PLD 6_2008_24-S.qxd
3/3/09
5:44 PM
Page 54
54
Bir lamba de¤ifltir ve dünya de¤iflsin… Keflke… Metin: Emre Günefl
Önce Avusturalya’n›n akkor flamanl› lambalar› (halk aras› tabiriyle ampulü) yasaklama karar›, ard›ndan ‹ngiltere, ‹rlanda, Kanada gibi di¤er ülkelerin ve sonunda Avrupa Birli¤i (AB)’nin bu karar› takip etmesi… Ülkemizde enerji verimlili¤i kampanyas›, ENVER’in devreye girmesi, bir lamba-bir a¤aç veya 1 milyon lamba-bir Keban benzetmelerinin her yerde duyulmas› ve bedava da¤›t›lan tasarruflu lambalar… ‹ki - üç sene içerisinde gerçekleflen h›zl› bir de¤iflim. Peki, gerçekten bu k›sa süre içerisinde neler de¤iflti? Ve as›l soru bu de¤iflim bizleri nereye götürüyor? Bak›ld›¤›nda 2-3 sene içerisinde yaflanan çok ama çok h›zl› bir süreç var ortada. Edison’un 130 y›l önce buldu¤u ampulün yasaklanmas› ve yerini tasarruflu lambalara b›rakma süreci. Ne oldu da bu kadar y›ld›r yenilenemeyen basit bir teknoloji bir anda tüm dünya taraf›ndan bafl düflman ve küresel ›s›nman›n, biraz abartarak da olsa, tek sorumlusu ilan edildi? Tüm ülkeleri h›zl› bir flekilde aksiyon almaya iten basit bir hesapla bafllad› her fley. Akkor flamanl› lamba (ampul diyelim bundan sonra) bahsetti¤imiz gibi basit bir yap›, bir metal afl›r› ›s›n›yor ve ›fl›k yaymaya bafll›yor. Bu nedenle harcad›¤› enerjinin %80’ni de bofla harcam›fl oluyor. Genel tan›m› ile enerji tasarruflu lambalar, yani entegre balastl› flüoresan lambalar (kompakt flüoresan lambalar, KFL diyelim bundan sonra) ise daha kompleks bir yap› ile iki uçta bulunan elektrotlar aras› verilen elektri¤in yine tüp içerisinde bulunan c›va ve fosfor yard›m› ile ›fl›k yaymas› prensibi ile çal›fl›r. Ve ampulün aksine harcanan elektri¤e göre “daha fazla” ›fl›k yaymaktad›r. Bu sebeple de daha tasarruflu lambalar olarak tan›mlanmaktad›rlar. Hatta bu verim fark›, çeflitli flartlar eflitlendi¤inde ve baz› varsay›mlar alt›nda %80’i bulmaktad›r. Bu basit hesap her mant›kl› insan› ayn› karara götürüyor. Bu flartlar alt›nda neden ampul kullanal›m ki? fiu enerji canavarlar›ndan kurtulal›m, halka bunu anlatal›m, hatta yetmez, en iyisi biz bu lambalar› yasaklayal›m. Bu sürecin bu kadar basit olmad›¤›n› anlamak için ise baz› ayk›r› sesleri duymam›z gerekti. ‹lk ayk›r› sesler de ayd›nlatma tasar›mc›lar›ndan geldi. Dergimizin 21. say›s›nda (Ekim-Kas›m 2008) yay›nlanan ve Gad Giladi taraf›ndan kaleme al›nan makale bunlardan en derli toplu ve net ifadeler içeren yaz›y› oluflturdu. Giladi
özetle yasaklama karar› ile ilgili karar›n temelinde yatan argümanlar› tart›flmaya aç›yor ve özellikle de KFL’ler içinde bulunan, az da olsa, c›va miktar›na ve bunun geri dönüflümü ile ilgili yap›lmas› gerekenlere dikkat çekiyordu. (tüm yaz›ya bu linkten ulafl›labilir: http://pldturkiye.com/doc/PLD21-Gad.pdf) Yine bu süreçte, ç›k›fl noktas› tam olarak bilinmese de, daha çok say›da kifli yine makale içinde bir örne¤ini görebildi¤iniz mailler almaya bafllam›flt›: KFL’lerin k›r›lmas› durumunda yap›lmas› gerekenler… Radyasyon, zehirli gibi iflaretler tafl›yan bu maillerde aç›klanan fleyler basit ama korkutucuydu. KFL’lerin içinde bulunan c›van›n lamban›n herhangi bir sebeple k›r›lmas› ile havaya kar›flmas› ve bunun da baflta kanser olmak üzere baz› hastal›klara sebep olabilece¤inin belirtilmesi tüketicinin kafas›n›n kar›flmas›na sebep oluyordu. Tüm bunlar olurken ülkemizde ise ENVER kampanyas› ile beraber konu iyice hayat›m›z›n bir parças› haline geldi. Biraz da sektörün içinde olman›n etkisi ile,alg›da seçicilik de olabilir, bir süre için Enerji Bakan›m›z Hilmi Bey’in gün afl›r› bir demeci ile karfl›lafl›r oldum. Sürekli baflta bahsetti¤imiz basit hesapla yap›lan bir a¤aç bir lamba denkli¤inden ve bolca da Keban baraj›ndan bahsederken Türkiye’de (ve san›r›m sadece Türkiye’de) uygulanan bir sistemle, bedava da¤›t›lan enerji tasarruflu lambalardan söz ediyordu. Hilmi bey, pazarlaman›n en temel kavramlar›ndan birinden yola ç›km›fl, mesaj› basitlefltirmifl ve anlafl›lmas› kolay hale getirmiflti. Ki kendisi ilk kifli de¤ildir, dünya’da bunu baflta Greenpeace olmak üzere birçok kifli ve kurum da yapm›flt›r. Ve h›z kavram›n›n hayat›m›z›n her yerini sard›¤› flu günlerde
do¤rusunu yapt›¤›n› söylemek de mümkün. Ancak örne¤imiz üzerinde görece¤iz ki bu mesaj, maalesef do¤as› gere¤i, basitlefltirilirken anlam›n› yitirilebiliyor, üstelik tehlikeli bir hal bile alabiliyor. Ve hatta, bence, flu anda durum o kadar korkutucu ki bu mesaj› tekrar do¤ru bir flekilde vermek ve bafllamakta geç kald›¤›m›z ad›mlar› atmak için biran önce harekete geçmek zorunday›z. Neden mi? -Tasarruf sadece lamba de¤ifltirmek de¤ildir. Do¤ru lambay› do¤ru lamba ile de¤ifltirmek de önemlidir. KFL’ler enerji tasarrufu sa¤lar. Do¤ru. Tabii do¤ru flartlar alt›nda kullan›l›rsa… Enerji tasarruflu lambalar için yaz›lan ömürler birçok flart›n sabitlendi¤i durumlar için yaz›lm›flt›r. Laboratuar flartlar› (oda s›cakl›¤›), günde bir kez aç›lmas› ve günde dört saat süre ile aç›k kalmas› gibi. Tabii siz e¤er bu flartlar›n aksi bir yerde kullan›rsan›z, bahsi geçen ömür k›salacakt›r. Bu da KFL’nin sa¤layaca¤› enerji tasarrufunu ortadan kald›racak veya çok azaltacakt›r. Bu nedenle, örne¤in Taksim meydan›nda gördü¤üm dönercilerin d›fl mekanlarda büyük büyük ast›¤› enerji tasarruflu lambalar›n çok uzun ömürlü olmayaca¤›n› size garanti edebilirim. Ya da sadece girip ç›kt›¤›n›z bir odada, koridor veya ardiye gibi bir alanda, kulland›¤›n›z KFL’lerin de maalesef kutusu üzerinde yazan ömürden k›sa bir sürede çöpü boylayaca¤› kesin. (Aman çöpe atmay›n bu arada, ama buna sonra gelece¤im) Yine KFL’lerin kapal› armatürlerde kullan›m› çok tavsiye edilmiyor veya her KFL dim
PLD 6_2008_24-S.qxd
3/3/09
5:44 PM
Page 55
G Ö R Ü fi
edilemiyor. Bunlar di¤er bilinen baz› dezavantajlar›. Bunlar› söylerken flunu unutmamak laz›m, çok aç›p kapamaya veya dim edilmeye uygun veya so¤uk flartlarda da kullanabilece¤iniz KFL’ler de var. Ancak dedi¤im gibi, mesaj basitlefltirilirken bu tür gerçekler göz önünden kaç›yor maalesef. Yine Kamu’dan ac› bir örnek, bu sene Baflbakan taraf›ndan yay›nlanan önerge ile kamuda lambalar›n de¤iflimi s›ras›nda tahmin edilen rakam ile sonuçta de¤ifltirilen toplam lamba say›s› aras›nda 3’te bir gibi bir fark var. 1,8 milyon lamba de¤ifltirildi, ilk tahmin 600 bin gibi bir rakamd›. Yani 1,2 milyon adet lamba için de¤iflim karar› sorguya aç›k. - Tasarruf sadece lamba de¤ifltirmek de¤ildir. Do¤ru lambay› kaliteli bir lamba ile de¤ifltirmektir. Konu bu kadar popüler olunca Türk giriflimcisi içinde bir f›rsat do¤uyor. KFL’lerin popülaritesinin artmas› ile bunu kazanç kap›s› yapmak isteyenlerin en temel tan›m ile kalitesiz, ucuz Çin mallar› getirmesi flafl›r›lacak bir fley de¤il. (Özellikle kalitesiz, ucuz Çin mallar› diye vurgulad›m, çünkü üretildikleri yer kalitelerini belirlemiyor, tüm markalar›n KFL’leri Çin’de üretiliyor.) Bundan dört-befl ay kadar önce bana ulaflan bir mail bu konuda da geç kalmad›¤›m›z› gösterdi. ‹smini, soyad›n› ve cep telefon numaras›n› sonuna ilifltirdi¤i bir mail ile aç›kgöz bir giriflimcimiz elinde 129.000 adet, x marka, enerji tasarruflu lamban›n oldu¤unu ve pazarlamak istedi¤ini belirtiyordu. Cep telefonu ile tezgâh veya bir masa üzerinde çekilmifl ufak bir foto¤raf da bu mailin görselini oluflturuyordu. Bu maili bir ay arayla takip eden bu sefer direkt Çin’den gelen mail, komiktir, ayn› marka lambalar› bana pazarlamaya çal›fl›yordu. Tabii yine mesaj basitlefltirilirken kalite vurgusu ortadan kalkm›flt›. Zaten ampule göre daha yüksek bir sat›n alma maliyetine katlanacak tüketicinin daha ucuza kayabilece¤i unutulmufltu. - Tasarruf sadece lamba de¤ifltirmek de¤ildir. Do¤ru ayd›nlatma tasar›m› lamba de¤ifltirmekten çok daha etkin bir yöntemdir. ‹htiyac›m›z olmayan lambalardan kurtulmak
sizlere de var olan lambalar› daha verimlileri ile de¤ifltirmekten daha mant›kl› gelmiyor mu? Yani as›l soruyu, o lambaya gerçekten ihtiyac›m›z olup olmad›¤›n› sormak gerekmiyor mu? Ya da gün içinde farkl› kullan›mlara aç›k bir mekânda ayn› ›fl›k seviyesini sürekli tutmak zorunda m›y›z? Acaba ayd›nlatma otomasyonu kullanarak bu seviyeler ayarlanamaz m›? Bu ve bunun gibi sorulara en güzel cevab› size konusunda uzman bir ayd›nlatma tasar›mc›s› verebilecektir. Mekân ile kullan›c› aras›ndaki iliflkiyi en do¤ru flekilde tan›mlamakla sorumlu olan ayd›nlatma tasar›mc›s› yaratt›¤› bu sistemin ömrü içindeki harcad›¤› enerjiden de, bak›m maliyetleri ve bunlar›n planlanmas›ndan da ayn› flekilde sorumludur. Her sistemin kendi içinde incelenmesi ve ihtiyaçlar, öncelikler ve imkânlara göre en do¤ru seçimlerin yap›lmas› gerekir. Bu süreç, emin olun, sistemin verimini sadece lamba de¤ifltirmekten çok daha etkin bir flekilde iyilefltirir. - Tasarruf sadece lamba de¤ifltirmek de¤ildir. Ömrü tükenen lamban›n geri dönüflüme tabii tutulmas›d›r. Evet, gelelim makalenin bafllar›nda neden bu lambalar› çöpe atmay›n dedi¤ime. Bilmeyenlere duyurulur: KFL’ler c›va bar›nd›r›yor. (Art›k baz› markalar c›va yerine amalgam kullan›yor) Bu iyi markalarda 2 mg civar›nda iken yine kalitesiz ürünlerde 6 mg üzeri olabiliyor (Eski flüoresan lambalarda bu oran 15 mg civar› idi). AB standard› ise flimdilik 3 mg. Bu anlamda e¤er evinizde bir KFL k›r›l›rsa oday› havaland›rmak ve elektrik süpürgesi kullanmamak gibi baz› önlemler alman›z gerekebilir. (Yine baz› markalar k›r›ld›¤›nda c›van›n d›flar› ç›kmas›n› önleyen teknolojiler kullan›yorlar)Ve evet, bu lambalar ömürlerini tamamlad›¤›nda geri dönüflüm sürecine girmeliler (Bu tüm markalar için geçerli). Ancak bu geri dönüflüm, evimizde kulland›¤›m›z pil gibi birçok farkl› ürün için de geçerli. Yani lambalar için endiflelenirken, pilleri veya do¤aya zararl› madde içeren herhangi bir elektronik ürünü görmezden gelmek olmaz. AG‹D’in aç›klamas›nda oldu¤u gibi, Avrupa Birli¤i WEEE Direktifleri kapsam›ndaki tüm ürünler için bu sistemlerin oluflturulmas› gerekmektedir. Korkutucu olan ise, flu anda ülkemizde geri dönüflüm ile ilgili faaliyet gösteren firmalar bulunmakta iken maalesef konu kompakt
Tasarruflu Lambalar
flüoresan lambalar oldu¤unda henüz bir çözüm ortada bulunmamas›d›r. (Ya da ben bilmiyorum, e¤er bu yönde bilgisi olan birileri var ise bana ulaflabilirse çok sevinirim) ENVER kampanyas› dahilinde ise, 10 milyona yak›n KFL’in da¤›t›laca¤› düflünülürse neden endiflelendi¤im anlafl›labilir. ‹flin ilginç taraf› Türkiye, bu konuda Amerika d›fl›nda Dünya’n›n çok da gerisinde bulunmuyor. Amerika’da bu konuda çok daha yayg›n bir geri dönüflüm a¤› var iken, Avrupa henüz emekleme aflamas›nda. Amerika, bence do¤rusunu yaparak, konuyu bir kazanç kap›s› haline getirmifl. Geri dönüflüm olay›n› bir meta haline getirerek lambalar›n ulafl›m›n› ve geri dönüflümünü sa¤layan firmalar ve say›lar›n›n artmas› ile dernekleflmesini bile tamamlam›fl bir sektör ortaya ç›km›fl. Yine Amerika, bu sürece paralel olarak devreye ald›¤›, Çevre bakanl›¤›, sivil toplum kurulufllar›, lamba üreticileri ve geri dönüflüm firmalar›n›n destekledi¤i ve sahip ç›kt›¤› “Energy Star” program› ile de halk› bilinçlendirmeye bafllam›fl ve geri dönüflümü yayg›nlaflt›rabilmifl durumda. IKEA, Wall Mart gibi dev zincirler ömrü biten lambalar› geri almak ve geri dönüflüme sokmak zorundalar. Buna karfl›n, Almanya ve ‹sviçre’de uygulanan daha küçük çapl› programlar hariç, Avrupa’n›n genelinde birçok ülke konuya en az bizim kadar “frans›z”. Pek sevinilecek bir durum olmamak ile beraber geç kalmad›¤›m›z da ortada. Türkiye’nin de acilen durumu do¤ru analiz edip at›lacak ad›mlar› belirlemesi ve taraf olan kurumlar›n bir araya gelmesi ile “Energy Star” benzeri programlar› oluflturmas› gerekiyor. Bunun için ise hepimize görevler düflüyor. fiuras› aç›k: enerji tasarruflu lambalar› kullanmamak gibi bir lüksümüz yok. Küresel ›s›nma tehdidi ve k›s›tl› enerji kaynaklar›m›z ile enerjiyi verimli kullanmak zorunday›z. Bu anlamda KFL’leri kullanmal› ve kullan›m›n› teflvik etmeliyiz. Ancak do¤ru kullan›m›n› da bir o kadar önemle anlatmal› ve mesaj› basitlefltirmek ad›na ayr›nt›lar› yok etmemeliyiz. Sonuç olarak, “mesaj›” de¤ifltirme zaman›m›z geldi de geçiyor bile. Biraz uzun da olsa: Tasarruf, do¤ru bir ayd›nlatma tasar›m› içerisinde düflünülmüfl, do¤ru lambay›; kaliteli do¤ru bir lamba ile de¤ifltirmek, ömrünü tamamlayan lambalar› ise geri dönüflüm sürecine sokmakt›r... Kaynaklar: http://www.energystar.gov/ http://www.almr.org/ http://www.savethebulb.org/ http://www.banthebulb.org/
55
PLD 6_2008_24-S.qxd
3/3/09
5:44 PM
Page 56
56 Akkor flamanl› lamban›n yasaklanmas› Son iki y›l içinde Profesyonel Ayd›nlatma Tasar›mc›lar› Derne¤i (PLDA) akkor flamanl› lamban›n (yayg›n kullan›lan tabir ile ampulün) piyasadan kald›r›lmas› ile ilgili konulara ilgi uyand›rmak için aktif çal›flmaktad›r. Biz bu eylemin, iyice düflünülmüfl ve etkin bir politika oluflturmak yerine tamamen iklim de¤iflikli¤i konular›nda ilerleme kaydetme iste¤i do¤rultusunda yürütüldü¤üne inan›yoruz. Enerji tasarrufu sa¤layan uygun teknoloji kullan›m›n› desteklerken, "enerji tasarruflu" entegre balastl› kompakt flüoresanlar›n birçok iç mekan ayd›nlatma çözümleri için uygun olmad›¤› flüphe götürmüyor.Bu lamban›n s›n›f› 20 y›ldan fazla bir süredir piyasada ve önemli bir pazar pay›na sahip. Bu durumun, lamban›n uygun ve kullan›m› baflar›l› olan yerlerde uygulanmas›na ba¤l› oldu¤unu tahmin ediyoruz. Uygun olmayan yerlerden; örne¤in, dim edilen devreler üzerinde ›fl›k armatürleri, dolap, tuvalet, koridor vs. gibi k›sa süreli s›k s›k aç›l›p kapat›lan alanlar akkor flamanl› lambalarla çok daha verimli ayd›nlat›labilir. “Enerji tasarruflu” entegre balastl› kompakt flüoresanlarla ilgili problemler gözard› edilmektedir. Akkor lambalarda bulunmayan civa ve di¤er zehirli maddelerin geri dönüflümünü ve yeniden de¤erlendirmesini yapacak herhangi bir kurulufl yok. Balast gücü faktörü çok az. Bu da gelecekte flebeke elektri¤i içinde problemlere neden olabilir ve bu lambalar için teflvik edilen gerçek enerji tasarrufunu mutlaka azalt›c› etki yapmaktad›r. Asl›nda enerji tasarrufu, akkor flamanl› lamba taraf›ndan önceleri "bofla giden" ›s›n›n yerini alacak ›s› de¤erlerini art›rma nedeniyle belirtilenden çok daha az. ARD Televizyonunun siyaset program›, "Report München" k›sa bir süre önce çeflitli alanlarda çal›flan bilim adamlar›n›n görüfllerini ald› ve bir dizi yeni görüflü ortaya ç›kard›. Buna mavi ›fl›k tayf›n›n emilimi nedeniyle melatonin üretiminin bask›lanmas› ve uyku problemlerine neden olmas› gibi sorunlar dahildi. Program ayr›ca, iklim de¤iflikli¤i uzmanlar›n›n da görüfllerini ald›. Bu uzmanlara göre akkor flamanl› lamban›n piyasadan kald›r›lmas› ile sa¤lanacak enerji tasarrufu, zaten yürürlükte olan Karbon Ticareti yasas› nedeniyle CO2 üzerinde herhangi bir etki oluflturmayacak. Bunun ötesinde, tüm bu etkiler üzerinde yap›lan araflt›rma tamamlanmad› ve akkor flamanl› lambay› yasaklama karar› bu tür bir geçiflin etkileri tamamen bilinmeden al›nd›. Lamba sanayi geç de olsa art›k çok daha verimli akkor lambay› üretiyor. Yeni üretilenler kompakt flüoresanlarda görülen problemlerin hiçbirini sergilemeden aç›kça yüzde 30'luk bir enerji tasarrufu sa¤l›yor. Biz, kompakt flüoresanlar›n art›k aç›k olan problemleri olmaks›z›n kesin enerji tasarrufu sa¤layan bu yeni nesil akkor lambalar›n çok daha fazla teflvik edilmesinde ›srarl›y›z.
Kevan Shaw, PLDA Sürdürülebilirlik Direktörü
AG‹D Aç›klamas› Enerjinin verimli kullan›m› kavram›; gerek enerji kaynaklar›n›n k›s›tl› olmas›, gerek enerji arz›nda yaflanmakta olan s›k›nt›lar gerekse çevresel birtak›m kayg›lar nedeniyle özellikle son y›llarda dünya ülkelerinin üzerine önemle e¤ildi¤i bir konu halini alm›flt›r. Elektrik enerjisi günümüz dünyas›nda ekonomik ve sosyal geliflim için vazgeçilmez bir unsurdur. Y›ldan y›la talebi artmakta olan elektrik enerjisinin sanayide, hizmet alan›nda, evlerde ve s›ralanabilecek tüm di¤er alanlarda verimli kullan›lmas› için hükümetler, sosyal kurumlar, firmalar ve özel giriflimler projeler gelifltirmekte, ürünler ortaya koymaktad›r. Elektrik enerjisinin yo¤un olarak tüketildi¤i ayd›nlatmada da paralel birçok giriflimle karfl›lafl›lmaktad›r. Uluslararas› Enerji Ajans› (IEA)’n›n yapt›¤› bir çal›flma neticesinde dünyada kullan›lan elektri¤in % 19’unun ayd›nlatmada tüketildi¤i belirtilmifltir. Türkiye için bu oran ‹stanbul Teknik Üniversitesi taraf›nda yap›lm›fl olan bir çal›flmada yaklafl›k %25 olarak ortaya konmufltur. Günlük hayatta elektrik enerjisinin kullan›ld›¤› irili ufakl› tüm alanlar dikkate al›nd›¤›nda ayd›nlatma için geçerli olan bu rakam üzerinde durulmas› gereken bir de¤erdir. ‹flte bu nedenden ötürü, ayd›nlatmada enerji verimlili¤i gerek uygulama kolayl›¤› gerekse göreceli düflük maliyeti sebebiyle di¤er enerji verimlili¤i uygulamalar›na göre biraz daha ön plana ç›km›flt›r. Günümüzde ayd›nlatmada enerji verimlili¤ini sa¤layan ürünler ve çözümler ayd›nlatma firmalar› taraf›ndan yukar›da bahsedilen geliflmeler nedeniyle h›zla gelifltirilmekte ve pazara sunulmaktad›r. Bugün ev ayd›nlatmas›ndan, ofis ayd›nlatmas›na veya yol ayd›nlatmas›ndan ma¤aza ayd›nlatmas›na dek bir çok mekanda enerji verimli ayd›nlatma çözümlerine ulaflabilmek mümkündür. Bu çözümler basitçe tek bir lamba de¤ifltirmekten bafllay›p, kompleks ayd›nlatma kontrol sistemlerinin kullan›lmas›na dek uzamaktad›r. Bu noktada ayd›nlatmada kullan›lan elektri¤in önemli bir k›sm›n›n tüketildi¤i ev ayd›nlatmas›nda sadece lamba de¤ifltirme ifllemi ile en k›sa yoldan en düflük maliyetli elektrik enerjisi tasarrufunun sa¤lanmas› gerek hükümetler gerekse lamba firmalar› taraf›ndan özendirilmeye çal›fl›lan bir konudur. Günümüzde ev ayd›nlatmas›nda halen a¤›rl›kl› olarak akkor filamanl› lambalar kullan›lmaktad›r. Ancak akkor filamanl› lambalar çal›flma prensipleri itibariyle kulland›klar› elektrik enerjisinin ancak çok
küçük bir k›sm›n› ›fl›¤a dönüfltürebilmekte, geri kalan k›s›m ise ›s› olarak bofla harcanmaktad›r. Dolay›s› ile akkor filamanl› lambalar›n önemli ölçüde enerji israf›na sebep oldu¤u kolayl›kla söylenebilir. Teknolojisi yaklafl›k 15 y›l öncesine dayanan entegre balastl› kompakt flüoresan lambalar bu noktada akkor filamanl› lambalar›n yerini alabilen, ayn› ayd›nl›k düzeyini yaklafl›k %80 enerji tasarrufu ile sa¤layabilen bir çözüm olarak yerini almaktad›r. Entegre balastl› kompakt flüoresan lambalar›n gerek Türkiye’de gerekse tüm dünyada kullan›m› son y›llarda son derece h›zl› bir flekilde artmaktad›r. Kullan›m›n bu denli artmas›n› takiben do¤al olarak bu lambalarla ilgili sorular ve flüpheler de beraberinde ortaya ç›km›flt›r. Bu noktada öncelikli sorgulanan konu bu lambalar›n içeri¤inde yer alan c›van›n gerek insan sa¤l›¤›na gerekse çevreye olan zarar›d›r. Ancak flu unutulmamal›d›r ki yaklafl›k 15 y›l önce pazara sunulan entegre balastl› kompakt flüoresan lambalar bafll› bafl›na yeni bir teknoloji de¤ildir. Bu lambalar ticari anlamda ilk olarak pazara 1938 y›l›nda sürülen tüp flüoresan lambalar›n flekil de¤ifltirmifl halidir. Dolay›s› ile flüoresan lambalar›n çal›flabilmesi için gerekli olan c›va, o tarihten bu yana günlük hayat›m›zda yer almaktad›r. Bu nedenle c›van›n insan sa¤l›¤› ve çevreye olan zarar› konusunun do¤rudan entegre balastl› kompakt flüoresan lambalarla gündeme getirilmesi do¤ru bir yaklafl›m de¤ildir. Di¤er bir önemli da nokta hem tüp hem de kompakt flüoresan lambalar›n içinde bulundu¤u ürün grubu olan alçak bas›nçl› c›va buharl› lambalar›n içinde yer alan c›van›n miktar›ndaki geliflimdir. Lamba üreticileri, teknolojik geliflmeler ve çevre ve insan sa¤l›¤›n›n korunmas›na yönelik olarak haz›rlanm›fl uluslararas› yönetmelikler do¤rultusunda lambalar içinde kullan›lan c›va miktar›n› minimum seviyeye indirmek için ciddi çal›flmalarda bulunmaktad›r. 5-10 y›l önce içinde 15mg mertebesinde c›va bulunduran flüoresan lambalardaki c›va miktar› bugün 2 mg’›n alt›na indirilmifltir. Gaz deflarjl› lambalar çal›flma prensipleri itibariyle farkl› elementlere ihtiyaç duyarlar. C›va da bu elementlerden bir tanesidir ve bugünkü teknoloji itibariyle gaz deflarjl› lambalarda c›va gaz›n›n s›f›rlanmas› mümkün de¤ildir. Son y›llarda gündeme getirilen bir di¤er konu, kullan›lm›fl entegre balastl› kompakt flüoresan
PLD 6_2008_24-S.qxd
3/3/09
5:44 PM
Page 57
G Ö R Ü fi lambalar›n imhas› ve geri dönüflümü konusudur. Ancak burada alt› çizilmesi gereken nokta, bu lambalar›n, di¤er tüm elektrikli ve elektronik cihazlar›n da tabi oldu¤u WEEE ( Waste of Electrical and Electronic Components ) standard› çerçevesinde ele al›nmas› gerekti¤idir. Baflka bir deyiflle konu sadece entegre balastl› flüoresan lambalar›n imhas› ve geri dönüflümü de¤il, tüm elektrikli ve elektronik cihazlar›n içinde yer alan zararl› maddelerin imhas› ve geri dönüflümü meselesidir. Ülkemizde bu konuya yönelik olarak yap›lan çal›flmalar ve ilerleme dikkate al›nd›¤›nda özellikle devlet kurumlar› taraf›ndan bir tak›m giriflimlerde bulunulmas› ve faaliyetlerin koordine edilmesi ihtiyac› oldu¤u aç›kt›r. Son olarak, entegre balastl› kompakt flüoresan lambalar›n kullan›m alanlar›, kullan›m özellikleri ve ›fl›k kalitesi bak›m›ndan akkor flamanl› lambalara eflde¤er olamayaca¤›; dolay›s› ile akkor flamanl› lambalar›n yasaklanmas› neticesinde oluflacak bofllu¤un bu lambalarla doldurulamayaca¤›na yönelik elefltiriler özellikle tasar›mc›lar taraf›ndan gündeme getirilen bir konudur. Akkor flamanl› lambalar›n çal›flma prensiplerinin kompakt flüoresan lambalardan tamamen farkl› olmas› sebebiyle ›fl›k karakteristiklerinin ve özelliklerinin birebir olmad›¤› do¤rudur. Ancak günümüzde lamba üreticileri bu kayg›lar› ve ihtiyaçlar› dikkate alarak kompakt flüoresan lambalarda gerek tasar›m gerek ›fl›k rengi gerekse kullan›m özellikleri bak›m›ndan ürün yelpazelerini oldukça gelifltirmifl olup gelecekteki ihtiyaçlar› da dikkate alarak yeni ürün gelifltirme çal›flmalar›na a¤›rl›k vermektedirler. Art›k günümüzde çok farkl› flekil ve boyutlarda, farkl› ›fl›k renklerinde ve dim devreleri üzerinde çal›flabilen entegre balastl› kompakt flüoresan lambalar› pazarda kolayl›kla bulabilmek mümkündür. Tüm bu geliflme ve alternatiflere ra¤men yine de akkor flamanl› lambalar›n ›fl›ksal özelliklerinden vazgeçmeyen tüketiciler için firmalar enerji tasarruflu di¤er çözümleri ürün yelpazelerinde tafl›maktad›rlar. Son birkaç y›ldan bu yana pazara sunulmufl olan enerji tasarruflu halojen lambalar sa¤lad›klar› %30 ile %50 aras›ndaki tasarrufla, her ne kadar kompakt flüoresanlar kadar enerjiyi verimli kullanmasalar da ayd›nlatmaya di¤er aç›lardan bakan tüketiciler için iyi bir çözüm olarak de¤erlendirilebilir. Dünyaca kabul edilen belli standartlara göre üretildi¤i kan›tlanm›fl entegre balastl› kompakt flüoresanlar›n do¤ru yerde ve do¤ru flekilde kullan›ld›¤›nda gerek son kullan›c›lar gerekse çevre için azami fayda sa¤lad›¤› bir gerçektir. Çevreye zararl› maddeler içeren tüm ekipman/cihazlarla ilgili olarak ihtiyaç duyulan yasal ve çevresel düzenlemelerin devlet kurumlar› taraf›ndan ivedilikle oluflturulup uygulamaya konmas›n›n bu fayda düzeyini çok daha üst seviyelere ç›karaca¤›n› söylemek mümkündür.
‹klimi kurtarmak için israf ampullerinin yasaklanmas› ilk ad›m olmal› Greenpeace olarak tüm dünyada en k›sa zamanda “israf ampulü” ad›n› verdi¤imiz akkor ampullerin sat›fl›n›n durdurulmas›n› savunuyoruz. Türkiye’de hükümetin de en k›sa zaman zarf›nda israf ampullerini yasaklamas› gerekiyor. Nedeni basit. Her y›l milyonlarca ton karbondioksit bofl yere akkor ampuller yüzünden atmosfere sal›n›yor. Daha verimli CFL yani verimli ampuller varken art›k kullan›m tarihi dolmufl israf ampullerinde ›srar edilmemesi gerekiyor. K›sacas›, iklim de¤iflikli¤i etkilerinden dünyam›z› kurtarmak istiyorsak enerji verimlili¤ini en üst düzeye ç›karmam›z gerekiyor. Verimli ampuller de bu kurtarma harekât›n›n bir parças› olmal›. Greenpeace’in 2007’den 2050 y›l›na kadar bir süreyi içeren Enerji Devrimi adl› yol haritas›na göre israf ampullerinin yasaklanmas› tüm dünyada %5’e varan bir karbondioksit azatl›m› sa¤layabilir. Üstelik bu herhalde tüm enerji verimlili¤i standartlar› içinde uygulamaya en kolay geçilebilecek olan›. Bugün tasarruf ampulleri s›radan akkor ampullerine oranla daha pahal› olsa da daha az elektrik kulland›¤› ve daha dayan›kl› oldu¤u için de tüketici için ekonomik tasarruf imkân› da sa¤l›yor. Verimli ampullerin içerdi¤i c›va konusuna gelince, Greenpeace olarak bu ampullere yaklafl›m›m›z› belirlemeden önce bu ampullerin içerdi¤i c›va meselesini de etrafl›ca düflündük. Ulaflt›¤›m›z sonuç fluydu: Dünyadaki c›va kirlili¤inin %50’si termik santrallerden kaynaklan›yor. Di¤er taraftan da verimli ampullerde kullan›lan c›va miktar› giderek azal›yor. E¤er çevreci bir anlay›flla bakarsak, çevresel maliyeti en az olan tercihe yönelmeliyiz. ABD Çevre Koruma Ajans›’n›n verilerine göre, bir israf ampulü ile atmosferde yaratt›¤›n›z c›va kirlili¤i 6 miligrama ulafl›rken, tasarruf ampulünün etkisi 2 miligram›n alt›nda kal›yor. Bu da daha çok elektrik tüketmenin yani (elektrik üretmek için termik santrallerde) daha çok kömür yakman›n dolayl› olarak daha kirli bir tercih oldu¤unu kan›tl›yor.
Hilal At›c› Greenpeace Akdeniz ‹klim ve Enerji Kampanyas› Sorumlusu
Tasarruflu Lambalar
57
ELEKTR‹K ‹fiLER‹ ETÜT ‹DARES‹ Aç›klamas› Hepimizin bildi¤i üzere flüoresan lambalar›n tümü, (kompakt lambalar da dâhil olmak üzere) c›va içermektedir. Teknik olarak hepsi alçak bas›nçl› c›va buharl› lamba olarak adland›r›lmaktad›r. Son y›llarda cam tüp içinde kullan›lan fosfor tabakan›n UV ›fl›k verimlili¤inin yükselmesiyle birlikte tüp kal›nl›klar› incelmifl, c›va oranlar› azalm›flt›r. Ancak yinede 1-2 mili gram mertebesinde c›va ihtiva etmektedirler. Tehlikeleri c›van›n zehirli olmas›ndan kaynaklanmaktad›r. Bu tip lambalar›n ömürlerinin sonunda belli merkezlerde toplan›p, içindeki civan›n atmosfere yay›lmadan ve bir canl› taraf›ndan solunmadan toplanmas› gerekmektedir. Henüz ülkemizde böyle merkezler ve uygulamalar bulunmamaktad›r.
Derya Aydemir Elektrik Mühendisi Elektrik ‹flleri Etüt ‹daresi