OUDE SPOREN, NIEUWE ENERGIE

TEXTIELROUTE ENSCHEDE-GRONAU OUDE SPOREN, NIEUWE ENERGIE

Maak een reis door de popmuziek in een oude turbinehal. Ga zelf aan de slag met lasersnijder of 3D-printer waar ooit weefgetouwen ratelden. Stap op de fiets en ontdek hoe Enschede en Gronau hun gedeelde textielgeschiedenis een nieuwe draai gaven.

Hij kijkt hem met de nek aan. Gerrit Jan van Heek kan het niet aanzien dat hij gezelschap heeft gekregen van een wereldberoemde oproerkraaier. De gevelsteen met de streng kijkende textielfabrikant is een herinnering aan de tijd dat Gerrit Jan met zijn gezin de witte villa achter de Grote Kerk bewoonde. Nu eet je daar chorizokroketjes of gefrituurde puntpaprika. En prijkt het portret van revolutionair Che Guevara als uithangbord voor het tapas-restaurant.

Het kan verkeren: Van Heek en Guevara samen op een pui. Een klein voorbeeld van hoe Enschede het textielverleden van zich heeft afgeschud, maar niet is vergeten. Niet kán vergeten ook. De stempel die de textielindustrie op de stad en haar inwoners heeft gedrukt is groot. Die invloed strekt zich uit tot over de grens: bij de ontwikkeling van de textielnijverheid in de Duitse buurgemeente Gronau waren namelijk ook Enschedese fabrikanten betrokken.

EXPLOSIE VAN BEDRIJVIGHEID

Al fietsend wordt de gedeelde historie zichtbaar met als toepasselijk startpunt: station Enschede. De aanleg van de spoorlijn naar Münster en Dortmund via Gronau betekende vanaf 1875 een explosie van bedrijvigheid. Van de twee textielfabrieken pal naast het Enschedese station is alleen niets terug te vinden. In de jaren 70, geheel in de geest van toen, werden ze gesloopt.

Des te meer glans heeft het industriële erfgoed dat in de wijk Roombeek wél bewaard is gebleven. Een spectaculaire mix van oud en nieuw bevindt zich nu op de plek waar de vuurwerkramp in 2000 plaatsvond. Menig fabriekspand steelt hier de show. Als kunstacademie, expositieruimte, school, mediacentrum of appartementencomplex tussen hedendaagse architectuur. Waar ooit poetskatoen werd gemaakt ga je nu zelf aan de slag met technologische snufjes als 3D-printers of lasersnijders in De Museumfabriek.

Verderop lonkt Rijksmuseum Twenthe. Het museum biedt een overzicht aan kunst van de Middeleeuwen tot nu. Tegelijk is het een levend monument voor het textielverleden. Grondlegger van het museum was namelijk fabrikant en kunstverzamelaar Jan Bernard van Heek. Bouwend op zijn erfenis vangt het museum nu de tijdgeest in gedurfde tentoonstellingen.

EEN BADHUIS MET GRANDEUR

Via het gebied waar zich het fabriekscomplex van Van Heek ooit over anderhalve kilometer langs het spoort uitstrekte, voert de route je terug naar het centrum. Om een paar overgebleven stoere gevels hangt nog een zweem van die tijd. Hoe ver de woonfunctie nu ook af staat van de omstandigheden waaronder vroeger in deze spinnerij en het aanpalende pakhuis werd gezwoegd. Het overdekte zwembad annex badhuis dat Van Heek voor de Enschedeërs liet bouwen diende als wasplaats voor de arbeiders. Hier werd het vuil en zweet van de lichamen af gewassen. Het badhuis opende in 1892 op de plek waar nu het naar Van Heek vernoemde (markt)plein het winkelhart vormt. De grootsheid van dit gebouw met een interieur met gewelfd koepeldak en gietijzeren pilaren straalt nu alleen nog van oude foto’s. In 1972 vaagde de slopershamer het complex tot de laatste baksteen weg.

HERREZEN UIT DE AS

In zijn gedicht Textielstad (1976) wist Willem Wilmink de tijd van toen indringend te vatten. Dit gedicht is nu te lezen op de gevel van boekhandel Broekhuis. De periode van neergang en verval na het ineenstorten van de textielindustrie. Toen ‘de burchten van de nijverheid’ waren verworden tot ‘spelonken, hol en afgeleefd, waar nu de wind vrij spel in heeft’.

In 1987 schreef Wilmink een versie waarin het sombere beeld werd bijgesteld: ‘Wat eens een droevig schouwspel was, is als een phoenix herrezen uit de as’. Enschede was ondertussen onherkenbaar veranderd. Het mooie is dat niet het ronkende lofdicht, maar het melancholische origineel een plek heeft gekregen op kruispunt De Graaff. Iedere lezer kan nu met eigen ogen vaststellen hoe groot het contrast is tussen de stad van toen en die van nu.

Je vraagt je op deze plek ook af waar al die fabrikanten zijn gebleven; de Van Heeks, Ter Kuiles, Blijdensteins. Het befaamde hotel De Graaff verloor zijn bestaansrecht toen zij hun fabrieken sloten en is in de tijd opgelost. De fraaie villa Baurichter op hetzelfde pleintje, eens ook woonhuis voor een van de loten aan de Van Heekstam, is nu een Mexicaans restaurant. Maar een straat verder stuit je echter toch op hun aanwezigheid. Een bescheiden bordje waarop de familienaam prijkt.

GRONAU

TEXTIELFABRIEK VAN HEEK NOORDERHAGEN

‘Van Heek Holding en Beheer’, staat tussen de namen van andere kantoorfirma’s. Boven de deur verwijst het familiewapen van de familie Blijdenstein naar bankier B.W. Blijdenstein. Grondlegger van De Twentsche Bank die hier was gevestigd, als knooppunt in het handelsverkeer van de textielondernemers.

Op een steenworp afstand van dit monumentale pand staat Alfons Ariëns, in gedachten verzonken. Het standbeeld eert de ‘rode’ priester als voorman en stuwer van de katholieke arbeidersbeweging. Achter hem vind je een van de zoveel transformaties in de Enschedese binnenstad: het vroegere ziekenhuis Stadsmaten wordt Stadscampus Connect-U, dé plek waar bedrijven hun talenten vinden en young professionals zichzelf ontwikkelen.

MACHTIGE OMVANG

In Gronau voltrekken de ontwikkelingen zich in een minder hoog tempo, lijkt het. Rondom het station staan er nog verschillende fabriekscomplexen te wachten op een nieuwe bestemming. Het roept onvermijdelijk het beeld van vergane glorie op uit het gedicht van Willem Wilmink. Aan de andere kant geeft dit een goed beeld van de machtige omvang en invloed die de bedrijfstak ooit had.

Staand op de moderne Bogenbrücke zie je textielfabrieken zo ver je kunt kijken. Van het vroegere kantoor van de firma Mathieu van Delden – nu een trots innovatiecentrum - tot De Witte Dame. De bijnaam van wat eens een spinnerij van

VAN HEEKBAD ROCK'N'POP MUSEUM GRONAU

Gerrit van Delden was. Ontworpen door Arend Beltman uit Enschede, huisarchitect van de textielfabrikanten. Nog even majesteitelijk als altijd ligt de dame er met haar prachtige watertoren bij. Maar het verval grijpt om zich heen. Terwijl de particuliere eigenaren blijven broeden op een metamorfose die wel genade vindt in de ogen van het stadsbestuur.

GROENE PIRAMIDE

Op andere plekken kwam die metamorfose al wel tot stand. Zoals op het terrein van de Baumwoll Spinnerei Gronau BSG. Nu een enorme groothandel in levensmiddelen en horecaproducten. En sinds in 2003 de Landesgartenschau Gronau/Losser werd gehouden, is het uitgestrekte fabrieksterrein van Mathieu van Delden een park. Een groene piramide die boven de perken, waterpartijen en speelplekken uitsteekt. Deze werd aangelegd met puin van de gesloopte fabriek. Ook hier heb je bovenop weer een mooi uitzicht. Voor wie meer uitdaging wil is er de trappentoren van het spinnerijgebouw die gespaard bleef en een klimwand kreeg.

ROCK’N’POPMUSEUM

Het meest opvallend is de transformatie van het voormalige turbinehuis tot rock’n’popmuseum. Een logische

TIP

Voor wie niet kan of wil fietsen: je kunt ook de route in beide steden wandelen en dan voor het deel tussen Enschede en Gronau de trein nemen.

De Grensoverschrijdende Textielfietsroute Enschede-Gronau (30 kilometer) is samengesteld door Enschede Promotie en Stadtmarketing Gronau.

Scan de QR-code voor de Textielfietsroute Enschede-Gronau of haal de route op bij Tourist Info Enschede.

bestemming, hier werd de kleurrijke rockmuzikant Udo Lindenberg geboren. Maak een multimediale reis door de geschiedenis van de rock- en popmuziek in het museum. Van een afstandje kijkt de in brons gegoten Mathieu van Delden je aan, op zijn sokkel in het park. Hij heeft geen keus, net als Gerrit Jan van Heek in Enschede. Hun tijd is voorbij, maar hun namen leven voort.