Editie Enschede
Jaargang 1
December 2015
VERHALEN DOOR EN VOOR ENSCHEDEËRS OVER ENSCHEDE TOEN EN NU
Alphatoren, wolkenkrabber Gerrit Jan van Heek (1837-1915) van Enschede ‘De eenvoud zelf, in uiterlijk en leefwijze’ Elke rechtgeaarde Enschedeër is bekend met de Alphatoren, onze enige echte ’wolkenkrabber’. De toren is met zijn 101 meter niet alleen het hoogste punt van de stad, maar zelfs van de gehele provincie Overijssel. De Alphatoren staat niet in zijn eentje op de hoek van de Boulevard 1945 en de Brinkstraat, maar is omgeven door lagere gebouwen die samen een ‘familie’ vormen. Lees verder op pagina 11
Times new Romam 10
Hommage aan een textielfabrikant
Wie was dat ook alweer, Gerrit Jan van Heek? Weinig mensen weten meer dat hij ooit de belangrijkste en invloedrijkste ondernemer van Twente was. Zijn textielbedrijf Van Heek & Co was in 1910, met 2639 werknemers, zelfs de grootste spinweefonderneming van ons land. Het is dit jaar honderd jaar geleden dat Van Heek overleed. Ter gelegenheid hiervan nemen wij een kijkje in het leven van deze ondernemende en energieke Enschedese legende. Gerrit Jan van Heek wordt op 9 november 1837 geboren in het ‘Huis met de stoep’, achter de Grote Kerk in Enschede
(op nr. 26), als dertiende en laatste kind van de fabrikeur Helmich van Heek en Maria Geertruid ten Cate. Zijn moeder sterft al een dag na zijn geboorte en zijn vader overlijdt wanneer hij 9 is. De jongen komt echter niets tekort, want zijn zusjes verwennen hem en zijn oudste broer Hendrik Jan (die maar liefst 23 jaar ouder is) ontfermt zich over hem als een vader. Op z’n 20ste wordt Gerrit Jan naar het Engelse Lancashire gestuurd om daar praktijkkennis op te doen in de cotton mills: enorme fabriekshallen waar duizenden arbeiders lange en troosteloze werkdagen maken. Het maakt diepe indruk op hem. Lees het hele verhaal op pagina 9
Wie is toch die Laurens van Lier? Laurens van Lier (54) kwam als jochie in Enschede wonen en ziet zichzelf er niet meer weggaan. Van Lier blijkt een vriendelijke, intelligente man die graag een praatje met mensen maakt. Hij is vaak van de partij tijdens stadsevenementen om samen met vrienden en familie te genieten van mooie optredens en bezienswaardigheden. Wat is zijn verhaal? Wij spraken Van Lier op een zonnige middag in augustus. Onder het genot van een hapje en een drankje kwam het gesprek al snel op gang. Wat is zijn binding met Enschede? Welke herinneringen en ervaringen heeft hij aan en met de stad? Is hij FC Twente-fan of niet? En, wat is zijn favoriete plek? Laurens van Lier, Woar Bin Ie Van? Lees het hele verhaal op pagina 3. 016008_ZUIVELHOEVE LOGO_CMYK.pdf
Restaurant THESSALONIKI Griekse specialiteiten Langestraat 52 7511 HC Enschede Tel: 053 431 39 20 www.thessalonikienschede.com
1
01-12-11
10:23
Zuivelhoeve Enschede Winkelcentrum Zuid
Adres Wesselernering 3 7544 JA Enschede Winkelcentrum Zuid
Wesselernering 2a 053 4765164 7544 JA zuivelhoeve-winkels.nl Enschede
OPENINGSTIJDEN MA T/M ZO 14.00 / 24.00
Kledingreparatie Enschede Het beste adres voor het verstellen van uw kleding Tailor Bagram Lipperkerkstraat 51 tel: 053 2032 165
KLANDERIJ 19, ENSCHEDE WWW.DOLCEVITA-ENSCHEDE.NL
Haaksbergerstraat 338 7513 EJ Enschede Tel.: 0642391035
BEZORGINGSTIJDEN MA T/M ZO 16.00 / 24.00 Contact 053 - 477 18 62 053 - 476 13 99
pagina 1
Welkom bij de eerste krant van Enschede Ooit. Wat ooit begon als een besloten Facebookgroep is uitgroeit tot een populair begrip in Enschede. Enschede Ooit is een platform met een website, Facebookgroep en nu ook een krant. Het gaat over de sentimenten en we willen de herinneringen levendig maken, maar ook het heden zeker niet schuwen. In het heden schuilt namelijk de herinnering van de toekomst. Wij van Enschede Ooit willen ons ver houden van politiek en de actualiteiten. Politici zullen wel in Enschede Ooit staan, maar mogen het niet hebben over de actualiteiten. Ons doel is om kranten uit te brengen die u ontspanning brengen. Van veel artikelen in de krant komt een uitgebreidere versie op onze website: www.enschedeooit.nl en wij nodigen u van harte uit om lid te worden van onze Facebookgroep: “Enschede Ooit :)”.
Zalencentrum ‘‘De Oude Molen’’ Uw partner voor: - Bruiloften - Feestetn&Partijen - Catering - Recepties - Pannenkoeken
Han & Anita Westendorp Fazantstraat 35 7481BG Haaksbergen 053-5721474 deoudemolenhaaksbergen.nl
Wij en het hele team van Enschede Ooit, wensen u een fijne kerst en een heel voorspoedig nieuwjaar! Tanja Westendorp en Robert Frieser
Voor al uw: Partytenten Tafels Barren Bestek Glaswerk Koeling Podium Koelwagens Springkussens Catering Enz.
Colofon Enschede Ooit is een onderdeel van Management-Tree in samenwerking met Blue Eyes Media Jaargang 1, editie 1, december 2015 Redactie: Eindredactie: R. Frieser Hoofdredactie: T. Westendorp Teksten: P. van Loo Grafische Vormgeving: Blue Eyes Media BeauSign Creatieve Vormgeving Renkum Vrijwilligers: Piet & Aly Oudt Ronnie Vos Roel Dragt (miniatuurbussen.nl) M.E. Enklaar, auteur Frits Heijne (stadswandeling Enschede) Eduard Frieser (Columnist) Alice Brusse Michelle Konynenberg-Harrison Tamarah Frieser
Mede mogelijk gemaakt door: Cultureel Erfgoed Enschede Enschede in Ansichten Stichting Edwina van Heek Fotoarchief Brusse Internet Marketing Twente
www.horecaverhuurtwente.nl
| info@horecaverhuurtwente.nl |
Mob: 06 3000 9650
Met dank aan: De Oude Molen Haaksbergen Brunger Drankengroothandel Enschede DL Events Enschede Horeca Verhuur Twente Acceso Payrolling
De directie heeft getracht alle rechten te waarborgen. Bent u van mening dat u hierop aanspraak kunt maken? Of wilt u adverteren in Enschede Ooit? Neemt u dan contact op met info@enschedeooit.nl
Runnersworld Enschede | Kuipersdijk 52 | 053 434 5530
licht | geluid | party verhuur | evenementen
WOAR BIN IE VAN? Laurens van Lier
ken in de zaak die mijn opa was begonnen in centrale verwarming & sanitair. Ik ben gevoelsmatig een ‘echte’ Enschedeër, maar nét niet hier geboren”, lacht Van Lier.
Door T. Westendorp Foto’s R. Frieser
Herinneringen... “Als je hier zolang woont en alles meemaakt, dan is je hele leven gerelateerd aan Enschede. Als je kijkt naar de stad zelf, dan zijn de fysieke veranderingen en ontwikkelingen erg interessant om te zien. Toen ik als klein jongetje naar school ging in de jaren ‘70, werden al die grote textielfabrieken afgebroken. Ik zat op Scholengemeenschap Zuid, aan de Borneostraat en ik herinner me nog de ongelofelijk kale vlakte achter de school, waar nu het MST staat. Daar was alles al afgebroken, dus je keek zo vanaf de Borneostraat langs die rij huizen naar de Haaksbergerstraat. In die periode zag je nog veel meer van die lege plekken in de stad. Naast Van Loenshof was het helemaal leeg, de Boulevard was nog amper gevuld. Als ik kijk naar hoe Enschede zich sinds 1970 heeft ontwikkeld, dan word ik daar heel blij van”, vervolgt Van Lier enthousiast. Laurens van Lier 54 jaar, heeft 3 kinderen, is werkzaam in het onderwijs en was voorheen ook actief in de politiek. “Een Tukker in hart en nieren”, begint hij. “Ik heb twee jaar in Amersfoort gewoond. Mijn (ex)vrouw had een baan in Amsterdam en ik in Hengelo. Ergens in het midden wonen, puur uit praktische overwegingen, was op dat moment het handigst. Amersfoort was die plek. Ik was ontzettend blij dat zij na twee jaar een baan kreeg bij Grolsch. We zijn meteen teruggegaan naar Enschede. Voor mij geldt in ieder geval: ik ben een echte Tukker, dat zit in je. Mijn hele familie komt hier vandaan, mijn ouders, mijn overgrootouders... Enschede is een stad met karakter, zal ik maar zeggen, daar maak ik deel van uit. Nederland heeft heel veel mooie gebieden en daar ben ik ook heel graag, maar ik zal altijd Enschedeër blijven.” Geboren en getogen Tukker of komen aanwaaien? “Eigenlijk een beetje van beide. Mijn familie woont hier al sinds de 18e eeuw. Mijn vader was vroeger werkzaam bij de Bamshoeve, als hulpbaas. Later kreeg hij een baan bij de Parley wolfabriek in Leiden, in die periode ben ik geboren. Toen ik 5 jaar was, zijn we teruggegaan naar Enschede. Mijn vader ging wer-
Mooie herinneringen “Wat ik een beetje mis uit die tijd, zijn dingen die vroeger heel gewoon waren. Zo zijn er gebouwen waarvan ik denk: hoe heb je die ooit kunnen afbreken? Zo had je bijvoorbeeld het oude politiebureau, Hotel de Graaff, de villa’s waar nu het Gak (regio Twente)-kantoor staat... Er zijn ook heel veel panden en gebouwen afgebroken met het idee: ‘We moeten van oud naar nieuw, het moet een moderne stad worden. De Boulevard gaan we neerzetten, we moeten moderniseren’. En ja, met de huidige kennis en ervaring kun je je afvragen of dat zo verstandig is geweest. Maar de redenen destijds om gebouwen af te breken, daar kan ik inkomen. Ik vond het natuurlijk geweldig dat vroeger mijn vader met zijn Volkswagen Kever het centrum van Enschede binnenreed. Parkeren op de Klokkenplas, vervolgens binnendoor lopend naar de Haverstraatpassage, naar Kota Radja, de Chinees. Hoe het ook zij, ik heb veel waardevolle herinneringen aan het Enschede van vroeger. Die zal ik blijven koesteren.” FC Twente. Goaij stoan of blief ie zit'n? Over die vraag hoeft Van Lier niet lang na te denken: “Ik ga zeker staan! Ik kan me nog de allereerste wedstrijd herinneren waar ik heen ben geweest. Dat was in het Diekman Stadion, ik denk in 1968. Twente - Hollandsport. Volgens mij werd het 4-1
voor Twente. Sindsdien heb ik altijd een jaarkaart. Ook nu, ik zit er gewoon. Ik heb een jaar lang gekeken naar Twente in de eerste divisie in 1984. Waar ze ook spelen, ik zal altijd blijven komen. Maar wel mopperen d’r op, dat hoort erbij”, knipoogt Van Lier. Favoriete Enschedeër? “Enschede kent natuurlijk heel veel mooie mensen. Een bijzondere Enschedeër vind ik in ieder geval Bert de Haan, dat is iemand die ik nog ken van de tijd toen Peter Russeler met Fred Brinkhorst cafe De Kater oprichtte, in 1977. Dat werd een beetje mijn stamcafé. Daar heeft Bert in het begin ook aan meegewerkt, daar ken ik hem van. Maar het is ook iemand die zich helemaal heeft ontwikkeld van communicatie- en marketingman tot iemand die gedichten en boeken maakt. Hij is ziek nu, heeft Parkinson, maar is nog steeds druk bezig om te doen waar hij goed in is. Ik heb veel bewondering voor hem.” Wat is voor jou typisch Enschedees? “De nuchterheid. ‘Doe maar gewoon, dan doe je al gek genoeg.’ Dat is ook wel een beetje de Twentse aard. We zijn misschien wel te bescheiden in wat we kunnen. Enschede is een prachtige stad, we hebben heel mooie faciliteiten, een schouwburg, een universiteit... We hebben alles prima voor elkaar, maar dat stralen we niet altijd uit. Daar moet je ook trots op zijn, want met bewuste bescheidenheid, daar kom je wat mij betreft toch het verst mee. Een beetje met met de borst vooruitlopen, dat zouden we best mogen doen. Het is echter typisch Enschede: een beetje ‘de kat uut de boom kiek’n’.” Favoriete plek in Enschede? “Ik zit heel graag op de Oude Markt, geweldig vind ik dat. Al sinds dat ik een jaar of 16 was, kom ik in het café. De binnenstad van Enschede vind ik geweldig. Mensen die er voor het eerst komen zijn altijd onder de indruk van het fantastische plein dat de Oude Markt is. Maar ook het Roombeek, waar ik nu woon, vind ik fantastisch. Enschede krijgt natuurlijk steeds meer mooie plekken, waar het vroeger een stuk minder was. Het Boerenkerkhof en Wilminkplein hebben een duidelijke upgrading gekregen. Het Van Heekplein is prachtig vernieuwd. Het buitengebied vind ik ook geweldig. Bij Hof Esperlo kun je prachtig wandelen, het luchthavengebied, noem maar op. Enschede is eigenlijk van alles wat, mensen weten of zien dat vaak niet, maar het is er wel. Het is geweldig leven hier!”, besluit Van Lier
Noem het een stofzuiger of noem het een fiets, Han heeft wel iets!
Derma Laser Kliniek Auke de Vries
• • • • • • •
Tattooverwijdering Streaverwijdering Littekenbehandeling Acnebehandeling Huidverbetering Laserontharing Spataderbehandeling
& • • •
Praktijk voor Injectables Rogier Meulenaar
Botox Fillers PDO-threads
Gezondheidscentrum Wesselerbrink Het adres voor al uw medische cosmetiek en laserbehandelingen.
www.dermalaserkliniek.nl
www.praktijkvoorinjectables.nl
Wesselernering 60 * Praktijkruimte 40 * 7544 JC Enschede 053 750 1181 * www.dermalaserkliniek.nl pagina 3
Scholen, speeltuinen en saamhorigheid Een interview met Gerrit Jan Dijkhuizen en Henk Brusse Het is een mooie, zomerse dag wanneer we Gerrit Jan Dijkhuizen en Henk Brusse ontmoetten op een zonnig terras. We raken aan de praat en al snel beginnen de herinneringen aan Enschede rijkelijk te vloeien.
lende was zijn werk voor de Story als chef-redacteur. Dit vond hij “Uitermate oninteressant, want als je vier keer per jaar een verhaal over André van Duin moet schrijven, heb je het wel een keer gehad.”
Gerrit Jan Dijkhuizen, oorspronkelijk afkomstig van de Veluwe, woont inmiddels zo’n 45 jaar in Enschede en is naar eigen zeggen volledig “vertukkerd”. Hij is gaan houden van Enschede, is nu gepensioneerd en destijds terecht gekomen in het speciaal onderwijs. 25 jaar geleden richtte hij de bekende VSO ZMOK-school “Het Schip” op. Dit jaar is deze school tot een einde gekomen. De leerlingen van Het Schip worden overgeplaatst naar andere scholen. Gerrit Jan is het hier niet mee eens en in zijn eigen woorden stelt hij: “De managers omarmen het beleid en de uitvoerders zijn de dupe.” “De ouders van deze kinderen”, zo stelt Gerrit Jan, “zijn onmondig en niet in staat om ondanks de goede insteek de juiste keuzes te maken voor hun kinderen.” Veel van de kinderen die leerling waren op Het Schip eindigden als junk. “Echter zestig procent hebben we terug op het goede pad gekregen.” Hij is nu werkzaam als vrijwilliger voor achttien speeltuinen “Ik was altijd al een liefhebber van de speeltuinen, omdat ik daar vroeger in mijn spijbelende jeugd ook vaak zat.” In Enschede zijn de speeltuinen soms wel tachtig jaar oud en allemaal in de arbeidsbuurten. Ze worden allemaal gerund door honderden vrijwilligers en een paar beheerders. Gerrit Jan doet bijvoorbeeld de beleidsmatige kant en Ben van Dijk de financiële kant. Henk Brusse, geboren in Apeldoorn, neemt het gesprek over. “Ik ben wel een echter Tukker. Mijn ouders en grootouders komen uit Twente.” In 1963 kwam de jeugd af op de speeltuinen dankzij de bandjes die er speelden. Henk, die uitweidt over deze bandjes, geeft aan dat deze cultmuziekcultuur nog steeds bestaat in Enschede. Zo is hij de eerste discotheek in Enschede begonnen: De Britain. Tot 1970 heeft hij deze disco gerund, waarna hij de Pijp, het eerste kruidencafé van Enschede, begon. Deze heeft hij na twee jaar verkocht om zijn huwelijk in stand te houden. Hierna heeft hij een hele reeks baantjes gehad. Het laatste en meest opval-
Daarna is hij begonnen met Buttonboss, een begrip in Enschede. Dit heeft hij gedaan tot 2000. Sindsdien is Henk beroepsmatig levensgenieter. “Zeer gezellig”, zo ervaart Henk de stad die niet meer te vergelijken valt met vroeger. Gerrit Jan geeft aan dat hij heeft meegedaan met wat hij een “cultuurhistorische fietstocht” noemt. Dit is volgens Gerrit Jan een handig middel als promotie voor zijn werk met de speeltuinen. Hij begon in Enschede met een gedicht van Willem Wilmink, die hij persoonlijk goed kende, fietste over Lonneker en liet de deelnemers het graf van de familie Blijdesteijn zien. Na de vuurwerkramp, zo zegt Gerrit Jan, is de wederopbouw goed aangepakt. Door onder meer in het Ruhrgebied te kijken hoe het niet moet, is hij tevreden hoe er opnieuw is opgebouwd. “We sloten als Enschede in één keer de rijen.” Henk herinnert zich nog hoe hij alles tijdens de ramp ervaarde. “Ik was thuis toen die eerste knal kwam. Ik ben naar binnen gegaan en heb de deuren open laten staan. Bij de tweede knal zag ik glas springen.” Binnen een half uur kreeg Henk telefoontjes uit van over de hele wereld, waar het eerder op tv was dan hier. “Ik was met Ad Melkert en Marijke van Heesen in Rotterdam. We waren een plan aan het maken over de onderwijsbegroting. Toen kregen we een telefoontje uit Enschede en zijn we rechtstreeks teruggereden. Ik ben de eerste
Gerrit Jan Dijkhuizen en Henk Brusse
nacht in het gebied geweest. Van de 41 slachtoffers kende ik er 14.” “Het was een waar drama”, bevestigt Henk. Beide heren geven aan dat de herinneringen terugkomen als ze nu door het gebied fietsen.
Het gesprek met betrekking tot de vuurwerkramp en de oude Grolsch-brouwerij gaat over in wie de bekende reclameslogan heeft verzonnen. “Vakmanschap is meesterschap.” Het gaat om Menno Sluiting en reclamebureau de Zuil. “Deze slogan is bedacht door de heer Brummen,” weet Henk te vertellen. “De beste reclameman die Twente ooit gekend heeft.” Henk vertelde dat Menno misschien niet geschikt was als reclameman, maar wel als een briljante zakenman gezien mag worden. Henk: “Ik weet heel veel en ik heb heel veel boeken thuis over Enschede”. Er
Dagbesteding
binnen de ICT? Huisstijl ontwikkeling Internet marketing Webshop bouwen Teksten schrijven Website bouwen Software testen
Tekst: IMTwente, foto: Robert Frieser
wordt gesproken over de uitzending van de VPRO, genaamd “De IJzeren Eeuw”. “Dat is onzin”, zegt Henk gelijk. Gerrit gaat ertegenin. Hij is het er niet helemaal mee eens. “Hij is een socialist”, grapt Henk. “Ik heb er niets aan. Het gaat om 1900.” Henk geeft aan dat het “allemaal achterhaalde verhalen zijn”. Gerrit daarentegen vindt het een onderdeel van de geschiedenis van Enschede. “De textiel, het voetbal en het bankwezen zijn allemaal verbonden met de textielindustrie”, geeft Gerrit aan. Is Van Heek een uitbuiter? Een kortdoor-de-bochtvraag die door beide heren met een “nee” wordt beantwoord. “Het is tweeledig”, geeft Gerrit Jan aan. Een heikel punt waar de heren het verre van goed praten maar toch besluiten dat niks menselijks hen vreemd is. Of het gedrag van de familie Van Heek, zoals het keihard neerslaan van de staking, moet worden afgezet met wat ze de regio hebben gegeven aan economisch voordeel, is iets wat ieder voor zichzelf moet afvragen. Terwijl Gerrit Jan uitleg probeert te geven over zijn politieke voorkeur (PVDA) met betrekking tot het onderwijsgebeuren, weet Henk aan te kondigen dat Schreuder bij FC Twente is binnengekomen, zo vertelt zijn telefoon hem. “Ik heb de laatste tien jaar ook in de topsport begeleid”, zegt Gerrit Jan, “door de voetbalacademie bij Twente te helpen opzetten.” En nu het gesprek over voetbal, wordt het interview besloten.
ZVTwente ‘’Zorg Visie Twente’’is een zorgorganisatie gevestigd in Enschede. ZVTwente richt zich op het actief aanbieden van arbeidsgerichte dagbesteding binnen de ICT, voor mensen in de regio Enschede, Hengelo, Almelo en Oldenzaal. Binnen ZVTwente bieden wij de volgende activiteiten aan: website- en webshopontwikkeling, het schrijven van teksten, huisstijlontwikkeling etc. Heb jij affiniteit met bovenstaande activiteiten, neem dan vrijblijvend contact met ons op via onze website www.zvtwente.nl of stuur een mail naar info@zvtwente.nl. Ook zijn wij dagelijks te bereiken op ons vaste telefoonnummer, 085-401 97 37.
Doopsgezinde Kerk Enschede Een gek verhaaltje Stadsgravenstraat Door Tanja Westendorp
Vanaf de Oude markt is de Doopsgezinde kerk (Menistenkerk) aan de Stadsgravenstraat nog net te zien. Voor 1631 was de Doopsgezinde gemeente geen erkende geloofsgemeenschap. Tot de bouw van de Doopsgezinde kerk in 1698 aan de Stadsgravenstraat (toen nog Achterstraat) kwamen de Doopsgezinden samen bijeen in een kleine kamer die was ingericht als gebedshuis. Daarna is de kerk op de bewuste locatie nog twee keer opnieuw gebouwd: in 1769 en na de stadsbrand van 1862. Het gebouw heeft een houten toren met naaldspits op een tuitgevel met zandstenen dekplaten en valt onder de monumenten van de gemeente Enschede.
Toen en nu: Rechts het huis van Henny van Heek en links magazijn “De Zon” (nu Blue Sakura en links proeflokaal België).
Discotheek De voormalige kosterswoning bestaat uit een begane grond en een zolderverdieping. Tegenwoordig zit hier restaurant “Kostershoes”. Het gebouw heeft geen kerkelijke functie meer sinds 1970. De Doopsgezinde gemeente heeft de kerk in 1971 verkocht en het gebouw heeft sindsdien diverse bestemmingen gehad en wordt tegenwoordig gebruikt als discotheek. Discotheek “Revelation” (voorheen de 7e Hemel) heeft tot 2014 in het pand gezeten. De Kansel van de predikant is omgebouwd om gebruikt te worden door de diskjockey. De disco bestond uit 2 zalen, een volledig uitgeruste discotheek en een rustig café.
In 2014 zou “Revelation” de zaak renoveren en ombouwen tot aprés-skiclub “Heidi”. In plaats daarvan is in maart een afscheidsfeest georganiseerd en is “Revelation” in mei van dat jaar definitief gesloten. Plannen Voor het kerkje heeft de huidige eigenaar inmiddels andere plannen. Ton Mutter van de Beiaardgroep en Sander Zoutman willen in het pand gaan starten met een stadsbrouwerij. Deze stadsbrouwerij zou een capaciteit hebben van 400 tot 500 liter. In de brouwerij zal tevens een proeflokaal komen. Het pand is op dit moment eigendom van Harry Lindeman en heeft een drastische renovatie ondergaan, zowel voor de buitengevel als voor de brouwerij. De renovatie is gebaseerd op een ontwerp van architect André Beumers. De brouwerij zal zich in de voormalige kerk vestigen. Bronnen: Revelation, 7e hemel, Enschede In Ansichten, Wikipedia, Cultureel erfgoed Enschede. foto’s: via bronnen en R. Vos
Hans Liberg “Net als alle beginnende cabaretiers is het begin het moeilijkst maar ook het spannendst. Heel spannend was mijn eerste optreden net na het Camerettenfestival in het Vestzaktheater te Enschedé. Daar waren nl maar twee kaarten verkocht. Ik was dus niet zo beroemd als ik dacht, haha. Wat te doen? Naast het Vestzaktheater is een café met een pianootje. Wij met die twee gasten naar dat café....of ik er even mocht optreden? Spotlight mee, geluid mee en voor de leeuwen voor een niet betalend publiek. Erg leuk geworden. Én......een jaar later zat het Vestzaktheater helemaal vol. Zo gaat dat....investeer in jezelf!”
Robbie en de ontdekking van de Wesselerbrink
Let op…, dit verhaaltje kan enige onwaarheden bevatten!
Door Eduard Frieser
Er was eens een ondeugend jongetje dat Robbie heette. In werkelijkheid heette hij Robert, maar dat terzijde. Wij noemen hem gewoon Robbie. Het moet eind jaren ‘60, begin jaren ‘70 zijn geweest toen ik, Dwartje, de oudere broer van Robbie, samen met ons gezin in de Beneluxlaan in Enschede woonde, in de mooie wijk Boswinkel. Dwartje woonde samen met zijn ouders en zijn drie jongere broertjes in een mooie portiekflat. Het gelukkige gezin woonde recht tegenover de prachtige, grote speeltuin. Er was rondom deze speeltuin een hek geplaatst en ‘s avonds na zes uur werd deze speeltuin keurig afgesloten. Niemand kon er dan in, behalve Dwartje en zijn iets jongere broer Rollie. Maar daar gaat dit verhaaltje niet over; een andere keer misschien. Al enige tijd was er sprake van een op handen zijnde verhuizing. Het was een publiek geheim dat we misschien wel eens konden gaan verhuizen naar die nieuwbouwwijk in aanbouw, de Wesselerbrink. Mijn moeder zei wel eens vrolijk: “Wij gaan binnenkort in een eengezinswoning wonen, kindertjes!” “What the fuck is…” O, sorry; te modern… te Amerikaans; dat taalgebruik bestond toen nog niet in Nederland. Ik ben blij dat mijn moeder dit niet leest. En als ze dit wel leest, dat ik heel ver weg woon. “Wat is eigenlijk een eengezinswoning, mama?”, vroeg ik nieuwsgierig met een braaf gezicht. Want wist ik veel? Wij waren tot nu toe alleen maar galerij- en portiekflats gewend. “Dat is een woning met een tuin voor en achter, bestemd voor een gezin met kinderen, liefje”, antwoordde ze. “Iedereen krijgt centrale verwarming op de kamer, zodat jullie het in de winter ‘s nachts niet meer koud zullen hebben, nooit meer dubbele dekens met jassen op het bed nodig hebben, geen kruik meer mee naar bed hoeven te nemen, nooit meer ijsbloemen op de ramen en jullie plas in de pot nooit meer ‘s morgens bevroren is.” “Dat klinkt niet beroerd”, dacht ik bij mezelf. “Maar wij zijn met z’n zessen. Gaat dat wel goedkomen?”, vroeg ik met enige bezorgdheid. Het kwam goed. De verhuizing leek dus een feit te worden. Het was namelijk zo dat Enschede, ondanks dat de stad onder curatele stond van het Rijk en ondanks de minder sterke groei van de bevolking, wel het aantal woningen bleef uitbreiden. In de jaren ‘70 werd de hoogbouwwijk Wesselerbrink en de laagbouwwijken Stokhorst, Bolhaar en Stroinkslanden-west gebouwd en in de jaren ‘80 de Helmerhoek en Stroinkslanden-oost. Het aantal inwoners ging gestaag in de richting van de 150.000, mede door de gezinsherenigingen van Turken en Marokkanen.
Daar wilden wij natuurlijk ook van mee profiteren. Nu wilde het geval dat wij nog niet lang terug in Nederland waren en mijn vader naar de Vliegbasis Twente werd overgeplaatst. Maar dat even terzijde; ook daar gaat dit verhaaltje niet over. Mijn Pa en Ma hadden vier prachtige jongens, al zeg ik het zelf. Robbie, een veel jonger broertje van Dwartje en Rollie, was toen nog een ukkie van een jaar of vier. Robbie was een nieuwsgierig en druk baaske, die niet alleen regelmatig op de step over het trottoir van de Beneluxlaan raasde maar ook de directe omgeving bij ons in de buurt verkende. “Niet zonder je broers naar de overkant, Robbie”, riep mijn moeder dikwijls vermanend vanaf het balkon naar hem. Maar daar trok Robbie zich niks van aan; hij wilde met zijn grote broers meedoen. Als Dwartje en Rollie zich na zes uur toegang verschaften tot de speeltuin, ging Robbie ook stiekem naar de overkant en zat hij er met zijn neus bovenop. Hij heeft op die manier een hoop van ons geleerd, dat moet gezegd worden. “Ga jij maar eens even uitzoeken of de Wesselerbrink al klaar is, baaske”, zei Dwartje op een mooie dag tegen zijn kleine broertje. Hij zette hem met een rugzakje om, met daarin een lunchpakket en een banaan, op de bus naar die nieuwe wijk in aanbouw. Het moment dat Robbie, vrolijk zwaaiend, met de bus de Beneluxlaan uitreed, daalde de rust als een deken over de Boswinkel neer. Er wordt heden ten dage nog wel eens over gesproken: “De dag dat Robbie met de bus de Beneluxlaan uitreed.” Nooit eerder was het zo rustig in de wijk geweest. Maar niet bij ons thuis. “Een hele opruiming”, had Dwartje nog geruststellend tegen zijn sprakeloze ouders gezegd en Rollie zweeg in alle talen. Het viel niet in goede aarde. Het werd zoeken geblazen en wel direct. We deden onze rugzakjes om en gingen op weg. Na anderhalve week werd Robbie gezond, wat stoffig maar met heel veel informatie over de nieuwe wijk in aanbouw, herenigd met zijn gelukkige ouders en broertjes. De verhuizing had, zoals gewoonlijk, wat voeten in de aarde en uiteindelijk namen wij, als eerste bewoners, onze intrek in een gloednieuwe eengezinswoning aan de Oldenkottebrink, klaar voor nieuwe avonturen. *** Als ik niet schilder, dan schrijf ik. Dwartje. Hoi… Lees al zijn columns terug op www.enschedeooit.nl
foto Hans Liberg: fotograaf Thomas Mayer, pagina 5
ENSCHEDE OOIT Column
Wat Veur Stek Han’s Onderdelenhof / Homepart, De Heurne. Wij spraken met Han in zijn winkel, onder het genot van een kopje koffie. Han is ooit begonnen als paneelbouwer in een machinefabriek. Hier is hij “weggeplukt” door een installateur, met de belofte dat er een hoger inkomen tegenover zou staan. Zo gezegd, zo gedaan. Hij ging aan de slag als installateur en zijn werkgever had al snel in de gaten dat hij liever 10 klanten per dag had dan 1 klant per 10 dagen. Met die instelling stroomde hij al snel door naar Servicemonteur. Als servicemonteur kwam hij bij onder andere de familie Jannink en Van Heek, evenals bij de fabrieken van Jannink, maar ook bij de “huisvrouw Janssen”.
Door: Wesley Verbeek en Lisa Bouwmeester
Enschede Leeft Al lopend over het van Heekplein, via de kleine winkelstraatjes, richting de oude markt, dachten we na over een onderwerp voor een nieuwe blog. Naast alle narigheid die je ziet op het nieuws en het internet, was het hoog tijd voor iets positiefs. Een onderwerp dus, leuk voor jong en oud. Kijkend naar de verschillende kleine boetiekjes en prachtige oude panden waren we er al snel uit: een blog over onze stad.
hele straat gezien. Begonnen aan De Heurne 3 met “Handyman” en daarna door naar nummer 15, waar hij na enige tijd een jaar pauze ingelast heeft. Na dat jaar “sabbatical” is hij opnieuw begonnen op De Heurne 26 met “Hans Onderdelenhof” en als franchisenemer van “Home Part”. Vanaf nummer 26 is hij doorgeschoven naar nummer 34 en nu is hij met “Hans Onderdelenhof” te vinden op nummer 40 waar zijn prachtige winkel gevuld is met huishoudonderdelen, fietsbenodigdheden en accessoires voor computer, mobiele telefoon en nog veel meer!
In 1989 is hij, samen met zijn vrouw Carin begonnen met “Handyman” aan De Heurne 3. Heerlijk aan het zelfstandig werken is het contact met de klanten. Er komt bijna nooit iemand binnen die geen advies nodig heeft. Denk aan een vraag over een onderdeel, advies over een product of het verschil tussen twee trappers voor een fiets. Dit sociale praatje is iets waar Han zich erg goed in kan vinden.
Enschede, stad van het oosten. Enschede textielstad, studentenstad en stad van FC Twente en van Grolsch. Kortom: Enschede, een stad met een verhaal. Er valt veel te vertellen over de stad, in het prachtige Twente. Over hoe het ooit eens was, verhalen die generatie op generatie doorverteld worden. Verhalen waar iedereen een eigen sentimentele waarde aan hecht. Mensen denken graag terug aan toen. Maar ook valt er veel te vertellen over de toekomst. Waar wil Enschede naar toe? Er is zo ontzettend veel te vertellen, want Enschede leeft. Maar wat wij heel belangrijk vinden zijn de verhalen van nu. Enschede is een bruisende stad met ambities, welke de afgelopen jaren sterk ontwikkeld zijn. Wij willen met onze blog “Enschede Leeft” de bruisende stad tonen en de levendigheid naar voren brengen. De leukste winkels en boetiekjes, horecagelegenheden, musea en andere culturele evenementen komen aan bod. Enschede is namelijk een stad vol ambitieuze ondernemers, historische panden, heeft een veelzijdig winkelaanbod en biedt leuke cafés, barretjes en restaurants. Wat wij zo bijzonder vinden is het verhaal achter al deze ondernemingen. Wij willen jullie laten zien wat Enschede allemaal te bieden heeft. En daarom gaan wij op pad om voor jullie al deze verhalen te schrijven, te bundelen en uiteindelijk te publiceren op onze blog, “Enschede Leeft”.
Al met al is Han een “oude rot in het vak” als het gaat om reparaties in en om het huis. Van “ouderwetse” wasmachineonderdelen tot de hedendaagse computer- en printerbenodigdheden. “Noem het een stofzuiger of noem het een fiets, Han heeft wel iets.” Sinds 1989 is zijn winkel, zoals gezegd, gevestigd aan de Heurne en door de jaren heeft hij de
... Even naar Primera staatsloterij – wenskaarten – tijdschriften boeken – speelgoed – kantoorartikelen – cadeaukaarten ook voor al uw postzaken kunt u bij ons terecht.
Enschede, onze stad, want Enschede Leeft. www.facebook.com/enschedeleeft2015 www.enschedeleeft.blogspot.com
Primera Winters Zweringweg 222 (winkelcentrum Stadsveld)
7545 DA Enschede 053-4310152 www.primera.nl
De Heurne is al sinds jaar en dag een begrip in Enschede, een echte winkelstraat met van vroeger uit veel al zelfstandige ondernemers, zoals “Venterink”. Hij verkocht laboratoriumonderdelen maar ook schoenen. Of een echte huishoudelijke winkel als “Het Reeve”. Om het assortiment van hen terug te vinden, zou je tegenwoordig de “Blokker” en “Dille & Kamille” moeten combineren. Die variatie van winkels is altijd gebleven aan De Heurne. Je vindt er nu nog steeds alle winkels, van Chinese Toko tot kledingwinkel en “Hans Onderdelenhof”. En er staat op dit moment ook veel te gebeuren aan De Heurne. De Hema gaat weliswaar weg aan het begin van de straat, maar de ondernemers weten wat er voor terug gaat komen. Helaas mogen er geen details over besproken worden, maar dat er een grote speelgoedwinkel gaat komen is een feit. Lees meer over Han’s Onderdelenhof en de Heurne op www.enschedeooit.nl
ENSCHEDE OOIT
LEU OET ENSKE
Iedere editie zetten we op deze pagina bijzondere of opvallende mensen iuit Enschede n de spotlight. Mensen die op hun eigen manier iets voor Enschede betekenen en dat willen delen. hier lees je een samenvatting van hun verhaal. Het hele artikel kun je lezen op onze website.
Stoffer Berend Snippe
Bjorn en Dylan - Lions We dragen hier vandaag deze mooie oranje hesjes omdat wij ons vandaag inzetten voor de Enschede Lions. Dit is onze ijshockeyclub, waar we allebei in het eerste team spelen. Er zijn landelijk 14 ijsbanen waar ijshockey gespeeld wordt in competitieverband. Het is van oorsprong natuurlijk een Canadese sport, maar we spelen in Enschede omdat we hier allebei wonen. Vandaag weren we de fietsers uit de stad om een extra centje bij te verdienen. De opbrengst komt ten goede aan onze club. De sfeer is geweldig en de stad is gewoon heel gezellig.
Aldo Aldo, straatmuzikant uit Italië. Enschede is een kleine stad met een groot hart. Ik heb met mijn kat Helios 1560 km gereisd vanuit Italië hiernaartoe. Niet omdat ik hier veel verdien, maar omdat ik van de stad houd. Waarom weet ik niet precies. Misschien zijn het de mensen die zo aardig zijn, altijd een lach op hun gezicht en proberend in harmonie samen te leven met elkaar. I just love Enschede!
Piet Oudt
De muzikale kat Even the cat loves Enschede!
Piet Oudt is 72 jaar, geboren in Blokker en in de jaren ’60 verhuisd naar Hoorn. Daar heeft hij zijn hele carrière opgebouwd met eerst militaire dienst en daarna een baan bij Philips. In 1975 heeft hij het bedrijf Piet Oudt Agency opgericht met zijn vrouw Aly om muziekevenementen te organiseren, eerst in Hoorn en later in Leeuwarden. Een ander artiestenbureau heeft ooit The Beatles naar Blokker weten te halen en daar heeft Piet met volle teugen van genoten. In 2005 is hij verhuisd naar Enschede. “Het bevalt me hier uitstekend. Ik zou echt niet meer terug willen naar het westen.”
Stoffer Berend Snippe is eigenaar van Forward Fashion. “Enschede is de ideale stad voor mijn bedrijfsconcept. Mijn kle dingzaak wordt al vier jaar druk bezocht en daar ben ik uiteraard ontzettend trots op. Mijn favoriete stek in de stad is toch wel discotheek Moodz. Ik ben een gelukkig mens en leef letterlijk volgens mijn motto: Carpe Diem.” Werknemer Wesley Kamphuis over zijn baas Stoffer: “Hij is niet alleen een goede baas, hij is tevens mijn beste vriend!”
Han Han is geboren in Almelo en op zijn achtste verhuisd naar het Wooldrik. Sindsdien heeft hij op meerdere plekken in Enschede Zuid gewoond. Later verhuisde hij naar de Ypelobrink in Zuid en daar begon zijn leven naar eigen zeggen pas echt. Zijn hele familie was lid van de Burgerharmonie, en hoewel Han zichzelf amuzikaal vindt, is hij wel altijd lid geweest van de vereniging en heeft hij enkele jaren het vaandel mogen dragen. “Het was een spandoek van 2 meter hoog en een meter breed. Ik kan u vertellen: ‘Als je daarmee in Munster loopt en je hebt de wind tegen, dan kan je beter op een zeilbootje zitten.’”
Na de lagere school is hij naar De Hoeksteen gegaan voor een opleiding elektrotechniek. “Dat heb ik van kinds af gewild. Toen ik mijn eerste speelgoedtreintje Trix kreeg, heb ik tegen mijn vader en moeder gezegd: ‘Ik word elektroAuke de Vries monteur.’ Eerlijk, ik ben de technische school ingelopen op mijn schoenen, heb Auke de Vries is 61 jaar en werkzaam als ze bij de voordeur uitgetrapt en heb de sociaal pedagogisch werker. Daarnaast hele school op mijn slofjes doorlopen.” heeft hij een eigen bedrijf, Derma Laser Inmiddels is Han al 34 jaar getrouwd Kliniek in Enschede. Verder is hij sportmet Carin en runt hij nog steeds een onbegeleider, surfinstructeur, licht- en gederdelenwinkel, “Han’s Onderdelenhof luidtechnicus en lasertechnicus geweest. Home Part”. Hij woont op dit moment in Boekelo en staat nuchter in het leven. Hij staat op het punt om een studie tot verpleegkundige op te pakken omdat er steeds meer medische kennis bij het laseren komt kijken. Lees meer op onze website: “De grootste drijfveer voor mij is altijd www.enschedeooit.nl/leuoetenske het omgaan met mensen. Collega’s zijn erg belangrijk voor me; niet alles alleen, maar gezamenlijk één doel nastreven.”
Het Lentfert 51 - 7547 SN Enschede - 085-3032676 pagina 7
ENSCHEDE OOIT
De wijk Dolphia door: IMTwente
Dolphia is in de jaren dertig opgezet aan de Gronausestraat, op enige afstand van de stad. De wijk is symmetrisch opgebouwd rond het Transvaalplein. Eigenlijk is het meer een vijver dan een plein. Er ligt een grote kei, een overblijfsel uit de IJstijd. Het tuindorp is gebouwd voor en door arbeiders van Van Heek en Co. Aan de “Straat” - de rijksweg tussen Enschede en Glanerbrug, aan de buitenkant van de wijk - kwamen de huizen voor de bazen, terwijl de woningen in de binnenring bestemd waren voor de arbeiders. De huizen werden al die tijd goed verzorgd door drie vaste werklieden, die bij de vijver hun werkplaats hadden. Al snel is het ook voor anderen mogelijk er te gaan wonen. Er ontstaat echter steeds meer werkloosheid en de wijk wordt vaak gebruikt om mensen met problemen te plaatsen. Omdat de wijk nogal afgelegen ligt, zoekt de groep bewoners vaak een eigen manier om problemen op te lossen. Zo ontstaat een grote band en die is nog steeds te voelen. Dolphia is een dorp apart. Een Dolphiaan gaat niet graag van Dolphia af. Ouders willen liefst dat hun kinderen op Dolphia blijven. Dat gevoel wordt nog eens versterkt doordat veel mensen familie van elkaar zijn. Het buurthuis, een belangrijke spil, wordt vrijwillig gerund door bewoners. Dolphia Tuindorp, 1948
Foto: Enschede in Ansichten
De bewonerscommissie zet zich actief in voor het oplossen van sociale problematiek in de wijk. In 2004 wint ze de Jan Schaeferprijs, voor het ontwikkelen van grote betrokkenheid en medezeggenschap van bewoners bij de wijkopbouw.
In de Tweede Wereldoorlog wordt het klooster grotendeels geconfisqueerd door de Duitse Wehrmacht. De kelders worden als gevangenis gebruikt en het klooster doet ook nog dienst als lazaret.
Nu, in 2015, wordt de bouw van een AZC door de bewoners als een grote bedreiging gevoeld, en het protest is niet vreedzaam. Maar een oud-bewoner beschrijft in een open brief hoe zij destijds na een scheiding op Dolphia kwam wonen, en met veel warmte opgevangen werd. Ze roept de bewoners op de vluchtelingen op te vangen, zoals zij destijds ook opgevangen is, omdat juist Dolphia ontheemde mensen zoveel te bieden heeft.
Na de oorlog kent het klooster een grote bloei, tot de belangstelling voor het kloosterleven afneemt. Het wordt in 1972 verkocht aan de stichting “Het Bruggerbosch”, en verhuurd aan het conservatorium.
Het Klooster Dolphia In 1934 wordt de Bernadettekerk gebouwd, als buitenpost van de parochie van Glanerbrug. Met de stichting van een parochie in de wijk Dolphia start de geschiedenis van het klooster Dolphia. Er wordt een nieuw seminarie met klooster gebouwd voor de Orde van de Kapucijnen. De kloosterkerk wordt verbonden met de Bernadettekerk, zodat de monniken door openingen in de muur de dienst kunnen volgen.
Klooster Dolphia in 1955
Willem de Lange Burgermeester van Veenlaan 294 7543 AE Enschede Tel: 053 477 72 43 www.delange-assurantien.nl info@willemdelange.com
In 1988 wordt het kloostercomplex, wat dan in bezit is van Ingenieursbureau Teelen, zoveel mogelijk in de oorspronkelijke staat hersteld. In 2008 wordt het een rijksmonument. Woningcoöperatie De Woonplaats heeft het dan in bezit, en knapt het opnieuw op. Sinds 2014 staat het er weer prachtig bij. Het is nu in gebruik als bedrijfsverzamelgebouw.
Klooster 2015
Bouwkosten - Bouwbegeleiding - Probleemoplosser Verbouw - Renovatie - Energielabel update - Nieuwbouw Appartement-eigenaren met verhuis wensen gezocht! Inruil appartement voor inruil op woningen. Informeer naar de mogelijkheden en lees klantreacties op FB vastgoedadviesoost.
Foto R. Vos
ENSCHEDE OOIT
Gerrit Jan van Heek
Vervolg pagina 1.
door: Marlies Enklaar Foto’s Archief Zonnebeek, Enschede en Stichting Edwina van Heek
De eerste stoomweverij Enschede is in die dagen een piepklein stadje met een handvol kleine textielbedrijven, afgezien van de grote Enschedese Katoenspinnerij (’n Grooten Stoom). Na zijn terugkeer in Enschede besluiten Gerrit Jan, en zijn broers Hendrik Jan en Herman, om zelf ook een stoomfabriek op te zetten. Deze willen ze buiten de bebouwde kom bouwen aan de Noorderhagen, dan nog een landweg aan de noordzijde van het stadje. Ze noemen de firma Van Heek & Co. De jonge Gerrit Jan, de meest technische van de drie, wordt opnieuw naar Engeland gestuurd om het machinepark aan te kopen. In de herfst van 1859 is de eerste stoomweefzaal van 50 x 55 m gereed. De kolossale stoomketel en de -machine hebben dan al een plaats gekregen in de machinekamer. Om deze gevaartes in Twente te krijgen, was het nog een hele toer: ze zijn verscheept van het Engelse Hull naar de zeehaven Kampen en vandaar via Zwolle met paard en wagen – voortgetrokken door 14 paarden – naar Twente vervoerd. Dit schouwspel trekt veel bekijks en de kranten staan er vol van. Om precies te zijn op maandag 13 februari 1860, wanneer de eerste 57 stoomweeftoestellen zijn geïnstalleerd, begint de stoomweverij van Van Heek & Co te draaien. Er zijn 29 wevers aangetrokken die ieder twee machines te bedienen krijgen. De broers Van Heek hebben een enorme gok genomen; al hun kapitaal zit in deze fabriek, en nu moeten zij maar zien of ze het terug kunnen verdienen. Turbulente jaren De jaren zestig van de negentiende eeuw zijn misschien wel de productiefste en turbulentste uit Gerrit Jans leven. Samen met zijn broers is hij dag en nacht bezig met het opbouwen van de fabriek, en de uitbreidingen volgen elkaar in hoog tempo op. Al snel komen er een kalanderij, een ververij, een ruwerij en een sterkerij bij waar de geweven stof een laatste bewerking krijgt. Ook privé gebeurt er veel in het leven van de jonge ondernemer: in mei 1861 trouwt hij met zijn nichtje Julia Blijdenstein en een jaar later wordt hun eerste kind geboren.
niets meer van over dan een smeulende puinhoop. Het magazijn van Van Heek & Co op de Markt gaat verloren, maar het buiten de stad gelegen weverijcomplex blijft, als een van de weinige fabrieken in Enschede, gespaard. Meteen na de stadsbrand zet Gerrit Jan van Heek – hij is dan 25 – zijn schouders onder de wederopbouw van de stad. Hij zit o.a. in de bouwcommissie van het nieuwe woningcomplex De Krim. De 33 arbeidershuizen die er al staan, worden in rap tempo aangevuld met nog eens 112 woningen. Daarnaast vraagt Van Heek & Co al zijn aandacht. Op 22 september 1862 vindt de aanbesteding plaats van een stoomspinnerij aan de Bothof, ‘Kremersmaten’, en in 1864 wordt alweer begonnen met de bouw van een tweede spinnerij aan de Noorderhagen. In datzelfde jaar – 1864 – wordt de Twentsche Industrie- en Handelsschool geopend, waarvoor de jonge fabrikant zich sterk heeft beijverd.
Zomerhuis Het Stroot, 1892
Het gonst in die jaren van de bedrijvigheid en overal heerst het gevoel dat er grootse dingen staan te gebeuren. Privé gaat het Gerrit Jan van Heek en zijn gezin echter minder voor de wind. Omdat Julia een zwakke gezondheid heeft, koopt Gerrit Jan voor haar in 1865 een kleine villa buiten de stad, Het Stroot. Het mag niet baten want twee jaar later sterft ze alsnog, haar echtgenoot achterlatend met vijf kleine kinderen. Geschokt door dit overlijden, besluit Gerrit Jan een ziekenfonds voor zijn arbeiders op te richten als financiële buffer bij ziekte en ongevallen. Later wordt dit fonds nog aangevuld met een pensioenfonds. De vraag naar textiel blijft groeien, en Van Heek & Co kan daar maar met moeite aan voldoen. De concurrentie is moordend en iedereen probeert een graantje mee te pikken van de hausse. Hoe dan ook is Van Heek & Co in 1867, met 422 werknemers, de grootste textielonderneming van Enschede, en dat zou de komende honderd jaar zo blijven. Ondanks zijn overvolle agenda houdt Van
Julia van Blijdenstein
Dan gebeurt er op 7 mei 1862 iets waarop niemand gerekend had: door een overspringende vonk verandert Enschede binnen de kortste keren in een vuurzee, en drie uur later is er
Verlovingsfoto van Gerrit Jan van Heek en Christine Friederike Meier, 1869
Heek tijd over om zijn krachten in te zetten voor andere zaken. Zo is er in Enschede vrijwel geen bestuur waarin hij geen zitting heeft, of het nu gaat om dat van de bewaarschool of dat van de Twentsche Bank. In 1869 wordt hij lid van de gemeenteraad van Enschede en tevens van de Provinciale Staten van Overijssel. Aan het eind van dat jaar huwt Gerrit Jan van Heek de Duitse Christine Friedrike Meier met wie hij, buiten de al genoemde vijf kinderen, er nog acht krijgt. Alle dertien groeien voorspoedig op onder het strenge en wakende oog van moeder Christine.
een – voor die tijd – hypermodern zwembad met badhuis in Enschede bouwen, waarvan alle werknemers van Van Heek & Co en hun gezinnen gratis gebruik mogen maken.
Op jacht met zijn vaste kompaan Herman Elderink, 8 december 1908
Het grote gezin van Gerrit Jan van Heek in 1883
Invloedrijkste textielfabrikant In de jaren 1870 wordt Gerrit Jan van Heeks positie geconsolideerd en groeit hij uit tot de belangrijkste en invloedrijkste textielfabrikant van Enschede. Dat heeft mede te maken met het feit dat hij – in 1872 ¬– universeel erfgenaam is van zijn broer Hendrik Jan en diens grote vermogen erft. Als tien jaar later ook zijn andere broer, Herman, overlijdt, wordt hij de belangrijkste man bij Van Heek & Co.
De ‘sociale kwestie’ zou hierdoor niet worden opgelost. In 1902 breekt de Grote Werkstaking uit, waardoor vrijwel de complete Enschedese textielindustrie plat komt te liggen. Van Heek weigert toe te geven aan de eisen van de stakers, bevreesd als hij is voor de macht van het socialisme en de ontmanteling van zijn levenswerk: Van Heek & Co. Als de staking na een half jaar is gebroken, laat hij de dagelijkse leiding van de fabriek steeds meer over aan de jongere generatie. Hij overlijdt op 28 december 1915.
Geregeld heeft men daar te kampen met grote branden, veroorzaakt door het licht ontvlambare katoenpluis. Een ander probleem is dat de verhoudingen tussen de patroons en werklieden zich zijn gaan verscherpen. De eens zo gemoedelijke sfeer op de fabriek heeft te lijden gehad onder de toenemende grootschaligheid; langs de spoorbaan naar Gronau groeit een uitgestrekt lint van fabrieksgebouwen. Toch behoren de lonen van de arbeiders bij Van Heek & Co dan nog steeds tot de hoogste van Nederland. In die dagen zijn er maar weinig mogelijkheden tot ontspanning. Gerrit Jan en zijn medefirmanten grijpen de opening van het Volkspark in 1874 aan om een groot feest voor de mensen van Van Heek & Co te organiseren. Er wordt vrij bier geschonken en de dag wordt afgesloten met vuurwerk. Er volgen nog meer van dit soort feesten, o.a. in 1888 als de nestor wordt benoemd tot ridder in de Orde van de Nederlandsche Leeuw. Hij heeft dit lintje te danken aan zijn inzet voor de verbetering van het onderwijs in Enschede. ‘Het geheel gaf overzicht van de macht, glorie en grootheid van een moderne fabrikant’, merkte de politicus Arnold Engels hierover twintig jaar later zuinigjes op. Hoe dan ook zullen dit soort festiviteiten een welkome afwisseling hebben gevormd op het eentonige werk in de fabriek. Toenemende spanningen In 1890 wordt er een landelijke enquête gehouden over de arbeidsomstandigheden in Nederland. De meeste werkgevers springen er ongunstig uit, en ook Van Heek & Co moet het ontgelden. De grondstoffen zouden er van lage kwaliteit zijn en het boetestelsel te rigoureus toegepast. Gerrit Jan van Heek toont zich tijdens deze enquête een fel tegenstander van het socialisme. Volgens hem zijn de socialistische oproerkraaiers alleen maar uit op relletjes en ontwrichting. Als gebaar jegens de arbeiders laat hij in 1892
Gerrit Jan van Heek, ca. 1890
Betekenis voor Twente De betekenis van Gerrit Jan van Heek ligt vooral in het creëren van werkgelegenheid in het arme Twente en het verbeteren van de infrastructuur en het onderwijs aldaar. Zonder er ruchtbaarheid aan te geven gaf hij bovendien vaak grote bedragen weg, o.a. aan de Enschedese ziekenhuizen Ziekenzorg en Stadsmaten. Ondanks zijn grote welstand was hij ‘de eenvoud zelf, in uiterlijk en kleeding zoowel als in leefwijze en omgeving. Een eenigszins ouderwetsch figuur, hoewel allerminst bekrompen of voor moderne opvattingen ontoegankelijk, maar onverbrekelijk gehecht aan zijn streek […] en groot gezin’, aldus De Nieuwe Courant van 30 december 1915. Herdenking Ter herdenking van 100ste sterfdag van Gerrit Jan van Heek verschijnen er in 2016 twee boeken. Ten eerste het nooit eerder uitgegeven jubileumboek van de firma Van Heek & Co uit 1957: een spannend en kleurrijk relaas over de opbouw en ontwikkeling van dit bedrijf en de mensen die er werkten. Verder komt er een bundel uit met uiteenlopende artikelen over deze invloedrijke Twentse textielfabrikant. Zie voor meer info www.textielhistorietwente.nl. pagina 9
Column: door Dominic Scheggetman
De Geschiedenis van de TET Door: Roel Ras & Tanja Westendorp
In maart 1900 stelt Burgermeester Hahn van Gronau aan de gemeentebesturen van Enschede en Lonneker voor om samen een tramverbinding tussen Gronau en Enschede aan te leggen. Na enthousiaste reacties blijkt het om juridische redenen onmogelijk voor Gronau om te participeren in een buitenlandse (tram)onderneming. Na het overlijden van Hahn stopt ook zijn plan om zelf het traject Gronau-Glanerbrug aan te leggen en door een nog op te richten Nederlandse maatschappij de exploitatie hiervan uit te laten voeren.
Gerrit, van de kranten Ik loop vanmiddag de stad in, even uitwaaien. Dan groet een oudere man mij en wil me een hand geven. Ik moest goed kijken en ik herken hem weer. Het was minstens 35 jaar geleden. Zoals iedereen vroeger, had ik ook een krantenwijk, de ochtendkrant (Volkskrant en Trouw). Ik moest om 4:30 uit bed, mijn moeder maakte me wakker en smeerde brood. Dan ging ik fietsend naar het treinstation om de kranten op te halen. Zaterdags moest ik zelfs om 4 uur uit bed, want dan waren er dikkere kranten en veel meer werk. Op het treinstation stond Gerrit, de man die ik vanmiddag weer tegen kwam. Gerrit verdeelde de kranten en was een soort mental coach voor alle krantenjongens, want het was toch wel erg vroeg en zwaar. Mijn krantenwijk was Mekkelholt en Deppenbroek en een gedeelte Lasonder. Ik heb 2 jaar langs SE FIREWORKS gefietst zonder dat ik wist dat hier een vuurwerkfabriek gevestigd was. Er ontstond een band en een klik met Gerrit. Op een gegeven moment was de koek op. Ik wilde niet meer door regen en wind. Bij ernstige kou rende ik met de fiets aan de hand om het warm te krijgen. Ik kwam steeds moeilijker uit bed en ik wilde wel vluchten. Maar daar was de redder: Gerrit. Hij kwam zelfs bij mijn ouders thuis om me aan te moedigen en geestelijk te ondersteunen. Toen waren krantenjongens als schaars, dus Gerrit moest wat. Ik heb het nog even volgehouden, tot ik uiteindelijk de kranten op een gegeven moment aan de wilgen heb gehangen. Maar Gerrit kwam ik altijd en overal wel weer een keer tegen. Jullie kennen vast wel Mike Hammer, de privé detective uit de gelijknamige serie. Mike kwam altijd een mooie, steeds dezelfde vrouw tegen. Nou dit had ik dus met Gerrit. Zo ook vandaag. Hij was zo blij en enthousiast me te zien, zo bijzonder. Gerrit is ondertussen al 80 lentes jong. Door de wind had Gerrit tranen in zijn ogen die door diezelfde harde wind vandaag uit zijn gezicht werden geblazen. Ik was even in de veronderstelling dat het om het weerzien zou zijn met mij. Gerrit vertelde dat hij zelfs bij de uitvaart van mijn vader is geweest in 1996. Ik heb hem nooit gezien, maar hij kon me de details vertellen, dus het moest wel kloppen. Gerrit wist zelfs in welke buurt ik nu woon.
Op 3 november 1902 is de oprichting van de Twentsche Electrische Tramweg-Maatschappij (TET) door de gemeentebesturen Enschede en Lonneker een feit; op 22 juli 1903 wordt de noodzakelijke Koninklijke goedkeuring verleend. De definitieve akte van oprichting wordt op 2 februari 1904 bij de Enschedese notaris Henry van Opstall getekend. Het startkapitaal was 200.000 gulden, maar helaas moest er voor de benodigde grond voor het traject steun aangevraagd worden bij de provincie en de rijksoverheid om de hoger uitvallende onteigeningskosten te kunnen voldoen. Doordat de rijksoverheid hun bijdrage koppelde aan die van de provincie, en de bijdrage van de provincie niet doorging, kreeg men niets. Om de kosten van het opkopen van de benodigde grond te verminderen werd met toestemming van de overheid besloten om een enkele trambaan op de rijksweg aan te leggen. De aanleg is begonnen op 25 april 1907. De stalling en garage voor de trams (remise) werd gebouwd aan de huidige Spoordijkstraat (vanaf het Volkspark onder de tunnel door en gelijk links). Vanaf 1 maart 1908 werden de eerste proefritten uitgevoerd. Per 1 juni 1908 werd dhr. Nieuwenhuis aangesteld als directeur voor een salaris van 1.500 gulden per jaar. De officiële opening is op zaterdagmiddag 4 juli 1908 in de nieuwe remise, waarvoor een select gezelschap was uitgenodigd. Kledingvoorschrift voor die dag was het wandelkostuum (geen hoge hoed). De beroemde Enschedese burgemeester Edo Bergsma (foto rechts) - ook president-commissaris van de TET - was een van de sprekers. In zijn toespraak was hij vol lof over de komst van de tram in Enschede. Na alle toespraken werden de genodigden per tram naar Glanerbrug vervoerd.
Na 550 meter ging het spoor schuin omhoog richting Station Staatsspoor, de tweede halte. Van daaruit ging de tram rechtsaf de Ruyterlaan in, waar men in het midden van de straat reed. Dan sloeg men linksaf de huidige Tromplaan in richting het Hoedemakersplein om zijn weg te vervolgen de Brammelstraat in. Deze was speciaal aangelegd om de nieuwe wijk de Stadsweide te ontsluiten. Via het kruispunt De Graaf ging de tram de Marktstraat in waar rechts werd gereden, om daarna verder over de Langestraat voor het oude stadhuis langs te gaan. Net voorbij de Haverstraat was de derde halte. Vanaf hier werd de weg aan de linkerkant vervolgt, via het kruispunt de toenmalige Gronauscheweg (nu De Klomp) in. Na 2,5 km, net voorbij het begin van de Marthalaan was de vierde halte en tevens eindpunt van de stadsdienst. Edo Bergsma Foto: fotoarchief Eerste Kamer
De route
Vanuit de remise ging de tram rechts, door de tunnel en vervolgens linksaf. Het officiële beginpunt van de lijn lag 200 meter verder: halte Volkspark. Hier bevond zich een klein stuk tweebaans rails zodat de trams elkaar veilig konden passeren. Verder had de lijn maar 1 spoor (om de aanlegkosten zo laag mogelijk te houden) en dus moest de tram heen en terug over dezelfde baan. De rails lagen links aan de Parkweg, direct naast het talud van de trein.
We hebben afgesproken dat hij een bakkie komt doen bij de winkel “Presentje”. Ook dat had hij gelezen. Gerrit vertelde dat hij pas verhuisd was naar een appartementje en daar nu samen met zijn vrouw woont. “We hebben geen kinderen”, biechtte hij mij vandaag op. Toen werden me dingen duidelijk. Misschien miste hij wel wat in zijn leven en was ik de schijnzoon. Ach, die Gerrit…
Laatste overgebleven fysieke bewijs van het bestaan van de tram: bovenleidingen op de Marktstraat. Foto: Tanja Westendorp
Volgens toen geldende gemeentegrenzen was de tram in de gemeente Lonneker aangekomen. Hier ging de rit verder de (huidige) Gronausestraat op en bij Slotzicht was ook het hoogste punt van het traject bereikt. Vanaf daar ging het spoor bergafwaarts tot de halte Lindenhof, net voor de Noord Esmarkerrondweg. Vervolgens ging de route via de zogenaamde Rijksweg verder richting Glanerbrug. Bij Dolphia, ruim 5km verder bevond zich de zesde halte. Een kleine 7 km daaropvolgend kwam de volgende stop, Glanerbrug 1. Na nog eens 7,5 km volgde Glanerbrug 2, het eindpunt van de lijn vlak voor de Duitse grens. Na de grote verliezen van 1932 wordt de knoop doorgehakt en de gemeenteraden van Enschede en Lonneker besluiten dat de tramlijn met ingang van 1 maart 1933 wordt opgeheven. De TET werd een van de weinige belangrijke vervoerondernemingen die niet tot de NS behoorden. De aandelen waren in handen van de provincie en 17 gemeenten. De TET groeide in zijn gloriejaren uit tot een bedrijf met zo’n 350 chauffeurs en 150 indirecte personeelsleden. In 1998 ging de TET samen met andere maatschappijen op in Connexxion en werd de naam TET opgeheven.
bron: www.miniatuurbussen.nl overige bronnen: Enschede In Ansichten, Wikipedia Tramlijn Volkspark Foto: Enschede In Ansichten
KRUI DEN WIJS HEID
DE GROVE DEN
Voor meer informatie over medicinale krui-
Door Hans Hulsschreuder
Een boom die iedereen en elk kind kent, is de grove den (Pinus sylvestris). Het is de boom van het licht omdat hij naar het licht groeit en licht doorlaat voor de be-
den en hun toepassingen, een consult of
ontstekingsremmend en kan daarmee ge-
andere vragen kunt u terecht op de website
bruikt worden in de behandeling van bij-
www.paramirum.nl of op facebook via www.
voorbeeld bronchitis en astma. Verder heeft
facebook.com/paramirum.
het een gunstig effect op keelontsteking
groeiing onder hem. Bij de Germanen werd
bij griep, koorts en bijholteontstekingen.
de boom geëerd om zijn eeuwige groene
Je kunt de grove den op verschillende ma-
blad (naalden). Het Joelfeest werd 13 dagen gevierd en begon met het verbranden van het Joelblok. Ze hingen dan takken van de boom in het huis en bij de voordeur, en lieten lichten branden om zich te beschermen tegen de kwade machten. De heilige bomen werden dan bij de cultplaatsen ook verlicht ter ere van de goden (natuurkrachten). Wij kennen het later als Kerstmis. De medicinale toepassing van de den is heel breed. Door zijn diep werkende heelkracht op de ademhaling en de nieren, waardoor extra veel urinezuur wordt uitgescheiden, is het vooral voor mensen met artritus, reuma en jicht zeer geschikt. Ook heeft het een positieve invloed op hart- en vaatziekten en diabetes door het zeer hoge gehalte aan antioxidanten. Het helpt verder zeer goed bij prostaatklachten, blaasontsteking en oedemen. Daarnaast verbetert het de bloedsomloop en helpt daarmee bij koude voeten, beenkrampen en onrustige benen. Op het zenuwstelsel heeft het een gunstige werking door haar effect dat lijkt op de werking van Cortison. Voor de luchtwegen is het
nieren gebruiken. Je kan de verse knoppen (en eventueel ook de naalden) opzetten met kokend water en als thee opdrinken. De tinctuur wordt gemaakt van de knoppen die je in april moet plukken, voordat ze opengaan. Ook kan je een etherische olie maken, hoofzakelijk van de naalden. Verder kan je de knoppen ook gebruiken voor een hoestsiroop of je laat ze drenken in goede massageolie die dan op de huid aangebracht een verkwikkende werking heeft en de bloedsomloop in de huid bevordert. Met verdere vragen en informatie kunt u te-
KUNSTGEBIT ENSCHEDE Voor advies over en vakkundig repareren en aanmeten van kunstgebitten en tandprotheses. Op afspraak ook in het weekend en in de avonduren! Vassebrink 1 in Enschede (vlakbij winkelcentrum Zuid)
recht bij Hans Hulsschreuder, die al een ge-
053-4782299 of 06-43097484
ruime tijd in de Kruidenpraktijk Paramirum
www.kunstgebit-enschede.nl
zijn beroep als erkend en gediplomeerd na tuurgeneeskundig
specialist
uitoefent. Kijk op www.paramirum.nl of stuur een e-mail naar info@paramirum.nl Hans Hulsschreuder is erkend kruidengeneeskundige
en
voert al jaren zijn kruidenpraktijk Paramirum.
06-38622204
www.curaomnis.nl cura-omnis@ziggo.nl
Alphatoren Door IMTwente
Vervolg pagina1
De toren is gesitueerd op de plek waar ooit de HTS stond. Het ontwerp is een huzarenstukje van KOW Architecten uit Den Haag, dat er de tweede prijs bij de VKG architectuurprijs mee won. Bouwbedrijf Trebbe legde de eerste steen in 2005 en de bouw nam maar liefst drie jaar in beslag. In het gebouw bevinden zich 91 appartementen, verdeeld over 29 verdiepingen. De oppervlakte van de appartementen varieert van 110 tot 170 vierkante meter en voor
sommige percelen zelfs meer. Vanaf de hoogste verdiepingen is er een prachtig uitzicht waarneembaar over Enschede en omstreken. De Alphatoren is één van de aangezichten van Enschede en dat blijkt: de laatste jaren is tijdens de kerstdagen het gebouw mooi uitverlicht en het ligt in de verwachting dat dit in de toekomst ook op andere feestdagen gaat gebeuren. Meer foto’s op www.enschedeooit.nl
Sinds kort geopend!
Al jaren verzorgen wij de catering van grote en kleine feesten met veel voldoening voor ons en onze klanten. We hebben onze service nu uitgebreid met een cafetaria waar u net zo smakelijk kunt genieten. Adres:
Velveweg 65, 7533 XE Enschede
tel: 0642147778 053-3011016 Int: www.bij-peter.nl Geopend van 10:00 tot 20:00 uitzonderingen, vrijdag en zaterdag tot 21:00, maandags gesloten. Wij verzorgen ook uw catering, www.peter-catering.nl
pagina 11
SHAREBOX
5 Hot Wings
Zijn uw personeelsdossiers op orde? Neem geen financiële risico’s Doe de gratis Quickscan
+ 5 Filet Bites
Het Lentfert 51 7547SN Enschede
www.smartpersoneelsdossier.nl info@smartpersoneelsdossier.nl
Winkelcentrum-Zuid in Enschede Voor al uw kerstcadeaus!
4,95
Gewoon....
“Zorg, tijd, rust en aandacht”
KFC Enchede Spaansland 2a • KFC Hengelo Holtersweg 44 Advertentie 135x195 birol.indd 1
24-11-15 16:17
Enschede e.o 053 - 4776650 06 -22559905 info@edwinkist.nl
www.edwinkist.nl