οι πρόσκοποι της Πάτρας

Κωνσταντίνος Δάσιος

Το υλικό προσφέρει και μια διαφορετική, πολύτιμη οπτική στην ιστορία της Πάτρας. Είναι η οπτική στα γεγονότα 100 χρόνων όπως τα βίωσαν κάθε φορά τα παιδιά και οι νέοι της. Οι πρόσκοποι, εξ ορισμού πάντα νέοι, μετατρέπονται σε καταγραφείς των ειδήσεων και των αλλαγών στην κουλτούρα, τα ήθη και τον τρόπο ζωής της πόλης, στη διάρκεια μιας εκατονταετίας.

100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ

Η κοινωνική παρέμβαση, η βοήθεια στις δύσκολες στιγμές της πατρίδας, η υπηρεσία στον συνάνθρωπο, το παιδαγωγικό έργο, το χρώμα και το κλίμα μιας εποχής που πέρασε ανεπιστρεπτί, καταγράφονται χρόνο με το χρόνο σε περισσότερες από 600 φωτογραφίες και προσωπικές μαρτυρίες. Tαυτόχρονα, γεγονότα πανελλήνιας και παγκόσμιας σπουδαιότητας, στα οποία οι πρόσκοποι της Πάτρας πρωταγωνίστησαν, γίνονται για πρώτη φορά γνωστά μέσα από σπάνιες φωτογραφίες ντοκουμέντα και μέσα από μια συστηματική καταγραφή της ιστορίας του πατραϊκού προσκοπισμού.

•

Η μεγαλύτερη κίνηση νέων παγκοσμίως γιορτάζει έναν αιώνα δράσης και προσφοράς στη χώρα μας. Το φωτογραφικό λεύκωμα με την ιστορία των προσκόπων της Πάτρας απαθανατίζει τα πρόσωπα, τα επιτεύγματα και τις σημαντικότερες στιγμές των χιλιάδων παιδιών και νέων που έπαιξαν το συγκλονιστικό αυτό παιχνίδι στην πόλη μας.

Κωνσταντίνος Δάσιος

«Ζωή που συγκλονίζει»

100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ

Οι Πρόσκοποι της Πάτρας

• Οι Πρόσκοποι της Πάτρας

Γιάννης Πικραμένος Εκδότης

Γιάννης Πικραμένος Εκδότης

Κωνσταντίνος Δάσιος

Το υλικό προσφέρει και μια διαφορετική, πολύτιμη οπτική στην ιστορία της Πάτρας. Είναι η οπτική στα γεγονότα 100 χρόνων όπως τα βίωσαν κάθε φορά τα παιδιά και οι νέοι της. Οι πρόσκοποι, εξ ορισμού πάντα νέοι, μετατρέπονται σε καταγραφείς των ειδήσεων και των αλλαγών στην κουλτούρα, τα ήθη και τον τρόπο ζωής της πόλης, στη διάρκεια μιας εκατονταετίας.

100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ

Η κοινωνική παρέμβαση, η βοήθεια στις δύσκολες στιγμές της πατρίδας, η υπηρεσία στον συνάνθρωπο, το παιδαγωγικό έργο, το χρώμα και το κλίμα μιας εποχής που πέρασε ανεπιστρεπτί, καταγράφονται χρόνο με το χρόνο σε περισσότερες από 600 φωτογραφίες και προσωπικές μαρτυρίες. Tαυτόχρονα, γεγονότα πανελλήνιας και παγκόσμιας σπουδαιότητας, στα οποία οι πρόσκοποι της Πάτρας πρωταγωνίστησαν, γίνονται για πρώτη φορά γνωστά μέσα από σπάνιες φωτογραφίες ντοκουμέντα και μέσα από μια συστηματική καταγραφή της ιστορίας του πατραϊκού προσκοπισμού.

•

Η μεγαλύτερη κίνηση νέων παγκοσμίως γιορτάζει έναν αιώνα δράσης και προσφοράς στη χώρα μας. Το φωτογραφικό λεύκωμα με την ιστορία των προσκόπων της Πάτρας απαθανατίζει τα πρόσωπα, τα επιτεύγματα και τις σημαντικότερες στιγμές των χιλιάδων παιδιών και νέων που έπαιξαν το συγκλονιστικό αυτό παιχνίδι στην πόλη μας.

Κωνσταντίνος Δάσιος

«Ζωή που συγκλονίζει»

100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ

Οι Πρόσκοποι της Πάτρας

• Οι Πρόσκοποι της Πάτρας

Γιάννης Πικραμένος Εκδότης

Γιάννης Πικραμένος Εκδότης

100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ

ΤΙΤΛΟΣ: 100 Χρόνια Ελληνικού Προσκοπισμού. Οι Πρόσκοποι της Πάτρας. ΣΥΓΓΡΑΦΕΑΣ: Κωνσταντίνος Δάσιος COPYRIGHT: Γιάννης Σκ. Πικραμενος, Κωνσταντίνος Δάσιος ΠΡΩΤΗ ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑ: Δεκέμβριος 2010 ΙSBN: 978-960-6628-29-0 Γιάννης Σκ. Πικραμένος, Eκδότης Ηρώων Πολυτεχνείου 92, 26442 Πάτρα Τηλ.: 2610 432200, E-mail: info@synedra.gr ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ KEIMENΩN: Έφη Σαββατοπούλου ΕΠΕΞΕΡΓΑΣΙΑ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΩΝ – ΣΕΛΙΔΟΠΟΙΗΣΗ: Άντα Χάντζιου ΕΚΤΥΠΩΣΗ – ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: Ταχυεκτυπώσεις – Γραβάνης ΕΠΕ Τηλ.: 2610 461780, E-mail: info@tachytypo.gr

Επιτρέπεται η αναδημοσίευση, η αναπαραγωγή, ολική μερική ή περιληπτική ή κατά παράφραση ή διασκευή, απόδοση του περιεχομένου του βιβλίου με οποιονδήποτε τρόπο, μηχανικό, ηλεκτρονικό, φωτοτυπικό, ηχογράφησης ή άλλο, με την προηγούμενη γραπτή άδεια του εκδότη. Νόμος 2121/1993 και κανόνες Διεθνούς Δικαίου που ισχύουν στην Ελλάδα.

Κωνσταντίνος Δάσιος

100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ

Οι Πρόσκοποι της Πάτρας

Γιάννης Πικραμένος Εκδότης

«Υπόσχομαι στην τιμή μου να εκτελώ το καθήκον μου στο Θεό και την Πατρίδα να βοηθώ κάθε άνθρωπο και σε κάθε περίσταση και να τηρώ το Νόμο των Προσκόπων»

Επιστολή του τέως Προέδρου της Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Στεφανόπουλου

Με δυσκολία ξαναγυρίζω στα παιδικά και νεανικά μου χρόνια. Δυσκολία αναμνήσεων, γιατί όσα αφορούν τους Προσκόπους, είναι καταχωνιασμένα σε μεγάλο βάθος χρόνου. Μαζί με τον αδερφό μου —που εδώ και πολλά χρόνια έχει πεθάνει— είμαστε πρόσκοποι στην 2α ομάδα και στην ενωμοτία των «Ελαφιών» με ενωμοτάρχη τον αείμνηστο Δημήτρη Ντόντη. Η ομάδα είχε βρει ένα υπόγειο στην Καραϊσκάκη, απέναντι από την Παντάνασσα και ο αρχηγός μας ελέγετο Πέτροβιτς. Υπαρχηγός ήταν ο Κομνηνός, μετέπειτα πολύ υψηλό στέλεχος του Προσκοπισμού. Άλλοι ενωμοτάρχες οι Παναγιώτης Σταματιάδης, Κολέτσος και Μεσσηνέζης. Η πιο έντονη ανάμνησή μου ήταν η διάλυση του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων και η ένταξή μας, στη Νεολαία του Ι. Μεταξά, την Ε.Ο.Ν. Είχαμε μαζευτεί όλες οι ομάδες στην οδό Κορίνθου και ίσως Αράτου και μας μίλησε από ένα μπαλκόνι, ένα στέλεχος της Ε.Ο.Ν. Εκδρομές και κατασκηνώσεις, θυμάμαι λιγοστές. Μία απ’αυτές στο Ρίο. Κατάφερα να μην δραστηριοποιηθώ στην Ε.Ο.Ν. Μετά τον πόλεμο και την κατοχή ξαναγεννήθηκαν οι Πρόσκοποι. Ήμουν πια μεγάλος και έγινα Ενωμοτάρχης στην 2α πάλι ομάδα που εγκαταστάθηκε στις άλλοτε φυλακές (Ρ. Φεραίου και Σατωβριάνδου). Την Ενωμοτία μας ονομάσαμε των «Αγριογάτων». Η ομάδα αργότερα, μετακινήθηκε στην οδό Τζωρτζ. Αρχηγό θυμάμαι τον Παπασπυρόπουλο. Όταν πέτυχα στο Πανεπιστήμιο πήρα μετάθεση για την Αθήνα και προαγωγή σε Υπαρχηγό. Πήγα, στην Πλατεία Βικτωρίας. Είχαμε όλοι μεγάλη αγάπη για τον Προσκοπισμό και πίστη στις αρχές του. Σήμερα σε ηλικία 84 ετών έχω την βεβαιότητα ότι ο Προσκοπισμός με επηρέασε και με βοήθησε πολύ στη ζωή μου. Εύχομαι σε όλους χρόνια πολλά για την επέτειο.

5

4 Ιουλίου 1926 Πρόσκοποι της Πάτρας στην Πρώτη Πανελλήνια Προσκοπική Επίδειξη στο Παναθηναϊκό Στάδιο.

Πρόλογος

Στον Κωνσταντίνο Δάσιο Πολλές φορές μέχρι σήμερα έχω αναφερθεί στην προσπάθεια μας να μην αφήσουμε στην λήθη όλους εκείνους που για τα 100 προηγούμενα χρόνια έχουν συνδέσει την προσωπική τους προσκοπική ιστορία και την ιστορία του προσκοπισμού στην πόλη τους. Παράλληλοι βίοι. Πρόσωπα και Προσκοπικές ομάδες. Ηγέτες με κύρος που έφεραν τον Προσκοπισμό στην υψηλότερη κοινωνική διάσταση. Προσκοπικές κουβέντες σε ανέμελες στιγμές, παρακίνηση για ανάδειξη του έργου των αρχηγών μας, αναζήτηση της ιστορίας μας, προσπάθεια για έρευνα. Αυτή η σχέση έφερε καλό αποτέλεσμα. Ο Κωνσταντίνος Δάσιος ένας ακόμα νέος φίλος που αγαπά την ιστορία των ανθρώπων του προσκοπισμού, το άκουσε και ενθουσιάστηκε. Το έκανε στόχο δικό του και μετά από λίγους μήνες, μας παρουσιάζει ένα σημαντικό προσωπικό Λεύκωμα με την προσκοπική πορεία της αγαπημένης του πόλης της Πάτρας. Δύσκολο εγχείρημα για ένα τόσο νεαρό μέλος που δεν γνωρίζει αρκετά τις προηγούμενες γενιές. Εύκολο γιατί χρειάζεσαι εργατικότητα και μεγαλοψυχία και ο Κωνσταντίνος διαθέτει περίσσια. Αναζήτησε πρόσωπα, ηχογράφησε συνομιλίες, μετέγραψε φωτογραφικά αρχεία, βρήκε υποστηρικτές και σήμερα όλα έτοιμα. Αντί για πρόλογο γράφω σήμερα ένα μεγάλο ευχαριστώ σε όλους όσους ανέδειξαν τον Προσκοπισμό στην Πάτρα και γενικότερα στην Αχαΐα και σε όσους συνεχίζουν σήμερα να υπηρετούν αυτή την πολύ ωραία ιδέα για να δώσουμε στα νέα παιδιά την ευκαιρία να γνωρίσουν από κοντά κάτι που εμείς οι προηγούμενοι πιστέψαμε και αγαπήσαμε. Χρήστος Σταθόπουλος

7

Αθανάσιος Λευκαδίτης Ιδρυτής Ελληνικού Προσκοπισμού.

Συνοπτική Ιστορία του Πατραϊκού Προσκοπισμού

Η ιστορία του Ελληνικού Προσκοπισμού ξεκινά το καλοκαίρι του 1908, στο Λονδίνο. Ο Αθανάσιος Λευκαδίτης, καθηγητής γυμναστικής και μέλος της Ελληνικής Αντιπροσωπείας στους Αγώνες της 4ης Ολυμπιάδας, συναντά ένα μικρό παιδί ντυμένο με την προσκοπική του στολή, το σταματά και το ρωτά τι είναι τα ρούχα που φοράει. Εκείνο του εξηγεί ότι είναι πρόσκοπος, πάντα έτοιμος να βοηθάει τους άλλους και να κάνει μια καλή πράξη κάθε μέρα. Η ωραία εκείνη απάντηση του Άγγλου προσκόπου έδωσε την αφορμή στον Λευκαδίτη να ξεκινήσει τις εργασίες που θα οδηγήσουν, 2 χρόνια αργότερα, το 1910, στην ίδρυση της πρώτης ομάδας Ελλήνων Προσκόπων. Έτσι, σαν παραμύθι, ξεκίνησε πριν από εκατό χρόνια η ιστορία του Ελληνικού Προσκοπισμού, ενός θεσμού που εξελίχθηκε στην μεγαλύτερη κίνηση νέων που γνώρισε ποτέ η χώρα μας αλλά και ολόκληρη η ανθρωπότητα. Η ιστορία του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων και του πατραϊκού προσκοπισμού, μπορεί να χωριστεί σε τέσσερις μεγάλες χρονικές περιόδους, οι οποίες οριοθετούνται από την ιστορία του Ελληνικού Έθνους. Η πρώτη περίοδος ξεκινά από την ίδρυσή του, το 1910 μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1920 και αφορά τις προσπάθειες εδραίωσης του νέου συστήματος. Η δεύτερη περίοδος φτάνει ως το 1944 και είναι η πιο δύσκολη, κυρίως λόγω των μεγάλων αλλαγών που σημειώθηκαν στο πολιτικό τοπίο. Η τρίτη περίοδος, από το 1944 ως το 1974 περιλαμβάνει την επανασύσταση του ΣΕΠ και την εξάπλωσή του. Η τελευταία περίοδος, από την μεταπολίτευση μέχρι σήμερα, αφορά τον εκσυγχρονισμό της Κίνησης με την αναγνώριση του προσκοπισμού ως σύγχρονο πρόγραμμα εξωσχολικής αγωγής με εξωστρεφή δράση και κοινωνική παρέμβαση.

1. Το δύσκολο ξεκίνημα, 1910−1923 Τα πρώτα βήματα των Ελλήνων Προσκόπων ήταν δύσκολα. Η Ελλάδα των αρχών του 20ου αιώνα ήταν επιφυλακτική σε οποιοδήποτε νέο σύστημα εξωσχολικής αγωγής. Ο προσκοπισμός καταφέρνει να επικρατήσει τα πρώτα χρόνια χάρη στη θερμή υποστήριξη προσωπικοτήτων όπως ο Κωνσταντίνος «Κοκός» Μελάς, ο Ι. Πανάς, ο Ν. Πασπάτης, ο Φ. Χρυσοβελόνης, ο Μ. Νεγρεπόντης, ο Δ. Γληνός, ο Μ. Τριανταφυλλίδης και άλλοι. Ιδιαίτερη αναφορά πρέπει να γίνει στον Ελευθέριο Βενιζέλο, ο οποίος πίστεψε τη νέα ιδέα και στήριξε με κάθε τρόπο τα πρώτα βήματα των Ελλήνων Προσκόπων. Οι Έλληνες Πρόσκοποι κάνουν την παρθενική δημόσια εμφάνισή τους στην παρέλαση της 25ης Μαρτίου 1912 στην Αθήνα και προκαλούν έκπληξη στο πλήθος.

Η ιστορία του προσκοπισμού στην Πάτρα ξεκινά το 1914, ένα χρόνο μετά το τέλος των Βαλκανικών Πολέμων, όταν ο Αθανάσιος Λευκαδίτης, σε συνεργασία με τον Ν. Παράσχο, Δ. Δαμιανό και Θ. Γεωργόπουλο παρουσιάζουν στην πόλη το νέο σύστημα εξωσχολικής διαπαιδαγώγησης. Στα τέλη του ίδιου έτους, με πρωτοβουλία του βουλευτή Αχαϊοήλιδας και προέδρου του Παναχαϊκού Γυμναστικού Συλλόγου Π. Βουρλούμη, συστήνεται περιφερειακή επιτροπή με σκοπό την ίδρυση προσκόπων στην πόλη. Στην επιτροπή εκείνη, υπό την προεδρία του Βουρλούμη, συμμετέχουν οι γυμνασιάρχες Κ. Πουρναράς και Α. Παπαλουκάς καθώς και ο καθηγητής Π. Κομιανός. Σύμφωνα με τα γραφόμενα του Ησαΐα Ησαΐα, ήδη το 1914 ξεκίνησε η λειτουργία ομάδας προσκόπων στην Πάτρα. Η πρώτη εμφάνιση πατρινών προσκόπων που καταγράφεται στον τύπο της εποχής είναι την Κυριακή 21 Φεβρουαρίου 1915 στη Μητρόπολη της πόλης, ενώ το απόγευμα της ίδιας ημέρας κάνει την εμφάνισή της στην οδό Μαιζώνος η «Ενωμοτία των Ποδηλατών» η οποία επιστρέφει από απογευματινή εκδρομή, προκαλώντας εντύπωση. Σε μια κίνηση στήριξης των πρώτων προσπαθειών, τη Δευτέρα 29 Μαρτίου 1915, στην αίθουσα του «Ερμή», ο Γενικός Γραμματέας και συνιδρυτής του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων Κ. Μελάς, παρουσιάζει στον Νομάρχη, τις Αρχές και τον κόσμο της πόλης την αποστολή του προσκοπισμού. Σε εκείνη τη διάλεξη συμμετέχουν και οι πρώτοι πρόσκοποι της πόλης με τους αρχηγούς τους καθηγητές Κομιανό, Λαμπρόπουλο και Βορίση. Το 1916 εγκαθίσταται στην Πάτρα ο Αρχηγός της 15ης Ομάδας Αθηνών, Ανδρέας Ιγγλέσης ο οποίος προσπαθεί να συντηρήσει τις υπάρχουσες ομάδες με υπαρχηγό τον Σωτήρη Κουκούλη. Τον Μάιο του ίδιου έτους, κατά τη διάρκεια εορταστικής τελετής στην εκκλησία του Αγίου Ανδρέα, εμφανίστηκαν και οι πρόσκοποι της πόλης. Οι πρώτες αυτές προσπάθειες δεν έχουν επιτυχία και ο προσκοπισμός στην Πάτρα σύντομα σβήνει. Τον Αύγουστο του 1916 ο Πρώτος Παγκόσμιος Πόλεμος φτάνει στο κατώφλι της Ελλάδας, διαιρώντας την στα δύο, αν και η επίσημη συμμετοχή της χώρας δεν έρχεται ως τον Μάιο του 1918. Μια δεύτερη προσπάθεια οργανώνεται το 1917 με την ίδρυση της πρώτης ομάδας προσκόπων στο Λύκειο Στεφανοπούλου «Άγιος Ανδρέας» υπό την καθοδήγηση των βαθμοφόρων Γ. Χασάπη, Ν. Αγουρίδη, Α. Κυριτσόπουλου και Α. Σπηλιώτη. Παρά τη εντατική ενασχόληση, οι κοινωνικές συνθήκες δεν βοηθούν στην επιτυχία ούτε της δεύτερης προσπάθειας και η ομάδα σύντομα διαλύεται.

9

10

100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ – ΟΙ ΠΡΟΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ

Το 1917 στην Αθήνα, σε μια από τις δωρεές του προς τους Έλληνες Πρόσκοπους ο Ελευθέριος Βενιζέλος στέλνει την ιδιόχειρη ευχή «Αιέν Αριστεύειν», που αργότερα έγινε αναπόσπαστο μέρος του σήματος του ΣΕΠ (σελ. 23). Το ίδιο έτος, με το νόμο 1066/1917 το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων αναγνωρίζεται επίσημα ως Οργανισμός Δημοσίου Δικαίου υπό την εποπτεία του Υπουργείου Παιδείας. Το 1919 ο Νομάρχης Αχαϊοήλιδας Βουτσινάς, θερμός υποστηρικτής της προσκοπικής ιδέας, ζητά τη βοήθεια του Κ. Μελά για να ξεκινήσουν νέες προσπάθειες οργάνωσης προσκοπισμού στην Πάτρα. Το εγχείρημα αναλαμβάνει ο απεσταλμένος του Κ. Μελά, Ξ. Μεσσηνέζης, που είχε ήδη ιδρύσει προσκοπισμό στα Ιωάννινα. Ο Νομάρχης από κοινού με τον Μεσσηνέζη συστήνουν περιφερειακή επιτροπή αποτελούμενη από τους Δ. Αλεξόπουλο, Ν. Ματθιό, Χ. Γεωργακόπουλο, Κ. Ανδριανόπουλο, Γ. Σκλαβούνο, Ξ. Πετραλιά και Σταυρουλόπουλο. Με εντολή του Νομάρχη και με την καθοδήγησή των γυμνασιαρχών Παπαλουκά και Γκλαβά και του Σχολικού Επιθεωρητή Σταματέλου, όλοι οι δάσκαλοι και καθηγητές αναλαμβάνουν να αναπτύξουν στους μαθητές τη σημασία του προσκοπισμού και να αναιρέσουν τις προκαταλήψεις των γονέων. Τη νέα προσπάθεια στηρίζει με δωρεά δύο χιλιάδων δραχμών ο πατρινός υπουργός Μαραγκόπουλος. Παρά τη συστηματική προετοιμασία, και η τρίτη αυτή προσπάθεια πέφτει στο κενό. Παράλληλα, τον Ιούνιο του 1919 γράφεται στη Μικρά Ασία μια από τις ηρωικότερες σελίδες του Ελληνικού Προσκοπισμού. Μετά από τριήμερη επίθεση άτακτων Τσετών στο Αϊδίνι, ο ελληνικός στρατός υποχωρεί αφήνοντας την πόλη ανυπεράσπιστη. Οι Έλληνες Πρόσκοποι της πόλης, πιστοί στην υπόσχεσή τους βοηθούν μέχρι την τελευταία στιγμή τον κόσμο. Όσοι δεν φονεύτηκαν επί τόπου, οδηγούνται στις όχθες του Εύδωνα ποταμού όπου τους ζητείται να αλλαξοπιστήσουν και να απαρνηθούν την Ελλάδα. Με εμψυχωτή τον Τοπικό τους Έφορο Νικόλαο Αυγερίδη οι πρόσκοποι αρνούνται αναφωνώντας «Ζήτω η Ελλάς» με αποτέλεσμα να σφαγιασθούν. Πρόκειται για την κορυφαία ομαδική αυτοθυσία παιδιών για την πίστη και την πατρίδα. Η θυσία των 31 προσκόπων του Αϊδινίου συγκλόνισε τον Ελληνισμό, τον παγκόσμιο προσκοπισμό και τον ίδιο τον Ιδρυτή του Προσκοπισμού, Λόρδο Μπέιντεν Πάουελ (Baden Powell) ο οποίος έστειλε συλλυπητήρια εγκύκλιο. Μια τέταρτη, επίσης ανεπιτυχής, προσπάθεια ίδρυσης προσκοπισμού στην Πάτρα γίνεται το 1922 με πρωτεργάτη τον Κ. Χριστοδουλιά.

2. Η εδραίωση, 1924−1944 Οι μεγάλες δυσκολίες που σημειώθηκαν τα πρώτα χρόνια στην επιβίωση του προσκοπικού συστήματος φαίνεται να εξομαλύνονται και οι συνθήκες δείχνουν ώριμες πλέον δυο χρόνια αργότερα, το 1924, όταν ιδρύονται η 1η Ομάδα και η 2η Ομάδα «πεζοπροσκόπων» και επομένως και η Τοπική Εφορεία Πατρών. Η πέμπτη αυτή προσπάθεια γίνεται με πρωτοβουλία του κοινωνικά δραστήριου Αστυνομικού Διευθυντή Πατρών Νικόλαου Νέρη, ο οποίος είναι ο πρώτος Τοπικός Έφορος Πάτρας με βοηθούς τους Γρηγόρη Χασάπη και Νίκο Αγουρίδη. Αρχηγοί των πρώτων ομάδων είναι οι Διονύσης Φωτόπουλος (σελ. 24) και Βλάσης Βαλασόπουλος ενώ σύντομα η 1η Ομάδα μετατρέπεται σε Ομάδα Ναυτοπροσκόπων.

Η Τοπική Εφορεία Πατρών κάνει την πρώτη της εκτός πόλης εμφάνιση την άνοιξη του 1926 στις γιορτές της εκατονταετηρίδας της Εξόδου του Μεσολογγίου (σελ. 25), όπου συμμετέχει με αντιπροσωπευτική ομάδα εντυπωσιακής για την εποχή δύναμης 100 προσκόπων. Στις 4 Ιουλίου του ίδιου έτους οργανώνεται στην Αθήνα, στο Παναθηναϊκό Στάδιο, η πρώτη Πανελλήνια Προσκοπική Συγκέντρωση, που περιλάμβανε προσκοπικές επιδείξεις στο Παναθηναϊκό Στάδιο καθώς και Συνέδριο βαθμοφόρων και Εφόρων στη Μαράσλειο Σχολή Αθηνών (σελ 27–31). Η Τοπική Εφορεία Πατρών συμμετέχει με αντιπροσωπευτική ομάδα 50 προσκόπων (σελ. 29) υπό την καθοδήγηση των Νέρη και Φωτόπουλου και παίρνει την πρώτη θέση στο διαγωνισμό σηματοδοσίας μέσω βραχιόνων και μέσω τηλεγράφου (σελ. 30). Το έπαθλο απονέμει στους νικητές ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας Θεόδωρος Πάγκαλος. Κατά την επιστροφή της στην Πάτρα, το απόγευμα της 7 Ιουλίου, τη νικήτρια ομάδα υποδέχονται στο σιδηροδρομικό σταθμό, υπό τις μουσικές της μπάντας του Ωδείου και του «Απόλλωνα», ο Πρόεδρος του Δημοτικού Συμβουλίου Σταμπουλόπουλος, ο διευθυντής της Νομαρχίας Βακαλόπουλος, οι πρόεδροι των εμπορικών και επαγγελματικών σωματείων της πόλης, ο φρούραρχος Ανδρικόπουλος, στρατιωτικές αθλητικές ομάδες, οι εναπομείναντες στην Πάτρα πρόσκοποι υπό τους αρχηγούς Σκληβανιώτη και Πήλια και πλήθος κόσμου. Ο ίδιος ο Νέρης δεν πιστεύει στα μάτια του ότι όλος αυτός ο κόσμος, περιμένει τους προσκόπους. Οι πανηγυρισμοί και τα χειροκροτήματα είναι ενθουσιώδη όταν από την αμαξοστοιχία κατεβαίνουν οι μικροί νικητές Άγγελος Παπαδάτος (σελ. 29) και Ν. Παπακυριαζόπουλος κρατώντας στα χέρια τους το πρώτο έπαθλο. Μέσα σε αυτό το κλίμα δημιουργείται πομπή με επικεφαλής τους νικητές που κατευθύνεται στη Δημαρχία. Εκεί, τους προσκόπους υποδέχονται ο Νομάρχης και Περιφερειακός Έφορος Προσκόπων Αχαϊοήλιδας Μάρκελλος, ο Δήμαρχος Βλάχος, τα μέλη του Δημοτικού Συμβουλίου, ο Διοικητής της Μεραρχίας Ταβουλάρης, πολλοί αξιωματικοί και επίσημοι. Στην ομιλία του, που ακολούθησε αυτές του Δημάρχου και του αντιπρόεδρου του Εισαγωγικού Συλλόγου Δημητρόπουλου, ο Τοπικός Έφορος Νέρης τόνισε: «…Τὸ ἔπαθλον τοῦτο κ. Δήμαρχε ὅπερ ὁ κ. Πρόεδρος τῆς Δημοκρατίας εὐηρεστήθη νὰ μᾶς ἀπονείμῃ ἐν τῷ Παναθηναϊκῷ Σταδίῳ δὲν ἀνήκει εἰς ἡμᾶς ἀνήκει εὶς τὴν πόλιν καί ἀπὸ τῆς προσκοπικῆς λέσχῃς τὸ παραδίδομεν πρὸς ὑμᾶς ἵνα παραμείνη εἰς τὸ Δημαρχεῖον εἰς ὅ ὡς ἐν Πρυτανείῳ θά λάμπῃ ἐσαεὶ ὡς σύμβολον, τὸ μἐν τῆς ἀπείρου εὐγνωμοσύνης μας πρὸς τὴν πόλιν ὧν τὰ τέκνα της γνωρίζουσι νἀ τιμῶσι τὸ δὲ ἵνα ὑπομιμνήσκῃ εἰς τοὺς ἑκάστοτε ἄρχοντας αὐτῆς τὰς ὑποχρεώσεις των πρὸς τὴν Προσκοπικὴν Νεολαίαν. Ζήτωσαν αἱ Πάτραι…» Η γιορτή συνεχίστηκε παρουσία του Μάρκελλου στη λέσχη των προσκόπων η οποία παρέμεινε φωταγωγημένη εκείνο το βράδυ. Το ίδιο έτος, 1926, οι πρόσκοποι της Πάτρας εκδίδουν προσκοπικό περιοδικό με τίτλο «Η Προσκοπική Ιδέα» ενώ γίνεται και η πρώτη αλλαγή Τοπικού Εφόρου όταν ο Νικόλαος Νέρης παραδίδει την Τοπική Εφορεία Πατρών στον εκπαιδευτικό Γιώργο Διδυμιώτη. Ο ίδιος ο Νέρης μεταβαίνει λόγω επαγγελματικών καθηκόντων στην Αθήνα όπου, το 1927,

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΑΪΚΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ

αναλαμβάνει καθήκοντα Τοπικού Εφόρου Αθηνών. Από το 1927 ως το 1934, η 1η Ομάδα Ναυτοπροσκόπων Πάτρας διοργανώνει κάθε χρόνο ναυτοπροσκοπικές επιδείξεις με αγωνίσματα όπως λεμβοδρομίες, ιστιοπλοΐα και υδατοσφαίριση τις οποίες παρακολουθεί πλήθος κόσμου. Στις αρχές του 1928 στην Πάτρα υπάρχουν περίπου διακόσιοι πρόσκοποι. Όμως κατά τα χρόνια 1929–1932, και ενώ Γενικός Έφορος αναλαμβάνει ο Αντώνης Μπενάκης (σελ.

112, 116, 136) ξαναδίνοντας αίγλη στο προσκοπισμό, η Κίνηση στην Πάτρα περνάει μια νέα δύσκολη περίοδο, εξαιτίας τόσο του μειωμένου ενδιαφέροντος όσο και της έλλειψης υλικής και ηθικής υποστήριξης. Ένα παράδειγμα είναι και η διακοπή, το 1929, της ετήσιας οικονομικής επιχορήγησης που ανελλιπώς δίνονταν από το Δήμο Πατρέων στους προσκόπους της πόλης από την ίδρυσή τους. Εκείνα τα χρόνια, η προσκοπική κίνηση της Πάτρας παραμένει ζωντανή χάρη στην επιμονή και τη σκληρή δουλειά προσκόπων όπως ο Ανδρέας Σταυρόπουλος, φοιτητής Νομικής και αρχηγός της 1ης Ομάδας Ναυτοπροσκόπων, ο οποίος και από τα πρωτοσέλιδα του Νεολόγου Πατρών υπενθυμίζει τα πλεονεκτήματα του προσκοπισμού και τα οφέλη του για την κοινωνία. Το 1930 πεθαίνει σε ηλικία 59 ετών ο Τοπικός Έφορος Γιώργος Διδυμιώτης και την Εφορεία αναλαμβάνει ο Αρχηγός της 1ης Ομάδας Ναυτοπροσκόπων Γρηγόρης Χασάπης (σελ 35). Στην ίδια θέση παραμένει ως το 1936 οπότε και γίνεται Περιφερειακός Έφορος Αχαΐας. Στις 15 Μαΐου 1932, στον Αρχηγό της 1ης Ομάδας Ναυτοπροσκόπων Κοζιά, δίνουν την προσκοπική τους υπόσχεση ο 16χρονος τότε Δημήτρης Περάτης «Πάνθηρας» μαζί με τον Γιώργο Τσελίκα «Καα», που αργότερα θα αποτελέσουν εμβληματικές μορφές του προσκοπισμού της πόλης (σελ. 35). Δυο χρόνια αργότερα αρχηγός της 1ης Ομάδας γίνεται ο Γιώργος Παπασπυρόπουλος «Ραν» (σελ. 55) με υπαρχηγό τον Απόστολο Κατσάμπα (σελ. 52). Την περίοδο 1932–1939 ο προσκοπισμός της Πάτρας αρχίζει να αναπτύσσεται και να ακμάζει. Εμφανίζονται οι πρώτες λέσχες, ενώ μέχρι το 1932 οι Πρόσκοποι της Πάτρας χρησιμοποιούσαν κοινό τόπο συγκέντρωσης τη Δημοτική Βιβλιοθήκη. Τον Αύγουστο του 1933, η Τοπική Εφορεία Πατρών συμμετέχει στις Πανελλήνιες Προσκοπικές Επιδείξεις που πραγματοποιούνται στο στάδιο του Ολυμπιακού (σελ. 32). Το 1936 ο Γρηγόρης Χασάπης και ναυτοπρόσκοποι της 1ης Ομάδας ιδρύουν την Προσκοπική Μουσική Πατρών, που συστεγάζεται με την Τοπική Εφορεία και τη Δημοτική Μουσική στο παλαιό Ειρηνοδικείο στην οδό Ερμού, εκεί όπου σήμερα βρίσκεται το κτίριο της Αστυνομικής Διεύθυνσης (σελ. 35). Το ίδιο έτος, ο Γιώργος Τσελίκας ιδρύει στην Πάτρα τα Λυκόπουλα, τον κλάδο του προσκοπισμού για παιδιά μικρότερης ηλικίας από τους προσκόπους, 7–11 ετών (σελ. 36). Η αγέλη του με 38 λυκόπουλα δρα αρχικά ανεξάρτητα, όμως σύντομα εντάσσεται στην 1η Ομάδα Ναυτοπροσκόπων η οποία έχει στη δύναμή της ήδη 40 προσκόπους με αρχηγούς τον Δημήτρη Περάτη και Απόστολο Κατσάμπα. Αργότερα, το 1936, το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων ανακηρύσσει Αρχιπρόσκοπό του τον Αντώνη Μπενάκη για τις σπουδαίες υπηρεσίες που προσφέρει στην Κίνηση αδιάκοπα από το 1914 και προσέφερε μέχρι την τελευταία ημέρα της ζωής του. Στις 20 Ιουλίου 1936, ομάδα από προσκόπους της Πάτρας συμμετέχει σε ένα ιστορικό γεγονός του σύγχρονου αθλητισμού: Tην πρώτη τελετή αφής ολυμπιακής φλόγας στην Αρ-

11

χαία Ολυμπία, για τους Ολυμπιακούς Αγώνες του Βερολίνου του ίδιου έτους. Ο Γιώργος Τσελίκας, που συμμετείχε στην αποστολή, μαρτυρεί πως οι πρόσκοποι της Πάτρας είχαν κατασκηνώσει στον Κρόνιο Λόφο και επί μια εβδομάδα παρείχαν τις υπηρεσίες τους για τις ανάγκες της εκδήλωσης. Πολύ σημαντική είναι η πληροφορία που μεταφέρει ο Κ. Δόντας πως στη λαμπαδηδρομία που ακολούθησε συμμετείχαν, ως λαμπαδηδρόμοι, και πρόσκοποι–αθλητές της Παναχαϊκής. Ο Νίκος Μπρουσινός, ο πατέρας του οποίου έτρεξε σαν λαμπαδηδρόμος εκείνη την ημέρα στην Αρχαία Ολυμπία, διασώζει σήμερα τη μοναδική φωτογραφία όπου διακρίνονται οι εν λόγω πρόσκοποι κατά την είσοδο των λαμπαδηδρόμων (σελ. 34). Μεταξύ των λαμπαδηδρόμων είναι και ο Γιώργος Μπριαμάτος, πρόσκοπος της 2ης Ομάδας Πάτρας. Με το πραξικόπημα της 4ης Αυγούστου 1936, ο Ιωάννης Μεταξάς αναλαμβάνει την πρωθυπουργία της Ελλάδας και δημιουργεί την Εθνική Οργάνωση Νεολαίας (ΕΟΝ). Χωρίς να είναι υποχρεωτική η εγγραφή των νέων σε αυτή, γίνεται συστηματική προσπάθεια με διάφορα μέσα ώστε να ενταχθεί το μεγαλύτερο μέρος της νεολαίας. Οι πρόσκοποι προς το παρόν συνεχίζουν τη δράση τους ανεξάρτητοι ενώ στο τιμόνι της Τοπικής Εφορείας Πατρών για τα έτη 1936–1937 είναι ο Βατίκο Τσίτσοβιτς (σελ. 36), ένας πολύ καλός Αυστριακός πρόσκοπος που διαμένει την εποχή εκείνη στην Πάτρα. Σύμφωνα με τις εφημερίδες της εποχής, η Τοπική Εφορεία Πατρών αριθμεί, εκείνη την περίοδο, περίπου 400 μέλη. Στις 26 Μαρτίου 1938, πρόσκοποι της Πάτρας απαρτίζουν το τιμητικό άγημα που συνοδεύει τη λύκηθο με την καρδιά του βαρόνου Πιέρ ντε Κουμπερτέν, αναβιωτή των Ολυμπιακών Αγώνων, στην τελευταία της κατοικία, την Αρχαία Ολυμπία, σύμφωνα με την επιθυμία του (σελ. 39). Στο προσκοπικό άγημα συμμετέχουν οι Αρχηγοί της 10ης Ομάδας Αλέξανδρος Κομνηνός, αργότερα Πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων και Γιώργος Πανούσης. Σύμφωνα με μαρτυρία του Κομνηνού, στην εκδρομή συμμετείχε και ο Μίκης Θεοδωράκης, που εκείνη την περίοδο ήταν μαθητής και διέμενε στην Πάτρα και είχε ασχοληθεί με τον προσκοπισμό. Το Νοέμβριο και Δεκέμβριο του 1938 εγκαινιάζεται και στην Πάτρα η εκπαίδευση βαθμοφόρων, με τη διεξαγωγή, στις Ιτιές, της πρώτης σχολής εκπαίδευσης βαθμοφόρων προσκόπων, γνωστής και ως «Πρότυπη Ομάδα Φοινίκων» (σελ.

47–49). Την εποχή εκείνη η Τοπική Εφορεία Πατρών αριθμεί ήδη δέκα Συστήματα. Αρχηγός της σχολής ήταν ο αξέχαστος Τηλέμαχος Γκαζιάνης «Τίγρης» (σελ. 47, 131, 184, 241) ο οποίος μαζί με τον Π. Περρωτή ήταν εκείνοι που το 1936 είχαν πρωτοεισαγάγει στην Ελλάδα το θεσμό της εκπαίδευσης προσκόπων. Εκπαιδευόμενοι μεταξύ άλλων είναι ο Δημήτρης Περάτης, ο ενωμοτάρχης της 10ης Ομάδας Σπύρος Τσικλητήρας και ο εν ζωή σήμερα Κωνσταντίνος Χρυσαυγής (σελ. 47). Συνολικά εκπαιδεύτηκαν 37 βαθμοφόροι εκ των οποίων 8 έλαβαν τη διάκριση του Φοίνικα. Στην απολογιστική έκθεσή του, ο Τηλέμαχος Γκαζιάνης αναφέρει πως η περίοδος Φοινίκων της Πάτρας ήταν μια από τις καλύτερες περιόδους, συγχαίρει τον Περιφερειακό Έφορο Γρηγόρη Χασάπη ενώ εξαίρει την προθυμία, το πνεύμα και την ευθυμία των προσκόπων της πόλης (σελ. 49). Στις 21 Ιουνίου 1939, μετά από πολλές αποτυχημένες προσπάθειες να εντάξει στις τάξεις της ΕΟΝ τους προσκόπους, η δικτατορία Μεταξά καταργεί το Νόμο 1066 «Περί Ιδρύσεως Σώματος Ελλήνων Προσκόπων» και υποχρεώνει την Κίνηση

12

100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ – ΟΙ ΠΡΟΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ

σε διάλυση και τους προσκόπους σε αναγκαστική συγχώνευση με τη φασιστική νεολαία. Στην Αθήνα και σε όλες τις μεγάλες πόλεις οι σημαίες του ΣΕΠ παραδίδονται στην ΕΟΝ και οι προσκοπικές ομάδες διαλύονται. Η Τοπική Εφορεία Πατρών ήταν μια από τις τελευταίες που διαλύθηκαν. Στις 17 Ιουλίου 1939 ο Περιφερειακός Έφορος Αχαΐας Γρηγόρης Χασάπης, μεταφέρει στους βαθμοφόρους της Πάτρας τη διαταγή του Νομάρχη με την οποία η Τοπική Εφορεία Πατρών καλείται στην τελετή συγχώνευσης με την ΕΟΝ (σελ. 56). Τις ημέρες που ακολούθησαν ο τότε Τοπικός Έφορος Πατρών Τάκης Φραγκόπουλος (σελ. 43), μηχανολόγος, υποστέλλει την προσκοπική σημαία εν μέσω δακρύων των νεαρών προσκόπων που τραγουδούσαν το τραγούδι του αποχωρισμού. Οι βαθμοφόροι της Πάτρας καταφέρνουν να φυλάξουν τη σημαία της Τοπικής Εφορείας, η οποία διασώζεται μέχρι σήμερα. Η τελετή συγχώνευσης λαμβάνει χώρα στην Πλατεία Γεωργίου Α’ το απόγευμα της Κυριακής 23 Ιουλίου 1939 (σελ. 56). Παρά τη διάλυση του ΣΕΠ, οι πρόσκοποι δεν σταματούν να συναντιούνται κρυφά (σελ 59), πολλές φορές ακόμη και με στολή, και να συνεχίζουν τη δράση τους. Στα χρόνια της Κατοχής, 1941–44, λειτουργούν στην Πάτρα παράνομες ομάδες προσκόπων. Με κίνδυνο της ζωής τους, οι πρόσκοποι μοιράζουν πουγκιά με σταφίδες στους πεινασμένους συμπολίτες τους και διανέμουν κρυφά κάτω από τις πόρτες των σπιτιών μικρά χαρτιά όπου έχουν αντιγράψει σημαντικές για την πατρίδα ειδήσεις. Σε μια από τις ηρωικότερες στιγμές της ιστορίας του προσκοπισμού στην Πάτρα, ο υπαρχηγός Αλέξανδρος «Κέκος» Γεροθανάσης (σελ. 58) συστήνει ομάδα σαμποτέρ – προσκόπων αποτελούμενη από 13 βαθμοφόρους, ενωμοτάρχες και υπενωμοτάρχες οι οποίοι προκαλούν δολιοφθορά στα στρατεύματα Κατοχής. Στην ομάδα εκείνη, η οποία τελικά συλλαμβάνεται από τους κατακτητές και εκτελείται, συμμετείχαν οι υπαρχηγοί Δημήτρης Βάρλας, Διονύσης Κουτσογιάννης, Γιώργος Λαμπρόπουλος, οι ενωμοτάρχες Γιώργος Γκορίνης και Γιάννης Χαρίτος, οι υπενωμοτάρχες Πέπος Βελελής, Γεράσιμος Καραβασίλης, Γιώργος Ματθαίος και οι πρόσκοποι Ιωσήφ Ιωχανάς, Βασίλης Μενύχτας, Αναστάσιος Μπογόρδος, και Δ. Παρδαλάκης (σελ. 58). Στις 18 Ιουνίου του 1944, σε ηλικία 72 ετών πεθαίνει στην Αθήνα ο Ιδρυτής του Ελληνικού Προσκοπισμού Αθανάσιος Λευκαδίτης, που δεν πρόλαβε να ζήσει την αναβίωση του δημιουργήματός του, η οποία επακολούθησε μεταπολεμικά.

3. Η εξάπλωση, 1944−1974 Η Πάτρα απελευθερώνεται στις 4 Οκτωβρίου του 1944. Αμέσως οι πρόσκοποι φορούν τις στολές τους και εμφανίζονται ξανά στην πόλη ενώ λόγω των κοντών παντελονιών, οι πατρινοί τους περνούν στην αρχή για Άγγλους στρατιώτες. Πρώτος μεταπολεμικά Τοπικός Έφορος Πατρών αναλαμβάνει ο Γιώργος Παπασπυρόπουλος «Ραν», ο οποίος παραμένει ως το 1948 ενώ ο Γρηγόρης Χασάπης μεταβαίνει στην Αθήνα όπου αναλαμβάνει καθήκοντα Βοηθού Γενικού Εφόρου. Το Νοέμβριο του 1944 το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων ανασυστήνεται επίσημα από τον Αντώνη Μπενάκη και άλλα παλαιότερα μέλη του Διοικητικού Συμβουλίου που δραστηριοποιούνταν κατά τη διάρκεια της Κατοχής στην Αλεξάνδρεια της Αιγύπτου προετοιμάζοντας τις κινήσεις της αναβίωσης του Ελληνικού Προσκοπισμού. Έτσι, την επόμενη μέρα από την απελευθέρωση, από άκρο σε άκρο στην Ελλάδα αρχίζει εντατική δου-

λειά για την ανασυγκρότηση των Ομάδων, των Εφορειών και των Τοπικών Προσκοπικών Συνδέσμων, όπως λέγονταν τότε οι Επιτροπές Κοινωνικής Συμπαράστασης. Η ανταπόκριση της ελληνικής κοινωνίας είναι συγκλονιστική. Τα πρώτα ελεύθερα Χριστούγεννα οι πατρινοί πρόσκοποι κάνουν την καλή τους πράξη στην πόλη. Στην παρέλαση της 25ης Μαρτίου 1945 στην Πάτρα, μόλις 5 μήνες μετά την απελευθέρωση, κατάπληκτη η πόλη βλέπει να παρευλάνουν πλήρως οργανωμένες οι προσκοπικές ομάδες (σελ. 62). Ανάμεσα στους παρελαύνοντες πρόσκοπους βρίσκεται και ο μετέπειτα Πρόεδρος της Δημοκρατίας, Κωνσταντίνος Στεφανόπουλος (σελ.

62) αλλά και ο Υφυπουργός Εξωτερικών Ασημάκης Φωτήλας, πρόσκοποι και οι δυο της 2ης Ομάδας της Πάτρας. Από εκείνη την περίοδο ξεκινά ουσιαστικά η ιδιαίτερη άνθιση του ελληνικού προσκοπισμού. Παιδιά και νέοι προσέρχονται μαζικά στις προσκοπικές ομάδες, δεν είναι υπερβολή να ισχυριστεί κανείς πως σε κάθε χωριό υπήρχε και ομάδα προσκόπων. Ο προσκοπισμός έχει τώρα ένα ξεκάθαρο παιδαγωγικό χαρακτήρα. Δίνει στα παιδιά της δοκιμαζόμενης μεταπολεμικής Ελλάδας κοινωνικότητα, συντροφιά, αίσθημα προσφοράς, γνώσεις, σωστή διατροφή, διασκέδαση. Γίνεται το τρίτο κύτταρο, μετά την οικογένεια και το σχολείο. Όλα τα παιδιά γίνονται πρόσκοποι. Το 1945 ο Τηλέμαχος Γκαζιάνης με τον Δημήτρη Αλεξάτο ιδρύουν στην Αθήνα προσκοπισμό για νέους μεγαλύτερης ηλικίας από τους προσκόπους, 15–19 ετών, που ονομάζονται Ανιχνευτές. Δημιουργούνται τα Συστήματα, συστεγασμένες ομάδες λυκοπούλων, προσκόπων και ανιχνευτών, ώστε να δραστηριοποιούνται όλες οι ηλικιακές ομάδες της γειτονιάς σε ένα χώρο. Βελτιώνονται οι μέθοδοι εκπαίδευσης βαθμοφόρων, διοργανώνονται μεγάλες κατασκηνώσεις στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Στην Πάτρα διοργανώνονται τακτικά προσκοπικοί αγώνες και επιδείξεις στο στάδιο της Παναχαϊκής. Το 1945 η δύναμη του ΣΕΠ φτάνει τις 23.000 μέλη, από 18.000 πριν τη συγχώνευση του 1939. Το 1945 βρίσκει την Τοπική Εφορεία Πατρών με 3 αρχικά συστήματα με έδρα το Ιταλικό Σχολείο που βρισκόταν στη συμβολή των οδών Ρήγα Φεραίου και Σατωβριάνδου. Μέσα σε λίγους μήνες τα συστήματα γίνονται 5 και το καλοκαίρι του 1945 πραγματοποιείται η πρώτη μεγάλη μεταπολεμική κατασκήνωση ολόκληρης της Τοπικής Εφορείας Πατρών στο Μετόχι Βλασίας (σελ. 63). Η μεταφορά των προσκόπων γίνεται με Αγγλικά στρατιωτικά καμιόνια και η στέγαση σε μεγάλες σκηνές εκστρατείας χωρητικότητας 15–20 ατόμων. Στην κατασκήνωση συμμετέχει και ο Άγγλος στρατιώτης Μπέρτ, που ήταν στέλεχος του προσκοπισμού της πόλης (σελ. 63). Είναι κατά τη διάρκεια της πρώτης αυτής κατασκήνωσης, στις 6 Αυγούστου του 1945 που οι κατασκηνωτές πληροφορούνται για τη ρίψη της ατομικής βόμβας στη Χιροσίμα η οποία σήμανε και το τέλος του πολέμου. Τη μεταπολεμική περίοδο κύρια πηγή οικονομικής στήριξης της Τοπικής Εφορείας Πατρών είναι ο πολύ δραστήριος Τοπικός Προσκοπικός Σύνδεσμος ο οποίος, με τον επί σειρά ετών Πρόεδρό του Αριστείδη Αντωνιάδη, διοργανώνει ετήσιους χορούς, συνεστιάσεις και άλλες δράσεις για την ενίσχυση των προσκόπων. Άλλα μέλη του Τοπικού Προσκοπικού Συνδέσμου ήταν ο Αντώνης Παπαδημητρίου και ο Πελίας Σαγρής. Το 1946, πριν ξεκινήσει για τα καλά ο δεύτερος εμφύλιος πόλεμος στην Πελοπόννησο, οι πατρινοί πρόσκοποι πραγματοποιούν τη δεύτερη κοινή κατασκήνωσή τους και πάλι στη Βλασία με μεγάλη συμμετοχή και επιτυχία (σελ. 69). Στα τέλη

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΑΪΚΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ

του ίδιου έτους, οι εν ζωή σήμερα Ανδρέας Παλούμπης και Κωνσταντίνος Χρυσαυγής οργανώνουν προσκοπικές ομάδες μεταξύ των παιδιών της Παιδούπολης Πατρών που στεγαζόταν στα σχολεία Γλαράκη, μαζί με το 3ο Σύστημα Προσκόπων. Οι βαθμοφόροι της πόλης προσφέρουν σημαντικές υπηρεσίες στα παιδιά εκείνα που έχουν ανάγκη σίτισης και αγάπης (σελ. 73 και 96–97). Το 1946 επανιδρύεται η 8η Ομάδα από τους Ντόντη και Τσικλητήρα (σελ. 67), οι οποίοι νωρίτερα είχαν βοηθήσει τον Αρχηγό Δημοσθένη Μητσόπουλο να επανασυστήσει την 2η Ομάδα. Τον Φεβρουάριο του 1947 οργανώνεται στην Πάτρα η 1η Σχολή Βασικής Εκπαίδευσης Βαθμοφόρων Προσκόπων Αχαΐας με αρχηγό τον Δημήτρη Αλεξάτο (σελ. 75). Το ίδιο έτος, ο υπαρχηγός της 1ης Ομάδας Ναυτοπροσκόπων Νίκος Κρίσταν, ιδρύει στην Πάτρα την 9η Ομάδα Καθολικών Ναυτοπροσκόπων, σε συνεργασία με την οργάνωση καθολικών της πόλης στην οποία διατελεί Έφορος Νεολαίας και Τύπου (σελ. 84, 99, 106). Η πολυπληθής και δραστήρια καθολική κοινότητα της Πάτρας ανταποκρίνεται θετικά και στην ομάδα παραχωρείται χώρος συγκέντρωσης στο κτίσμα που βρίσκεται στο προαύλιο της καθολικής εκκλησίας, στην οδό Μαιζώνος. Εκείνη την εποχή το 1ο Σύστημα Ναυτοπροσκόπων με Αρχηγό τον Δημήτρη Περάτη στεγαζόταν στα σχολεία Καρανικολού στη οδό Κορίνθου μεταξύ των οδών Κανάρη και Μιαούλη. Αρχηγός του 2ου Συστήματος ήταν ο Γιώργος Μπριαμάτος ενώ το 4ο Ναυτοπροσκόπων, με αρχηγό τον Κωνσταντίνο Χρυσαυγή στεγαζόταν στην οδό Σατωβριάνδου. Τα γραφεία της Τοπικής Εφορείας Πατρών στεγάζονταν στην οδό Αγίου Νικολάου στο ύψος της διασταύρωσής της με την οδό Ρήγα Φεραίου, στη θέση όπου σήμερα βρίσκεται η είσοδος κεντρικού ξενοδοχείου. Εκεί, στις 12 Απριλίου 1948, επισκέφτηκε την τοπική προσκοπική κίνηση ο βασιλιάς Παύλος (σελ. 86). Το καλοκαίρι του 1947 ο πόλεμος μαίνεται στα βουνά της Αχαΐας και η Τοπική Εφορεία Πατρών πραγματοποιεί την τρίτη κοινή κατασκήνωσή της κοντύτερα στην Πάτρα, στο Λυκοχορό (σελ. 79). Το 1950 οι βαθμοφόροι της 8ης Ομάδας αναχωρούν εκτός Πατρών για να σπουδάσουν και η Ομάδα διαλύεται χωρίς να επανεμφανιστεί ποτέ. Στις αρχές του 1948 ο Ανδρέας Παλούμπης συγκεντρώνει προσκόπους που έχουν αποχωρήσει από την Τοπική Εφορεία και επανιδρύει την 5η Ομάδα, η λέσχη της οποίας βρισκόταν σε χώρο δίπλα στα δημοτικά λουτρά, στην περιοχή της Πλατείας Ομονοίας. Τον Ιούλιο του ίδιου έτους, 42 πατρινοί πρόσκοποι με αρχηγούς τους Νικόλαο Αγουρίδη και Ανδρέα Παλούμπη προσφέρουν πολύτιμες υπηρεσίες στους σεισμόπληκτους της Λευκάδας βοηθώντας στη διανομή των τροφίμων, την περίθαλψη των τραυματιών, τη στέγαση του πληθυσμού, τη φρούρηση των ερειπίων, ενώ βοηθούν και στην κατάσβεση της πυρκαγιάς που εκδηλώθηκε μετά το σεισμό (σελ. 89–91). Ο Νομάρχης Λευκάδας ευχαριστεί τους προσκόπους της Πάτρας με εγκάρδιο γράμμα ενώ η Διοίκηση Χωροφυλακής Λευκάδος ζητά την παρασημοφόρηση της σημαίας της Τοπικής Εφορείας Πατρών με τον Πολεμικό Σταυρό Γ’ Τάξεως και την απονομή του στρατιωτικού μεταλλίου εξαίρετων πράξεων στους 42 πρόσκοπους της πατρινής αποστολής (σελ. 90). Η τελετή απονομής των ηθικών αμοιβών λαμβάνει χώρα την 28η Οκτωβρίου 1948 στην Πλατεία Βασιλίσσης Όλγας (σελ. 94). Τους πατρινούς πρόσκοπους βραβεύει και το Διοικητικό Συμβούλιο του ΣΕΠ, με το προσκοπικό μετάλλιο εξαίρετων πράξεων.

13

Την Κυριακή 22 Αυγούστου 1948 η Τοπική Εφορεία Πατρών οργανώνει Ναυτικές Προσκοπικές Επιδείξεις στο λιμενοβραχίονα της οδού Αγίου Νικολάου (σελ. 93). Τα αγωνίσματα περιλαμβάνουν 50 μέτρα κολύμβηση με πλήρες φορτίο, 50 μέτρα κολύμβηση και ντύσιμο μέσα στη θάλασσα, σκυταλοδρομία λυκοπούλων 3x25 μέτρα, διελκυνστίδα θαλάσσης μεταξύ ναυτοπροσκόπων και πεζοπροσκόπων αλλά και λεμβοδρομία χωρίς κουπιά. Στα 1948–1949 οι Πρόσκοποι της Πάτρας βοηθούν τη «Μάνα του Στρατιώτη» στη συγκέντρωση δεμάτων που αποστέλλονται σε βοήθεια των στρατιωτών του Εθνικού Στρατού που πολεμούν στο Γράμμο (σελ. 99). Τοπικός Έφορος Πατρών από το 1948 ήταν ο Σπύρος Πέτροβιτς ο οποίος παρέμεινε ως το 1952 όταν και παρέδωσε την Τοπική Εφορεία στον Απόστολο Κατσάμπα. Το 1950, το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων με δύναμη 38.000 μελών γιορτάζει την επέτειο των 40 χρόνων του, διοργανώνοντας το 1ο Πανελλήνιο Προσκοπικό Τζάμπορη στο Διόνυσο Αττικής, όπου η Τοπική Εφορεία Πατρών συμμετέχει με ομάδα 50 προσκόπων (σελ. 112–115). Στους προσκοπικούς διαγωνισμούς ανάμεσα σε 2.500 κατασκηνωτές, η πατρινή ενωμοτία με ενωμοτάρχη τον Νίκο Μπρουσινό και υπενωμοτάρχη τον Κώστα Δόντα έρχεται πρώτη. Στα μέσα του 1950, συμβαίνει στην Πάτρα μια μικρή προσκοπική επανάσταση. Σύσσωμοι οι βαθμοφόροι της Πάτρας μαζί με την ηγεσία της Τοπικής Εφορείας, διαφωνώντας με την Κεντρική Διοίκηση του ΣΕΠ παραιτούνται από τα καθήκοντά τους και αποχωρούν από την ενεργή προσκοπική δράση. Παρ’ ότι ο Τοπικός Έφορος Σπύρος Πέτροβιτς δεν κάνει δεκτές τις παραιτήσεις τους (σελ. 110), 32 πρώην βαθμοφόροι με πρωτεργάτη τον Γιώργο Παπασπυρόπουλο ιδρύουν τον Φυσιολατρικό Σύνδεσμο Πατρών, σωματείο με πλούσια δράση που λειτουργεί με μεγάλη επιτυχία μέχρι σήμερα. Σύντομα όμως πολλοί βαθμοφόροι επανέρχονται ενεργά στην τοπική προσκοπική κίνηση. Τον Ιούλιο του 1953, οι πρόσκοποι της Πάτρας βρίσκονται και πάλι στην πρώτη γραμμή βοήθειας, αυτή τη φορά στους σεισμοπαθείς της Ζακύνθου και της Κεφαλονιάς (σελ. 120– 122). Αντιμέτωποι με πρωτόγνωρα σκληρές εικόνες, ρίχνονται στη μάχη των χαλασμάτων και της φωτιάς. Για τις υπηρεσίες τους τιμούνται από την πολιτεία με το Μετάλλιο Εξαίρετων Πράξεων, που τους απονέμει ο τότε Υπουργός Εθνικής Άμυνας Παναγιώτης Κανελλόπουλος ο οποίος βρισκόταν από την πρώτη στιγμή στο πλευρό τους στη Ζάκυνθο (σελ. 123). Το 1954, πεθαίνει στην Αθήνα σε ηλικία 81 ετών ο Αρχιπρόσκοπος της Ελλάδας Αντώνης Μπενάκης. Σύμφωνα με την επιθυμία του, κηδεύεται φορώντας την προσκοπική του στολή, όπως ακριβώς συνέβη πολλά χρόνια αργότερα και στην Πάτρα με τον Δημήτρη Περάτη. Το 1955 υπολογίζεται πως στην Πάτρα υπάρχουν 800 προσκόποι. Το 1956 με πρωτοβουλία του Τηλέμαχου Γκαζιάνη εισάγεται ο θεσμός των Εφορειών Περιοχής ως διοικητική δομή του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων σε επίπεδο γεωγραφικών διαμερισμάτων. Η πρώτη Εφορεία Περιοχής που ιδρύεται είναι αυτή της Πελοποννήσου με Έφορο τον ίδιο τον Τηλέμαχο Γκαζιάνη (σελ. 131, 157), ο οποίος παραμένει στην ίδια θέση για 10 ολόκληρα χρόνια και, με τη βοήθεια του Γιάννη Βαρουξή, οδηγεί τους προσκόπους της περιοχής σε μια από τις καλύτερες περιόδους της ιστορίας τους.

14

100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ – ΟΙ ΠΡΟΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ

Στις 8 Νοεμβρίου 1956 επανιδρύεται από τον Πέτρο Βασιλακόπουλο, ελεγκτή εναέριας κυκλοφορίας, και Τάσο Μόρφη, αστυφύλακα της Τροχαίας Πατρών, το 5ο Σύστημα που είχε κλείσει κατά την αποχώρηση των βαθμοφόρων της Τοπικής Εφορείας στα 1950, αυτή τη φορά με την ειδικότητα των Αεροπροσκόπων (σελ. 127). Η ομάδα κάνει συγκεντρώσεις σε αίθουσα του 2ου Γυμνασίου Πατρών και προσελκύει πολλούς μαθητές του σχολείου που εντυπωσιάζονται από τις δραστηριότητες των αεροπροσκόπων. Με την βοήθεια των υπαρχηγών Κώστα Κουτσούγερα και Κώστα Τσάγκα καθώς και του Τάσου Μόρφη (ο οποίος σε συνεργασία με την Πτέρυγα Αράξου της Πολεμικής Αεροπορίας εξασφάλισε την ένδυση των αεροπροσκόπων), το 5ο Σύστημα αναπτύσσεται ταχύτατα και στις 24 Μαρτίου 1957 δίνεται ομαδικά η υπόσχεση σε ανοιχτό χώρο κοντά στην παλιά ζυθοβιομηχανία «Πέτρος Μάμος». Ένα μόλις χρόνο αργότερα, το 1958, η 5η ομάδα προκαλεί μεγάλη εντύπωση στην πόλη όταν κατά τη διάρκεια παρέλασης εμφάνισε ιδιοκατασκευή μοντέλου αεροπλάνου «Dakota» μεγάλης κλίμακας, που κινούνταν με χρήση πεντάλ ποδηλάτου και το οποίο προπορευόταν των προσκόπων που κρατούσαν μικρότερα χειροποίητα μοντέλα αεροσκαφών. Το 1958 το ΣΕΠ είχε προγραμματίσει τη διεξαγωγή στην Πάτρα του 5ου Πανελλήνιου Προσκοπικού Συνεδρίου. Λίγες ημέρες πριν την έναρξη του συνεδρίου, που θα λάμβανε χώρα κατά την εβδομάδα της Διακαινησίμου, ανακοινώθηκε η αναβολή των εργασιών λόγω των βουλευτικών εκλογών της 1ης Μαΐου. Για άγνωστους λόγους το 5ο Πανελλήνιο Προσκοπικό Συνέδριο πραγματοποιήθηκε τελικά στην Αθήνα (σελ. 131). Αξίζει να σημειωθεί πως παρά την αλλαγή του τόπου διεξαγωγής, οι περισσότερες πηγές προσκοπικής ιστορίας μέχρι σήμερα εμφανίζουν σαν τόπο διεξαγωγής του 5ου Πανελλήνιου Προσκοπικού Συνεδρίου την Πάτρα. Την ίδια χρονιά, στην 1η Κατασκήνωση Ενωμοταρχών Μέσης Ανατολής και Μεσογείου «Φιλία», στην Περδικόβρυση του Παρνασσού (σελ. 130) συμμετέχουν δύο στελέχη της Τοπικής Εφορείας Πατρών, οι Ελ. Νικολάου και Δ. Κούλης ενώ αρχηγός της υποκατασκήνωσής τους είναι ο Κώστας Δόντας. Τον επόμενο χρόνο, 1959, ο Κώστας Δόντας ιδρύει στην Πάτρα τον Κλάδο Ανιχνευτών. Τον Ιανουάριο του 1960 τρεις πρόσκοποι του 5ου Συστήματος Αεροπροσκόπων, οι Διονύσης Σιμόπουλος, Αθανάσιος Σπέτζας και Γιώργος Κιούκης και δύο πρόσκοποι του 2ου Συστήματος, οι Λάκης Νικολάου και Οδυσσέας Κούλης, ανακηρύσσονται οι πρώτοι «Πρόσκοποι Βασιλέως» της Πελοποννήσου (σελ. 140). Το πτυχίο «Πρόσκοπου Βασιλέως», σήμερα «Πρόσκοπου Έθνους», απονέμεται μετά την επιτυχή ολοκλήρωση και του τελευταίου σταδίου της προόδου του προσκόπου και αποτελεί την ανώτατη διάκριση που μπορεί να επιτύχει στην προσκοπική του ζωή ένας νέος. Το 1960, σε μεγάλη ακμή ο ελληνικός προσκοπισμός γιορτάζει με 42.000 μέλη και δράσεις σε όλη την Ελλάδα τη χρυσή επέτειο των 50 χρόνων του, που έμεινε στην ιστορία ως «Χρυσό Ιωβηλαίο Ελλήνων Προσκόπων» (σελ. 139). Στην Πάτρα του 1960 καταγράφονται 1500 πρόσκοποι με Τοπικό Έφορο τον Δημήτρη Περάτη, ο οποίος έχει διαδεχθεί τον Γιώργο Δασκαλόπουλο. Το 3ήμερο πρόγραμμα εορτασμού του Ιωβηλαίου στην Πάτρα, από τις 22 έως τις 24 Απριλίου, περιελάμβανε παρέλαση των προσκοπικών τμημάτων, λειτουργία στον Ι.Ν. Αγίου Ανδρέα με την ευκαιρία της καθιέρωσης του Αγίου Γεωργίου ως προστάτη των προσκόπων, κατάθεση στεφάνου στο μνημείο του Άγνωστου Στρατιώτη

στην Πλατεία Όλγας, πανηγυρική εκδήλωση στην αίθουσα του Εισαγωγικού Συλλόγου, ανάληψη της ευθύνης της ρύθμισης της κυκλοφορίας στους δρόμους της Πάτρας από ανιχνευτές, δεξίωση στη Στρατιωτική Λέσχη και επίδοση των Επάθλων Μπενάκη στις Εφορείες και τα τμήματα της Τοπικής Εφορείας Πατρών που διακρίθηκαν. Το ίδιο καλοκαίρι, μέσα σε πανηγυρικό κλίμα διεξάγεται στην Αμφίκλεια Παρνασσού το 2ο Πανελλήνιο Προσκοπικό Τζάμπορη «Χρυσού Ιωβηλαίου», στο οποίο συμμετέχει και η Τοπική Εφορεία Πατρών με ομάδα 40 προσκόπων (σελ. 147). Το ίδιο έτος, Πρόσκοποι της Πάτρας συμμετέχουν στη λαμπαδηδρομία της Ολυμπιάδας της Ρώμης ενώ δυο πατρινοί Ενωμοτάρχες, ο Γιώργος Δάσιος «Γκιώνης» και ο Διονύσης Μπάφης «Γάτος» συμμετέχουν στη 2η Κατασκήνωση Ενωμοταρχών Μέσης Ανατολής και Μεσογείου «Φιλία», στη Μπιζέρτα της Τυνισίας, εν μέσω πολέμου στην γειτονική Αλγερία (σελ. 148). Τη δεκαετία του 1960 η Τοπική Εφορεία Πατρών διέθετε δύο οκτάκοπες ναυτοπροσκοπικές λέμβους και μια μικρότερη, δωρεά των Ναυτοπροσκόπων Θεσσαλονίκης, οι οποίες φυλάσσονταν υπό την εποπτεία του ίδιου του Τοπικού Έφορου Περάτη στο μόλο Αγίου Νικολάου και σε ένα μικρό αυτοσχέδιο νεόσοικο που είχε δημιουργηθεί εκεί όπου σήμερα βρίσκεται η μαρίνα Πατρών (σελ. 105). Οι λέμβοι στις οποίες εκπαιδεύτηκαν δεκάδες ναυτοπρόσκοποι της Πάτρας καταστράφηκαν τελικά από έλλειψη συντήρησης, ενώ τα κουπιά μιας από τις λέμβους διατηρήθηκαν για πολλά χρόνια ως ενθύμια στο 4ο Σύστημα Ναυτοπροσκόπων, αρχηγός του οποίου ήταν, μετά τη λήξη της θητείας του στην Τοπική Εφορεία, ο Δημήτρης Περάτης. Παρά το γεγονός ότι στην Πάτρα λειτουργούν, με σχεδόν συνεχή παρουσία από εκείνη την εποχή, τρία Συστήματα Ναυτοπροσκόπων, οι πρόσκοποι της πόλης ποτέ ξανά δεν είχαν στην κατοχή τους ναυτοπροσκοπική λέμβο. Την Τρίτη 3 Ιανουαρίου 1961, φτάνει στην Πάτρα ο διάδοχος Κωνσταντίνος, τότε Αρχιπρόσκοπος της Ελλάδας, για να τοποθετήσει το θεμέλιο λίθο στο «Προσκοπείο Πατρών», το κτίριο που θα κατασκευαζόταν σε οικόπεδο δωρεάς του Δήμου Πατρέων στη συμβολή των οδών Ζαΐμη και Αγίου Ανδρέου, δίπλα ακριβώς στην Αγορά Αργύρη (σελ. 151). Το Προσκοπείο θα στέγαζε τα γραφεία της Τοπικής Εφορείας Πατρών και κάποια συστήματα. Στην τελετή της θεμελίωσης συμμετείχαν εκτός από τις τοπικές αρχές και την τοπική προσκοπική ηγεσία, εκπρόσωποι του Διοικητικού Συμβουλίου του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων, όλα τα προσκοπικά τμήματα της πόλης και πολύς κόσμος ενώ με απόφαση της Αστυνομικής Διεύθυνσης σπίτια και καταστήματα ήταν σημαιοστολισμένα. Αξίζει να σημειωθεί πως την αρχιτεκτονική μελέτη του προσκοπείου είχε εκπονήσει ο πατρινός μηχανικός Δημήτρης Κούγκας, ενώ η θεμελίωση του προσκοπείου της Πάτρας ήταν η πρώτη δημόσια εκδήλωση και η πρώτη χειρονομία του Κωνσταντίνου προς το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων. Τελικά εξαιτίας οικονομικής κακοδιαχείρισης της πρώτης δόσης του δανείου για την ανέγερση του κτιρίου, η δεύτερη δόση δεν εγκρίθηκε ποτέ και οι εργασίες διεκόπηκαν. Έτσι τα σχέδια για την κατασκευή προσκοπείου στην Πάτρα ναυάγησαν και ο χώρος επέστρεψε στο Δήμο Πατρέων. Το 1961 ο Νίκος Αγουρίδης ιδρύει στο Ρούφειο Δημοτικό το 7ο Ειδικό Σύστημα Πατρών, δίνοντας την ευκαιρία στα κωφά παιδιά της πόλης να γίνουν πρόσκοποι (σελ. 152). Εξαιτίας διαφόρων αντιξοοτήτων, το Σύστημα αναγκάζεται να αναστείλει την ειδική λειτουργία του το 1964, όμως πολλοί πρόσκοποι μετα-

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΑΪΚΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ

πηδούν σε άλλα Συστήματα, όπως ο Φώτης και Θόδωρος Κωτσάκης που επέστρεψαν στον 5ο Σύστημα Αεροπροσκόπων. Το σύστημα λειτούργησε σαν 7ο Δασοπροσκόπων έως το 1967 οπότε και έκλεισε, χωρίς να επανεμφανιστεί ποτέ. Τον Αύγουστο του 1961 ο Κώστας Δόντας διοργανώνει την πρώτη εκδρομή πατρινών προσκόπων και ανιχνευτών στο εξωτερικό, ένα ταξίδι διάρκειας – ρεκόρ 22 ημερών στην τότε Γιουγκοσλαβία, Αυστρία και Γερμανία (σελ. 154–155). Στην αποστολή, εκτός από το 2ο Σύστημα Πατρών συμμετέχει και το ιστορικό 40ό Σύστημα Προσκόπων Αθηνών με Αρχηγό τον Βασίλη Αποστόλου «Αλεπού». Είναι κατά τη διάρκεια αυτού του ταξιδιού, και συγκεκριμένα στις 13 Αυγούστου 1961 όταν η ομάδα μαθαίνει από το Μόναχο όπου βρίσκεται, για την ανέγερση του τείχους του Βερολίνου, που δίχασε τη Γερμανία και αποτέλεσε σύμβολο του Ψυχρού Πολέμου. Σημαντική ήταν η βοήθεια που προσέφεραν οι πρόσκοποι της Πάτρας στους κατοίκους του Άνω Σουλίου Αχαΐας, κατά τις κατολισθήσεις του 1962. Το Δεκέμβριο του ίδιου έτους βαθμοφόροι και ανιχνευτές της Τοπικής Εφορείας με αρχηγό τον Χρήστο Θεοδωρίδη του 5ου Συστήματος παρέχουν τις υπηρεσίες τους στους πλημμυροπαθείς του χειμάρρου Διακονιάρη στην Πάτρα. Για την προσφορά τους παρασημοφορούνται. Ο προσκοπισμός συνεχίζει να ακμάζει στην πόλη τα επόμενα χρόνια. Ενδεικτικό της πολλής και της καλής δουλειάς που γίνεται στα προσκοπικά τμήματα είναι ότι το 1962 και 1963, στις απονομές των πτυχίων «Προσκόπων Βασιλέως», ανάμεσα σε 60–70 πτυχιούχους από όλη την Ελλάδα συμμετέχουν 12 (σελ. 157) και 10 (σελ. 171) πατρινοί αντίστοιχα, περισσότεροι από κάθε άλλη Τοπική Εφορεία. Τον Σεπτέμβριο του 1962 διοργανώνονται στο Βόλο τα 5α «Πήλεια» (Πανελλήνιοι Σκοπευτικοί Αγώνες Προσκόπων), στα οποία η Τοπική Εφορεία Πατρών συμμετέχει με ομάδα πέντε προσκόπων. Στη σημαντικότερη ίσως στιγμή της προσκοπικής ιστορίας της χώρας μας, τον Αύγουστο του 1963 πραγματοποιείται στον κόλπο του Μαραθώνα το 11ο Παγκόσμιο Προσκοπικό Τζάμπορη, διεθνής κατασκήνωση που διοργανώνεται κάθε 4 χρόνια και αποτελεί την κορυφαία εκδήλωση του παγκόσμιου προσκοπισμού (σελ. 163–169). Με την καθοδήγηση του εμπνευστή και Αρχηγού του Τζάμπορη, Γενικού Εφόρου Δημήτρη Αλεξάτου, η Ελλάδα φιλοξενεί 14000 πρόσκοπους από 87 χώρες και γράφεται στις χρυσές σελίδες της ιστορίας. Στην Πάτρα τα καράβια «Εγνατία», «Αππία» και «Ατρεύς» αποβιβάζουν εκατοντάδες πρόσκοπους από τη Γερμανία, τη Δανία, το Βέλγιο, την Ιταλία, την Αυστρία και τη Γαλλία, οι οποίοι βρίσκονται καθ’οδόν προς τον Μαραθώνα. Οι πρόσκοποι και οι βαθμοφόροι της Πάτρας υποδέχονται τους ξένους αδερφούς τους και αναλαμβάνουν να τους ξεναγήσουν στην πόλη. Η Τοπική Εφορεία Πατρών συμμετέχει στο Τζάμπορη με αποστολή 40 προσκόπων και πρωτεύει σε πολλές δράσεις. Αρχηγός της αποστολής ήταν ο Αναπληρωτής Τοπικός Έφορος Νίκος Ιορδανίδης ενώ ο Τοπικός Έφορος Δ. Περάτης παρέμεινε στην Πάτρα για να βοηθήσει στις κατασκηνώσεις των υπόλοιπων προσκόπων. Οι αναμνήσεις από τις υπέροχες εκείνες ημέρες στον Μαραθώνα έχουν μείνει ανεξίτηλες σε ανθρώπους από κάθε γωνιά του πλανήτη. Στα χρόνια που ακολούθησαν μετά το παγκόσμιο Τζάμπορη, η δύναμη του ΣΕΠ έφτασε τον αριθμό–ρεκόρ των 60.000 μελών. Ανάλογη έκρηξη συμμετοχών γνώρισε η κίνηση και στην Πάτρα. Το έτος 1964 Τοπικός Έφορος Πατρών αναλαμβάνει ο Κίμωνας Ρηγόπουλος, ενώ αργότερα στα 1965–1967 ο Γιώργος Σούλος. Κατά τη διάρκεια της επταετίας, η δράση των Ελλήνων Προ-

15

σκόπων ατονεί αισθητά. Χωρίς να διαλύσει την ήδη πολυπληθή και λαοφιλή κίνηση, η δικτατορία των συνταγματαρχών υποστηρίζει αντί της δημιουργίας καινούργιας Νεολαίας την αναβίωση των Αλκίμων, που είχαν ιδρυθεί το 1924 και είχαν εξαφανιστεί από κάθε ενεργό δραστηριότητα. Το Σώμα Ελλήνων Αλκίμων προσπαθεί να στρατολογήσει βαθμοφόρους προσκόπων και να αντιγράψει την προσκοπική μέθοδο. Γενικός Έφορος του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων αναλαμβάνει ο Νικόλαος Μπρατσιώτης, ο Καθηγητής Θεολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών που κατάφερε να κρατήσει τον Προσκοπισμό αποστασιοποιημένο από τις επιβολές της δικτατορίας. Κατά τη διάρκεια της επταετίας η δύναμη των Συστημάτων της Πάτρας μειώθηκε αρκετά, αλλά η δράση δεν σταμάτησε. Κάποια συστήματα συνέχισαν να πηγαίνουν καλοκαιρινές κατασκηνώσεις. Τα χρόνια εκείνα το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων απασχολούσε τρεις μόνιμους υπάλληλους (ένας εκ των οποίων ηταν ο Παναγιώτης Στρατάρας) στα γραφεία της Εφορείας Περιοχής Πελοποννήσου, που στεγάζονταν στον 3ο όροφο της πολυκατοικίας στην Πλατεία Γεωργίου 2 (σελ. 190). Στο τιμόνι της Τοπικής Εφορείας Πατρών ήταν ο ιατρός Γιάννης Ζούγλας. Μια δεύτερη προσπάθεια ανέγερσης Προσκοπείου στην Πάτρα γίνεται το 1968 με το ξεκίνημα οικοδομικών εργασιών σε οικόπεδο στην κορυφογραμμή του Δασυλλίου, εκεί όπου σήμερα βρίσκονται οι τηλεοπτικοί αναμεταδότες. Μετά από παρέμβαση της Δασικής Υπηρεσίας διαπιστώνεται παραβίαση δασικής περιοχής και οι εργασίες διακόπτονται απότομα. Σε αντάλλαγμα για το χώρο που χάθηκε, ο τότε Γενικός Γραμματέας Αθλητισμού Κ. Ασλανίδης, στην αρμοδιότητα του οποίου είχε περιέλθει επί δικτατορίας η εποπτεία του ΣΕΠ, προσέφερε στους προσκόπους έναν από τους τρεις ορόφους στο «Κέντρο Νεότητας» που θα χτιζόταν από τη δικτατορία στη διασταύρωση των οδών Παλαιών Πατρών Γερμανού και Ηλείας στην παλαιά πόλη. Το κτίριο δεν χτίστηκε ποτέ. Το 1968 ο Έφορος Κλάδου Λυκοπούλων της Τοπικής Εφορείας Πατρών, Κώστας Ηλιόπουλος «Κόκκορας» διοργανώνει το πρώτο αποκριάτικο παιχνίδι πόλεως για λυκόπουλα και μικρά παιδιά με τον τίτλο «Baby Rally» (σελ. 186). Η επιτυχία ξεπερνά κάθε προσδοκία και το παιχνίδι καθιερώνεται σαν βασικό μέρος του προγράμματος του Πατρινού Καρναβαλιού. Το 1996, μετά από 28 χρόνια συνεχούς επιτυχημένης διοργάνωσης, το Baby Rally εξελίσσεται σε «Καρναβάλι των Μικρών». Στις 3 Σεπτεμβρίου του 1971 ο Κλάδος Ναυτοπροσκόπων της Γενικής Εφορείας διοργανώνει στην Πάτρα Πανελλήνιους Ναυτικούς Αγώνες (σελ. 189). Ένα χρόνο αργότερα, το Μάιο του 1972, την Πάτρα επισκέπτεται ο Γενικός Έφορος Νικόλαος Μπρατσιώτης με την ευκαιρία της διεξαγωγής του 15ου Συνεδρίου Εφόρων Πελοποννήσου και Δυτικής Ελλάδας (σελ. 192).

4. Ο εκσυγχρονισμός, 1974−σήμερα Με τη μεταπολίτευση ξεκινά μια νέα περίοδος εκσυγχρονισμού και ανανέωσης του ΣΕΠ. Με πρωτεργάτη τον Γενικό Έφορο Νίκο Καλογερά αναπροσαρμόζονται τα προγράμματα των κλάδων Λυκοπούλων, Προσκόπων και Ανιχνευτών. Στην Πάτρα την Τοπική Εφορεία αναλαμβάνει ο Κώστας Δόντας ο οποίος παραμένει ως το 1979. Το θέμα του Προσκοπείου επανέρχεται στο προσκήνιο το 1975. Με πρωτοβουλία του ίδιου του Γενικού Έφορου, αρχιτέκτονα – πολεοδόμου στο επάγγελμα, εξασφαλίζεται μέρος του οικοπέδου στο οποίο η δικτατορία θα παραχωρούσε χώρο στους προσκόπους, και

16

100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ – ΟΙ ΠΡΟΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ

επισπεύδονται οι διεργασίες που οδήγησαν τελικά στην ανέγερση, μερικά χρόνια αργότερα, του Προσκοπείου σε σχέδια Στέφανου Νομικού, γνωστού αρχιτέκτονα της Αθήνας και Έφορου Κλάδου Ανιχνευτών της Γενικής Εφορείας. Το 1976, στο «Καταστατικό» 9ο Πανελλήνιο Προσκοπικό Συνέδριο που διεξάγεται στην Πάτρα (σελ. 207), αποφασίζεται η νέα, σύγχρονη μορφή του ΣΕΠ ως ξεκάθαρου συστήματος εξωσχολικής αγωγής, που διαθέτει πρόταση για τα σύγχρονα προβλήματα των νέων και πλήρες παιδαγωγικό πρόγραμμα που στηρίζεται στην αυτομόρφωση. Επίσης αποφασίζεται ο εκδημοκρατισμός των διαδικασιών ανάδειξης Διοικητικού Συμβουλίου (το οποίο οριζόταν από το κράτος μέχρι τότε) με τη διαδικασία εκλογής από Γενική Συνέλευση. Το ίδιο έτος η εποπτεία του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων περνά στην αρμοδιότητα του Υπουργείου Εθνικής Παιδείας και Θρησκευμάτων, με το Νόμο 440/1976. Στην Πάτρα ο Δημήτρης Περάτης ιδρύει το νέο 9ο Σύστημα Ναυτοπροσκόπων ενώ επανιδρύεται —για πρώτη φορά μεταπολεμικά— το 10ο Σύστημα Προσκόπων από τον Παναγιώτη Τρόντζα. Το 10ο Σύστημα συστεγάστηκε μέχρι το 1984, όταν και έκλεισε, με το 2ο Σύστημα Προσκόπων στο νεοκλασικό οίκημα στη συμβολή των οδών Τζουρτζ και Καρόλου, που κατά καιρούς φιλοξένησε τα γραφεία της Περιφερειακής Εφορείας Προσκόπων Αχαΐας, το μόνο προσκοπικό πρατήριο που λειτούργησε στην Πάτρα, και σήμερα φιλοξενεί τα γραφεία της Εφορείας Προσκόπων Περιοχής Πελοποννήσου. Το 1978 ο τότε Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κωνσταντίνος Τσάτσος εγκαινιάζει στην Αθήνα στην οδό Πτολεμαίων 1, το καινούργιο κτίριο της Κεντρικής Διοίκησης του ΣΕΠ, που χτίστηκε σε οικόπεδο δωρεάς το 1919 του Εμμανουήλ και της Βιργινίας Μπενάκη. Παράλληλα, στις κοινότητες ανιχνευτών σε όλη την Ελλάδα έχει ξεκινήσει η ένταξη, πειραματικά, των πρώτων γυναικών. Στην Πάτρα, το 1978 η Κασσιανή Παρτσάλη γίνεται η πρώτη Ανιχνεύτρια της πόλης. Τοπικός Έφορος Πατρών από το 1979 ως το 1982 είναι ο Θεόδωρος Βαζούρας. Το 1979, το 2ο Σύστημα δημιουργεί προσκοπισμό μεταξύ των παιδιών του Σκαγιοπούλειου Ιδρύματος και του Ιδρύματος «Παιδική Μέριμνα», απασχολώντας δημιουργικά μικρά παιδιά που έχουν ανάγκη από αγάπη (σελ. 216). Οι προσπάθειες βρίσκουν μεγάλη ανταπόκριση και οδηγούν στην ανεπίσημη ίδρυση, στο χώρο της «Μέριμνας», του 11ου Συστήματος Προσκόπων Πάτρας. Η προσπάθεια συνεχίστηκε για πολλά χρόνια με μεγάλη επιτυχία ενώ μέχρι σήμερα ακόμη επισκέπτονται τα Συστήματα της πόλης τα παιδιά εκείνα, μεγάλοι πια, που ποτέ δεν ξέχασαν την προσφορά του προσκοπισμού στα ευαίσθητα χρόνια τους.

ρος Σολωμός του 4ου Συστήματος Ναυτοπροσκόπων. Το καλοκαίρι του ίδιου χρόνου βαθμοφόροι της Πάτρας κατά τη διάρκεια αναζήτησης χώρου κατασκήνωσης ανακαλύπτουν την Ελαία Τριφυλίας, ένα ειδυλλιακό χωριό στα σύνορα των Νομών Ηλείας – Μεσσηνίας με ατελείωτη χρυσή αμμουδιά και ένα από τα τελευταία παράκτια πευκοδάση στην Ελλάδα, που έμελλε να φιλοξενήσει αναρίθμητες κατασκηνώσεις και χιλιάδες προσκόπους από κάθε σημείο της χώρας μας. Μόνιμος πλέον χώρος προσκοπικών κατασκηνώσεων η Ελαία υποδέχεται κάθε χρόνο Συστήματα της Πάτρας, της Ελλάδας, της Γερμανίας, της Γαλλίας και άλλων χωρών και η καλοκαιρινή περίοδος είναι απόλυτα συνυφασμένη με τον προσκοπισμό. Τον Ιούλιο του 1984 η 2η Κοινότητα Ανιχνευτών της Πάτρας που φιλοξενείται στην κατασκήνωση της 2ης Ομάδας στην Ελαία, σώζει τους προσκόπους και το πυκνό δάσος από εμπρησμό που εκδηλώνεται στη μέση της νύχτας δίπλα ακριβώς στην κατασκήνωση. Για την πράξη τους αυτή βραβεύονται από την Κεντρική Διοίκηση του ΣΕΠ με το Μετάλλιο Εξαίρετων Πράξεων (σελ. 239). Το μετάλλιο απονέμει στο Σήμα της Κοινότητας ο Έφορος Περιοχής Πελοποννήσου Παναγιώτης Κανελλόπουλος, υπό την καθοδήγηση του οποίου οι πρόσκοποι της περιοχής είχαν την ευκαιρία να ζήσουν αξέχαστες μεγάλες δράσεις, συνάξεις, συσκηνίες, συνέδρια και πρωτότυπες εκπαιδευτικές δραστηριότητες. Στην 3η Ανιχνευτική Πολιτιστική Ενημέρωση, το 1985 στην Αθήνα, οι ανιχνευτές της 2ης Κοινότητας με πρωτεργάτη τον Γιώργο Χείρα παρουσιάζουν την πρωτογενή έρευνά τους στην προστασία της θαλάσσιας χελώνας Caretta–Caretta, που συναντούν και μελετούν από το 1980 στη Ζάκυνθο, την Ελαία και τον Κυπαρισσιακό Κόλπο (σελ. 238). Η ενασχόλησή τους έχει ήδη βοηθήσει στην ίδρυση, το 1983 από τον Γιώργο Χείρα, του πρώτου σωματείου που ασχολήθηκε εξειδικευμένα με το θέμα στην Ελλάδα, του «Συλλόγου για την Προστασία της Θαλάσσιας Χελώνας», σήμερα «Αρχέλων». Έχουν καταφέρει να αναθρέψουν τεχνητά σε ενυδρείο, στη Λέσχη τους στην Πάτρα, ένα νεογνό χελωνάκι που βρήκαν τον Οκτώβρη του 1984 στην Καλόγρια, και το οποίο δεν θα επεβίωνε στις θερμοκρασίες του επερχόμενου χειμώνα. Το χελωνάκι έζησε και αφού μαρκαρίστηκε με τον κωδικό Ε401 επέστρεψε στο φυσικό του περιβάλλον την επόμενη άνοιξη. Πρόκειται για την πρώτη στην Ελλάδα τεχνητή εκτροφή θαλάσσιας χελώνας. Σε βράβευση των προσπαθειών τους, ο Έφορος Κλάδου Ανιχνευτών της Γενικής Εφορείας ΣΕΠ Κώστας Μπερζουάνης απένειμε στο Σήμα της Κοινότητας, την πρώτη στα χρονικά Ομαδική Αναγνώριση Προσπάθειας στην ειδική ερασιτεχνική ασχολία της Προστασίας Περιβάλλοντος (σελ. 238). Tο καλοκαίρι του 1985 οι Ανιχνευτές της ίδιας Κοινότητας πραγματοποιούν υπό εξαιρετικά περιπετειώδεις συνθήκες την πρώτη προσκοπική κατασκήνωση στον ποταμό Βοϊδομάτη, σε μια από τις ομορφότερες αλλά πιο δυσπρόσιτες —τότε— ορεινές τοποθεσίες της Ελλάδας, στην καρδιά του Εθνικού Δρυμού Βίκου – Αώου (σελ. 242).

Το 1980 οι Έλληνες Πρόσκοποι γιορτάζουν τα 70 χρόνια τους. Κατά τη διάρκεια της καλοκαιρινής περιόδου, το 2ο, 5ο και 10ο Σύστημα Πάτρας διοργανώνουν κοινή κατασκήνωση στη Ζάκυνθο με συμμετοχή 70 προσκόπων χωρισμένων σε 9 ενωμοτίες (σελ. 221). Η Τοπική Εφορεία Πατρών και το 3ο Σύστημα αποκτούν καινούργια στέγη στο ισόγειο του Προσκοπείου που είναι έτοιμο στην οδό Παλαιών Πατρών Γερμανού 78–80. Το επόμενο καλοκαίρι, το 4ο Σύστημα Ναυτοπροσκόπων πραγματοποιεί μια μοναδική στο είδος της καλοκαιρινή κατασκήνωση, στο Άγιο Όρος (σελ. 225).

Τοπικός ‘Eφορος Πατρών από το 1985 έως το 1989 αναλαμβάνει ο Δημήτρης Τσιμπούρης, ο χαρούμενος και δημιουργικός Αρχηγός της 1ης και της 4ης Ομάδας Ναυτοπροσκόπων, που υπήρξε στυλοβάτης της κίνησης τη δεκαετία του ‘80 (σελ. 240).

Το 1983 καθιερώνεται η συνεκπαίδευση αγοριών και κοριτσιών στο Σώμα Ελλήνων Προσκόπων και εντάσσονται κορίτσια και στα προσκοπικά Συστήματα της Πάτρας. Το ίδιο έτος, και ως το 1985 Τοπικός Έφορος Πάτρας αναλαμβάνει ο Σταύ-

Το 1986 με πρωτεργάτη τoν Βίκτωρα Στιβανάκη διοργανώνεται για πρώτη φορά στην Πάτρα, η Ανιχνευτική Πολιτιστική Ενημέρωση (ΑΠΕ), εκδήλωση όπου ανιχνευτές παρουσιάζουν τα αποτελέσματα της έρευνάς τους σε κοινωνικά και περιβαλλοντικά

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΑΪΚΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ

θέματα και απαντούν σε σύγχρονους προβληματισμούς. Η Ενημέρωση είχε ήδη διοργανωθεί τρεις χρονιές στην Αθήνα. Η πρώτη εκείνη ΑΠΕ που έγινε στην Πάτρα έχει θέμα «Σύγχρονα Προβλήματα, Οικολογία, Ποιότητα Ζωής». Για τα επόμενα δεκαοκτώ χρόνια οι ΑΠΕ πραγματοποιούνται αποκλειστικά στην Πάτρα (σελ. 359–363). Ο τοπικός προσκοπισμός όχι μόνο κρατάει ζωντανή την εκδήλωση αλλά την εξελίσσει στο σημαντικότερο πολιτιστικό θεσμό του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων. Τον καλοκαίρι του 1986 πατρινοί ανιχνευτές πραγματοποιούν την πρώτη προσκοπική κατασκήνωση στην ερημική και δυσπρόσιτη τότε Ελαφόνησο. Λίγες ημέρες αργότερα, στις 2 Σεπτεμβρίου 1986, ο Εγκέλαδος χτυπά την Καλαμάτα και προκαλεί εκτεταμένες ζημιές. Πατρινοί βαθμοφόροι και ανιχνευτές αναχωρούν αμέσως για την περιοχή και καταπιάνονται με το στήσιμο καταυλισμών στα προαύλια των σχολείων της πόλης (σελ. 246). Παραμένουν στην Καλαμάτα επί ένα μήνα έχοντας την ευθύνη οργάνωσης του μεγάλου καταυλισμού των 120 οικογενειών στο γήπεδο του Μεσσηνιακού. Καθοριστική ήταν η συνεισφορά των προσκόπων της Πάτρας και στην ανακούφιση των σεισμοπαθών του Βαρθολομιού το 1988, όπου βρέθηκαν από την πρώτη στιγμή και με την καθοδήγηση του Ν. Χουντάλα και Θ. Αργυρόπουλου βοήθησαν στο στήσιμο των καταυλισμών και τη διενέργεια συσσιτίων. Το 1988 και 1989 η Εφορεία Περιοχής Πελοποννήσου με τον Ν. Χουντάλα στο τιμόνι, διοργανώνει στην Πάτρα τα Α’ και Β’ Ιορδανίδεια αντίστοιχα, «Παμπελοποννησιακά Τουρνουά Μπάσκετμπωλ» για ανιχνευτές και στελέχη ομάδων προσκόπων, με πολυπληθή συμμετοχή της Τοπικής Εφορείας Πάτρας (σελ. 251). Τον Αύγουστο του 1989 ανιχνευτές της Πάτρας κατασκηνώνουν για πρώτη φορά στο Καψάλι Κυθήρων, ένα φιλόξενο τόπο γεμάτο πολιτισμό ο οποίος αποτέλεσε για πολλά χρόνια —και αποτελεί μέχρι σήμερα— την «Ελαία» των Ανιχνευτών της Πάτρας (σελ. 254, 258). Το ίδιο έτος βαθμοφόροι της Τοπικής Εφορείας Πατρών με επικεφαλής τον Β. Στιβανάκη είναι οι πρωτεργάτες της ίδρυσης και οργάνωσης του Besa Scout of Albania, της Αλβανικής Προσκοπικής Κίνησης η οποία αναγνωρίζεται από το Παγκόσμιο Προσκοπικό Συνέδριο που πραγματοποιείται στα τέλη του έτους στη Στοκχόλμη. Στα τέλη του 1989 Τοπικός Έφορος Πατρών αναλαμβάνει ο Θανάσης Γιαννόπουλος, που παραμένει ως τα τέλη του 1991. Τον Αύγουστο του 1990 διεξάγεται στο Φλαμπουράρι Ιωαννίνων το 5ο Πανελλήνιο Τζαμπορέτο Ενωμοταρχών, με συμμετοχή δυο πατρινών προσκόπων, των Θόδωρου Δάσιου και Γιώργου Καραμέρου (σελ. 266). Το 1992, σε μια κρίσιμη για τα Ελληνο–Αλβανικά θέματα περίοδο, ανιχνευτές της Πάτρας διοργανώνουν κοινή κατασκήνωση με προσκόπους της Νότιας Αλβανίας και της Βορείου Ηπείρου και πάλι στο Φλαμπουράρι Ιωαννίνων και βοηθούν στη μετάδοση της προσκοπικής μεθοδολογίας στο νεοϊδρυθέν Σώμα στην Αλβανία (σελ. 274–275). Το ίδιο έτος την Τοπική Εφορεία Πατρών αναλαμβάνει ο Χαράλαμπος Πανάρετος ο οποίος παραμένει ως το 1995. Το Νοέμβριο του 1992 η Τοπική Εφορεία Πατρών με τη βοήθεια των Χρήστου Κόγκα, Χρήστου Τουμπανάκη και του τότε Εφόρου Περιοχής Πελοποννήσου Βίκτωρα Στιβανάκη παρουσιάζει στον 1ο Πανελλήνιο Ανιχνευτικό Συνέδριο στη Λάρισα, το Σχέδιο Λειτουργίας Κοινοτήτων, ένα πρωτοποριακό οδηγό σε θέματα οργάνωσης και λειτουργίας κοινοτήτων ανιχνευτών, αποκύημα πολύτιμων εμπειριών μιας δεκαετίας

17

ανιχνευτικής δουλειάς υψηλού επιπέδου στην Πάτρα. Το σχέδιο–πρόταση, αν και σε γενικές γραμμές βασίζεται στον κανονισμό του κλάδου ανιχνευτών, εισηγείται πρωτοποριακές αλλαγές στη λειτουργία της κοινότητας με κυριότερη την ομαδοκεντρική διοίκησή της από ειδικό όμιλο εργασίας εξάμηνης θητείας που ονομάζεται Όμιλος Διοίκησης και αναδεικνύεται από τους ίδιους τους ανιχνευτές. Η μέθοδος με την οποία λειτούργησαν παραδειγματικά οι κοινότητες στην Πάτρα για πολλά χρόνια και λειτουργούν μέχρι σήμερα, αποτέλεσε πλαίσιο εκτεταμένου διαλόγου και έκανε τον πατραϊκό ανιχνευτισμό σημείο αναφοράς στην Ελλάδα. Τελικά δόθηκε από την Κεντρική Διοίκηση η ελεύθερη δυνατότητα επιλογής στην εσωτερική λειτουργία της Κοινότητας. Έτσι το Σχέδιο Λειτουργίας Κοινοτήτων εφαρμόστηκε σε πολλές κοινότητες της Ελλάδας με λαμπρά αποτελέσματα για τους νέους. Τον Μάρτιο του 1993 ισχυρός σεισμός πλήττει τον Πύργο της Ηλείας. Σε βοήθεια των σεισμοπαθών η Τοπική Εφορεία Πατρών στέλνει τον αριθμό–ρεκόρ των 120 βαθμοφόρων και ανιχνευτών σε σύνολο 200 από όλη την Ελλάδα (σελ.

276). Επί ενάμιση μήνα οι πρόσκοποι της Πάτρας προσφέρουν τις υπηρεσίες τους στην οργάνωση και λειτουργία επτά καταυλισμών. Την προσφορά τους αναγνωρίζουν όλα τα κόμματα του Ελληνικού Κοινοβουλίου και το ΣΕΠ. Στις 14 Ιούλιου 1993 και ενώ τα περισσότερα προσκοπικά τμήματα βρίσκονται στις κατασκηνώσεις τους, ισχυρός σεισμός 5.4 Ρίχτερ πλήττει την πόλη της Πάτρας και τις γύρω περιοχές. Δεν δημιουργήθηκαν καταυλισμοί, ωστόσο οι ζημιές σε μικρές και παλιές κατοικίες ήταν τέτοιες που να απαιτήσουν το στήσιμο αρκετών μεμονωμένων σκηνών σε διάφορα σημεία της πόλης και των περιχώρων. Με προεξάρχοντες τους βαθμοφόρους και ανιχνευτές της 1ης Κοινότητας Ανιχνευτών Πάτρας και με όσους βαθμοφόρους και ανιχνευτές ήταν διαθέσιμοι από τα άλλα Συστήματα, στήθηκαν περίπου 300 σκηνές μέσα σε δύο εβδομάδες και δόθηκε έτσι η δυνατότητα προσωρινής στέγασης στους κατοίκους μέχρι να αποκατασταθούν οι ζημιές στα σπίτια τους.

To 1994, μια ομάδα παλαιών προσκόπων με επικεφαλής τον Μαρίνο Αλεξανδρίδη ιδρύουν την Ένωση Παλαιών Προσκόπων Πατρών, με πρώτο πρόεδρο τον Νίκο Μπρουσινό και αντιπρόεδρο τον Μάριο Παλούμπη. Η Ένωση εγγράφει πάνω από 120 παλαιούς προσκόπους και φίλους και πραγματοποιεί τακτικές δράσεις (σελ. 295) και αυτόνομες κατασκηνώσεις. Μεταξύ των μόνιμων δράσεών της, μέχρι σήμερα ακόμη, είναι η περιφορά από ένστολους νέους και παλαιούς προσκόπους, του Επιταφίου του Ι.Ν. Αγίου Χαραλάμπους που βρίσκεται στον προαύλιο χώρο του παλαιού Δημοτικού Νοσοκομείου Πατρών (σελ. 295). Τον Αύγουστο του ίδιου έτους, στην Αμφίκλεια Παρνασσού διοργανώνεται η 2η Διεθνής Κατασκήνωση Ενωμοταρχών «Φιλία ‘94». Στη μια από τις τέσσερις υποκατασκηνώσεις, όπου συμμετέχουν και οι πατρινοί πρόσκοποι, αρχηγός είναι ο Χαράλαμπος Πανάρετος (σελ. 283). Στην Κατασκήνωση συμμετείχε και η ομάδα Αλβανών προσκόπων που είχε ιδρυθεί δυο χρόνια νωρίτερα στο Φλαμπουράρι με τη βοήθεια των προσκόπων της Πάτρας. Στους αθλητικούς αγώνες που διεξήχθησαν στα πλαίσια της Φιλίας, η ομάδα βόλεϊ της Τοπικής Εφορείας Πατρών κατέλαβε την πρώτη θέση. Το 1995 Τοπική Έφορος Πατρών αναλαμβάνει η Αποστολία Πανταζή, η οποία παραμένει ως τον Σεπτέμβριο του 2000. Από το 1995 ως το 1999 η Εφορεία Περιοχής Πελοποννήσου

18

100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ – ΟΙ ΠΡΟΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ

διοργανώνει στην Πάτρα και την Τρίπολη πέντε συνολικά «Φόρουμ Ανιχνευτών Πελοποννήσου» (σελ. 300, 318). Ο νέος θεσμός έχει στόχο την ανάπτυξη προβληματισμών στα σύγχρονα θέματα της νεολαίας και τη λήψη αποφάσεων, από τους ίδιους τους ανιχνευτές, για την πορεία δράσης τους. Την ίδια περίοδο οι ανιχνευτές της Πάτρας πραγματοποιούν πολύ περιπετειώδεις καλοκαιρινές κατασκηνώσεις σε απομακρυσμένα και δύσκολα μέρη της Ελλάδας. Χαρακτηριστικά παραδείγματα είναι η διάσχιση, το 1993, του φαραγγιού της Σαμαριάς από ανιχνευτές του 3ου Συστήματος, η κατάβαση του Αχελώου με κανόε–καγιάκ από το ίδιο Σύστημα το 1995 και η κατασκήνωση της 2ης Κοινότητας στο «Παρθένο Δάσος» της Ελατιάς (Καρά Ντερέ) στον Εθνικό Δρυμό Ροδόπης επίσης το 1995 (σελ. 291). Οι Πρόσκοποι της Πάτρας βρίσκονται στην πρώτη γραμμή βοήθειας και στους καταστροφικούς σεισμούς του Αιγίου, τον Ιούνιο 1995 (σελ. 286–287). Η προσφορά τους αναγνωρίζεται από την Τοπική Αυτοδιοίκηση, την Πολιτεία, την Εκκλησία και κυρίως από τους πληγέντες κατοίκους. Το ίδιο καλοκαίρι οι πρόσκοποι της Πάτρας διοργανώνουν στο Λαμπίρι Αχαΐας, σε συνεργασία με τη Νομαρχιακή Αυτοδιοίκηση και υπεύθυνη την Μαρία Μασσαρά–Δαφαλιά, τις πρώτες κατασκηνώσεις Ελληνόπουλων της τέως Σοβιετικής Ένωσης. Το 1996 το 2ο Σύστημα με πρωτοβουλία του αρχηγού κοινότητας Κωνσταντίνου Δάσιου, δημιουργεί από το Πίτσμπουργκ των Ηνωμένων Πολιτειών την πρώτη ελληνική προσκοπική ιστοσελίδα στο διαδίκτυο, με τον τίτλο «Πρόσκοπος» (www.proskopos.com) σε ανάμνηση του περιοδικού που εξέδιδε παλαιότερα το ΣΕΠ (σελ. 296). Με σκοπό την προσέγγιση των Ελλήνων Προσκόπων, δημιουργείται και μια μικρή λίστα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου, με τις διευθύνσεις των πρώτων Ελλήνων προσκόπων στο διαδίκτυο που ξαναβρέθηκαν ή γνωρίστηκαν μέσω της ιστοσελίδας. Η παρέα εκείνη μεγάλωνε συνέχεια και εξελίχθηκε αργότερα στη Λίστα Ηλεκτρονικού Ταχυδρομείου Ελλήνων Προσκόπων, ή αλλιώς «λητεπ», που υιοθετήθηκε από το ΣΕΠ και αποτελεί σήμερα την επίσημη επικοινωνία μέσω ηλεκτρονικού ταχυδρομείου του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων με περισσότερους από 700 συνδρομητές. Τον Ιανουάριο του 1997 η Ένωση Παλαιών Προσκόπων διοργανώνει Αναδρομική Έκθεση Φωτογραφίας στο Μέγαρο Λόγου και Τέχνης, όπου εκτίθεται πολύτιμο φωτογραφικό υλικό από την προσκοπική ιστορία της πόλης (σελ. 299). Η έκθεση σημειώνει πολύ μεγάλη επιτυχία και η λειτουργία της παρατείνεται. Τον Απρίλιο του 1998 η Εφορεία Περιοχής Πελοποννήσου διοργανώνει τα Γ’ Ιορδανίδεια, αγώνες ανιχνευτών στην Αρχαία Ολυμπία όπου η Τοπική Εφορεία Πατρών συμμετέχει με πολυάριθμη αποστολή (σελ. 302–303). Τον Αύγουστο του ίδιου έτους πατρινοί ανιχνευτές με εμπνευστή τον Βίκτωρα Στιβανάκη κατασκηνώνουν για πρώτη φορά στα ελληνόφωνα χωριά της Κάτω Ιταλίας και εκπλήσσονται από τη γνωριμία ενός άγνωστου μεν, εντυπωσιακά ζωντανού δε, ελληνικού πολιτισμού που κατάφερε να διατηρήσει για δυόμισι χιλιάδες χρόνια τη γλώσσα και τα έθιμα της άλλοτε Μεγάλης Ελλάδας (σελ. 307). Οι ανιχνευτές βρίσκονται στην Ιταλία όμως ακούν τον κόσμο να μιλάει μια διάλεκτο με λέξεις που αναγνωρίζουν, διαβάζουν τις πινακίδες στους δρόμους και στα καταστήματα που είναι στα ελληνικά και τα τοπικά τραγούδια αγάπης έχουν στίχους όπως «Elamu Konda». Στο εγκάρδιο καλωσόρισμά του, ο αρχηγός του προσκοπικού Συστήματος της ελληνόφωνης πόλης Bova Marina, σήμερα «Γιαλός του Βούα», Salvatore Dieni, απευθύνεται στους έλληνες πρόσκοπους λέγοντας «Σας

περιμέναμε μια ολόκληρη ζωή». Οι εκδηλώσεις φιλίας που εκτυλίχθηκαν μεταξύ των κατά τα άλλα άγνωστων μεταξύ τους προσκόπων των δυο χωρών, είναι ενδεικτικές του συγκινητικού κλίματος που επικρατούσε. Η πρώτη εκείνη κατασκήνωση ήταν η απαρχή για τη δημιουργία στενών δεσμών συναδέλφωσης μεταξύ προσκόπων της Πάτρας και προσκόπων της Bova Marina και άλλων πόλεων της ελληνόφωνης Ιταλίας. Με πρωτεργάτες τον Salvatore Dieni, που ο ίδιος προτιμά να αποκαλείται Σωτήρης Διγενής, και τον Βίκτωρα Στιβανάκη, δημιουργείται δίκτυο συνεχούς επικοινωνίας, το οποίο παραμένει ακόμα σήμερα δραστήριο με εκατέρωθεν επισκέψεις. Τον ίδιο Αύγουστο διοργανώνεται στη Σκοτίνα Πιερίας το 3ο Πανελλήνιο Προσκοπικό Τζάμπορη με συμμετοχή 2000 προσκόπων. Οι πρόσκοποι της Πάτρας δίνουν το παρόν και εκεί. Το επόμενο καλοκαίρι, τον Αύγουστο του 1999, η 2η Κοινότητα διεκδικεί και κερδίζει την οικονομική στήριξη του Ευρωπαϊκού Προγράμματος «Νεολαία για την Ευρώπη ΙΙΙ» με την οποία γίνεται δυνατή η φιλοξενία 20 ελληνόφωνων προσκόπων από τη Bova Marina, σε μια κατασκήνωση δύο εβδομάδων στα Κύθηρα όπου επικράτησαν τα χαρακτηριστικά της ανταλλαγής πολιτισμών, της περιπετειώδους δράσης, της συναδέλφωσης και της φιλίας που διατηρούνται μέχρι σήμερα (σελ. 316). Στις αρχές Σεπτέμβρη 1999, στην είδηση των φονικών σεισμών της Αθήνας ομάδα προσκόπων αναχωρεί αμέσως από την Πάτρα και καταπιάνεται με το στήσιμο των καταυλισμών και την οργάνωση της σίτισης των πληγέντων (σελ. 317). Με το ξεκίνημα της νέας χιλιετίας το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων τίθεται επίσημα υπό την αιγίδα του Προέδρου της Δημοκρατίας Κωστή Στεφανόπουλου. Τον Ιούλιο του 2000, ο παλαιός βαθμοφόρος (1945) της 2ης Ομάδας Πάτρας υποδέχεται στο Προεδρικό Μέγαρο αντιπροσωπεία προσκόπων του Συστήματός του (σελ. 321). Το ίδιο έτος λυκόπουλα, πρόσκοποι και ανιχνευτές της πόλης δεντροφυτεύουν την περιοχή Καβουκάκι στην Πάτρα η οποία είχε καταστραφεί παλαιότερα από πυρκαγιά. Στην προσπάθεια συμπαραστέκονται και φυτεύουν τα πρώτα δενδρύλλια ο Δήμαρχος της πόλης Ευάγγελος Φλωράτος και ο Αντιδήμαρχος Περιβάλλοντος και Πρασίνου Κώστας Χριστόπουλος, παλαιός πρόσκοπος στο 6ο Σύστημα Αεροπροσκόπων και τότε Πρόεδρος της Επιτροπής Κοινωνικής Συμπαράστασης της Περιφερειακής Εφορείας Προσκόπων Αχαΐας (σελ. 320). Τον Αύγουστο του ίδιου έτους ανιχνευτές της 2ης Κοινότητας Πάτρας, μετά το τέλος της δεύτερης κατασκήνωσής τους στην ελληνόφωνη Ιταλία επισκέπτονται τη Ρώμη όπου διεξάγεται η επετειακή —λόγω χιλιετίας— συγκέντρωση νέων από όλο τον κόσμο «Jubileo 2000» (σελ.322–323). Ανήμερα τον Δεκαπενταύγουστο, κατά τη διάρκεια της κορύφωσης των εκδηλώσεων, ο Πάπας Ιωάννης Παύλος Β’ απευθύνεται σε εκατοντάδες χιλιάδες νέους που έχουν συγκεντρωθεί στην πλατεία Αγίου Πέτρου στο Βατικανό. Ανάμεσά τους οι πρόσκοποι της Πάτρας, ανεμίζουν ψηλά δεμένη σε ένα προσκοπικό κοντάρι τη μοναδική γαλανόλευκη. Τον Σεπτέμβριο του 2000, η Τοπική Εφορεία Πατρών βοηθά στη διοργάνωση της πανελλήνιας Ειδικής Δοκιμασίας Προσκόπων Έθνους και της Σύναξης Ανιχνευτών Πελοποννήσου που πραγματοποιούνται στην Ελαία (σελ.

326–327). Στην Πάτρα, Τοπικός Έφορος αναλαμβάνει ο Διονύσης Τσαγκαρουσιάνος ο οποίος παραμένει ως το 2003. Τον Απρίλιο του 2002 ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κ. Στεφανόπουλος απονέμει τα πτυχία και το ειδικό μαντήλι στους νέους «Πρόσκοπους Έθνους» εκείνης της χρονιάς. Η Τοπική

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΑΪΚΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ

Εφορεία Πατρών βρίσκεται για ακόμη μια φορά στις πρώτες θέσεις επιτυχίας με τη βράβευση 11 πατρινών προσκόπων (σελ. 331). Τον Ιούλιο του ίδιου έτους η χώρα μας φιλοξενεί δυο παγκόσμιες προσκοπικές διοργανώσεις, το 36ο Παγκόσμιο Προσκοπικό Συνέδριο και το 8ο Παγκόσμιο Προσκοπικό Φόρουμ Νέων, στη Θεσσαλονίκη και το Μέτσοβο αντίστοιχα. Το 2003 ολοκληρώνεται η περιτοίχιση του Προσκοπείου της οδού Γερμανού με πρωτοβουλία του Κώστα Χριστόπουλου. Το 2004, Τοπική Έφορος Πατρών εκλέγεται η Στέλλα Κονδύλη, η οποία παραμένει μέχρι τις αρχές του 2005, όταν η Τοπική Εφορεία ενσωματώνεται στην Περιφερειακή Εφορεία Προσκόπων Αχαΐας και παύει να υφίσταται διοικητικά. Την ευθύνη των προσκόπων της Πάτρας αναλαμβάνει ο Περιφερειακός Έφορος Αχαΐας Βίκτωρας Στιβανάκης ο οποίος στα τέλη 2006 παραδίδει την Εφορεία στον νέο Π.Ε. Χάρη Κεφάλα. Τον Μάρτιο του 2005 η Πάτρα διοργανώνει την 21η κατά σειρά Ανιχνευτική Πολιτιστική Ενημέρωση για πρώτη φορά με πανελλήνια συμμετοχή (σελ. 334). Το εγχείρημα πετυχαίνει και η ΑΠΕ ανοίγει φτερά: η Κεντρική Διοίκηση του Σώματος αποφασίζει να υιοθετήσει τη διοργάνωση, να καθιερώσει την πανελλήνια συμμετοχή και να διεξάγει τη δράση εκ περιτροπής σε μια μεγάλη πόλη της Ελλάδας κάθε χρόνο. Ο επόμενος χρόνος, βρίσκει την Πάτρα να είναι Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2006. Στο πλαίσιο των εκδηλώσεων εντάσσεται και η νέα, Πανελλήνια ΑΠΕ (ΠΑΠΕ). Δεκαεννέα χρόνια μετά τη διεξαγωγή της πρώτης Ανιχνευτικής Πολιτιστικής Ενημέρωσης, η πόλη αποχαιρετά το θεσμό με την οργάνωση της 22ης ΠΑΠΕ κατά την οποία εγκαινιάζεται, με μεγάλη επιτυχία, και ο θεσμός του φεστιβάλ ταινιών. Αξέχαστη θα μείνει η συμμετοχή Ιταλών προσκόπων από τις Ελληνόφωνες περιοχές της Νότιας Ιταλίας (σελ.

336) και η συναυλία που έδωσε για τους ανιχνευτές το πατρινό συγκρότημα Raining Pleasure, με πρωτοβουλία του ερμηνευτή του συγκροτήματος και παλιού βαθμοφόρου του 2ου Συστήματος, Βασιλικού (σελ. 289, 290, 337). Η κορύφωση της εκδήλωσης ήταν η δημιουργία της πρώτης ανθρώπινης αλυσίδας στη γέφυρα Ρίου – Αντιρρίου, από προσκόπους που ένωσαν την Πελοπόννησο με τη Στερεά Ελλάδα πιασμένοι χέρι–χέρι (σελ. 337). Στις 20 Ιουνίου του 2006, στα πλαίσια των εκδηλώσεων «Πάτρα Πολιτιστική Πρωτεύουσα της Ευρώπης 2006», γιορτάζεται η Μέρα της Μουσικής με την ιδιότυπη συναυλία με τίτλο «Συμφωνία του Λιμανιού» που υπογράφει ο διάσημος Καναδός συνθέτης Pομπ Πάουερ και «παίχτες» της είναι πατρινοί πρόσκοποι. Η συναυλία είχε γραφτεί ειδικά για τα πλοία του λιμανιού της Πάτρας και οι πρόσκοποι που στέκονταν στα πηδάλια των πλοίων, με το ειδικό σινιάλο μεταμόρφωσαν τις κόρνες των πλοίων σε μια συντονισμένη πλεούμενη ορχήστρα, που απελευθέρωσε μια καταπληκτική βοή που ακούστηκε σε ακτίνα δέκα χιλιομέτρων.

19

του Προσκοπικού Συστήματος, το Προσκοπικό Δίκτυο, ισότιμο με την Αγέλη Λυκοπούλων, την Ομάδα Προσκόπων και την Κοινότητα Ανιχνευτών. Το Δίκτυο έχει μέλη άτομα ηλικίας 19–33 ετών και προσφέρει την ευκαιρία σε μια καινούργια, για το ΣΕΠ, ηλικιακή ομάδα νέων να απολαύσει την ομορφιά της προσκοπικής ζωής. Στην Πάτρα ιδρύεται και δραστηριοποιείται Προσκοπικό Δίκτυο στο 2ο Σύστημα, το οποίο λειτουργεί σαν πόλος έλξης και παλαιών προσκόπων. Το 2007 ο παγκόσμιος προσκοπισμός γιορτάζει τα 100 χρόνια του και στη γενέτειρά του, την Αγγλία, διοργανώνεται, από τις 26 Ιουλίου έως τις 8 Αυγούστου, το 21ο Παγκόσμιο Τζάμπορη της Εκατονταετίας, με συμμετοχή 38.000 προσκόπων από 158 χώρες. Νωρίτερα, στις 22 Φεβρουαρίου, παγκόσμια προσκοπική Ημέρα Σκέψης, είχε ξεκινήσει από το Νιέρι της Κένυας η λαμπαδηδρομία «Spirit Flame» με την αφή της φλόγας στην τελευταία κατοικία του Ιδρυτή του Προσκοπισμού, Λόρδου Μπέιντεν Πάουελ (ΒΡ). Στις 31 Ιουλίου, και αφού είχε διασχίσει 7 χώρες, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, η φλόγα έφτασε στο νησί Μπράουνσι (Brownsea Island), όπου το 1907 ο ΒΡ είχε πραγματοποιήσει την πρώτη στα χρονικά προσκοπική κατασκήνωση. Στις 20 Ιουνίου 2007 η προσκοπική φλόγα διέσχισε και την Πάτρα, στα χέρια παλιών και νέων προσκόπων της πόλης που την παρέλαβαν στο Λαμπίρι Αχαΐας και τη μετέφεραν ως το κεντρικό μόλο της Πάτρας (σελ. 341). Εκεί, σε μια σεμνή τελετή, η φλόγα παραδόθηκε σε αντιπροσωπεία Ιταλών προσκόπων που είχαν φτάσει από τη χώρα τους με ιστιοπλοϊκό σκάφος. Στην οργάνωση της λαμπαδηδρομίας και της τελετής παράδοσης συμμετείχαν οι Παλαιοί Πρόσκοποι της Πάτρας και το Σώμα Ελληνίδων Οδηγών. Κατά τη διάρκεια της καλοκαιρινής κατασκηνωτικής περιόδου 2007, στα πλαίσια του προγράμματος εορτασμού της εκατονταετίας του παγκόσμιου προσκοπισμού, οι Πρόσκοποι της Πάτρας ανανεώνουν την Προσκοπική τους Υπόσχεση, όπως κάνουν την ίδια ημέρα αδελφοί τους από όλη την Ελλάδα και τον κόσμο. Στην Ελαία Μεσσηνίας, η ανανέωση της υπόσχεσης βρίσκει στο ίδιο πέταλο 120 παλιούς και νέους πρόσκοπους του 2ου Συστήματος Πάτρας που γιορτάζει την πεντηκοστή του κατασκήνωση με μια επετειακή συνάντηση (σελ. 342). Τρεις γενιές προσκόπων ηλικίας από 11 έως 82 ετών επαναλαμβάνουν με μια φωνή: «Υποσχέθηκα στην τιμή μου να εκτελώ το Καθήκον μου στο Θεό και την Πατρίδα, να βοηθώ κάθε Άνθρωπο και σε κάθε περίσταση, και να τηρώ το Νόμο των Προσκόπων».

Την 1η Απριλίου του 2007 ο Κλάδος Λυκοπούλων της Γενικής Εφορείας διοργανώνει στην Αθήνα την πανελλήνια δράση «Λυκόπουλα... 75 Ετών;» στα πλαίσια του προγράμματος εορτασμού των 75 χρόνων Λυκοπούλων. Τρεις χιλιάδες λυκόπουλα από όλη την Ελλάδα και το Κάιρο, μεταξύ τους εκατό λυκόπουλα από το 2ο, 3ο, 4ο, 9ο και 10ο Σύστημα της Πάτρας συνοδευόμενα από 26 βαθμοφόρους γεμίζουν το Καλλιμάρμαρο Στάδιο και τα έδρανα της Παλαιάς Βουλής (σελ. 340).

Το καθήκον κάλεσε τους προσκόπους της Πάτρας για άλλη μια φορά τον Αύγουστο του 2007, όταν στις εκτεταμένες πυρκαγιές της Ηλείας καταστράφηκε έκταση μεγαλύτερη από 100 τετραγωνικά χιλιόμετρα, κατακαίγοντας από άκρη σε άκρη το νομό και κοστίζοντας τη ζωή σε 37 ανθρώπους (σελ. 345). Οι πατρινοί πρόσκοποι βρέθηκαν αμέσως στην πρώτη γραμμή βοήθειας και προσέφεραν τις υπηρεσίες τους στο στήσιμο του κεντρικού καταυλισμού στο κάμπινγκ της Ζαχάρως και σε άλλα σημεία καθώς και στο σβήσιμο μικροεστιών. Παράλληλα είχαν την αποκλειστική ευθύνη της λειτουργίας της αποθήκης τροφοδοσίας και της διανομής τροφίμων στους πυρόπληκτους των 19 Δημοτικών Διαμερισμάτων Ζαχάρως (σελ. 346). Για τις υπηρεσίες τους τιμήθηκαν από τον Δήμο Ζαχάρως. Νωρίτερα το ίδιο καλοκαίρι, τον Ιουλίο, στις πυρκαγιές του Αιγίου είχε καταστραφεί ολοσχερώς το Προσκοπικό Κατασκηνωτικό Κέντρο στο Πυργάκι, το οποίο προσέφερε φιλοξενία σε γενεές ολόκληρες προσκόπων της Πάτρας (σελ. 344).

Τον Απρίλιο του 2007, ιδρύεται επίσημα το τέταρτο τμήμα

Στις 15 Μαρτίου 2009, οι πρόσκοποι της Πάτρας προχωρούν

20

100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ – ΟΙ ΠΡΟΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ

σε δεντροφύτευση του δάσους της Ελαίας που επί 26 συνεχή χρόνια προσφέρει στους προσκόπους το κατάλληλο περιβάλλον για τις κατασκηνώσεις τους και που σήμερα διατρέχει σοβαρό κίνδυνο λόγω της εκτεταμένης βαμβακίασης που έχει προσβάλει τα πεύκα (σελ. 349). Στην αυγή των εκατό τους χρόνων, στις 3 Ιανουαρίου 2010, οι Έλληνες Πρόσκοποι ξεκινούν τον εορτασμό της μοναδικής επετείου με επίσκεψη στο Οικουμενικό Πατριαρχείο στο Φανάρι. Ο Α.Θ.Π. Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος αναφέρεται στο έργο και την ετοιμότητα των Ελλήνων Προσκόπων και προσφέρει την ευχή του για την έναρξη των εορτασμών «της πρώτης Εκατονταετίας του Ελληνικού Προσκοπισμού». Αργότερα, σε αναγνώριση του παιδαγωγικού και κοινωφελούς έργου του προσκοπισμού στην ελληνική κοινωνία, η Υπουργός Παιδείας, δια Βίου Μάθησης και Θρησκευμάτων Άννα Διαμαντοπούλου, θέτει τον εορτασμό της εκατονταετίας της Ελληνικής Προσκοπικής Κίνησης υπό την αιγίδα του Υπουργείου της. Τον Απρίλιο 2010, 1200 ανιχνευτές από όλη την Ελλάδα μεταξύ των οποίων και 70 από την Πάτρα, γιόρτασαν τα 100 χρόνια Ελληνικού Προσκοπισμού στην 26η Πανελλήνια Ανιχνευτική Πολιτιστική Ενημέρωση στη Θεσσαλονίκη, σχηματίζοντας με τα σώματά τους ένα τεράστιο ανθρώπινο «100» που κατέλαβε ολόκληρη την Πλατεία Αριστοτέλους (σελ.

356). Στο χαιρετισμό της, η Περιφερειακή Έφορος Προσκόπων Θεσσαλονίκης, Κατερίνα Αγγελίδη, ευχαρίστησε τους ανιχνευτές της Πάτρας για τη φλόγα της ΑΠΕ που κράτησαν αναμμένη για 20 χρόνια. Η κορυφαία εκδήλωση εορτασμού της Εκατονταετίας των Ελλήνων Προσκόπων ήταν το 4ο Πανελλήνιο Προσκοπικό Τζάμπορη, που έλαβε χώρα στα τέλη Αυγούστου 2010 στα Καμένα Βούρλα. Ανάμεσα σε 2500 χιλιάδες έλληνες προσκό-

πους από την Ελλάδα, την Κύπρο, την Αίγυπτο και τη Γαλλία, συμμετείχαν και 8 πατρινοί πρόσκοποι του 4ου Συστήματος Ναυτοπροσκόπων, υπό την καθοδήγηση της Αρχηγού Αντριάννας Δριβήλα (σελ. 357). Η ιστορία του προσκοπισμού στην Πάτρα δεν τελειώνει εδώ. Αξέχαστα γέλια και δάκρυα, χιλιάδες πρόσωπα, αναρίθμητες μεγάλες και μικρές στιγμές με τραγούδι και παιχνίδι, συνθέτουν το μοτίβο των αναμνήσεων – αναμνήσεις και μνήμες που για τον καθένα ξεχωριστά είναι σημαντικότερες από τα «μεγάλα» βήματα που προαναφέρθηκαν. Ίσως, τελικά, ούτε για την Κίνηση να είναι σημαντικότερες αυτές οι ημερομηνίες – σταθμοί. Σημαντικός είναι ο κάθε ένας από τους χιλιάδες προσκόπους αυτής της πόλης χωριστά, που με την αγέλη, την ομάδα ή την κοινότητά του Δημιούργησαν Προσκοπισμό. Σημαντικός είναι ο βαθμοφόρος, που με το προσωπικό του παράδειγμα καθοδηγεί τον μικρό πρόσκοπο όπως θα έκανε ο μεγαλύτερος αδερφός. Όσα προαναφέρθηκαν ήταν μια συνοπτική μόνο αποτύπωση της ιστορίας των 100 πρώτων μας χρόνων, όπως τη διηγούνται οι εικόνες και ο χρονογράφος της εποχής, οι ελάχιστοι μελετητές της προσκοπικής ιστορίας και οι ίδιοι οι πρωταγωνιστές. Σήμερα ο Ελληνικός Προσκοπισμός, ατενίζει το μέλλον δυνατότερος από ποτέ, παράγοντας παιδαγωγικό και κοινωνικό έργο και προσφέροντας σε εκατοντάδες νέους και νέες μια ζωή που συγκλονίζει. Έτσι, στο επετειακό λεύκωμα του μέλλοντος όσα προαναφέρθηκαν θα αποτελούν ένα μικρό μόνο μέρος της ιστορίας μας. Γιατί θα κυκλοφορήσει σίγουρα ένα μεγαλύτερο λεύκωμα. Πότε; Μα ξεκίνησε ήδη… Κωνσταντίνος Δάσιος Λέκτορας Πανεπιστημίου Ιωαννίνων Αν. Έφορος Πληροφορικής Γενικής Εφορείας ΣΕΠ

ΣΥΝΟΠΤΙΚΗ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΟΥ ΠΑΤΡΑΪΚΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ

21

Ιστορικές πηγές Βιβλιογραφία Ιστορικό Αρχείο Εφημερίδας «Νεολόγος Πατρών», Μουσείο Τύπου Πάτρας, ΕΣΗΕΠΗΝ Περιοδικό «Ο Πρόσκοπος», Σώμα Ελλήνων Προσκόπων, Φύλλα 12/1958, 6/1960 Ιστορικό Αρχείο Εφημερίδας «Το Φως», Μουσείο Τύπου Πάτρας, ΕΣΗΕΠΗΝ Κώστας Δόντας, «Η ιστορία του Προσκοπισμού στην Πάτρα», Περιοδικό Ενώσεως Παλαιών Προσκόπων Πατρών «Τα Νέα των Παλιών ή Τα Παλιά των Νέων», τεύχη Ιανουαρίου – Μαρτίου 1995, Απριλίου – Ιουνίου 1995, Ιουλίου – Σεπτεμβρίου 1995, Οκτωβρίου – Δεκεμβρίου 1995, Ιανουάριου – Μάρτιου 1996 Κώστας Δόντας «1917–1997: 80 Χρόνια Προσκοπικής ζωής στην Πάτρα», τρίπτυχο Αναδρομικής Έκθεσης Φωτογραφία Ενώσεως Παλαιών Προσκόπων, Ιανουάριος 1997 «Η Βιογραφία του Δημήτρη Περάτη», Περιοδικό Ενώσεως Παλαιών Προσκόπων Πατρών «Τα Νέα των Παλιών ή Τα Παλιά των Νέων», τεύχος Ιουλίου – Σεπτεμβρίου 1996

Θεόδωρος Κωτσάκης, παλαιός πρόσκοπος 7ου Ειδικού Συστήματος και 5ου Συστήματος Αεροπροσκόπων Φώτης Κωτσάκης, παλαιός πρόσκοπος 7ου Ειδικού Συστήματος και 5ου Συστήματος Αεροπροσκόπων Κωνσταντίνος Μπάζας, Έφορος Κλάδου Λυκοπούλων Γενικής Εφορείας ΣΕΠ Νίκος Μπρουσινός, παλαιός πρόσκοπος 2ου Συστήματος Προσκόπων Ανδρέας Παλούμπης, παλαιός πρόσκοπος 5ου Συστήματος Προσκόπων Μάριος Παλούμπης, παλαιός πρόσκοπος 6ου Συστήματος Ναυτοπροσκόπων Χαράλαμπος Πανάρετος, τέως Αρχηγός 10ου Συστήματος Προσκόπων, Τοπικός Έφορος Πατρών 1992–1995 Αποστολία Πανταζή, τέως Αρχηγός 4ου Συστήματος Ναυτοπροσκόπων, Τοπικός Έφορος Πατρών 1995–2000 Άγγελος Πολυδωρόπουλος, τέως αρχηγός 6ου Συστήματος Αεροπροσκόπων

Χρήστος Σταθόπουλος, «Ελληνικός Προσκοπισμός 1910–2002», Ένθετο «7 Ημέρες – Έλληνες Πρόσκοποι», Καθημερινή 24/2/2002

Κίμων Ρηγόπουλος, παλαιός βαθμοφόρος 2ου Συστήματος Προσκόπων, Τοπικός Έφορος Πατρών 1962–1963

Ησαΐας Ησαΐας, «Ιστορία του Ελληνικού Προσκοπισμού» Τόμος Ι, Αθήνα 1949

Διονύσης Σιμόπουλος, παλαιός πρόσκοπος 5ου Συστήματος Αεροπροσκόπων

Δημήτρης Αλεξάτος, «Προσκοπισμός, Ένας Ωραίος Κόσμος», Αθήνα 1997

Σταύρος Σολωμός, τέως Αρχηγός 4ου Συστήματος Ναυτοπροσκόπων, Τοπικός Έφορος Πατρών 1983–1985

Σπύρος Λουκόπουλος, «Η γοητεία του προσκοπισμού» Περιοδικό Ενώσεως Παλαιών Προσκόπων Πατρών «Τα Νέα των Παλιών ή Τα Παλιά των Νέων», τεύχος Απριλίου – Ιουνίου 1996

Αθανάσιος Σπέντζας, παλαιός πρόσκοπος 5ου Συστήματος Αεροπροσκόπων

«Οι Πρόσκοποι στον Πύργο, Κοντά στους Σεισμόπληκτους Κατοίκους», Σώμα Ελλήνων Προσκόπων Δεκέμβριος 1993

Χρήστος Σταθόπουλος, Πρόεδρος Διοικητικού Συμβουλίου Σώματος Ελλήνων Προσκόπων

Εφημερίδα Καθημερινή, «Συμφωνία του Λιμανιού», 20 Ιουνίου 2006

Βίκτωρας Στιβανάκης, τέως Έφορος Περιοχής Πελοποννήσου και μέλος ΔΣ ΣΕΠ

Προσωπική επικοινωνία

Διονύσης Τσαγκαρουσιάνος, τέως Αρχηγός 2ου Συστήματος Προσκόπων, Τοπικός Έφορος Πατρών 2000–2003

Θεόδωρος Βαζούρας, τέως Αρχηγός 2ου Συστήματος Προσκόπων, Τοπικός Έφορος Πατρών 1978–1982 Ιωάννης Βαρουξής, Βοηθός Γενικός Έφορος Σώματος Ελλήνων Προσκόπων Βλάσης Βελλόπουλος, παλαιός πρόσκοπος 1ης Ομάδας Ναυτοπροσκόπων Παναγιώτης Γεωργόπουλος, παλαιός πρόσκοπος 4ης Ομάδας Ναυτοπροσκόπων Θανάσης Γιαννόπουλος, τέως Αρχηγός 2ου Συστήματος Προσκόπων, Τοπικός Έφορος Πατρών 1990–1992 Γιώργος Δάσιος, παλαιός πρόσκοπος 2ου Συστήματος Προσκόπων Οικογένεια Κώστα Δόντα, τέως Τοπικού Έφορου Πατρών 1974–1978 Κώστας Ηλιόπουλος, τέως Έφορος Κλάδου Λυκοπούλων Τοπικής Εφορείας Πατρών Στυλιανή Κονδύλη, τέως Αρχηγός 3ου Συστήματος Προσκόπων, Τοπικός Έφορος Πατρών 2003–2005 Νίκος Κρίσταν, παλαιός πρόσκοπος και ιδρυτής 9ης Ομάδας Καθολικών Ναυτοπροσκόπων

Γεώργιος Τσελίκας, παλαιός πρόσκοπος 1ου Συστήματος Ναυτοπροσκόπων και ιδρυτής (προπολεμικά) του κλάδου λυκοπούλων στην Πάτρα Ανδρέας Φιλιππάτος, παλαιός πρόσκοπος (προπολεμικά) της 1ης Ομάδας Ναυτοπροσκόπων Κωνσταντίνος Χρυσαυγής, παλαιός Αρχηγός 4ης Ομάδας Ναυτοπροσκόπων, συμμετέχων της πρώτης Σχολής Φοινίκων στην Πάτρα το 1938

Άλλες πηγές Ιστορικό Αρχείο Σώματος Ελλήνων Προσκόπων Εθνικό Οπτικοακουστικό Αρχείο Ιστορικό Αρχείο ΕΡΤ Φωτογραφικό Υλικό Αναδρομικής Έκθεσης Φωτογραφίας Ενώσεως Παλαιών Προσκόπων Πατρών, Πάτρα Ιανουάριος 1997 Προσωπικό αρχείο Κώστα Δόντα Προσωπικό φωτογραφικό αρχείο Νικόλαου Ιορδανίδη, Οικογένεια Ν. Ιορδανίδη

1912 Το πρώτο λογότυπο και η πρώτη σφραγίδα του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων.

23

Η φωτογραφία με την ιδιόχειρη αφιέρωση «Αιέν Αριστεύειν» που συνόδευε τη δωρεά του Πρωθυπουργού Ελευθέριου Βενιζέλου προς το Σώμα Ελλήνων Προσκόπων τον Απρίλιο του 1914. Η ευχή του καθιερώθηκε ως το ρητό των Ελλήνων Προσκόπων.

δεκαετίες 1910 & 1920

ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ 1910 & 1920

24

100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ – ΟΙ ΠΡΟΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ

Ο Διονύσης Φωτόπουλος, Αρχηγός της 1ης Ομάδας Προσκόπων το 1924, εδώ σε προγενέστερη φωτογραφία.

ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ 1910 & 1920

25

Το δεύτερο λογότυπο του Σώματος Ελλήνων Προσκόπων που καθιερώθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1920.

Άνοιξη 1926 Από την πρώτη εκτός πόλεως εμφάνιση των προσκόπων της Πάτρας, στο Μεσολόγγι για τον εορτασμό της εκατοστής επετείου της Εξόδου της πόλης. Δεξιά ο Μιχάλης Καθρέπτας.

1922 ή 1923 Στην αποβάθρα του σιδηροδρομικού σταθμού διακρίνονται παραταγμένοι πρόσκοποι με τα χαρακτηριστικά ανοιχτόχρωμα πλατύγυρα καπέλα. Μπροστά τους περνά πομπή με επικεφαλής ιερέα που κρατά το Λάβαρο της Επανάστασης του 1821.

26

100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ – ΟΙ ΠΡΟΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ

Ο Νικόλαος Νέρης, πρώτος Τοπικός Έφορος Πατρών το 1924, εδώ σε μεταγενέστερη φωτογραφία.

15 Ιουνίου 1926 Επιστολή του Νικόλαου Νέρη προς τον Τοπικό Έφορο Προσκόπων Αθηνών, λίγες ημέρες πριν τη διεξαγωγή της Πρώτης Πανελλήνιας Προσκοπικής Συγκέντρωσης στην Αθήνα.

ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ 1910 & 1920

27

Πρώτη Πανελλήνια Προσκοπική Συγκέντρωση Αθήνα 4 Ιουλίου 1926

4 Ιουλίου 1926 Πρόσκοποι της Πάτρας στη Μαράσλειο Σχολή Αθηνών όπου πραγματοποιήθηκε το Πρώτο Πανελλήνιο Προσκοπικό Συνέδριο. Στο κέντρο της φωτογραφίας, πρώτος από δεξιά με πολιτικά ο Τοπικός Έφορος Πατρών Νικόλαος Νέρης.

28

100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ – ΟΙ ΠΡΟΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ

23 Ιουνίου 1926 Κατάσταση συμμετεχόντων ανά πόλη στην Πρώτη Πανελλήνια Προσκοπική Συγκέντρωση.

4 Ιουλίου 1926 Η αφίσα της Πρώτης Πανελλήνιας Προσκοπικής Επίδειξης στο Παναθηναϊκό Στάδιο.

4 Ιουλίου 1926 Το πρόγραμμα της Επίδειξης.

ΔΕΚΑΕΤΙΕΣ 1910 & 1920

4 Ιουλίου 1926 Πρόσκοποι της Πάτρας στην Πρώτη Πανελλήνια Προσκοπική Συγκέντρωση, στην Αθήνα. Διακρίνεται καθιστός ο μικρός πρόσκοπος Γιώργος Πανούσης με το τύμπανο, και δεξιά οι Γ. Κωνσταντίνου, Σταυρόπουλος, ο νικητής του διαγωνισμού σηματοδοσίας (χαμογελαστός) Άγγελος Παπαδάτος και ο Κινόρτας. Όρθιος τέταρτος από δεξιά με το ανοιχτόχρωμο πουκάμισο ο Διονύσης Φωτόπουλος.

4 Ιουλίου 1926 Ολόκληρη η αποστολή της Τοπικής Εφορείας Πατρών σε αναμνηστική φωτογραφία έξω από τη Μαράσλειο Σχολή Αθηνών όπου πραγματοποιήθηκε το Πρώτο Πανελλήνιο Προσκοπικό Συνέδριο.

29

30

100 ΧΡΟΝΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΡΟΣΚΟΠΙΣΜΟΥ – ΟΙ ΠΡΟΣΚΟΠΟΙ ΤΗΣ ΠΑΤΡΑΣ

4 Ιουλίου 1926 Άποψη του Παναθηναϊκού Σταδίου κατά τη διάρκεια της Πρώτης Πανελλήνιας Προσκοπικής Επίδειξης.

4 Ιουλίου 1926 Διαγωνισμός προσκόπων στη σηματοδοσία μέσω τηλεγράφου (Μορς). Το πρώτο έπαθλο στον συγκεκριμένο διαγωνισμό κέρδισαν οι πατρινοί πρόσκοποι Άγγελος Παπαδάτος και Νίκος Παπακυριαζόπουλος.

367

Περιεχόμενα

Επιστολή του τέως Πρoέδρου της Δημοκρατίας Κωνσταντίνου Στεφανόπουλου ............................................... 5 Πρόλογος του Χρήστου Σταθόπουλου, Προέδρου ΔΣ Σώματος Ελλήνων Προσκόπων ............................. 7 Συνοπτική Ιστορία του Πατραϊκού Προσκοπισμού ........................................................................................................................................... 9 Δεκαετίες 1910 & 1920 .......................................................................................................................................................................................................................... 23 Δεκαετία 1930

....................................................................................................................................................................................................................................................

33

Δεκαετία 1940

....................................................................................................................................................................................................................................................

59

Νίκος Μπρουσινος / Πρόσκοποι 100 ετών, ήμουν και εγώ εκεί

...................................................................................................

61

Δεκαετία 1950 ..................................................................................................................................................................................................................................................109 Κωνσταντίνος Γεροκωστόπουλος / Περιπέτειες ωραίες, Αναμνήσεις ζωηρές ...................................................... 119 Διονύσης Σιμόπουλους / Παλιό κι ωραίο παρελθόν ................................................................................................................................ 137 Δεκαετία 1960

................................................................................................................................................................................................................................................

139

Γιώργος Δάσιος / Αναμνήσεις από ένα παγκόσμιο παιχνίδι ........................................................................................................... 161 Δεκαετία 1970

................................................................................................................................................................................................................................................

187

Δεκαετία 1980

................................................................................................................................................................................................................................................

217

Βίκτωρας Στιβανάκης / Οι τρεις τομείς πρωτοπορίας

...........................................................................................................................

257

Δεκαετία 1990

................................................................................................................................................................................................................................................

261

Δεκαετία 2000

................................................................................................................................................................................................................................................

319

Ανιχνευτικές Πολιτιστικές Ενημερώσεις που πραγματοποιήθηκαν στην Πάτρα

..............................................

359

Διατελέσαντες Τοπικοί Έφοροι Πατρών .................................................................................................................................................................... 364 Ευχαριστίες

.........................................................................................................................................................................................................................................................

365