elkar aldizkaria 70 - negua / invierno 2022

NEGUA 2022 70. ZENBAKIA www.elkar.eus

INES OSINAGA Itsasoa da bide bakarra

JUAN GÓMEZ-JURADO

Todo Arde, una venganza imposible

DOLORES REDONDO IZEN PROPIOAK:

Harkaitz Cano · Ascensión Badiola · Juan Luis Landa · Karmele Mitxelena · Iñaki Cid Adur Larrea · Aiora Zabala · Alberto Ladron Arana · Ruben Ruiz · Eñaut Elorrieta Imanol Larzabal · Gari · Exprai · Roge Blasco · Antton Olariaga · Carlos Egia · Irati Jimenez

8435226187525

Esperando al diluvio, un asesino en serie por Bilbao

2

Egin IRRIAren HARPIDETZA eta jaso CD ipuina opari!

Harpidetza egin aurretik aldizkaria ezagutu nahi duzu?

Bete www.irrienlagunak.eus webgunean topatuko duzun formularioa eta azken bi aleak jasoko dituzu deskargatzeko moduan.

NON EGIN HARPIDETZA? 1. Elkar dendetan 2. Katxiporretaren Ikuskizunetan 3. (0034) 943-30 43 32ra deituz 4. harpidetza@irrienlagunak.eus 5. www.irrienlagunak.eus/harpidetza orrian

URTEAN !

49 euro

3

EXPRAI

liburudendak

ALGORTA (GETXO) Telletxe 11 94 491 66 16 ARRASATE Erdikokale 14 943 79 78 29

BAIONA Gouverneurs 9 559 59 35 14 BARAKALDO Merindad Uribe 14 944 37 22 76

BASAURI Dr. Jose Garai 11 94 426 13 84 BERGARA Ibargarai 7 943 76 40 50

BILBO Licenciado Poza 14 94 443 47 08 Zamudioko ataria Zazpikale 94 416 14 50

Iparragirre 26 94 424 02 28

Bergara 6 943 42 63 50

DONOSTIA GASTEIZ Fermin Calbeton 21 San Prudencio 7 943 42 00 80 945 14 45 01

Apraiztarrak 1 Campus 945 14 16 70 HERNANI Kale Nagusia 30 943 55 15 37

IRUN Leire 9 Colon pasealekua 8 948 17 55 38 943 63 17 26 TOLOSA IRUÑEA Arostegieta z/g Comedias 14 943 67 35 33 948 22 41 67

4

musika

INES

OSINAGA BAKARKA, BAINA EZ BAKARRIK

ITSASOA DA BIDE BAKARRA Ines Osinaga ELKAR

Kafe-bueltan batu gara bazkalostez, euri-tantak ilean eta agurrak epel. Hala gabiltza, elkarri eutsiz zaparradetatik ihesi. Bilkura normal bat izan zitekeen, eta hala hasi da, baina arin hartu ditugu elkarrizketatzaile-elkarrizketatu jantziak, lagun artean mozorroak probatzen hastean lez baino ez bada ere.

Beti nahi dugu elkar galdekatu, elkarren proiektu berriak ezagutu, (eternalki) eraikitzen ari garen identitateek zer adar berri garatu duten deskubritu.

Aitzakia ederra da gaurkoa.

Zer da zure disko berria? Are, disko bat da?

Bidaia bat da. Disko bat da; disko bat ere bada. Es­pe­ rien­tzia bizitzeko bi modu daude: alde batetik, diskoa be­ra, eta, bestetik, liburua: digitalean dauden abestiak

eta hor dagoen informazio guztia. Bakoitzak dauka na­ rra­ti­ba bat, errelato bat, antolatzeko modu bat… Bai­na ezberdinak dira. Ez dira kantu berdinak. Diskoa en­tzu­ tearekin nahikoa izango dutenentzat pentsatu dut abes­

ti aukeraketa bat, hurrenkera bat eta bizipen bat. Bes­te proposamena luzeagoa da… beste modu ba­te­koa.

Laneko zenbait doinu ezagun egingo zaizkigu, or­dea. Zergatik pieza hauek berriz?

Lizar Begoñaren esaldi batekin hasten da liburua: azal­ tzen du aurretik egindako zerbait deseraiki eta geratzen di­ren zatitxoekin eraikitzen den artea dela berari in­te­re­ se­ko zaiona. Esaldi hori irakurtzearekin batera hasi ziren pie­za guztiak bat egiten. Zor bat neukan Kubarekin, kan­tu horiekin… Nire iragana beste modu batera, bes­ te mai­tasun batekin eta beste konpartitzeko modu ba­ tzu­e­kin bisitatu nahi nuen. Lan honetan asko hitz egiten da Ku­bari buruz, baina Kuba metafora bat da, beste bat da bi­daia: norbere barrua, dolua, aldaketa… Orbainak era­kutsi nahi ditut.

musika

Bidaia ez da Kubara, baina Kubara bidaia bat du oi­narri.

Nik Kubara joan nahi nuen, gauza batzuk gertutik iku­si, baina, era berean, distantzia jarri eta urrunagotik be­gi­ ra­tu guztiari. Erresidentzia artistikotzat hartu eta han joan ginen familia osoa martxoan, Habanara. He­men­­ go Etxepare Institutuarekin eta hango Instituto Cu­ba­­no de la Músicarekin jarri nintzen harremanetan ho­na­­koa proposatzeko: Kubako hainbat musika es­ti­lo­tan ema­ kume musikarien presentzia nolakoa den ja­ki­te­ko iker­ keta bat, eta elkarrekin sortzeko espazio eta au­ke­rak sortzea. Bertan nengoela, emakume mu­si­ka­riak to­­pa­ tzen saiatu nintzen, baina etengabe aur­kez­ten ziz­ki­­da­ ten musikari “onak”, hots, gizonak. Zera da kon­tua: zeri dei­tzen diogun on eta zerk daukan ikus­ga­rri­ta­suna. Nik ez nuen musikari txarrik topatu. #MauriziakEzDauInorHil, Oihenart, Yaima Oroz­ co, D’Capricho… Zure izenpean argitaratutako le­ hen diskoa da, baina hainbat izen, ahots eta soi­nu ageri dira zurearen ondoan. Zer dago, be­raz, "Ines Osinaga"-ren atzean, edo, hobe, on­doan?

Jende askorekin egin dut lan: orotara 30-40 lagun in­gu­ ru aritu gara proiektuaren bueltan. Kuban erabaki nuen bertako jendearekin sortu nahi nuela, hango mu­si­ka­rie­ kin, hango erritmoekin… Bertan erabaki nuen: bakarka, bai­na ez bakarrik. Bestalde, Ines Osinaga moduan si­­na­tu dut diskoa nire lan pertsonalena delako, nire bi­dea­ri buruz kontatuko duena. Badakizue, “niri buruz kan­ tatzea da zuri buruz kantatzeko daukadan modua”.

Ku­ban zeundela jakin zenuen Elkarren Joseba Ja­ka beka ja­so zuela proiektuak.

Hasieran, bekak hankaz gora jarri zuen proiektu guztia.

Su bajuan egosten nenbilen, ez nekien zer irtengo zen egi­ten ari nintzen hartatik… eta eroso nengoen hor, le­ he­nen­goz. Baina bekak proiektuaren erritmoak aldatu zi­­tuen. Nik bidean eraiki nahi nuen diskoaren errelatoa, for­ma eta edukia, koherentzia eta inkoherentziak mi­ moz zainduta, Bekak asko lagundu duen arren, bos­ga­ rren martxa jartzera behartu nau.

Hala ere, begi-kolpean Kubarekin lotuko ez ge­ ni­­tuz­keen soinuak ere badaude diskoan.

Diskoa anbibalentea da, ni bezala. Bi alde dauzka: bat or­ga­ni­koagoa, errealistagoa… eta beste bat guztiz di­ gi­tala, irekiagoa, elektronikoagoa… Kubako musikan ez zait hainbeste interesatu salsa, adibidez, baizik eta yo­ru­ba, afroa, landa-eremuko musika… A aldeak bidea or­dez­katzen du, nolabait, eta B aldeak, aldiz, Kuba.

AZALEKO ETA BARRUKO ARGAZKIAK: JONE ALBENIZ

Eta zeintzuk dira proiektuari forma eman dio­ ten erabakiak?

Konturatu naiz diskoan hartutako erabaki guztiak po­li­ ti­koak direla, den-denak. Dena da politikoa, baina kasu ho­netan kontzientea izan da: ikuspegi politiko bati me­ se­de egitea da helburua, ez hainbeste nire interes pun­ tua­lei jarraitzea. Errelatoak eskatzen zidan abesti hori egin dut, hori nire uneko interes artistikoarekin guztiz bat ez etorri arren. Erabaki asko izan dira kontatu nahi nue­na kontatu nahi nuen lekutik kontatu nahi nuelako.

Ar­gi neukan oinarrian zegoen galdera: nolakoak izango li­ra­te­ke kantu hauek horren zuriak ez balira? Konturatu naiz zelako zuria naizen ni Habanan; nola itsasoa, bide ba­karra izanagatik, ez den berbera alde batetik edo bes­tetik abiatuta.

Víctor Catalàren ipuin antologia eta euskal anarkismoaren historia, azaroan gozatzeko.

www.txalaparta.eus

5

Eta non sartzen dira hemen liburua eta ba­lia­bi­ de digitalak?

Badaude beste pieza batzuk: sonoroak, bisualak… erre­ la­toaren parte direnak. Hauek helarazteko beste es­tra­ tegia bat erabili dugu: sarean eskegi ditugu ikus-en­tzu­ nez­koak eta liburuan QRak jarri ditugu, eta hor beste edu­ki batzuk jaso ahalko dira. Ez dut nahi disko bat he­men eta orain dena eta ez dena mugituko, eta QRena ho­rretarako baliabide eskuragarri bat da.

Liburuari buruz, zer esan… zoragarria izan da iruditegia sor­tzeko batu garen ekipoarekin lana egitea. Argazkia Iker Gozategirena da, estilismoa Julene Gregoriorena, pro­ duk­zio­az eta zaintzaz 4.0.4ko kideak arduratu dira, eta ar­te zuzendaria Laida Zapre izan da. Laidak, kantuen le­ tre­tatik eta nire egunerokoetatik abiatuta, guztia de­ se­raiki eta zatitxoekin beste zerbait berria sortu du.

Pen­ tsatze hutsarekin hunkitu egiten naiz. Doluaren erre­la­to bat da. Iruditeriaren lanketa oso indartsua da, oso zaindua… eta bereziki gustura nago horrekin.

Bukatzeko, zer jarraipen izango du diskoak?

Edu­­kiko du berariazko oholtzaratzerik?

Oholtzaratzen nabil. Kantu hauek entzun dituzue Jo­se­ba Sarrionandiarekin egiten ari naizen emanaldian, #Mau­ri­ ziakEzDauInorHil-en, bakarkako saioren ba­tean… Orain­ txe bertan ari naiz zuzenekoak egiten eta asko go­zatzen.

OIHANA ARANA ETA LEIRE VARGAS Idazleak

liburuak & sortzaileak

6

Proposamena CARLOS EGIA Escritor

O es que nunca se ha ido en realidad, y se­ guimos viviendo la misma escena incierta que se inició (si esto también es verdad) después de la última gran guerra. Este es el punto de partida de la última novela que John Le Carré escribió de la saga de George Smiley: Peter Guillam, un previsible fracaso anglo francés, se ve obligado a reconstruir su pasado para descubrir que, a pesar de todo, siempre habrá un muro en Berlín.

Las novelas de Le Carré conforman un clima antes que un estilo. No están sujetas a cam­ bios ni alteraciones bruscas. El legado de los espías es también una historia pintada

EL PASADO SIEMPRE VUELVE en blanco y negro: oscura, húmeda y fría.

Triste como la casa en la que se desarrolla, la vieja y decadente Europa, inmersa en su eterna agonía, aunque quiera creer que las cosas han cambiado. Solo aparentemente.

Peter Guillam debe volver de su retiro impo­ sible para confesar “la relación verídica de mi participación en la operación británica de desinformación… contra la Stasi y que tuvo como resultado la muerte del mejor agente secreto británico y de la mujer ino­ cente por la que dio su vida”.

El legado de los espías no es el final, sino la vuelta al principio. La mentira y la manipula­

ción, las armas mediante las que nuestra ver­ dad se impone superior, el único referente vá­ lido, la medida de todas las cosas. El ombligo de un mundo que hace aguas. Desinformar, engañar y mentir (a nosotros mismos) para destruir al enemigo. Y la novela, sin embargo, es el único lugar que permite detenerse en los espacios en blanco, en los resquicios, en los márgenes de una trama absolutamente perfecta donde crece la duda y se revela el engaño. Porque cada uno tiene sus propias razones y también un patio que cuidar.

Nos equivocamos de amigos y, lo que es peor, también de enemigos.

EL LEGADO DE LOS ESPÍAS

John Le Carré PLANETA

Profila HERTZAINAK

TALENTO Y LEGADO DEL ROCK EN EUSKERA Recibí una llamada a la redacción de Muskaria (revista dedicada al rock vasco, 1980-1987). Escuchaba la voz intensa de Josu Zabala que me decía que quería una cita para una entrevista. Se trataba de un grupo que comenzaba, querían dar un re­ volcón a la música joven hecha en euskera.

Estábamos en la primavera de 1982. Para tal motivo, vinieron de Gasteiz a Bizkaia y quedamos en un lugar que no tenía pér­ dida: el Puente Colgante. Allí estaban Josu Zabala (bajo y trikitixa), Xabier Montoia al que llamaban “Gamma” (voz) y Kike Sáenz de Vi­ llaverde (guitarra). Sentían urgencia por dar a conocer su existencia y propuesta.

Resultaba altamente atractiva y conecta­ ba perfectamente con el momento que se vivía internacionalmente en el rock and roll y especialmente con lo que se sentía en la calle y con lo que la juventud de aquel tiempo demandábamos. Josu me suelta: “Gamma es la única persona en el mundo que ha aprendido euskera para poder tocar en un grupo punk”.

El primer cantante de Hertzainak se fue a Londres en 1977 y allí coincidió con el

nacimiento y efervescencia de este movi­ miento musical a través de grupos como Sex Pistols, The Damned o The Clash. Lle­

ROGE BLASCO Periodista

gó a su ciudad, a Gasteiz, con la cabeza llena de todos estos ritmos y distorsio­ nes, se lo contó a Josu Zabala y así nació

Her­tzainak. Querían montar una buena y todo explosionó.

Con la incorporación de Iñaki Garitaonain­ dia, Gari, como nuevo cantante, Her­tzainak tomó altura y ya nadie les pudo parar.

Su primer disco, con el título homónimo de Hertzainak, se convirtió desde su sa­ lida en 1984 en un clásico y, con el tiem­ po, en una obra maestra.

Hertzainak vuelven de nuevo con con­ ciertos en diciembre en el BEC de Ba­ rakaldo y en enero en Gasteiz. Una vez más será un espectáculo irrepetible que nos hará aflorar emociones sin límites.

liburuak

7

barren-barrenean

NOBELA ONAK, URRI ETA URRE IRATI JIMENEZ IDAZLEA

Ahaztezinak dira euskal idazle batzuk sortu dituzten pai­sai­ak. “Bada hotel bat” idatzi zuen Asier Serranok,

“men­di gain izoztuetan ahantzitako itsaso hondo sa­ ko­ne­tan, ba­sa­mortu amaigabeen hondar-aleen kon­ ta­bi­litatean gal­dua” (Hoteleko kontuak, 2001, Apo­ ka­liftin). Eta tris­te­k i ahaztu dugun Augustin Anabitartek Ra­mon Sai­z ar­bi­to­ria­ren Donostia guztien aurrekari den Gi­puz­koako hi­ri bu­ru­z agia sortu zuen. Denbora mi­to­ lo­gi­ko bat kon­bo­ka­t zen duen esaldiarekin hasten da no­be­la, “Azkeneko ge­rra­tea bukatu zan” esanez has­ten da bere Donostia (Edi­to­rial Vasca, 1932) nobela, ira­ga­ ne­ko aro abstraktu eta mi­tiko horretan bizi den Txo­ min izeneko pertsonaia, “Erna­ni-ko aldapan gora, zal­ di-gañean” datorrenean. Kar­tze­latik datorren zaldun

ho­nen, Erdi Arokoa izan zi­te­ke­en pertsonaia honen be­gi­radatik erakusten zaigu le­hen aldiz, Easo ederra, Kan­tau­riko bitxia, Urumeako erre­gi­na, “Ondarreko ka­xe­ta zuriak diz-diz egiten zuten eguz­k i­tan. Itsasoa bee­ra ta gora, kaxetak, atzetik eta au­rre­tik jostatzen ari zi­ran poxpoliñak ziruditen, ala mu­ti­llak oñetakoak bus­titzen. Donosti-ureta, diru-meta.”

Karmele Jaioren Aitaren etxeak (Elkar, 2019) ere hasiera zo­ra­ga­rria dauka. Irakurlea suspertzen duten tiro-ho­ tsak entzuten dira, Eusko gudariak kantuaren hasieran be­zala, mendi-tontorrean. “Baina ez datoz inguruan di­ tu­zun mendietatik, zure barnetik baizik. Zure gorputza zu­haix­ka bat da. Hamaika eskopeta-kartutxo geratzen di­ra zuhaixken barruan, bihotz txikien antzera taupaka; ja­da ugertuta egon arren, pilpirika, bizirik”. Nobelagile tre­bea izanik, badaki Jaiok kanpoko paisaiak barrukoen oihar­tzuna baino ez direla.

Izurri berrian (Elkar, 1984), bere nobelarik onenean, Bil­b o­tik Eran­diora doan auto batean sartzen du Go­ tzon Garatek be­re protagonista, erail nahi du­ten bi ti­p o­rekin. Paisaiak per­t sonaiaren bel­du­r ra trans­mi­ti­ tzen digu: “Kaleetako in­gu­r u bihur­gu­n e­t suek aur­p e­ gi latz eta beltza era­k us­ten zi­daten. Lutxana al­d e­r a hur­bildu eta gero eta etxe urria­g o, zenbait ere­muk ba­s amortu zirudiela. Desierto de Eran­dio ize­nak be­ rak han­g o ba­k artasuna adierazi zi­dan”. Es­ze­na­to­k i li­te­r a­r ioak beti dira, maila batean, per ­t so­nai­en bar­ ne-munduaren islada eta sarri asko idaz­l e­a­ren barne mun­duaren erakusleiho.

ILUSTRAZIOA: ANTTON OLARIAGA

Haurrak ginenean deskribapenak egiten genituen es­ko­ lan. Ariketa ona zen, ondo idazteko ezinbestekoa de­la­ko na­rrazioa non gertatzen den kontatzen jakitea, ira­kur­ le­ek leku hori ikusteko moduan eta, ahal dela, usaindu, en­tzun eta sentitzeko moduan. Sistema literarioak pres­ ti­gioa banatzeko duen moduak ez duenez batere ondo fun­tzio­natzen, asko dira ariketa hori batere ondo egiten ez du­ten izen handiko euskal idazleak. Zorionez, badira kon­tra­ko adibide asko ere.

Pello Lizarralderen Sargoriren (Pamiela, 1994) hasieran, adi­bi­dez, idazketa prozesuaren beraren hasiera adie­ raz­ten digu eszenatokiaren erabilerak. Pertsonaia na­ gu­sia taberna ilun batean lanean dagoen tabernaria da.

Ilun­be horretan, gu guztion barrunbea izan zitekeen ilun­tasun horretan entzuten da beste mundu bateko sei­na­lea dirudien zarata magiko bat, kamioi baten mo­ to­rra­rena, eta zarata horrek mirari txiki bat egiten du: “Bar­nea segundu pare batez ilundu da. Tabernariak be­gi­ak kliskatu ditu kamioia pasa eta eguzkiaren argia itzu­li denean”. Tira, txikia edo handia, argia ekartzea ez bai­ta edozer gauza, are gutxiago Argiantza izeneko li­ bu­rua idatzi duen idazle batentzat. Hori ere, bide batez esan­da, kamioilari bati buruzko narrazioa, ez gai horri bu­ruz­ko Lizarralderen bakarra.

Barren-barrenean daukagun iluntasun amaiezinean za­b al­t zen den zirrikitutik datorrena ikustea, eta ikus­ ten du­guna transmititzea, geure baitako gu baten me­dium ba­gi­na bezala, hori zela idazlearen lana zio­ en Baudelaire pa­re­gabeak. Eszenatoki literarioaren gu­re adibiderik ede­r re­nak horretan ere arrazoi zuela era­k us­ten dute.

literatura

8

“

Behar dugu poz bat norberarena, osoa ez izan arren”

ARGAZKIA: DONOSTIA KULTURA

POZAREN ERDIA Harkaitz Cano SUSA

HARKAITZ

CANO

Pozaren erdia soneto-bilduma argitaratu du Harkaitz Canok Susaren eskutik. Hamalau lerroko formatu klasikoa tresnatzat hartuz, gaztaroko oroitzapenak, naturaren behaketa eta idazletzari buruzko hausnarketak bildu ditu.

Aspaldi zen ez zenuela poema-libururik argi­ta­ ra­tzen. Nola ekin zenion honi?

Poemak idazten jarraitu dut urteotan, bakanak izan arren, aleka-aleka, baina haietako asko bidean iraungi zaiz­kit, eta beste asko umezurtz geratu dira, aterpetuko di­tuen bildumarik gabe. Sorta heterogeneo hori beste kar­peta batean daukat, soneto hauen ifrentzu anarkikoa di­ra, nolabait… Sonetoak itxialdi garaian hasi nintzen idaz­ten, ariketa modura, ezustekoa izan zen niretzat ere, eta ederra da egiten ari zarenarekin zure burua ha­ rri­tzea. Teknika bat ikasten saiatu eta formatuarekin li­ lu­ra­tu naiz, egia esan

Eta galdera ezinbestekoa: zergatik sonetoak?

Psikoanalista batek igual esango luke zoru irmoa behar nue­la, zerbait ziurra eta arautua ziurgabetasunaren ga­ rai­an, auskalo. Denok diziplina zorrotz baten menpe ja­rri gintuzten aroan, nik beste diziplina bat besarkatu nu­en.

Teknika landu ahala, adikzio moduko bat garatu dut for­ma­tu­a­re­kiko, ohartu bainaiz zein ongi dauden di­sei­ na­tuta. Sonetoaren errimen bariazioak berak badu mal­ gu­ta­sun bat nekea saihesten duena, errepikakorregi suer­tatu aurretik aldatzen baita.

Poemak irakurriz, motibo hauek etorri zaiz­k it go­­go­ra: haurtzaroko oroitzapenak, (na­tu­ra­ ren) kon­­ten­plazioa, jolasa eta une txikiak ha­ rra­­pa­­t zea.

Horiek dira nagusi, bai. Idazteari buruzko poema ba­ tzuk ere badira, zorion une iheskorren ehiza… Zure bai­tan dauden ideia, oroitzapen edo gai klasiko ba­ tzuei heltzeko gogoa dago hor. Pintore askok egiten du­ ten legez paisajeekin, pietateekin, biluziekin, au­ to­e­rretratuekin… Zeure buruari esaten diozu: soneto bihur­tu behar banu nerabezaroko paisaia bat, ze pai­saia hautatuko nuke eta nola sartuko nuke hamalau le­rro­tan?

Pozaren erdia. G. K. Chestertonen aipu batetik da­tor poema baten eta liburuaren beraren izen­

bu­rua. Bizitzaren erdi parteko aldarte bat ondo des­kriba dezakeela otu zait.

Ditxosozko Danteren "Nel mezzo del cammin di nostra vita" ospetsua, ezta? Une iheskorrak eta denboraren hi­ ga­dura hor daude, bizitzaren gontz horretara aile­ga­tu­rik sortzen diren galderak, desagertu edo des­bi­de­ra­tze­ko tentazioak… Non bilatu poza? Gure esku al dago? Le­ he­ngo gauza berberek erakartzen al gaituzte? Jose Luis Otamendiren Poza eta gero hura izan dut gogoan. Ha­ren azken poemarioan ere bada Pozaren gelaxka ize­ne­ko poema bat. Behar dugu poz bat norberarena, osoa ez izan arren… “pozak poza hartzen baitu, nola su hartzen suak”.

Zertan ari zara lanean?

Ziklo poetikoa ixteko, lehen aipatzen nizkizun beste poe­ma horiek antolatu nahian nabil, Agian datorren ur­ tean argitaratuko ditut: Pozaren beste erdia jarriko nio­ ke izenburu, kar, kar… Poemario hau osatzeko edo nire bu­ruari kontra egiteko, batek daki…

DANELE SARRIUGARTE Idazlea Elkarrizketa osorik: https://bit.ly/harkaitzcano

Termina el año con un libro que

te haga tomar riesgos

te invite a bailar

te saque de tu zona de confort

te descubra la intimidad de un personaje fascinante

te lleve tras bambalinas de la literatura

te expanda la mente

literatura

9

“

TODO ARDE Juan Gómez-Jurado EDICIONES B

JUAN

GÓMEZ-JURADO

El periodista y escritor Juan Gómez-Jurado debutó como novelista en 2006 con Espía de Dios. Obtuvo un notable éxito y a partir de esa publicación su trayectoria ha sido ascendente. La reciente trilogía Reina Roja le ha convertido en el escritor de thriller más vendido en español: 2.500.000 ejemplares. Otro dato elocuente: el conjunto de su obra se ha traducido a más de cuarenta idiomas.

Ahora regresa a las librerías con Todo arde.

Todo arde es la historia de una venganza imposible pro­ tagonizada por tres mujeres: Mari Paz Celeiro, una ga­ llega dura, capaz de plantar grelos y de alistarse a la Le­ gión; Aura Reyes, alta ejecutiva, que ha llevado una vida acomodada, pero que espera su ingreso en la cárcel por fraude y blanqueo de capitales; y por Sere Quijano, una ingeniera informática muy inteligente.

No ha querido arrellanarse en la fórmula, tan exi­ tosa, de la trilogía Reina Roja. ¿Fue fácil no sucum­ bir a la tentación?

Sentía que Antonia y Jon necesitaban un descanso. Y decidí abrir una puerta nueva, empezar de cero y ha­ cerlo de la mejor manera que he podido. Cada vez que me enfrento a una historia, lo que intento es contarla lo

mejor que sé. Ahora ya es de los lectores y son ellos los que tienen que decidir si lo he conseguido.

Todo arde está protagonizado por tres mujeres. ¿Por qué está historia no podía descansar sobre personajes masculinos?

A lo largo de mi trayectoria como novelista siempre he ido alternando con personajes masculinos y femeninos y ahora es el momento de Aura, Mari Paz y Sere.

Las tres protagonistas son muy diferentes entre sí, pero las tres lo han perdido todo, incluso el miedo.

Sí, son diferentes, pero se complementan y se necesi­ tan. Sin la generosidad de Mari Paz, Aura no hubiera

seguido adelante con un plan que, de inicio a fin, parece (y quizá sea) una locura. Sin la tenacidad de Aura, Mari Paz no hubiera sido capaz de dar el paso. Y sin los co­ nocimientos de software de Sere, no hubieran llegado a ningún sitio. Como dices, las tres son muy diferentes, pero se encuentran en un momento vital parecido: han perdido el miedo y han decidido que es hora de cambiar las reglas.

Todo el mundo se ha planteado alguna vez man­ darlo todo a la mierda, pero hace falta algo que a sus personajes les sobra: determinación.

Así es, unos personajes con determinación para llevar a cabo lo que muchas veces sólo nos atrevemos a imagi­ nar. Esa es la magia de la ficción.

Late en esta novela el deseo de venganza, un deseo antiguo, ampliamente explorado, pero que se renueva constantemente.

Late más la necesidad de dar a conocer la injusticia, de cuestionar los discursos fáciles que no siempre respon­ den a la verdad.

Imagino que no podrá decirme si usted mismo ha saldado viejas cuentas con esta novela…

No soy yo de guardar cuentas (dice, guiñándonos un ojo).

TXANI RODRÍGUEZ Periodista

Un hombre, tres mujeres y una revolución.

Un viaje al corazón humano y a la aventura. penguinlibros www.penguinlibros.com

© Javier López

FOTOGRAFÍA: JEOSM

Cada vez que me enfrento a una historia, intento contarla lo mejor que sé”

literatura

10

EMAKUME ASKEAREN IPUINAK Aske jarduteko gizon izena hartu zuen Caterina Albert i Paradís idazle, margolari eta eskultoreak (L'Escala, 1869 - 1966). Garai hartan idazten ari zen eleberriko pertsonaia bati hartu zion, eta infantizidioari buruzko monologo saritu batek sorturiko polemikaren emaitza izan zen erabakia.

Ordutik, Víctor Català izan zuen luma-izena, zeinarekin ehun ipuin baino gehiago sinatu zituen.

Atsoa izendatu dugun ipuin-antologia honek hamar ipuin biltzen ditu, autorearen bibliografia osoaren lagin esan­guratsu bat. Blanca Llum Vidal poeta eta Catalàren obran adituak egin du hautaketa, kronologiari, gaiei eta bi­la­kaerari erreparatuta, eta horiei begiratu die Cira Cres­ po historialari katalanak hitzaurrean.

Lur-jabeen familia batean sortu zen Caterina Albert i Pa­ra­ dís, L’Escalan. Pribilegioz beteriko haurtzaroa izan zuen, eta gaz­te-gaztetik erakutsi zuen arteetarako dohain han­dia: pintura, eskultura eta musika landu zituen. Ja­ kin-min handikoa ere bazen, arkeologia, folklorea eta hiz­kuntzak maite zituen, eta bere kabuz ikasi zuen fran­ tse­sez eta italieraz.

Ipuinotan, alderrai dabiltzan pertsonaiak, maitasun is­ to­rioak, herri txikietako estigmatizazioa, emakumeen ar­te­ko elkartasun sareak, haien kontrako erasoak, be­ lau­naldien arteko transmisioa eta beste hamaika azpi­ tra­ma ageri dira; hain zuzen, koherentzia eta kohesio han­dia dute haren lanek gaiei dagokienez, zoramena, bio­len­tzia, izadia eta patua aldiro-aldiro ageri baitira.

Hala, formaren sentsibilitate ñabarduraz beteak kon­ tras­tea egiten du mamiaren gogortasunarekin.

Aita gazte hil zitzaion, eta Caterinak ama gaixobera zain­du behar izan zuen itxuraz aspergarria eta bakarti sa­ma­rra zen Gironako eskualde hartan: “Moja bizitzatik eta lei­ho itxietako egunerokotik aldentzeko idazten nu­en, piano irakasle bat ere ez zegoen herri batean; li­ te­ra­tu­rari eskaintzen nizkion tarteak ziren nire en­tre­te­ ni­men­du bakarra”.

Eta hala ekin zion bere ibilbide literarioari, aldizkari sa­ ti­ri­ko batean poemak idazten. 1898an Olot-eko Lore Jo­koetan bi lan aurkeztu zituen, eta biek saria jaso: Lo llibre nou poema eta La infanticida monologoa. Ha­sie­ ran antzezlanak eta poemak idatzi arren, gerora gehien jo­ rra­ tuko zuen generoa narratiba izan zen; Solitud (1905) eleberriak eman zion behin betiko aitortza, eta mo­der­nismo katalanaren ikur bihurtutako lan hori de­ rri­go­rrezko irakurgai izan da urte luzez Kataluniako ikas­te­t xeetan.

HAMAR IPUIN Nolanahi den, ipuinak idatzi eta argitaratu zituen be­re­ zi­ki, berrogeita hamar urtetako langintza. Hain zuzen,

ATSOA Víctor Català Hautaketa: Blanca Llum Vidal TXALAPARTA

Víctor Catalàren lanean ez dago konformismorik ez ero­ so­tasunik, eta hori ez zen gauza erraza izanen gerra ga­ rai­an ari zela kontuan hartzen badugu; autoreak berak esan zuenez, “sormenaren esferaren barruan, dogmak, es­kolak, kodeak eta araudiak muga esan nahi du, eta ho­ri moztearen baliokide da: moztea dekadentzia da, eta de­kadentzia, aldaketa, heriotza”. Zentzu guztietan ema­kume askea izateko borondatea erakutsi zuen, eta ha­ren ipuinetan grabatuta geratu da hori.

GARAZI ARRULA RUIZ Editorea

MIKEL SANTIAGO El maestro del thriller vasco vuelve con

Entre los muertos,

el magistral cierre de la trilogía de ILLUMBE.

150.000 lectores lo están esperando

literatura

11

ESPERANDO AL DILUVIO DOLORES REDONDO Desde que en 2013 publiqué El guardián invisible, el apoyo que he recibido por parte de los lectores de todas partes ha sido extraordinario, y especialmente de los del Norte. Soy feliz, de nuevo, al poder compartir con vosotros mi nueva novela Esperando al diluvio. Es mi particular homenaje a Bilbao, pero también a la cultura del trabajo, al orgullo de esta tierra y a la resurrec­ ción de entre el lodo, y no me refiero solo al del fondo de la ría.

Resulta difícil hablar de cómo crees que llegará a calar una novela en los lectores, pero lo que sí puedo deciros es lo que presagia para mí. Tengo las mismas sensaciones que con El guardián invisible: la de hablar con la voz propia y distintiva con la que me di a conocer, la de estar mos­ trando solo la punta del iceberg de la gesta que arranca en esta novela y que tendrá continuidad en las siguientes, de que aquí se inicia una historia con personajes que descubriréis y otros que ya conocéis, tan cercana a mis raíces vascas como la Trilogía de Baztan, y tan cargada de emociones e intención literaria como Todo esto te daré.

Os invito a que os unáis a este diluvio de emociones, aventura y búsqueda. Una novela negra, policial, en la que la historia del asesino, que además es real, cede espacio a la que para mí es más importante: la de la humanidad tras los personajes.

Esta novela, durante mucho tiempo gestada, obedece en gran parte a una fuerte corazonada por parte de esta “escritora de tormentas”, como me gusta definirme, que bebe directamente de la historia de mi tierra, de la tradición marina de mi familia, del modo de percibir el paisaje, las cos­ tumbres, la atmósfera húmeda, local en muchos aspectos y, a la vez, tan universal como el miedo.

La soledad del ser humano ante los momentos cumbre de su vida, la amistad contra pronóstico como salvavidas, y el amor desconcertante y caprichoso, que en algunas ocasiones llega a ser más poderoso que la muerte, o por lo menos lo suficiente para echarle un pulso.

Recibid todo mi cariño, y el deseo de que esta novela os haga tan dichosos como a mí.

”

DOLORES REDONDO Octubre de 2022

FOTOGRAFÍA: BLANCA ALDANONDO

“

Estimados amigos lectores de Elkar:

ESPERANDO AL DILUVIO Dolores Redondo DESTINO

Donostia Hiriko Kutxa literatura sariak

12

HARAGIZKO MAMUAK Haragizko mamuak ipuin-bildumarekin Do­­nos­tia Hi­ri­ko Kutxa Literatura Saria irabazi du Karmele Mitxelena Etxe­ bestek kon­ta­kizun-li­bu­­ruen arloan. Lehendik ere lehia­­keta uga­ri es­­ku­­ratutakoa zen idaz­le oiar­tzuarra, ber­tso ida­­tzi nahiz na­rrazio alo­rretan, eta hel­du­en li­­te­ra­tu­ra­ko bere le­henengo liburua ar­gi­ta­ra­tzen du orain sa­ri honi esker (eta al­di be­re­an pla­za­ra­tu­ ko du Le­za­ma­ko Mikel Za­ra­te haur-li­te­ra­ tura saria bereganatu zuen no­bela la­burra ere: Marrubizko uda).

Istorio-sorta bikaina da Haragizko ma­mu­ ak: ha­mar ipuin, hamar kontakizun, de­nak ere le­hen pertsonan ida­tziak, baina gi­zonema­­kume askoren esperientzia, poz eta

mi­­nak adie­razten dituztenak: maitale ohia­ ren gor­pua au­topsia-mahaian topatzen due­­na­ren ego­­ne­zina, se­­xu-abusuen ikara esa­­ne­­zi­na, etxe­­ko baten gainbehera ikus­­ ten due­­naren ezin­­ta­suna… Intimitatearen hur­bil­­ta­­sun go­xoa eta bizitzak ezinbestean ekar­tzen diz­ki­gun egoe­­ra zailen larritasuna sen­­ti­be­­ra­­ta­­su­­nez eta begirada finez uz­tar­ tzen ditu Mi­­txe­­lenak.

Ho­rrez gain, baina, beste ezaugarri bat na­bar­men­tzen da is­torio hauetan: na­rra­ tzai­le­a­ren es­ku zaildu eta tre­ba­­­tua: esal­ di bakoitza da do­torea, ahapaldi guztiek du­­­­te halako mu­sika-ai­re bat, hitz eta aditz ba­koi­tza da ego­­­kia… Izen nahiz ize­ non­doe­tan erakusten digun abe­­­ras­­tasun

hori ez da, ha­la ere, irakurlea txun­di­tze­ ko tri­­­ki­­mai­lua, ez­pa­da kontatzen ari den isto­rio horri ongien ego­­­­ki­tzen zaion janz­ kia, gi­za­tasunez eta ña­bar­duraz be­te­riko per­­t so­na­ia min­b era ho­r ien bizikizunei ezin ho­be­to do­a­kien erre­gis­troa.

Mamu guztiak ez dira gazteluetan to­pa­ tzen, ez main­di­re­­pean gordetzen: ba­di­ra gure ira­ga­nean ezkutatzen di­ren pre­sen­ tzi­ak, edo fi­si­koki ondoan eduki arren be­­ren izatea gero eta lausoago bihurtzen zaie­nak. Ho­riez guz­tiez eta halakoekin bi­ zi­tzeak dakarren dur­du­za­men­duaz idatzi du Karmele Mitxelenak, ziu­­rre­nik li­te­ra­tu­ra­ za­leen arreta eta es­ti­ma­zioa ja­soko dituen bil­du­ma honetan.

HARAGIZKO MAMUAK Karmele Mitxelena ELKAR

BEHIN BATEAN LOIOLAN

BEHIN BATEAN LOIOLAN Iñaki Cid ELKAR

Iñaki Cid 2022ko Donostia Hiriko Kutxa Li­ te­ra­tu­ra Sa­riaren ira­baz­leetako bat da; an­ tzer­kia­ren mo­da­litatean hain justu, Behin batean Loio­lan idazlanagatik. Izenburuak ira­do­kitzen du Loio­­lako erromeria batean neskatan egin eta ez­­­kon­tzeko eskatu zion mutikoaren istorioa ja­­so­tzen duen herrikanta ezaguna. Eta egile do­­ nos­ tiarrak bere idaz­lanean ere ematen di­gu erro­ man­tze baten eta ez­kon­tza baten be­rri, baina oso bestelakoak. Etxeko istorio ba­­ti tira eginda sortu du idazleak, istorio ho­ netako pro­ta­go­nis­tetako bat bihurtuta, an­tzezlana: emakume ez­kon­be­rri baten he­rio­tza tragikoaren pasadizoa, ez­­kon­du eta bi­ha­­ramunean sifilisak jota hilda.

Kon­takizuna komediaz jantzitako drama bat da, eta ho­rrenbestean, egileak jakin du gaiari gaur­­kotasuna ema­ten orain ia ehun urte ger­ta­tu­tako pasadizoari. Bide ba­ tez, hizpidera ekarriko ditu arautik kanpoko sexu-joe­ re­ kiko iraganeko eta egungo errezeloak, adineko ema­­ku­mez­ koak nahiz neskatxa gazteak pro­ta­go­ nista di­tuz­te­nean batez ere.

1934. urtearen inguruan gertatu zen egi­ az­­ko ger­taera, eta Cidek garai hartan se­xua­li­tateaz ze­goen heziketa fal­ta na­ barmen­du nahi izan du: “Sexu in­for­ma­zio oso gutxi ze­goen, eta gi­zonek ba­zu­ten pre­sio bat; askotan joaten zi­­ren pros­ti­tu­ te­kin ikastera”.

Uga­­riak dira aktore eta egile honek ida­t zi eta an­­­­tzez­­tu­ta­ko lanak, 2014an an­tzerki ikas­ketak egin zituenetik. Bes­ teak beste, 2019an Con­chi­ta Tou (Node) komedia sor­­tu zuen, for­ma­tu er­taineko bere le­ hen gidoiarekin. 2020an, Ubu Errege an­tzez­lana estreinatu eta an­tzez­­ tu zuen, le­ henengo aldiz euskaratua.

Ur­­te be­re­an, Biral an­tzez­lana idatzi eta Atze­la­ri­ak film la­ burraren gidoia egin zuen. Bes­te bi aitortza hauek ere jaso ditu: 2021ean an­ tzerkigintza be­ rriak beka lortu zuen, eta 2022an, Gaiz­ki an­ tzez­lana sortu eta ak­to­re bezala aritu da, Pa­­be­llon 6 antzerki la­b urreko jaialdian publikoaren saria jasoz.

Estas navidades, ¡Destroza este diario!

Uno de los mayores éxitos editoriales de los últimos tiempos.

¡No te lo pierdas!

literatura

13

ASCENSIÓN

BADIOLA

EL EXPOLIO

LA REPRESIÓN ECONÓMICA Y LA GUERRA CIVIL EN EL PAÍS VASCO

Ascensión Badiola TXERTOA

EL EXPOLIO, LAS TRIPAS DEL APARATO DE REPRESIÓN ECONÓMICA FRANQUISTA

Hasta ahora ha publicado sobre cárceles, cam­ pos de concentración y batallones de trabaja­ dores. ¿Esto es distinto?

En realidad, las incautaciones y sanciones no son sino otra faceta de una política que tenía por objetivo ani­ quilar a los vencidos. En ese sentido, este libro pretende explicar de forma sencilla cuáles fueron los mecanismos del aparato de represión económica franquista, que es­ tuvo en vigor en todo el Estado, pero que en el País Vas­ co tuvo sus peculiaridades.

Habrá quien argumente que también los repu­ blicanos expropiaron…

Y no eludo la cuestión, que abordo en el primer capítu­ lo. Siempre resulta difícil juzgar los hechos pasados, no solo por el tiempo que nos separa de ellos, sino porque es complejo conocer el mapa de reacciones humanas

¿Cuáles fueron los instrumentos?

La incautación masiva de todo tipo de bienes de or­ ganizaciones, empresas y particulares, el bloqueo de cuentas bancarias y la declaración de “titulares impro­ tegibles”, la devaluación de la moneda republicana hasta niveles irrisorios y la imposición de abultadísimas sanciones.

ARGAZKIA: TXERTOA

Ascensión Badiola, licenciada en Ciencias Económicas y doctora en Historia Contemporánea, se ha especializado en el estudio de la represión franquista durante la guerra y la postguerra. En El expolio, aborda una faceta de esta represión, la económica, insuficientemente conocida.

ante una situación extrema, y una guerra lo es. Pero yo diría que los republicanos incautan lo que consideran necesario para atender a las necesidades derivadas de la guerra y, en ese intento, castigan a quienes conside­ ran enemigos. Por el contrario, la represión económica franquista tiene como finalidad, insisto, aniquilar defini­ tivamente a los vencidos.

No fueron medidas tomadas “en caliente”, por decirlo así.

En absoluto. El régimen de Franco puso en marcha todo un aparato legal para expoliar sistemáticamente a los vencidos, desde los acaudalados, como el naviero Ramón de la Sota, a los trabajadores o jornaleros más humildes, pasando por partidos y sindicatos leales a la República, los miembros del Gobierno Vasco y los más variados profesionales. De hecho, ese aparato no estu­ vo en vigor solo durante la guerra, ni siquiera durante la postguerra, sino que se prolongó nada menos que hasta 1966, año en que desaparece la Comisión Liqui­ dadora de Responsabilidades Políticas.

Llama la atención que esas sanciones se impu­ sieran incluso a personas que habían sido fusi­ ladas…

Efectivamente. En tales casos, eran los familiares, ge­ neralmente la viuda o los padres, quienes tenían que hacerles frente. ¿Hay algún cálculo sobre a cuánto pudo ascen­ der “el expolio”?

No. Lo dificulta el hecho de que se hizo bajo el manto de impunidad que caracterizó al régimen de Franco, que, en buena medida, se prolongó tras su muerte. Ya en demo­ cracia, parte de los bienes incautados fueron devueltos a sus propietarios originales, pero otros muchos no. ¿Una cuestión pendiente, quizá, para la Ley de Memoria Democrática?

Pendiente, sí. ¿La ley podría resolver algo? Quizá. Pero quizá la reparación sea ya imposible.

KARMELE URRUTIA Periodista

literatura

14

ALBERTO

LADRON ARANA

Nobela berri batekin dator Ladron Arana: Ilunpeko zelataria, gerraosteko Iruñean giroturiko istorio iluna, fantasia ukituak dituena.

Azken liburu honetan, zure aurreko nobelen al­ dean, badira berritasunak, ezta?

Bai, nire azken nobelak gaur egungo Nafarroan gi­ro­tu­ ri­ko thrillerrak izan dira, eta azken bostek protagonista be­ra izan dute, Leire Asiain inspektorea. Honakoa, or­ dea, 1947an gertatzen da, eta oso protagonista gaz­te­ak di­tu, hamabi urtekoak. Horretaz gain, istorioan bel­du­ rrez­ko generoaren elementu batzuk ageri dira.

Beste gauza askotan, aldiz, betiko Ladron Ara­ na topatuko dugu …

Fun­tsean, Ilunpeko zelataria krimen batzuen ikerketa bat da, eta thriller bat bezala idatzi dut. Horregatik, ira­ kur­leek nire ohiko estiloa topatuko dute liburuan: sus­ pen­sea, erritmo bizia, sorpresak…

Eleberri luzea izan arren, arin idatzi duzu. Gus­ tu­ra aritu zara idatzi bitartean?

Oso gustura. Dokumentazio lana, adibidez, inoiz baino in­te­resgarriagoa izan zen. Garaiko liburu, aldizkari eta te­beoak irakurri eta pelikula andana ikusi nuen. Askotan ten­tazioa izan dut argibide horiek guztiak testuan sar­tze­ ko, baina ez nuen nobela historiko bat egin nahi, thriller bat baizik, eta horrek erritmo bizia eskatzen du. Ha­la ere, espero dut garaiko giro goibela harrapatu iza­na.

Zure baitan sentitzen zenuen aldatzeko be­ha­ rra? Eta nola uste duzu hartuko dutela zure ira­ kur­le fidelek?

Oso gustura gelditu nintzen Asiainen azken nobelekin, bai­ta irakurleek egin zieten harrerarekin ere. Aspaldi nu­en asmoa honelako nobela bat idazteko, eta ohartu nin­tzen une egokia zela zerbait berria egiteko, presiorik ga­be, deus demostratu beharrik gabe. Seguru nago no­

ILUNPEKO ZELATARIA Alberto Ladron Arana ELKAR

be­la irakurtzen hasi orduko, nire betiko irakurleak etxe­ an bezala sentituko direla.

Eta hurrena? Detektibe istorio bat, ala sorpresa gehiago?

Aspaldi honetan benetako krimenei buruz irakurtzen ari naiz. Seguruenik, hurrengo nobela bide horretatik ibi­liko da…

RUBEN

Haur literaturako hainbat lan argitaratu izan di­ tu­zu. Hau, berriz, gazte zein helduentzat izan liteke, baina nobela sendo bat da. Nolatan al­da­ ke­ta?

Denbora luzean izan nuen mugalarien inguruko istorio bat egiteko gogoa. Hasi bezain laster ohartu nintzen tra­mek, pertsonaien garapenek… ohi baino luzeago idaz­tera eramango nindutela. Istorioak berak horrela es­ka­tzen zuen.

Comète sareak garrantzi berezia du. Haren be­rri jakin zenuenetik nahi izan zenuen nobela ba­te­ ra eraman, edo nola izan da prozesua?

Mugalarien inguruko idazketaren hastapenetan, ETBko Mu­galdekoak telesaila ikusten hasi nintzen, girotzekoedo. Bertan izan nuen lehenengo aldiz Comète sarearen be­rri. Leiho bat zabaldu zitzaidan. Nire zorionerako, Co­mète Sareko Lagunak elkarteak berriki antolatutako mar­txan, liburuan agertzen diren pertsonaien bilobak eza­gutzeko parada izan dut, oso berezia izan da.

Eta hari horrekin txirikordatuta beste bat, ume­ zurtz geratzen den gaztetxo bat kontrabandoan has­ten eta trebatzen dena…

RUIZ

Beti mugan argitaratu du Ruben Ruizek, abenturazko nobela bat, Bidasoko mugako istorioak kontatzen dituena, II. Mundu Gerrako garai gatazkatsuan.

Bai, hori izan zen guztiaren abiapuntua. Bidaia ini­zia­ti­ko ba­­ten kontakizuna da. Ma­ttin da kon­tra­ban­dis­­ten is­to­ri­ o­a­ren ardatz nagusia. Denetariko emo­zioak bi­zi­ko ditu irakurleak Mattinekin batera, eta umorezko pa­sar­teak ere topatuko ditu.

Nolako esperientzia izan da nobelaren idazke­ ta? Erre­pi­ka­tze­ko asmorik bai?

Asko gozatu dut, egia esan. Ni ez naiz historialaria eta ho­rrek apur bat kezkatzen ninduen, baina zorionez Ju­an

BETI MUGAN Ruben Ruiz ELKAR

Car­los Jiménez de Aberasturiren Camino a la libertad li­bu­ ruarekin egin nuen topo, besteak beste, eta Comèteren is­torioa garatu ahal izan nuen. Eta bigarren galderari hel­duz, gazteentzako beste lan batean murgilduta na­ bil. Suizidioaren inguruko kontakizun bat.

literatura

15

“

Liburuak gure esku dauden baina sumatu ohi ez diren aukera eta ondorioak begien bistan jartzen ditu”

NATURA GURE ESKU Aiora Zabala Aizpuru ALBERDANIA

ARGAZKIA: GABRIELLA FÜZI

AIORA

ZABALA Aiora Zabala irundarrak ingurumen zientzietan dihardu. Erresuma Batuko Unibertsitate Irekian eta Cambridgekoan irakaslea da, hain zuzen. Horrez gain, Nature sustainability aldizkariko editorea ere izan zen. Bere lehen liburua argitaratu berri du: Natura gure esku. Egunerokoan hartzen ditugun erabakien inguruan hausnartzea du helburu.

Egunero pentsatu gabe hartzen ditugun erabaki txi­­ki­ek inpaktu handia dute naturan. Kafe kon­ tsu­moa, kasu. Liburuan katiluan bukatu aurreko ka­fe ale horien istorioa kontatzen duzu.

Lurrina botatzen duen edabe loriatsu bakoitzak bere is­to­ rioa du. Kasurako, Erdialdeko Amerikako aldapetatik eta zu­haitz artetik etorritako kafe aleak bizitza osoa jo eta su eman duen nekazari batek ekoizten ditu. Beren la­naz ha­rro dau­den nekazari horien bidez ez bada, po­bre­ tu­tako bai­na mun­duko beste puntatik ekarritako agro­ki­ mikoei es­ker lor­tzen dira kafe ale horiek. Nondik da­to­rren eta ekoiz­te­ko mo­duaren arabera inpaktua oso des­berdina da, bai na­tu­ran, bai ekoizten duten ko­mu­ni­ta­te­engan.

Parke baten inguruan bizi direnek buru on­gi­za­ te hobea dute, batez beste. Hala dio ebi­den­tzi­ ak. Zergatik?

Hainbat arrazoirengatik. Ikusmena, usaimena... en­tzu­ me­­nen bidez lasaitasuna sartzen da gorputzean: bihotz

tau­pa­dak moteldu edota estres maila gutxitu. Ai­rearen ka­litateak organismoan eragiten du ere, giza ha­rre­ma­ nak sendotzeko topaguneak dira... Mekanismo horri bu­ ruz­ko ikerketa puri-purian dago.

Ingurumenarentzat onuragarriak diren eki­me­ nen inguruko gomendioak ere ematen dituzu, edo­­nork bereganatzeko modukoak.

Ekintza bereziak aholkatzen dituzten liburuak eta gidak as­ko dira. Bizitzako erabaki guztietarako gomendio bat egon daiteke. Liburu honetan, gomendio espezifikoak eman ordez, erabakiei buruz hausnartzeko estrategia ba­­­tzuk esleitzen ditut. Erabaki gehienak konplexuak di­ ra, bai­na konplexutasuna zenbait gogoeta kon­kre­tue­ tan xe­ha­tu daiteke.

Etorkizuna gaurko eginkizunen ondorioa dela dio­zu. Zergatik?

Esa­­moldeak dio: “Izan ginena gara eta garena izango ga­­­

ra”. Nortasunaren eta ekintzen arteko goiti-beheitiko pa­­­­ra­­le­lismoa eginez, gizarte moduan egin genuenaren on­­­do­rioa da gaur egungo egoera. Edota eliteek bi­de­ra­ tu zu­tenaren ondorioa. Ingurumenaren alde gaur abia­ tzen duguna bihar eskertuko dugu/dute.

Gizakiaren eta naturaren arteko bizikidetza no­ la konpondu. Horixe gakoa.

Zaila eta sinplea da aldi berean. Gure bizimoduaren in­pak­­tua mu­rriztuz gero, ingurumen arazoak erabat leun­­du dai­tez­ke. Adibidez, pertsonako kilo pasatxo za­bor sor­­tu or­dez egunero, etxean zabor poltsa hori pix­ka bat txi­ki­tze­ak ez du eraldaketa erradikalik behar.

Ez da ber­di­na, ordea, 100 tona edo 30 tona zabor ku­dea­ tzea eta na­tu­rak hura xurgatzea.

Dena al dago gure esku?

Den-dena, noski, ez. Baina pentsatu ohi duguna baino as­ koz ere gehiago dago gure esku, nahiz eta maiz ikusgai­ tza zai­gun. Liburuak gure esku dauden baina sumatu ohi ez di­ren aukera eta ondorioak begien bistan jartzen ditu.

ANA ABARISKETA Kazetaria

literatura

16

EL CUERPO HUMANO ILUSTRADO Pasamos toda nuestra vida en un solo cuerpo y, sin embargo, la mayoría de nosotros no tenemos prácticamente ni idea de cómo funciona. Bill Bryson se ha propuesto remediar esta situación con un libro memorable que solo uno de los mejores divulgadores del mundo podía escribir. ¿Para quién es este libro? Bill Bry­ son lo tiene claro: para todo aquel que tenga un cuerpo. Y es que este volumen está pensado para llegar a un amplio perfil de lector ya que combina de forma magistral el ri­ gor científico con un estilo ameno y divertido.

El autor plantea en esta obra un viaje para averiguar exactamente cómo funciona el cuerpo humano y pronto descubre que es infinita­ mente más complejo y misterioso de lo que jamás habría esperado.

En esta edición, los brillantes tex­

tos de Bill Bryson van acompañados de ilustraciones históricas y foto­ grafías modernas que ayudan al lector a comprender el fascinante cuerpo humano. ¿Sabías que un beso apasionado genera la transferencia de hasta mil millones de bacterias de una boca a otra? O que el cerebro es tan blando que se ha comparado, entre otras cosas, con el tofu o la mante­ quilla blanda… Bryson es capaz de hacer que veamos partes de nues­ tro propio cuerpo con nuevos ojos.

Bill Bryson (Iowa, 1951) es un refe­

rente de la divulgación científica.

En el año 2004 su obra Una breve historia de casi todo (RBA, 2003) obtuvo el prestigioso premio Aven­ tis, otorgado por la Royal Society inglesa como mejor libro de divul­ gación.

A caballo entre Estados Unidos e In­ glaterra, es autor, también, de mu­chos otros ensayos, todos ellos au­ténticos superventas en nume­ rosos países. En la actualidad Bry­ son está considerado uno de los me­jores divulgadores científicos de to­dos los tiempos.

EL CUERPO HUMANO ILUSTRADO Bill Bryson RBA

ODIO,

EL “OLNI” DE JOSÉ MANUEL FAJARDO

Tras diez años de silencio creativo, José Manuel Fajardo, regresa con una ficción negra, poderosa y original, a la que el propio autor califica de O.L.N.I. (Objeto Literario No Identificado). El autor de El Converso, Una belleza convulsa y Mi nombre es Jamaica, hace de esta inclasificable obra una metáfora de la creciente ola de odio que golpea nuestro mundo. Odio es un salto inmersivo en la mente de dos hombres aparentemente normales, que nos lleva a conocer sus motivaciones e inquietudes; el proceso mediante el cual cada uno llegará a concebir auténticas atrocidades, tanto en el neblinoso Londres victoriano de 1888 como en el convulso París del año 2015.

ODIO José Manuel Fajardo

FONDO DE CULTURA ECONÓMICA

Fajardo, que combina en esta obra la precisión y la intensidad de su escritura con la aparición de per­ sonajes rescatados de la mejor literatura universal, nos presenta a Míster Wildwood, un amargado fabricante londinense de basto­ nes, y a Harcha, un joven frustrado de origen magrebí que vive en los arrabales parisinos. Y sus dos his­ torias discurren en paralelo en esta

contundente novela corta como dos viajes al abismo.

Entre las callejuelas de los barrios marginados de París y Londres, donde la miseria y suciedad todo lo cubren, estos dos individuos ali­ mentan la misma antipatía y aver­ sión hacia todo lo que les rodea; no encuentran su lugar en el mundo, el contacto con sus congéneres les tortura. Pronto, el rechazo, sus mie­

dos y elucubraciones dominan sus espíritus, hasta llegar a encontrar sosiego y comodidad en la violen­ cia, que consideran como el medio ideal para purgar a su sociedad de todo aquello que a sus ojos la co­ rrompe y daña.

Traducida simultáneamente al fran­ cés por Éditions Métailié, Odio ha sido recibida ya con entusiasmo por la crítica y los lectores en Francia.

literatura

17

XABIER LETEREN

POEMA ETA ABESTI GUZTIAK Xabier Leteren Poema eta abesti guztiak liburu sorta argitaratuko dute hainbat euskal argitaletxek auzolanean, eta prestatzaile lanetan aritu diren Lourdes Otaegi eta Alex Gurrutxagarengana jo dugu.

VUELVE EL GRAN MAESTRO DE LA NOVELA HISTÓRICA

Zein izan da zuen harremana Xabier Leterekin eta ha­ren obrarekin?

L.O.: 1970etan Lete abeslaria ezagutu nuen eta 80az ge­ro Irun Hiria sariko poesia epaimahaikide izan ginen.

Ge­ro, Lizardiren omenaldietako ekitaldietan parte hartu ge­nuen elkarrekin, eta miresgarria egin zitzaidan bere nortasun poetikoa.

A.G.: Niri, askori bezala, etxetik datorkit Leteren eza­gu­ tza. Ikerketan, berriz, berari buruzko tesia egitetik nator; Lour­desen gidaritzapean, hain zuzen. Uste dut, bai Lour­ desek bai nik, ofizioa eta afizioa uztartu ditugula Le­te­ri buruz aritzean.

Eta nolako esperientzia izan da haren poema eta abesti guztien edizioa prestatzea?

A.G.: Esperientzia ederra eta lan handia. Egia da oinarria le­hen­dik geneukala: ohiko ikerketez gain, aukera izan ge­nu­en Leteren eta Iriondoren artxibo pertsonala az­ter­­ tzeko. Gero etorri zen edizioa. Orduan mila gauza be­rri aza­leratzen da, erabakiak hartu behar dira, atzera-au­ rre­ra ibili... Eta, jakina, lankidetza ona funtsezkoa da au­rre­ra egiteko.

Labur azalduta, zer edukik osatzen dute obra hau, hiru liburukitan?

L.O.: Ahalegindu gara bitartekoak jartzen Leteren obra me­rezi bezala ezagutu eta balioztatu dadin. Ho­rre­ta­ ra­ko, hiru aletan egokitu dugu bere obra, hitzaurre eta oha­rrez hornituz: lehenengoan, lehen hiru liburuak, eta 2.ean beste hirurak. 3. alea da bereziena, hainbat itu­ rri­ta­tik jasotako abesti eta poemak baitaude. Gainera, Xabier Lete Fondoko testuen artean interes berezia piz­ tuko duen liburua emango dugu ezagutzera 3. ale ho­ rretan: Itsaso eragotziaren kanta gogoetatsuak (1976).

POEMA ETA ABESTI GUZTIAK Xabier Lete Edizioa: Lourdes Otaegi eta Alex Gurrutxaga

ALBERDANIA · ELKAR · EREIN PAMIELA · TXALAPARTA ga­be utzi nahi Joxan Goikoetxearen laguntza: berari esker ar­gi­tu ditugu Leteren abestien inguruko hamaika kontu.

Xabier Leteren zer irudi aterako du irakurleak?

L.O.: Guk nahi genuke irakurleak jabetzea Letek gure his­­­ toria hurbilaren argi-itzalez hausnarketa sortzaile ba­­­li­o­­­tsua egin zuela, eta, horretaz gain, nahi genuke pen­­tsatzea Lete obra hunkigarria ehuntzera iritsi ze­la: di­si­dentziaren, oinazearen eta maitasunaren bi­de­gu­ru­ tze­e­tan erroturiko poesia.

Non topatu duzue zailtasun edo zalantza gehi­en?

L.O.: Zailtasun mota ezberdinak izan ditugu. Batetik, edi­zioa egitean, zaila da 40 urtetan zeharreko poesia egun­go euskara estandarrera ekartzea. Eskerrak oke­ rrak zuzentzeko Leteren dokumentuak kontsultatu ahal izan ditugun! Bestalde, kantuak datatzerakoan, idaz­ te­ra­koan eta abar, artxibo lan handia egin behar izan da, eta horretan artxibozain eta zaletuei esker ona zor diegu.

Eta etorkizunak, ze Lete gogoratuko du?

A.G.: Batek daki. Beharbada, idazle on bat, eta, batez ere, euskal kantagintza modernoaren poeta handiena.

Hu­manoki, berriz, bere argi-ilunekin, bere kontraesan guz­tiekin, ezin ahaztu bere indar, poz eta sufrimenduak he­rri honi eskaini zizkiola.

Eta ustekaberik, izan duzue?

A.G.: Asko. Multzo nolabait errazetan ustekabeak ego­ ten badira, pentsa Lourdesek aipatu duen hirugarren li­buruki horretan! Seguru gaude irakurleek ere hartuko du­tela sorpresaren bat. Bide batez, ez genuke aipatu

TERESA LARREA Kazetaria

Una emocionante aventura hacia la conquista de la libertad.

penguinlibros www.penguinlibros.com © Fotografía formato parte de la colección Museo Nacional de Bellas Artes de La Habana

komikia

18

NI EZ NAIZ MIKEL LABOA

NI EZ NAIZ MIKEL LABOA

Unai Iturriaga · Harkaitz Cano · Joseba Larratxe ELKAR

Mikel Laboak euskal kulturan laga duen oinatzaren sakona harrigarria da.

Esparru guztietara zabaldu da haren itzala eta haren lanaren oihartzuna.

Musikaz gain, literatura, artea, bertsoa eta orain komikia ukitu eta hunkitu ditu. Ni ez naiz Mikel Laboa haren gaineko nobela grafikoa da eta abeslaria nor izan zen beste era batera kontatzera dator.

Euskal kantaririk miretsiena eta mai­tatuena sasoi baten, geografia ba­­ten eta jendarte baten ispilu da Mikel Laboa. Ukaezinak dira tra­di­zioa bereganatzeko zuen sena, trans­gre­ sio­­ra­ko kemena eta bere ahotsaren bi­­dez komunitatearen mina katarsi bi­­hur­­tzeko gaitasuna. Baina nola au­­ rre egin xaman baten bizitza ma­rraz­­ te­ ko erronkari? Jostaria eta apur­ tzai­lea zena ezin zurrun kon­tatu.

Ohiko biografia moldeetatik ihesi, La­boaren kantuen izpiritua, aldartea

eta umorea hartu dituzte egileek ele­­be­rri grafiko honetan bidelagun, errea­­li­tatearen errekako korronte ge­za irudimenaren itsasoko urekin na­­has­ten den puntuan murgiltzeko gon­­bi­­dapena eginez.

Tamaina horretako erronkari eran­ tzu­­ teko lan-talde bikaina osatu zen. Mi­kel Laboa katedrak (EHU) abia­r azi zu­e n proiektua. Gidoia Harkaitz Cano eta Unai Iturriagaren esku gelditu zen. Ma­rraz­ki­gin­t za­ ren ardura, berriz, Jo­se­ba La­rra­t xek

har­tu zuen. Edi­zioa El­kar ar­gi­ta­le­ txeak egin du.

Emai­ tza bikaina da. Hala bisualki nola kontatzeko moduagatik, ira­kur­­ le­a­ren arreta erakarri ez ezik, li­­lu­­ra­tu ere egiten du. Eta binetaz bi­ne­ta, gu­re ikur maitatuenetako ba­ten es­ ku­tik euskal kultura kinka la­rrie­ne­ tako ba­tetik birsortzen ikusiko du­gu.

Ni ez naiz Mikel Laboak zer kontatu as­­ko dauka hala garai haiek ezagutu zi­tuztenentzat nola be­lau­nal­di gaz­ te­entzat.

LURBINTTOKO OHOINAK

LURBINTTOKO OHOINAK

Adur Larrea ELKAR

“Lurbinttoko larreetan ohoinak badire, gose hamikatuak hogoi bat bedere...”

Bertso sorta batetik abiatuta idatzi eta marraztu du Adur Larreak Lurbinttoko ohoinak komikia. Lapur edo ohoinen egiazko historia bat binetetara ekarri du, liburuko orrialdeak abenturaz eta emozioz mukuru bete arte.

Azken urtea eman du Adurrek ko­ mi­ki liburua atontzen. Izan ere, iaz Eus­ kal Kultura Erakundea (EKE)El­kar literatura beka irabazita, proiek­­tua gauzatzeko denbora eta ba­­liabideak eskuratu zituen. Or­­­du­ ra­ko buruan zeukan orain pa­pe­ rean dakarkiguna: euskal lapur edo ohoin saldo baten benetako his­to­ ria ardatz duen komiki zirraragarria.

1795, Konbentzio Gerla bukatu be­rria da. Gudu-zelaian, deportazio ere­­ ­ mu­e­­tan edo exilioan egon di­re­­nek etxe­rako bidea hartu dute. He­rri­­ra arribatzean, haie­ta­rik ainitzek, be­­­ren

etxe eta lu­rrak oku­patuak, kix­­­kaliak edo ba­rre­a­tuak atzeman di­­­tuzte.

Ez­peleta, Itsasu edo Kanbo in­gu­ru­ e­tako soldadu ohi zonbait, gerlak eman dien esperientziaz (eta ar­mez) horniturik, deportatu eta exi­ lia­ tu ohi batzuekin elkartu dira, eta men­ deku gosez dagoen talde an­to­latu bat osatu dute.

Bi urtez, Lapurdi ekialde horretan, de­­por­taziora, exiliora edo gerlara igo­­­rri zituztenak jazarri dituzte, haien etxe­etan ebatsiz eta egitate bor­ti­ tzak burutuz. Lurbintto de­ri­tzon ere­ mu­an dute beren gor­de­le­kua...

Maite du Adurrek Historiako pa­sar­­te­ ak komikira eramatea. Au­rre­­tik ere sa­­rri eginda dago, arra­­kasta handiz.

Bes­­teak bes­te, Gabriel Arestiren bio­ gra­­fia, San­ti Brouarden bizitza is­la­tzen duen Antzara Eguna (Harkaitz Ca­­no­ ren gidoiarekin), Burgosko au­zia.

Irabazi eta bizi! Mikel An­tza­­ren tes­ tue­kin, Maria Zu­ga­rra­mur­­di­koa eta sor­ginduak izan zi­­ren ema­kumeak, Mi­ren Min­de­gia­re­kin ba­te­ra... Oraingo ho­netan, iru­diez gain, tes­tuen ardura har­­tu du Adu­rrek, eta ho­rretarako ar­ txi­­boe­tara ere jo du, antzinako ohoin haien be­ne­ta­ko his­to­­riaren bila.

komikia

19

“

Beti saiatu izan naiz irakurleari gure historia hurbiltzen, gure identitatearen zutabea delako”

MUNJOIE! ORREAGAKO KRONIKAK Juan Luis Landa

ARGAZKIA: EREIN

EREIN

JUAN LUIS

LANDA

Orreagako kronikak saileko bigarren liburua plazaratu du Juan Luis Landa komikigileak (Errenteria, 1965): Munjoie! (Erein). Karlos Handia (Karlomagno), erresuma germaniarren konkistatzaile eta Erromako elizaren babeslea, Marka Hispaniarra ezartzeko ahaleginetan ageri da Landak idatzi eta marraztutako orrialdeetan. Hari horri jarraituz, Munjoie! mito baten sorrera izan zen gudu baten kontaketarekin amaitzen da: Orreagakoa.

Historian oinarritutako kontaketa da Orreagako kro­nikak. VIII. mendera darama irakurlea. Zer aur­kituko du han?

VIII. mendea garai ilun eta urruna da, eta historialariei eskaintzen dizkien iturriak urriak dira. Baina Orreagako kronikak komikiak, Chanson de Roland edo Errolanen Kantua deitzen den gesta-kantua sortu zuen gatazka kontatzeaz gain, haren testuinguru politiko orokorra ere azaltzen du. Alegia, zein izan zen Karlos Handia, frankoen erregea, Saxoniatik baskoien lurraldetaraino iristeko izan zuen arrazoia; zein zen garai hartako Iruñearen egoera politikoa eta zergatik frankoen igarotzea amaitu zen gatazka gogoangarri hartan.

Historialarien artean ez dago erabateko ados­ta­ su­nik Orreagan, Ibañetako mendi-gainean zehaz­

ESTA NAVIDAD,

¡comparte y regala libros que ilusionan!

ki, 778ko abuztuaren 15ean gertatu ze­naz. Zer bertsio hobetsi duzu zuk, eta zergatik?

Datu horiek nahiko argi daude. Nik iturriak irakurri di­ tut, eta historialarien lanak ere bai. Guztiek egiten dute mi­to­aren bere bertsioa, datu horiek interpretatu behar di­re­la­ko. Nik iturriak eskaintzen dizkiguten datuei fik­ zi­oz­ko elementuak gehitu dizkiot. Emaitza moduan, Orre­a­­gako kronikak oso komiki aberasgarria dela esan­­­go nuke.

Historiatik istoriorako bidea egitean, zer bilatu du­zu, zeri eman diozu bereziki garrantzia?

Lehen esan dudan bezala, Errolanen Kantua Euro­pa­ko gesta-kanturik ospetsuena sortu zuen gertakari his­to­ ri­koan ardaztu nahi izan dut. Karlos Handia, gudaroste han­di batekin, Rhin ibaitik Europa zeharkatzera Za­ra­go­

za hiri musulmaneraino bultzatu zuen arrazoia kontatu nahi izan dut. Eta, bukatzeko, gure herriak historia urru­ ne­nean izan zuen garrantzia jasota uztea nahi izan dut.

Be­ti saiatu izan naiz irakurleari gure historia hurbiltzen, gu­re identitatearen zutabea delako.

Munjoie! hitz ezezagun eta misteriotsua erabili du­zu li­buruari izenburua jartzeko. Aurreratu de­ za­ke­zu zer esan nahi duen eta zergatik au­ke­ra­tu duzun?

Ezezaguna dirudi, baina Errolanen kantua, jatorrizko ber­tsioan, frantziar hizkuntza zaharrean idatzita dago, eta horretan, frankoen ahoan, askotan erabiltzen du­te Munjoie! hitza guda-oihu edo garrasi moduan. Go­go­ ra­razi behar dut komiki honek Errolanen kantua sor­ tu zuen gertakari historikoa duela abiapuntu. Izan ere Orreagako gatazkak batez ere kanta epiko horri zor diolako ospea. Horrela izanda, oso egokia iruditu zi­tzai­ dan Munjoie! hitza izenbururako.

Munjoie!-rekin amaitzen da bilduma ala jarrai­ pe­nik izango du?

Oraingoz Orreagako kronikak bi tomo hauetan gel­di­tu­ko da. Orreagako gatazkaren atala ixten dute. Gure his­toria aurrerantzean liluragarria da. Gustura jarraituko nu­ ke, baina hori ez dago nire eskuetan. Denborak esan­go du.

JUAN LUIS ZABALA Idazlea

20

Elkar argitaletxeak 50 urte Euskal Liburu eta Kantuen Argitaldaria S.L. (ELKAR ELKAR S.A.R.L.) 1972an sortu zen Baionan.

Helburu zehatz batekin sortu zen: garaiko euskal kultur egoeraren norabidea aldatzea.

Euskarazko sorkuntza txikia zen, argitaratzeko zailtasunak handiak eta behar kulturala ere handia. Hutsune hori betetzeko sortu zen argitaletxea.

Sortzaileak Ipar Euskal Herriko 20 gazte izan zi­ ren, 9 emakumezkoak eta 11 gizonezkoak: Ge­ xan Alfaro; Martxelin Arbelbide; Pantxoa Ca­ r re­ re; Patxika Erramuzpe; Mixel Etxeberri; Ber­ nard Gayon; Jean Iriart; Maialen Hiriart; Ja­ke­lin Idiart; Joana Idiart; Maialen Ithurbide; Da­ niel Landart; Christiane Lapique; Battitta Lar­tza­bal; Raymond Laskibar; Jean-Louis Mai­ tia; Argitxu Noblia; Peio Ospital; Manex Pa­gola; Arrosa Ruiz Ceberio. Manex Pagola izan zen ideiaren bultzatzaile nagusia Gexan Al­ fa­ ro­ ren laguntzarekin. Bazkide bakoitzak or­ du­ ko 1.000 franko jarri zituen, garai har­ta­ko hilabete bateko soldata baino gehixeago.

1974an hasierako 20 kideei beste hogei ba­tu zi­tzaizkien, 4 emakumezkoak eta 16 gi­zo­nez­ ko­ak: Jokin Apalategi; Joxe Martin Apalategi; Kol­ do Aristegi; Amaia Aseginolaza; Joxe Azur­mendi; Maria Pilar Garmendia; Maite Idi­ rin; Eusebio Iriarte; Mari Jose Irizar; Paulo Iz­ tue­ta; Goio Jaka; Jon Jaka; Joseba Jaka; Xan­ ti Jaka; Jesus Mari Larrazabal; Joxe Ma­nuel Odriozola; Joxemari Sors; Joan Mari To­rre­al­ dai; Juan Jose Uranga; Mikel Urteaga. De­nak ziren Hego Euskal Herrikoak, eta era ho­rre­ tara Elkar argitaletxeari nazio hedadura eman zioten. Bazkide berriek hasierakoek adi­ na­ ko ekarpena egin zuten.

Iparraldeko zein Hegoaldeko bazkideak be­ rai­en ideologia politikoan, kolore guzietakoak zi­ren, euskara eta euskal kulturaren beharrei eran­t zun baikor bat emateko bildu izan ziren.

Ez­ber­dintasun ideologiko hori, diferenteen ar­ tean kudeaketa bideratu beharra, Elkar ar­ gi­ta­letxearentzat oso ekarpen ona izan zen, des­berdinen artean lan egitea posible zela era­ ku­tsi ziolako eta elkarlanerako bideak ireki ziz­ kio­lako.

1976an, argitaletxea Donostian ere kokatu zen, eta ordutik bi egoitza izan ditu, bata Baio­nan eta bestea Donostian.

 Argitaletxearen lehen tituluak Elkar argitaletxea martxan jartzeko, 1962an sor­t utako Goiztiri argitaletxearen funtsak ero­ si zituzten –1969 aurrera gelditua zegoen–.

Fon­doan 20 bat disko txiki eta dozena erdi li­ bu­r u zituzten. Diskoen artean zeuden, Mixel La­begerie, Mikel Laboa, Benito Lertxundiren la­n ak, eta liburuetan, Txillardegiren Huntaz eta Hartaz, Daniel Landarten Hogei urte eta Fe­derico Krutwigen Vasconia , beste batzuen ar ­tean.

Elkar argitaletxearen lehenengo produkzioak diskotan Manex Pagola, Maite Idirin eta Pan­ txoa eta Peio izan ziren, eta liburuetan Xa­ bier Amurizaren Hil ala Bizi (Larraun izen­ goi­ t ia­ rekin sinatua) eta Bernard Gayonen Les basque un peuple une nation (Altabizkar izen­goi­tiarekin sinatua). Bai diskoetan bai li­ bu­r uetan, Hegoaldean argitaratu ezin zirenak pro­duzitzen ziren, frankismoaren azken ur­te­ ta­ko debekuak zirela medio.

HIL ALA BIZI Xabier Amuriza ELKAR

 50 urte 50 urteko bide luzea egin du argitaletxeak eta ekoiztetxeak, euskal liburuaren eta musikaren be­ h a­ r retara egokituz eta moldatuz. 50 ur­ teo­ t an bere funtzioa izan da, sortzaileen eta sor­k untzaren eskutik, momentuko behar eta erron­kei, kulturatik, kultur edukien bidez eran­t zuna bilatzeko bitartekoak eskaintzea.

Urte guztiotan ildo editorial ugari landu ditu, be­ti ere unean uneko beharretara egokituta, eta nagusiki esan dezakegu honakoak landu izan dituela eta lantzen dituela:  LITERATURA Euskal egileen liburuak es­k ain­t zen dira eus­k al sor­tzaileei plaza eman eta euskaldunei eus­

21

ka­raz­ko literatura es­k ain­t zeko. Hel­duentzako zein haur eta gaz­te­en­t zako literatura es­k ain­ tza ugaritzea da hel­burua.  EUSKAL HERRIKO HISTORIA ETA PEN­TSA­MENDUA Euskaldunok euskaratik eta euskaraz gure hi­s­to­r ia ezagutu eta gure pentsamendua lan­ tzea da helburua.  EUSKAL HERRIA FISIKOA ETA GEOGRAFIKOA Euskal lurraldea ezagutzeko aukera es­k ain­ tze­ko bidea da.  ESKOLARAKO MATERIALA Sorreratik bertatik eta gaur arte ira­k as­k un­ tza­­ ra­ ko Euskal Herrian euskal hezkuntza era­­g i­­leekin batera ekoitzitako materiala ar­ gi­­ta­­ra­t u da. Bidelagun izan dira ekimen ho­ rre­ t an Ira­ k asle elkartea, Elhuyar Ikastolen El­k ar ­tea, UZEI…  EUSKARA IKASTEKO MATERIALA Helduen euskalduntzera egokitutako ma­te­r ia­la.  MUSIKA Euskal Herriko kantari eta musikarien lanak ekoi­t zi dira, batez ere euskarazko lanak.

Ildo horiek bost zigiluren pean argitaratzen di­ ra gaur egun: Elkar, Sua, Ttarttalo, Txertoa eta Ikaselkar (Ikastolen Elkartearekin batera sor­ tu­tako argitaletxea).

Paperean eta diskoetan lanak argitaratzen abia­t u zen argitaletxe hura digitalera mol­ da­tzen joan da egungo beharretara ego­ ki­tuta, bi­­de guztiak erabiliz euskal kul­tu­ ra­r en ikus­g a­­r ri­t asuna lortzeko. Sorrerako ur ­t e­etako an­t ze­­ko kezkak eta beharrak se­ gi­t zen du egun ere, zoritxarrez, euskal sor­ me­n a eus­k al­d unon es­­k u­r a iristeko bi­d e­­a k jar­tzea eta iris­tea lor­tzea. Erronka ez da batere erraza, bai­n a bai ezin­­bestean ga­r a­ tu beharrekoa.

50 urteko ibilbidea oparoa izan da, lortu nahi zi­­ren helburu guztiak ez dira lortu, eta haien atze­­­t ik lanean jarraituko du argitaletxeak, elkar Fundazioaren barruan, tal­deko gai­ne­ ra­­ko kul­t ur egiturekin batera.

50 urteko bide luzea egin du argitaletxeak eta ekoiztetxeak, euskal liburuaren eta musikaren beharretara egokituz eta moldatuz

22

GUÍA DE MONTES DE

BIZKAIA

FOTOGRAFÍAS: ALBERTO MURO

ASCENSIONES A 128 CIMAS

La quinta edición de la Guía de montes de Bizkaia llega a las librerías completamente renovada, actualizada y ampliada. El nuevo volumen de este clásico del monta­ ñismo vasco recoge ascensiones a las 128 cumbres del territorio incluidas en el catálogo de cimas de la federa­ ción. O lo que es lo mismo, nos ofrece todos los montes “centenarios” de Bizkaia y, sobre todo, nos invita a visi­ tar los principales hitos de su paisaje.

GUÍA DE MONTES DE BIZKAIA Alberto Muro · Ane Otxoa de Alda

Desde su primera edición, en 1998, la Guía de montes de Bizkaia se ha convertido en un referente que ha acercado a sucesivas generaciones de montañeros a las principales cumbres del territorio. Dos de los autores originales, los expertos montañeros Ane Otxoa de Alda y Alberto Muro, se han encargado de la elaboración de esta

SUA EDIZIOAK

LLEGA EL JUEGO DE MESA BIZKAIA MENDIZ MENDI Los montes de Bizkaia también pueden hacernos pasar un buen rato sin salir de casa. Ese es el objetivo del nuevo juego de mesa Bizkaia Mendiz Mendi, diseñado por Natxo Agirre. Se trata de ver quién consigue coronar más montes “centenarios” a partir de una buena gestión y planificación de los recursos y las fuerzas de las que dispone cada jugador.

El juego cuenta con un gran tablero, fichas, cartas y, por supuesto, las instrucciones necesarias para disfrutar en familia de una apasionante partida. Una forma entretenida de pasar el rato y, además, de familiarizarnos desde pequeños con la geografía montañera de Bizkaia. Bizkaia Mendiz Mendi se presenta en euskera y castellano.

quinta edición, que llega renovada en diseño y actuali­ zada y ampliada en sus contenidos.

De esta manera, este volumen recoge 128 ascensiones a otros tantos montes vizcaínos incluidos en el catálogo de cimas de la federación, es decir, los “centenarios”. Se trata de las principales cumbres del territorio, distribui­ das por todas las comarcas, con altitudes que van des­ de los emblemáticos 1.482 metros de Gorbeia hasta los modestísimos 255 metros de Munarrikolanda.

La guía presenta las montañas agrupadas por comar­ cas, de forma que sea más fácil organizar salidas para una misma zona. Desde Zalama, en la muga occiden­ tal de Bizkaia, hasta Tontorramendi, en el límite con Gipuzkoa, y desde Garbola, a lomos del cabo Matxi­ txako, hasta la cruz de Gorbeia, este volumen ofrece la posibilidad de recorrer todos los valles del territorio vizcaíno y contemplar sus paisajes desde auténticos balcones panorámicos.

Aunque el monocultivo de pino y, en algunas zonas, eucalipto, ha perjudicado de forma notoria a los espa­

mendiak eta bidaiak

23

como modestas atalayas que otean el mar (Ermua, Ogoño, Luzuero…). Por supuesto, en nuestro deambu­ lar por las cotas vizcainas no saldrá al paso parte de su patrimonio cultural: antiguas minas, ferrerías, molinos, caseríos, puentes, fortalezas, ermitas, castros prehistó­ ricos, megalitos…

Todas las rutas están actualizadas y cada cima cuenta con su propio recorrido, incluso cuando se trata de cum­ bres aledañas. La descripción de la ruta viene acompa­ ñada de todos los datos prácticos necesarios y un mapa del itinerario propuesto. Las fotografías también son de Alberto Muro.

cios naturales de Bizkaia, en esta guía encontraremos un amplio abanico de ecosistemas y hábitats naturales que atesoran gran biodiversidad. Tendremos que reco­ rrer áreas kársticas plagadas de lapiaces (Itxina, Eskua­ gatx, Pico del Carlista, Aramotz…), bosques naturales de hayas (Karrantza, Urduña, Orozko, Dima…) robles (Burgueño) o encinas (Atxarre, Bedartzandi, Sopeña, Otoio…) y coronar tanto esbeltos picos calizos que aspiran a ganar el cielo (Udalatx, Anboto, Lekanda…)

Con la de Bizkaia ya son cinco las guías montañeras de Euskal Herria que Sua Edizioak ha editado en los últimos cuatro años. Las demás son las correspondientes a Na­ varra (2019), Gipuzkoa (2020), Araba (2021) y Zuberoa (2022), esta última publicada en euskera y en francés.

TOMAS ZABALLA Periodista

NOBEDADEAK

TORMENTA EN EL MANASLU (50 ANIVERSARIO DE LA EXPEDICIÓN 1972-2022)

Reinhold Messner

ATLAS DE LOS DESTINOS OSCUROS

Peter Hohenhaus BLUME

ANDRES ESPINOSA. LIBRE ETA BAKARRIK

Ramon Olasagasti

SUA EDIZIOAK-MENDIFILM

Tras coronar Manaslu por la ladera sur, en esos años todavía uno de los grandes "problemas sin resolver" del Himalaya, para Reinhold Messner y sus compañeros comienza una dramática carrera entre la vida y la muerte.

El turismo oscuro está en auge y cada vez son más las personas que viajan a lugares de trágica importancia para comprender los acontecimientos devastadores e involucrarse de ma­­nera significativa con nuestra herencia más preo­cupante.

EL CAMINO DE SANTIAGO. LAS MARAVILLAS DE UN VIAJE MILENARIO

Juanjo Sierra

AAVV

SUA EDIZIOAK

GEOPLANETA

TUSHITA

AAVV

NATIONAL GEOGRAPHIC

Se dice que hay tantos caminos a Santiago como peregrinos, puesto que uno genera su propia vereda desde la puerta de casa. Descubre la historia de este peregrinaje milenario, uno de los periplos artísticos, culturales y humanos más impactantes del mundo.

CALENDARIO PIRINEOS 2023

El calendario de la colección Pirineos para el año 2023 vuelve a estar protagonizado por hermosos paisajes de la cordillera captados por la cámara del fotógrafo Juanjo Sierra. Sus imágenes adornarán miles de hogares el año que viene.

Andres Espinosa (1903-1987) euskal mendizale aitzindariaren bizitza komikira eraman dute Ramon Olasagastik (gidoia), César Llagunok eta Felipe H. Navarrok (ilustrazioak).

Zornotzarraren bizitza harrigarriak zur eta lur utziko gaitu.

PORTUGAL 8 (LONELY PLANET)

Castillos medievales, aldeas de calles adoquinadas, ciudades cautivadoras y playas doradas: vivir la experiencia lusa puede significar muchas cosas. Historia, buena comida y paisajes idílicos son solo algunas de las razones para enamorarse de Portugal.

penguinlibros

penguinlibros.com

TODO ARDE_A4 Faldon ELKAR.indd 2

10/10/22 13:12

musika

24

GARI

ZUZENEAN Bere bakarkako ibilbidearen erakusgarri dator Gariren ha­mar­garren diskoa, Zuzenean 2022.

Hogeita hamar urteko uz­ta oparoko alerik preziatuenak jendaurrean kantatuta aur­keztu nahi izan ditu Legazpiko abeslariak. Ekainean Maldanbera taldearekin egin zuen kontzertu birako lekukotasunak Gariren ekar­pe­na­ren neurria ematen du.

Maldanbera taldearen babesaz egin zuen Garik ekaineko kon­tzertu sorta txikia: Bilbo, Lazkao, Algorta eta Bilbo.

Hutsik egiten ez duen banda da hori eta Legazpiko mu­si­kariak ederki baliatu ohi du bere onena emateko.

Ho­rrela izan da bira labur honetan ere. Saio horietatik au­ke­ratuz osatu da Zuzenean 2022 disko berria, Gariren ba­kar­ka­ko ibilbidearen erakusgarria.

Ez dira alferrik joan azken hogeita hamar urteak, Her­ tzai­nak amaitu ondoren bere bakarkako bideari ekin zio­ne­tik. 1995ean argitaratu zuen Gari izeneko diskoa eta 2018an Beste denbora batean lana. Bien artean, zaz­pi dis­ko gehiago plazaratu zituen. Lasaitasunez, pre­sa ba­rik baina pauso sendoz, Garik bere musika-bi­ de­zi­do­rra urra­tu du pop-rock koordenadetan, eroso eta eman­kor. Uz­ta oparo hori laburbiltzea da disko berriaren

egin­ki­zu­na, ondo egindakoaren lekukotasuna ematea.

Bere lanaren laginik onena emateaz gain, hobetu ere nahi izan du legazpiarrak. Izan ere, Garik oso altu jarri izan dio beti bere buruari kalitatearen langa. Estudioko gra­ baketekin guztiz gustura gelditu ez eta disko berrian era­bat biribildu nahi izan ditu bere kantuetako batzuk. Hori gutxi ez eta Maldanbera taldeak lortu duen soi­nu­a­ren galbahetik iragazita datoz doinu guztiak.

Diskoan musikazaleok Gariren abesti handi asko aurkituko ditugu, besteak beste, Amets, Esperantzara kon­ denatua, Amapola, Eguzki Berritan Zaude, Za­ ha­rra Zara Bilbo... Eta zuzeneko horietan erakutsitako pro­fe­sionaltasuna eta bikaintasuna lagun, Garik be­re ba­karkako ibilbidean euskal musikari egin dion ekar­ pe­naren handiaz jabetuko gara.

ZUZENEAN 2022 Gari & Maldanbera ELKAR

IMANOL:

KANTATZEN DU KANTUZ

KANTATZEN DU KANTUZ Imanol ELKAR

Imanol Larzabal (1947-2004) euskal kantugintza ga­rai­ki­ de­ko izen handienetako bat da. Donostiar abeslariak ho­geitik gora disko grabatu eta hamarnaka kantu bi­kain za­baldu zituen lau haizetara, euskaldun askoren ku­tu­nak bilakatu arte. Imanol: Kantatzen du kantuz disko-li­bu­ ruak Imanolen ondarearen antologia bildu du.

Entzutearekin batera ezagutzen ditugu Imanolen abes­ tiak. Nortasun handiko ahots grabe paregabea gogoan iltza­tuta gelditzen zaigu. Poesia darie kantu guztiei, dela ahoz­ko tradiziotik jasota, dela garaian garaiko olerkari one­nen lanetatik hartuta. Eta, batez ere, hunkituko gara abes­ti asko gure sentiberatasuna minberatzeko gauza dire­lako. Zenbat ote dira buruz dakizkigunak?

Ondare joria laga zuen donostiarrak eta ondare ho­ rretako ale esanguratsuenak bilduta ageri dira Imanol: Kan­ta­tzen du kantuz disko-liburuan. Anjel Valdes mu­si­ka adituak hartu du antologia hau osatzeko ardura. Be­rro­ gei kantu aukeratu ditu Imanolen ibilbide osoa cd bi­tan

islatzeko asmoz. Hasi 1960ko hamarkadako kantu po­li­ti­ ko eta sozialekin, segi kantutegi tradizionalari egin zion ekar­penarekin eta buka olerki klasiko eta garaikidez osa­ tu zituen pieza gogoangarriekin.

Mendian gora, Ilun-ikarak, Mayo, Maitiak galdegin zautan, Ausencia, Nire euskaltasuna... Bere kantu eza­ gu­ ne­ nen grabaziorik onenek bere unibertso poetiko za­ ba­ lean murgilduko gaituzte. Horietan donostiarrak albo­an ditu hala ohiko musikari handiak (Karlos Gimenez, Txema Garcés...) nola lantzean behingo kolaboratzaileak (Paco Ibañez, Amaia Zubiria...).

Liburuan, berriz, Elixabete Garmendia, Karlos Gimenez, Felipe Juaristi eta Anjel Valdes beraren testuek egoki ko­ ka­t zen du­te Imanol eta bere lana garaiko ingurumari kul­tu­r a­le­an eta politikoan. Hor aurkituko ditugu bere musika ibil­b idearen gakoak eta XX. mendearen azken lau ha­ mar­ k a­ d e­ t ako bortizkeriek bere bizitza nola markatu zuten.

musika

25

“ ARGAZKIA: ARRIGURI

Nigandik zer espero den pentsatu gabe, loturetatik askatu eta Aitor Etxeberriaren eskuetan abandonatu naiz. Hortik dator izenburua”

EÑAUT

ELORRIETA Euriak garratz, adarka, zaldizka egin zuen arratsalde batean erantzun zituen galderak Eñaut Elorrietak. Euriaren iruditegia oso presente dago Fantasia disko berrian, zeinean Aitor Etxeberria ekoizlearekin lan egin duen kantugile bizkaitarrak. “Disko osoa grabatu ostean ohartu naiz maitasunez betetako disko bat dela”.

Irteera argiak diskoan aurkitutako ahotsari eu­tsi diozu lan berrian –hor daude berriz ere soi­nu­a­ ren soiltasuna, gitarra arpegioen gainean erai­ki­ ta­ko abestiak, hitzen pisua...– baina aldi berean bes­te oihartzun bat hartu du.

Uste dut gitarrak eta ahotsak, eta ondorioz baita hitzek ere, inoiz baino protagonismo handiagoa hartu dutela dis­ko ho­netan. Azken urteetan lantzen ari naizen bi­ dea pau­so bat harago eraman nahi izan dut. Oso soinu na­tu­ra­la lortu dugu, zuzena eta gordina, artifiziotik urrun­dua, ñabardurek hartzen dute garrantzia. Kentzenken­tzen eraikitako lana da, elementu gutxirekin asko esa­ten saiatu gara.

Zein izan da erronka nagusia?

Nire inertzia eta helduleku erosoetatik gehixeago urrun­duz nire sorkuntza aberastea. Aitor Etxeberriarekin es­pe­rimentatzean gogoa ahalik eta gehien zabaltzea,

ni­gan­dik zer espero den pentsatu gabe, ezer demostra­ tzen saiatu gabe, loturetatik askatuta bilatzea... Eta Aito­rren eskuetan abandonatzea. Hortik dator Fantasia izen­burua. Nire buruari baimena emateko aitzakia edo koar­tada da, Aitorrek ni izateari utzi gabe hegan egite­ ko es­ze­natoki bat prestatu dit, “zabaldu barrurantz” esan­go balit bezala. Konfiantza jarri dugu elkarrengan, eta uste dut hori nabaritu egiten dela.

Hain zuen, Aitor Etxebarriaren ekoizpena da be­ rri­ta­sunetako bat. Zertan nabaritu da haren ekar­ pena? Gitarra elektrikorik ez erabiltzea, adi­bi­ dez, haren erabakia izan da?

Bion erabakia izan da. Orain arteko nire lanetan gita­ rra elektrikoak oinarrizkoak izan dira, eta hauen faltak uzten zuen hutsunea arakatu nahi genuen. Gure alde izango zen susmoa zuen Aitorrek, beste bide batzuk erakutsiko zizkigula; hainbat ñabardurak eta girok ira­

FANTASIA Eñaut Elorrieta ELKAR

ba­zi egiten zutela ohartu ginen. Erabaki klabea izan de­la uste dut. Soinu estandarretik urruntzen laguntzen zi­gun eta biluztasun horretan, kantuaren muinetik ez al­dentzen ere bai. Aitorrekin geratu nintzen lehen al­ dian 60. eta 70. hamarkadako kantautoreen tradizioa eta giro garaikideak uztartzeaz hitz egin genuen, eta ha­mar kantu hauetaraino iritsi gara ibilian-ibilian.

Dordoken dantzaren letran Anari, Ruper Or­do­ ri­ka eta Mikel Laboari egindako keinuak an­tze­ man ditut.

Askotarikoak eta misteriotsuak dira ditugun eragin kon­ tziente eta inkontzienteak. Dordoken dantza diskoko maitasun kantuetako bat da. Disko osoa grabatu ostean ohartu naiz maitasunez betetako disko bat dela.

Euriaren iruditegia oso presente dago diskoan, ba­tzuetan gure herriari buruz hitz egiteko. (Euri he­rria, Fantasia).

Euri-herria Uxue Alberdiren testu batetik abiatzen da, eta gu­ri buruzko irakurketa poetiko bat egiten du. Bizi­tzaz, he­r io­t zaz, maitasunaz, kanpoko eta barneko eu­­r i­-­ giro­e z hitz egiten du oso modu finean, inola ere ez etsi­ pe­ne­tik. Fan­tasian, aldiz, nekaturik dagoen pertso­na edo ko­lek­tibo bat deskribatzen da, baina hortik atera­ tzeko dei bat da kantua, argiari bide ematen zaio hitzez eta doi­nuz.

JON ESKISABEL Kazetaria

jolasak

26

JUGAR JUNTOS

en Navidad Ya se acercan las vacaciones y por fin tendremos tiempo para estar en familia. El frío aparece en la calle, a todos nos apetece aprovechar el tiempo libre y dejar a un lado la tecnología, que nos absorbe diariamente y no nos permite interactuar con nuestros seres queridos.

Por ello, qué mejor forma que jugando juntos. Estos momentos favorecen las conexiones entre las personas, amigos y familiares. ¿Hace cuánto no te sientas a jugar con tus hijos? ¿Re­ cuerdas esos momentos jugando al parchís con tus pa­ dres, sentados en la mesa y sin parar de reír? “¡Otra vez te cuentas veinte, abuela!” ¿Y si compartes esos momentos con tu familia?

Pero ya no es como antes, la vida ha cambiado, y los juegos de mesa con ellos. Ahora los juegos ya no se basan en lanzar un dado y mover la ficha roja, en que el caballo salte y capture una pieza… Ahora hay in­

finidad de juegos modernos que atraen con compo­ nentes, dinámicas e historias para introducirnos en un mundo de fantasía y diversión. Juegos que per­ miten interactuar con personas de diferentes eda­ des, características y habilidades; un gran abanico de oportunidades que nos permiten tener muchísimas opciones donde elegir. ¿Y si usamos este tiempo, además, para repasar de for­ ma divertida? Desde el aula, sabemos que los juegos de mesa nos permiten fortalecer contenidos de manera lúdica y entretenida forjando así lazos afectivos y, al mismo tiempo, haciendo que el aprendizaje sea más significativo ya que incluimos las emociones en ese proceso de enseñanza. Pero esos juegos tienen que ser divertidos; no vale con que nos pongan los números de­ lante y tengamos que hacer operaciones, o letras para formar palabras si no tenemos interacción entre noso­ tros. El objetivo de un juego es eso, jugar. Y si, en vez de

pasárnoslo bien, trabajamos, deja de ser lúdico y pasa a ser aburrido, ¿verdad?

Por eso, es importante confiar en quien más sabe, acu­ dir a un buen profesional para encontrar el juego más acorde a sus edades, a sus características, al tiempo que tenemos y al nivel de dificultad. Acércate a tu tienda más cercana y pregunta a la persona encargada; diles las características de tus peques o del grupo con el que vas a jugar, edades, número de personas, juegos a los que hayáis jugado, alguno que tengas en mente… se­ guro que te saben asesorar bien.

Pero recuerda; las vacaciones son una época en la que juntarnos y pasar buenos momentos, y no tiene que estar reñido con repasar conceptos, aprender de forma divertida y, a su vez, estrechar lazos en un mundo tan rápido y que deja tan poco tiempo para lo verdadera­ mente importante, tus personas queridas.

BEADs & CLIP

3-6 años CAYRO

MEMORIZZERS

+ 6 años CAYRO

DIEGO VILLANUEVA Profesor de Primaria y asesor pedagógico en Cayro

Haur eta gazte literatura

27

CUBE ARTS, MANGA ORAIN EUSKARAZ DATOR Orain arte basamortua izan da manga euskararako. Baina egoera hori iraultzeko lanari ekin dio Harriet argitaletxeak. Horretarako zigilu berria sortu du, Kabe, eta manga euskaraz argitaratzeko erabaki irmoa hartu du. Cube Arts izango da lehenengo titulua, ondo bidean bilduma luze bateko aitzindaria.

Gazteek gehien irakurtzen dute ko­miki mo­ duan euskaraz ezer gutxi egon da oraintsu ar­te. Anomalia kez­kagarri horri amaiera ema­ teko, Ha­rriet argitaletxeak japoniar ko­mi­­kiak euskaraz plazaratzeko era­­ba­kia har­tu du. Ka­ be zigilu be­rria­­ren az­pi­an kaleratuko ditu. Le­ he­­nen­goa, da­go­e­neko, hemen da­go: Tomomi Usui ko­mikilariaren Cube Arts. Apus­tu­a­­ren neurria datu pa­re batek eman­­go di­gu: itzulpena ja­po­nie­ra­tik eus­ka­ra­ra egin da, zu­ ze­ nean, eta li­ burua orain­ dik ez da ar­gi­ta­ratu gaz­te­la­niaz (fran­tsesez bai).

Cube Artseko egilea ema­ ku­me gaz­tea izateak ere to­ piko asko hautsi li­ tza­ ke gure artean.

Bere gaz­tean, zaz­ pi lan ka­le­ratu ditu honez

ge­ro. 2016an egin zu­en debuta Rule - Annihi­ lation Class­room -ekin (3 li­bu­ru­ki), Kodansha ar­gi­taletxe ga­rran­­tzi­tsu­a­ren Young Ma­ga­ zine al­diz­ka­rian. Jarraian, beste 3 li­­bu­ru­ki­ tan argitaratu zuen Cube Arts –hi­ru­rak ar­gi­ taratuko ditu Kabe zi­­gi­lu berriak–, eta gaur egun Jainkoa ize­­neko Ota­kua se­riea egiten ari da, zien­­tzia fik­zi­o­aren generoan bete-be­tean mur­gil­du­ta.

Batxilergo 1. mailako ikaslea da Ta­kuto. Ha­ la­­ko egun batez, etxean ja­so du Cube Arts ize­neko jokoaren de­mo ber­tsioa. Beta teste­ ra­ko au­ke­ratua izan da! Errealitate bir­tu­a­le­ko kaskoa ja­rri bezain laster, blo­kez egindako mun­ du amaigabe bat azal­ tzen da be­ re aurrean. Sandbox jo­ko aske ho­ne­tan, aukerak mu­ga­ga­beak dira: mi­ne­ralak bi­la­tzea, erai­ kitzea, armak egi­tea, abel­tzain­tzan jar­dutea, ehiza egi­tea… edo bo­rro­katzea. Zein da zu­re aukera?

ra tik aurre 12 urte

CUBE ARTS 1

Tomomi Usui HARRIET

LECTURAS GRADUADAS EN EUSKERA

policiacas, románticas, de misterio, relatos breves…

IRAKURGAI MAILAKATUAK

+ AUDIOLIBURUA + ARIKETAK

_ Hizkuntzak www. elkarhizkuntzak.eus

MALETA BAT IGOGAILUAN Andoni Tolosa Mattin

ELURRAREN PROMESA Miren Agur meabe Iñaki landa

28

Haur eta gazte literatura

GUIDO

Kaixo Guido! Marrazten dituzun pertsonaiak, gehien­bat animaliak dira. Lotura berezia al du­ zu animaliekin?

Izugarri maite ditut animaliak, era guztietakoak baina be­ reziki beren izenak K hizkiaz hasten direnak. Beno, kro­ko­ di­loak eta kaimanak izan ezik... Eta guztietan go­go­ko­e­na, za­lantzarik gabe, katua dut. Oso "zen" dira, etzan­da edo eguz­kitan alferkerian egoten dira, eta oso az­karrak ere bai, hain­bat gauza ikasi ditzakegu be­raien­gandik.

Zertan datza Begiratu dezaket bildumaren arra­ kasta?

Komunera bakarrik joatea, komuna erabiltzen ikas­tea­ ren gaia nire gogokoenetako bat da. Lan eremua argia da, hau da, nori zuzentzen zaion istorioa eta zergatik.

Bai­na liburu asko daude gai hau lantzen dutenak. Be­ raz, erronka polita izan zen niretzat gai honi buruzko is­to­rioak asmatzea, baina beste ikuspegi batetik. Titulu guz­tiak umorez josita daude, uste dudalako mezua ho­

2 urtetik aurrera

Guido Van Genechten (Mol, Belgika, 1957) haurrentzako album arrakastatsuen egilea da. Marrazketa, margoketa, diseinua eta argazkilaritza ikasketak burutu zituen, eta gaur egun oso egile ezaguna da nazioarte mailan, bere liburuak hamaika hizkuntzatan argitaratzen direlarik. Umorez eta samurtasunez josten ditu bere istorioak, eta beltzez perfilatutako marrazki koloretsuak bezain biziak marrazten ditu, mundu osoko umeen gozamenerako.

ARGAZKIA: TTARTTALO

VAN GENECHTEN

BEGIRATU DEZAKET ZURE PIXONTZIAN? BEGIRATU DEZAKET ZURE OHEAN? BEGIRATU DEZAKET ZURE PIXOIHALEAN? Guido Van Genechten TTARTTALO

be­to transmititzen dela umorearen bitartez. Hala, hain­ bat eta hainbat gurasok esan didate liburu hauei es­ker haien haurrek komunerako bidea topatu dutela! Si­nes­ te­zina, ezta?

Nondik datoz ideia dibertigarri horiek?

Dagoeneko ez dut sormen prozesua analizatzen. Pi­ca­ ssok zioen bezala: “Ez dut topatzen, aurkitu egiten dut”.

Bi­laketa lana oso aktiboa da, gehiegi zentratzen da emai­tzan. Topatzeak berriz, ustekabean harrapatu eta es­na­tu egiten zaitu. Orduak eman ditzaket ametsetan so­fan, eta norbaitek galdetzen badit zertan nabilen, go­ gor lanean ari naizela erantzuten diot. Hain justu, une “huts” horietan gertatzen delako…

Baduzu gogokoen duzun liburu-mota bat?

Forma, edukia eta funtzioa: hiru elementu horiek osa­ tzen dute liburu bat. Ideia bat daukadan bakoitzean zer adi­ni dagokion galdetzen diot nire buruari. Beste guztia

ho­rren ondorioa da. Nolako diseinua izango duen, zer iru­di aukeratuko ditudan, zer tipografia, zer formatu, kar­toia, papera… Ez daukat berehalako preferentziarik liburu-mota baten edo bestearen alde, baina aniztasuna be­har dut, hori bai.

Zer gordetzen du etorkizunak zuretzat?

Beti bezala, proiektu batzuetan ari naiz lanean. Batzuk ar­gitaratu egingo dira eta beste batzuk ez. Hala ere, guz­­tiak esploratu nahi ditut, plazer hutsagatik. Gus­ta­­ tzen zait egitearen joko hori, ezerezetik zerbait sor­tze­ a­­ren ideia. Bulkada batek nora eraman ahal nauen des­­ ku­britzea. Jarraituko dut horrela lan egiten. Hiru egun arkatzik eta pintzelik gabe pasatzen ditudanean, ego­ nezin handia nabaritzen dut.

MIREN ARREGI Kazetaria

Haur eta gazte literatura

29

USAIN BILA, ERRIMEN ETA ZERUEN BIDEZ Galtzagorri Elkarteak antolatzen duen Biko-teka lantegian ezagutu ziren Iban Illaramendi ilustratzailea eta Eider Perez idazlea eta hortik ideia batekin atera ziren: usaimenik ez zuen txakur baten umorezko istorio bat kontatzea. Horrela jaio zen Kiratsa album ilustratua (Pamiela), 2022ko Etxepare saria irabazi duena.

2 urtetik aurrera

Hasierako ideia-mutur horri heldu, arkakuso bat ge­hi­ tu eta bidaia bat hasi zuten usaimenen eta ani­ma­li­en mun­dua uztartuta bi egileek. "Kontua ez zen ar­gu­men­ tua aski interesgarria zen edo ez, baizik eta istorio ho­rren ga­ ra­ pena, kontaera, pertsonaien ahotsa eta es­ ze­ nen iru­dia zein izango zen lantzea. Hor mamituko bai­tzen kon­ta­kizuna", azaltzen du Eider Perezek. “Eta ha­laxe hasi gi­nen. Ibanek, pertsonaien irudien bila, eta ani­ma­li ba­ koi­tza­ren izaeran oinarritutako janzkera eta esze­natoki ira­do­kitzaileak proposatu zituen. Nik, bien bi­tartean, lan egi­ten dudan Errenteriako Herri Ar­te Es­kolako haurrekin par­tekatzen nituen Ibanen zi­rri­bo­rroak, eta istorioa hain­ bat modutara kontatzen ni­en, haiei ere kontaketan par­te har­tzeko aukera eman­da. Ondoren, hautua izan da erri­ me­kin jolastea, ono­ma­to­peiak sartzea eta umoretik egin­ da­ko kontaera era­bil­tzea”.

Iban Ilarramendiri Eiderrekin lan egitea oso erraza iru­di­ tu zaio. "Oso testu ederra eta dibertigarria idatzi zu­en Eiderrek. Behin eta berriro irakurri eta nahiko buel­­ta eman nizkion buruan konposizioari, erritmoari, per­tso­ naiei... Ideia argi eduki nuenean, marrazten hasi eta li­ bu­rua bukatu arte ez nintzen gelditu".

Usainei buruzko hausnarketa bat dakar ipuinak. "Bidaia ko­miko eta abenturazale bat besterik ez genuen egin nahi –aitortzen du idazleak–, baina usaimenarena is­ to­rioa eta irakurlea gidatzeko tresna bat bilakatu da az­ke­nean”.

KIRATSA Eider Adeletx Iban Illarramendi

tso­ naiekin jolasteko. Ahoz gora kontatzeko kon­ ta­ ki­ zun bat da, esaldien eta irudien nahasketarekin eten­ ga­ be mugimenduan dagoena. Ñimi kukusoak 'ki-ki, ke-ke' esaten du beti eta bere salto txikiekin bat egi­ten duten hotsak dira horiek. Berdin gertatzen da Pan­txi txakurrarekin; bere hizkera ez da horren bizia eta zaun­ ka egin ostean galdera motzak egiten ditu, gel­do­tasuna ematen dio horrek pertsonaiari. Eta, nola ez, ani­mali bakoitzak bere onomatopeia duenez, oso ba­lia­garria izan da horrekin jolastea kontakizunaren di­ na­ mismorako.

Ezaugarri horiek guztiak, jostagarri izan daitezke haurrek ipuina irakurri edota entzuteko ga­raian”.

Etxepare sariko epai-mahaiak Ibanen ilustrazioak go­rai­ pa­tu zituen, “dotoreak eta sofistikatuak” direla esanez eta René Magritteren zeruei erreferentzia eginez. “Nire ma­rraz­teko era da. Marrazkiak musikaltasunez be­teak zeu­dela ere aipatu zuten eta horrekin zer esan nahi zu­ten ez jakin arren, piropo ezin hobea iruditzen zait.

Magritten lana gustuko dut eta polita da ipuinean ate­ra­ tzen diren zeruak bere zeruekin konparatzea baina, egia esan, naturan inspiratzen naiz gehien. Magritte, segur as­ki ere”.

PAMIELA

Onomatopeiez josita izateaz gain, testu laburrak eta erri­madunak aukeratu ditu Eider Perezek. "Testu laburren za­lea naiz eta hizkera bihurritzeak aukera eman dit per­­

KAROLINA ALMAGIA Kazetaria

¡No te pierdas estas fascinantes aventuras!

30

Haur eta gazte literatura KIXKUR

PINTTO, KIXKURREN NEBA eta bere neba horren ospetsua iza­tea?

Itzalean zer egiten du? Zertaz ar­ du­ ratzen da? Kasualitatea al da Pin­tto arramutila izatea eta Kixkur eme­a-neska?

Zer esanik ez, Iñigo Astizek ondu du­en umeentzako ira­kurgai honek ge­ru­za ugari ditu. Merezi du ho­rie­tan guz­tie­ tan barneratzea eta, dis­fru­tatzen dugun bitartean, gu­re bu­ru­a­ri eta irakurle txikiei galderak ma­hai gainean jar­tzea.

Izan ere, zer pen­tsa­tua ematen du testu honek, eta ez­ta­bai­da ere sor dezake.

Iñigo Astiz maisu da ho­ rre­ tan, alegia, jolasaren bidez “gau­za garrantzitsuak” esa­ten, gai in­te­res­garriak plazaratzen...

ELKAR

Bes­talde, Mikel Valverderen ilustrazioak pa­re­ga­beak di­ra: umo­retsuak oso, per­ tso­ naien izaera ederki asko is­ la­ tzen du­te. Gasteiztar artistaren iru­di­ ek gozo-gozo egi­ten du­te bat As­ti­zen kon­ta­kizunarekin.

Ipuin hau irakurrita, beharbada hau­ rrak bere buruari gal­de­tuko dio in­gu­ ru­an zenbat Pintto eta Kixkur dau­den.

Edo, akaso, itaunduko dio be­rak zer nahia­go duen izan, Kix­kur ala Pintto.

Eta eran­t zunak zein diren ere, denok ha­si­ko gara pentsatzen Kix­ku­rrek ez ote duen merezi abes­ti os­pe­tsuren bat…

AMAREN BILA

Alaine Agirre - Mar Ferrero ELKAR

4 urtetik aurrera

Emozioek, naturak, ahozko li­te­ra­tu­ ra­ ren baliabideek eta ilustrazioen in­da­­rrak bat egin dute Amaren bi­la ipui­­nean. Alaine Agirreren testu hun­ki­ ga­rria eta Mar Fe­rre­ro­ren irudiak gau­ za di­ra ume txikien interesa piztu eta sen­­ti­­men­duak dantzan jartzeko.

Istorio zirraragarria idatzi du Alaine Agi­rrek Amaren bila izen­bu­rupean.

Ber­meo­tar idazlearen ezaugarria da emo­­zi­o­ak trebezi handiz trans­mi­ ti­tzea eta ipuin honetan ere an­tze­ ma­ten zaio. Sentimenduek bor-bor egi­ten dute, ba­te­an tristura, bestean sor­pre­sa, beldurra hurrena...

Agirrek ahoz esateko prestatu du kon­­ ta­kizuna, alegia, hau­rrak irakur de­­zan

4 urtetik aurrera

Abesti famatua dauka Pintto txa­ku­rrak, eta horregatik da ospetsua gure ar­te­an.

Ipuin honen bidez jakingo du­gu arre­ba gaztea ere baduela, Kixkur, nahiz eta beti egon den itzalean. Zer­ga­tik?

Txakur ezagunik bada Euskal Herrian ho­ri Pintto da. De­nok dakigu zuri-bel­ tza dela, ez duela kosk egiten eta zer nahi duen begi bat ixten badu. Baina, ha­ra non, ipuin ho­nek argitara atera du beste kontu bat: Pinttok badu itza­ le­an bizi den arreba gaztea.

Ho­ rrek, jakina, galdera andana piz­ tu du gure baitan. Zer­gatik bizi da itza­le­ an? Nola darama bera itzalean bi­zi­tzea

Iñigo Astiz - Mikel Valverde

AMAREN BILA baino, haurrak entzun de­zan. Ho­­rre­ la, ahozko literaturaren ba­lia­bideak lagun, ipuinari errit­moa eta doinua erantsi dizkio. Ono­ma­topeien eta era ho­rretako bi­tar ­tekoen bidez, gozatua hartuko du ume­­ak ahots go­ ran irakurtzen dio­te­nean.

Hala ere, ume txikiak bere “irakurketa” ere egin dezake, iru­dien bidez. Mar Fe­­rreroren ilustrazioek, gainera, jolas mo­­du­­ko bat proposatzen dute, arreta han­­diz erreparatuz ge­ro hau­rrak ira­ kur­­leak baino lehenago jakingo due­ la­ko zer da­torren. Igarkizunen an­tze­ ko jolasa da.

Amaren bila ipuinean, jatekoaren bi­­ la joan da Untxi Ama egun batean,

eta etxetik ez ateratzeko agindu dio Un­­txi Txi­ki­ri; baina zer uste duzu egin due­la orduan Un­txi Txikik? Zu­lotik ir­ ten, jakina. Baina handik gutxira hai­ ze­­ak haserre egin du putz eta etxetik urru­tira eraman du. Ba­so­a­ren ma­gia eza­gu­tuko du Untxi Txikik, amaren bi­la ari dela.

Ikus­­ten den bezala, istorioak basora ga­ra­matza. Ho­rre­ga­tik, oihaneko pai­ sai­ak eta bertan bizi diren animaliak eta be­ren bizilekuak ezagutzeko au­ ke­­ra ema­ten digute. Hor ager­tuko zaiz­­ki­gu, Untxiz gain, katagorria, hon­ tza, ba­sa­ka­tua eta satorra. Li­bu­ru­ko orrialdeak pasa ahala, ba­ soa le­ ku ma­gi­koa bihurtuko da.

Haur eta gazte literatura

31

AMANDA BLACK

AMANDA BLACK OINORDETZA ARRISKUTSUA

Juan Gómez-Jurado · Bárbara Montes

OINORDETZA ARRISKUTSUA

DENONARTEAN

Bere hamahirugarren urtebetetze-egunean, Amanda Blackek gutun misteriotsua jaso du. Eta aurrerantzean dena desberdina izango da. Horrela hasten da Juan Gómez-Juradoren eta Bárbara Montesen middlegrade serie berriko lehen eleberria. Amanda Blacken abenturak kontatzen ditu.

ELKAR oct. 22.pdf.indd 1

256 pp. | 21 x 24 cm | 35,00 €

Puzle de 1000 piezas

@EditorialBLUME

www.blume.net

COOLVECTOR-FREEPIK

@editorial_blume 176 pp. | 19,5 x 23,5 cm | 24,90 €

Puzle de 1000 piezas | 22,5 x 31,5 cm | 24,90 €

320 pp. | 23,5 x 28 cm | 42,00 €

224 pp. | 19 x 25,5 cm | 29,90 €

256 pp. | 17 x 23,5 cm | 32,00 €

208 pp. | 19,5 x 26 cm | 35,00 €

Zorionak eta Urte berri on!

40 pp. | 22 x 30 cm | 14,90 €

208 pp. | 27,5 x 31,5 cm | 39,90 € 256 pp. | 21 x 24 cm | 35,00 €

112 pp. | 123 x 30,5 cm | 12,90 €

240 pp. | 123 x 30,5 cm | 24,90 €

224 pp. | 23,5 x 27 cm | 39,90 €

608 pp. | 21 x 27 cm | 60,00 €

ra­­ga­­rri eta arris­kutsuaren lekukoa har­­tu be­har due­lako.

Egoe­rak eskatzen duen neurrian jo­ ka­ tu­ ko al du Amandak? Bere gu­­ra­­soek eta Black familiako ar­ ba­soek gor­de­ta­ko oi­nor­dekotza ba­besteko eta irau­na­raz ­te­ko gai izan­go ote da?

Juan Gómez-Jurado (Madril, 1977) ka­ze­ ta­ria da eta berrogei hiz­kun­tza­tara ­itzu­li­tako hainbat eleberri arra­kas­ ta­­­ tsu idatzi ditu. Antonia Scott-en uni­­­ber­tsoari buruzko ele­be­rriak (El clien­­­te, Ci­catriz, Rei­na Ro­ja, Loba

10 urtetik aurrera

Amanda Blackek hamahiru urte bete di­tu­en egunean eskutitza jaso du.

Gu­tu­nak bizitza aldatuko dio. Eta a zer no­lako aldaketa! Izeba Paula eta Aman­­da miseria gorrian bizitzetik la­bi­rin­to moduko jauregi itzel ba­ te­ra bi­zi­tzera joango dira, Black fa­ mi­lia­ren an­tzi­nako ondasuna den jau­regira ale­gia.

Hori aski ez eta Amanda gaitasun ha­rri­ga­rriak garatzen hasiko da, eta des­ku­bri­tuko du berehalakoan ha­si be­har­ko duela entrenatzen, Black­ ta­rren oi­nor­dekotza sekretu, zi­rra­

Ne­­gra eta Rey Blan­co, guztiak Edi­ cio­­­nes B ar­gi­ta­le­t xearen eskutik pla­­z a­­ratuak) thri­ller espainiarraren sal­­­menta-fe­no­me­no nagusi bihur­tu di­r a, eta au­torea na­zio­ar ­tean ge­ ne­­roaren adie­r azle go­re­n e­t ako­ tzat jo dute. Gaur egun, hain­b at ko­mu­ni­ka­bi­de­rekin lan egiten du, eta To­do­p o­de­rosos podcast-en eta Aquí hay dra­­gones saioen sortzailea da.

Bárbara Montes psikologian li­zen­tzia­ du­na eta turismoan diplomaduna da. Mar­ketin- eta komunikazio-ar­ du­ra­dun gisa lan egin zuen, ha­rik eta psi­ko­lo­giara jauzi egitea era­ba­ ki zuen arte, haur eta ne­ra­be­e­tan espezializatuz. Hau­ rrentzako lau ele­berri argitaratu di­tu (Rex­ca­ta­ do­res, B de Block…) eta iaz Julia es­tá bien plazaratu zuen, pu­bli­ko he­ldu­ari zuzendutako bere le­hen ele­berria.

13/10/22 21:01

32 +2

KIRUN KARUN PEK

TRAKTORETXO ETA OREINKUMEA

Jon Suarez

Natalie Quintart

TXALAPARTA

TTARTTALO

Aho korapiloek, herri kantek, zotz egiteko for­ mu­­lek eta hitz jokoek ahozko literaturaren erre­ per­to­rioa osatzen dute. Liburu eder honek horien oihar­tzuna dakar.

Egun batean, Traktoretxok hanka bihurritua du­ en oreinkume bat aurkitu du baso ondoan. Trak­ to­re­txo, beti bezala, laguntzeko prest dago.

+4

+6

ESKER MILA!

EZAGUTU ZURE SENTIMENDUAK

Isabel Minhós Martins

Beth Cox

PAMIELA / KALANDRAKA

Sebastien Pérez

TTARTTALO

Album ilustratu honek mezu bat bidali nahi die bi­zitzan zehar ezagutzen ditugun pertsonei, gu­ re izaera osatzen eta gizartean zuzen jokatzen la­guntzen diguten guztiei: familia, lagunak, au­ zoa, eskola…

Lagunak eta sentimenduak oso lotuta daude.

Sen­timenduak hobeto ezagutzen ikasi ahala, la­gunekiko harremanak ere sendoagoak dira.

Eta norbere burua eta emozioak ulertzeko gai iza­teak haurrak ahalduntzen ditu.

ARTA GAME 2.

ARTA Y LA INVASIÓN MÁXIMA

LA PRINCESA TÓTEM

Arta Game

EDELVIVES

MONTENA

June ha crecido aislada del mundo real y educada con un destino claro: convertirse en la princesa Tótem, unida para siempre a su Animal.

Arta y sus amigos tendrán que enfrentarse a todo tipo de invasiones para sobrevivir. Dinosaurios hambrientos, ratas locas, abejas gigantes...

Solo hay una manera de parar la invasión máxima: cerrar la grieta. +8

DANIELA ETA HISTORIAKO EMAKUME PIRATAK

TXANO ETA OSCAR. BESARKADA BAT SUSIRI

Julio Santos

Susanna Isern

XARPA BOOKS

Danielak bere amonaren liburu zahar bat aur­ki­ tu du, hamar emakume pirata ausarten is­to­rio­ arekin, Txinako itsasoetatik New Yorkeko er­tze­ rai­no, antzinako Greziatik garai modernora arte.

Jeff Kinney

Alicia Teba

NUBEOCHO

Kaixo! Txano dut izena, eta anaia bikia dut: Os­ car. Saiatu al zara inoiz robot bat egiten? Guk bat egin genuen STEAM gelan, Legoko piezekin, eta... abentura robotiko honetan gurekin parte har­tu nahi?

ERAISTE BOLA. GIZAJO BATEN EGUNKARIA 14

LA BRUJA RING RING. LA GUARDIANA DEL BOSQUE

ALBERDANIA

LA GALERA

Lily es una aprendiz de bruja y guardiana del bosque. Vive con su abuela Hierbabuena en una cabaña en el bosque. Puede hablar con los animales y está aprendiendo a hacer magia.

Ustekabeko herentzia batek aukera ematen dio Greg Heffleyren familiari bere etxea era­be­rri­ tze­ko. Baina laster jakingo dute obrak egitea ez de­la ematen zuen bezain erraza.

APRENDE Y DIVIÉRTETE CON LOS LIBROS INFANTILES DE Pulsa ! y... POP!

12,95 €

Cuentos para irse a dormir

9,95 €

Publi Elkar_192x60_Libros_VERSION 1.indd 1

Una preciosa edición de El principito

19,95 €

Una propuesta original

12,50 €

!

Con más de 10 movimientos y un espejo!

9,95 €

paninibooks.es

!

Las mejores historias de Bebés Llorones!

11,95 €

10/10/22 15:19

haur eta gazte nobedadeak

33 +8

ONIN ETA ARIMEN GAUA

Ibon Martin

TRAVELBUG

HEMENDIK EZ PASA

Isabel Minhós Martins TXALAPARTA

Etxe sorgindu batean igaroko dugu Halloween gaua! Jantzi mozorroa eta zatoz. Primeran pa­ sa­­tu­ko dugu. Ireki liburua, eta ikusiko duzu zen­bat gauza gerta daitezkeen gau misteriotsu honetan.

Guardiak jeneralaren aginduak betetzen ditu be­ti-beti, galderarik egin gabe ere. Oraingo ho­ ne­­tan, agindua argia da: inork ezin du orrial­de­­ aren muga gurutzatu. “Hemendik ez pasa!”, dio je­ne­ralak.

CLASH. OLIVIA CONOCE A TASHA

MANUAL DE SUPERVIVENCIA DE MINECRAFT

Kayla Miller

Mojang Ab

MAEVA YOUNG

HARPERCOLLINS

La nueva novela gráfica de la serie. ¡Hay una niña nue­va en la ciudad! Desde que llega, Natasha es una de las chicas más guays de clase. Todo el mundo quiere ser su amigo, incluso Olivia, pero…

Hay muchas formas de jugar a Minecraft, y una de las más populares es el Modo Supervivencia, en el que tendrás que forjar tu propio camino en el juego, solo con los bloques que encuentres para fabricar cosas.

+8

¡RESUELVE EL MISTERIO! PELIGRO EN LA EXCAVACIÓN

Lauren Magaziner MOLINO

Carlos, Eliza y Frank viajan a una excavación de unas catacumbas en Grecia para investigar el robo de unos objetos antiguos muy valiosos.

Tambien deberán proteger el legendario Collar de la Armonía.

+10

GOAZEN: ITSASARGIKO MISTERIOA

Lur Gallastegi

7G

ROBOTLAND. GUÍA A TRAVÉS DE LA HISTORIA DE LOS ROBOTS

Nerea Loiola Pikaza EREIN

Berta Páramo

ALAI

ZAHORÍ

Ba ote da ezer zirraragarriagorik lagunekin gaua etxetik kanpo ematea baino? Abentura ika­ra­ garria biziko dute Basakabiko lagunek kos­tal­de­ ko herri batean eta hainbat urtetan gordetako misterioa argituko dute.

Liburu hau desberdina da. Zu zara protagonista.

Arris­kuak, dilemak, eta abenturak aurkituko di­ tu­­zu. Erabakiak hartu beharko dituzu eta enig­ mak ebatzi. Erabaki txar batek hon­da­men­dia era­gin lezake… eta heriotza ere bai!

A lo largo de este extraordinario viaje conocerás a todos los robots, tanto a los más modernos como a sus antepasados más primitivos o, incluso, a los que pertenecen al mundo de la ficción. +12

KAI HANDIA

Uxue Juarez EREIN

Kontakizun honetan azaltzen da nola, ba­tzue­ tan, pertsonek, izan pirata nahiz ez, bat egiten du­ten eta sostengua ematen dioten elkarri, sor­tzeraino sare egoskor, sendo bat, eta nola ni, Oona Langstrump, egin nintzen pirata.

DESPUÉS DE DICIEMBRE

Joana Marcús MONTENA

Cuando superas una ruptura el tiempo se rige por otras leyes y estar un año sin Jack Ross ha sido uno de los retos más difíciles de su vida.

Pero ha conseguido superarlo, centrarse en sí misma y convertirse en la nueva Jenn.

ITZALEN DAMA ETA PATXI BAKALLU

YO, TÚ Y UN QUIZÁS

María Martínez

Urtzi Leonet

CROSS BOOKS

Ren y Jisoo se conocen desde niños y no podrían ser más diferentes. Sin embargo, cuando el des­ ti­­no los ponga a prueba, descubrirán que el corazón no entiende de reglas.

ELKAR

Itzalen Dama eta Patxi Bakallu fantasiazko kon­ ta­ki­zuna da, itsas abenturarekin oso lotua.

Eus­kal Herriko eta munduko beste herrietako mi­to­logien arteko lotura egiten duen magiaz be­te­ta­ko istorioa.

La Navidad como nunca la habías leído antes

usborne.com Elkar_Christmas22_ADVERT_192x60mm.indd 1

04/10/2022 16:34:22

34

NOBEDADEAK liburuak

EUSKALIA

Mikel Alvarez Sarriegi ELKAR

Pier Paolo Pasolini IGELA

Gerraosteko Erromako min denak dakartza Pier Paolo Pasoliniren lehen eleberri honek, zan­pa­ tuen miseria eta bizinahia ardatz.

PARADISUA

Abdurazak Gurnah ELKAR

UDABERRIRIK ANKERRENA

Unai Iturriaga / Alex Sanvi

DIKEAK

Irene Solà

ALBERDANIA

ELKAR

Gure herriak gogoratzen duen udaberririk an­ke­ rre­na izan zen 1937ko hura. Oraindino eta an­ke­ rra­goa haur baten begietara. Jatorrizko ediziotik ha­mar urtera, liburu hau berrituta dator ala kan­ po­tik nola barrutik.

NIK EZ DAKIT BESTE GAUZA BATZUEN BERRI

Elisa Levi

Ada bere herrira itzultzen da, Londresen hiru ur­te egin ondoren. Itzuleraren ondorengo udako hi­la­ bete luzeetan, familia, lagun eta aspaldiko mai­ tale batekin elkartzen da. Unibertso intimo eta partekatu baten mosaikoa osatzen du li­bu­ru­ak.

ETXE BERDEA

Andoni Agirrezabala EREIN

ALBERDANIA

Osaba Azizekin bidaian joan behar duela esan dio­te Yusufi gurasoek, baina berak ez daki ho­ri ez dela bere osaba, baizik eta merkatari abe­rats bat, eta harekin daukan zorra kitatzeko sal­du duela aitak. Hor hasten da Yusufen bidaia miragarria.

Protagonistak 19 urte ditu eta bizitza osoa eman du lau kale, eliza bat, janari-denda bat eta inoiz ze­har­katu ez duen basoa dituen herri batean.

Gi­zon bat agertzean, atzo mundua zergatik amai­tu zen kontatzen dio etorri berriari.

Igor Mercado EREIN

XXIII. mendean euskaldunek gidatzen dituzte uni­ber­tsoko hamaika galaxiak, ehunka me­rin­ da­de eta milaka planetak, eta inoiz ezagutu ga­­beko zorion eta ongizate maila gozatzen du­te biz­tanleek oro. Alabaina, beti dago ma­txin­kon­ tra petralen bat.

KALE GORRIKO UMEAK

TXIKLE BAT MARRUBIZKOA

2005eko urriaren 29an gertatutakoa tragikoa izan zen. Hildakoak, tartean. Poliziak herriko baz­terrak nahastu zituen. Kasua ere itxi zuen se­gituan, baina sakon aztertu gabe. Azalekoari eu­tsi zion, begien bistakoa zirudien horri, eta alde egin zuen.

San Juan gaua herri txiki batean. Dena prest: egu­rrezko metak eta autotxokeak; gizonak ta­ ber­na­rako gogoz, ume-gaztetxoak harat-honat.

Os­pakizun giroa, ordea, edozein momentutan hau­tsi daiteke. XVI. Peru Abarka album lehia­ke­ ta­ko irabazlea.

NIRE MINAREN ETXEAN

Iñigo Antsorregi Dierez ELKAR

Ez da txantxetako gaia: liburu honen egilea, Iñi­go Antsorregi Dierez, bere burua hiltzeko zo­ rian egon zen, agur-mezua ere prestatuta, de­ pre­sioak jota. Ez da txantxetako kontua, baina idaz­leak broma giroan kontatu nahi izan digu.

FILOSOFIA AMAITU GABEA

Marina Garcés JAKIN

Filosofia amaitu gabearen lehen irakaspena hau da: mundu izendatzen eta errepresentatzen du­ gu­na mundu bat baino ez dela, beste edozein mun­du posible itzalpean utzi duena.

liburuak

PUTA

Nelly Arcan

ALBERDANIA

Idazle quebectarrak autofikziozko ariketa ha­rri­ ga­rria egin du, Montrealen luxuzko prostituta ba­ten testigantza islatzeko. Narratzailea ne­ka­ tua da gizonena izateaz. Egitura sozialen aur­ka jo­tzen duen emakumearen beldurrak eta ob­se­ sio­ak dakartza.

HUMANITATEAREN UNE GORENAK

Aritz Galarraga

ALBERDANIA

ANNA AKHMATOVA

Anna Akhmatova SUSA

Bere gizaldiko poeta errusiarretan gailenetako bat izan zen Anna Akhmatova. Zenbait adituk akmeismo izeneko mugimendu literarioan sail­ ka­tu izan dute; ordura arteko sinbolismoaren kon­trakarrean, poesia lurtarragoa egin nahi zu­ ten akmeistek.

MASKULINITATEAK

R.W. Connell ELKAR

FEDERICO GARCIA LORCA

Federico Garcia Lorca SUSA

Lehen poema liburuetan herri tradiziotik edan zuen Federico Garcia Lorcak. Gai unibertsalei bu­ruz hitz egin zuen tokian tokiko osagai kul­tu­ ral oso bereizgarrien bitartez. 1929-30ean New Yorken lehenik eta Kuban gero eginiko ego­nal­ diek arrasto eraldatzailea utzi zuten Lorcaren poe­sian.

PUTA ZIKINAK

Juno Mac / Molly Smith

KATAKRAK

35

ANTZINAKO BERRI-BERRIAK

Kae Tempest IGELA

Kae Tempest poeta gaztea belaunaldi mazatu ba­ten ahotsa izatera iritsi da. Londres hegoekial­­deko kaleei bere doinua darie. Auzoko la­ gu­nei eskainia da ozen irakurtzeko poema hau, in­ge­lesa/euskara edizio elebidunean.

BARBAROAK ETA ZIBILIZATUAK EUSKAL GATAZKEN ESKULIBURU MATERIALISTA

Ibai Atutxa Ordeñana TXALAPARTA

Saiakera honek humanitatearen une goren ba­ tzuk biltzen ditu, eguneroko bizitza arrun­ta­ren gau­za txikiak, gorabehera ezdeusak, ak­tua­li­ta­ tearen diktaduratik urrundu eta inguruko errea­ li­ta­teari begiratzen diotenak.

ASSATA SHAKUR. AUTOBIOGRAFIA BAT

Assata Shakur KATAKRAK

Maskulinitateak egin, berregin, erdietsi, erdi lor­­tu, aldatu, mutatu eta moldatu egiten dira.

As­­ka­tzen ote diren mandatu eta pribilegio pa­ triar­kaletik, horixe aztertu nahi du R. W. Connell so­zio­logoak.

JOANES ETXEBERRIA ANDEREÑOEN ERRESIDENTZIA

Pakita Arregi Goenaga TXERTOA

Prostituzioarekiko jarrerek lotura handia izan dute beti arrazarekin, mugekin, migrazioarekin eta nazio-identitatearekin. Sexu-lana ganbera ko­razatu bat da, non gizarteak bere beldur eta kez­karik larrienak gordetzen baititu.

EUSKAL HERRIKO HISTORIA ILUSTRATUA IV. KARLISTALDIETATIK FRANKISMOAREN AURKAKO BORROKARA

Kritika eta praktika marxisten, transfeministen eta dekolonialen pentsamoldeak bere eginez, es­kuliburu honek mendez mende gure herrian erai­kitako iruditeria basa aztertzen du.

SENDABELAR BARATZEA

Garbiñe Larrea Iturralde ARGIA

Joseba Asiron

TXALAPARTA

Assata Shakur guztioi mintzo zaigu, eta, bereziki, es­petxe-sare global gero eta handiagoan bahi­ tu­ta zaudetenei. Optimismoak gure hiztegi po­li­ ti­koan atzera egin duen honetan, inspirazioa eta itxa­ropena eman dizkigu.

1960ko hamarkadan ikastola aitzindariek ira­ kas­­le euskaldunak behar zituzten, jakina, bai­na, gainera, behar bezala formatutakoak. Ho­rrela sortu zen Joanes Etxeberri Andereñoen Erre­si­ den­tzia.

Euskal Herriko Historia Ilustratuaren laugarren li­ bu­rukiak gure iragan hurbileko gertakizunei eta pertsonaia garrantzitsuei jartzen dizkie iru­diak.

Karlistadatik Francoren diktaduraren aur­kako borrokara.

Liburu honetan sendatzeko baratzea egitea pro­­ po­satzen dizugu: zeuk landatu, bildu eta era­bil­ tzeko moduan eduki ditzazun hamabi sen­da­ be­lar. Sendabelar baratzea lur sail batean zein etxe­ko loreontzian egin daiteke.

36

NOVEDADES libros

ESTADO DE EXCEPCIÓN

Jeremy Tiang AMOK

Siew Li deja a su marido y a sus hijos en Tiong Bahru para luchar por la libertad en las selvas de Malaya. Años más tarde, una periodista malaya regresa a su tierra natal para descubrir la verdad de una masacre cometida durante la Emergencia Malaya.

LAS HORAS OSCURAS

Michael Conelly ALIANZA

Reina el caos en Hollywood en Nochevieja.

Renée Ballard, detective de la policía de Los Ángeles, recibe una llamada poco después de medianoche: el propietario de un taller de coches ha sido mortalmente herido en medio de una fiesta callejera.

LA QUÍMICA DEL AMOR

Ali Hazelwood CONTRALUZ

Una nueva comedia romántica situada en la NASA en la que una científica se ve obligada a trabajar en un proyecto junto a su archienemigo... con resultados explosivos.

QUÉDATE CONMIGO

Elizabeth Strout DUOMO

Una magistral novela sobre aquello que nos asombra y fascina. Tyler Caskey es un soplo de aire fresco para la comunidad de West Annett: joven, carismático, sus sermones son brillantes...

Sin embargo, en cualquier momento las cosas pueden cambiar.

TOSTONAZO

Santiago Lorenzo

BLACKIE BOOKS

EL TEATRO DE LOS HERMANOS SEAGRAVE

Joanna Quinn CATEDRAL

Una gran crónica familiar que recuerda a las mejores novelas de Dickens. Situada en la costa de Dorset, Chilcombe es una mansión que ha conocido tiempos mejores. Allí viven los niños Seagrave, tres hermanos liderados por la intrépida Cristabel.

LA ESTRELLA DE LA ISLA DEL NORTE

Sarah Lark

LICENCIA PARA ESPIAR

Carmen Posadas ESPASA

Tras el éxito de La leyenda de la Peregrina, Carmen Posadas elige para su nueva novela la fascinante (y desconocida) historia de las mujeres que, a lo largo de la historia y desde la noche de los tiempos, se han dedicado al espionaje.

LA TEORÍA DE LOS ARCHIPIÉLAGOS

Alice Kellen PLANETA

Apasionante, intensa, desgarrada, tierna, la nueva novela de Alice Kellen, la autora de obras inolvidables como Nosotros en la luna o El mapa de los anhelos, es una bella historia que navega en el territorio del amor, la emoción más anhelada.

LA OCUPACIÓN

Annie Ernaux

CABARET VOLTAIRE

B EDICIONES

Esta es una novela sobre quienes hacen la vida posible y quienes la hacen imposible. Sobre sentirse diferente en un mundo de gente que quiere que todo siga igual.

Vuelve la Sarah Lark más autentica con una fas­cinante historia de amor y traición, desesperación y coraje ambientada en Nueva Zelanda durante la Primera Guerra Mundial.

Fui yo quien dejó a W. Unos meses después, me anunció que se iba a vivir con otra mujer.

La imagen de la otra mujer se convirtió en una obsesión, como si hubiera penetrado en mí. Esa es la ocupación que describo aquí.

libros

ONCE MILLONES DE EJEMPLARES VENDIDOS

Patxi Irurzun

VOY A TRAICIONARTE

Ruta Sepetys MAEVA

TXALAPARTA

Antología de "grandes éxitos" que incluye relatos inéditos y otros publicados en prensa, en ediciones de pequeña tirada, bajo seudónimo...

Todos con el denominador común del esperpento y el inconfundible estilo tragicómico, feroz y tierno del autor.

LOS HOMBRES NO SON ISLAS

Nuccio Ordine

EL ACANTILADO

Ruta Sepetys, la mejor autora de novela histórica cross over, firma un libro cautivador y deslumbrante. Rumanía, 1989. Cristian Florescu, un joven de diecisiete años, sueña con ser escritor, pero los rumanos no pueden ni soñar.

EL DERECHO AL SEXO

Amia Srinivasan ANAGRAMA

37

LAS HERMANAS GRIMKÉ

14 DE ABRIL

KATAKRAK

LIBROS DEL ASTEROIDE

Gerda Lerner

Sarah y Angelina Grimke, las únicas mujeres blancas del Sur abolicionistas de primera fila, se enfrentaron a muchos obstáculos. Su mayor logro fue desafiar los omnipresentes prejuicios contra las mujeres y los afroamericanos.

EL GRAN ATRACÓN. 30 AÑOS DEVORANDO SERIES Serielizados

Paco Cerda

Obra ganadora del II Premio de No Ficción Libros del Asteroide. Una crónica épica de la proclamación de la República a partir de la mirada a los olvidados de la Historia.

EL INFORME IBERDROLA

Oriol Malló

TXALAPARTA

RBA

Partiendo de la celebre meditación de John Donne, Nuccio Ordine amplía su "biblioteca ideal" invitándonos a leer –y a releer– más páginas escogidas de la literatura universal.

AMIGOS, AMANTES Y AQUELLO TAN TERRIBLE

Matthew Perry CONTRALUZ

Srinivasan entiende el sexo como fenómeno po­­lí­­tico, debate las fronteras entre libertad y por­­nografía, conecta la sexualidad con el poder, y pla­­ntea qué hacer para cambiar actitudes que per­­petúan la violencia contra las mujeres.

ADRIÁTICO. CLAVES GEOPOLÍTICAS DEL PASADO Y EL FUTURO DE EUROPA

Robert D. Kaplan RBA

La querida estrella de Friends nos lleva tras las bambalinas de la exitosa sitcom y su lucha contra la adicción en estas memorias sinceras, divertidas y reveladoras que transmiten un poderoso mensaje de esperanza y persistencia.

En este revelador libro, Robert D. Kaplan ofrece una sorprendente combinación de literatura de viajes, ensayo histórico y certero análisis geopolítico, para conocer el pasado europeo reciente y el futuro mundial.

En tu mano tienes un cuidado análisis de las mejores series desde 1990 hasta la actualidad, que incluye anécdotas detrás de las cámaras, listas con momentos y frases inolvidables, ilustraciones a mano exclusivas, ¡y mucho más!

MITOS NÓRDICOS. HISTORIA DE ODÍN, THOR Y LOKI

Este libro pretende juntar todas las piezas del rompecabezas que convirtió a este monopolio regional en gigante mundial de la energía renovable, para lo que el autor ha investigado la huella de Iberdrola en Euskadi, Maine o México.

COCINA PARA DISFRUTONES

Martín Berasategui GRIJALBO

Kevin Crossley-Holland BRIDGE

Con textos adaptados de las fuentes originales, aptos para todos los públicos, este libro relata algunas de las historias más célebres del ciclo mitológico escandinavo, en torno a las figuras de Odín, Thor y Loki.

Martín Berasategui, el chef de las trece estrellas Mi­chelín, se ha propuesto que disfrutes cocinan­ do. ¿Cómo? Con productos tradicionales, de tem­ po­rada y de la mejor calidad.

musika

38

NOBEDADEAK musika

HITZEKIN SOLASEAN

Esti Markez

HAZIA MUSIKALA

ARDO

Gontzal Mendibil

GAZTELUPEKO HOTSAK

Ardoari lotutako doinuak milaka izango dira, bai­na lehen hitzetik azkenera, izenburu eta bar­ ne­ko liburuxkako marrazkietan, zuku gorriaren lilu­rari guztiz eskaini zaion disko libururik (12 kan­tu, 50 poema eta 24 ilustrazio baitira guz­ tira), nekez.

CANTAUTOR

Hazia musikala Jose Maria Arizmendiarrietaren bi­zi­­tza eta obraren eta orainaldirako eta etor­ ki­zu­nerako baliozko irakaspenen laburpena da.

Ikus­kizun musikala gizon baten historia lokala, bi­zia eta unibertsala da.

ELKAR

ESTI MARKEZ

Esti Markezek bere bakarkako lehen albuma da­­kar. Aiako abeslariak musikaren arloan bere ahal­­duntzea ekarriko duen bide berri bati ekin dio. Bere estilo bakarra eta berezia bizitzako ar­lo des­berdinen inguruan hausnartzera gon­bi­da­ tzen duten mezuekin uztartzen da.

Morau eta Berñardo

EKOGRAFIAK

Lorelei

NEOMAK

Neomak

AIRAKA

Zazpi emakume-ahots, sorginkeriaz, pan­de­roz eta dantzaz beteriko doinuak. Zazpi ema­ku­ me­ok txikitatik aritu dira musikan, lehen Kepa Jun­ke­rarekin Sorginak izenarekin aritu zirenak, orain proiektu berrian.

Aurten 25 urte beteko dira Loreleiren lehen dis­koa, Bada hiri gorri bat; eta data berezi ho­ri os­patzeko lan berri bat aurkeztuko dute, Eko­gra­ fi­ak, Victor Sanchez ingeniariarekin Elkar es­tu­ dio­an grabatua.

ZELANDA

Zelanda

ZELANDA

Zelanda taldearen rocka konponketa modernoen se­ has­ kan kulunkatzen da. Gitarra zorrotzak leun­­tzen dituen oinarrietan du babesa. Lelo arin eta era­ginkorrak. Ahots sentikorrak, lelo apa­rre­ tan b­iribilduak.

DVD-AK EKILIBRISTAK

Markos Untzeta

GAZTELUPEKO HOTSAK

Ekilibrista xumetasun eta arreta handiz lan­du­ ta­ko disko txiki-handia da. Folk, country eta pop-rock egitura aski ezagunetan mugitzen da Mar­kos Untzetaren ahots hareatsu, sakona eta hain berezkoa.

ERAGIN, ERAGIN! (DVD+CD)

Ene Kantak

ENE KANTAK

Iritsi da gure zortzigarren lana! Itxaropenez be­ te­tako lana da. Bai, pentsaraziko dizuna, zerbait mu­gi­tuko dizuna: gorputza, ahotsa, eskuak eta bu­rua eragiteko diskoa, bada garaia!

LIGHTYEAR

Angus Maclane DIVISA RED

La historia definitiva del origen de Buzz Lightyear (voz de Chris Evans), el héroe en el que se inspiró el juguete. La película sigue al le­gen­dario Guardian Espacial en una aventura in­tergaláctica.

ENCANTO

AAVV

BUENA VISTA

Encanto, de Walt Disney Animation Studios, con canciones originales del premiado Lin-Manuel Mi­randa, cuenta la historia de los Madrigal, una fa­milia que vive en una casa mágica en las mon­ ta­ñas colombianas.

jolasak

39

+3

MALETÍN MAGNÉTICO LECTOESCRITURA SVOORA

Set magnetiko honek irudiak eta hizkiak ditu, umeak alfabetoa ezagutzen hasteko egoki-egokia.

TAMBIÉN EN EUSKARA

+6

+6

NO SE PUEDE IR MAS LEJOS

no Tras el fenóme r vuelve la mejo , a n a it g ia v o n La

A L O M N E M R A C EPIC TAC TOE

LEO VA AL BARBERO

SVOORA

DEVIR

El clásico juego de Tic Tac Toe va a otra dimensión. De hecho, ¡va al número épico de tres dimensiones!

Mahai-jolas honetan ondo gogoratu behar da Leo lehoiak ileapaindegirako bidean topatu dituen animaliak. Ea ilea moztea lortzen duen, ile-mataza luzeegia izan aurretik. +7

+6

¡AVENTUREROS AL TREN! EL TREN FANTASMA

DETECTEAM FAMILY

ASMODEE

MERCURIO

Los más pequeños de la casa podrán disfrutar de la serie ¡Aventureros al Tren! de una forma fácil de aprender y rápida de jugar, y todo ello en una “halloweenesca” edición del clásico.

Juego de cartas cooperativo para toda la familia. Ha desa­parecido en sospechosas circunstancias un sabroso pastel que ha horneado la señora gallina con todo su esfuerzo y cariño… +8

+8

ESCONDITE FANTASMA

BIZKAIA MENDIZ MENDI

TRANJIS

SUA EDIZIOAK

Un grupo de traviesos fantasmas intentarán escabullirse a través de un hotel sin ser vistos por los humanos, para que estos no se asusten.

Ezagutu Bizkaiko mendiak familian olgetan. Ehun mendien lehia­ketako Bizkaiko 128 gailurrak igotzean datza jolasa.

Euskaraz eta gaztelaniaz.

www.penguinlibros.com