. λήμμα Sherry R. Arnstein.

1 2

124

Η ισχύ του πολίτη: έλεγχος του πολίτη, εξουσιοδότηση, σύμπραξη. Προσχηματική Υποστήριξη: κατευνασμός, διαβούλευση, πληροφόρηση. Μη-συμμετοχή: θεραπεία, χειραγώγηση. Ταυτόχρονα, ορίζει τη συμμετοχή των πολιτών, όπως η ανακατανομή της εξουσίας, που να επιτρέπει τους πολίτες, τους μη-έχοντες-εξουσία και εξαιρούμενους από τις πολιτικές και οικονομικές διαδικασίες, να περιλαμβάνονται συνετά στο μέλλον.

rcology Μεταφράζεται ως αρκολογία και είναι όρος που επινόησε ο Paolo Soleri [1] το 1969 για να περιγράψει ένα χώρο με αρχιτεκτονικές αρχές για τη δημιουργία πυκνοκατοικημένες, οικολογικές πόλεις που φιλοξενούν οικολογικά ευαισθητοποιημένους κατοίκους. Ο όρος δημιουργήθηκε από την αρχιτεκτονική και την οικολογία και ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα αρκολογίας είναι η πόλη Arcosanti [2] στην Arizona, ΗΠΑ, που άρχισε να χτίζεται το 1970 από το Cosanti Foundation με ιδρυτή το Soleri.

rcosanti [3] Ένα από τα πιο γνωστά παραδείγματα αρκολογίας στην Arizona, ΗΠΑ, που άρχισε να χτίζεται το 1970 από το Cosanti Foundation με ιδρυτή το Paolo Soleri [4]. Μία πόλη στη μέση της ερήμου έχει σχεδιαστεί, ενώ χτίζεται από τους μόνιμους κατοίκους και από φοιτητές αρχιτεκτονικής με εργαστήρια που μαθαίνουν την πρακτική της αρχιτεκτονικής. Η κατασκευή της συνεχίζεται και σήμερα, ενώ πάνω από 7,000 φοιτητές έχουν ήδη συμμετάσχει.

ttractive Labor (travail attrayant) Σημαίνει «ελκυστική εργασία» και ο όρος χρησιμοποιήθηκε από τον Charles Fourier [5] στις αρχές του 18ου αιώνα. Υποστηρίζει ότι για να υπάρξει η «ελκυστική εργασία», η κοινωνία πρέπει να απελευθερωθεί από στερεότυπα και προκαταλήψεις, ώστε να υπάρξει μία ευχάριστη συνεργασία σε ένα βιομηχανικό περιβάλλον.

Βλ. λήμμα Paolo Soleri. Βλ. λήμμα & υπόλλημα Arcosanti. 3 Βλ. λήμμα Arcosanti. 4 Βλ. λήμμα Paolo Soleri. 5 Bλ. λήμμα Charles Fourier. 1 2

125

ehaviorolog Όρος που επινόησαν οι Atelier Bow-wow [1] το 2001 για να περιγράψουν τις συνθήκες συμπεριφοράς των κατοίκων μίας πόλης σε σχέση με την αρχιτεκτονική, μελετώντας τις λειτουργικές σχέσεις μεταξύ «συμπεριφοράς» και πολλών ανεξάρτητων μεταβλητών της στο δεδομένο περιβάλλον. Συμπεριλαμβάνεται η υπόθεσή τους ότι η συμπεριφορά θα μπορούσε να είναι κεντρικής σημασίας για την κατανόηση των σχέσεων μεταξύ της ανθρώπινης ζωής, της φύσης και του δομημένου περιβάλλοντος. Ταυτόχρονα, είναι ένα έξυπνο μέσο για ενσωμάτωση του «χτιστού» περιβάλλοντος σε διαφορετικές κλίμακες: έπιπλο, αρχιτεκτονική, δομικές κατασκευές και πολεοδομικός σχεδιασμός. Επιπλέον, ορίζει μία αρχιτεκτονική έκφραση μέσω της κατανόησης των πολύπλοκων σχέσεων των ανθρώπων (κάτοικοι του χώρου), το χτιστό περιβάλλον και τον αστικό χώρο. Το 2010, δημοσιεύτηκε το ομότιτλο βιβλίο τους, καταγράφοντας την όλη φιλοσοφία και σκέψη τους.

ottom-up design [practices | process | approach] Οι εκ των άνω και εκ των κάτω χωρικός σχεδιασμός είναι ένας τρόπος σκέψης, διδασκαλίας και διοίκησης. Η εκ των άνω προσέγγιση στο σχεδιασμό ορίζεται ως το γενικό προς το πιο ειδικό, ενώ η από κάτω προσέγγιση ως από το ειδικό, τη λεπτομέρεια προς το γενικό πλάνο σχεδίου. Η Σχολή Μπάουχαους επικεντρώθηκε σε εκ κάτω σχεδιασμό. Η μέθοδος αυτή εκδηλώθηκε με τη μελέτη της μετάφρασης οργανωτικών συστημάτων μικρής κλίμακας σε ένα μεγαλύτερα, πιο αρχιτεκτονικής κλίμακας (όπως με το σκάλισμα πάνελ από ξύλο και το σχεδιασμό επίπλων).

o-housing Η συλλογική κατοίκηση είναι μια συνειδητή κοινότητα ιδιωτικών κατοικιών συγκεντρωμένων γύρω από κοινόχρηστο χώρο. Κάθε συνημμένη κατοικία ή κάθε μονοκατοικία διαθέτει τυπικές ανέσεις, όπως ιδιωτική κουζίνα. Κοινόχρηστοι χώροι είναι αυτοί που διαθέτει συνήθως ένα κοινό σπίτι, το οποίο μπορεί να περιλαμβάνει μια μεγάλη κουζίνα και τραπεζαρία, πλυσταριό και χώρους αναψυχής. Ο κοινόχρηστος υπαίθριος χώρος μπορεί να περιλαμβάνει χώρο στάθμευσης, πεζοδρόμια, ανοιχτό χώρο και κήπους. Επίσης, οι γείτονες μοιράζονται πόρους, όπως εργαλεία και χορτοκοπτικές μηχανές.

Τη δεκαετία του ’70, δημιουργήθηκε μία κοινότητα συλλογικής κατοίκησης στη Δανία με το όνομα Tinggården [2] με σημαντική ανταπόκριση. Ταυτόχρονα, στην Ολλανδία αναπτύχθηκε το κίνημα Centraal Wohnen [3] και Gemeenschappelijk Wonen [4], στη Γαλλία ονομάζεται Cohabitat, ενώ στη Γερμανία Gemeinschaft.

Βλ. λήμμα Atelier Bow-Wow. Βλ. λήμμα Tinggården. 3 Βλ. λήμμα Centraal Wohnen. 4 Βλ. λήμμα Gemeenschappelijk Wonen. 1 2

126

ollaborative Construction Πρόκειται για ένα μοντέλο συνεργατικής εργασίας που αποκαλεί ο Hsieh Ying-chun [1], καθώς συνεργάζεται με μικρούς αγροτικούς πληθυσμούς που έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές.

ommunity architecture Όρος που επινοήθηκε από τους Nick Wates [2], Charles Knevitt [3], Rob Hackney [4] το 1974 και στα ελληνικά μεταφράζεται ως κοινοτική αρχιτεκτονική. Ο Hackney βοήθησε στις διαδηλώσεις κατά της εκκαθάρισης της παραγκούπολης στο Macclesfield και να βοήθησε τις τοπικές αρχές και τους κατοίκους να βελτιώσουν το περιβάλλον τους. Το 1987 δημοσιεύτηκε το ομότιτλο βιβλίο από τους Wates και Knevitt.

ommunity Council Το Κοινοτικό Συμβούλιο της πόλης Arcosanti [5] είναι ο θεσμός που, από το 1970 που άρχισε η δημιουργία της, γίνεται κατά διαστήματα για να αποφασιστούν σημαντικά γεγονότα και δράσεις, όπως και αν κάποιος θέλει να γίνει μόνιμος κάτοικος της πόλης.

ommunity Gardens Σημαίνει Κοινοτικοί Κήποι και είναι ο όρος που χρησιμοποιεί η Marjetica Potrč [6] για να προσδιορίσει κοινόχρηστους αυτοδιαχειριζόμενους κήπους της γειτονιάς που αναλαμβάνουν να δημιουργήσουν οι κάτοικοι μίας περιοχής μέσα στην πόλη.

itizen Architect Ο Αρχιτέκτονας του Πολίτη είναι ο όρος του Samuel Mockbee [7] που χρησιμοποίησε μετά το 1993 με τη δημιουργία του μαθήματος-εργαστηρίου Σχεδιασμός & Κατασκευή (Design & Build). Στα εργαστήρια αυτά οι φοιτητές έπαιρναν το ρόλο του αρχιτέκτονα, καθώς καλούνταν να σχεδιάσουν και να χτίσουν κατοικίες για οικογένειες της περιοχής. Το κόστος πρέπει να παραμείνει χαμηλό και τα υλικά τοπικά ή ανακυκλωμένα. Ο φοιτητής γίνεται αρχιτέκτονας και φέρεις ευθύνη, ενώ αναπτύσσει σχέσεις με την κοινότητα και τους μελλοντικούς ένοικους, δημιουργώντας μαζί το νέο χώρο.

Βλ. λήμματα Atelier-3, Rural Architecture Studio. Βλ. λήμμα Nick Wates. 3 Βλ. λήμμα Charles Knevitt. 4 Βλ. λήμμα Rod Hackney. 5 Βλ. λήμμα Arcosanti. 6 Βλ. λήμμα Marjetica Potrč. 7 Βλ. λήμμα Samuel Mockbee. 1 2

127

itizen participation Μεταφράζεται ως συμμετοχή πολιτών και χρησιμοποιήθηκε από την Sherry R. Arnstein [1] στο άρθρο της με τίτλο A Ladder for Citizen Participation (Μία Σκάλα για τη Συμμετοχή του Πολίτη) [2] το 1969 στο περιοδικό Journal of the American Institute of Certified Planners.

ity planning | Urban Planning Ο πολεοδομικός σχεδιασμός ή πολεοδομία στην απλούστερη και ετυμολογικά ακριβέστερη σημασία του όρου, είναι η τέχνη και η εφαρμοσμένη πρακτική που έχει σαν αντικείμενο τη δόμηση, δηλαδή το κτίσιμο, της πόλης. Η πολεοδομία ξεκίνησε ιστορικά ως μια εφαρμογή της αρχιτεκτονικής σκέψης στην κλίμακα της πόλης, σε χώρο δηλαδή πολύ ευρύτερο απ› αυτόν του κτιρίου ή του κτιριακού συγκροτήματος, και ως ένας διακριτός κλάδος της αρχιτεκτονικής. Αν και εξακολουθεί να διδάσκεται σε νέους αρχιτέκτονες, σήμερα η πολεοδομία και ο συναφής τομέας της χωροταξίας έχουν αυτονομηθεί ακαδημαϊκά και επιστημονικά ως ένας ανεξάρτητος γνωστικός κλάδος της επιστήμης μηχανικών, ύστερα από τις ραγδαίες εξελίξεις του 20ου αιώνα, με το αισθητικό στοιχείο μέσα τους να αποτελεί μία μόνο από τις πολλαπλές διαστάσεις τους. Είναι η επιστήμη που ασχολείται με την ανάπτυξη και τη χρήση γης, την προστασία και τη χρήση του περιβάλλοντος, της δημόσιας κοινωνικής πρόνοιας, το σχεδιασμό του αστικού περιβάλλοντος, συμπεριλαμβανομένων του αέρα, του νερού, καθώς και την υποδομή που περνά μέσα και έξω από τις αστικές περιοχές, όπως οι μεταφορές, οι επικοινωνίες και τα δίκτυα διανομής. Αναφέρεται ως αστικός, περιφερειακός, της πόλης, της κωμόπολης, του οικισμού και του χωριού. Διακρίνονται οι παρακάτω μορφές οι παρακάτω μορφές πολεοδομικού σχεδιασμού: ο εταιρικός σχεδιασμός, ο συμμετοχικός σχεδιασμός και ο συνηγορικός σχεδιασμός

lassroom of the Community Η Τάξη της Κοινότητας (εννοώντας σχολική, αυτή του πανεπιστημίου και όχι κοινωνική) είναι ο όρος που χρησιμοποίησε ο Samuel Mockbee [3] με τη δημιουργία των μαθημάτων- εργαστηρίων Σχεδιασμός & Κατασκευή (Design & Build) το 1993. Οι φοιτητές σχεδιάζουν και κατασκευάζουν σε κλίμακα 1:1 κατοικίες και κτήρια με δημόσιες χρήσεις μίας κοινότητας ανθρώπων, οι οποίοι συμμετέχουν οι ίδιοι στη διαδικασία. Ο Mockbee πιστεύει ότι αυτός είναι ένας τρόπος για να μάθουν οι φοιτητές αρχιτεκτονικής και να συνειδητοποιήσουν την κοινωνική ευθύνη. Έτσι, υποστηρίζει ότι μέσα από την κοινότητα μπορούν να μάθουν και να χρησιμοποιήσουν τις γνώσεις τους, αποκαλώντας την Τάξη της Κοινότητας.

Βλ. λήμμα Sherry R. Arnstein. Βλ. υπόλημμα A Ladder for Citizen Participation. 3 Βλ. λήμμα Samuel Mockbee. 1 2

128

ollaborative Construction Ο όρος συνεργατική κατασκευή χρησιμοποιήθηκε από τον Hsieh Yingchun [1] για να περιγράψει τη συμμετοχή των ίδιων των κατοίκων μίας κοινότητας και της ομάδας αρχιτεκτονικής στην κατασκευή των κατοικιών και των κοινόχρηστων εγκαταστάσεων μίας κοινότητας. Είναι μία μορφή συμμετοχικής διαδικασίας στην κατασκευή.

ollective Μια κολεκτίβα είναι ένα σύνολο ατόμων που δουλεύουν μαζί σε ένα κοινό έργο χωρίς να βασίζονται σε εσωτερικές ιεραρχίες. Οι κολεκτίβες είναι συλλογικότητες και οι συλλογικότητες μπορεί να είναι μεγάλες ή και μικρές. Μπορεί να υπάρχουν για μικρά ή για μεγάλα χρονικά διαστήματα και η συμμετοχή σε αυτές είναι εθελοντική. Οποιαδήποτε ομάδα – είτε είναι ένας σύλλογος, μια μη κυβερνητική οργάνωση ή μια πολιτική οργάνωση – που έχει διοικητικό συμβούλιο, αφεντικά, διευθυντές, γκουρού ή προέδρους δεν είναι μια συλλογικότητα. Οι υποχρεώσεις και οι ευθύνες μπορούν να περιστρέφονται ανάμεσα στα μέλη της συλλογικότητας και μπορούν να ανακληθούν αν κάποιος αρχίσει να κάνει κατάχρηση εξουσίας. Η οριζόντια δομή είναι ένας δυναμικός και ζωτικής σημασίας τρόπος για την συνεχόμενη ενδυνάμωση των εργαζομένων. Η κολεκτίβα λειτουργεί με ένα υψηλό επίπεδο οργάνωσης και υπευθυνότητας. Συνδέεται με την προτεραιότητα στη συλλογικότητα και όχι στο άτομο. Κατά καιρούς, έχουν υπάρξει κολεκτίβες αρχιτεκτόνων και καλλιτεχνών ανάμεσά τους οι Assemble Studio [2], οι EXYZT [3].

ooperative Στην ελληνική γλώσσα μεταφράζεται ως συνεταιρισμός. Οι συνεταιρισμοί εκείνοι που ελέγχονται από αυτούς που εργάζονται σε αυτούς ονομάζονται εργατικοί συνεταιρισμοί, ενώ αυτοί που ελέγχονται από αυτούς που κάνουν χρήση των υπηρεσιών τους ονομάζονται καταναλωτικοί συνεταιρισμοί. Η μετάφραση της λέξης cooperative σε συνεταιρισμό παραπέμπει πιο πολύ σε συνεταίρους, παρά σε συν-εργάτες. Μια απόπειρα “μεταστροφής” της μετάφρασης είναι η προώθηση μιας άλλης μετάφρασης π.χ. Συνεργατική. Ένας συνεταιρισμός μπορεί να προσλάβει μισθωτή εργασία ή/και να έχει ένα Διοικητικό Συμβούλιο που να λαμβάνει τις αποφάσεις για λογαριασμό των μελών που κατά τα άλλα είναι ισότιμα στην εκλογή του Δ.Σ. (δεν υπάρχει η αρχή μια μετοχή μια ψήφος).

Βλ. λήμματα Atelier-3, Rural Architecture Studio. Βλ. λήμμα Assemble Studio. 3 Βλ. λήμμα EXYZT. 1 2

129

Η κοοπερατίβα ηχεί λιγότερο “επιθετική” από το κολεκτίβα και για αυτό είναι πιο “αποδεκτή” ως μέρος μιας καπιταλιστικής συνθήκης. Η κοοπερατίβα όπως και η κολεκτίβα αποτελούν σε διάφορες χώρες του εξωτερικού διαφορετικά νομικά σχήματα. Ο όρος εργατική κοοπερατίβα (worker cooperative) δείχνει ότι αφενός λαμβάνει χώρα εργασία και αφετέρου η εργασία γίνεται από τα μέλη του συνεταιρισμού και δεν υπάρχει μισθωτή εργασία.

ooperative Housekeeping O όρος συνεταιριστικό νοικοκυριό επινόησε το 1869 η Melusina Fay Peirce [1] , διαδίδοντας την πρόταση της στο περιοδικό Atlantic Monthly. Ο θεσμός της είχε επιρροές από τις «κοινοτικές κουζίνες» (“communal kitchens”) του Fourier και του Φαλανστερίου. Ιδρύει την Εταιρεία Συνεταιριστικού Νοικοκυριού (Cooperative Housekeeping Association) στο Cambridge (ΗΠΑ), όπου σπούδαζε και είχε αποκτήσει έναν ευρύ κοινωνικό κύκλο, που την υποστήριξε πνευματικά και πρακτικά. Πρόκειται για μία ομάδα 15-20 γυναικών που οργανώνουν και πραγματοποιούν τα κοινά καθήκοντα του μαγειρέματος, του πλυσίματος και του ραψίματος. Οι γυναίκες με μία εξειδίκευση παρείχαν και πουλούσαν τις υπηρεσίες τους, ενώ τα κέρδη ισο-μοιράζονταν. Οι πιο εύπορες γυναίκες, όπως και η ίδια η Peirce ασχολούνταν με τα διοικητικά, ενώ οι γυναίκες από τις κατώτερες τάξεις με τις νοικοκυρικές εργασίες. Παρόλο που, το μοντέλο αυτό διατηρούσε τις κοινωνικές διακρίσεις, ήταν αρκετά επαναστατικό για την εποχή, φέρνοντας μαζί πολλές γυναίκες από τελείως διαφορετικά υπόβαθρα. Επιπλέον, το σύστημα αυτό έδιωξε τους οικιακούς υπηρέτες και επέτρεψε να γίνουν μέλη του συνεταιρισμού. Ο συνεταιρισμός αυτός ήταν, όπως οι συνεταιρισμοί αγροτών και των μηχανικών, και δημιουργία των ίδιων των γυναικών. Το πείραμά της έγινε με 100 γυναίκες, αλλά λειτούργησε μόνο ένα χρόνο από τον Απρίλιο του 1870. Η συλλογικότητα που πρότεινε ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με τον τρόπο ζωής της αστικής τάξης και οι ίδιοι οι σύζυγοι δεν ήταν υποστηρικτικοί.

onurbation Όρος που επινόησε ο Patrick Geddes το 1915 με το βιβλίο του Cities in Evolution. Σημαίνει αστικό συγκρότημα και είναι μία χωρική υποδιαίρεση πόλεων. Στην Αγγλία, περιγράφεται ως μια περιοχή που περιλαμβάνει μια σειρά από πόλεις, μεγάλες πόλεις και άλλες αστικές περιοχές που, με την αύξηση του πληθυσμού και τη φυσική επέκταση, έχουν συγχωνευτεί για να σχηματίσουν μια συνεχή αστική και βιομηχανικά ανεπτυγμένη περιοχή. Στις περισσότερες περιπτώσεις, ένα αστικό συγκρότημα είναι ένα πολυκεντρικό αστικό οικισμό, στο οποίο οι μεταφορές έχει αναπτυχθεί για να συνδέουν περιοχές για τη δημιουργία μιας ενιαίας αστικής αγοράς εργασίας ή για τα ταξίδια στο χώρο εργασίας. Στις ΗΠΑ, ο όρος ταυτίζεται με την μητρόπολη (metropolis).

Βλ. λήμμα Melusina Fay Peirce.

130

Ο Geddes στα γραπτά του έδωσε ιδιαίτερη σημασία στο ηλεκτρονικό ρεύμα και πως αυτό μπορεί να απλωθεί μέσα στην πόλη, καθώς την εποχή εκείνη είχε πρωτοεμφανιστεί.

ecentralised participatory planning Ο αποκεντρωτικός συμμετοχικός σχεδιασμός χρησιμοποιήθηκε από τον Τσάβες στη Βενεζουέλα και περιγράφεται από την Marta Harnecker [1] ως ένα πετυχημένο σύστημα άμεσης δημοκρατίας [2]. Δημιουργήθηκαν δημοτικά συμβούλια και χορηγήθηκαν κονδύλια σε αυτά για μικρά έργα, με στόχο τη λαϊκή συμμετοχή σε λήψη αποφάσεων που έχουν να κάνουν με το τοπικό επίπεδο. Ταυτόχρονα, συστάθηκε ο «κοινοτικός κύκλος», το οποίο συμμετέχουν μέλη της κοινότητας και περιλάμβανε τα στάδια: διάγνωση, διαμόρφωση ενός σχεδίου και προϋπολογισμού, εκτέλεση του έργου και έλεγχος της προόδου του. Κάθε κοινότητα και ο βαθμός αυτό-οργάνωσής της ήταν διαφορετικός. Σε κάποιες περιπτώσεις υπήρχαν ήδη διάφορες κοινοτικές οργανώσεις (επιτροπές Υγείας, ομάδες Πολιτισμού, αθλητικοί σύλλογοι, οργανώσεις γειτονιάς, περιβαλλοντικές ομάδες, σύλλογοι ηλικιωμένων, συνεταιρισμοί, μικρές επιχειρήσεις, κτλ.). Οι στόχοι που θέτονται είναι ετήσιοι και σε αστικό χώρο η οργάνωση γίνεται ανά 150-400 οικογένειες, ενώ σε αγροτικούς δήμους ανά 200.

irect Democracy Η άμεση δημοκρατία (ή καθαρή δημοκρατία) αποτελεί έναν τύπο δημοκρατίας και θεωρίας πολιτικών δικαιωμάτων όπου η εξουσία εδράζεται στη συνέλευση όλων των πολιτών που συμμετέχουν σε αυτήν. Αναλόγως με το σύστημα που ισχύει κάθε φορά, η συνέλευση μπορεί να έχει εκτελεστικές εξουσίες, νομοθετικές αρμοδιότητες, να ορίζει και να απολύει αξιωματούχους, καθώς και να δικάζει. Η άμεση δημοκρατία χρησιμοποιείται ως όρος κατ› αντιδιαστολή με την αντιπροσωπευτική δημοκρατία (ή έμμεση δημοκρατία), όπου η εξουσία ασκείται από μια ομάδα ανθρώπων, που συνήθως επιλέγεται μέσα από εκλογές ανάδειξης αντιπροσώπων. Ιστορικά εμφανίστηκε πρώτα η άμεση δημοκρατία και ακολούθησε, μετά από περίπου δύο χιλιετίες, η έμμεση. Υποστηρικτής αυτού του τύπου δημοκρατίας υπήρξε ο Victor Prosper Considerant [3] στα μέσα του 18ου αιώνα. Παρά τη σαφή ιστορική σύνδεση μεταξύ φιλελευθερισμού και αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, μετά τον Β› Παγκόσμιο Πόλεμο έχουν κάνει την εμφάνισή τους προσπάθειες για εισαγωγή αμεσοδημοκρατικών μέτρων σε πλαίσιο φιλελεύθερης αντιπροσωπευτικής δημοκρατίας, καθώς έχουν εκφραστεί φόβοι για την αυξανόμενη επαγγελματοποίηση των εκλεγμένων

Βλ. λήμμα Marta Harnecker. Βλ. υπόλημμα Direct Democracy. 3 Βλ. λήμμα Victor Prosper Considerant. 1 2

131

αντιπροσώπων και αδιαφορία της ευρύτερης κοινωνίας για την πολιτική. Οι προσπάθειες αυτές στοχεύουν στη λεγόμενη συμμετοχική δημοκρατία [1] , αν και συνήθως δεν θεωρείται εφικτή η ευρεία εισαγωγή στοιχείων άμεσης δημοκρατίας σε ένα φιλελεύθερο κράτος. Πολλές χώρες όμως, όπου εφαρμόζεται αντιπροσωπευτική δημοκρατία, επιτρέπουν τρεις τύπους πολιτικής δράσης που παρέχουν περιορισμένη πρόσβαση στην άμεση δημοκρατία: νομοθετική πρωτοβουλία (κατόπιν συλλογής υπογραφών), δημ οψήφισμα και ανάκληση αιρετών. Τα δημοψηφίσματα μπορούν να παρέχουν τη δυνατότητα για δεσμευτικές αποφάσεις, κατά πόσο δηλαδή ένας νόμος θα απορριφθεί ή όχι. Ένα τέτοιο παράδειγμα είναι η Ελβετία, ενώ τοπικά δημοψηφίσματα τέτοιου είδους είχαν γίνει στο Templerhofer Feld [2] και το Stuttgart 21 [3].

IY [Do It Yourself] Χρησιμοποίηση οικοδομικών υλικών από μη ειδικούς. Κοινωνικό και οικονομικό φαινόμενο (ακρίβεια της ζωής, ανεργία, κοινωνία των απολαύσεων) που το εκμεταλλεύθηκαν πλατιά τα «πολυκαταστήματα» που διαθέτουν ημι-έτοιμα και τυποποιημένα προϊόντα (kits).

IWO [Do It With Others] Μία μέθοδος που βασίζεται στη συνεργασία για τη δημιουργία ενός προϊόντας ή μίας υπηρεσίας. Μεταφράζεται ως φτιαξ’ το με άλλους.

-participation Μία διαδικτυακή συμμετοχική διαδικασία στην οποία μπορεί να συμμετέχει κάθε πολίτης για αποφάσεις κοινωνικών, οικονομικών και πολιτικών ζητημάτων. Προσδιορίζεται ως μία τεχνολογία πληροφοριών και επικοινωνιών με διαδικασίες συμμετοχής σε τοπικό και εθνικό επίπεδο. Από αυτή τη διαδικασία μπορούν να αποφασιστούν μέχρι και η απόσυρση ή η δημιουργία νόμων. Αποτελεί τμήμα της ηλεκτρονικής δημοκρατίας (e-democracy). Παράδειγμα αυτής της μορφής συμμετοχικής διαδικασίας αποτελεί το e-dialogos, ένα καινοτόμο έργο που δίνει τη δυνατότητα στους κατοίκους της πόλης των Τρικάλων να εμπλακούν στη διαδικασία σχεδιασμού και υλοποίησης των δράσεων της πόλης. Το έργο συνδυάζει ένα εύρος εφαρμογών από ηλεκτρονικές δημοσκοπήσεις και αιτήματα μέχρι ηλεκτρονικές διαβουλεύσεις και ψηφοφορίες δημιουργώντας ένα σύνθετο δίκτυο εργαλείων και μεθόδων συμμετοχικής δημοκρατίας.

Bλ. υπόλημμα Participatory Democracy. Βλ. λήμμα Templerhofer Feld. 3 Βλ. λήμμα Stuttgart 21. 1 2

132

yes on the street Όρος που χρησιμοποιήθηκε από την Jane Jacobs [1] στο βιβλίο της The life and death of great american cities που εκδόθηκε το 1961. Με την έκφραση αυτή ήθελε να περιγράψει την ασφάλεια που θα έπρεπε να νιώθει ο κάτοικος στους δημόσιους χώρους της πόλης.

ourierist Communities Ουτοπικές κοινότητες στις ΗΠΑ που βασίστηκαν στις οικονομικές και κοινωνικές ιδέες του Charles Fourier [2] που διατύπωσε μεταξύ του 1808 και του 1837. Οι βασικές αρχές της κοινωνίας που περιέγραφε στηριζόταν στη σεξουαλική απελευθέρωση, τη συνεταιρική οργάνωση, την απελευθέρωση των γυναικών και την ανθρώπινη αλληλεπίδραση. Σχεδίασε το Φαλανστέριο, μία ανεξάρτητη βιομηχανική κοινωνία για 1,620 κατοίκους, η ιδέα του οποίου δεν υλοποιήθηκε από τον ίδιο. Μόλις, το 1856, ο Godin [3] δημιούργησε το Φαμιλιστέριο της Guisse.

entrification Μεταφράζεται ως Αναβάθμιση ή Ανάπλαση και είναι όρος που χρησιμοποιείται στην επιστήμη της κοινωνιολογίας και της πολεοδομίας. Είναι μία τάση σε αστικές γειτονιές με την αύξηση της αξίας ακινήτου και τη εκτόπιση χαμηλόμισθων οικογενειών και μικρών επιχειρήσεων, που δε μπορούν να πληρώσουν το νέο ενοίκιο. Ειδικότερα, είναι το αποτέλεσμα της αυξανόμενης ζήτησης για ένα συγκεκριμένο περιβάλλον. Οι πρώτοι κάτοικοι των υποβαθμισμένων περιοχών συνήθως είναι καλλιτέχνες και εναλλακτικές κοινότητες, που με τα χρόνια αυξάνουν την ελκυστικότητα της περιοχής λόγω καλλιτεχνικών και πολιτιστικών δρώμενων. Σε επόμενο στάδιο, εταιρείες ακινήτων ενδιαφέρονται για την ενοικίαση και αγορά ακινήτων στη γειτονιά, καθώς και τα κόστη είναι χαμηλά και η ζήτηση αρχίζει και αυξάνεται. Νέα γραφεία και επιχειρήσεις εγκαθίστανται, τα επίπεδα εγκληματικότητας μειώνονται και επακόλουθο είναι η αστική μετανάστευση. Ανώτερα κοινωνικά στρώματα έχουν τη δυνατότητα να εγκατασταθούν στην περιοχή, ενώ τα χαμηλότερα αναγκάζονται να φύγουν. Οι όροι Urban Renewal και Urban Gentrification διαφοροποιούνται ότι ο πρώτος όρος σημαίνει την πλήρη εκτόπιση των κατοίκων με πιθανή κατεδάφιση ολόκληρων οικοδομικών τετραγώνων ενώ ο δεύτερος όρος σημαίνει τον επαναπροσδιορισμό χρήσης χωρίς να συνεπάγεται πάντα την εκτόπιση.

Βλ. λήμμα Jane Jacobs. Βλ. λήμμα Charles Fourier. 3 Βλ. λήμμα Jean-Baptiste André Godin. 1 2

133

BM Σημαίνει Κατοικίες προς πώληση σε καλή τιμή (habitation à bon marché) και είναι ένας θεσμός στη Γαλλία που δημιουργήθηκε το 1889 κατά κύριο λόγο από φιλανθρωπικούς θεσμούς και όχι από το κράτος. Μέχρι τον 19ο αιώνα, η κοινωνική κατοικία δεν θεωρούνταν κοινωνικό αγαθό, αγαθό πρόνοιας. Με τη βιομηχανική επανάσταση και την εγκατάσταση μεγάλου πληθυσμού στις πόλεις έγινε όλο και πιο αναγκαίο να βρεθεί μία λύση στο στεγαστικό πρόβλημα.

LM Σημαίνει Κατοικίες χαμηλού κόστους προς ενοικίαση (habitation à loyer modéré) [1] και πρόκειται για ένα θεσμό που δημιουργήθηκε στη Γαλλία και την Ελβετία. Το 16% των κατοικιών της Γαλλίας είναι HLM. Συνήθως επρόκειτο για διαμερίσματα στα προάστια της πόλης, οι συνθήκες των οποίων βελτιώθηκαν τα τελευταία χρόνια. Ο θεσμός δημιουργήθηκε με την έντονη μετανάστευση και την αστικοποίηση της δεκαετίας του ’50 για την αντιμετώπιση του στεγαστικού προβλήματος. Δεν είναι οι δημόσιες κατοικίες, καθώς άλλες είναι ιδιωτικές και άλλες κρατικές. Στις περισσότερες περιπτώσεις, βρίσκονται στα προάστια των πόλεων, καθώς η αξία της γης είναι πιο χαμηλή.

carian Communities Ουτοπικές κοινότητες στις ΗΠΑ που βασίστηκαν στις οικονομικές και κοινωνικές ιδέες του Etienne Cabet [2] που περιγράφονται στο βιβλίο του Ταξίδι στην Ικαρία (Voyage en Icarie, 1839). Δημιουργήθηκαν με ανακοινώσεις πολλά υποσχόμενες κοινότητες και προσέλκυσαν αρκετό κόσμο για τον τρόπο λειτουργίας τους. Σημαντική ήταν η συμμετοχή στα κοινά, η ισότητα μεταξύ των δύο φύλων και το εκπαιδευτικό σύστημα. Οι πολιτισμικές και κοινωνικές διαφορές, όμως, δημιούργησαν πολλά προβλήματα με αποτέλεσμα να διαλυθούν οι περισσότερες από αυτές. Τελευταία ήταν η Ικαριανή Κοινότητα στο Corning, Iowa, που σταμάτησε να λειτουργεί το 1898, αλλά η κοινότητα της περιοχής προσπαθεί να προωθήσει την ιδέα της Ικαρίας με το θεσμό French Icarian Colony Foundation.

itchenless Houses Οι Κατοικίες χωρίς κουζίνες ήταν ένα έργο που σχεδιάστηκε από την Melusina Fay Peirce [3]το 1869 στις ΗΠΑ. Η ιδέα ήταν σε μία γειτονιά ενός αριθμού κατοικιών να υπάρχει μία κοινόχρηστη κουζίνα που θα εξυπηρετεί τα νοικοκυριά τις γειτονιάς. Οι γυναίκες που θα δούλευαν στη συλλογική κουζίνα θα πληρώνονταν με τις υπηρεσίες τους, ενώ οι υπόλοιπες γυναίκες θα μπορούσαν να εργάζονται. Το πείραμα δεν άντεξε πάνω από ένα χρόνο, καθώς η συλλογικότητα πήγαινε κόντρα στους ρυθμούς της καπιταλιστικής κοινωνίας. Βλ. λήμμα Habitation à Loyer Modéré. Βλ. λήμμα Etienne Cabet. 3 Βλ. λήμμα Melusina Fay Peirce. 1 2

134

icro Public Space Ο όρος αυτός προσδιορίζει τον τρόπο σκέψης του Atelier Bow-wow [1] και τον τρόπο που υποστηρίζουν ότι δημιουργούνται κοινωνικές πλατφόρμες. Ένας κοινωνικός χώρος δε δημιουργείται από τους αρχιτέκτονες και τους πολεοδόμους ούτε από τους χρήστες του, αλλά δημιουργείται από μόνος του. Προσπάθησαν να εντοπίσουν νέες συμπεριφορές μέσα στην πόλη μέσα από μικρο-κατασκευές σε μορφή επίπλου που απαιτεί την ενεργό συμμετοχή του χρήστη. Ο όρος micro προσδιορίζει μία απόπειρα αξιοποίησης του ελάχιστου χώρου ή αντικειμένου, που είναι επίσημα δημόσιο, και προσθήκης μίας ατομικής στρώσης σε αυτό με τη χρήση του στο χώρο. Το ομότιτλο βιβλίο τους δημοσιεύτηκε το 2001.

ixed Primary Use Όρος που χρησιμοποιήθηκε από την Jane Jacobs [2] στο βιβλίο της The life and death of great american cities που εκδόθηκε το 1961. Υποστηρίζει ότι μία γειτονιά καλό είναι να διαθέτει διαφορετικές προγραμματικές χρήσεις από κατοικίες μέχρι βιοτεχνίες, γραφεία και καταστήματα, καθώς έτσι θα παραμένει ενεργή καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας. Επιπλέον, θεωρεί ότι η ύπαρξη παλιών και νέων κτηρίων επιτρέπουν την ανάπτυξη διαφορετικών επιχειρήσεων, κάτι που περιγράφει με τον όρο social capital [3].

obile Gardening Ο όρος Κινητή Κηπουρική χρησιμοποιήθηκε από την οργάνωση Nomadisch Grün στη δημιουργία του κήπου Prinzessinnengarten που δημιουργήθηκε το 2010 στην περιοχή Kreuzberg στο Βερολίνο. Ο χώρος που φιλοξενεί τον κήπο ενοικιάζεται σε μηνιαία βάση από το δήμο, οπότε ο όλος ο κήπος φυτεύτηκε σε μεταφερόμενες «γλάστρες» στην περίπτωση μετακόμισής του στο μέλλον σε άλλο χώρο.

pen Architecture Ο όρος Ανοιχτή Αρχιτεκτονική χρησιμοποιήθηκε από τον Hsieh Ying-chun [4] για να περιγράψει τη συμμετοχή των ίδιων των κατοίκων μίας κοινότητας στο σχεδιασμό και την κατασκευή των κατοικιών τους και των κοινόχρηστων εγκαταστάσεων τους. Είναι μία μορφή συμμετοχικής διαδικασίας.

1 2 3 4

Βλ. λήμμα Atelier Bow-Wow. Βλ. λήμμα Jane Jacobs. Βλ. υπόλημμα Social Capital. Bλ. λήμματα Atelier-3 και Rural Architecture Studio. 135

pen Building Μεταφράζεται ως Ανοιχτό Κτήριο αλλα υπονοεί το κτήριο που επιτρέπει τη διαμόρφωσή του του εσωτερικού χώρου, καθώς η κάτοψη έχει την ευελιξία για τη δημιουργία πολλών διαφορετικών παραλλαγών κατοικιών. Ο χρήστης μπορεί να αποφασίσει που θα μπουν ποιοι τοίχοι και πως θα διαμορφωθούν οι χώροι. Ο όρος επινοήθηκε από τον John Habraken στο βιβλίο του Supports: An Alternative to Mass Housing, που δημοσιεύτηκε το 1961 στα ολλανδικά και το 1972 και το 1999 στα αγγλικά.

wenite Communities Μεταφράζεται ως Οουενικές Κοινότητες και αφορά τις κοινότητες που δημιουργήθηκε με βάση τις κοινωνικές και οικονομικές θεωρίες του Robert Owen [1] μετά το 1813. Οι περισσότερες από αυτές τις δημιουργήθηκαν στις ΗΠΑ, καθώς οι άνθρωποι αναζητήσουν μία καλύτερη ποιότητα ζωής και ήταν ανοιχτοί σε νέες ιδέες. Η πρώτη οουενική κοινότητα ήταν η New Lanark στη Σκωτία που λειτούργησε αρμονικά για αρκετά χρόνια στηριζόμενη στη βιομηχανία. Η εκπαίδευση των παιδιών ήταν ιδιαίτερα σημαντική για τον Owen, καθώς ο ίδιος είχε περάσει δύσκολα παιδικά χρόνια ως εργάτης. Στη New Lanark δημιουργήθηκαν και τα πρώτα νηπιαγωγεία και υπήρχαν βαθμίδες εκπαίδευσης. Η Νέα Αρμονία δημιουργήθηκε στις ΗΠΑ, αλλά δεν κατάφερε να λειτουργήσει για πολλά χρόνια, καθώς υπήρχαν έντονες διαμάχες μεταξύ των κατοίκων της. Δυστυχώς και οι περισσότερες οουενικές κοινότητες στις ΗΠΑ δεν λειτούργησαν πάνω από μερικά χρόνια.

articipation [decision making] H συμμετοχή στην κοινωνιολογία αναφέρεται σε διαφορετικούς μηχανισμούς, ώστε το κοινό να εκφέρει την άποψή του και να επηρεάσει σε πολιτικά (συμμετοχική δημοκρατία), οικονομικά (συμμετοχικός προϋπολογισμός), οργανωτικά (participatory management), πολιτισμικά και κοινωνικά θέματα (φεμινισμός).

Ο βαθμός της συμμετοχής του πολίτη-χρήστη στη διαδικασία έχει δύο επίπεδα, τη ψευδοσυμμετοχή και την πραγματική συμμετοχή.[2] Ο συμμετοχικός προϋπολογισμός στο Πόρτο Αλέγκρε[3] είναι ένα παράδειγμα συμμετοχικής σε οικονομικά θέματα.

articipatory budgeting Σημαίνει συμμετοχικός προϋπολογισμός και πραγματοποιήθηκε πρώτη φορά το 1992 στο Πόρτο Αλέγκρε της Βραζιλίας, καθώς εκείνη την εποχή στις δημοτικές εκλογές είχε ψηφιστεί το εργατικό κόμμα. Είναι οι αποφάσεις προϋπολογισμού για έργα δημοτικά και τοπικά με συμμετοχή των πολιτών.

Βλ. λήμμα Robert Owen. P. B. Jones, D. Petrescu, J. Till, Architecture and Participation, Λονδίνο και Νέα Υόρκη, 2005, σελ. 25 3 Bλ. λήμμα Marta Harnecker. 1 2

136

articipatory Democracy Μεταφράζεται ως συμμετοχική δημοκρατία και είναι ένας τύπος φιλελεύθερης δημοκρατίας που δίνει έμφαση στην ευρεία εμπλοκή των πολιτών στην διεύθυνση και διαχείριση των πολιτικών υποθέσεων. Αν και η ετυμολογία υπονοεί ότι όλα τα πολιτεύματα που αξίζουν την ονομασία δημοκρατία στηρίζονται στη συμμετοχή των πολιτών, οι παραδοσιακές αντιπροσωπευτικές δημοκρατίες τείνουν να περιορίζουν τη συμμετοχή αυτή στην ανάδειξη αντιπροσώπων οι οποίοι αποφασίζουν για όλα τα ζητήματα, εγκαταλείποντας έτσι τη διακυβέρνηση σε μία επαγγελματική ολιγαρχία. Η συμμετοχική δημοκρατία προσπαθεί να εισάγει σε αυτό το σύστημα κάποια χαρακτηριστικά άμεσης δημοκρατίας [1], συνήθως σε φιλελεύθερο πλαίσιο, ώστε να διευρύνει το πλήθος των ανθρώπων που έχουν πρόσβαση στις πολιτικές διεργασίες λήψης αποφάσεων, αλλά και να εμβαθύνει αυτή την πρόσβαση. Ένας στοιχειώδης τύπος συμμετοχικής δημοκρατίας εξασκείται στην Ελβετία όπου, παράλληλα με τις συνήθεις πολιτικές διαδικασίες όπου εμπλέκονται οι εκλεγμένοι αντιπρόσωποι των πολιτών, λαμβάνουν χώρα και τακτικά δημοψηφίσματα για διάφορα ζητήματα. Στα δημοψηφίσματα αυτά έχει το δικαίωμα να συμμετάσχει το σύνολο των πολιτών. Έχει υποστηριχθεί ότι μία πιο ισχυρή συμμετοχική δημοκρατία θα μπορούσε να επεκτείνει αυτό το μοντέλο με κατάλληλη χρήση του Διαδικτύου για ευκολότερη και ταχύτερη διεξαγωγή ψηφοφοριών σε μαζική κλίμακα (ηλεκτρονική δημοκρατία).

articipatory design | Participative design | co-operative design | co-design O συμμετοχικός σχεδιασμός ή συλλογικός σχεδιασμός είναι μια προσέγγιση σχεδιασμού που προσπαθεί να εμπλέξει ενεργά με συμμετοχή όλων των ενδιαφερομένων (π.χ. τους εργαζόμενους, τους συνεργάτες, τους πελάτες, τους πολίτες, τους τελικούς χρήστες) στη διαδικασία σχεδιασμού προκειμένου να διασφαλιστεί το αποτέλεσμα ικανοποιεί τις ανάγκες τους και μπορεί να χρησιμοποιηθεί.

Παράδειγμα συμμετοχικού σχεδιασμού αποτελεί ο τρόπος που δουλεύουν οι Baupiloten [2], ο Giancarlo de Carlo [3], ο Lucien Kroll [4], o Christopher Alexander [5]. Συχνά οι όροι participatory και participative ταυτίζονται, αλλά διαφέρουν, καθώς ο πρώτος όρος αναφέρεται σε κάτι που συμμετέχει ή μπορεί να συμμετέχει, ενώ ο δεύτερος όρος προσδιορίζει κάτι ανοιχτό στη συμμετοχή.

halanstère Το Φαλανστέριο ήταν ένας τύπος κτίριου σχεδιασμένος για μια αυτοδύναμη ουτοπική κοινότητα, στην ιδανική περίπτωση αποτελούμενοι από 500-2000 άτομα που εργάζονται μαζί για αμοιβαίο όφελος. Η ιδέα αναπτύχθηκε στις

Bλ. υπόλημμα Direct Democracy. Βλ. λήμμα Baupiloten. 3 Βλ. λήμμα Giancarlo de Carlo. 4 Βλ. λήμμα Lucien Kroll. 5 Βλ. λήμμα Christopher Alexander. 1 2

137

αρχές του 19ου αιώνα από τον Charles Fourier [1]. Ο Fourier επέλεξε το όνομα συνδυάζοντας τη γαλλική λέξη φάλαγγας (φάλαγγα, τη βασική στρατιωτική μονάδα στην αρχαία Ελλάδα), με τη λέξη Monastère (Μοναστήρι). To Φαλανστέριο εξαρτάται από βιομηχανικές και αγροτικές δουλειές, αποτελείται από τρία βασικά κτήρια και λέγεται ότι η διάταξη και η μορφή τους θύμιζαν το Παλάτι των Βερσαλλιών. Δεν θα στέγαζε όμως πρίγκιπες και βασιλιάδες, αλλά εργάτες και τις οικογένειες τους. Διεθέτε διαμερίσματα και κοινόχρηστους χώρους. Δεν υλοποιήθηκε ποτέ, αν και οι ιδέες του Fourier επηρέασαν πολλούς ανθρώπους, που οργανώθηκαν και δημιούργησαν Φουριερικές Κοινότητες [2], ιδιαίτερα στις ΗΠΑ. Η εξέλιξη και εφαρμογή αυτού ήταν το Φαμιλιστέριο της Guisse που αποτέλεσε πετυχημένη πείραμα από τον Godin [3].

lace making approach | Events for place making Τα χωρικά γεγονότα είναι μια πολύπλευρη προσέγγιση του σχεδιασμού και της διαχείρισης των δημόσιων χώρων. Αξιοποιεί την τοπική κοινότητα του ενεργητικού, την έμπνευση και το δυναμικό, με στόχο τη δημιουργία δημόσιων χώρων που προάγουν την υγεία των ανθρώπων, την ευτυχία και την ευημερία. Έχει πολιτική διάσταση λόγω της φύσης της τοπικής ταυτότητας. Τα χωρικά γεγονότα είναι τόσο μια διαδικασία όσο και μια φιλοσοφία.

Η έννοια placemaking προέρχεται από τη δεκαετία του ‘60, όταν οι συγγραφείς Jane Jacobs [4] και William H. Whyte προσέφεραν πρωτοποριακές ιδέες για το σχεδιασμό των πόλεων που είναι για τους ανθρώπους, όχι μόνο για τα αυτοκίνητα και τα εμπορικά κέντρα. Το έργο τους επικεντρώνεται στη σημασία της ζωντανής γειτονιάς και στο κάλεσμά τους στους δημόσιους χώρους. Η Jacobs υποστήριξε την ιδιοκτησία των δρόμων από τον πολίτη μέσω της έννοιας ”eyes on the the street”. O Whyte τόνισε βασικά στοιχεία για τη δημιουργία κοινωνικής ζωής σε δημόσιους χώρους. Ο όρος άρχισε να χρησιμοποιείται στη δεκαετία του ‘70 από τους αρχιτέκτονες τοπίου, αρχιτέκτονες και πολεοδόμους για να περιγράψει τη διαδικασία της δημιουργίας πλατειών, πάρκων, δρόμων και προκυμαίων που θα προσελκύσει τους ανθρώπους επειδή είναι χώροι ευχάριστοι και ενδιαφέροντες. Το τοπίο συχνά διαδραματίζει σημαντικό ρόλο στη διαδικασία σχεδιασμού.

rovider Paradigm Όρος που επινοήθηκε από τον Nabeel Hamdi στο βιβλίο του Housing without Houses το 1995, μεταφράζεται ως Παράδειγμα Παροχής και χρησιμοποιήθηκε από τον John Habraken [5].

Βλ. λήμμα Charles Fouries. Βλ. υπόλημμα Fourierist Communities. 3 Βλ. λήμμα Jean-Baptiste André Godin. 4 Βλ. λήμμα Jane Jacobs. 5 Βλ. λήμμα John Habraken. 1 2

138

esearch-based Design Μεταφράζεται ως σχεδιασμός βασισμένος στην έρευνα και είναι η διαδικασία με την οποία οι Raumlabor Berlin [1] αναλύουν ένα χώρο μέσα στην πόλη με επί τόπου έρευνα.

edirective practice Σε απευθείας μετάφραση, σημαίνει ανακατευθυνόμενη πρακτική και είναι ο όρος που χρησιμοποιεί η Marjetica Potrč [2] για να προσδιορίζει τον όρο αυτό για συλλογικές και ατομικές μορφές δράσης που χρησιμοποιούνται για να εγκαινιάσει μια διαδικασία πολιτιστικής ανακατασκευή. Η πρακτική αυτή προσπαθεί να φτάσει πέρα από την τέχνη, τους θεσμικούς χώρους και τον πολιτιστικό ακτιβισμό. Είναι η ονομασία μιας κοινής πρακτικής για την οποία πολιτιστικοί παραγωγοί μοιράζονται μια συλλογική πρόθεση, που είναι σε θέση να εκφράζεται με διάφορους τρόπους. Βασικός σκοπός είναι η αλληλεγγύη.

ight to (have) work (μέσα 18ου αιώνα) – Η έννοια του δικαιώματος στο να έχεις δουλειά εκφράστηκε από τον Victor Prosper Considerant [3] στα μέσα του 18ου αιώνα και αποτέλεσε μία από τις βασικές ιδέες των Γάλλων σοσιαλιστών για την επανάσταση του 1848.

elf-build Κατά την ευρεία έννοια, ιδιοκατασκευή εννοούμε όταν οι χρήστες αναλαμβάνουν οι ίδιοι το σχεδιασμό, την παραγωγή, τη διαχείριση και τη συντήρηση του δομημένου χώρου, ενσωματώνοντας αυτή την πρακτική σε μία συνολική κοινωνική προοπτική όπου η πολιτική διάσταση είναι κυρίαρχη.[4]

Κατά την στενή έννοια, όπως κατά κανόνα την αντιλαμβανόμαστε, είναι σαν επιμέρους δραστηριότητα που αφορά μόνο την πρακτική της κατασκευής. Συχνά συνδέεται με μια ουμανιστική αντίληψη. Η έννοια αυτή χρησιμοποιείται επίσημα από το Walter Segal [5] και αποκτάει το όνομα Walter Segal Self Build Trust το 1985. Πολλές ομάδες αξιοποίησαν τη μέθοδο αυτή ανάμεσα τους και οι Architype. Η πρακτική αυτή είναι διαδεδομένη στην Αγγλία και την Ιρλανδία, που έχουν δημιουργήσει και συλλόγους που στηρίζουν τη μέθοδο της ιδιοκατασκευής, διαδίδοντας τη γνώση και τη μεθοδολογία τους μέσω συγκεντρώσεων, περιοδικών και ιστοσελίδων. Βλ. λήμμα Raumlabor. Βλ. λήμμα Marjetica Potrč. 3 Βλ. λήμμα Victor Prosper Considerant. 4 A. Βρυχέα, Κλ. Λωράν, Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις, Αθήνα, Εκδόσεις ΕΜΠ, 1993, σελ. 75 5 Βλ. λήμμα Walter Segal. 1 2

139

elf-help Εννοούμε όταν σε αρκετές περιπτώσεις που η ιδιοκατασκευή συνοδεύεται από συλλογική προσπάθεια. [1]

elf-organisation Ενώ τα συνήθη πλαίσια της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας λειτουργούν με τρόπους με τους οποίους οι τοπικοί φορείς έχουν ελάχιστη επιρροή στο αποτέλεσμα, οι αυτο-οργανωμένες πρακτικές παρέχουν ένα εναλλακτικό πλαίσιο για την παραγωγή του χώρου.

Μια γενεαλογία μπορεί να εντοπιστεί μέσω του πολιτικού ακτιβισμού, της πολιτιστικής παραγωγής με τη μορφή της μουσικής, της τέχνης και της λογοτεχνίας, και άλλες μορφές κατοίκησης, όπως καταλήψεις [2] ή αυτόνομες κοινότητες. Αυτά αποδεικνύουν την επιθυμία για αμφισβήτηση του status-quo με την ανάπτυξη έντονα ανεξάρτητων προσεγγίσεων. Μία τέτοιου είδους χωρική πρακτική είναι η Πολιτεία της Christiania [3], η οποία επεκτείνει αυτή την αφήγηση στη σφαίρα της αρχιτεκτονικής και της πολεοδομίας. Εκτός από άτυπες δραστηριότητες, αρχιτέκτονες και καλλιτέχνες έχουν αρχίσει να εξετάζουν τις δυνατότητες της αυτό-οργάνωσης ως τακτική στο πλαίσιο της πρακτικής τους. Το έργο Ecobox του Atelier d’Architecture Autogérée [4] ανέπτυξε έναν παρατημένο –πάνω από πέντε χρόνια- χώρο στο Παρίσι μέσω μιας σκόπιμα αργής συνεργατικής διαδικασίας που εμπλέκονται κατοίκους, τους μαθητές και τους σχεδιαστές. Όταν η κοινότητα οργανώθηκε καλά, η αρχιτεκτονική ομάδα αποχώρησε. Η αυτο-οργάνωση, από αρχιτεκτονικής άποψης, αμφισβητεί ριζικά πολλά από τα δόγματα του ρυθμιζόμενου και ελεγχόμενου επαγγέλματος. Δεν προτείνει μόνο τη συμμετοχή σε κάτι που ελέγχεται από κάπου αλλού, αλλά καθορίζει ενεργά την επιθυμία και την ανάγκη για ένα μετασχηματισμό, σε πρώτη φάση, πριν ενεργήσει σε αυτό. Η δράση αυτή περιλαμβάνει το σχεδιασμό των διαδικασιών που μπορούν να επιτρέπουν στους ανθρώπους να μετατρέψουν τα δικά τους περιβάλλοντα, καθώς οι μηχανισμοί που εμπλέκονται ενσωματώνονται στην τοπικότητά τους. Από τότε που, τα αυτο-οργανωμένα έργα προκύπτουν από τις διαπραγματεύσεις πολλών διαφορετικών παραγόντων, είναι εγγενώς σχετικές πρακτικές, που κατευθύνουν προς τη συλλογική παραγωγή του χώρου.

hared Community Σημαίνει Κοινόχρηστη Κοινότητα και είναι ο όρος που χρησιμοποιεί η Marjetica Potrč [5] για να προσδιορίσει την κοινότητα μίας γειτονιάς ή μίας περιοχής που μοιράζεται ένα ή περισσότερα αγαθά στον κοινόχρηστό τους χώρο. 1 A. Βρυχέα, Κλ. Λωράν, Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις, Αθήνα, Εκδόσεις ΕΜΠ, 1993, σελ. 75 2 Βλ. υπόλημμα Squatting. 3 Βλ. λήμμα Christiania. 4 Βλ. λήμμα Atelier d’Architecture Autogérée. 5 Βλ. λήμμα Marjetica Potrč.

140

lum Upgrading Η Αναβάθμιση Παραγκουπόλεων είναι μια αστική στρατηγική ανανέωσης που αποτελείται από φυσικές, κοινωνικές, οικονομικές, οργανωτικές και περιβαλλοντικές βελτιώσεις σε φτωχογειτονιές με την συνεργατική ανάληψη σε τοπικό επίπεδο μεταξύ των πολιτών, κοινοτικών ομάδων, επιχειρήσεων και τοπικών αρχών. Ο κύριος στόχος αυτής της αναβάθμισης είναι να ελαφρύνει το χαμηλό βιοτικό επίπεδο των κατοίκων των παραγκουπόλεων. Στις περισσότερες περιπτώσεις, οι κάτοικοι στερούνται βασικές υπηρεσίες, όπως η παροχή ασφαλούς πόσιμου νερού, αποχέτευσης, λυμάτων και διαχείριση στερεών αποβλήτων.

Το 1972, ο John Turner [1] δημοσίευσε το βιβλίο του Freedom to Build και υποστήριξε μία θεωρητική στρατηγική για να λύσει το πρόβλημα των παραγκουπόλεων. Υποστήριζε ότι οι κυβερνήσεις δεν πρέπει να προσπαθήσουν να αντιμετωπίσουν μόνες τους το πρόβλημα της στέγασης, αλλά αρχικά να λύσουν τα υπόλοιπα προβλήματα της περιοχής. Έτσι, με την εφαρμογή ενός συστήματος αποχέτευσης, την παροχή καθαρού νερού και δρόμων για τις μετακινήσεις, οι ίδιοι οι κάτοικοι από μόνοι τους θα καλυτερεύαν σταδιακά τις κατοικίες τους. Ο ίδιος είχε ζήσει πολλά χρόνια στο Περού στην προσπάθειά του να βοηθήσει στην αναβάθμιση των παραγκουπόλεων.

ocial capital Όρος που χρησιμοποιήθηκε από την Jane Jacobs [2] στο βιβλίο της The life and death of great american cities που εκδόθηκε το 1961. Υποστηρίζει ότι η κοινωνική πρωτεύουσα έχει ανάγκη την ποικιλομορφία ανθρώπων, κτηρίων και προγραμμάτων μέσα στην πόλη για να υπάρξει κοινωνική συνοχή. Δεν είναι απαραίτητο να υπάρχει επικοινωνία με τους γείτονες, αλλά είναι σημαντικό να υπάρχει αλληλεπίδραση μεταξύ των ανθρώπων μέσα στην πόλη, όπως σε μία στάση λεωφορείου, ώστε να νιώθουν οικεία και ότι ανήκουν σε μία γειτονιά. Για την Jacobs, η αστική ποικιλομορφία είναι πολύ σημαντική τόσο κοινωνικά όσο και οικονομικά. Η συνύπαρξη, για παράδειγμα, νέων και παλιών κτηριακών δομών επιτρέπουν να αναπτυχθούν διαφορετικές επιχειρήσεις μεταξύ τους, δίνοντας σε κάθε είδους επιχείρηση να αναπτυχθεί και προσφέροντας μία ποικιλία γνώσεων και τεχνολογιών. Η διασταύρωση που απορρέει από αυτή την μίξη λειτουργεί ως μαγνήτης για τις εταιρείες που ψάχνουν για ένα νέο μέρος για να εγκατασταθούν.

Το σύνθημα της Jacobs είναι ότι «νέες ιδέες χρειάζονται συχνά παλιά κτήρια» και έτσι μια γειτονιά της πόλης μπορεί να αναπτυχθεί σε ένα πραγματικό φυτώριο της επιχειρηματικότητας, της δημιουργικότητας και της καινοτομίας. Την ιδέα αυτή υποστηρίζει και το In.formal Academy [3] στην Κωνσταντινούπολη με το Made in Şişhane Project, που επιμένει στη διατήρηση των γειτονιών των τεχνιτών ως ένα σημαντικό πυρήνα μέσα στο παλιό κέντρο της πόλης. Βλ. λήμμα John Turner. Βλ. λήμμα Jane Jacobs. 3 Βλ. λήμμα In.Formal Academy. 1 2

141

oft Architecture H Ήπια αρχιτεκτονική εμφανίζεται στις ΗΠΑ κατά τη διάρκεια του ’60 στο πλαίσιο ενός περιθωριακού κινήματος αμφισβήτησης που δημιούργησε η άρνηση της αλόγιστης βιομηχανοποίησης του περιβάλλοντος που έχει γίνει απάνθρωπο. Λέγεται ήπια, κατ’ αναλογία προς τις «ήπιες μορφές ενέργειας» και αντιτίθεται στη «σκληρή» αρχιτεκτονική, αυτή που καταναλώνει ενέργεια και βιομηχανικά προϊόντα, συμβάλλοντας έτσι στην ένταση του καταμερισμού εργασίας. [1]

Στόχοι είναι η επιδίωξη της αυτονομίας στο σχεδιασμό και την κατασκευή της κατοικίας, η επανεκτίμηση μιας ιδιοκατασκευαστικής αρχιτεκτονικής σε βιοτεχνική κλίματα, η εισαγωγή μιας ποιητικής διάστασης στο επίπεδο της κατοικίας και η επανένταξη του ανθρώπου στο φυσικό του περιβάλλον (το όνειρο της αυτάρκειας). Βασικές τάσεις για την υλοποίηση των στόχων αυτών υπήρξαν: Το εφευρετικό «μαστόρεμα» με υλικά και τεχνικές εύκολες στην εφαρμογή όπως το ξύλο, ο γύψος, τα υλικά από δεύτερο χέρι ή άχρηστα. Εκ νέου ανακάλυψη των παραδοσιακών τεχνικών: επανεκτίμηση της αρχιτεκτονικής με τοπικό χαρακτήρα, αποκατάσταση εγκαταλειμμένων και ερειπωμένων κτιρίων. Χρησιμοποίηση εξελιγμένων υλικών και τεχνικών: γεωδαιτικοί θόλοι, αφρός πολυουρεθάνης, γκανάιτ, κλπ. Διάφοροι «οδηγοί ιδιοκατασκευών» (Shelter Doinebock, κλπ.) διαδίδουν πλατιά το φαινόμενο. Μεγάλος αριθμός ανάλογων κατασκευών πραγματοποιήθηκαν στις ΗΠΑ. Στην Ευρώπη, το κίνημα προσανατολίζεται κυρίως στην αποκατάσταση μιας αρχιτεκτονικής κληρονομιάς που είχε εγκαταλειφθεί στη φθορά. Αν και περιθωριακή, η Ήπια Αρχιτεκτονική συνέβαλε στη διάδοση και την ανάπτυξη ιδεών όπως η ιδιοκατασκευή, η οικονομία ενέργειας, η επαναχρησιμοποίηση άχρηστων υλικών και απορριμμάτων, καθώς και την επιστροφή στη φύση. Η βιομηχανία δεν έμεινε αδιάφορη στις ιδέες αυτές και πολύ γρήγορα έριξε στην αγορά νέα προϊόντα, όπως ηλιακούς συλλέκτες, ανεμόμυλους. Ένα τέτοιο πείραμα ήπιας αρχιτεκτονικής αποτελεί η Παράγκα (la Baraque) στην Πανεπιστημιούπολη της Louvain-la-Neuve στο Βέλγιο. Το 1972 το χωριό αυτό ήταν να κατεδαφιστεί, καθώς βρισκόταν πάνω στην έκταση του πολεοδομικού σχεδίου της νέας πανεπιστημιούπολης. Υπήρξαν καταλήψεις και διαδηλώσεις με την συμμετοχή των κατοίκων και φοιτητών της Louvain. Τελικά, ο χώρος κατοικήθηκε και κρατήθηκε, ενώ το 1980 αποτέλεσε επίσημα χώρος πειραματισμού της αρχιτεκτονικής σχολής του πανεπιστημίου.

142

quatting Κατάληψη και συλλογική διαμόρφωση οικοπέδου ή προϋπάρχοντος κτηρίου. Παράνομη ενέργεια που επιχειρεί να αντιμετωπίσει τη μηπροσαρμοστικότητα (ποσοτική και ποιοτική) της παραγόμενης κατοικίας. [1] Squatter αποκαλείται το άτομο που, για να εξασφαλίσει στέγη, καταλαμβάνει και διαμορφώνει, χωρίς τη συγκατάθεση του ιδιοκτήτη, ένα εγκαταλελειμμένο κτίριο ή οικόπεδο, ενώ ο χώρος που καταλαμβάνεται λέγεται squats. Πιο συχνά, καταλήψεις δημιουργούν τα στρώματα που «αποκλείονται» από την κανονική στέγη (δημόσια ή ιδιωτική) βασικά λόγω αφερεγγυότητας (αδυναμία να πληρώσουν το ζητούμενο ενοίκιο). Βασικά χαρακτηριστικά στοιχεία είναι η εφευρετικότητα στη διαμόρφωση του χώρου και η αλληλεγγύη στην αγωνιστική αντιπαράθεση στις επιχειρήσεις εκδίωξής τους. Δεν είναι λίγες οι φορές «νομιμοποίησης» των καταλήψεων αποδέχοντας από το υφιστάμενο σύστημα την έλλειψη κατάλληλων κατοικιών.

upport Paradigm Όρος που επινοήθηκε από τον Nabeel Hamdi στο βιβλίο του Housing without Houses το 1995, μεταφράζεται ως Παράδειγμα υποστήριξης και χρησιμοποιήθηκε από τον John Habraken [2].

niversal Design Ο καθολικός σχεδιασμός αναφέρεται σε ιδέες ευρέου φάσματος με στόχο να παράγει κτίρια, προϊόντα και περιβάλλοντα, που είναι εγγενώς προσβάσιμα σε άτομα μεγαλύτερης ηλικίας, άτομα χωρίς αναπηρία και άτομα με ειδικές ανάγκες. Ο όρος επινοήθηκε από τον αρχιτέκτονα Ronald L. Mace. Στην Αγγλία είναι γνωστό ως inclusive design [3].

topie Όρος που επινοήθηκε από τον Thomas More (1478-1535, Άγγλος πολιτικός και φιλόσοφος, άγιος της Καθολικής Εκκλησίας) το 1516 με την έκδοση του ομότιτλου βιβλίου του. Η λέξη με ελληνική ετυμολογία έχει διπλή σημασία, που σημαίνει ταυτόχρονα «ου-τοπία» (τόπος του πουθενά) και «ευτοπία» (ευχάριστος τόπος) [4] .

1 A. Βρυχέα, Κλ. Λωράν, Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις, Αθήνα, Εκδόσεις ΕΜΠ, 1993, σελ. 75 2 Βλ. λήμμα John Habraken. 3 Βλ. λήμμα Lifchez Raymond. 4 A. Βρυχέα, Κλ. Λωράν, Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις, Αθήνα, Εκδόσεις ΕΜΠ, 1993, σελ. 56

143

«Η ουτοπία είναι «χωρίς τόπο», ανεύρετη. Δεν είναι η απλή και αόριστη ονειροπόληση, όπως γενικά χρησιμοποιούμε τον όρο, αντίθετα είναι ένα συνεκτικό σύστημα ιδανικής κοινωνίας που μπορεί, ασφαλώς , να συλλάβει η ανθρώπινη λογική, αλλά που μια διαυγής διάνοια θεωρεί σαν το ακριβώς αντίθετο του πραγματικού. Οι «ουτοπιστές» λοιπόν, για τους οποίους μιλούμε δεν είναι οι απλοϊκοί ονειροπόλοι που παίρνουν τις επιθυμίες τους για πραγματικότητα, αλλά, αντίθετα, είναι κοινωνικοί στοχαστές με θαυμαστή διορατικότητα, που τους έχει άλλωστε εκθέσει σε παρανοήσεις από μέρους πολλών επικριτών τους, όπως χαρακτηριστικά θα γράψει ο Friendrich Engels (1820-1895, Γερμανός φιλόσοφος, δημοσιογράφος, επιστήμονας των κοινωνικών επιστημών, επιχειρηματίας, που επεξεργάστηκε με τον Καρλ Μαρξ την θεωρία του επιστημονικού Κομμουνισμού και του διαλεκτικού υλισμού). Πρόγονοι του κομμουνισμού ή του φιλελεύθερου σοσιαλισμού, οι ουτοπιστές συχνά αναπαριστούσαν, μέσα από το σχέδιο μιας ιδανικής πόλης δικής τους έμπνευσης, το μικρόκοσμο της κοινωνίας που προσδοκούσαν. Αν και «πουθενά», η ουτοπία τους πήρε σε πολλές περιπτώσεις τη μορφή πραγματικών κατόψεων, όπου η συλλογική κατοικία οργανωνόταν γύρω από μια μονάδα παραγωγής. Άλλωστε, η υλοποίηση τέτοιων σχεδίων δεν ήταν σπάνια. Έτσι, το εργοστάσιο του Owen [1] στο New Lanark, αν και εμφανίστηκε στην αρχή σαν «ουτοπικό» είχε, στη συνέχεια, απτά κέρδη».

topian Communities Οι Ουτοπικές Κοινότητες αναπτύχθηκαν τον 18ο και 19ο αιώνα στην Ευρώπη και την Αμερική από τις θεωρίες μεγάλων ουτοπιστών της Ευρώπης. Ο όρος προέρχεται από την Ουτοπία [2], που πρώτος χρησιμοποίησε ο Thomas Moore το 1516. Οι περισσότερες ουτοπικές κοινότητες αναπτύχθηκαν στην Αμερική, καθώς εκείνη την εποχή μεγάλος αριθμός του ευρωπαϊκού πληθυσμού είχε μεταναστεύσει προς την αναζήτηση ενός καλύτερου τρόπου ζωής. Οι άνθρωποι ήταν ανοιχτοί σε νέες ιδέες, αντιλαμβανόμενοι ότι προέρχονταν από διαφορετικούς πολιτισμούς και κοινωνικά υπόβαθρα που θα συνυπήρχαν στον ίδιο χώρο-κράτος. Η New Lanark, η Νέα Αρμονία, το Φαμιλιστέριο της Guisse και η Κοινότητα της Oneida ήταν μερικές από τις πιο γνωστές ουτοπικές κοινότητες, πετυχημένες και μη. Γνωστοί ουτοπιστές υπήρξαν ο Robert Owen [3], o Claude Nicolas Ledoux [4], o Charles Fourier [5], o Etienne Cabet [6] και ο JeanBaptiste André Godin [7].

Βλ. λήμμα Robert Owen. Βλ. λήμμα Utopie. 3 Βλ. λήμμα Robert Owen. 4 Βλ. λήμμα Claude Nicolas Ledoux. 5 Βλ. λήμμα Charles Fourier. 6 Βλ. λήμμα Etienne Cabet. 7 Βλ. λήμμα Jean-Baptiste André Godin. 1 2

144

rban Renewal | Urban Regeneration | Regeneration (Αγγλία) Revitalization (ΗΠΑ) | Urban Transformation Η Αστική Ανάπλαση είναι ένα πρόγραμμα ανάπλασης γης σε περιοχές μέτριας έως υψηλής πυκνότητας αστική χρήση γης. Η ανανέωση αυτή είχε και τις επιτυχίες της και τις αποτυχίες της. Η σύγχρονη ενσάρκωση του ξεκίνησε στα τέλη του 19ου αιώνα στις αναπτυγμένες χώρες και γνώρισε μια έντονη φάση στα τέλη της δεκαετίας του 1940 - στο σημείο της ανοικοδόμησης. Η διαδικασία είχε σημαντικό αντίκτυπο σε πολλά αστικά τοπία και έχει διαδραματίσει σημαντικό ρόλο στην ιστορία και τα δημογραφικά στοιχεία των πόλεων σε όλο τον κόσμο. Η Αστική Ανάπλαση περιλαμβάνει τη μετεγκατάσταση επιχειρήσεων, την κατεδάφιση των κτηρίων, τη μετεγκατάσταση των ανθρώπων και τη χρήση των σημαντικών ιδιοκτησιών (η κυβέρνηση αγοράζει ιδιοκτησίες για δημόσιο σκοπό) ως νομικό μέσο για να πάρει ιδιωτική περιουσία για έργα ανάπτυξης της πόλης. Αυτή η διαδικασία πραγματοποιείται επίσης σε αγροτικές περιοχές, που αναφέρεται ως Ανανέωση Χωριού (Village Renewal), αν και μπορεί να μην είναι ακριβώς το ίδιο στην πράξη. Σε ορισμένες περιπτώσεις, η ανανέωση μπορεί να οδηγήσει σε Aστική Eξάπλωση (Urban Sprawl) παρά στη μείωση της κυκλοφοριακής συμφόρησης σε περιοχές των πόλεων που κατασκευάζονται αυτοκινητόδρομοι και δρόμοι ταχείας κυκλοφορίας. Υποστηρικτές της Αστικής Ανάπλασης το βλέπουν ως ένα σημαντικό οικονομικό κίνητρο και ως ένα μηχανισμό μεταρρύθμισης, ενώ οι πολέμιοι αυτής ως ένα μηχανισμό για τον έλεγχο. Εύκολα μπορεί να κατεδαφιστούν γειτονιές, διαλύοντας υφιστάμενες κοινότητες, για να κατασκευαστεί ένας δρόμος που επιφέρει οικονομικά οφέλη σε κάποιες εταιρείες. Σε πολλές πόλεις, η Αστική Ανάπλαση συνδέεται ως μία πρακτική αναζωογόνησης των επιχειρήσεων και εξευγενισμού κατοικημένων περιοχών με ανεπιθύμητους κατοίκους. Βασικά στοιχεία είναι η ανακαίνιση και οι επενδύσεις. Σημαντική υπήρξε η Jane Jacobs [1], τη δεκαετία του ’60, που έσωσε τη γειτονιά της στη Νέα Υόρκη από τη δημιουργία μίας οδού ταχείας κυκλοφορίας, που θα εκτόπιζε ολόκληρες οικογένειες και τοπικές επιχειρήσεις. Χαρακτηριστικό παράδειγμα τέτοιου είδους αστικών αναπλάσεων είναι η περίπτωση της Κωνσταντινούπολης. Στην προσπάθεια να δημιουργήσουν νέους χώρους κατοίκησης για τον όλο αυξανόμενο πληθυσμό της πόλης, κατεδαφίζουν τις αυθαίρετες ιδιοκατασκευές (gecekondu) που δημιουργήθηκαν τις δεκαετίες του ’50 μέχρι ’80 για να δημιουργήσουν πολυώροφα σπίτια κατοικιών μεταφέροντας ολόκληρες γειτονιές στα προάστια της πόλης, όπου τα οικόπεδα είναι πιο φθηνά και το κράτος μπορεί να τους προσφέρει ένα διαμέρισμα. Η γειτονιά Sulukule γνωστή για την ιστορική της κληρονομιά και τον πληθυσμό των Ρομά βρίσκεται στα σχέδια μίας Αστικής Ανάπλασης, μετά από μεγάλη προσπάθεια ακύρωσης των σχεδίων.

Βλ. λήμμα Jane Jacobs.

145

ernacular Architecture Παραδοσιακή ή αλλιώς Τοπική Αρχιτεκτονική που αφορά το αρχιτεκτονικό ύφος που κυριαρχεί σε μία περιοχή, συνήθως αγροτική, αντιπροσωπεύοντας την πολιτισμικά, τεχνολογικά, ιστορικά κα κατασκευαστικά, με την αξιοποίηση υλικών της περιοχής. Ενός είδος τοπικής αιγυπτικής αρχιτεκτονικής προσπάθησε να δημιουργήσει ο Hassan Fathy [1], ενώ ο Hsieh Ying-chun συνεργάζεται με μικρούς αγροτικούς πληθυσμούς που έχουν πληγεί από φυσικές καταστροφές, ώστε να μη χαθεί η Παραδοσιακή-Τοπική τους Αρχιτεκτονική [2].

υμβουλευτική αρχιτεκτονική Όρος που χρησιμοποίησαν ο Κλωντ Λωράν και η Άννη Βρυχέα[3] στο βιβλίο Συμμετοχικός σχεδιασμός, Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις το 1933.[4] Ορίζεται μία μεθοδολογία σχεδιασμού του χώρου η οποία εντάσσεται στο πλαίσιο του συμμετοχικού σχεδιασμού με την έννοια ότι προϋποθέτει την ουσιώδη ένταξη του χρήστη (ή των χρηστών) στη διαδικασία σχεδιασμού του χώρου ζωής του (ή τους), είτε αυτός ο χώρος αναφέρεται στη λειτουργία του κατοικείν είτε σε άλλες λειτουργίες.

Βλ. λήμμα Hassan Fathy. Βλ. λήμματα Atelier-3, Rural Architecture Studio. 3 Βλ. λήμμα Άννη Βρυχέα. 4 A. Βρυχέα, Κλ. Λωράν, Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις, Αθήνα, Εκδόσεις ΕΜΠ, 1993, σελ. 23-24, 133-149 1 2

146

147

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 148

A B C D E F G

ευρετήριο κύριων ονομάτων

H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 149

150

Abrams, Denny 22 Abrams, Charles 65 Alexander, Christopher 22, 129 Allende, Salvador 63 Althusser, Louis 63 Aravena, Alejandro 47, 48 Asplund, Gunnar 48 Austin, Alice Constantin 34, 55 Αrnstein, Sherry Rubin 27, 116, 120 Bakhtin, Mikhail 6, 7 Barragán, David 20 Beecher, Catharine 56 Belaúnde, Fernando 96 Beltrán, Pedro 96 Benavides, Esteban 20 Borja, Marialuisa 20 Brisbane, Albert 42 Broome, Jon 25, 64 Burban, Gilles 50 Cabet, Etienne 39, 126, 136 Campbell, Helen 57 Cannoy, A. 41 Casagrande, Marco 30 Chávez, Hugo 63 Ching-yueh, Roan 30 Considerant, Victor Prosper 42, 123, 131 Constant, 54, Czenki, Margit 78, 79 de Carlo, Giancarlo 45, 46, 129 Delgado, Carlos 96 Dostoyevsky, Fyodor 6, 7 Engels, Friedrich 39, 42, 136 Erskine , Ralph 49, 59 Fathy, Hassan 51, 138

Fourier, Charles 42, 43, 53, 56, 57, 58, 117, 122, 125, 130, 136 Freud, Sigmund 43 Friedman, Yona 54 Gangotena, Pascual 20 Geddes, Patrick 96, 122, 123 Gili, Gustavo Gilman, Charlotte Perkins 34, 55, 56, Godin, Jean-Baptiste André 53, 57, 125, 130, 136 Gropius, Walter 35 Habraken, John N. 61, 69, 128, 130, 135 Hackney, Rob 103, 119 Hamdi, Nabeel 61, 130, 135 Harnecker, Marta 63, 123 Harriman, Job 34 Hayes, Bob 25 Henninger, Nicolas 50 Hofmann, Susanne 36,37 Hollein, Hans 44 Holzer, Michael 43 Hooker, Isabella Beecher 56 Howland, Marie 81 Hübner, Peter 35 İngin, Aslı Kiyak 66 Ishikawa, Shlomo AngelSara 22 Jacobs , Jane 65, 66 Kansara, Tia 62 Kanstinger, Christine 76 Karl, Max 39, 42 Kaufmann, Emil 73 Kleihues, Josef Paul 75 Knap, Gëorgia 101 Knevitt, Charles 62, 103, 119 Kroll, Lucien 36, 68, 129 Kroll, Simone 68

151

Lacaton, Anne 70 Le Corbusier 58, 91 Ledoux, Claude-Nicolas 42, 71, 72, 73, 136 Lefaivre, Liane 49 Lewerentz, Sigurd 48 Lindgren, Astrid 36 Little, Arthur D. 28 Livermore, Mary 81 Louis, Hank 87 Markelius, Sven 48 Mead, Margaret 65 Mills, Mark 91 Mockbee, Samuel ‘Sambo’ 87, 88, 119, 120 Moore, Charles 88, 136 Moret, Marie-Adèle 58 Moses, Robert 64, 65, 66 Mumford, Lewis 65 Otto, Frei 75, 76 Owen, Robert 39, 56, 128, 136 Peirce, Melusina Fay 80, 81, 122, 126 Petcou , Constantin 32 Petrescu, Doina 32, 46, 68, 119, 131, 132 Pinochet , Augusto 63 Potrč, Marjetica 82, 119, 131, 132 Prix, Wolf D. 43 Rizzotti, Phillipe 50 Rodman, Henrietta 57 Roosevelt, Eleanor 65 Ruth, D.K. 87 Schäfer, Christoph 78, 79 Schmeisser, Ellen 78 Schneider, Pier 50 Segal, Walter 25, 35, 90, 131

152

Silverstein, Murray 22 Soleri, Paolo 26, 91, 92, 117 Stowe, Harriet Beecher 56 Sulze, Peter 35 Swiczinsky, Helmut 43 Tsukamoto, Yoshiharu 31, 32 Turner, John F. Charlewood 29, 61, 96, 97, 133 Uhl, Ottokar Vassal, Jean-Philippe 70 Wajiro, Kon 31, Ward, Colin 61 Wates, Nick 62, 67, 119 Whyte, William H. 65, 130 Wright, Frank Lloyd Wunschel, François 50 Ying-chun, Hsieh 30, 86, 119, 121, 127, 138 Αναγνωστόπουλος, Κοσμάς 44 Ανδρίτσος, Θάνος 44 Βουρεκάς, Κώστας 44 Βρυχέα, Άννη 37, 138 Δαούτη, Στέλλα 24 Κατερίνη, Τόνια 37 Κομνηνός, Κώστας 44 Μητρούλιας, Γιώργος 24 Μουγιάκου, Ελένη 44 Πούλιος, Δημήτρης 44 Ραφτόπουλος, Μιχάλης 24 Τζώνης, Αλέξανδρος 49 Τροβά, Bάσω 37, 3, 1 Τσαδάρη, Σοφία 44 Χάγιος, Φώτης 44 Χάγιου, Κάτια 44

153

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 154

A B C D E F G

ευρετήριο λημμάτων ανά χώρα

H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 155

ΑΣΙΑ

ΤΟΥΡΚΙΑ In.formal Academy ΤΑΙΒΑΝ Atelier-3 ΚΙΝΑ Rural Architecture Studio ΙΑΠΩΝΙΑ Atelier Bow Wow

Β. ΑΜΕΡΙΚΗ ΗΠΑ Alice Constantin Austin Charles Fourier Charlotte Perkins Gilman Jane Jacobs Christopher Alexander Rural Studio Sherry R. Arnstein Robert Owen Victor Prosper Considerant Claude-Nicolas Ledoux Etienne Cabet Jean-Baptiste André Godin Melusina Fay Peirce Paolo Soleri John F.C. Turner Arcosanti Raymond Lifchez ΚΑΝΑΔΑΣ Jane Jacobs

156

ΕΥΡΩΠΗ ΓΑΛΛΙΑ Lacaton & Vassal Charles Fourier Etienne Cabet Victor Prosper Considerant Claude-Nicolas Ledoux Yona Friedman Jean-Baptiste André Godin Habitation à Loyer Modéré Claude-Nicolas Ledoux Union National Castor ΑΥΣΤΡΙΑ Coop Himelblau Ottokar Uh ΑΓΓΛΙΑ Charles Knevitt Ralph Erskine Robert Owen Rob Hackney Walter Segal Nick Wates John F.C. Turner Assemble Studio Christopher Alexander Architype Etienne Cabet39 ΕΛΛΑΔΑ Άννη Βρυχέα Architecture REsearch Athens CPD Consultants ΟΛΛΑΝΔΙΑ Yona Friedman John N. Habraken Marjetica Potrč Centraal Wonen Gemeenschappelijk Wonen

157

ΙΤΑΛΙΑ Giancarlo de Carlo Paolo Soleri Atelier d’architecture autogérée Exyzt ΣΟΥΗΔΙΑ Ralph Erskine ΓΕΡΜΑΝΙΑ Baupiloten Marjetica Potrč Bauhäusle Baupiloten Oekohausprojekt Park Fiction Prinzessingarten RaumLabor Stuttgart 21 Tempelhofer Feld ΒΕΛΓΙΟ Lucien Kroll Abbaye de Saint Denis Victor Prosper Considerant Union des locataires ΔΑΝΙΑ Christiania4 Tinggården

158

Ν. ΑΜΕΡΙΚΗ ΧΙΛΗ Elemental Marta Harnecker ΚΟΥΒΑ Marta Harnecker ΠΕΡΟΥ Marjetica Potrč John F.C. Turner ΒΕΝΕΖΟΥΕΛΑ Marjetica Potrč ΕΚΟΥΑΔΟΡ Al Borde Arquitectos

ΑΦΡΙΚΗ ΑΙΓΥΠΤΟΣ Hassan Fathy

159

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 160

A B C D E F G H I J

βιβλιογραφία λημμάτων

K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 161

Βρυχέα, A., Λωράν, Κλ. (1993) Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΜΠ. σ. 67.

Arcosanti [2012] In Wikipedia, the free encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia. org/w/index.php?title=Arcosanti&oldid=723005852 (Accessed: 5 September 2016).

bbaye de Saint Denis

Abbaye de Saint-Denis [19--] Available at: http://new.abbaye-st-denis.be/index.php/ histoire/ (Accessed: 5 September 2016). Abbaye de Saint-Denis-en-Broqueroie [c2016] Ιn Wikipédia, the free encyclopedia. Available at: http://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Abbaye_de_Saint-Denis-en-Broqueroie&oldid=120981454 (Accessed: 4 September 2016).

Minguet, J.M. (ed.) (2010) Escuela Nueva Esperanza. In Low-tech architecture. Barcelona: Instituto Monsa de Ediciones. pp. 50-61. Al Borde Arquitectos [20--] Available at: http://www.albordearq.com/ (Accessed: 5 September 2016). Vaxelaire, C. (2016) El manifiesto vivo de Al Borde en la Bienal de Arquitectura de chicago. Available at: http://www.plataformaarquitectura.cl/cl/782133/el-manifiesto-vivo-de-al-borde-en-la-bienal-de-chicago (Accessed: 5 September 2016). Entre-Temps (2016) Esperanzas - [Entre-Temps en Amérique du Sud #07] - VOSTFR. [Video File]. Available at: https://vimeo.com/111908559 (Accessed: 5 September 2016).

lexander

Alexander, C. (1975) The Oregon Experiτment. New York: Oxford University Press. The Oregon experiment [c2013] In Wikipedia, the free encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/w/index.php?title=The_Oregon_Experiment&oldid=733374158 (Accessed: 5 September 2016). Christopher Alexander [c2016] In Wikipedia, the free encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Christopher_Alexander (Accessed: 5 September 2016). University of Oregon [c2014] In Wikipedia, the free encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/w/index.php?title=University_of_Oregon&oldid=737038782 (Accessed: 5 September 2016).

rchitecture REsearch Athens

AREA™ architecture [20--] Available at: http://www.areaoffice.gr/ (Accessed: 5 September 2016). Τριανταφύλλου, Γ. (2016) Εξερευνώντας Γραφεία Νέων Ελλήνων Αρχιτεκτόνων. Available at: http://triantafylloug.blogspot.it/2016/05/blog-post.html (Accessed: 5 September 2016).

rchitype

Spatial agency [2011] Architype. Available at: http://www.spatialagency.net/database/ architype (Accessed: 3 September 2016). Taylor, J. [20--] Architype / the UK’s leading Passivhaus, sustainable architects. Available at: http://www.architype.co.uk/ (Accessed: 3 September 2016).

162

Cosanti Foundation (2016) Arcosanti. Available at: https://arcosanti.org/ (Accessed: 5 September 2016). Soleri P. (2006) Arcology: City in the Image of Man. 4th ed. Phoenix, [Arizona]: Cosanti Press.

Sherry Rubin

l Borde Arquitectos

Christopher

rcosanti

rnstein

Arnstein, S. R. (1969) A Ladder of Citizen Participation. Journal of the American Institute of Planners. Vol. 35. No. 4. pp. 216-224. Sherry Arnstein [2016] In Wikipedia, the free encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/w/index.php?title=Sherry_Arnstein&oldid=732972914 (Accessed: 3 September 2016). Ντρενογιάννη, Α., Τζήκα-Κωστοπούλου, Π. (2013). Σύγχρονες Πρακτικές Συμμετοχικού Σχεδιασμού: Διαδικασίες Ενδυνάμωσης του Χρήστη και ο νέος ρόλος του αρχιτέκτονα. [Ερευνητική Εργασία]. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Πανεπιστήμιο Πατρών. σ. 13. Available at: http://www.greekarchitects.gr/site_parts/doc_files/134.14.09.pdf (Accessed: 3 September 2016).

ssemble Studio

Assemble Studio [201-] Assemble, Available at: http://assemblestudio.co.uk/ (Accessed: 3 September 2016). Περιοδικό LIFO (2015) Μία ομάδα αρχιτεκτόνων με κοινωνικό έργο κερδίζει για πρώτη φορά το βραβείο Turner. Available at: http://www.lifo.gr/now/culture/83168 (Accessed: 5 September 2016). [CCA channel]. (2016). An interview with Assemble. [Video File].Available at: https:// www.youtube.com/watch?v=Ef4uvR0u-WA (Accessed: 3 September 2016). [City Issue]. (2016). Assemble, Lewis Jones and Jane Hall, Collective Practice, CCA, 2016. [Video File]. Available at: https://www.youtube.com/watch?v=opkyUos-9a0 (Accessed: 3 September 2016).

telier-3

Spatial agency [2011] Atelier-3 / rural architecture studio. Available at: http://www. spatialagency.net/database/atelier-3.rural.architecture.studio (Accessed: 3 September 2016). Hsieh Ying-chun [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/w/index.php?title=Hsieh_Ying-chun&oldid=727871333 (Accessed: 3 September 2016). [Curry Stone] [2014] Hsieh Ying Chun. [Video File]. Available at: https://vimeo. com/111579323 (Accessed: 3 September 2016).

telier Bow Wow

Spatial Agency [2011] Atelier Bow Wow. Available at: http://www.spatialagency.net/ database/why/professional/atelier.bow.wow (Accessed: 3 September 2016). Atelier Bow-Wow [199-] Available at: http://www.bow-wow.jp/ (Accessed: 3 Septem-

ber 2016). [BMW Guggenheim Lab] (2011) Lab Design: Architectural Animation. [Video File] Available at: https://www.youtube.com/watch?v=KLge3maZPHI (Accessed: 3 September 2016).

Die Baupiloten-Methode [20--] Available at: http://www.baupiloten.com/baupiloten-methode/ (Accessed: 4 September 2016). Susanne Hofmann [2016] In In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// de.wikipedia.org/wiki/Susanne_Hofmann (Accessed: 4 September 2016).

Kaijima, M., Kuroda, J. and Tsukamoto, Y. (2001) Made in Tokyo: Guide book. 7th ed. Tokyo: Kajima Institute Publishing.

Die Baupiloten (2014) Partizipation Macht Architektur. [Video File]. Available at: https:// www.youtube.com/watch?v=LdueUeuJrnA (Accessed: 4 September 2016).

Wan, A. and Shinada, K. (2002) Petto-ākitekuchā-gaidobukku = pet architecture guide book. Japan: Wārudo Foto Puresu.

BildungsTV (2014) Partizipation & Architektur. [Video File]. Available at: https://www. youtube.com/watch?v=12vHmXIm9Bc (Accessed: 4 September 2016).

Tsukamoto, Y., Kaijima, M. and Atelier Bow-Wow (2007) Atelier Βow - Wow: graphic anatomy. Tokyo: TOTO Shuppan. Atorie and Atelier Bow-Wow (2014) Atelier Bow-Wow: graphic anatomy 2. Japan: Tōtōshuppan.

telier d’architecture autogérée

AAA (2008) Atelier d’architecture autogérée. Available at: http://www.urbantactics.org/ (Accessed: 3 September 2016). Spatial agency [2011] Atelier d’architecture autogérée. Available at: http://www.spatialagency.net/database/aaa (Accessed: 3 September 2016).

lice Constantin Austin

Άννη

ρυχέα

Βρυχέα, A., Λωράν, Κλ. (1993) Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΜΠ. Άννη Βρυχέα (2016) Available at: http://www.biblionet.gr/author/47814/%CE%86%CE%BD%CE%BD%CE%B7_%CE%92%CF%81%CF%85%CF%8 7%CE%AD%CE%B1 (Accessed: 4 September 2016). Συμμετοχικός Σχεδιασμός στη Θήβα (no date) Available at: http://www.greekarchitects. gr/site_parts/articles/print.php?article=9962&language=gr (Accessed: 4 September 2016). Καρατζοβάλη, Α. (2016) Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Διαδικασίες Κοινωνικής Συμμετοχής στη Δημιουργία του Χώρου. [Ερευνητική Εργασία]. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών, Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.

Βρυχέα, A., Λωράν, Κλ. (1993). Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΜΠ, σ. 61.

Γρηγοριάδης, Γ. (2011) Για ένα συμμετοχικό σχεδιασμό: Κριτική αποτίμηση του προσφυγικού συνοικισμού στη Θήβα. (Διπλωματική εργασία ΔΠΜΣ: Σχεδιασμός Χώρος Πολιτισμός). Αθήνα: ΕΜΠ.

Alice Constance Austin [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/w/index.php?title=Alice_Constance_Austin&oldid=714206969 (Accessed: 4 September 2016).

[Βρυχέα, Α.] [1988] Ένα πρόγραμμα «ΣΕΒΑΣΜΟΥ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΜΝΗΜΝ» των κατοίκων ενός προσφυγικού οικισμού. Η ΑΠΟΤΥΠΩΣΗ μέσα από το ΧΩΡΟ και τα ΑΝΤΙΚΕΙΜΕΝΑ ενός τρόπου ζωής. [Αθήνα].

Llano del Rio [2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Llano_del_Rio&oldid=735054772 (Accessed: 4 September 2016).

[Βρυχέα, Α.] (1988) Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Δύο χρόνια δράσης στον προσφυγικό συνοικισμό της Θήβας. 2ο Ευρωπαϊκό Πρόγραμμα για την καταπολέμηση της φτώχειας. [Αθήνα].

Alice Constantin Austin (1935) The Next Step; How to Plan for Beauty, Comfort, and Peace with Great Savings Effected by the Reduction of Waste. [USA].

auhäusle

Bauhäusle [20--] Available at: http://www.bauhaeusle.de/ (Accessed: 4 September 2016). Spatial agency [2011] Bauhäusle. Available at: http://www.spatialagency.net/database/bauhausle (Accessed: 4 September 2016). Schaffart, D. [2016] Das Bauhäusle - Einfach mehr als ein Studentenwohnheim. [Video File]. Available at: https://vimeo.com/27656617 (Accessed: 4 September 2016). Studierendenwohnheim (ESA) [2013] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://de.wikipedia.org/wiki/Studierendenwohnhei_(ESA) (Accessed: 4 September 2016).

aupiloten

Hofmann, S. (2014) Architecture is Participation. Die Baupiloten Methods and Projects. Berlin: Jovis.

Etienne

abet

Βρυχέα, A., Λωράν, Κλ. (1993) Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΜΠ, σ. 59. Étienne Cabet [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/w/index.php?title=%C3%89tienne_Cabet&oldid=704469868 (Accessed: 4 September 2016). Icarians [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Icarians&oldid=731211317 (Accessed: 4 September 2016). Cabet, E. (1840) Voyage et aventures de lord William Carisdall en Icarie. Paris. Available at: http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k101970n/f13.image (Accessed: 8 September 2016). French Icarian colony foundation [20--] Available at: http://www.icaria.net/ (Accessed: 4 September 2016). Oneida Community [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/w/index.php?title=Oneida_Community&oldid=734894172 (Accessed: 4 September 2016). Berman, J. (2016) Inside the 19th-century free Love Commune powered by electric

163

sex, Eugenics and delusions of immortality. Available at: http://gawker.com/https-enwikipedia-org-wiki-ceresco-_wisconsininteres-1775119201 (Accessed: 4 September 2016).

(Accessed: 4 September 2016).

Voyage en Icarie [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: http:// fr.wikipedia.org/w/index.php?title=Voyage_en_Icarie&oldid=127353071 (Accessed: 4 September 2016).

Nordhoff C. (1875) The communistic societies of the United States: From personal visit and observation. London: John Murray, Albemarle Street. pp. 259-293. Available at: https://archive.org/stream/communisticsoci00nord#page/258/mode/2up (Accessed: 4 September 2016).

Βρυχέα, A., Λωράν, Κλ. (1993) Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΜΠ. σσ. 69-70. Centraal wonen [c2014] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: http:// nl.wikipedia.org/w/index.php?title=Centraal_wonen&oldid=40151223 (Accessed: 4 September 2016). Bakker, P.J.J. [20--] LVCW. Available at: http://www.lvcw.nl/ (Accessed: 4 September 2016). Wohngemeinschaft [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// de.wikipedia.org/wiki/Wohngemeinschaft (Accessed: 4 September 2016).

Coop Himmelb(l)au [2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/w/index.php?title=Coop_Himmelb(l)au&oldid=735117494 (Accessed: 4 September 2016).

Spatial agency [2011] Coop Himmelblau. Available at: http://www.spatialagency.net/ database/coop.himmelblau (Accessed: 4 September 2016).

PD Consultants

Cpd-consultants [2016] CPD consultants - Συνεργατική ομάδα σχεδιασμού του δημόσιου χώρου, κτιρίων και υποδομών. Available at: http://cpd-consultants.gr/gr/ (Accessed: 4 September 2016).

Giancarlo

e Carlo

Giancarlo De Carlo ed. Peter Blundell Jones, Doina Petrescu and Jeremy Till (2007) Architecture’s Public, Ιn Architecture and Participation. Abingdon: Spon Press. p.13.

hristiania

Βρυχέα, A., Λωράν, Κλ. (1993) Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΜΠ, σ. 90. Κριστιάνια [c2016] Βικιπαίδεια, Η Ελεύθερη Εγκυκλοπαίδεια. Διαθέσιμο στο: //el.wikipedia.org/w/index.php?title=%CE%9A%CF%81%CE%B9%CF%83%CF%84%CE%B9% CE%AC%CE%BD%CE%B9%CE%B1&oldid=5730108 (Πρόσβαση: 4 Σεπτεμβρίου 2016). Freetown Christiania [2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/w/index.php?title=Freetown_Christiania&oldid=737571587 (Accessed: 4 September 2016). Spatial agency [2009] Christiania. Available at: http://www.spatialagency.net/database/christiania (Accessed: 4 September 2016).

onsiderant

Βρυχέα, A., Λωράν, Κλ. (1993) Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΜΠ. σ. 58. Victor Prosper Considerant [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Victor_Prosper_Considerant&oldid=734168219 (Accessed: 4 September 2016). La Colonie de Condé sur Vesgre [2009] Available at: http://la-colonie.org/public/lesdebuts-utopiques-1832-1836/ (Accessed: 4 September 2016). La Colonie (Condé-sur-Vesgre) [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: http://fr.wikipedia.org/w/index.php?title=La_Colonie_(Cond%C3%A9-sur-Vesgre)&oldid=125328709 (Accessed: 4 September 2016). La Réunion (Dallas) [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/w/index.php?title=La_R%C3%A9union_(Dallas)&oldid=733562577

164

oop Himmelb(l)au

Coop himmelblau [2014] Available at: http://www.coop-himmelblau.at/ (Accessed: 4 September 2016).

entraal Wonen

Victor Prosper

La reunion articles, Dallas County, Texas [2004] Available at: http://freepages.history. rootsweb.ancestry.com/~jwheat/reunionart.html (Accessed: 4 September 2016).

Giancarlo De Carlo [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/w/index.php?title=Giancarlo_De_Carlo&oldid=713630272 (Accessed: 4 September 2016). Spatial agency [2011] Giancarlo de Carlo. Available at: http://www.spatialagency.net/ database/giancarlo.de.carlo (Accessed: 4 September 2016). Spazio e società [2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: //it.wikipedia.org/w/index.php?title=Spazio_e_societ%C3%A0&oldid=78526149 (Accessed: 4 September 2016). Miller, M. (2014) Classic architecture with a social agenda (1960-Today). Available at: http://www.archdaily.com/508534/classic-architecture-with-a-social-agenda-1960-today (Accessed: 4 September 2016). Ciamarra, M. P. (2016) Architecture et Liberté Hommage à Giancarlo De Carlo. In le carré bleu. 1. Available at: http://www.lecarrebleu.eu/PDF_INTERA%20COLLEZIONE%20 LCB/FRAPN02_CARR_2016_1.pdf (Accessed: 4 September 2016).

lemental

Elemental [c2016] Elemental. Available at: http://www.elementalchile.cl/en/ (Accessed: 4 September 2016). Spatial agency [2011] Elemental. Available at: http://www.spatialagency.net/database/elemental (Accessed: 4 September 2016). TED (2014) Alejandro Aravena: My architectural philosophy? Bring the community into the process. [Video File]. Available at: https://www.youtube.com/watch?v=o0I0Poe3qlg (Accessed: 4 September 2016). [Elementalchile] (2016) Documental del Proyecto Quinta Monroy en Iquique, Chile. [Video File]. Available at: https://vimeo.com/794950 (Accessed: 4 September 2016).

Ralph

rskine

Βρυχέα, A., Λωράν, Κλ. (1993) Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΜΠ. σσ. 103-105. Ralph Erskine (architect) [c2016]. In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/w/index.php?title=Ralph_Erskine_(architect)&oldid=734064219 (Accessed: 4 September 2016). Spatial agency [2011] Participation. Available at: http://www.spatialagency.net/database/participation.1970s (Accessed: 4 September 2016).

xyzt

Spatial agency [2008] Exyzt. Available at: http://www.spatialagency.net/database/ exyzt (Accessed: 4 September 2016). EXYZT [c2013] EXYZT. Available at: http://www.exyzt.org/ (Accessed: 4 September 2016). Baillieu, A. (2013) How to start a practice: S - Z. Available at: http://www.bdonline. co.uk/how-to-start-a-practice-s-z/5054839.article (Accessed: 4 September 2016). [RSA Projects] (2016) EXYZT | the Dalston mill. [Video File]. Available at: https://vimeo. com/5541507 (Accessed: 4 September 2016).

Hassan

The phalanx [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/The_Phalanx (Accessed: 4 September 2016). Spatial agency [2011] Fourierist communities. Available at: http://www.spatialagency. net/database/fourierist.community (Accessed: 4 September 2016). List of Fourierist associations in the United States [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Fourierist_Associations_in_the_United_States (Accessed: 4 September 2016). North American phalanx [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/North_American_Phalanx (Accessed: 4 September 2016). Brook Farm [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Brook_Farm (Accessed: 4 September 2016). Ceresco, Wisconsin [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/wiki/Ceresco,_Wisconsin (Accessed: 4 September 2016). Raritan bay union [c2015] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/wiki/Raritan_Bay_Union (Accessed: 4 September 2016). Fourier, C. and Debout-Oleszkiewicz, S. (2009) Théorie des quatre mouvements et des destinées générales. Dijon: les Presses du reel.

Yona

athy

Βρυχέα, A., Λωράν, Κλ. (1993) Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΜΠ. σ. 96. Hassan Fathy [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/w/index.php?title=Hassan_Fathy&oldid=715616922 (Accessed: 4 September 2016). Spatial agency [2011] Hassan Fathy. Available at: http://www.spatialagency.net/database/hassan.fathy (Accessed: 4 September 2016). Fathy, H. (1976) Architecture for the poor: An experiment in rural Egypt. Chicago: University of Chicago Press. Fathy, H., Kornel, Y. and Bernard, P. (1996) Construire avec le peuple: Histoire d’un village d’Egypte: Gourna--. 5th edn. Arles: Actes Sud.

Charles

Fourierism [c2016] Ιn Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Fourierism (Accessed: 4 September 2016).

ourier

riedman

Βρυχέα, A., Λωράν, Κλ. (1993) Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΜΠ. σ. 94. Spatial agency [2011] Yona Friedman. Available at: http://www.spatialagency.net/database/groupe.detudes.darchitecture (Accessed: 4 September 2016). Yona Friedman [2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/wiki/Yona_Friedman (Accessed: 4 September 2016). Yona Friedman (1983) A propos de la loi sur l’architecture. In le carré bleu. 2. pp 3336 Available at: http://www.lecarrebleu.eu/PDF_INTERA%20COLLEZIONE%20LCB/ FRAPN02_CARR_1983_002.pdf (Accessed: 4 September 2016).

emeenschappelijk Wonen

Βρυχέα, A., Λωράν, Κλ. (1993) Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΜΠ. σ. 70.

Gemeenschappelijk wonen [c2013] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://nl.wikipedia.org/wiki/Gemeenschappelijk_wonen (Accessed: 4 September 2016).

Charles Fourier [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/w/index.php?title=Charles_Fourier&oldid=735690972 (Accessed: 4 September 2016).

WebCie [20--] Gemeenschappelijk Wonen Nieuwegein. Available at: http://www. gwnieuwegein.nl/ (Accessed: 4 September 2016).

Σαρλ Φουριέ [c2016] Βικιπαίδεια, Η Ελεύθερη Εγκυκλοπαίδεια. Προσβάσιμο στο: //el.wikipedia.org/w/index.php?title=%CE%A3%CE%B1%CF%81%CE%BB_%CE%A6%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%B9%CE%AD&oldid=5658454 (Ανακτήθηκε: 4 Σεπτεμβρίου 2016). Κιχώτες του Ιδανικού (2012) Ουτοπικοί Σοσιαλιστές. Available at: http://kixotes.blogspot.it/2012/09/blog-post_27.html (Accessed: 4 September 2016).

Charlotte Perkins

ilman

Βρυχέα, A., Λωράν, Κλ. (1993) Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΜΠ. σ. 61.

165

Charlotte Perkins Gilman [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Charlotte_Perkins_Gilman (Accessed: 4 September 2016). Charlotte Perkins Gilman society [20--] Available at: https://sites.google.com/site/ gilmansociety/ (Accessed: 4 September 2016). Gilman, C.P. (1990[1892]) The yellow wall-paper: A Sourcebook and critical edition. Alexandria, VA: Orchises Press.

Jean-Baptiste André

odin

Βρυχέα, A., Λωράν, Κλ. (1993) Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΜΠ. σ. 60. Jean-Baptiste André Godin [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Jean-Baptiste_Andr%C3%A9_Godin (Accessed: 4 September 2016). Familistère (épicerie) [c2013] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// fr.wikipedia.org/wiki/Familist%C3%A8re_(%C3%A9picerie) (Accessed: 4 September 2016). Familistère de guise [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// fr.wikipedia.org/wiki/Familist%C3%A8re_de_Guise (Accessed: 4 September 2016). Familistère Godin [c2015] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// fr.wikipedia.org/wiki/Familist%C3%A8re_Godin (Accessed: 4 September 2016). Arte France (2011) Architectures: Le Familistere in guise, Une Cité Radieuse Du XIXE Siècle. [Video File]. Available at: https://www.youtube.com/watch?v=hFdeXRW_bic (Accessed: 4 September 2016).

Habraken, N.J. (1999[1961] [1972]) Supports, an alternative to mass housing. 2nd ed. London, England: Urban International Press.

Rod

ackney

Wates, N., Knevitt, C. (1987) Community Architecture: How People are creating their own Environment. 1st ed. London: Penguin Books. Rod Hackney [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Rod_Hackney (Accessed: 4 September 2016). Virmani, A. (2014) Dr Rod Hackney. Available at: https://kansarahackney.com/dr-rodhackney/ (Accessed: 4 September 2016). Building design [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/wiki/Building_design (Accessed: 4 September 2016).

Marta

arnecker

Marta Harnecker [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/wiki/Marta_Harnecker (Accessed: 4 September 2016). Ροζάκη, Ε. (2014) Marta Harnecker: Αποκεντρωμένος συμμετοχικός σχεδιασμός. In Δρόμος της Αριστεράς. Available at: http://www.e-dromos.gr/apokentromenos-symmetoxikos-sxediasmos/ (Accessed: 4 September 2016). Ματσούκα, Α. (2015) Αποκεντρωμένος συμμετοχικός σχεδιασμός, βασισμένος στην εμπειρία της Βραζιλίας, της Βενεζουέλας και της πολιτείας της Κεράλα στην Ινδία, της Μάρτα Χάρνεκερ. Available at: http://rednotebook.gr/2015/01/apokentromenos-simmetochikos-schediasmos/ (Accessed: 4 September 2016).

Memoria popular Latinoamericana (MEPLA)-Cuba [20--] Available at: https://www. alternatives.ca/allies/memoria-popular-latinoamericana-mepla-cuba (Accessed: 4 September 2016).

Βρυχέα, A., Λωράν, Κλ. (1993) Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΜΠ. σσ. 80-81.

Λούι Αλτουσέρ [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// el.wikipedia.org/wiki/%CE%9B%CE%BF%CF%85%CE%AF_%CE%91%CE%BB%CF%84%CE%BF%CF%85%CF%83%CE%AD%CF%8 (Accessed: 4 September 2016).

HLM [c2016] Ιn Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia. org/wiki/HLM (Accessed: 4 September 2016).

Σαλβαδόρ Αγιέντε [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%B1%CE%BB%CE%B2%CE%B1%CE%B4%CF%8C %CF%81_%CE%91%CE%B3%CE%B9%CE%AD%CE%BD%CF%84%CE%B5 (Accessed: 4 September 2016).

John N.

Αουγούστο Πινοσέτ [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%91%CE%BF%CF%85%CE%B3%CE%BF%CF%8D%CF%83%CF%84%CE%BF_%CE%A0%CE%B9%CE%BD%CE%BF%CF%83%CE%AD%CF%84 (Accessed: 4 September 2016).

abitation à Loyer Modéré H.L.M.

abraken

Βρυχέα, A., Λωράν, Κλ. (1993) Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΜΠ. σ. 93. N. John Habraken [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/wiki/N._John_Habraken (Accessed: 4 September 2016). Spatial agency [2011] John Habraken. Available at: http://www.spatialagency.net/ database/john.habraken (Accessed: 4 September 2016). [schwarzpictures.com] [2013] DE DRAGER / A film about architect John Habraken (English subtitles). [Video File]. Available at: https://vimeo.com/61410893 (Accessed: 4 September 2016). [Habraken, J.] [20--] John Habraken. Available at: http://www.habraken.com/index. html (Accessed: 4 September 2016). KADOWAKI [20--] SAR (Stichting Architecten research or foundation for architects’ research). Available at: http://open-building.org/gloss/sar.html (Accessed: 4 September 2016).

166

Λιάκου, Λ. (2013) Συμμετοχικός προϋπολογισμός - ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ. Available at: http:// www.symmetoxi.eu/index.php/s-pplgs.html (Accessed: 4 September 2016). Porto Alegre [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Porto_Alegre#Participatory_budgeting (Accessed: 4 September 2016).

Jane

acobs

Jane Jacobs [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Jane_Jacobs (Accessed: 4 September 2016). Spatial agency [2011] Jane Jacobs. Available at: http://www.spatialagency.net/database/jacobs (Accessed: 4 September 2016). Robert Moses [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://

en.wikipedia.org/wiki/Robert_Moses (Accessed: 4 September 2016). Interstate 78 in New York [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Interstate_78_in_New_York#Lower_Manhattan_Expressway (Accessed: 4 September 2016). The village voice [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/wiki/The_Village_Voice (Accessed: 4 September 2016). Brad Kahn (2009) Jane Jacobs: Neighborhoods in action. Available at: https://www. youtube.com/watch?v=Z99FHvVt1G4 (Accessed: 4 September 2016).

Lorent, N. (2014) Rencontre avec un architecte habité: Lucien Kroll. Available at: https://www.uclouvain.be/461602.html (Accessed: 4 September 2016). Spatial agency [2011] Participation. Available at: http://www.spatialagency.net/database/participation.1970s (Accessed: 4 September 2016).

acaton & Vassal

Lacaton & vassal [20--] Available at: http://www.lacatonvassal.com/ (Accessed: 4 September 2016).

Vince Graham (2012) Jane Jacobs vs Robert Moses: Urban fight of the century. Available at: https://www.youtube.com/watch?v=AUeuQT6t7kg (Accessed: 4 September 2016).

Spatial agency [2011] Lacaton & vassal. Available at: http://www.spatialagency.net/ database/lacaton.vassal (Accessed: 4 September 2016).

The death and life of great American cities [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/The_Death_and_Life_of_Great_American_Cities (Accessed: 4 September 2016).

Druot, F., Lacaton, A., Vassall, J.-P. and Ruby, I. (2007) Plus: La vivienda colectiva: Territorio de excepción = les grands ensembles de logements: Territoire d’exception = large-scale housing developments: An exceptional case. Barcelona: GG [Editorial Gustavo Gili].

Jacobs, J. (1958) Downtown is for People. In The Exploding Metropolis ed. by the Editors of Fortune, [William H. Whyte]. Garden City. New York: Doubleday & Company. pp. 157-184. Jacobs, J. (1992) The death and life of great American cities. 3rd ed. New York: Vintage Books Edition.

n.formal Academy

Rosa, M. L., Weiland, U.E. (2014) Handmade Urbanism: From Community Initiatives to Participatory Models. 2nd ed. Berlin: Jovis. Ingin, A.K. ed. [2012] Made in Şişhane. Available at: https://morethandesignist.wordpress.com/about/workshop-organizers/made-in-sishane/ (Accessed: 4 September 2016). Made in sishane [20--] Available at: http://www.madeinsishane.net/ (Accessed: 4 September 2016).

Claude-Nicolas

edoux

İngin, A.K. [20--] In.Formal Academy. Available at: http://informalacademy.net/ (Accessed: 4 September 2016).

Royal Saltworks at Arc-et-Senans [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Royal_Saltworks_at_Arc-et-Senans (Accessed: 4 September 2016).

Charles

Kaufmann, E. (1952) Transactions of The American Philosophical Society. Vol 42. Part 3. Available at: https://monoskop.org/images/3/38/Kaufmann_Emil_Three_Revolutionary_Architects_Boullee_Ledoux_and_Lequeu.pdf (Accessed: 4 September 2016).

nevitt

Charles Knevitt [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/wiki/Charles_Knevitt (Accessed: 4 September 2016). Clark, T. (2016) Charles Knevitt (1952-2016). Available at: http://www.bdonline.co.uk/ charles-knevitt-(1952-2016)/5080912.article (Accessed: 4 September 2016). Wates, N., Knevitt, C. (1987) Community Architecture: How People are creating their own Environment. 1st ed. London: Penguin Books.

Lucien

roll

Atelier Kroll [20--] Available at: http://homeusers.brutele.be/kroll/ (Accessed: 4 September 2016). Lucien Kroll [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Lucien_Kroll (Accessed: 4 September 2016). Lucien Kroll: Utopia interrupted (2010) Available at: http://www.domusweb.it/en/architecture/2010/06/30/lucien-kroll-utopia-interrupted.html (Accessed: 4 September 2016).

Ledoux, Claude Nicolas, 1736-1806, (2014) L’architecture considérée sous le rapport de l’art, des mœurs et de la législation: Écrits et propos sur l’art. Herman.

Raymond

ifchez

Lifchez, R. (1987) Rethinking Architecture: Design Students and Physically Disabled People. Berkeley and Los Angeles, California: University of California Press.

ekohausprojekt

Escher, C. and Förster, K. (2012) Available at: http://www.kimfoerster.com/files/foerster-und-escherich-war-dr-zelt.pdf (Accessed: 4 September 2016). False (2011) Available at: http://www.architekturclips.de/treehouse/ (Accessed: 4 September 2016). Ruby, I. and Ruby, A. (2016) Lecture by fee Kyriakopoulou and Caroline Högsbro, famikja. [Video File]. Available at: https://vimeo.com/34342046 (Accessed: 4 September 2016).

167

Architekten, S. (no date) Solidar architekten - sol.Id.Ar Ökohaus Berlin. Available at: http://www.solidar-architekten.de/projekte/baugemeinschaft/solidar-oekohaus-berlin.html (Accessed: 16 September 2016).

Robert

wen

Βρυχέα, A., Λωράν, Κλ. (1993) Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΜΠ. σ. 57. Robert Owen [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Robert_Owen (Accessed: 4 September 2016). Κιχώτες του Ιδανικού (2012) Ουτοπικοί σοσιαλιστές. Available at: http://kixotes.blogspot.it/2012/09/blog-post_27.html (Accessed: 4 September 2016). Μπρουντζάκης, Ξ. Α. (2014) Όουεν, ο άνθρωπος που κοίταξε στα μάτια την Ουτοπία. Available at: http://www.topontiki.gr/article/66218/ooyen-o-anthropos-poy-koitaxesta-matia-tin-oytopia (Accessed: 4 September 2016). Νέο Λάναρκ [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// el.wikipedia.org/wiki/%CE%9D%CE%AD%CE%BF_%CE%9B%CE%AC%CE%BD%CE%B1%CF%81%CE%BA (Accessed: 4 September 2016). New harmony, Indiana [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/New_Harmony,_Indiana (Accessed: 4 September 2016). R. Owen, (eds.) Δρουκόπουλος, Β, Μιχαλάκης, Α.(2007) Μια νέα θεώρηση της κοινωνίας. Αθήνα: Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.

Westen, W. and Potrč, M. (2009) The cook, the farmer, his wife and their neighbor. Available at: http://kkvb-cfwn.blogspot.gr/p/cook-farmer-his-wife-and-their-neighbor_04.html (Accessed: 4 September 2016). SKOR | Foundation (2011) Interview with Marjetica Potrč. [Video File]. Available at: https://www.youtube.com/watch?v=B2M0qxHcYfc (Accessed: 4 September 2016). Harvard GSD (2012) Marjetica Potrč: A vision of the future city and the artist’s role as mediator. [Video File]. Available at: https://www.youtube.com/watch?v=94O6ulr75_Y (Accessed: 4 September 2016).

rinzessingarten

Prinzessinnengarten [c2016] Prinzessinnengarten. Available at: http://prinzessinnengarten.net/about/ (Accessed: 4 September 2016). Prinzessinnengärten [c2010] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// de.wikipedia.org/wiki/Prinzessinneng%C3%A4rten (Accessed: 4 September 2016).

aumLabor

Bader, M. and Liesegang, J. (2015) Building the city together: The Osthang Project. Berlin: ZK/U Press. Spatial agency [2011] Raumlabor. Available at: http://www.spatialagency.net/database/raumlabor (Accessed: 4 September 2016). Raumlabor (2015) Available at: http://raumlabor.net/ (Accessed: 4 September 2016).

ark Fiction

Kontakte [2013] Park Fiction. Available at: https://www.nadir.org/nadir/initiativ/parkfiction/contacts/index.html (Accessed: 4 September 2016). Spatial agency [2011] Park fiction. Available at: http://www.spatialagency.net/database/park.fiction (Accessed: 4 September 2016).

Melusina Fay

Marjetica Potrč [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/wiki/Marjetica_Potr%C4%8D (Accessed: 4 September 2016).

eirce

ural Architecture Studio

Spatial agency [2011] Atelier-3 / rural architecture studio. Available at: http://www. spatialagency.net/database/atelier-3.rural.architecture.studio (Accessed: 4 September 2016). Hsieh Ying-chun [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/wiki/Hsieh_Ying-chun (Accessed: 4 September 2016).

Spatial agency [2011] Melusina Fay Peirce. Available at: http://www.spatialagency. net/database/peirce (Accessed: 4 September 2016).

Rural Studio [20--] Available at: http://www.ruralstudio.org/ (Accessed: 4 September 2016).

Melusina Fay Peirce [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/wiki/Melusina_Fay_Peirce (Accessed: 4 September 2016).

Spatial agency [2011] Rural studio. Available at: http://www.spatialagency.net/database/why/pedagogical/rural.studio (Accessed: 4 September 2016).

Scanlon, J. (2004) Old housekeeping, new housekeeping, or no housekeeping? The Kitchenless home movement and the women’s service magazine, Journalism History, 30(1), p. 2.

Samuel Mockbee [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/wiki/Samuel_Mockbee (Accessed: 4 September 2016).

Peirce, M.F. (2015 [1884]) Co-Operative housekeeping: How not to do it and how to do it, a study in sociology (classic reprint). United States: Forgotten Books.

Marjetica

otrč

Marjetica Potrc [20--] Available at: https://www.potrc.org/ (Accessed: 4 September 2016).

168

ural Studio

Mockbee family [2009] The official Website of Samuel Mockbee. Available at: http:// samuelmockbee.net/ (Accessed: 4 September 2016). Mockbee family (2009) Mockbee/Coker – the official Website of Samuel Mockbee. Available at: http://samuelmockbee.net/citizen-architect/mockbee-coleman-coker-interview/ (Accessed: 4 September 2016). Films, B.B. (2010) About ‘citizen architect: Samuel Mockbee and the spirit of the rural studio’. [Video File]. Available at: http://www.citizenarchitectfilm.com/about.php (Accessed: 4 September 2016).

Rural Studio (2015) Rural studio 20K house - model home construction Timelapse by Timothy Hursley. [Video File]. Available at: https://www.youtube.com/watch?v=ChJMT7-G1x0&feature=youtu.be (Accessed: 4 September 2016). Mockbee, S. (2009) Quotes – the official Website of Samuel Mockbee. Available at: http://samuelmockbee.net/quotes/ (Accessed: 4 September 2016).

Walter

egal

http://www.stadtentwicklung.berlin.de/service/de/sitemap.shtml (Accessed: 4 September 2016).

inggården

Cronberg, T. (1981). architecture, habitat et vie socilale au Danemark. In le carré bleu. Vol. 4. Pp. 21-23 Available at: http://www.lecarrebleu.eu/PDF_INTERA%20COLLEZIONE%20LCB/FRAPN02_CARR_1981_004.pdf (Accessed: 4 September 2016).

Walter Segal [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Walter_Segal (Accessed: 4 September 2016).

In English [20--] Available at: http://www.tinggaarden.nu/in-english.1222.aspx (Accessed: 4 September 2016).

Spatial agency [2011] Walter Segal. Available at: http://www.spatialagency.net/database/why/pedagogical/walter.segal (Accessed: 4 September 2016).

Tegnestuen Vandkunsten [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Tegnestuen_Vandkunsten (Accessed: 4 September 2016).

Segal Self Build [20--] Available at: http://www.segalselfbuild.co.uk/home.html (Accessed: 4 September 2016). Grahame, A. (2015) ‘This isn’t at all like London’: Life in Walter Segal’s self-build ‘anarchist’ estate. [Video File]. Available at: https://www.theguardian.com/cities/2015/ sep/16/anarchism-community-walter-segal-self-build-south-london-estate (Accessed: 4 September 2016). Architecture Foundation (2015) Walter’s way, Lewisham. [Video File]. Available at: https://www.youtube.com/watch?v=0JbqJNAUOR8 (Accessed: 4 September 2016).

oleri

Paolo

Tinggaarden – vandkunsten [no date] Available at: http://mid.vandkunsten.dk/portfolio/tinggaarden/ (Accessed: 4 September 2016).

John F. Charlewood

urner

Βρυχέα, A., Λωράν, Κλ. (1993) Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΜΠ. σ. 95. Turner, J. F. C. (1976) Housing by people: Towards Autonomy in Building Environments. 4th ed. London: Marion Boyars Publishers.

Paolo Soleri [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Paolo_Soleri (Accessed: 4 September 2016).

Turner, J. F. C., Fichter, R. (1972) Freedom to build: Dweller Control of the Housing Process. London: Urban Affairs.

Rosenfield, K. (2013) The dome in the desert by Wendell Burnette. Available at: http:// www.archdaily.com/359748/the-dome-in-the-desert-by-wendell-burnette (Accessed: 4 September 2016).

Spatial agency [2011] John Turner. Available at: http://www.spatialagency.net/database/john.turner (Accessed: 4 September 2016).

Wainwright, O. (2013) Paolo Soleri obituary. Available at: https://www.theguardian. com/artanddesign/2013/apr/10/paolo-soleri-architect-dies-93 (Accessed: 4 September 2016). Colbert, B. (2016) Paolo Soleri: Frank Lloyd Wright shared many design ideas. Available at: http://www.pvtrib.com/news/2007/sep/04/paolo-soleri-frank-lloyd-wrightshared-many-desig/ (Accessed: 4 September 2016). Cosanti Foundation (2012) Secondary left. Available at: https://arcosanti.org/ node/8657 (Accessed: 4 September 2016). Soleri, P. [20--] Quotes By Paolo Soleri | A-Z quotes. Available at: http://www.azquotes. com/author/42519-Paolo_Soleri (Accessed: 4 September 2016).

tuttgart 21

Nick Wates Associates (2015) Community planning. Available at: http://communityplanning.net/ (Accessed: 4 September 2016). Slum upgrading [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/wiki/Slum_upgrading (Accessed: 4 September 2016). Patrick Geddes [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/wiki/Patrick_Geddes (Accessed: 4 September 2016). Conurbation [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Conurbation (Accessed: 4 September 2016).

Ottokar

Ottokar Uhl [c2011] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://de.wikipedia.org/wiki/Ottokar_Uhl (Accessed: 4 September 2016).

Stuttgart 21 [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Stuttgart_21 (Accessed: 4 September 2016).

Ottokar Uhl (no date) Available at: http://www.wikiwand.com/de/Ottokar_Uhl (Accessed: 4 September 2016).

Stuttgart Hauptbahnhof [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Stuttgart_Hauptbahnhof (Accessed: 4 September 2016).

Steger, B. (2004) Über Partizipation. Mitbestimmung bei Ottokar Uhl. Available at: http://www.parq.at/sections/research/stories/297/ (Accessed: 4 September 2016).

empelhofer Feld

Tempelhofer Feld [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https:// de.wikipedia.org/wiki/Tempelhofer_Feld (Accessed: 4 September 2016). Sitemap / Senatsverwaltung für Stadtentwicklung und Umwelt (2000) Available at:

Bielicki, J.S. (no date) Available at: http://www.webkultur.com/uhl/ (Accessed: 4 September 2016). Spatial agency [2011] Participation. Available at: http://www.spatialagency.net/database/participation.1970s (Accessed: 4 September 2016). Marboe, I. and Austria-Forum (2015) Mensch als Maßstab der Architektur. Available at: http://austria-forum.org/af/Wissenssammlungen/Essays/Architektur/Mensch_als_

169

Ma%C3%9Fstab_der_Architektur (Accessed: 4 September 2016).

ΡΕΥΝΗΤΙΚΑ – ΔΙΠΛΩΜΑΤΙΚΕΣ – ΔΙΔΑΚΤΟΡΙΚΕΣ ΔΙΑΤΡΙΒΕΣ

nion des locataires

Βρυχέα, A., Λωράν, Κλ. (1993) Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΜΠ. σ. 92. Union Nationale des Locataires Independants (no date) UNLI: Union Nationale des Locataires Indépendants. Available at: http://www.unli.fr/ (Accessed: 4 September 2016). Confédération nationale du logement [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://fr.wikipedia.org/wiki/Conf%C3%A9d%C3%A9ration_nationale_ du_logement (Accessed: 4 September 2016).

nion National Castor

Βρυχέα, A., Λωράν, Κλ. (1993) Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Θεωρητικές διερευνήσεις, Ιστορία των ιδεών και των πρακτικών, Μεθοδολογικές προσεγγίσεις. Αθήνα: Εκδόσεις ΕΜΠ. σ. 63. Castors (mouvement coopératif) [c2016] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://fr.wikipedia.org/wiki/Castors_(mouvement_coop%C3%A9ratif) (Accessed: 4 September 2016). Castors d’Alsace (2012) Les CASTORS D’ALSACE (V.07/2012) L’autoconstruction, la renovation, la construction, l’amenagement. Available at: http://www.castorsdalsace.org/ memento_castors_magazine.htm#Memento_Construction (Accessed: 4 September 2016). Accueil [2014)] Available at: http://www.cites-castors.com/ (Accessed: 4 September 2016). Association culturelle des castors de Pessac (2016) Αssociations de la ville de Pessac. Available at: http://association-culturelle-des-castors-de-pessac.portailasso.pessac. fr/ (Accessed: 4 September 2016). France 3 Aquitaine (2012) L’utopie de Pessac - Documentaire - Bande annonce. Available at: http://www.dailymotion.com/video/xp9pmt_l-utopie-de-pessac-documentaire-bande-annonce_shortfilms (Accessed: 4 September 2016). Gëorgia Knap [c2014] In Wikipedia, the Free Encyclopedia. Available at: https://fr.wikipedia.org/wiki/G%C3%ABorgia_Knap#Le_Cottage_social_ou_la_maison_.C3.A9conomique (Accessed: 4 September 2016). La trappe de l’histoire [no date] Available at: http://www.claudethomas.net/knap.htm (Accessed: 4 September 2016).

Nick

ates

Wates, N., Knevitt, C. (1987) Community Architecture: How People are creating their own Environment. 1st ed. London: Penguin Books. Nick Wates Associates (no date) Available at: http://www.nickwates.com/ (Accessed: 4 September 2016). Nick Wates Associates (2015) Community planning. Available at: http://www.communityplanning.net (Accessed: 4 September 2016).

170

Δαμβοπούλου, Α. (2013) Συμμετοχικός Σχεδιασμός Ξανά: προς την ανανέωση της σχέσης αρχιτέκτονα και χρήστη. [Ερευνητική Εργασία]. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας. Ντρενογιάννη, Α., Τζήκα-Κωστοπούλου, Π. (2013) Σύγχρονες Πρακτικές Συμμετοχικού Σχεδιασμού: Διαδικασίες Ενδυνάμωσης του Χρήστη και ο νέος ρόλος του αρχιτέκτονα. [Ερευνητική Εργασία]. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. Πανεπιστήμιο Πατρών. Καρατζοβάλη, Α. (2016) Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Διαδικασίες Κοινωνικής Συμμετοχής στη Δημιουργία του Χώρου. [Ερευνητική Εργασία]. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης. Κατσαβουνίδου, Γ. (2012) Το παιδί, το παιχνίδι, η πόλη: Μία πολυφωνική βιογραφία. [Διδακτορική διατριβή] Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας.

-BOOKS

Jones, P. B., Petrescu, D., Till, J. (2005) Architecture and Participation. 1st ed. [ebook] London and New York: Spon Press. Available at: https://www.scribd.com/ doc/210533345/Architecture-and-Participation# (Accessed 20 Aug. 2016) Verba, S., Nie N. H. (1972) Participation in America: Political Democracy and Social Equality. Reprint. [ebook] New York: Harper & Row. Available at: https://books.google. co.uk/books?id=9K5fdvfmGREC&printsec=frontcover&hl=nl&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false (Accessed 20 Aug. 2016) Jerkins, P. and Forsyth, L. (2009) Architecture, Participation, Society. [ebook] Florence, USA: Routledge. Available at: https://books.google.gr/books?id=TRGPAgAAQBAJ&pg=PT79&lpg=PT79&dq=blake++advocacy+planning+approach&source=bl&ots=R2nSLauyx_&sig=3u8fhWB-AhrfcHj6DjsEEAvQ2TY&hl=el&sa=X&ved=0ahUKEwjE0MKYqb3LAhWoBZoKHV99CLkQ6AEIIDAA#v=onepage&q=blake%20%20advocacy%20planning%20 approach&f=false (Accessed 20 Aug. 2016) Awan, N., Schneider, T., Till, J. (2011) Spatial Agency: Other Ways of Doing Architecture. [ebook] New York: Routledge Available at: https://books.google.gr/books?id=mUXbAAAAQBAJ&pg=PA202&lpg=PA202&dq=Carlos+Delgado+peru+john+turner&source=bl&ots=eBD5pqTOzq&sig=1fTXpUZp2Q2PSvh04FKap023j_s&hl=el&sa=X&ved=0ahUKEwiVmOyX6s3OAhXC0RoKHaBuAboQ6AEILzAD#v=onepage&q&f=false (Accessed 20 Aug. 2016)

171

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 172

A B C D E F G H I J

βιβλιογραφία (υπο) λημμάτων

K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 173

watch?v=JhEHS4plCx0 (Accessed: 18 September 2016).

d-hoc

Ad hoc (2015) in Wikipedia. Available at: https://el.wikipedia.org/wiki/Ad_hoc (Accessed: 18 September 2016). Ad hoc (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Ad_hoc (Accessed: 18 September 2016).

dhoracy

TEDx Talks (2015) Co-housing—Community at its best | Erica Elliott | TEDxABQ. Available at: https://www.youtube.com/watch?v=ef9azOeuCPY (Accessed: 18 September 2016). Association, C.H. [19--] Commons Cohousing community Santa Fe Affordable living. Available at: http://santafecohousing.org/ (Accessed: 18 September 2016). L’habitat groupé autogéré en Belgique (2015) Available at: http://www.habiterautrement.org/04_co-housing/02_coh.htm (Accessed: 18 September 2016). In English [?] Available at: http://www.tinggaarden.nu/in-english.1222.aspx (Accessed: 18 September 2016).

Adhocracy (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Adhocracy (Accessed: 18 September 2016).

Tegnestuen Vandkunsten (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia. org/wiki/Tegnestuen_Vandkunsten (Accessed: 18 September 2016).

Adhocracy Κωνσταντινούπολης [20--] Available at: http://adhocracy.athens.sgt.gr/ el/publications/adhocracy-istanbul/ (Accessed: 18 September 2016).

Tinggaarden – vandkunsten [?] Available at: http://mid.vandkunsten.dk/portfolio/ tinggaarden/ (Accessed: 18 September 2016).

Home [20--] Available at: http://adhocracy.athens.sgt.gr/el/ (Accessed: 18 September 2016).

Ladder of Citizen Participation

Participation (decision makin1g) (2016) in Wikipedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/wiki/Participation_(decision_making) (Accessed: 18 September 2016).

ttractive Labor (travail attrayant)

Charles Fourier (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/ Charles_Fourier (Accessed: 18 September 2016).

ottom-up design [practices | process | approach]

Top-down and bottom-up design (2016) in Wikipedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/wiki/Top-down_and_bottom-up_design (Accessed: 18 September 2016).

Hunterian, T. (2010) Century of the child. Available at: http://www.moma.org/ interactives/exhibitions/2012/centuryofthechild/#/timeline/designing-betterworlds/future-residents-planning (Accessed: 18 September 2016). [?] Available at: http://www.lecarrebleu.eu/PDF_INTERA%20COLLEZIONE%20LCB/ FRAPN02_CARR_1981_004.pdf (Accessed: 18 September 2016).

ommunity architecture

Charles Knevitt (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/ Charles_Knevitt (Accessed: 18 September 2016).

ommunity Gardens

SKOR | Foundation (2011) Interview with Marjetica Potrč. Available at: https:// www.youtube.com/watch?v=B2M0qxHcYfc (Accessed: 18 September 2016).

ByPass Publishing (2013) Sensation & perception: Top-down & bottom-up processing. Available at: https://www.youtube.com/watch?v=TLHlfPTRekA (Accessed: 18 September 2016).

Join the discussion (2016) Available at: http://www.bpminstitute.org/resources/ articles/bottom-top-down (Accessed: 18 September 2016).

Mockbee/Coker – the official Website of Samuel Mockbee (2009) Available at: http://samuelmockbee.net/citizen-architect/mockbee-coleman-coker-interview/ (Accessed: 19 September 2016).

o-housing

Cohousing (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Cohousing (Accessed: 18 September 2016). Is it Cohousing? Dorms for grownups (2016) Available at: http://www.cohousing. org/ (Accessed: 18 September 2016). Norwood, G. (2013) Co-housing: A lifestyle with community spirit built into the foundations. Available at: https://www.theguardian.com/money/2013/feb/24/cohousing-lifestyle-community (Accessed: 18 September 2016). Spatial agency: Cohousing [20--] Available at: http://www.spatialagency.net/database/where/social%20structures/co-housing (Accessed: 18 September 2016). Dylan Talley (2013) Denmark cohousing. Available at: https://www.youtube.com/

174

itizen Architect

itizen participation | City planning | Urban Planning

Πολεοδομία (1933) in Wikipedia. Available at: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE% A0%CE%BF%CE%BB%CE%B5%CE%BF%CE%B4%CE%BF%CE%BC%CE%AF%CE %B1 (Accessed: 18 September 2016). Urban planning (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/ Urban_planning (Accessed: 18 September 2016).

Κολεκτίβα (2015) in Wikipedia. Available at: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE% 9A%CE%BF%CE%BB%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%AF%CE%B2%CE%B1 (Accessed: 18 September 2016).

Pacheco, P. (2015) Follow us on Twitter. Available at: http://thecityfix.com/blog/ how-eyes-on-the-street-contribute-public-safety-nossa-cidade-priscila-pacheco-kichler/ (Accessed: 18 September 2016).

Κοοπερατίβα ή κολεκτίβα; Η κατασκευή/επιλογή του όρου κολεκτίβας εργασίας [20--]. Available at: http://autodiaxeirisi.espivblogs.net/%CE%BA%CE%BF%CE% BF%CF%80%CE%B5%CF%81%CE%B1%CF%84%CE%AF%CE%B2%CE%B1-%CE %AE-%CE%BA%CE%BF%CE%BB%CE%B5%CE%BA%CF%84%CE%AF%CE%B2% CE%B1-%CE%B7-%CE%BA%CE%B1%CF%84%CE%B1%CF%83%CE%BA%CE%B 5%CF%85%CE%AE%CE%B5/ (Accessed: 18 September 2016).

List of Fourierist associations in the United States (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/List_of_Fourierist_Associations_in_the_United_ States (Accessed: 18 September 2016).

Conurbation (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Conurbation (Accessed: 18 September 2016).

Gentrification (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Gentrification (Accessed: 18 September 2016).

Marta Harnecker: Decentralised participatory planning based on experiences of brazil, Venezuela and the state of Kerala, India (1996) Available at: http://links.org.au/node/4208 (Accessed: 18 September 2016).

Habitation à bon marché (1894) in Wikipedia. Available at: https://fr.wikipedia.org/ wiki/Habitation_%C3%A0_bon_march%C3%A9 (Accessed: 18 September 2016).

ollective

ooperative

onurbation

ecentralised participatory planning

irect Democracy

Direct democracy (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/ Direct_democracy (Accessed: 18 September 2016).

IY [Do It Yourself]

-participation

E-participation (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Eparticipation (Accessed: 18 September 2016). E-democracy (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Edemocracy (Accessed: 18 September 2016). E-dialogos - ΣΥΜΜΕΤΟΧΗ (2013) Available at: http://www.symmetoxi.eu/index. php/e-dialogos.html (Accessed: 18 September 2016).

yes on the street

ourierist Communities

Spatial agency: Fourierist communities [20--] Available at: http://www.spatialagency.net/database/fourierist.community (Accessed: 18 September 2016).

entrification

HLM (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/HLM (Accessed: 18 September 2016).

carian Communities

Icarians (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Icarians (Accessed: 18 September 2016). French Icarian colony foundation (2016) Available at: http://www.icaria.net/ (Accessed: 18 September 2016).

itchenless Houses

Scanlon, J. (2004) ‘Old housekeeping, new housekeeping, or no housekeeping? The Kitchenless home movement and the women’s service magazine’, Journalism History, 30(1), p. 2.

pen Building

Open building (2015) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/ Open_building (Accessed: 18 September 2016).

175

articipation

Participation (decision making) (2016) in Wikipedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/wiki/Participation_(decision_making) (Accessed: 18 September 2016). Συμμετοχή - Βικιλεξικό [2015] Available at: https://el.wiktionary.org/wiki/%CF% 83%CF%85%CE%BC%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%BF%CF%87%CE%AE (Accessed: 18 September 2016).

articipatory budgeting

υμμετοχικός προϋπολογισμός

Συμμετοχικός προϋπολογισμός (2008) in Wikipedia. Available at: https:// el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CF%85%CE%BC%CE%BC%CE%B5%CF%84% CE%BF%CF%87%CE%B9%CE%BA%CF%8C%CF%82_%CF%80%CF%81%CE% BF%CF%8B%CF%80%CE%BF%CE%BB%CE%BF%CE%B3%CE%B9%CF%83%CE%BC%CF%8C%CF%82 (Accessed: 18 September 2016).

articipatory Democracy

Συμμετοχική δημοκρατία [2016] in Wikipedia. Available at: https://el.wikipedia.org/ wiki/%CE%A3%CF%85%CE%BC%CE%BC%CE%B5%CF%84%CE%BF%CF%87%C E%B9%CE%BA%CE%AE_%CE%B4%CE%B7%CE%BC%CE%BF%CE%BA%CF%81 %CE%B1%CF%84%CE%AF%CE%B1 (Accessed: 18 September 2016). Participatory democracy (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia. org/wiki/Participatory_democracy (Accessed: 18 September 2016). Free school movement (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/ wiki/Free_school_movement (Accessed: 18 September 2016).

[201-] Available at: http://www.pps.org/reference/creative-communities-andarts-based-placemaking/ (Accessed: 18 September 2016).

rovider Paradigm

Placemaking (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/ Placemaking (Accessed: 18 September 2016). Benfield, K. (2013) 4 examples of powerful Placemaking. Available at: http:// www.citylab.com/design/2013/01/3-examples-powerful-placemaking/4329/ (Accessed: 18 September 2016). Creative communities and arts-based Placemaking - project for public spaces [201-] Available at: http://www.pps.org/reference/creative-communities-andarts-based-placemaking/ (Accessed: 18 September 2016). Spatial agency: Nabeel Hamdi [20--] Available at: http://www.spatialagency.net/ database/nabeel.hamdi (Accessed: 18 September 2016).

edirective practice

Marjetica potrc (1975) Available at: https://www.tumblr.com/search/marjetica%20potrc (Accessed: 18 September 2016

elf-build

Self-build (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Selfbuild (Accessed: 18 September 2016). Self build & renovation advice from build it magazine (2016) Available at: http:// www.self-build.co.uk/ (Accessed: 18 September 2016).

elf-organisation

Spatial agency: Self-organisation [20--] Available at: http://www.spatialagency. net/database/self-organisation (Accessed: 18 September 2016).

articipatory design | Participative design Co-operative design | Co-design

Participatory design (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/ wiki/Participatory_design (Accessed: 18 September 2016).

Slum_upgrading (Accessed: 18 September 2016).

Participative vs participatory - what’s the difference? (2013) Available at: http:// www.wikidiff.com/participatory/participative (Accessed: 18 September 2016).

lace making approach | Events for place making

176

lum Upgrading

Slum upgrading (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/

ocial capital

Social capital (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Social_capital (Accessed: 18 September 2016).

Social architecture (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/ Social_architecture (Accessed: 18 September 2016).

Revitalization (ΗΠΑ) | Urban Transformation

Urban renewal (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/ Urban_renewal (Accessed: 18 September 2016).

L’architectured’aujourd’hui (1975) Available at: http://koha.lis.ulusiada.pt/sumarios/84000_84999/84744_179_1975.pdf (Accessed: 18 September 2016).

oft Architecture

Polite architecture (2014) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/ Polite_architecture (Accessed: 18 September 2016). La Baraque (Louvain-la-Neuve) [2016] in Wikipedia. Available at: https:// fr.wikipedia.org/wiki/La_Baraque_(Louvain-la-Neuve) (Accessed: 18 September 2016).

Sulukule (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Sulukule (Accessed: 18 September 2016).

ernacular Architecture

Vernacular architecture (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/ wiki/Vernacular_architecture (Accessed: 18 September 2016).

Bienvenue aux ateliers d’art de la Baraque ! [20--] Available at: http://www. ateliers-la-baraque.be/ (Accessed: 18 September 2016).

quatting

Spatial agency: Squatting [20--] Available at: http://www.spatialagency.net/database/why/political/squatting (Accessed: 18 September 2016).

upport Paradigm

Spatial agency: Nabeel Hamdi [20--] Available at: http://www.spatialagency.net/ database/nabeel.hamdi (Accessed: 18 September 2016).

niversal Design

Universal design (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/ Universal_design (Accessed: 18 September 2016).

topie

Utopia (2016) in Wikipedia. Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Utopia (Accessed: 18 September 2016). Ουτοπία [?] in Wikipedia. Available at: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%9F% CF%85%CF%84%CE%BF%CF%80%CE%AF%CE%B1 (Accessed: 18 September 2016). Τόμας Μορ (1478) in Wikipedia. Available at: https://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A 4%CF%8C%CE%BC%CE%B1%CF%82_%CE%9C%CE%BF%CF%81 (Accessed: 18 September 2016). Merriam-Webster (2016) ‘Friedrich Engels’, in Wikipedia. Available at: https:// en.wikipedia.org/wiki/Friedrich_Engels (Accessed: 18 September 2016). Φρίντριχ Ένγκελς (2015) in Wikipedia. Available at: https://el.wikipedia.org/wiki/% CE%A6%CF%81%CE%AF%CE%BD%CF%84%CF%81%CE%B9%CF%87_%CE%88 %CE%BD%CE%B3%CE%BA%CE%B5%CE%BB%CF%82 (Accessed: 18 September 2016).

rban Renewal | Urban Regeneration | Regeneration (Αγγλία)

177

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 178

A B C D E F G H I J

βιβλιογραφία εικόνων

K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 179

1 2 3

Εικόνα Suarez, F. (2009) Escuela Nueva Esperanza. [Image File] Available at: http://www. albordearq.com/escuela-nueva-esperanza (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Abbaye de Saint-Denis [19--] Available at: http://new.abbaye-stdenis. be/index.php/histoire/ (Accessed: 5 September 2016).

Εικόνα Al Borde (no date) Ultima Esperanza_Last hope. [Image File] Available at: http:// www.albordearq.com/ultima-esperanza_last-hope (Accessed: 27 September 2016).

4 5 6 7 8 9

Εικόνα Alexander, C. (1975) The Oregon Experiτment. New York: Oxford University Press, ππ.52-56.

Εικόνα (No Date) [Image File] Available at: http://adhocracy.athens.sgt.gr/el/aigaleoν-639/ (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Home (no date) [Image File] Available at: http://www.segalselfbuild.co.uk/home. html (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Stott, R. (2015) Spotlight: Paolo Soleri. [Image File] Available at: http://www.archdaily.com/391428/happy-birthday-paolo-soleri (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Arcosanti (2016) in Wikipedia. [Image File] Available at: https://en.wikipedia.org/ wiki/Arcosanti (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Arnstein, S.R. (2006) A ladder of citizen participation - Sherry R Arnstein. Available at: http://lithgow-schmidt.dk/sherry-arnstein/ladder-of-citizen-participation. html (Accessed: 1 October 2016).

10 11 12

Εικόνα The Cineroleum (no date) [Image File] Available at: http://assemblestudio. co.uk/?page_id=2 (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Stamp, J. (2013) From New York to Mumbai, the top 100 design trends of the urban world. [Image File] Available at: http://www.smithsonianmag.com/arts-culture/ from-new-york-to-mumbai-the-top-100-design-trends-of-the-urban-world95094828/?no-ist (Accessed: 27 September 2016).

14 15 16

Εικόνα Atelier Bow-Wow (1996) [Image File] Available at: http://www.bow-wow.jp/profile/exhibition_e.html (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Spatial agency: Atelier d’architecture autogérée (2007) [Image File] Available at: http://www.spatialagency.net/database/aaa (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα COLONY LLANO DEL RIO (2012) [Image File] Available at: http://utopiascommunity-story.blogspot.gr/2011/07/colony-llano-del-rio.html (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα COLONY LLANO DEL RIO (2012) [Image File] Available at: http://utopiascommunitystory.blogspot.gr/2011/07/colony-llano-del-rio.html (Accessed: 27 September 2016).

18 19 20

Εικόνα Bauhäusle (no date) Bauhäusle - Geschichte. [Image File] Available at: http:// www.bauhaeusle.de/about.html (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Taka Tuka land kindergarten (no date) [Image File] Available at: http://www. baupiloten.com/en/projekte/kita-taka-tuka-land/ (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Folly for a Flyover (no date) [Image File] Available at: http://assemblestudio. co.uk/?page_id=5 (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Συμμετοχικός Σχεδιασμός στη Θήβα (no date) [Image File] Available at: http:// www.greekarchitects.gr/site_parts/articles/print.php?article=9962&language=gr (Accessed: 27 September2016).

Εικόνα Spatial agency: Atelier-3 / rural architecture studio (no date) [Image File] Available at: http://www.spatialagency.net/database/atelier-3.rural.architecture.studio (Accessed: 27 September 2016).

180

Εικόνα Coin, G. (2009) Trees at Oneida’s mansion house declared state champions. [Image File] Available at: http://www.syracuse.com/news/index.ssf/2009/01/trees_at_ oneidas_mansion_house.html (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Villaggio Matteotti (2016) [Image File] Available at: https://www.flickr.com/photos/82261333@N04/8434574407 (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Yale (no date) America and the utopian dream. [Image File] Available at: http:// brbl-archive.library.yale.edu/exhibitions/utopia/uc11.html (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Palma, C. (2008) Quinta Monroy / ELEMENTAL. [Image File] Available at: http:// www.archdaily.com/10775/quinta-monroy-elemental (Accessed: 27 September 2016).

25 26 27

37 38 39 40 41 42

Εικόνα Wachtlijst open voor 4- en 5-kamercircuit (2010) Available at: http://www.cwdebanier.nl (Accessed: 1 October 2016).

Εικόνα Byker wall (2016) in Wikipedia. [Image File] Available at: https://en.wikipedia.org/ wiki/Byker_Wall (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Map of Copenhagen c. 1850.jpg - Wikimedia commons (1850) [Image File] Available at: https://commons.wikimedia.org/wiki/File:Map_of_Copenhagen_c._1850. jpg (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Wates, N., Knevitt, C. (1987) Community Architecture: How People are creating their own Environment. [Image]. 1st ed. London: Penguin Books. p. 107

Εικόνα EXYZT (2008) SOUTHWARK LIDO. [Image File] Available at: http://www.exyzt.org/ southwark-lido/ (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Southwark Lido (2008) [Image File] Available at: https://southwarklido.wordpress. com (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Spatial agency: Christiania (2009) [Image File] Available at: http://www.spatialagency.net/database/christiania (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα FICEDL (2010) Rambouillet - la Ruche - Repassage et couture. [Image File] Available at: http://cartoliste.ficedl.info/article120.html?lang=fr (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Wolfschwenger, G. (no date) Hard space. [Image File] Available at: http://www. coop-himmelblau.at/architecture/projects/hard-space (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Hassan Fathy (2016) in Wikipedia. [Image File] Available at: https://en.wikipedia. org/wiki/Hassan_Fathy (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Καρατζοβάλη, Α. (2016) Συμμετοχικός Σχεδιασμός: Διαδικασίες Κοινωνικής Συμμετοχής στη Δημιουργία του Χώρου. [Ερευνητική Εργασία]. Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών. Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης.

Εικόνα Wolfschwenger, G. (no date) Soft space. [Image File] Available at: http://www. coop-himmelblau.at/architecture/projects/soft-space (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Ville Spatiale (2000) [Image File] Available at: http://www.yonafriedman. nl/?page_id=78 (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Newsletter, cpd-consultants (2016) Εργαστήρι Συμμετοχικού Σχεδιασμού στο 1ο Λύκειο Χανίων - CPD consultants. [Image File] Available at: http://cpd-consultants.gr/gr/project/prwto-lukeio-xaniwn/ (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Ville Spatiale (2000) [Image File] Available at: http://www.yonafriedman. nl/?page_id=78 (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Spatial agency: Giancarlo de Carlo (no date) [Image File] Available at: http://www. spatialagency.net/database/giancarlo.de.carlo (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα WebCie (no date) Gemeenschappelijk Wonen Nieuwegein. [Image File] Available at: http://www.gwnieuwegein.nl (Accessed: 27 September 2016).

33 34

45 46

181

47 48 49

Εικόνα The yellow wallpaper (2016) in Wikipedia. [Image File] Available at: https:// en.wikipedia.org/wiki/The_Yellow_Wallpaper (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Le Familistère de guise (no date) [Image File] Available at: http://www.familistere. com (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα 19 septembre: Grand jour pour le familistère de guise (1909) [Image File] Available at: https://www.fondation-patrimoine.org/fr/picardie-19/actualites-864/ detail-19-septembre-grand-jour-pour-le-familistere-de-guise-576 (Accessed: 27 September 2016).

50 51 52 53 54 55 56

Εικόνα (No Date) [Image File] Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/HLM (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα N. John Habraken (2016) in Wikipedia. [Image File] Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/N._John_Habraken (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Habraken, N.J. (1972) [De dragers en de mensen.] supports: An alternative to mass housing. Translated By B. Valkenburg. London: Architectural Press.

Εικόνα Wates, N., Knevitt, C. (1987) Community Architecture: How People are creating their own Environment. [Image]. 1st ed. London: Penguin Books. p. 106

Nick Wates associates (1980) [Image File] Available at: http://www.nickwates. com/books/ (Accessed: 27 September 2016).

60 61 62 63

Εικόνα ATELIER KROLL - LA MEME WOLUWE (no date) [Image File] Available at: http:// homeusers.brutele.be/kroll/auai-project-ZS.htm (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Ruault, P. (no date) Lacaton & vassal. [Image File] Available at: http://lacatonvassal.com/index.php?idp=57 (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Lacaton & vassal (no date) [Image File] Available at: https://lacatonvassal.com/ index.php?idp=19 (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Royal Saltworks at Arc-et-Senans (2016) in Wikipedia. [Image File] Available at: https://en.wikipedia.org/wiki/Royal_Saltworks_at_Arc-et-Senans (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Out of print: Rethinking architecture: Raymond Lifchez - university of California press (2015) [Image File] Available at: http://www.ucpress.edu/op.php?isbn=9780520058996 (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Solidar architekten - sol.id.ar Ökohaus Berlin (no date) [Image File] Available at: http://www.solidar-architekten.de/projekte/baugemeinschaft/solidar-oekohaus-berlin.html (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Citizen Jane: Battle for the city (2016) [Image File] Available at: http://www.janejacobsproject.com (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Children & cotton - learning zone for social studies & citizenship (no date) [Image File] Available at: http://www.newlanark.org/learningzone/newlanarkcasestudy. php (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Interstate 78 in New York (2016) in Wikipedia. [Image File] Available at: https:// en.wikipedia.org/wiki/Interstate_78_in_New_York#Lower_Manhattan_Expressway (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Search (2009) [Image File] Available at: http://park-fiction.net/faq-haeufig-gestellte-fragen/ (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Name (2012) Özyılmaz Avize. [Image File] Available at: https://morethandesignist. wordpress.com/ateliers/ozyilmaz-avize/ (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Search (2013) [Image File] Available at: http://park-fiction.net/park-fiction-hamburg-gezi-parki-olacak/ (Accessed: 27 September 2016).

57 58 59

Εικόνα Nick Wates associates (1980) [Image File] Available at: http://www.nickwates. com/books/ (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα

182

68 69

Εικόνα Spatial agency: Melusina Fay Peirce (no date) [Image File] Available at: http:// www.spatialagency.net/database/peirce (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Marjetica Potrc (2010) [Image File] Available at: https://www.potrc.org/project2. htm (Accessed: 27 September 2016).

72 73 74 75 76

Εικόνα Marjetica Potrc (2010) [Image File] Available at: https://www.potrc.org/project2. htm (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Prinzessinnengarten (2016) [Image File] Available at: http://prinzessinnengarten. net/about/ (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα EMMAs Hoftour (2013) [Image File] Available at: http://raumlabor.net/emmas-hoftour-2/ (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Home - architect HSIEH and atelier-3 (no date) [Image File] Available at: http:// www.atelier-3.com/mediawiki/index.php/Home (Accessed: 27 September 2016).

77 78 79 80 81

Εικόνα Lewis House (1998) [Image File] Available at: http://www.ruralstudio.org/projects/lewis-house (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Shiles house (2002) [Image File] Available at: http://www.ruralstudio.org/projects/shiles-house (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα 21/01/2016 Walter Segal exhibition (2016) [Image File] Available at: http://charlieluxtondesign.com/walter-segal-exhibition/ (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Moore, S. (no date) The model. [Image File] Available at: http://www.arcosanti-catalyst.com/the-model/ (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Müller, U. (2009) Die Verbindungen der Pro-Stuttgart 21-Initiativen. [Image File] Available at: https://www.lobbycontrol.de/2010/10/die-verbindungen-der-pro-stuttgart-21-initiativen/ (Accessed: 27 September 2016).

Volksentscheid Tempelhofer Feld am Europa-Wahltag 25. Mai 2014 (2014) [Image File] Available at: http://www.tempelhoferfeld.info/volksentscheid-tempelhofer-feld-am-europa-wahltag/ (Accessed: 27 September 2016).

84 85

Εικόνα Fotos (no date) [Image File] Available at: http://www.tinggaarden.nu/fotos.1293. aspx (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα Spatial agency: John Turner (no date) [Image File] Available at: http://www.spatialagency.net/database/john.turner (Accessed: 27 September 2016).

87 88

Εικόνα

Spatial agency: John Turner (no date) [Image File] Available at: http://www.spatialagency.net/database/john.turner (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα (No Date) [Image File] Available at: http://austria-forum.org/af/Wissenssammlungen/Essays/Architektur/Mensch_als_Maßstab_der_Architektur (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα (No Date) [Image File] Available at: http://leblogdepaulo.eklablog.com/les-castors-autoconstructeurs-a103532201 (Accessed: 27 September 2016).

92 93

Εικόνα Google street view

Εικόνα No author (2014) [Video File]. Available at: http://www.cites-castors.com (Accessed: 1 October 2016).

Εικόνα Tempelhofer Feld (2016) [Image File] Available at: http://berlin.deutschland-summt.de/tempelhofer-feld.html?file=files/media_ds/pdfs/Ds-Flyer-final-Druck.pdf (Accessed: 27 September 2016).

Εικόνα

183

Ευχαριστώ από καρδιάς για την πολύτιμη βοήθεια στην ολοκλήρωση του τεύχους την Ελένη Διαμαντούλη, τη Χρυσοθέμη Κουλουμέντα, την Ειρήνη Παρασκευοπούλου, την Άννα-Μαρία Μιχαήλ και την Κωνσταντίνα Ράντζου. Ευχαριστώ την Αθηνά Φουστέρη για την ιδιαίτερη συνεργασία και την απίστευτη εμπειρία να πραγματοποιήσουμε τα εργαστήρια εφήμερων κατασκευών στο Φεστιβάλ Πηνειού τον Ιούνιο του 2016 με θέμα τη δημιουργία χώρων παιχνιδιού μέσα στην πόλη της Λάρισας πέραν των τυπικών σε συνέχεια αυτής της συμμετοχικής διαδικασίας. Η δράση αυτή αποτέλεσε πυρήνας της διπλωματικής μας εργασίας. Ευχαριστώ για την ενθάρρυνση και τις συζητήσεις που είχα με την αδερφή μου Ελένη, το μπαμπά Γιάννη, τη μαμά Μύριαμ, την υπόλοιπη οικογένεια και τους φίλους μου. Ευχαριστώ την επιβλέπουσα καθηγήτρια Βάσω Τροβά για την ενθάρρυνση και τις πολύτιμες παρατηρήσεις καθ’ όλη τη διάρκεια της έρευνάς μου. Ευχαριστώ την καθηγήτρια Göksenin İnalhan που μέσα από το μάθημα της με οδήγησε να μελετήσω το συγκεκριμένο θέμα.

© Πολυφωνία: 60+1 Συμμετοχές, Βόλος, Σεπτέμβριος 2016 Κείμενο Διαμαντούλη Ελίκη Σχεδιασμός & Επιμέλεια Τεύχους Διαμαντούλη Ελίκη Κουλουμέντα Χρυσοθέμη Παρασκευοπούλου Σαπφώ-Ειρήνη Παραγωγή Τεύχους Διαμαντούλη Ελένη-Κλαίρη Κουλουμέντα Χρυσοθέμη Μιχαήλ Άννα-Μαρία Παρασκευοπούλου Σαπφώ-Ειρήνη Ράντζου Κωνσταντίνα 184

Ε ικ. 94 Κα τα σ κ ευ ή φ ο ι τη τι κών κατ οι κι ώ ν σ τ η Σ τ ουτ γ κάρδ η μ ε τη σ υ μ μ ετο χή στο σχεδι α σ μό κ α ι τη ν κ α τασ κε υή τ ων φ οι τ ητ ώ ν ( βλ . λ ήμ μ α B a uhaeus l e) .

A B C D E F G H I J K L M N O P Q

Το ερευνητικό αυτό αφορά τη συμμετοχή των κατοίκων/πολιτών/ χρηστών και, πιο συγκεκριμένα, το συμμετοχικό σχεδιασμό, είτε στον ιδιωτικό είτε στο δημόσιο χώρο. Ζήτημα που συζητήθηκε ιδιαίτερα τις δεκαετίες του ’60, ’70, ’80 και έχει επανάλθει στις μέρες μας, σε μία προσπάθεια δημιουργίας καλύτερων συνθηκών κατοίκησης και πιο ουσιαστικών σχέσεων με το συνάνθρωπο. Με αυτά τα δεδομένα, τίθενται τα εξής ερωτήματα: πώς σε ένα αστικό τοπίο μπορούν ακόμα οι σχέσεις των ανθρώπων να είναι φιλικές και κοντινές, πώς ο χώρος να είναι αρκετός για όλους, πώς η φύση να εισχωρεί στην πόλη, πώς ο αστικός χώρος μπορεί να αποκτήσει νέους χώρους κατοίκησης, χωρίς να κατεδαφίσει τους παλιούς, χωρίς να δομηθούν άλλοι και χωρίς να διώξει τους τωρινούς κατοίκους. Ας υποθέσουμε ότι οι ίδιοι οι μαθητές ενός σχολείου σχεδιάζουν το νέο τους σχολείο λαμβάνοντας οι ίδιοι σημαντικές αποφάσεις για το χώρο στον οποίο θα “κατοικήσουν”. Σε ποιο βαθμό ο ίδιος ο χρήστης θα προσεγγίσει το νέο χώρο με μεγαλύτερη οικειότητα και προσοχή, καθώς έχει συμβάλλει στη δημιουργία του; Δημιουργείται ο προβληματισμός για το πόσο διαφορετικός θα μπορούσε να είναι ο χώρος, αν λαμβάνεται πάντα υπόψη η γνώμη των διάφορων χρηστών ενός δημόσιου χώρου που επισκέπτεται από και “ανήκει” σε διαφορετικές ομάδες. Για το λόγο αυτό, δημιουργήθηκε ένα εγκυκλοπαιδικής-μορφής ερευνητικό με μία ποικιλία έργων, ιδεών και δράσεων, που λειτουργεί ως μία πολυφωνική κατασκευή γύρω από τη συμμετοχή, όπως κάνει ο Mikhail Bakhtin στα Ζητήματα του έργου του Ντοστογιέφσκι (1929) Θεωρεί ότι ο καθένας μας γνωρίζει τον άλλο μέσα από το πώς μας βλέπουν οι γύρω μας. Στην ουσία, οι γύρω μας αποτελούν αντανάκλαση του εαυτού μας. Έτσι, και οι διαφορετικές αφηγήσεις με διαφορετικές δράσεις, έργα και ιδέες γύρω από τη συμμετοχή των πολιτών, μπορεί να οδηγήσει σε μία πιο κατανοητή εξήγηση για το τι είναι, τι σημαίνε και τι σημαίνει σήμερα η συμμετοχή και ο συμμετοχικός σχεδιασμός. Το θέμα διαθέτει μία ευρεία ποικιλία περιπτώσεων που διαχωρίζονται με βάση το αντικείμενο, το υποκείμενο, το είδος της συμμετοχής, τη χωρική και την χρονική διάσταση. Η μορφή των πληροφοριών καταγράφονται ως λήμματα, ενώ ακολουθούν τα υπολήμματα για τη σχετική ορολογία, καθώς και διαγράμματα για την ευκολότερη σύγκριση και εκπόνηση των συμπερασμάτων.

R S T U V W X Y Z 186

The subject of this thesis concerns the participation of residents/ citizens/users in the design process of both private and public areas, also known as participatory design. A method that has been discussed mostly in the '60s, '70s, '80s it has reappeared today in an attempt to create better living conditions and more meaningful relationships amongst people. With this in mind, the following questions arise: how can human relations still be amicable and close in an urban landscape, how can that space be sufficient enough for everyone, how can nature invade the city, and how can an urban space acquire new housing areas without demolishing old ones, without constructing additional ones, and without removing current residents. If we assume that students themselves design their new school, then they are the ones that will make important decisions for the new space they are going to “inhabit”. To what extent will the actual user approach this new space with greater intimacy and caution, when he has contributed to its creation? It raises the question of how different a space can turn out to be when the opinion of several users of the public area, with different backgrounds, is taken into account. For this reason, this thesis took an encyclopaedic approach with a range of projects, ideas and actions, functioning in its entirety as a polyphonic structure around participation, much like Mikhail Bakhtin did in Problems of Dostoevsky’s Poetics (1929). He believes that we see each other based on how others see us. Essentially, the people who surround us are a reflection of ourselves. In a similar manner, different narratives from actions, projects or ideas that approach the residents' participation in the design process can lead to a better understanding of what participation and participatory design is, what it used to mean, and what it means today. The subject contains a wide variety of examples that are categorized based on the object designed, the subject concerned, the type of participation, and the spatial and temporal dimension. The information is listed in the form of entries, followed by sub-entries referring to related terminology, as well as diagrams to easily compare and draw conclusions.

A B C D E F G H I J K L M N O P Q R S T U V W X Y Z 187