Guidestar december 2010

Sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart voor iedereen

Het GRATIS digitale magazine van de Astro Event Group vzw 足 Jaargang 6 足 December 2010

Editoriaal Patrick Jaecques

002

Patrick Jaecques is, naast grafisch vormgever en hoofdredacteur van dit magazine ook oprichter en voor足 zitter van de Astro Event Group vzw uit Oostende. Een door passie ge足 dreven levensgenieter die al meer dan een kwart eeuw lang het brede publiek informeert over de hemelse wonderen.

Redactioneel

Inhoudelijk 06 ­ De ene komeet is nog lang de andere niet...

07 ­ Media ­ Vier astronomen krijgen NWO Veni­subsidies.

08 ­ Een beschouwing over buitenaards leven.

10 ­ ESA ­ Missie X ­ Astronautentraining voor schoolkinderen.

12 ­ ESO ­ Galactische botsing in volle actie.

14 ­ Rubriek ­ Het AEG nieuws.

16 ­ Serie ­ Licht in de sterrenkunde.

20 ­ Verslag: Open deur bij Astron.

21 ­ Rubriek ­ Zijn er nog vragen ?

22 ­ ESA ­ "Dutch design" vliegt met Hylas­1 satelliet.

24 ­ ESO ­ Planeet van een ander sterrenstelsel ontdekt.

26 ­ Atmosfeer van superaarde onder de loep.

28 ­ Rubriek ­ Lancering in de kijker.

30 ­ Radio­astronomie bij AstroLAB Iris.

32 ­ Voordracht in de kijker...

34 ­ Rubriek ­ Nieuw aan het firmament.

35 ­ Media ­ Steeds meer regio's kampen met watertekort.

36 ­ Herschell telescoop zoekt zwaartekrachtlenzen.

37 ­ Astrofoto van de maand.

38 ­ Serie ­ Ruimteweer waarnemen met een Belgische satelliet.

42 ­ De NOT innovatieprijs voor het NOVA planetarium.

44 ­ Rubriek ­ De hemelkalender.

49 ­ Media ­ Onderzoek naar antimaterie in het heelal.

50 ­ Wanneer gaan we op vakantie naar de Maan ?

52 ­ Rubriek ­ Woord van de maand.

56 ­ Rubriek ­ Observatoria wereldwijd.

60 ­ Rubriek ­ De AEG activiteitenkalender.

62 ­ Fotoreportage ­ 20 jaar geleden.

72 ­ Sasteria onder de sterren.

76 ­ Werkgroep kijkerbouw stelt voor: de cursustelescoop.

78 ­ De K/T grens en het uitsterven van de dinosauriërs.

82 ­ De ruimtevaart geschilderd door Ed Hengeveld.

Red. / Kennislink Redactioneel Erwin Louagie Red. / ESA Red. / ESO Patrick Jaecques Philippe Vercoutter Red. / Astron Redactioneel Red. / ESA Red. / ESO L. Van Rooyen Kris Christiaens Edwin De Ceuninck Redactioneel Patrick Jaecques Redactioneel Red. / NOVA Karel Teuwen P. Vanlommel & E. D'Huys Red. / NOVA Marc van der Sluys Redactioneel Redactioneel Dirk Devlies Philip Corneille Redactioneel Danny van Hoecke Filip Feys Jean­Pierre Grootaerd Dr. Philippe Claeys Danny Van Hoecke

Informatief Deze digitale nieuwsbrief is een non­profit product van de Astro Event Group vzw uit Oostende en heeft tot doel sterrenkunde, klimatologie en ruimtevaart te promoten naar een zo breed mogelijk publiek.

De redactie bestaat uit: Patrick Jaecques (hoofdredacteur en grafisch vormgever), Kris Christiaens (redactie ruimtevaart) en Sander Vancanneyt (redactie sterrenkunde). Vaste rubrieken worden voorzien door Dirk Devlies, Kris Christiaens, Marc van der Sluys, Philippe Vercoutter, Philip Corneille en Danny Van Hoecke. Werkten mee aan dit nummer: Petra Vanlommel, Elke D'Huys, Michel Vandeputte, Koen Van Gorp, Filip Feys, Philippe Vercoutter, Kurt Christiaens, An Van Der Eecken en Dr. Philippe Claeys. Zin om ook een artikel te schrijven of rubriek te onderhouden ?

Contacteer dan de hoofdredacteur via info@astro­event­group.be.

De Astro Event Group vzw noch enige andere persoon die in zijn naam optreedt is verantwoordelijk voor het gebruik dat zou kunnen worden gemaakt van de informatie in deze publicatie of voor eventuele fouten die er, ondanks de uiterste zorg bij de voorbereiding van de teksten, nog in zouden staan. Tevens heeft de redactie alle nodige moeite gedaan om te voldoen aan de wettelijke voorschriften inzake auteursrechten en om contact op te nemen met de rechthebbenden. Elke persoon die

benadeeld meent te zijn en zijn rechten wil laten gelden wordt verzocht zich bekend te maken.

Er is een samenwerkingsverband met de websites: www.desterren.net en www.astrono­ mie.be. Met de steun van volkssterrenwacht AstroLAB Iris en de Koninklijke Sterrenwacht.

Door de steun van de diverse auteurs, de leden en natuurlijk de sponsoren kunnen we deze digitale nieuwsbrief gratis verspreiden.

Deze nieuwsbrief is volledig ontworpen met gratis open­source en / of freeware software zijnde Scribus, Gimp, Foxit Reader, Ink­scape en Paint.net.

Ook een enthousiaste lezer van ons magazine?

Steun ons dan door lid te worden van onze dynamische vereniging. Het lidgeld, op jaar­ basis, bedraagt slechts 15,00 euro. Alvast van harte dank !

Alle artikels, foto's en reclame­blokken voor de volgende editie moeten bij de redactie binnen zijn tegen uiterlijk maandag 27 december. Gelieve deze datum te respecteren !

Voorpagina: NGC 2264 is deels een open sterrenhoop, deels een H­II­ gebied en deels een diffuse nevel in het sterrenbeeld Eenhoorn. Het ligt ongeveer 2500 lichtjaar van de Aarde verwijderd en werd op 18 januari 1784 ontdekt door de Duits­ Britse astronoom William Herschel.

NGC 2264 is een vrij complex gebied en moet ingedeeld worden in 4 objecten: Kerstboomcluster, Kegelnevel, Sneeuwvlokcluster en Vossenvachtnevel. Deze laatste twee worden meestal geassocieerd met het NGC­object, maar behoren er niet officieel toe.

Een artistieke weergave van exo­ planeet HIP 13044b ontdekt met de MPG / ESO 2.2 meter telescoop van de ESO in Chili. Bron: ESO.

003

Kortnieuws Weten hoe de maan ruikt? Vanaf december kun je posters bestellen die de geur van onze satelliet verspreiden. De maan ruikt naar rotjes.

Vanaf het eerste moment dat mensen de ruimte in gingen, is opgevallen dat het heelal misschien een vaccuüm mag zijn, maar dat er wel degelijk een geur vanaf komt. De meeste astronauten omschrijven de odeur die achterblijft op hun ruimtepakken na een ruimtewandeling als 'buskruit', 'zwavel' of 'vuurwerk'. De mannen die op de maan liepen, omschrijven de lucht van deze satelliet als 'rotjes'. Zou het niet leuk zijn als je die geur zelf kon ruiken, bedacht het Stedelijk Museum in Amsterdam.

Ze gaven het Britse kunstenaarscollectief We Colonised the Moon opdracht om een poster te maken die de geur van de maan verspreid. Die is momenteel te zien op de tijdelijke tentoonstelling Do It ­ Smell It in het Stedelijk. Maar wie wil, kan de posters vanaf komende december ook zelf bestellen voor 35 pond. Hang hem op en je kamer vult zich met de zoete walm van de maan. Of je wacht nog een maand en gaat buiten staan tijdens Oud en Nieuw natuurlijk. Zelfde lucht, gratis.

Planeetwetenschappers hebben op de planeet Venus een lavastroom ontdekt die volgens hen nog maar enkele tientallen jaren oud is. Als dat klopt, is dit het beste bewijs dat er nog steeds vulkanisme op Venus is. Dat de in dichte wolken gehulde planeet nog steeds geologische actief is, wordt al langer vermoed.

Maar tot nog toe was daar geen enkel hard bewijs voor gevonden. De meer dan duizend vulkanen op Venus leken zich al zeker een paar honderdduizend jaar koest te houden.

Een nieuwe analyse van meetgegevens die begin jaren negentig zijn verzameld met de Amerikaanse ruimtesonde Magellan wijst er echter op dat Venus niet zo doods is als het lijkt. Op het noordelijk halfrond van de planeet zou zich een lavastroom bevinden die 85 graden warmer is dan zijn (toch al erg hete) omgeving. Volgens de onderzoekers kan dat alleen maar betekenen dat de lavastroom minder dan een eeuw oud is ­ anders zou deze al zo ver zijn afgekoeld, dat Magellan hem niet had kunnen waarnemen.

Recentere aanwijzingen dat de omgeving van de lavastroom vulkanisch actief is, zijn er helaas niet. Weliswaar draait er nog steeds een ruimtesonde om de planeet ­ de Europese Venus Express ­ maar die kan vanuit zijn langgerekte polaire baan om de planeet eigenlijk alleen het zuidelijk halfrond goed waarnemen. Bron: NU / 01­11­2010.

Voor de eerste keer in lange tijd hebben astronomen een nieuw soort gesteente op de maan gevonden. De Chandrayaan­1­ruimte­ sonde, een onbemande Indische ruimtevaartuig dat sinds 2008 om de maan draait, vond het zeer oude maangesteente op het oppervlak van de maan. Het gesteente bestaat uit de mineralen orthopyroxeen, olivijn en spinel.

Vooral de grote hoeveelheid spinel is opvallend, want normaal komt dit mineraal slechts in kleine hoeveelheden voor op de maan. Op aarde komen spinellen vaker voor.

Zo worden deze edelsteenafzettingen gebruikt in de Britse kroonjuwelen. De grote vraag is: wat doet dit unieke gesteente in het inslagbekken op de maan? Wetenschappers kunnen deze vraag voorlopig nog niet beantwoorden. Zij vermoeden dat het materiaal is ontstaan tijdens de geboorte van de natuurlijke satelliet, oftewel 4,5 miljard jaar geleden. Waarschijnlijk ontstond het gesteente diep in de korst van de maan en is het later naar het oppervlak getild door een geologische gebeurtenis, bijvoorbeeld door de inslag van een asteroïde. De laatste keer dat

wetenschappers een nieuw gesteente op het oppervlak van de maan vonden was in de jaren ’70 van de vorige eeuw. Toen brachten astronauten basalten stenen naar de aarde met kleine hoeveelheiden titanium.

Wat gebeurt er als een asteroïde met een diameter van zo’n tien kilometer in de Atlantische Oceaan ploft? Engelse weten­ schappers creëerden voor dit soort vragen in 2004 de catastrofe­calculator. En deze heeft onlangs dankzij de groeiende hoeveelheid wetenschappelijke kennis een update gekregen en is daardoor nog gedetailleerder geworden.

De calculator werkt vrij gemakkelijk. U vult zelf de gegevens van een eventuele asteroïde in.

Bijvoorbeeld diens dichtheid en diameter. Ook de hoek waarmee de asteroïde inslaat, kunt u zelf bepalen. Datzelfde geldt voor de locatie waar de asteroïde neerstrijkt (water, gesteente, etc.). Als alle gegevens zijn ingevuld, krijgt u te zien wat de gevolgen zijn: de grootte van de krater, bijvoorbeeld. Ook krijgt u een advies over de afstand die er tussen u en de inslag moet zijn om niet onder puin bedolven te worden. De resultaten van de calculator zijn gebaseerd op wetenschappelijk onderzoek van de Purdue University en het Imperial College London. En dat is ook exact de reden voor de update. “We moesten dingen wel updaten, want onze kennis is groter geworden,” vertelt onderzoeker Gareth Collins. Eén van de belangrijkste nieuwste toevoegingen is de schatting van de hoogte van een eventuele tsunami. Ook is de calculator volgens Collins een stuk gebruiksvriendelijker geworden.

Gemiddeld komt een object ter grootte van een auto één keer per jaar de atmosfeer van de aarde binnen. Dat levert een spectaculaire vuurbal op. Maar één keer in de 2000 jaar komt een object ter grootte van een voetbalveld richting de aarde zetten. Eén keer in de miljoenen jaren gaat het dan zelfs om een object met een diameter van vele kilometers.

“De site is bedoeld voor een breed publiek, omdat een inslag een onvermijdelijk aspect van leven op deze planeet is en letterlijk iedereen op aarde daarin geïnteresseerd zou moeten zijn,” meent ontwikkelaar Jay Melosh. Zie: http://www.purdue.edu/impactearth.

Adaptieve optiek is een tech­ niek die de kwaliteit van optische systemen verbetert door het effect van bestaande, snel veranderende storingen – vooral atmosferische trillingen – zo goed mogelijk te reduceren resp. te compenseren. Deze techniek werd in de jaren 1970 voor militaire toepassingen ontwikkeld. Pas een kleine twintig jaar later werd deze techniek bij astronomische waarnemingen vanaf de aarde toegepast. Bron: Wikipedia.

Wetenschappers denken eindelijk te weten waarom een van de meest dynamische gebieden in het ringenstelsel van Saturnus zo'n onregelmatige en veranderlijke vorm heeft. De ringen gedragen zich zoals een miniatuurversie van ons eigen Melkwegstelsel. Dit nieuwe inzicht is gebaseerd op opnamen die door de ruimtesonde Cassini zijn gemaakt van de zogeheten B­ring van Saturnus. Al sinds de ontdekking van de verstoringen aan de buitenrand van de B­ring, dertig jaar geleden, was duidelijk dat deze slechts zeer ten dele konden worden toegeschreven aan de zwaartekrachtsinvloed van naburige manen.Uit analyse van duizenden Cassini­opnamen is nu gebleken dat de verstoringen een optelsom zijn van een aantal onafhankelijk roterende golfpatronen. In een medium waarin de deeltjesdichtheid groot genoeg is en dat scherp begrensd is, ontstaan zulke bewegingen spontaan. Astronomen denken dat dergelijke 'natuurlijke' schommelingen ook in andere schijfsystemen voorkomen, zoals in spiraalvormige sterrenstelsels en in de protoplanetaire schijven rond jonge sterren.

Maar de B­ring van Saturnus is de eerste plek waar ze ook daadwerkelijk zijn waargenomen.

Bron: NU / 01­11­2010.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

005

De ene komeet is nog lang de andere niet L. Van Rooyen / Kennislink

Ruimtesonde Deep Impact schoot een projectiel af op komeet Tempel 1. De sonde wordt nu gebruikt om een andere komeet te onder足 zoeken. Zijn naam is veranderd in EPOXI. Bron: NASA.

Hartley 2, de komeet waar EPOXI naar onderweg is, is op deze foto te zien als een heldere blauwe vlek. Het is een bijzondere komeet: hij produ足 ceert evenveel waterdamp als Tempel 1, die een tien keer zo groot oppervlak heeft. Door de metingen van Deep Impact aan Tempel 1 denken wetenschap足 pers dat sommige kometen een actief centrum hebben. De vraag is nu of Hartley 2 dat ook heeft.

006

Artikel

Media ­ Vier astronomen krijgen NWO Veni­subsidies Redactioneel

Rubriek

NWO is dé nationale weten­ schapsfinancier (uit Nederland) en heeft tot taak het weten­ schappelijke onderzoek in Nederland te laten excelleren via nationale competitie.

Jaarlijks geeft NWO ruim 700 miljoen euro uit aan subsidies voor toponderzoekers, vernieuw­ ende instrumenten en appa­ ratuur, en aan instituten waar toponderzoek wordt bedreven.

NWO financiert het onderzoek van ruim 5300 getalenteerde wetenschappers aan universi­ teiten en instellingen. Selectie door middel van peer review is in handen van onafhankelijke deskundigen. NWO bevordert de overdracht van kennis naar de maatschappij.

007

Een beschouwing over buitenaards leven Erwin Louagie

Het Urey­Miller­experiment is een beroemd geworden experi­ ment uit 1953 waarin Stanley Miller en Harold Urey aantoon­ den dat onder bepaalde omstandigheden complexe aminozuren spontaan kunnen ontstaan. Het experiment wordt gezien als aanwijzing voor hoe leven op Aarde uit anorga­ nische stoffen, de zogenaamde oersoep, kan hebben ontstaan, en het was de eerste poging in die richting. Het Miller­Urey­ experiment was gebaseerd op de hypothese van Haldane en Oparin.

008

Erwin Louagie komt beroeps­ halve als dierenarts dagelijks in contact met aards leven, maar is als lid van de AEG nuchter genoeg om te beseffen dat er meer is....

Artikel

Er zijn inmiddels meerdere onofficiële vervolgen op 'Flat­ land' geschreven die de lezer de huidige (wetenschappelijke) stand van zaken op dezelfde simpele en effectieve wijze proberen uit te leggen. In de film Dimensions wordt deze aanpak visueel uitgelegd aan de hand van tweedimensionale wezens in het werk van Maurits Cornelis Escher. Bezoek ook: www.flatlandthemovie.com.

Flatland: A Romance of Many Dimensions (Nederlands: Plat­ land: een roman van vele afmetingen) is geschreven door Edwin Abbott Abbott (1838 ­ 1926) in 1884 en probeert de lezer op informele wijze de mogelijkheid (de wiskundige waarschijnlijkheid zelfs) van meerdere dimensies uit te leggen.

Flatland volgt de avonturen van A. Square (Nederlands: Een Vierkant) die op een dag wordt bezocht door een cirkel (die eigenlijk een bol blijkt te zijn die als cirkel verschijnt in Flatland) en die hem uit z'n tweedimen­ sionale wereld tilt en hem meeneemt naar lijnland en puntland om hem duidelijk te maken dat er meer dimensies zijn dan alleen de 2 van Flatland. Als A. Square aan de bol vraagt of er misschien zelfs meer bestaan dan de 3 waar de bol vandaan komt, wordt deze boos en stopt hem weer terug in zijn tweedimensionale wereld.

009

ESA: Missie X ­ Astronauten training voor schoolkinderen ESA / Red.

Ook in BelgiĂŤ (Heizel / Brussel) hebben we een IMAX bioscoop die echter, sinds enkele jaren, niet langer wordt gebruikt. En dat is een regelrechte schande.

Net daarom, als ook het feit dat 3D vertoningen steeds meer de regel worden, hebben we het heft in eigen handen genomen en uitbater Kinepolis gevraagd of hier, in de nabije toekomst, verandering in zal komen. We zullen zien...

010

Artikel

Kortnieuws Het gedurfde lanceerproject Sea Launch staat niet meer onder Chapter 11 van de Amerikaanse faillissementswetgeving.

De Russische raketbouwer Energija is nu meerderheidsaandeelhouder, zo heeft het internationale bedrijf met zetel in Long Beach gisteren (plaatselijke tijd) bekendgemaakt. Sea Launch lanceert Russisch­Oekraïense Zenith­ 3SL­draagraketten vanop een omgebouwd vroeger olieplatform dat dan voor de gelegenheid in de Stille Oceaan pal op de Evenaar dobbert. Dat is de ideale plaats om satellieten in een geostationaire baan te brengen. De initiatiefnemers waren het Amerikaanse Boeing, Energija, de Noorse scheepsbouwer Kvaerner, en de Oekraïense ruimtevaartbedrijven Joesjnoje en Joesmajsj.

Met vallen en opstaan tijdens een dertigtal lanceringen wist Sea Launch zich aardig te positioneren op de lucratieve internationale lanceermarkt. Op 22 juni 2009 vroeg het bedrijf niettemin Chapter 11 aan en maakte het sindsdien een reorganisatie door. Sinds gisteren is dat hoofdstuk achter de rug. Het blijkt dat Energia Overseas Limited in plaats van Boeing voortaan de meerderheid heeft in wat nu Sea Launch S.a.r.l. heet. Welk aandeel het Russische bedrijf precies heeft, is niet vermeld, net als de exacte participaties van de andere deelnemers.De eerstvolgende lancering van Sea Launch is gepland voor het derde kwartaal van 2011. Voordien lanceert dochter Land Launch in het eerste kwartaal vanop Bajkonoer een kunstmaan van telecom­ satellietoperator Intelsat. De laatste lancering van Sea Launch dateert van april 2009. Bron: Belga / ADV / 01­11­2010.

Een Europese Ariane 5­raket heeft gisteravond van op de basis Kourou in Frans­Guyana twee communicatiesatellieten in een baan om de aarde gebracht.

Het was de 39ste opeenvolgende succesvolle missie van de Ariane 5, de vierde dit jaar. Een half uur na de lancering stootte de raket de satellieten W3B en BSAT­3b af. De W3B zal voor Eutelsat onder meer tv­programma's leveren in Europa, het Nabije Oosten, Centraal­Azië en Afrika. Met de BSAT­3b zullen tv­programma's in Japan verzekerd worden. Bron: DPA / AFP / 01­11­2010.

De Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA neemt afscheid van zijn 'trouwste werkpaard', de spaceshuttle Discovery. Het ruimteveer moet maandag (Amerikaanse tijd) aan zijn laatste vlucht ooit beginnen, een elfdaagse missie naar het internationale ruimtestation ISS. De nieuwe ruimtereis wordt de 39e van de Discovery. Geen enkele andere spaceshuttle heeft zo veel missies uitgevoerd. De Discovery heeft bovendien de meeste satellieten in een baan rond de aarde gebracht: 31, waaronder de beroemde ruimtetelescoop Hubble. De NASA heeft berekend dat de Discovery in zijn 26­jarige bestaan een onovertroffen afstand van 230 miljoen kilometer heeft afgelegd.

Vanwege zijn staat van dienst is de Discovery een rots in de branding voor de NASA. Twee keer moesten de Amerikanen na een spaceshuttleramp terugkeren in de ruimte, en beide keren grepen ze daarvoor terug op de Discovery. In 1988 voerde het ruimteveer de eerste missie uit na de ramp met de Challenger, vijf jaar geleden werd de Discovery ingezet na de ontploffing van de spaceshuttle Columbia. De missie die maandag begint is, ondanks het afscheid, veel minder beladen. De zes Amerikaanse bemanningsleden brengen onder meer een module naar het ISS. Ook gaat er voor het eerst een robot naar het complex, de Robonaut 2. Die kan wat algemene werkzaamheden van zijn menselijke collega's overnemen. Zijn opvolgers zullen ooit ruimtewandelingen gaan uitvoeren die voor

mensen te gevaarlijk zijn. Aan het spaceshuttle programma komt volgend jaar definitief een eind. Vermoedelijk in februari 2011 gaat de Endeavour voor het laatst de ruimte in.

Halverwege volgend jaar voert de Atlantis de allerlaatste ruimtevlucht ooit uit. De NASA heeft besloten een extra missie voor dat veer in te plannen, ook al had de spaceshuttle eerder dit jaar al met pensioen moeten gaan. Bron: ANP. Twee micro­satellieten die in 2007 door NASA in een baan om de aarde werden gebracht, zijn door wetenschappers van de universiteit van Californië in Berkeley richting maan gemanoeuvreerd. Vanuit hun nieuwe locatie zullen zij hun onderzoek van de interactie van aarde en maan met de zonnewind voortzetten.

Het tweetal maakte oorspronkelijk deel uit van de THEMIS­missie, die uit vijf kleine satellieten bestond. Met deze satellieten werd onderzocht welke invloed verstoringen van het aardmagnetische veld, veroorzaakt door de zonnewind, hebben op het poollicht op aarde.

Aan deze succesvolle missie kwam in 2008 een einde. Op dat moment hadden de twee buitenste THEMIS­satellieten echter nog voldoende brandstof om hen via een ingewikkelde reeks baanmanoeuvres in de richting van de maan te sturen. Daarmee is in juli 2009 begonnen en nu zijn de beide satellieten, waarvan de missie inmiddels is omgedoopt tot ARTEMIS, aangekomen in twee van de zogeheten Lagrangepunten van het aarde­maanstelsel. Vanuit deze 'parkeer­ plaatsen' in de ruimte, waar de aantrekkings­ krachten van aarde en maan elkaar in evenwicht houden, zullen de satellieten een half jaar lang onderzoek doen. Uiteindelijk worden ze in langgerekte omloopbanen om de maan gebracht. De komende jaren zal de ARTEMIS­tweeling onderzoeken hoe de zonnewind vorm geeft aan de magnetische invloedssfeer van de aarde en hoe de zwakke magnetische velden op de maan op de zonnewind reageren. Bron: NU / 01­11­2010.

China heeft met succes een nieuwe satelliet voor zijn eigen navigatiesysteem Beidou (of Compass) gelanceerd. Vanop de basis Xichang in de zuidwestelijke provincie Sichuan vertrok een Lange Mars 3C draagraket. Die zette planmatig een zesde kunstmaan voor Beidou uit. Dit moet vanaf 2012 operationeel zijn voor Azië. Tegen 2020 moeten 35 satellieten voor een wereldomvattend open Chinees netwerk zorgen. Volgens het officiële persbureau Xinhua zal het open systeem in welbepaalde zones een resolutie van 10 meter hebben. De eerste Beidou is in 2000 gelanceerd, gevolgd door vier andere satellieten die voor China zelf een basis vormen van regionaal navigatiesysteem. Peking wil zich onafhankelijk maken van het Amerikaanse gps en het Russische Glonass. Compass concurreert met het Europese Galileo dat in uitbouw is, omdat beide systemen dezelfde frequenties claimen.

Bron: DPA / DEA / 01­11­2010.

SELENE (Selenological and Engineering Explorer), ook bekend onder de Japanse bijnaam Kaguya, was het tweede Japanse ruimtevaartuig dat in een baan rond de maan werd gebracht. De SELENE was geproduceerd door de Institute of Space and Astronautical Science en NASDA (nu beide onderdeel van de Japan Aerospace Exploration Agency, JAXA). De lancering vond plaats op 14 september 2007. In totaal draaide SELENA een jaar en 8 maanden om de maan, waarna men op 10 juni 2009 het voertuig bewust liet neerstorten op het maanoppervlak nabij de krater Gill. De naam SELENE is afgeleid van de gelijknamige Griekse maangodin.

De bijnaam Kaguya komt uit het oude Japanse volksverhaal Taketori Monogatari. Bron: Wikipedia.

Een lek in de brandstoftank van de als verloren beschouwde en pas door een Ariane­5 correct gelanceerde Europese telecomsatelliet W3B zorgt voor ruim 5 ton meer ruimteschroot. Het tuig had een waarde van 250 miljoen euro. "Wij weten waar de satelliet zich bevindt en wij hebben er contact mee. Wij kunnen hem echter niet in gebruik nemen", zei de woordvoerster Eutelsat Communications in Parijs. Ze beklemtoonde dat er geen gevaar bestaat voor een botsing met andere satellieten. De W3B moest in het bijzonder televisieprogramma's doorstralen en voor dataverbindingen instaan.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

011

ESO 足 Galactische botsing in volle actie Red. / ESO

012

Artistieke impressie van de scheervlucht van New Horizons langs de dwergplaneet Pluto.

Bron: Ed Hengeveld / Philip Corneille.

Artikel

013

Het AEG nieuws Patrick Jaecques

014

De Astro Event Group vzw is een non足profit vereniging uit Oostende voor volwassenen die ge誰nteresseerd zijn in sterrenkunde, klimatologie of ruimtevaart. Naast de diverse activiteiten voor haar eigen leden, zoals voordrachten, kampen, uitstappen, enz..., organiseren ze ook diverse zaken voor een breed publiek.

Van deze nieuwsbrief tot de organisatie van de 'Starnights' star足party. Kortom, waarom bent u nog geen lid ?

Rubriek

Kortnieuws In 2050 moeten we met meer mensen die meer te besteden hebben een aarde delen die nu al wordt overvraagd. Voor de nieuwste editie van het Living Planet Rapport, die het WNF vandaag publiceert, zijn 3 scenario's door­gerekend tot 2050. Als er niets verandert, hebben we tegen die tijd bijna 3 planeten nodig om in onze consumptie te voorzien. Ook blijkt dat de aarde het meest onder druk staat door ons energiegebruik en de consumptie van zuivel en dierlijke eiwitten. Om binnen de grenzen van 1 planeet te leven, moet Nederland volgens het WNF andere keuzes maken; bijvoorbeeld door te kiezen voor groene energie en door een dagje minder vlees te eten.

Ongeveer 86 procent van de Walen die in een rurale omgeving wonen tonen zich voorstander van windenergie. Dat blijkt uit een peiling bij duizend mensen, waarvan de resultaten gepubliceerd zijn in La Libre Belgique. Slechts vier procent van de respondenten kant zich tegen de windmolens. Opvallend is dat ondervraagden die in de nabijheid van windmolens wonen daar nog positiever tegenover staan dan respondenten die er in het dagelijks leven niet mee geconfronteerd worden. Bron: Belga / LB / 02­11­2010.

Als we aan het huidige tempo broeikasgassen in de lucht blijven pompen, zal de Aarde 100.000 jaar nodig hebben om zich te herstellen.

Daarvoor waarschuwen geologen aan het begin van een speciale geologische conferentie in Londen.Wetenschappers hebben gesteente onderzocht om na te gaan hoe de toename van broeikasgassen in het verleden al voor een klimaatverandering zorgde. Zo zou 55 miljoen jaar geleden vulkanische activiteit voor een enorme hoeveelheid van de gassen in de atmosfeer gezorgd hebben.

Gedurende duizenden jaren warmde de planeet zes graden op, stelt professor Jim Zachos van de universiteit van Californië. Gehele ecosystemen moesten zich aan het warmere klimaat aanpassen. Terwijl destijds 4.500 gigaton broeikasgassen over duizenden jaren vrijkwamen, dreigt de mens nu 5.000 gigaton broeikasgassen in slechts enkele honderden jaren tijd de lucht in te pompen.

Daardoor zal de temperatuur nog spectaculairder stijgen en zullen veel meer soorten en ecosystemen aan de opwarming ten onder gaan.

De 'Geological Society' in Londen verwacht dat de planeet zeker 100.000 jaar zal nodig hebben om te herstellen van deze menselijke lading broeikasgassen. De temperatuur zal zeker met vijf tot zes graden stijgen, al vermoeden wetenschappers dat het nog veel meer zal zijn.

Bron: GB / 02­11­2010.

Nederland heeft een klimaatwet nodig die kan fungeren als stok achter de deur als op regionaal niveau waterbeschermings­ maatregelen genomen moeten worden. De klimaatwet kan bijvoorbeeld dienen als toetsingskader voor het inrichten van overloopgebieden langs de grote rivieren.

Daarnaast zou er een klimaatfonds moeten worden opgericht, waaruit projecten kunnen worden gefinancierd die buiten de directe waterveiligheid vallen.

Dit adviseren wetenschappers van de universiteiten van Wageningen, Amsterdam, Nijmegen en Delft in hun eindrapport over de mate waarin Nederland in staat is zich onder invloed van klimaatverandering te beschermen tegen water.

Het rapport is opgesteld nadat de commissie­ Veerman had vastgesteld dat het urgent is dat Nederland zich als waterland voorbereidt op toekomstige veranderingen in het klimaat.

Nederland is van oudsher heel goed in het omgaan met water. Maar, aldus de wetenschappers, de oplossingen zijn altijd sterk op de techniek gericht en niet op aanpassing

aan klimaatverandering. Bovendien heeft de overheid altijd een enigszins paternalistische houding aangenomen, zodat burgers en bedrijven zich ook niet verantwoordelijk voelen voor het omgaan met dreigende wateroverlast.

Een ander probleem is dat natuurbeschermers grote nadruk leggen op het behoud van soorten en ecosystemen. Ze zijn het meest rigide en het minst bereid tot aanpassingen, menen de onderzoekers. De wetenschappers constateren dat er plaatselijk wel verrassende compro­ missen worden gesloten. "Dat is typisch voor het Nederlandse polderen: het is van alles een beetje. Een beetje visionair, een beetje samenwerking, een beetje vernieuwend. Op termijn zijn deze beetjes niet voldoende", waarschuwen de deskundigen. Bron: ANP / ADV / 02­11­2010.

Oktober 2010 kenmerkt zich klimatologisch als een oktobermaand met een abnormaal lage gemiddelde minimumtemperatuur en relatieve vochtigheid. Dat blijkt uit het maandoverzicht voor Ukkel dat het KMI maandag heeft vrijgegeven.

De andere weerparameters waren normaal. De gemiddelde temperatuur beliep 10,6 graden, de gemiddelde maximum­temperatuur 14,7 graden.

Met 6,5 graden was de gemiddelde minimumtemperatuur "abnormaal" laag. Met de term doelt het KMI op een verschijnsel dat één keer wordt bereikt of overtroffen in zes jaar. De normale waarde voor oktober is 7,2 graden. De zon scheen 118 uur 35 minuten. Tijdens 16 neerslagdagen viel 70,8 mm neerslag, precies de statistisch normale waarde. Met 83 procent was de relatieve vochtigheid "abnormaal" laag. De normale waarde is 85,7 procent. Bron: Belga / 01­ 11­2010.

De provincie Oost­Vlaanderen wil 50.000 vierkante meter dakoppervlak verhuren voor de productie van groene stroom via zonnepanelen.

De selectieprocedure voor de verhuring werd vandaag unaniem goedgekeurd op de provincieraad. De jaarlijkse opbrengsten worden geraamd op 197.000 euro. De provincie gaat ervan uit dat er panelen komen op de helft van het dakoppervlak, 25.000 vierkante meter. Voor investeerders zou de installatie ruim 13,5 miljoen euro kosten, en de provincie schat de verhuurinkomsten jaarlijks op 57.000 euro. Als de provincie de helft van de geproduceerde groene stroom ter plaatste kan verbruiken, levert dat nog eens een besparing van 140.000 euro op ten opzichte van wat voor klassieke stroom betaald wordt.

De Groen!­fractie keurde het punt ook goed, maar stelde vragen bij de isolatie van de daken. Ze vroeg zich ook af of zonneboilers op daken van bijvoorbeeld sporthallen geen beter idee zijn. Bron: Belga / SAM / 10­11­2010.

Sinds het begin van de twintigste eeuw is de gemid­ delde temperatuur met onge­ veer 0,74 °C gestegen. Deze temperatuurstijging wordt zeer waarschijnlijk veroorzaakt door menselijke activiteiten: door het verbranden van fossiele brand­ stoffen, ontbossing en bepaal­ de industriële en landbouw­ activiteiten is de concentratie aan broeikasgassen in de aardatmosfeer sterk gestegen sinds 1750.

Modelbereke­ ningen geven aan dat de gemiddelde temperatuur op Aarde tussen 1990 en 2100 met 1,1 °C tot 6,4 °C stijgt. Met name temperatuurstijgingen van meer dan 2 °C zouden grote veranderingen met zich meebrengen voor mens en milieu, door zeespiegelstijging, toename van droogte­ en hitteperioden, extreme neer­ slag en andere effecten.

De Europese Commissie moet bij de klimaat­ conferentie eind dit jaar in het Mexicaanse Cancun inzetten op verdergaande klimaat­ doelen. Die oproep deed het Europees Parlement donderdag in Straatsburg. De commissie onderhandelt in Cancun namens de EU. Het huidige doel van de EU is de schadelijke CO2­uitstoot tegen 2020 met 20 procent te beperken ten opzichte van 1990. ''Het parlement dringt aan op een verhoging van het klimaatdoel naar 30 procent minder uitstoot'', aldus EU­parlementariër Bas Eickhout (GroenLinks). Volgens EU­parlementslid Esther de Lange (CDA) ''stelt het Europees Parlement terecht dat de EU een koploper moet worden in de groene economie en wat voor wat betreft de vermindering van CO2­uitstoot''. Ze vindt wel dat de EU niet veel verder moet gaan dan grote spelers, zoals China en de Verenigde Staten.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

015

Licht in de sterrenkunde Philippe Vercoutter

016

Philippe Vercoutter is voorzitter van volkssterrenwacht AstroLAB Iris te Ieper waarvan de Astronomische Contact Groep vzw deel van uitmaakt. Hij is een zeer ervaren waarnemer gespecialiseerd in het fotogra足 feren van deep足sky objecten.

Serie (3/5)

Een polarisatiefilter zoals AstroLAB IRIS in gebruik de helderheid van een exact in te stellen.

Philippe Vercoutter.

dit bij is om beeld Bron:

017

Voorbeeld van een zonnespec足 trum met haar typische absorptie足 en emissielijnen.

Drie soorten spectra met bovenaan een continu spec足 trum, in het midden een emissie足spectrum en onderaan het absorptiespectrum.

018

Maanfoto genomen in AstroLAB IRIS II toen de Zon nog niet onder was gegaan (25 Juni 2004 omstreeks 20h 5m UT, 1/25s @ 100 ASA, CANON EOS­1D Mark II, VAF 200/2400). We zien heel duidelijk de blauwe lucht. Het is ook alsof men door een soort van mist, afkomstig van de verstrooiing van het nog aanwezige zonlicht, aan het kijken is. Naarmate de Zon verder onder gaat wordt de hemel alsmaar donkerder. Bron: Philippe Vercoutter.

Bruno Nolf nam op 6 mei 2004 deze halo rond de Zon waar.

Merk het 3D effect van de foto op: boom, wolken, vliegtuig­ condensspoor (met bijhorende schaduw) en de halo.

Op 14 mei 2004 werd in AstroLAB IRIS II bovenstaande opname van Venus gemaakt.

Venus stond op dat ogenblik zo’n 16° boven de horizon. De kleurenschifting, vooral aan de onderste punt van de sikkel, valt onmiddellijk op.

019

Verslag: Open deur bij Astron Astron / Red.

Het bezoekerscentrum (toe­ gang, winkel en cafetaria) met bovenaan rechts de gigan­ tische koepel van 'La coupole'.

Bron: Eureka.

Onder de koepel is er een zeer indrukwekkende tentoonstel­ lingsruimte terug te vinden met daarin oa een échte V1 en V2.

Oude en nieuwe technologie ontmoeten er elkaar, dankzij het gebruik van een heuse 3D televisie en twee overmaatse tablet 'touch­screen' computers.

Bron: Eureka.

020

Artikel

Zijn er nog vragen ?

Redactioneel

Rubriek

De pas ontdekte 'buckyballs' bestaan uit zestig koolstof atomen en zijn reeds meer dan een kwart eeuw geleden voorspeld te bestaan in het heelal.

Deze boeiende ontdekking werd gedaan door het team van de Belg Jan Cami met behulp van de Spitzer ruimte足telescoop van de NASA. Bron: NASA.

021

ESA ­ "Dutch design" vliegt met Hylas­1 satelliet Artikel

Red. / ESA

Het bezoekerscentrum (toe­ gang, winkel en cafetaria) met bovenaan rechts de gigan­ tische koepel van 'La coupole'.

Bron: Eureka.

Unieke brunch met astronaut Frank De Winne Onder de koepel is er een zeer indrukwekkende tentoonstel­ lingsruimte terug te vinden met daarin oa een échte V1 en V2.

Oude en nieuwe technologie ontmoeten er elkaar, dankzij het gebruik van een heuse 3D televisie en twee overmaatse tablet 'touch­screen' computers.

Bron: Eureka.

Op zondag 16 januari 2011 om 10u30 organiseert Technopolis® een unieke brunch met Frank De Winne en zijn echtgenote, Lena Clarke.

Frank De Winne zal ronduit vertellen over zijn avonturen in de ruimte aan de hand van een boeiende presentatie. Verder staan op het programma: raketjes bouwen, een boeiend experiment rond ruimtevaart, signeersessies van zowel Frank De Winne als Lena Clarke en nog veel meer. Als kers op de taart kun je bovendien met Frank De Winne op de foto! Mis deze onvergetelijke brunch dus zeker niet.

Volledig verzorgde brunch met dranken inclusief toegang tot Technopolis®: Volwassenen: € 30. Kinderen jongeren dan 12 jaar: € 25 Deze brunch vindt plaats in Technopolis®, Technologielaan, 2800 Mechelen.

Voor meer informatie surf naar www.technopolis.be of bel 015/34.20.20 Inschrijven via de website: www.technopolis.be

022

023

ESO ­ Planeet van een ander sterrenstelsel ontdekt ESA

024

ESO, de Europese Zuidelijke Sterrenwacht, is de belang­ rijkste intergouvernementele sterrenkunde organisatie in Europa, en het meest produc­ tieve astronomische observa­ torium ter wereld. ESO wordt ondersteund door 14 landen: België, Denemarken, Duits­ land, Finland, Frankrijk, Italië, Nederland, Oostenrijk, Portu­ gal, Spanje, Tsjechië, het Verenigd Koninkrijk, Zweden en Zwitserland. ESO voert een ambitieus programma uit, gericht op het ontwerp, de bouw en het beheer van krachtige grondobservatoria die astronomen in staat stellen om belangrijke wetenschap­ pelijke ontdekkingen te doen.

Artikel

025

Atmosfeer van superaarde onder de loep L. Van Rooyen

Een artistieke weergave van de planeet GJ 1214b en zijn ster.

GJ 1214 is een rode dwergster die drie keer zo weinig licht geeft als onze zon. De planeet is heeft een diameter van 2,6 keer die van de aarde, en is ongeveer 6,5 keer zo zwaar.

Bron: ESO.

026

Artikel

Kortnieuws Astronomen van de Universiteit van Amsterdam en ASTRON (Dwingeloo) hebben de tot nu toe zwaarste neutronenster ontdekt (Nature, 28 oktober). De neutronenster, J1614­2230, is het centrale, superdichte overblijfsel van een zware ster die aan het einde van zijn leven explodeerde. Een bol van zo’n 20 kilometer diameter waarin zoveel materie is samengeperst dat hij tweemaal zo zwaar is als de zon. De astronomen ‘wogen’ hem door gebruik te maken van een relativistisch effect. De nieuwe recordhouder staat niet alleen in de ruimte, maar heeft een begeleider waar hij in negen dagen omheen draait. Daarbij draait hij zelf ook nog eens 317 maal per seconde om zijn as. Tijdens deze razendsnelle aswenteling zwiepen zijn twee vuurtoren­achtige bundels radiostraling rond. Ze vegen toevallig ook over de aarde heen, waar radiotelescopen een eindeloze serie radiopiepjes ontvangen. Die zijn nu tijdens één negen dagen durende omloop waargenomen met de Green Bank Telescope in de Amerikaanse staat Virginia. Uit variaties in de piepjes leidden Paul Demorest en collega’s de massa van de begeleider en vervolgens de massa van de neutronenster af. Die blijkt 1,97 zonsmassa’s te zijn, aanzienlijk meer dan het vorige record van 1,67. Dat heeft belangrijke gevolgen voor de modellen die neutronensterren beschrijven. Sommige modellen suggereren dat neutronensterren behalve uit neutronen ook uit andere, exotische deeltjes zouden kunnen bestaan, zoals hyperonen, kaonen en vrije quarks. De nu gemeten dichtheid, ruwweg een miljard ton per kubieke centimeter, verwijst vrijwel al deze modellen naar de prullenmand. Bron: G. Beekman / 01­11­2010.

Astronomen hebben aanwijzingen gevonden dat het heelal vroeg in zijn geschiedenis een opwarming heeft doorgemaakt. Dat blijkt uit metingen van de temperatuur van het gas dat zich tussen sterrenstelsels bevindt. Uit die metingen kwam naar voren dat deze temperatuur in de periode tussen één en drieënhalf miljard jaar na de oerknal is gestegen.

De oorzaak ligt hoogstwaarschijnlijk bij de enorme energieproductie van jonge, actieve sterrenstelsels, die quasars worden genoemd. Vroeg in de kosmische geschiedenis zat het overgrote deel van alle materie nog niet in sterren en sterrenstelsels, maar in ijle gaswolken. De temperatuur van deze gaswolken kan worden gemeten door het licht van quasars te analyseren. In het spectrum van deze extreem heldere, verre objecten laat elke gaswolk die zich in de gezichtslijn bevindt een soort vingerafdruk achter waaruit allerlei eigenschappen kunnen worden afgeleid, waaronder de afstand en de temperatuur van de gaswolk. Uit de metingen blijkt dat de gastemperatuur één miljard jaar na de oerknal 'slechts' 8000 graden bedroeg. Tweeëneenhalf miljard jaar later was dat opgelopen tot minstens 12.000 graden, terwijl de uitdijing van het heelal juist tot afkoeling leidde. Iets moet de boel dus hebben opgewarmd, en volgens de astronomen waren dezelfde quasars de belangrijkste energiebron van die tijd. In de genoemde periode namen deze objecten sterk in aantal toe. Bron: NU / 02­11­2010.

Wetenschappers die met de Large Hadron Collider (de grote deeltjesversneller van CERN) werken, bereiden een 'mini­oerknal' voor. Later deze week zullen zij atoomkernen van het element lood met enorme snelheid met elkaar in botsing brengen, om de fundamentele deeltjes te kunnen reproduceren die in de eerste fractie van een seconde in het heelal bestonden. Bij de botsingen zullen de hoogste temperaturen en dichtheden optreden die ooit bij een dergelijk experiment zijn opgewekt. Hoewel de piepkleine vuurballetjes die bij de botsingen ontstaan minder dan een biljoenste van een biljoenste van een seconde zullen bestaan, kunnen de temperaturen oplopen tot meer dan tien biljoen graden. Dat is een miljoen keer zo heet als het centrum van de zon. De bereikte temperatuur en druk komen overeen met die tijdens de eerste miljoenste van een seconde na de oerknal.Gewone subatomaire deeltjes, zoals protonen en neutronen, kunnen onder zulke omstandigheden niet bestaan. In plaats daarvan bestond de oermaterie uit een hete, dichte soep van kleinere deeltjes: quarks en gluonen. Door dit quark­gluonenplasma te onderzoeken, hopen de wetenschappers meer te weten te komen over de sterke kernkracht ­ de natuurkracht die de kernen van atomen bijeenhoudt.

Bron: NU / 02­11­2010.

Deze week vieren astronomen uit twaalf landen op bijzondere wijze de vijftigste verjaardag van de zoektocht naar intelligent buitenaardse leven (SETI).

Op vrijdag 5 november wordt het startschot gegeven

voor een korte waarnemingscampagne die in Australië, Japan en Korea begint en een vervolg krijgt in Italië, Nederland, Frankrijk, Argentinië en de VS. In ons land zal de pas in gebruik genomen radiotelescoop LOFAR zijn steentje bijdragen. De campagne, Project Dorothy geheten, is een eerbetoon aan het eerste SETI­project, Project Ozma, dat in april 1960 werd uitgevoerd door de Amerikaanse astronoom Frank Drake. Drake, die nu werkzaam is bij het SETI­instituut in Californië, richtte destijds een radiotelescoop op een aantal sterren, in de hoop signalen van buitenaardse beschavingen op te vangen. Twee van die sterren, Tau Ceti en Epsilon Eridani, zullen ook nu weer worden 'afgeluisterd'.

Daarnaast staan enkele van de sterren op het programma waarbij de afgelopen twintig jaar planeten zijn ontdekt. Hoewel Project Dorothy maar heel kort duurt, zal het veel meer en veel betere gegevens opleveren dan Project Ozma destijds. De techniek heeft immers de afgelopen vijftig jaar niet stilgestaan.

Bron: NU / 04­11­2010.

Wetenschappers van de universiteit van Californië in Los Angeles (UCLA) hebben aanwijzingen gevonden dat de kortste gammaflitsen uit het heelal worden veroorzaakt door kleine zwarte gaten die kort na de oerknal zijn ontstaan. Het bestaan van deze objecten is al in 1974 voorspeld door de Britse kosmoloog Stephen Hawking. Hawking stelde dat zwarte gaten niet het eeuwige leven hebben: ze 'verdampen' onder uitzending van deeltjesstraling. Deze 'Hawkingstraling' zou ertoe leiden dat kleine zwarte gaten die kort na de oerknal zijn ontstaan hun laatste adem uitblazen. Die 'adem' zou dan bestaan uit een korte stoot energierijke straling. Volgens de Californische onderzoekers is het heel goed denkbaar dat het bij de uitbarstingen van gammastraling van minder dan een tiende seconde die de afgelopen decennia met verscheidene satellieten zijn waargenomen, om zulke verdampende zwarte gaten gaat. Een belangrijke aanwijzing in die richting is dat de zeer korte gammaflitsen niet gelijkmatig over de hemel zijn verspreid. Dat wijst erop dat de explosies zich op relatief kleine afstand voltrekken, waarschijnlijk zelfs binnen ons eigen Melkwegstelsel.

Daarin onderscheiden zij zich van hun langer durende soortgenoten, die aan ontploffende zware sterren in verre sterrenstelsels worden toegeschreven. Bron: NU / 04­11­2010.

SRON­onderzoeker Remco de Kok gaat met een Veni­subsidie van NWO onderzoek doen aan atmosferen van exoplaneten. De Kok ontvangt 250.000 euro om een nauwkeuriger rekenmethode te ontwikkelen voor het bepalen van de samenstelling van planeetatmosferen. In 1995 werd voor het eerst een planeet bij een andere ster dan onze zon ontdekt.

Inmiddels is het aantal bekende exoplaneten opgelopen tot bijna 500. Van het overgrote deel van de ontdekte exoplaneten is helaas nog maar heel erg weinig bekend, simpelweg omdat ze te ver weg staan.

Wel kunnen onderzoekers de samenstelling van exoplaneet­atmosferen achterhalen met de zogenaamde 'transit'­meetmethode. De transit­ methode is geschikt voor exoplaneten die gedurende hun jaarlijkse omloop voor hun ster langs bewegen: tijdens een dergelijke 'transit' van de planeet bevat het sterlicht dat de telescoop bereikt ook licht dat door de buitenste lagen van de planeetatmosfeer is gereisd en dat daardoor sporen draagt van de chemische samenstelling van die lagen. Met de transit­methode zijn onder andere waterdamp en methaangas in exoplaneet­atmosferen gevonden. Dankzij de Veni­ subsidie kan Remco de Kok de komende drie jaar werken aan het verbeteren van de analyse van transit­ metingen. Daarbij zal hij onder meer factoren zoals lichtverstrooiing door moleculen, stofdeeltjes en wolken in rekening brengen. Eerst zal de nieuwe rekenmethode worden getest op de atmosferen van planeten in ons eigen zonnestelsel en dan pas worden toegepast op exoplaneten.

De LCROSS (afkorting van Lunar Crater Observation and Sensing Satellite) was een robot­ruimteschip van de NASA. Het belangrijkste doel van dit ruimteschip was om aan de hand van het door een Centaur draagraket opge­ worpen stof vast te stellen of er zich al dan geen water nabij een van de polen van de maan bevond.

Inderdaad heeft LCROSS nabij de zuidelijke maankrater Cabeus ca. 90 liter bevroren water aangetroffen.

Bron: NASA.

Er zijn concrete plannen voor een 'Mars Dome' in de Nederlandse gemeente Noordwijk. Ruimtevaart­ organisatie Estec wil er zelf nog niets over kwijt, maar er is al een plek waar karretjes kunnen worden uitgetest op een 'Marsachtige' ondergrond. Dat zegt wethouder Leendert de Lange in het Leidsch Dagblad.

De Europese ruimtevaartorganisatie ESA, waarvan het Noordwijkse Estec het hoofdkantoor is, werkt sinds vorig jaar oktober samen met de Amerikaanse NASA. Een bouwvergunning voor een 'Mars Dome' is nog niet aangevraagd.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

027

Lancering in de kijker: Minotaur 4 Kris Christiaens

NASA’s O/OREOS nanosatel­ liet heeft een gewicht van 5,5 kilogram en heeft de omvang van een stokbrood. Bron: NASA. De derde Minotaur 4 raket vertrok op 19 november 2010 vanop het Kodiak Launch Complex. Bron: Steven Young / Spaceflight Now.

028

Kris Christiaens is reeds sinds jeugdige leeftijd gepassioneerd door ruimtevaart. Hij is tevens de beheerder van de populaire www.spacepage.be en www. belgiuminspace.be websites.

Rubriek

029

Radio足astronomie bij AstroLAB Iris te Ieper Edwin De Ceuninck

De 49,99 Mhz omnidirectionele zendantenne staat bij volks足 sterrenwacht Astrolab IRIS te Ieper.

Radiogolven weerkaatsen op een meteoor en die worden door een ontvanger gedetec足 teerd.

De 49,99 Mhz zender van volkssterrenwacht Astrolab IRIS te Ieper.

030

Artikel

De zelfbouw hoge resolutie dipool ontvangstantenne met reflector vervaardigd door Johan Coussens en gebruikt door Franky Dubois op 11 km van de zender.

Hier een opname gemaakt door Franky Dubois op 11 km van de zender van een zeer sterke (wolkachtige)reflectie links op de opname door langdurig geïoniseerd mete­ oorspoor .De verticale streep­ jes zijn ook van meteoren die kleiner zijn. De schuine licht­ sterke lijnen zijn vliegtuigen.

Hier een sterke reflectie met rechte verticale lijn omdat de snelheid groot is en dus een korte tijd te zien zijn. Vlieg­ tuigen vliegen heel wat trager en is de tijdsduur van de detectie is dan ook veel langer . Deze ontvanger staat op 17 km van de zender bij Edwin De Ceuninck.

Dit meteoordetectie program­ ma is ontwikkeld door Pierre Terrier uit Frankrijk. Dit pakket maakt gebruik van een eenvoudige interface tussen ontvanger en computer. Het audiosignaal wordt door het interface omgezet in een 0 of 1 signaal, dit signaal wordt vervolgens aangeboden aan de seriële poort (com 1 of 2) van de computer.

Het programma kijkt voortdurend naar het inkomende signaal.

Als het aangeboden signaal boven een bepaalde (zelf in te stellen) drempel komt wordt dit signaal als meteoorreflectie gedetecteerd en wordt de tijd en duur van de reflectie vastgelegd.

031

TNO, KBO en SDO: Objects on the edge of our solar system Voordracht

Door dhr. Philip Corneille

In Augustus 2006 besliste de Internationale Astronomische Unie dat de planeet Pluto haar status verloor en voortaan deel zou uitmaken van de dwerg­planeten. De discussie omtrent Kuiper Belt Objecten begon met de ontdekking van 1992 QB1 en andere cubewanos door de astronomen David Jewitt en Jane Luu. Wanneer, in Mei 2005, Dr Mike Brown de dwerg­planeet Eris ontdekt blijkt deze groter te zijn dan Pluto en begon een interessante discussie over de objecten aan de rand van ons zonnestelsel.Tijdens deze voordracht geven we een overzicht van de meest recente ontwikkelingen en bespreken we de rol die kleinere sterrenwachten en amateur astronomen kunnen spelen !

Waar ? Ooststraat 29, 8400 Oostende (2e verdiep). Wanneer ? Van 20.00 uur tot 22.30 uur op vrijdag 7 januari 2010.

In een organisatie van de Astro Event Group vzw ­ www.astro­event­group.be ­ Deelname is GRATIS

MARS 3D De herontdekking van de rode planeet Voordracht

Door dhr. Patrick Jaecques

Sinds de film 'Avatar' is 3D weer helemaal in. En leek ons de tijd aangebroken om ook wat meer diepte te steken in onze presentaties. Niet zozeer inhoudelijk, maar wel grafisch. Door gebruik te maken van zogenaamde anaglyph beelden samengesteld met de kleuren magenta (rood) en cyaan (blauw). Die, gebruik makend van een speciale bril, een verbluffend ruimtelijk gevoel weergeven. Bestemming van dit 3D avontuur is Mars, de rode planeet, die we zowel uit de ruimte als vanop het oppervlak zullen verkennen. Hou alvast uw adem in....

Waar ? Ooststraat 29, 8400 Oostende (2e verdiep). Wanneer ? Van 20.00 uur tot 22.30 uur op vrijdag 4 februari 2010.

In een organisatie van de Astro Event Group vzw ­ www.astro­event­group.be ­ Deelname is GRATIS

Kortnieuws Bij de Russische Sojoez­ruimteschepen die beman­ ningen naar en van het internationaal ruimtestation ISS brengen doen zich aanzienlijk meer problemen voor dan tot nu toe geweten, aldus berichten in Russische media vandaag. Op gezag van een niet nader genoemde bron bij de Russische ruimtevaart meldde het onafhankelijke persbureau Interfax dat er bij de op 8 oktober gelanceerde en twee dagen later aan het ISS aangekoppelde Sojoez herhaaldelijk een probleem met het nieuwe, digitale, besturingssysteem is geweest. De Sojoez TMA­01M was immers de eerste Sojoez van de digitale TMA­generatie. Met de (analoge) TMA­1 vloog Frank De Winne in 2002.

Bovendien is er kort voor de start op Bajkonor door een zuurstoflek een veel te hoge druk in de Sojoez TMA­01M gemeten. Een onderzoekscommissie moet een en ander uitspitten. Het leven van de drie opvarenden ­ de Amerikaan Scott Kelly en de Russen Aleksandr Kaleri en Oleg Skripotsjka ­ is niet in gevaar geweest. Volgens de door Interfax aangehaalde bron waren er in september ook aanzienlijke problemen met de atmosferische druk tijdens een Sojoezmissie, met als vermoedelijke oorzaak een defekt ventiel. Wel geweten is dat de capsule zich door een computerfalen pas met een dag vertraging van het ISS kon afkoppelen. De huidige storingen met de digitale besturing zijn echter wezenlijk gecompliceerder, zo luift het. Morgen koppelt een onbemande cargo aan het ISS. Die heeft onder andere een test­dvd bij. Met het kleinood zal de software van de Sojoez, die in maart drie opvarenden terug naar huis moet brengen, worden onderzocht.

Bron: Belga / SPS / 01­11­2010.

Het ruimteveer Discovery begint woensdag aan zijn laatste ruimtereis en heeft naast zes astronauten een opmerkelijke zevende passagier: Robonaut 2, ook wel R2 genoemd. R2 moet de bemanning van het internationale ruimtestation ISS assisteren bij diverse taken. In de toekomst kan de robot het ISS schoonmaken, uren buiten doorbrengen in hitte of extreme kou om gereedschap vast te houden voor ruimtewandelende astronauten of noodsituaties als giftige lekkages of branden tot een goed einde brengen. Afstammelingen van R2 kunnen de komende decennia zelfs asteroïden, Mars of andere werelden verkennen en de weg voorbereiden voor mensen.

"Het is misschien een kleine stap voor deze robot, het is een enorme sprong voor de blikken mensheid", zei Rob Ambrose, hoofd van de automatiserings­, robotica­ en simulatie­eenheid van het Johnson Ruimte Centrum in Houston. R2 is het resultaat van een samenwerkingsverband van NASA en General Motors. De robot bestaat uit een torso zonder benen en heeft twee armen en een hoofd. In totaal is de robot een meter hoog. Hij weegt honderdvijftig kilo.

Bron: Novum / 02­11­2010.

Op dinsdag 2 november besloot NASA's ruimtesonde Cassini zichzelf in 'veilige modus' te schakelen ­ de sluimerstand die na een storing automatisch in werking treedt. Sinds dat moment stuurt Cassini geen gegevens over de planeet Saturnus en zijn manen meer naar de aarde. Alleen technische informatie wordt nog overgezonden. Sinds Cassini's lancering in 1997 is het voor de zesde keer dat dit gebeurt, maar tot nog toe kon het euvel steeds worden verholpen en er zijn geen aanwijzingen dat ditmaal niet zal lukken.

De storing is waarschijnlijk veroorzaakt door een commando dat onderweg van de aarde naar Cassini verhaspeld is geraakt, mogelijk ten gevolge van een zonneuitbarsting. Normaal gesproken negeert de ruimtesonde zulke onzinnige commando's, maar deze is blijkbaar toch 'verwerkt'. Een beetje op een ongelukkig moment komt de storing wel: voor 11 november staat een scheervlucht langs de grote Saturnusmaan Titan op het programma. Deze zal nu ongemerkt voorbijgaan: naar verwachting zal Cassini pas op 24 november weer volledig operationeel zijn.

Bron: NU / 06­11­2010.

Amerikaanse wetenschappers werken aan een ruimtepak dat nadelige effecten van gewichtsloosheid moet voorkomen door zwaartekracht na te bootsen.

Het nieuwe pak met de naam Gravity Loading Countermeasure Skinsuit is gemaakt van elastische stof die zo strak om het lichaam sluit dat de schouders van een astronaut naar zijn voeten worden getrokken.

Op die manier wordt er meer kracht uitgeoefend op de benen van de ruimtereizigers dan op de rest van hun lichaam.

Volgens de ontwerpers van het Massachusetts Institute of Technology wordt de zwaartekracht enigszins gesimuleerd door het pak, omdat op aarde je benen ook het meeste gewicht dragen. Het nieuwe ontwerp wordt uitgebreid beschreven de meest recente editie van het

wetenschappelijk tijdschrift Acta Astronautica. Op dit moment hebben astronauten die lang in de ruimte verblijven veel last van bot­ en spierverlies. Door de gewichtsloosheid staat hun lichaam namelijk nauwelijks onder druk, waardoor spieren en botten verzwakken. “Er zijn veel theorieën over manier waarop we dit probleem kunnen voorkomen”, verklaart hoofdonderzoeker Dava Newman op BBC News. “Met dit ruimtepak slaan we een nieuwe weg in die erg veelbelovend is.” De nieuwe pakken zijn alleen nog op aarde getest. Maar mogelijk worden ze binnenkort voor het eerst door astronauten gedragen. Ook de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA is namelijk erg enthousiast. “Mensen die zes maanden of langer in de ruimte verblijven, krijgen al te maken met behoorlijke lichamelijke problemen”, aldus NASA­ onderzoeker Jim Locke. “In de toekomst zullen ruimtereizen mogelijk nog langer gaan duren en wordt het nog belangrijker om deze problemen op te lossen." Bron: NU / 04­11­2010.

Britse ruimteliefhebbers zijn erin geslaagd om met een papieren vliegtuigje enkele knappe foto's van de ruimte te maken. Een camera schoot de beelden toen het vliegtuig naar de Aarde terugkeerde. Het vliegtuig was gemaakt van vellen papier en uitgerust met een camera. Vervolgens werd het geheel aan een weerballon gevuld met helium gehangen. Die moest het vliegtuigje in de atmosfeer optillen. Na ongeveer 27 kilometer stijgen explodeerde de ballon en begon het vliegtuig aan een vrije val. De camera legde het allemaal vast. Het project werd eind oktober in de buurt van Madrid gelanceerd. De uitvinders van het vliegtuigje volgden de 90 minuten durende klim met een GPS­systeem. Het was opmerkelijk dat het vliegtuig op slechts 160 kilometer van zijn vertrekpunt opnieuw de grond raakte. Op een klein gaatje in de vleugel na was het vliegtuigje nog in goede staat. Het Britse amateurteam begon het project als grap, maar uiteindelijk kostte dat grapje hen 9.400 euro. Ze waren echter zelf verrast over het resultaat. Zo hadden ze niet eens verwacht dat ze het vliegtuigje ooit nog zouden terugvinden. Bron: GB / 11­11­2010.

De NARO­1, voordien bekend als de Korea Space Launch Vehicle (KSLV), werd voor het eerst gelanceerd op 25 augustus 2009. Deze beschei­ den draagraket is gebaseerd op de eerste trap van de Russische Angara raket. Beide lanceringen zijn tot op heden mislukt. Bron: KARI.

De James Webb Space Telescope, die vanaf 2014 de Hubbletelescoop moet vervangen, zal waarschijnlijk miljarden meer kosten dan gepland. Bovendien zal het veel langer duren vooraleer de ruimtetelescoop af is, door misrekeningen van NASA. Dat blijkt uit een verslag van een onafhankelijke werkgroep.De James Webb telescoop zal minstens vijftien maanden vertraging oplopen en zeker 6,5 miljard dollar kosten.

Dat is fors meer dan de 5,1 miljard dollar waarvan tot dusver uitgegaan werd. NASA laat weten dat het naar oplossingen zal zoeken, waaronder een reorganisatie van het personeel en project managers die direct rapporteren aan het hoofd van het agentschap. De telescoop is een joint venture met het Europese en Canadese ruimtevaartagentschap, maar NASA benadrukt dat de problemen met de kosten zich voordoen aan de Amerikaanse kant van het project.

Bron: Belga / KVE / 11­11­2010.

Een legertje militairen én burgers stelt een onderzoek in naar de ware toedracht van de mysterieuze rookpluim aan de Californische kust die met een raketlancering kan te maken hebben, meldt de gezaghebbende ruimtevaartsite space.com. Niet alleen het Pentagon verzamelt naar eigen zeggen inlichtingen. Space.com kreeg van de Amerikaanse burgerluchtvaartautoriteit (FAA) te horen dat die de zaak onderzoekt en generlei toelating heeft gegeven voor een commerciële raketlancering maandag. Per e­ mail liet een woordvoerder van het US Missile Defense Agency aan space.com weten dat het niet ging om een test of lancering van deze overheidsdienst. Het Amerikaans­Canadese Norad, dat het Noord­Amerikaanse luchtruim in de gaten houdt, zei samen met het USNorthcom af te weten van de mysterieuze "rookstaart" en samen te zoeken naar de exacte oorsprong ervan. Het Norad beklemtoonde dat de de veiligheid van de VS niet in het geding is en dat alles erop wijst dat het geen lancering door een ander leger is. Bron: Belga / VSV / 09­11­2010.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

033

Nieuw aan het firmament...

Patrick Jaecques

De deelnemers aan het Eureka Space Camp te Ieper samen met edutainer Dieter Janssoone en gastspreker Bianca Nowak.

Zin om er de volgende keer bij te zijn ? Duid dan alvast 25 t/m 29 juli 2011 aan in je agenda.

Bron: Eureka.

034

Rubriek

Media 足 Steeds meer regio's kampen met een watertekort Redactioneel

Rubriek

De pas ontdekte 'buckyballs' bestaan uit zestig koolstof atomen en zijn reeds meer dan een kwart eeuw geleden voorspeld te bestaan in het heelal.

Deze boeiende ontdekking werd gedaan door het team van de Belg Jan Cami met behulp van de Spitzer ruimte足telescoop van de NASA. Bron: NASA.

035

Herschell telescoop zoekt zwaartekrachtlenzen NOVA / Red.

Zwaartekrachtlenzen zoals gezien door Herschel en optische telescopen vanaf de aarde. Het licht van een ver en zwak sterrenstelsel (rood) wordt afgebogen en versterkt door een voorgrondstelsel (blauw). Dit maakt het verre stelsel veel helderder, zoals gezien door Herschel (zie Fig. 1). De zwaartekrachtlens werkt als een kosmische zoomlens, die het verre sterrenstelsel vergroot (roze). Het voorgrond足 stelsel (de eigenlijke lens) wordt niet door Herschel gezien, maar wel door optische telescopen op aarde. Het licht van het verre stelsel heeft 11 miljard jaar gereisd alvorens ons te bereiken, en stelt astronomen dus in staat de kosmische voorouders van sterrenstelsels zoals onze eigen Melkweg te bestuderen.

Bron: NASA / JPL足Caltech.

036

Artikel

Op een heldere winteravond kan men mooi, zelf met het blote oog, de Orion nevel of M42 opmerken. Voor Karel Teuwen reden genoeg om dit hemelse object op de gevoe足 lige plaat vast te legggen. Het gebruikte instrument was een 40 cm 'corrected' Newton telescoop f3.5 op een ASA DDM85. De gebruikte 'detector' was een FLI ML16803 met CFW 5足7 met een Baader LRGB en Baader H足alpha 7nm filter. Locatie van de opname was Verclause in Frankrijk.

Adembenemend niet !

037

Ruimteweer waarnemen met een Belgische satelliet Petra Vanlommel & Elke D'Huys

Het allereerste beeld dat genomen werd met de SAP telescoop op 14 december toonde slechts een deel van de zonneschijf. Onderaan wordt een foto van de Zon getoond die SWAP nam nadat men de positie van de satelliet al meer onder controle had.

De eerste resultaten van het DSLP instrument toonden aan dat het in goede conditie verkeert. Uit de ruwe metingen worden dichtheden en temp­ eraturen afgeleid.

038

Deze boeiende serie, die ook gratis verkrijgbaar is als PDF document, is geschreven door Elke D'Huys en Petra Vanlommel van het K.U. Leuven Acade­ misch Vormingsinstituut voor leraren ism de Koninklijke Sterrenwacht van België.

Serie (5/5)

039

De LYRA radiometer, steeds verder gedemonteerd. LYRA (Lyman Alpha Radiometer) is een zonneradiometer met vier ultraviolette banden, die zo gekozen zijn voor hun relevantie voor de zonnefysica, aeronomie en het ruimteweer.

Hij maakt deel uit van de PROBA2足missie en is ontworpen door de Koninklijke Sterrenwacht van Belgi谷. Lyra gebruikt bandgapdetectoren gebaseerd op diamant.

Diamanten sensoren maakt het instrument resistent tegen de effecten van de straling die PROBA2 waarschijnlijk gaat tegenkomen. PROBA2 houdt de stabiliteit en de opspoor足 baarheid van de synchrotron足 bronstandaard in het oog. Op deze manier kan mogelijke degradatie van de detectoren en filters opgemerkt worden.

040

Op het grondgebied van Redu is ook een volgstation van de ESA. In het nabijgelegen dorp Transinne is het Euro Space Center gevestigd.

041

De NOT innovatieprijs voor het NOVA planetarium Red. / NOVA

De Australische wetenschap足 pers gebruikten de Europese Very Large Telescope in Chili om hun waarnemingen mee te doen. Bron: ESO.

042

Artikel

Kortnieuws In Chili is een honderd kilometer lange datakabel in gebruik genomen die dwars door de onherbergzame Atacamawoestijn loopt. De kabel verbindt ESO's Paranal­sterrenwacht en de Observatorio Cerro Armazones met de grote Latijns­ Amerikaanse wetenschappelijke databackbone. Daarmee is de laatste schakel in de snelle gegevensverbinding tussen de sterrenwachten en Europa gerealiseerd. De locaties van Paranal en Armazones zijn ­ vanwege hun hoge, afgelegen ligging en heldere hemels ­ bij uitstek geschikt voor astronomische waarnemingen. Maar diezelfde ligging brengt ook met zich mee dat zij ver verwijderd zijn van bestaande communicatie­ infrastructuur. Hierdoor waren de beide locaties voor het overzenden van wetenschappelijke gegevens naar de thuisbasis bij Antofagasta tot nog toe afhankelijk van een microgolfverbinding. Waar de bestaande verbinding een capaciteit heeft van 16 megabit per seconde (vergelijkbaar met een ADSL­ verbinding), levert de nieuwe 10 gigabit per seconde ­ een snelheid die groot genoeg is om een complete film op dvd binnen enkele seconden te verzenden. De enorme toename van de bandbreedte zal het vaker mogelijk maken om de gegevens van Paranal op afstand en live te verwerken. De nieuwe dataverbinding heeft voldoende capaciteit om de steeds verder aanzwellende stroom gegevens van Paranal en Armazones, waar de komende jaren nieuwe instrumenten in gebruik komen die veel bandbreedte nodig hebben, te kunnen bijbenen. 04­11­2010.

Twee jaar geleden ontdekte de Heerlense onderwijzeres Hanny van Arkel een merkwaardig groen object op een van de vele plaatjes van het zogeheten Galaxy Zoo­project.

Tot nog toe was onduidelijk wat 'Hanny's Voorwerp' nu precies moest voorstellen. Maar een internationaal team van onderzoekers denkt daar nu achter te zijn. Hun onderzoek bevestigt dat Hanny's Voorwerp een grote gaswolk in de ruimte is, die tot gloeien is gebracht door de straling van een relatief nabije quasar ­ een sterrenstelsel met een superzwaar zwart gat in zijn kern. Doorgaans produceren quasars enorme hoeveelheden energie, maar in dit geval lijkt het om een uitgeput exemplaar te gaan. De straling die hij uitzond vervolgt echter nog gewoon zijn weg door de ruimte en kan onderweg gaswolken doen oplichten. De quasar vertoont zich nu als een normaal, onopvallend sterrenstelsel op 70.000 lichtjaar van Hanny's Voorwerp. Dat betekent dat de quasar 70.000 jaar geleden nog actief moet zijn geweest.

Hieruit kan worden geconcludeerd dat het 'uitdoven' van de quasar ­ naar kosmische maatstaven ­ heel snel moet zijn gegaan. Tot nog toe gingen astronomen ervan uit dat de superzware zwarte gaten die quasars van energie voorzien nog miljoenen jaren nasputteren als ze geen nieuwe materie meer krijgen toegevoerd. Hanny's Voorwerp bewijst echter dat de energieproductie vrij abrupt kan stoppen. 04­11­2010.

Dankzij waarnemingen met de tweelingsatelliet STEREO hebben wetenschappers een beter inzicht gekregen in het ontstaan van de grootste explosies op de zon. Ze hebben een nu theoretisch model opgesteld dat de waarnemingen goed kan verklaren. Met enige regelmaat blaast de zon op explosieve wijze biljoenen tonnen heet waterstofgas de ruimte in. Het gas in zo'n 'coronale massa­ejectie' is, met een temperatuur van een miljoen graden, dermate heet dat de elektronen van hun waterstofkernen gescheiden zijn.

Dat geïoniseerde gas of plasma is een speelbal voor magnetische krachten, die de deeltjes snelheden van meer dan 2000 kilometer per

seconde kunnen geven. Het verloop van dat versnellingsproces kon tot 2006 niet nauwkeurig worden gevolgd. En daardoor was het ook niet goed mogelijk om de betrouwbaarheid van theoretische modellen te toetsen. Sinds de lancering van de beide STEREO­satellieten is daar verandering in gekomen. De STEREO­ waarnemingen bevestigen een theorie uit 1989, die ervan uitgaat dat de uitgestoten plasmawolk een reusachtige magnetische 'fluxkabel' is, een bundel van strak opgewonden magnetische veldlijnen die een soort donutvorm hebben. Op basis van deze theorie kan het gedrag van coronale massa­ejecties tot op een procent nauwkeurig worden begrepen. Bron: NU / 08­11­ 2010.

De Fermi­ruimtetelescoop van de NASA heeft een gigantische mysterieuze structuur centraal in onze Melkweg gevonden. Dat heeft het Amerikaanse ruimtevaartbureau bekend­ gemaakt. De structuur overspant zowat 50.000 lichtjaar, ruwweg de helft van de diameter van ons sterrenstelsel. Te zien zijn twee gammastraling uitsturende "bellen", elk over 25.000 lichtjaar uitstrekkend, ten noorden en ten zuiden van het galactisch centrum, aldus Doug Finkbeiner van het Harvard Smithsonsian Centrum voor Astrofysica in Cambridge. "We begrijpen de aard of oorsprong niet helemaal", voegde hij eraan toe. De structuur overspant meer dan de helft van de zichtbare hemel, van de constellatie Maagd tot de constellatie Kraanvogel, en is mogelijk maar enkele miljoenen jaren oud. De gammastraling van de bellen is krachtiger dan de "fog" van gammastraling elders in onze Melkweg. De bellen lijken ook goed afgeronde einden te hebben. Beide kenmerken doen vermoeden dat de bellen het resultaat zijn van een omvangrijk en relatief snel vrijkomen van energie, maar de bron daarvan blijft een mysterie. Mogelijk betreft het een overblijfsel van de uitbarsting van een enorm zwart gat in het centrum van onze Melkweg, aldus de NASA. Bron: Belga / SPS / 09­11­2010.

De deeltjesversneller op de grens van Zwitserland en Frankrijk heeft succesvol een mini­oerknal tot stand gebracht door loodionen met elkaar in botsing te brengen. Het wetenschappelijke experiment van de Europese Organisatie voor Kernonderzoek (CERN) creëerde micro­vuurballen met temperaturen van boven de tien miljard graden, een miljoen keer zo heet als het centrum van de zon. Dit is de hoogste temperatuur en de hoogste dichtheid die ooit met een experiment zijn bereikt, verklaarde onderzoeker David Evans van de universiteit van Birmingham.

Deze temperatuur werd niet meer bereikt sinds het eerste miljardste van een seconde na de Big Bang, ruim 13,5 miljard jaar geleden. De nabootsing van de omstandigheden van vlak na de oerknal werd zondag uitgevoerd, berichtte de BBC maandag. Onderzoekers hopen meer te leren over het materiaal waaruit het universum bestond fracties van een seconde na de oerknal. Tot nu toe bracht de deeltjesversneller steeds protonen met elkaar in botsing, om er achter proberen te komen hoe het heelal is ontstaan. Het onderzoek van zondag werd uitgevoerd in Alice, een van de zes scanners. De LHC zal atoomkernen van lood met elkaar in botsing brengen tot begin december. Dan wordt er technisch onderhoud verricht. De experimenten worden in februari hervat. De 27 kilometer lange en cirkelvormige Large Hadron Collider (LHC) bevindt zich in een tunnel onder de Frans­Zwitserse grens nabij Genève.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

Op de Amerikaanse website www.ifitwasmyhome.com kan men niet alleen zien hoe groot de olie vlek (aan het oppervlak) reeds is, maar ook het oppervlak hiervan vergelijken met waar men woont. Een beeld zegt, ook deze keer, meer dan woorden...

043

De hemelkalender Marc van der Sluys

De Vlamnevel (of NGC 2024) is de benaming voor een emissienevel die zich bevindt in het sterrenbeeld Orion. De Vlamnevel ligt op ongeveer 1500 lichtjaar afstand van de Aarde. De Vlamnevel werd in het jaar 1786 ontdekt door de Britse astronoom Wilhelm Herschel.

044

Marc van der Sluys is Natio足 naal Fellow van het Canadees Instituut voor Theoretische Astrofysica (CITA) aan de Universiteit van Alberta. Hij werkt aan de evolutie van dubbelsterren en het waarne足 men van gravitatiestraling van neutronensterren en zwarte gaten met LIGO en Virgo.

Rubriek

045

Gegevens van de bedekking voor een aantal plaatsen in Nederland en BelgiĂŤ. Kolom 1 geeft de plaatsnaam aan.

Intrede: (kolo

046

Meteorenzwermen zijn zwer足 men van meteoren, vaak afkomstig van stof en gruis achtergelaten door kometen.

Wanneer een komeet in de buurt van de zon komt, gaat het ijs verdampen en via geisers door de korst van de komeet breken. Het stof dat hierbij vrijkomt, kan later een meteorenzwerm veroorzaken.

Interessant bij een meteoren足 zwerm is dat alle deeltjes uit dezelfde richting komen. Door het perspectiefeffect lijkt dan alsof de trajecten van de veroorzaakte meteoren, bij achterwaartse verlenging, uit een zelfde punt lijken te komen (net zoals de sporen van een lange, rechte spoorweg). Dit punt noemt men de radiant van de zwerm. Meteorenzwermen worden doorgaans genoemd naar het sterrenbeeld waarin hun radiant gelegen is. Omdat in de paar dagen dat een zwerm te zien is de aarde verder trekt in zijn baan verschuift de radiant enigszins.

047

Ursiden zijn trage meteoren (33 km/s) en kunnen de hele nacht waargenomen worden.

Heldere exemplaren zijn vaak geel van kleur. Het radiant van de Ursiden is voor onze contreien circumpolair en staat gedurende de maximumnacht in de buurt van de heldere ster Kochab.

048

Media: Onderzoek naar antimaterie in het heelal Redactioneel

Rubriek

SETI, de "Search for Extrater足 restrial Intelligence" (De zoektocht naar buitenaardse intelligentie) is een project waarbij door gevoelige radio足 telescopen wordt gezocht naar signalen uit de ruimte die kenmerken hebben waaruit blijkt dat ze veroorzaakt zouden kunnen zijn door een buitenaardse beschaving.

Bron: Wikipedia.

049

Wanneer gaan we op vakantie naar de Maan ?

Redactioneel

Het gat in de ozonlaag boven Antarctica waargenomen door het SCIAMACHY instrument op 1 september 2005. Bron: KNMI / ESA.

050

Artikel

De AEG leden samen met en足 kele sympatisanten alsook de schepen Yves Mirroir en bur足 gemeester Jean Vandecasteele tijdens de viering van onze tiende verjaardag. Bron: De Zeewacht.

051

Woord v/d maand: Internationale Astronomische Unie Dirk Devlies

052

Dirk Devlies is, naast lid van de Astro Event Group vzw, ook actief in de Vereniging Voor Sterrenkunde waar hij zetelt in de raad van beheer. Zowat elk vrij moment steekt hij in z'n zelfgemaakt sterrenkundig en ruimtevaartgericht woorden足 boek. Een omvangrijk werk dat al enkele duizenden pagina's telt.

Rubriek

053

De afbeelding toont de OB足 associaties tot ongeveer 1.500 parsec die voor Hipparcos bekend waren. Met N wordt het aantal sterren aangegeven met een absolute magnitude helderder dan 足5. Voor een verklaring van magnitudes, zie Guidestar februari 2010..

054

Kortnieuws Het Amerikaanse leger houdt de lippen stijf op elkaar over een mysterieuze raketlancering aan de Californische kust, zo meldt CBS News. Het gebeuren was gefilmd door televisiestation KFMB dat tot de CBS­groep behoort. Een nieuwshelikopter van KFMB maakte beelden van een raketlancering maandag bij zonsondergang (plaatselijke tijd). Er was een enorm lange rookpluim te zien en het projectiel lijkt vanop zee te zijn afgevuurd, niet ver uit de kust ten westen van Los Angeles en ten noorden van Catalina Island. KFMB stak zijn licht op bij de Amerikaanse Luchtmacht en Zeemacht, maar de militairen hadden niets te zeggen. Een woordvoerder van de Navy zei dat de raket niet van hen was en dat de Navy in de buurt geen activiteit tentoon had gespreid. Van op de luchtmacht­ en lanceerbasis Vandenberg in Californië is vrijdag (plaatselijke tijd) een Delta­2 draagraket met een Italiaanse satelliet gelanceerd, maar sindsdien bleef het daar stil, kreeg CBS van functionarissen te horen.

Woordvoerder David Lapan van het Pentagon heeft dan weer gezegd dat geen enkele dienst, die aan de basis zou kunnen liggen van de mysterieuze rookpluim die door sommigen aan een raket wordt toegeschreven, heeft laten weten bij de zaak betrokken te zijn. "Wij zijn dus nog altijd op zoek naar een verklaring", zei de kolonel. "Alle tot nu toe verzamelde informatie toont aan dat het niet het resultaat is van een activiteit van het ministerie van Defensie."

Gewoonlijk wordt bij een testlancering van een raket of bij de start van een draagraket het luchtruim gesloten.

Schepen worden gewaarschuwd uit de gevarenzone te blijven. In dit geval was er niets van aan, aldus de woordvoerder. Hij achtte bovendien een militaire oefening zo dicht bij de drukke internationale luchthaven van Los Angeles "weinig plausibel". Bron: Belga / SPS / 09­11­2010.

Rusland en Zuid­Korea hebben overeen­ stemming bereikt om een derde lanceerpoging te doen met de Zuid­Koreaanse draagraket Naro­1 die bij zijn eerste twee vluchten heeft gefaald, meldt de Zuid­Koreaanse minister van Wetenschapsbeleid Lee Ju­Ho. Bij de derde missie is het de bedoeling een 100 kilo wegende satelliet in de ruimte te brengen. Tass vermeldde er niet bij voor wanneer de poging gepland is. De Naro­1, ook gekend als KSLV, vloog vanop de lanceerbasis Naro voor het eerst op 25 augustus 2009 maar faalde. Ook een tweede lancering draaide in juni van dit jaar op een fiasco uit. De raket is ontwikkeld door het Zuid­Koreaanse ruimtevaartbureau KARI en Korean Air. De Russische raketbouwer Kroenitsjev leverde de eerste trap die ook de eerste trap wordt van de nieuwe Russische draagraket Angara waarvan er meerdere configuraties zullen zijn. Kroenitsjev hielp tevens bij de bouw van de lanceerbasis. Bron: Belga / VSV / 08­11­2010.

De mysterieuze onbemande spaceshuttle van de Amerikaanse Luchtmacht is vandaag na een succesvolle missie geland op Vandenberg in Californië, zo heeft de Luchtmachtbasis gemeld. Op 22 april lanceerde de Amerikaanse Luchtmacht vanop Cape Canaveral in Florida met een Atlas­5 draagraket een onbemand prototype van spaceshuttle waarvan de missie streng geheim werd gehouden. De X­37B alias OTV­1 heeft meer dan 220 dagen experimenten in de ruimte uitgevoerd. Om te kunnen landen, ontstak het tuig in een lage baan zijn manoeuvreermotoren, om dan volledig op autopiloot de duik in de atmosfeer in te zetten. De door Boeing voor de VS­ luchtmacht gebouwde, negen meter lange, nieuwe spaceshuttle is volgens het communiqué "het nieuwste en meest

geavanceerde" ruimtetuig dat naar de Aarde kan terugkeren. Tijdens de eerste missie zijn alle objectieven bereikt. De Amerikaanse Luchtmacht is van plan de X­37B in de lente van 2011 een nieuwe vlucht te laten maken. De minishuttle krijgt opnieuw lift van een Atlas­5 van Lockheed Martin. Bron: Belga / DEA / 03­ 12­2010.

De VS hebben vannacht hun geheime diensten een nieuw werktuig gegeven, dankzij de succesvolle lancering door een Delta­IV draagraket van een spionagesatelliet die de grootste ter wereld zou zijn. De Delta­IV van Boeing is de krachtigste klassieke draagraket waarover de VS beschikken. De 72 meter hoge Delta­IV, uitgebaat door de United Launch Alliance (ULA), vertrok ­ na enkele keren uitstel om technische redenen ­ zondag om 23.58 uur Belgische tijd op Cape Canaveral in Florida, met als nuttige lading de ultrageheime NROL­ 32 van het National Reconnaisance Office, de overheidsdienst die de Amerikaanse spionage­ satellieten ontwerpt, bouwt en uitbaat. Officieel is over de satelliet niets meer gezegd dan dat het de grootste kunstmaan ter wereld is en dat het tuig de nationale veiligheid ten goede komt.

Deskundigen menen dat het een afluistersatelliet is. Ze beschikt "waarschijnlijk uit gevoelige radio­ontvangers en een antenne waarvan de diameter tot 100 meter zou kunnen bedragen", aldus ruimtevaartdeskundige Ted Molczan. Ter vergelijking heeft de website space.com het over de lancering in juli 2009 met een Ariane­5 gelanceerde TerreStar­1 die 6,91 ton woog en bestempeld werd als de "grootste commerciële satelliet ter wereld". Het was de achtste en laatste lancering van ULA voor dit jaar, de 45ste sinds het bedrijf in december 2006 is gevormd door Boeing en Lockheed Martin. Het was de derde operationele vlucht van de futuristisch uitziende Delta­IV. Die kan 24 ton in een lage baan brengen en 11 ton in een geoysnchrone baan.

Bron: Belga / GB / 22­11­2010.

In november 2001 was de be­ manning van het internationale ruimtestation ISS getuige van de Leoniden meteorenstorm.

Bron: NASA..

In Orlando in Florida staat een man terecht die ervan wordt beschuldigd vals alarm te hebben geslagen bij de kustwacht en die ook een keer heeft gewaarschuwd voor een fake­bedreiging bij de lancering van een spaceshuttle. Volgens het Openbaar Ministerie deed Nicholas Barbati uit Daytona Beach in 2008 nodeloos een noodoproep naar de kustwacht. Hij hield voor dat hij zich op een jacht bevond dat ter hoogte van de kusten van New York water maakte. Hij deed zich voor als een officier van die kustwacht en belde naar een beveiligde federale lijn om een vermeende bedreiging te melden voor een op lancering wachtende spaceshuttle. Hij heeft via zijn computer in totaal meer dan 500 keer vals alarm geslagen, ook naar nooddiensten in het buitenland.

Barbati leidt volgens de aanklacht ook een onlineprostitutieservice en gebruikte persoonlijke gegevens van de vrouwen om de fiscus valse inkomsten te verstrekken. De man riskeert tot 16 jaar cel. Bron: Belga / GB / 30­ 11­2010.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

055

Observatoria wereldwijd Specola Vaticana (Europa) Philip Corneille

Luchtfoto van de Pauselijke zomerresidentie in Castel Gondolfo. Let op de koepels bovenaan de gebouwen die aan de tuin grenzen. Bron: Specola Vaticana.

De 0,40 m “Visuale” refractor (f/15) werd in 1935 door Carl Zeiss AG speciaal voor het Specola Vaticana gebouwd.

Bron: Philip Corneille.

056

Philip Corneille is AEG lid en Data Management consultant met bijzondere interesse voor sterrenkundige applicaties. Als Fellow of the British Inter­ planetary Society schrijft hij regelmatig over onbemande ruimtevaart en sterrenkunde voor internationale vakbladen.

Rubriek

057

De lichtgele pastel gevel van het zomerverblijf van de Paus in Castel Gandolfo gefoto足 grafeerd vanaf de Piazza del Plebiscito. Bovenin de koepel bevindt zich de 0,40 m Zeiss refractor, Visuale genoemd.

Bron: Philip Corneille.

058

De AEG activiteitenkalender Redactioneel

Het gat in de ozonlaag boven Antarctica waargenomen door het SCIAMACHY instrument op 1 september 2005. Bron: KNMI / ESA.

060

Rubriek

Kortnieuws Met de hulp van een leger vrijwilligers van het Galaxy Zoo 2­project heeft een internationaal team van sterrenkundigen ontdekt dat de centrale 'balk' die veel spiraalstelsels vertonen, funest is voor de stervorming in deze sterrenstelsels. Onduidelijk is nog waarom dat zo is. Verreweg de meeste sterren in het heelal maken deel uit van een sterrenstelsel. Zulke stelsels komen voor in allerlei soorten en maten, maar de spiraalvormige zijn het bekendst. Ongeveer de helft van deze spiraalstelsels ­ waaronder ook ons Melkwegstelsel ­ heeft een balk: een rechte structuur van sterren die dwars door het centrum van het stelsel vormt. Uit het Galaxy Zoo 2­onderzoek is nu gebleken dat spiraalstelsels die voor een belangrijk deel uit oude sterren bestaan ongeveer twee keer zo vaak een balk hebben als andere spiraal­ stelsels. Anders gezegd: in balkspiraalstelsels staat de stervorming vaak op een laag pitje.

Onduidelijk is nog of de balken slechts een neveneffect zijn van het een of andere proces dat ervoor zorgt dat de stervorming stil komt te vallen, of dat ze juist de oorzaak daarvan zijn.

Bron: NU / 09­11­2010.

Duitse wetenschappers zijn er in geslaagd om de waarschijnlijk kleinste bouwelementen van het magnetische veld van de zon op te sporen.

Het betreft gebieden van slechts enkele honderden kilometers groot, waar het magnetische veld vele malen sterker is dan dat van de aarde. De ontdekking is gedaan met de zonnetelescoop van ballonmissie Sunrise, die in juni 2009 naar een hoogte van 37 kilometer werd gebracht. De zon is een turbulent hemellichaam, met opstijgende en afdalende bellen van heet gas die het zichtbare zonsoppervlak een korrelig aanzien geven.

Tussen de afzonderlijke 'korrels', die officieel granules heten, waren eerder al heldere 'puntjes' ontdekt die door hun diepere ligging heter zijn dan hun omgeving. De precieze fysische eigenschappen van deze gebiedjes waren echter nog niet goed bekend. Met de instrumenten van de Sunrise­missie is nu vastgesteld dat de heldere puntjes een magnetische veldsterkte van 1,8 kilogauss hebben ­ ruwweg drieduizend maal zo sterk als het magnetische veld van de aarde. Hun temperatuur is ongeveer duizend graden hoger dan die van hun omgeving. Theoretische berekeningen laten zien dat deze hete magnetische puntjes corresponderen met individuele magnetische fluxbuizen. Anders gezegd: ze zijn de bouwelementen waaruit het magnetische veld van de zon is opgebouwd.

Bron: NU / 10­11­2010.

De Amerikaanse infraroodsatelliet WISE heeft zijn eerste bruine dwerg ontdekt. Bruine dwergen zijn 'mislukte sterren': ze hebben meer massa dan de grootste planeten, maar zijn niet zwaar genoeg om energie op te wekken door middel van kernfusie. Hierdoor koelen ze in de loop van hun bestaan steeds verder af, totdat ze alleen nog op infrarode golflengten waarneembaar zijn. De WISE­satelliet is bezig om de hemel af te speuren naar alle mogelijke objecten die infraroodstraling uitzenden. Door de bijzondere samenstelling van hun atmosfeer, die onder meer methaan bevat, vertonen bruine dwergen zich op de WISE­ beelden als opvallend groen getinte lichtpunten. Aan de hand van dit kleurcriterium zijn al tientallen bruine dwergkandidaten opgespoord, maar pas één van deze ontdekkingen is met behulp van telescopen op aarde bevestigd. De nieuwe bruine dwerg heeft de aanduiding WISEPC J045853.90+643451.9 gekregen. Hij bevindt zich op een geschatte afstand van achttien tot dertig lichtjaar en behoort met een oppervlaktetemperatuur van

iets meer dan 300 graden Celsius tot de koelste in zijn soort. Naar verwachting zal WISE honderden van deze objecten opsporen.

Bron: NU / 11­11­2010.

Een van de belangrijkste ontdekkingen die de ruimtesonde Deep Impact vorige week heeft gedaan, toen hij langs komeet Hartley 2 scheerde, is dat de 'fonteinen' of jets van damp en stof die het komeetoppervlak vertoont grotendeels uit kooldioxide bestaan. Dat blijkt uit analyse van het uitgestoten materiaal met de infraroodspectrometer van Deep Impact. Tot nog toe werd aangenomen dat verdampend waterijs de drijvende kracht achter de jets van kometen was. Wetenschappers zijn deze week bijeen bij de universiteit van Maryland om de grote hoeveelheid gegevens te analyseren die de ruimtesonde vorige week heeft verzameld.

En die berg wordt nog steeds groter: per dag stuurt Deep Impact ongeveer tweeduizend beelden naar de aarde. In de loop van de komende weken hopen de wetenschappers meer ontdekkingen over de komeet te kunnen presenteren. Bron: NU / 11­11­2010.

De reusachtige uitstulping aan de achterkant van de maan schreeuwt al decennialang om een verklaring. Wetenschappers van de universiteit van Californië in Santa Cruz denken die nu gevonden te hebben ­ voor een stukje dan. Dat hoogland zou het resultaat kunnen zijn van de getijdenkrachten die lang geleden op de maan werkten, toen zijn vaste buitenkorst nog op een oceaan van gesmolten gesteente dreef (Science, 11 november). Deze conclusie volgt op de ontdekking dat de vorm van de uitstulping zich met een verrassend eenvoudige wiskundige functie laat beschrijven.

De aard van die functie wees erop dat er getijden aan het werk zijn geweest. Volgens de onderzoekers lijkt het erop dat de 'bult' een overblijfsel is van 4,4 miljard jaar geleden, toen het inwendige van de maan nog grotendeels kneedbaar was. De getijdenwerking van de aarde deed de rest. Er schuilt wel een addertje onder het gras: hoewel dit model de uitstulping van de achterkant van de maan goed kan verklaren, zou er aan de voorkant van de maan dan óók zo'n bult moeten zijn. En die is er niet.

Het is natuurlijk denkbaar dat het hoogland aan de voorzijde van de maan in de loop van de miljarden jaren is weggewerkt door vulkanische activiteit en andere geologische processen.

Maar helemaal bevredigend lijkt die oplossing niet. Bron: NU / 11­11­2010.

Het beeld op de achtergrond is een optisch beeld van Hanny's Voorwerp en nabijgelegen sterrenstelsel IC2497 (copy­ right: William Keel, Anna Manning, 3.5­m WIYN Teles­ cope). Op de voorgrond zijn de hoge resolutie beelden te zien (oranje en paars) die in het onderzoek zijn verkregen.

Twee hele compacte bronnen zijn waargenomen in de kern van sterrenstelsel IC2497 met het Europese netwerk van radiotelescopen, waaruit blijkt dat er een heel zwaar zwart gat aanwezig is in de kern van het stelsel.

De omliggende radiogolven zijn ontstaan uit een zogenoemde "nuclear starburst", een enorme uitbar­ sting van sterren in de kern van IC2497. Bron: Astron.

Afgelopen zaterdag trok de verre dwergplaneet Eris precies voor een ster langs. Drie teams van sterrenkundigen hebben deze bijzondere sterbedekking vanuit Chili waargenomen. Hun metingen kunnen worden gebruikt om de grootte van Eris te bepalen. De definitieve meetwaarde is nog niet bekend, maar het lijkt er sterk op dat de middellijn van Eris in elk geval kleiner is dan 2340 kilometer. Dat is maar vier kilometer minder dan de grootte van Pluto, maar het uiteindelijke getal zou nog eens vijftig tot zestig kilometer lager kunnen uitvallen. Tot nog toe werd ervan uitgegaan dat Eris juist de grootste van de twee was. Als het formaat van Eris inderdaad naar beneden moet worden bijgesteld, betekent dit dat haar oppervlak nog witter is dan gedacht. Het licht­weerkaatsend vermogen komt dan uit op negentig procent of meer. Daarmee benadert Eris de helderheid van de ijsmaan Enceladus, die om de planeet Saturnus cirkelt. 11­11­2010.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

061

Kortnieuws De Neandertaler is volgens een studie van een team rond Gerd­Christian Weniger van de Universiteit van Keulen uitgestorven vanwege extreme klimaatsveranderingen.

In het tijdschrift Quaternary International hebben de wetenschappers gegevens uit meerdere disciplines samengevoegd en vroegere studies bevestigd die zeiden dat klimaatsveranderingen wellicht tot het uitsterven van dit soort oermens heeft geleid. Het team gaat er in zijn model van uit dat de neandertalers in Europa de meeste klimaatsveranderingen naar een ijstijd hebben overleefd doordat dit type mensen zich ten noorden van de Middellandse Zee als een jojo bewoog tussen de 53ste en de 45ste breedtegraad. Klimaatsveranderingen over 1.000 jaar zijn echter door zes zogenaamde Heinrich­Events versterkt. Tijdens dergelijke koude periodes hebben grote brokken ijs van Noord­Amerika de oceaan overgestoken en hebben naast een verdere terugval van de temperatuur ook voor extreme droogtefases gezorgd. Die droogte heeft de basiscondities van de neandertaler in de gebieden waar hij een onderkomen had gezorgd vernietigd. Het team rond Weniger gaat ervan uit dat onze voorvader tijdens het vierde Heinrich­Event is uitgestorven. De eerste anatomisch moderne mensen zijn uit West­Azië naar Europa gekomen en zowat 30.000 jaar geleden ook uitgestorven. Met grote waarschijnlijkheid hebben de moderne mensen en de neandertaler zich in West­Azië vermengd. In Europa kon dat niet meer, want daar leefden er op dat moment geen neandertalers meer. Bron: Belga / GB / 03­12­2010.

De Wereldorganisatie voor Meteorologie zei gisteren dat 2010 zeker bij de drie warmste jaren sinds 1850, het begin van de temperatuurmetingen, zal worden gerekend.

De periode 2001­2010 is nu al het warmste decennium uit de geschiedenis. Intussen heeft de extreme koude in het noorden van de planeet al twintig personen gedood in Europa, de grote meerderheid daklozen, en chaos gecreëerd voor vlieg­, trein­ en autoverkeer.

Landen in de Caraïbische zone krijgen ondertussen af te rekenen met overvloedige regen en overstromingen: Colombia, Venezuela, Panama en Costa Rica. Maar de kansen dat men op de klimaattop in Cancun een akkoord bereikt over de drastische vermindering van de uitstoot van broeikasgassen zijn zo goed als onbestaande.

De discussies draaien vooral rond geld en middelen om zich te wapenen tegen de onvermijdelijke gevolgen van de klimaatwijziging. "Cancun was nooit bedoeld om een pact tegen de klimaatverandering te sluiten", zegt Barry Coates, directeur van Oxfam in Nieuw­Zeeland. Maar "de gesprekken verlopen veel gezonder dan in Kopenhagen.

We zien echte vooruitgang, zoals het klimaatfonds. Als men de dure woorden van Kopenhagen kan vervangen door de nuchtere realiteit van complexe onderhandelingen, dan zouden we kunnen eindigen met de hoop op een akkoord volgend jaar in Durban." In de Zuid­Afrikaanse stad vindt de volgende VN­ klimaattop plaats. Kan men nog een jaar wachten? Volgens een rapport dat Oxfam deze week publiceerde, stierven tijdens de eerste negen maanden van dit jaar wereldwijd 21.000 mensen aan de gevolgen van 725 extreme weerfenomenen. Vorig jaar kwamen 10.000 op die manier om. Bron: IPS / JV / 03­12­2010.

Minister van Energie Paul Magnette (PS) heeft vandaag een akkoord ondertekend met negen Europese landen om samen aan de verdere ontwikkeling van offshore windmolenparken te werken in de Noordelijke Zeeën (de Noordzee, het Kanaal, de Keltische Zee en de Ierse Zee).

Wegens de "gigantische" energiecapaciteit van de Europese offshore windenergie, "is dit akkoord een belangrijke stap in de verdere uitbouw van hernieuwbare energie", aldus Magnette. Naast België, ondertekenden ook Zweden, Denemarken, Duitsland, Nederland, Luxemburg, Frankrijk, het Verenigd Koninkrijk, Ierland en Noorwegen het akkoord. Dat gebeurde voor aanvang van de vergadering van de energieministers van de EU, die Magnette voorzit. Concreet zullen de tien landen samenwerken om de investeringen in dit windmolenparkennetwerk te coördineren.

Voor de planning en de ingebruikname van het net zullen de landen ook op technisch en administratief vlak de handen in elkaar slaan.

Het akkoord bevat een gedetailleerd werkplan met een overzicht van welke stappen wanneer ondernomen moeten worden. Tegen 2030 zou de offshore energie aan 16 procent van de Europese energievraag moeten kunnen beantwoorden, en aan 46 procent tegen 2050.

"Met dit akkoord is de doelstelling van 100 procent hernieuwbare energie tegen die laatste datum niet langer een utopie", aldus Magnette.

Het akkoord past overigens binnen de plannen in verband met energie­infrastructuur van de Europese Commissie, dat onder meer een verbinding van het offshore net met Noord­ en Centraal­Europa in het vooruitzicht stelt. Bron: Belga / KA / 03­12­2010.

Het gat in de ozonlaag boven het Zuidpoolgebied, dat gelinkt wordt aan de opwarming in de zuidelijke hemisfeer, wordt stilaan kleiner. De voorbije vijf jaar was het gat nooit kleiner dan dit jaar, zo heeft het National Institute of Water and Atmospheric Research (NIWA) van Nieuw­Zeeland meegedeeld.Het instituut berekende dat het gat in de ozonlaag dit jaar maximaal 22 miljoen vierkante kilometer groot was, tegenover 24 miljoen vierkante kilometer vorig jaar. Het gat in de ozonlaag was het grootst in 2000 (29 miljoen vierkante kilometer). Wetenschapper Stephen Wood wilde niet gezegd hebben dat het gat in de ozonlaag duurzaam herstelt. "Maar", zo zei hij, "het gat is nu vijf opeenvolgende jaren kleiner geworden. Dat is een teken dat we mogelijk een begin van herstel zien." Dat kan te maken hebben met internationale initiatieven, zoals het Montreal Protocol uit 1987, om het gebruik van stoffen die de ozonlaag aantasten, stop te zetten. Het gat in de ozonlaag boven Antarctica wordt elk jaar in augustus­september gevormd en verdwijnt in november of december. Bron: AFP / TW / 03­12­2010.

In 2004 besliste de federale regering om in de periode 2008­2012 12,2 miljoen ton emissierechten aan te kopen in het buitenland om het teveel aan CO2­uitstoot in ons land te in de periode compenseren. Daarvoor werd 202 miljoen euro voorzien vanuit het Kyotofonds, die nu dus bijna volledig opgebruikt is. "Nooit is de vraag gesteld of het niet meer efficiënt is om de uitstoot van koolstof terug te dringen in eigen land", zegt Calvo in een interview met Metro. "Belgisch geld wordt bijvoorbeeld gebruikt om Hongaarse woningen beter te isoleren en energie­efficiënter te maken. Dat geld kan beter gebruikt worden om in België de CO2­uitstoot te reduceren door te isoleren.

Daardoor valt de energiefactuur lager uit en worden meer jobs in de groene economie gerealiseerd." Bron: Belga / GB / 29­11­2010.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

Hubert Degroote heeft vanuit Marius, z'n private sterren­ wacht in Vlamertinge, deze prachtige opnames gemaakt van de rode planeet. Dit met z'n 250 mm telescoop op f/6 NT en oculair projectie (met 10 of 16mm oculairs al naar gelang de seeing). Camera betreft een DMK 21 AU 04 met rood of IR filter. Bron: Hubert Degroote.

069

Kortnieuws Net zoals archeologen het verval van radioactieve koolstof gebruiken om de ouderdom van organische materialen te bepalen, hebben astronomen het radioactieve verval van radioactief aluminium gebruikt om de leeftijd van sterren in een nabije sterrenhoop vast te stellen. Daaruit blijkt dat de zware sterren van de zogeheten Scorpius­Centaurus­ associatie slechts enkele miljoenen jaren oud zijn. Het radioactieve isotoop aluminium­26, dat onder meer vrijkomt bij supernova­explosies, heeft een vervaltijd van ongeveer een miljoen jaar. Bij dat verval ontstaat naast stabiel magnesium ook gammastraling van een specifieke golflengte.

Hierdoor kan vervalproces van grote afstand worden waargenomen ­ in dit geval met de Europese gammasatelliet INTEGRAL. De Scorpius­ Centaurus­associatie bevindt zich op een afstand van 325 tot 500 lichtjaar en is daarmee de meest nabije verzameling van jonge, zware sterren. Uit de INTEGRAL­metingen blijkt dat een van de subgroepen van de associatie slechts ongeveer vijf miljoen jaar geleden is ontstaan. Bron: NU / 29­11­2010.

Amerikaanse astronomen hebben een opmerkelijk sterrenstelsel ontdekt dat meer inzicht geeft in de eigenschappen van een kosmische 'zandbank' tussen twee enorme groepen sterrenstelsels. Zulke 'zandbanken', die officieel filamenten heten, zijn op veel plekken in het heelal te zien. Ze vormen een kolossaal spinnenweb dat de ontelbare clusters van sterrenstelsels met elkaar verbindt. Hoewel ze enorm groot zijn, zijn filamenten moeilijk waarneembaar. Ze bestaan uit ijl, heet gas.

Twee jaar geleden ontdekte de infraroodsatelliet Spitzer zo'n filament tussen de clusters Abell 1763 en Abell 1770. In dat filament is nu een sterrenstelsel ontdekt dat een opmerkelijke boemerangvorm vertoont.

Deze vorm ontstaat doordat het stelsel in twee richtingen heet gas uitstoot en zich tegelijkertijd een weg baant door de ijle gas en stof van het filament. Uit de mate waarin het door het stelsel uitgestoten gas wordt afgebogen, hebben astronomen nu kunnen afleiden wat de dichtheid van de materie in het filament is.

Deze blijkt ongeveer honderdmaal de gemiddelde dichtheid van het heelal te zijn.

Bron: NU / 25­11­2010.

Dit voorjaar verdween een van de opvallende donkere wolkenbanden in de atmosfeer van Jupiter. Nieuwe NASA­opnamen wijzen erop dat de band zich aan het herstellen is. Begin november ontdekte een Filippijnse amateurastronoom een opvallend heldere plek op de plaats waar normaal gesproken de zuidelijke equatoriale wolkenband van Jupiter te vinden is. Volgens Amerikaanse astronomen is dat het begin van het herstel van de donkere streep die doorgaans ten zuiden van evenaar van de planeet te vinden is. De oorzaak van het verdwijnen van de wolkenband lijkt te liggen bij het tijdelijk wegvallen van de droge valwinden die het betreffende gebied vrijhouden van hoge, heldere wolken van ammoniakijs.

Hierdoor werd de lager gelegen donkere wolkenband tijdelijk aan het zicht onttrokken.

Het was niet voor het eerst dat dit gebeurde. Zo eens in de paar decennia herhaalt de zuidelijke equatoriale band ­ en alleen díé ­ dit kunstje.

Naar de oorzaak van deze abrupte verandering wordt nog gezocht. Bron: NU / 25­11­2010.

Heeft er zes miljard jaar geleden een kolossale botsing plaatsgevonden tussen twee grote sterrenstelsels in onze kosmische achtertuin?

Computersimulaties die door Franse en Chinese astronomen zijn opgezet, wijzen daar wel op. Uit de berekeningen blijkt dat zowel het Andromedastelsel, onze grootste kosmische

buur, als de beide Magelhaense Wolken uit zo'n botsing zijn voortgekomen.

Veel astronomen denken dat het Andromedastelsel het resultaat kan zijn van een grote botsing. De nu uitgevoerde computersimulaties versterken dat idee. Ze kunnen de grote, dunne schijf van het stelsel verklaren, evenals enorme centrale verdikking en de diverse stromen van sterren die in de halo van het stelsel te vinden zijn. Bij de vermeende botsing zou een sterrenstelsel betrokken zijn geweest dat iets zwaarder was dan ons Melkwegstelsel en een stelsel dat ongeveer drie keer zo licht was. Uit de leeftijd van de sterstromen in het Andromedastelsel wordt afgeleid dat de eerste ontmoeting tussen de beide oerstelsels zich iets minder dan 9 miljard jaar geleden afspeelde. Bij die gebeurtenis zou veel materie zijn uitgestoten, die uiteindelijk tot de vorming van de beide Magelhaense Wolken heeft geleid. De vorming van het uiteindelijke Andromedastelsel zou pas 5,5 miljard jaar geleden hebben plaatsgevonden. Bron: NU / 25­11­2010.

Een Britse doctoraalstudente heeft ontdekt dat lang niet alle sterexplosies door (amateur) astronomen worden gesignaleerd. Dat blijkt uit onderzoek met een satellietinstrument dat eigenlijk bedoeld is voor waarnemingen van grote uitbarstingen van de zon. Het betreffende meetinstrument, de Solar Mass Ejection Imager (SMEI) aan boord van de Coriolis­satelliet, brengt de hele hemel om de 102 minuten in kaart. Daarbij heeft hij al verscheidene novae (hevige ontploffingen in dubbelstersystemen) gedetecteerd.

Doorgaans worden zulke sterexplosies voornamelijk ontdekt door amateurastronomen, die vervolgens hun beroepscollega's inseinen. Maar uit het onderzoek met de SMEI blijkt dat lang niet alle novae worden opgemerkt, zelfs niet als zij met het blote oog waarneembaar zijn. Nu bekend is dat de SMEI ook heel geschikt is voor het detecteren van novae, kan het helderheidsverloop van deze sterexplosies veel nauwkeuriger onderzocht worden. Bron: NU / 25­11­2010.

Het hete gas in de halo rond ons Melkwegstelsel is waarschijnlijk afkomstig van supernova­explosies die zich in het melkwegvlak hebben voltrokken. Dat blijkt uit gegevens die zijn verzameld met de Europese röntgensatelliet XMM­Newton. In de halo ­ het ijle omhulsel ­ van het Melkwegstelsel wordt gas van uiteenlopende dichtheden en temperaturen aangetroffen. De heetste compo­ nent is erg ijl, maar door zijn temperatuur van enkele miljoenen graden toch een waarneembare bron van röntgenstraling. Het bestaan ervan is al meer dan tientallen jaren bekend, maar de oorsprong van het gas was niet onmiddellijk duidelijk. Volgens een van de mogelijke scenario's wordt de uitstoot van het hete gas veroorzaakt door supernova­explosie die zich in het vlak van het Melkwegstelsel afspelen. Bij zo'n explosie ontstaat als het ware een duizenden lichtjaren hoge fontein van gas dat uiteindelijk weer naar het melkwegvlak terugvalt. Die vermeende galactische fonteinen zijn echter niet direct waarneembaar, omdat de röntgenstraling die zij uitzenden door het veel koelere gas en stof in de melkweg wordt geabsorbeerd. Wetenschappers hebben nu de spectrale eigenschappen van het hete gas in de halo gemeten en deze vergeleken met de voorspellingen van drie verschillende ontstaansmodellen. Het fonteinscenario komt daar het beste uit. Bron: NU / 25­11­2010.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

Hubert Degroote heeft vanuit Marius, z'n private sterren­ wacht in Vlamertinge, deze prachtige opnames gemaakt van de rode planeet. Dit met z'n 250 mm telescoop op f/6 NT en oculair projectie (met 10 of 16mm oculairs al naar gelang de seeing). Camera betreft een DMK 21 AU 04 met rood of IR filter. Bron: Hubert Degroote.

071

Sasteria onder de sterren Filip Feys

072

De Amerikaans schrijver Edward Everett Hale vertelt, reeds in 1869, in het kortverhaal The Brick Moon over een van bakstenen gebouwd ruimte足 station, bedoeld als hulp bij de navigatie op zee. Het was de eerste fictieve beschrijving van een ruimtestation.

Artikel

De Amerikaanse vliegtuigbouwer Boeing is een alliantie aange­ gaan met het ruimtetoerisme bedrijf Space Adventures voor het verkopen van reizen aan ruimetetoeristen,privébedrijven, organisaties en Amerikaanse overheidsdiensten. De toekom­ stige ruimtecapsule zal tegen het midden van het decennium zijn eerste testvluchten maken.

Space Adventures zal plaatsen verkopen in het ruimteschip CST­100, dat zeven plaatsen telt. Boeing heeft de capsule samen met Bigelow Aerospace aan de Amerikaanse ruimte­ vaartorganisatie NASA voorge­ steld om astronauten naar het Internationaal Ruimtestation te brengen.

073

Zin gekregen om de koffers te pakken en op reis te gaan naar een boeiende sterrenkundige bestemming ? Ga dan met Eureka mee naar het Astrofest 2011 en het Royal Observatory.

Alle informatie, alsook een PDF brochure, kan u terugvinden op www.eurekashop.be.

074

Kortnieuws Astronomen hebben met behulp van de Hubble­ruimtetelescoop een gedetailleerde kaart gemaakt van de verdeling van de donkere materie in een verzameling sterrenstelsels.

Donkere materie is een onbekende, onzichtbare substantie die het grootste deel van de massa van het heelal voor zijn rekening neemt. De astronomen hebben gekeken naar Abell 1689, een verre cluster van sterrenstelsels waarvan de zwaartekracht als een 'kosmisch vergrootglas' fungeert. De zwaartekracht van Abell 1689, die grotendeels voor rekening komt van donkere materie, buigt het licht van verder weg gelegen sterrenstelsels af. Door dit effect, dat gravitatielenswerking wordt genoemd, ontstaan meervoudige, vervormde en/of sterk vergrote afbeeldingen van deze stelsels. Nauwkeurig onderzoek van de vervormde afbeeldingen van de achtergrondstelsels maakt het mogelijk om de verdeling van de donkere materie in de cluster reconstrueren. Uit die reconstructie blijkt dat Abell 1689 opvallend veel donkere materie bevat voor een cluster van deze omvang. Dat kan erop wijzen dat de vorming van clusters aanzienlijk vroeger in de geschiedenis van het heelal is begonnen dan tot nog toe werd aangenomen. Door de (steeds snellere) uitdijing van het heelal kregen clusters later immers de kans niet meer om grote hoeveelheden donkere materie te verzamelen.

De komende drie jaar zullen astronomen nog vijfentwintig andere clusters op donkere materie gaan onderzoeken. Hiertoe is een speciaal waarnemingsprogramma opgestart: de Cluster Lensing and Supernova survey with Hubble. Bron: NU / 12­11­2010.

Het Koninklijke Eise Eisinga Planetarium in Franeker is, samen met acht andere kandidaten, voorgedragen als Nederlandse bijdrage aan de Werelderfgoedlijst van UNESCO. Volgens de Commissie Herziening Voorlopige Lijst Werelderfgoed zijn de negen kandidaten van uitzonderlijke en universele waarde, en zijn zij in staat en bereid om het erfgoed te behouden en te beheren en bij te dragen aan het verhaal van het Nederlands Koninkrijk aan de rest van de wereld. Het Eisinga Planetarium is het oudste nog werkende planetarium ter wereld. Het is een nauwkeurig bewegend model van het zonnestelsel, tussen 1774 en 1781 gebouwd door de Friese wolkammer Eise Eisinga, die daarvoor zijn woonkamer opofferde. Het door Eisinga gebouwde astronomische uurwerk beweegt door middel van een indrukwekkend raderwerk van houten hoepels en schijven, met tienduizend handgesmede spijkers als tanden.

Een slingerklok en negen gewichten drijven dit geheel aan. De overige kandidaten op de Voorlopige Lijst Werelderfgoed zijn het Bonaire Marine Park, de Maatschappij van Weldadigheid, de Nieuwe Hollandse Waterlinie, de Noordoostpolder, het Plantagesysteem West Curaçao, Sanatorium Zonnestraal, het Teylers Museum en de Van Nelle­fabriek. De kandidaten zullen in de loop van de komende tien jaar daadwerkelijk bij UNESCO worden genomineerd als Werelderfgoed. In welke volgorde dat gebeurt, wordt bepaald door de beide staatssecretarissen van Onderwijs, Cultuur en Wetenschappen, en Economie, Landbouw en Innovatie. 12­11­2010.

Tussen 2005 en 2009 is Saturnus geleidelijk minder energie uit gaan stralen. Maar daarbij bleef het zuidelijk halfrond van de planeet wel meer energie uitstralen dan het noordelijk halfrond. Daar bovenop vertoonde het energieniveau nog seizoensveranderingen.

Een en ander blijkt uit metingen met de infraroodspectrometer van de ruimtesonde Cassini, die sinds 2004 om Saturnus cirkelt.

Dat Saturnus twee keer zo veel energie uitzendt als dat hij van de zon ontvangt, vormt al decennialang een groot vraagstuk. Het Cassini­onderzoek moet helpen uitwijzen waar die extra energie vandaan komt. Het is voor het eerst dat de energiehuishouding van een gasplaneet zo gedetailleerd onderzocht is. Dat het zuidelijk halfrond de grootste energieleverancier was, komt overigens niet als een verrassing. In de genoemde periode was het daar namelijk zomer (een seizoen duurt op Saturnus zeven aardse jaren). Maar vreemd genoeg constateerden de Voyager­ ruimtesondes in 1980 en 1981 ­ precies een Saturnusjaar eerder ­ geen verschillen tussen de energie die de beide halfronden uitzonden.

Volgens de wetenschappers die zich met dit onderzoek hebben beziggehouden moet het waargenomen verschil worden toegeschreven aan veranderde bewolkingspatronen. 12­11­ 2010.

Wetenschappers hebben in een onwezenlijk zoutmeer in Californië verrassend een bacterie gevonden die het uiterst giftige arsenicum eet.

Dat staat in het jongste nummer van het vakblad Science en is vandaag door de NASA op een persconferentie bekendgemaakt. De hamvraag is of er gelijkaardig microscopisch leven op andere planeten zou kunnen zijn. De vondst gebeurde in sedimenten van het Monomeer, ook bekend van een foto voor het album 'Wish You Were Here' van de Britse rockband Pink Floyd. Het meer is zodanig met arsenicum vergiftigd dat elke vorm van leven uitgesloten werd geacht. Maar er dook toch een bacterie op die fundamenteel anders is dan alle andere levensvormen op Aarde. Tot nu toe gold dat alle leven op onze planeet is opgebouwd uit zes scheikundige elementen: zuurstof, waterstof, koolstof, stikstof, zwavel en fosfor.

De bewuste bacterie gebruikt nu arsenicum in plaats van fosfor als zesde element. Ze zou de stof zelfs integreren in haar DNA. Hiermee is voor het eerst bewezen dat een centraal element van het leven op Aarde door een ander kan vervangen zijn. "Het onderzoek maakt er ons attent op dat het leven, zoals we dat kennen, veel flexibeler kan zijn dan wij normaal aannnemen of ons kunnen voorstellen", zei Felisa Wolfe­Simon van het Astrobiologie­instituut van de NASA in een mededeling van de Arizona State University.

Een en ander heeft dus gevolgen voor de zoektocht naar buitenaards leven, want dit zou er heel anders kunnen uitzien dan tot nu toe gedacht. Bron: DPA / ED / 02­12­2010.

Een sterrenwacht gebouwd aan boord van een Boeing 747­vliegtuig heeft woensdag de eerste missie afgerond. Het Amerikaans­Duitse project heeft tot doel met infrarood meer inzicht te krijgen in de manier waarop sterren worden gevormd. De volledige aangepaste en omgebouwde Boeing 747 vloog tien uur op grote hoogte, terwijl de telescoop aan boord gericht werd op de Orionnevel en een sterrencluster dat op zo'n drieduizend lichtjaar van de aarde staat. De vlucht van woensdag was de eerste van in totaal drie vluchten die het toestel voor kerst moet maken. In totaal loopt het programma zo'n twintig jaar. Het samen­ werkingsverband tussen de Amerikaanse ruimtevaartorganisatie NASA en het Duitse Lucht­ en Ruimtevaartcentrum wordt ook wel SOFIA genoemd, een afkorting van Stratospheric Observatory for Infrared Astronomy. Bron: Novum / 01­12­2010.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

Hubert Degroote heeft vanuit Marius, z'n private sterren­ wacht in Vlamertinge, deze prachtige opnames gemaakt van de rode planeet. Dit met z'n 250 mm telescoop op f/6 NT en oculair projectie (met 10 of 16mm oculairs al naar gelang de seeing). Camera betreft een DMK 21 AU 04 met rood of IR filter. Bron: Hubert Degroote.

075

Werkgroep kijkerbouw stelt voor: De cursustelescoop Jean­Piere Grootaerd

Een 3D tekening van de voor­ gestelde basis­telescoop. Een gebruiksvriendelijke 27 cm Dob­ son. Bron: VSRUG.

De fraaie blauw geschilderde Dobson is een creatie van de zeer ervaren kijkerbouwer Hugo Vandenbroeck.

076

De prachtige telescoop van Chris Depauw, één van onze astrofotografen. Sommige onder­ delen hiervan zijn ook gemaakt in de kijkerbouwgroep.

Artikel

077

De K/T­grens en het uitster­ ven van de dinosauriërs.

Dr. Philippe Claeys

De Krijt­Paleogeengrens in Colorado (V.S.). De overgang tussen donkere lagen uit het Krijt en lichte lagen uit het Paleogeen is duidelijk te zien.

De rode pijl geeft de Krijt­ Paleogeengrens aan.

078

Iridium is een scheikundig element met symbool Ir en atoomnummer 77. Het is een zilverwit overgangsmetaal. In de aardkorst wordt iridium in ongebonden toestand aange­ troffen, vaak in combinatie met andere metalen uit de platinagroep. Daarnaast komt het voor in de natuurlijke legering iridiosmium. De kern van de aarde is rijk aan iridium en op sommige plaatsen komt het naar de oppervlakte. Het meeste commercieel gedolven iridium ontstaat als bijproduct van de koperwinning.

Serie (2/2)

Afbeeldingen van de mag­ netische verstoringen in het gebied van de Chicxulub­ krater. Hoewel de krater zelf niet meer zichtbaar is, leveren ‘magnetische kaarten’ als deze wel een kraterachtig beeld op.

Bron: U. Meyer, GFZ Potsdam.

Met geschokte kwarts (Engels: shocked quartz) worden in de geologie kwartskristallen bedoeld waarin schuifzones voorkomen langs glijvlakken in het kristalrooster. Deze struc­ turen zijn het gevolg van deformatie onder relatief gezien extreem hoge druk maar lage temperatuur. De schuifzones worden schok­ lamellae of planar deformation features genoemd.

079

Het mineraal coesiet (spreek uit coësiet) bestaat uit siliciumdioxide (SiO2). Het is een hoge druk polymorf van kwarts, dat ontstaat bij een temperaturen boven de 700°C en drukken hoger dan 3 GPa. Zulke omstandigheden komen in de Aarde normaal gesproken alleen voor op dieptes van meer dan 80 km, in de mantel.

Het mineraal wordt daarom gebruikt als een indicator voor ultra hoge druk (UHP) omstan­ digheden in gesteente.

Coesiet werd voor het eerst synthetisch geproduceerd in 1953 door Loring Coes Jr, naar wie het mineraal genoemd is.

In 1960 vond de geoloog Eugene Shoemaker coesiet in gesteente uit de Barringer­ krater, waardoor hij kon bewijzen dat de krater gevormd was door een meteorietinslag.

Coesiet kan ook gevormd worden bij kernproeven.

080

Kortnieuws Volgens een nieuwe studie die gepubliceerd is in het tijdschrift Nature zijn er minstens drie keer meer sterren in ons heelal dan we dachten. Over hoeveel hebben we het dan?

Hou u vast: 300 sextiljoen, zijnde drie triljoen keer 100 miljard of een 3 met daarachter 23 nullen. De ontdekking is belangrijk en doet stof opwaaien, want ze toont aan dat ons heelal veel minder geordend is dan we dachten. Ter vergelijking: in een menselijk lichaam bevinden zich naar schatting 50 triljard cellen. Doe dat maal zes miljard inwoners en je komt uit op ...

300 sextiljoen. Of: voor elke korrel zand op aarde zijn er meer dan 100 sterren. Yale­ astronoom Pieter van Dokkum en Harvard­ astrofysicus Charlie Conroy komen tot die conclusie na te hebben ontdekt dat tweederde van de sterrenstelsels in ons heelal helemaal niet zijn zoals het onze (spiraalvormig) maar elliptisch. En in die elliptische sterrenstelsels bevinden zich tien à 20 keer meer rode dwergen dan in een spraalvormig sterrenstelsel. Tot nu werd aangenomen dat er tussen 100 miljard en één triljard sterrenstelsels waren en dat die elk, zoals onze Melkweg, tussen 100 miljard en een triljard sterren huisvestten. Maar Van Dokkum en Conroy doen dat cijfer dus maal drie. De ontdekking van Van Dokkum en Conroy doet overigens heel wat stof opwaaien in wetenschappelijke middens. "Veel astronomen zijn niet gelukkig met wat ze hebben gevonden", zegt Richard Ellis van het California Institute of Technology. "Van Dokkums studie maakt komaf met de notie van een behoorlijk geordend en gelijkmatig verdeeld heelal. Nu blijkt dat het heelal veel complexer geordend is dan we dachten." Bron: MVL / 02­12­2010.

Er zijn nieuwe aanwijzingen dat een planeet buiten ons zonnestelsel water bevat. In de dampkring van de planeet GJ 1214 b is stoom of dichte bewolking aangetroffen. Dat heeft de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) vandaag naar buiten gebracht. De ontdekking verschijnt morgen in het wetenschappelijke tijdschrift Nature.Het is de eerste keer dat de atmosfeer van een zogeheten superaarde is geanalyseerd. Een superaarde is een planeet buiten ons zonnestelsel, die qua samenstelling lijkt op onze aarde, maar groter is. Vorig jaar hadden de onderzoekers al beschreven dat GJ 1214 b mogelijk voor driekwart is bedekt met water en ijs. GJ 1214 b is bijna drie keer zo groot als de aarde en meer dan zes keer zo zwaar. De planeet staat heel dicht bij zijn ster, waardoor een omloop kort duurt. Om de 38 uur trekt de planeet voor de ster langs. Het licht van de ster schijnt dan door de dampkring van GJ 1214 b. Door naar dat licht te kijken, hebben de astronomen de atmosfeer van de planeet kunnen onderzoeken. De planeet GJ 1214b staat op ongeveer veertig lichtjaar afstand van de aarde, in het sterrenbeeld Slangendrager. Ondanks de aanwezigheid van water lijkt de superaarde te warm voor leven zoals op aarde. Bron: ANP / MVDB / 01­12­ 2010.

Op 1 december is de vermaarde Nederlandse astronoom Adriaan Blaauw na een kort ziekbed overleden. Blaauw speelde een sleutelrol bij de oprichting van de Europese Zuidelijke Sterrenwacht (ESO) in Chili, en was van 1968 tot 1974 achtereenvolgens wetenschappelijk directeur en algemeen directeur van deze organisatie. Vervolgens was hij van 1976 tot 1979 president van de Internationale Astronomische Unie (IAU). Adriaan Blaauw werd in 1914 in Amsterdam geboren en studeerde sterrenkunde in Leiden onder befaamde wetenschappers als Willem de Sitter, Ejnar Hertzsprung en Jan Hendrik Oort. Zijn doctorsgraad behaalde hij aan het Kapteyn

Laboratorium in Groningen. Tijdens zijn wetenschappelijke carrière hield Blaauw zich onder meer bezig met zogeheten OB­ associaties ­ groepen van jonge, hete sterren.

Hij vond de oorzaak van de opvallend grote snelheid waarmee sommige van deze sterren door de ruimte bewegen. Blaauw stelde voor dat zo'n 'wegloopster’ oorspronkelijk lid was geweest van een dubbelster, waarvan de andere ster als supernova was ontploft. Blaauw ging in 1981 met pensioen, maar is altijd actief gebleven. Zo heeft hij veel energie gestoken in het organiseren van de historische archieven van de ESO en de IAU. Tijdens zijn leven zag Adriaan de sterrenkunde onherkenbaar veranderen. De uitdijing van het heelal, evolutie van melkwegstelsels, de afstandsschaal, sterevolutie, sterpopulaties, quasars en vele andere verschijnselen werden ontdekt of verklaard tijdens zijn leven. Observatoria in de ruimte, radiotelescopen en computers verschenen gedurende dezelfde periode en werden steeds krachtiger, evenals de optische telescopen, ook die van ESO. Begin 2010 bezocht Adriaan de Very Large Telescope op Cerro Paranal nogmaals om met eigen ogen de vooruitgang te zien ­ naar verluidt was de twinkeling in zijn ogen wanneer hij de astronomen vroeg over hun waarnemingen, onveranderd. Adriaan Blaauw is 96 jaar oud geworden.

Met de ruimtesonde Cassini is een netwerk van warme barsten ontdekt in de ijskorst van de Saturnusmaan Enceladus. De barsten, die ook wel 'tijgerstrepen' worden genoemd, bevinden zich in het zuidpoolgebied van Enceladus, waar deze maan waterdamp en ijsdeeltjes de ruimte in blaast. De 'warmste' barst op Enceladus vertoont een temperatuur van 190 kelvin oftewel ­83 graden Celsius. Het lijkt er bovendien op dat deze geleidelijk warmer wordt. Onduidelijk is nog of de gemeten stijging van temperatuur te maken heeft met een toename van de activiteit van de 'ijsfonteinen' op Enceladus. Helaas zal Cassini dat voorlopig ook niet kunnen onderzoeken, omdat hij pas in 2015 weer een blik op het zuidpoolgebied van de ijsmaan zal werpen. En tegen die tijd wordt dat gebied niet meer door de zon verlicht. Bron: NU / 01­12­2010.

Stel dat er bacteriën op de planeet Mars zijn, dan is het zeer onwaarschijnlijk dat ze schadelijk en ziekmakend zijn voor de mens.

Een bemande Marsmissie is daarom veilig, stellen infectiedeskundigen aan het UMC St. Radboud in Nijmegen. Overigens kan het nog jaren duren voordat zo'n bemande missie naar de rode planeet kan plaatsvinden. De bevindingen zijn gepubliceerd in het novembernummer van NASA's weten­ schappelijke tijdschrift The Journal of Cosmology, zo werd dinsdag bekendgemaakt.

Meer up­to­date nieuws op www.spacepage.be !

Hubert Degroote heeft vanuit Marius, z'n private sterren­ wacht in Vlamertinge, deze prachtige opnames gemaakt van de rode planeet. Dit met z'n 250 mm telescoop op f/6 NT en oculair projectie (met 10 of 16mm oculairs al naar gelang de seeing). Camera betreft een DMK 21 AU 04 met rood of IR filter. Bron: Hubert Degroote.

081

Boek

Boek

Sterrengids 2011

Het grote ontwerp

De Sterrengids is misschien wel het ultieme Nederlandstalige jaarboek over hemelverschijn­ selen die in het betreffende jaar zichtbaar zijn vanuit de Benelux, met het blote oog, met een verrekijker of met een kleine of grote telescoop.

Een absolute aanrader !

In Het grote ontwerp gaan Stephen Hawking en Leonard Mlodinov verder waar Albert Einstein gebleven was. De in Het heelal aangekondigde ‘theorie van alles’ wordt in dit unieke boek verder uitgewerkt. De theorie is gebaseerd op ruim veertig jaar onderzoek van Hawking, aangevuld met de recentste exacte studies. Geschreven in de duidelijke en levendige stijl waar Hawking om bekendstaat, neemt dit boek de lezer mee op zijn wetenschappelijke queeste...

27,50 euro

21,50 euro

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Telescopen

Software

Meade 8" F/6 LightBridge Dobson

Space Shuttle Mission Simulator

De Meade LightBridge Dobson telescoop heeft hoogwaardige optiek en is dankzij de bouw en vorm behoorlijk eenvoudig mee te nemen en erg gemakkelijk overal op en af te bouwen. Met deze maand van 50,00 tot 250,00 euro korting op deze indrukwekkende Meade LightBridge reeks.

Welke man wilde vroeger niet toen hij klein was astronaut worden? Een typische jongensdroom waarvan maar een enkeling dit ook daadwerkelijk gaat doen in zijn leven. Maar dankzij Iceberg Interactive kunnen we allemaal even Wubbo Ockels zijn. Gast­Negger Abram Wagenaar zet zijn leven als software redacteur even aan de kant en volgt de roeping van zijn oude jongensdroom in Space Shuttle Mission Simulator. Exclusieve USA import.

R O MO SUPERPo goe dkoper !

Nu 100,00 eur

499,50 euro

49,50 euro

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Telescopen

S UP E RP Nu 146,00

R O MO

euro goed

koper !

DVD

Meade ETX 125 PE

Wonders of the solar system

De ideale telescoop voor amateurastronoom met weinig tijd, die toch zo af en toe even wil waarnemen. U stelt hem op, de telescoop doet de rest. De ETX­125PE laat de ringen van Sarturnus haarscherp zien. Ook de wolkenbanden op Jupiter zijn duidelijk waar te nemen. Duidelijk zijn de filamenten structuur van de Orionnevel te zien of de extragalactisch stelsels in Andromeda, als ook de sterrenhopen, dubbelsterren, difusenevels enz.

Al duizenden jaren is de mens gefascineerd door sterren, planeten en de ruimte. Na de series Planet Earth en Life die de aarde bejubelden brengt de BBC nu de prestigieuze serie Wonders of the solar system waarin de wonderen en ongekende schoonheid van ons zonnestelsel cen­ traal staan. De combinatie van adembenemende beelden uit de ruimte en baanbrekende computer­ animaties levert fantastische beelden op. Engels, met Nederlandse ondertitels !

849,50 euro

26,50 euro

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Telescopen

MO SUPERroPgoRedO koper !

Nu 30,00 eu

Schaalmodel

Meade DS­2090 MAK

Ariane V

De nieuwe MAK­90 heeft een volwaardig GO­TO systeem. Na een kort uitrichtprogramma kunt u met het geintegreerde computersysteem een­ voudig een tour nemen door het heelal. Zo kun je in een nacht meer objecten leren kennen dan Gallileo in zijn leven.... en ontdekt u planeten zoals Jupiter en Saturnus, sterrenklusters, nevels, sterrenstelsels en nog veel meer.

De Ariane 5 (1/125) is de vijfde generatie draagraketten van het Arianeprogramma. De Ariane 5 wordt ontwikkeld en geconstrueerd door de ESA, maar geëxploiteerd door Arianespace die ze gebruikt om commerciële kunstmanen te lanceren. De Ariane 5 wordt in Europa in delen gebouwd, waarna hij naar Frans­Guyana wordt verscheept en daar wordt geassembleerd.

399,50 euro

29,50 euro

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Inclusief verzendings­ en verpakkingskosten !

Prijzen geldig tot 31­12­2010 of zolang de voorraad strekt. Levering (momenteel) uitsluitend in België.

Raadpleeg geregeld onze website voor speciale promoties.

Science and fun for everyone ! www.eurekashop.be E­mail: info@eurekashop.be ­ Tel.: 059/51.83.88

© Eurekashop