ΕΡΕΥΝΕΣ ΤΟΥ ΑΔΙΑΝΟΗΤΟΥ ΑΛΕΞΗΣ ΚΑΡΠΟΥΖΟΣ
Ομιλία που εκφώνησε ο Φιλόσοφος Αλέξης Καρπούζος στα πλαίσια του εκπαιδευτικού
προγράμματος
‘’Μεταμόρφωση
της
Σκέψης
και
Εξέλιξη
της
Συνειδητότητας΄΄ που διοργάνωσε το ‘’Εργαστήριο Σκέψης’’ το Φθινόπωρο του 2016 στην Αθήνα.
........................................................................... Το ξετύλιγμα της σκέψης, πριν από τη σύσταση της φιλοσοφίας (μεταφυσικής), κατά τη διάρκεια της λάμψης της, μετά την ολοκλήρωσή της της, στοχεύει Αυτό, το Εν Παν. Τόσο η Ανατολική όσο και η Δυτική μεταφυσική διατυπώνουν τους όρους της ενότητας του Κόσμου. Όμως, αναζητώντας την Ουσία του Κόσμου, το Νόημα της Όντος, διαχωρίζουν το Μηδέν από το Είναι, το Τίποτα από το Όλον, το Κενό από το Παν, την Σκέψη από τη Ζωή, αποδίδοντας, σ΄ ένα από τα αντίθετα, θέση Υπερβατικής Αρχής. Στην Υπερβατική Αρχή δόθηκαν διάφορα ονόματα, οι Ινδοί το ονόμασαν Atman - Brahman, οι Κινέζοι Ταό, οι Αιγύπτιοι Θεό Φθα, στην Αρχαϊκή Ελληνική εποχή το ονόμασαν Λόγο, στην κλασική Ελληνική περίοδο του 5ου αιώνα το ονόμασαν Ένθεη Φύση, Στον Χριστιανικό Μεσαίωνα, Παντοδύναμο Θεό, στον Μοντέρνο Κόσμο, Κυρίαρχο Άνθρωπο, Ενσυνείδητο Υποκείμενο των αντικειμένων και τέλος Κοινωνία των Ανθρώπων, στον κόσμο της Τεχνικής την ονομάζουν Σύμπαν της ύλης-ενέργειας-πληροφορίας. Όλες αυτές οι ονομασίες αποτέλεσαν μεταφυσικές αφαιρέσεις,
οι
οποίες
εξειδανικεύθηκαν
και
λατρεύθηκαν
ως
είδωλα-φετίχ,
αποτέλεσαν τα μεταφυσικά και ανθρωπολογικά τοτέμ και ταμπού του Ανθρώπινου πολιτισμού γιατί επιχείρησαν να υποτάξουν τον Κόσμο στο Νόημά τους, επιχείρησαν να συστήσουν μια σκέψη μεταξύ ανθρώπου και κόσμου, μια σκέψη που θεμελίωνε τη σχέση σε μια Υπερβατική Αρχή, η οποία υπέτασσε τον κόσμο στο νόημά της. Όλες αυτές οι βιωματικές, εννοιολογικές και συμβολικές μορφές σκέψης αποτέλεσαν ολικές μορφές του Κόσμου όχι τον Κόσμο στην Ανοιχτή Ολότητά, ορατές εκδηλώσεις του αόρατου Κόσμου. Τι είναι όμως Αυτό που επιδέχεται πολλαπλών ερμηνευτικών προσδιορισμών και πολλαπλών ονομασιών; Ο Κόσμος, Αυτό, λέγεται με πολλούς τρόπους γιατί είναι
΄΄Ενα και πολλαπλό. Αυτό το ενιαίο και πολυδιάστατο, αιωρούμενο και παλλόμενο κέντρο που διατηρείται άσκεφτο, αν και μετέχει, εμπνέει και συντρίβει όλες τις σκέψεις και τις πράξεις μας. Αυτό, το ριζικά Άσκεφτο, εμψυχώνει τη σκέψη και τον δομικό της πυρήνα, τη συνείδηση, δίχως να είναι ή να υπάρχει. Κόσμος, Αυτό, το ριζικά Άσκεφτο, επέχει, διαφεύγει της δυνατότητας εννοιολόγησης και συμβολοποίησης, αποτελεί το αίτιο του Λόγου, της σκέψης και της συνείδησης, δίχως να είναι Λόγος ή μη Λόγος, Σκέψη ή μη Σκέψη, Συνείδηση ή μη Συνείδηση, έναρθρος λόγος ή σιωπή.. Αυτό, «είναι» η άλλη όψη της Σκέψης και ταυτόχρονα «είναι» το άρρητο, το αδιανόητο, το αδύνατο, η Σκέψη βρίσκεται συνεχώς σε σχέση με το ά-σκεφτο, την άρνηση, την αρνητικότητα και το μηδέν. Αυτό που είναι, είναι ταυτόχρονα «είναι» και «τίποτα», έτσι η Σκέψη συνιστά την φασματική, περιστρεφόμενη ταλάντωση του είναι, ως πλήρες και του τίποτα, ως κενό. Αυτό που ξετυλίγεται ως Χρόνος, ενιαία και πολυδιάστατα, δίχως να είναι ή να υπάρχει, ενέχει τον πλούτο του διαφορετικού, δεν είναι ποτέ ολικό, ακέραιο και πλήρες, το κενό, το τίποτα και το μη πλήρες είναι πάντοτε επι το έργον και μάς εμφανίζεται ανεξάντλητο από δυνατότητες. Κόσμος, το άλλο όνομα του Χρόνου, είναι αυτό που ενώνει χωρίς να ταυτίζει και χωρίς να διακρίνει
Είναι και μη Είναι, Παν και Τίποτα, Πλήρες και Κενό.
Κόσμος, Αυτό που ξετυλίγεται ως Χρόνος, Ενιαία και Πολλαπλά. Αυτό, η Ενότητα του Πολλαπλού και η Πολλαπλότητα του Ενός, δε γνωρίζει Οντολογικό θεμέλιο, Υπερβατικό, όπως στην Ανατολική Μυστικιστική σκέψη, Φυσικό, όπως στην Φιλοσοφική σκέψη της κλασικής αρχαιότητας, Θείο, όπως στην θεολογία του χριστιανικού μεσαίωνα, ούτε και Ανθρώπινο, όπως στον ουμανιστικό επιστημολογικό στοχασμό των σύγχρονων, Κόσμος, το αβυσσαλέο άνοιγμα που απο- καλύπτεται μέσω των μεταμορφώσεων του Χρόνου. Κόσμος «είναι» οι μεταμορφώσεις του Χρόνου, Χρόνος «είναι» οι μεταμορφώσεις του Κόσμου, που δεν υπακούει σε πρότυπα, πράγματα ή καταστάσεις εκ των προτέρων υπάρχοντα, ούτε και των υστέρων δοσμένα. Ο Κόσμος ‘’είναι’’ Αυτό που διατηρείται και μεταμορφώνεται από τη συμμετοχή των όντων που διαμορφώνουν και τις τρεις διαστάσεις του Χρόνου και διαμορφώνονται από αυτόν. Το Αυτό ξετυλίγεται ως Χρόνος και η σκέψη «είναι» ο Χρόνος που σκέπτεται ‘’τον’εαυτό του’’, Χρόνος «είναι» η Σκέψη που σκέπτεται τον Χρόνο, στον χρόνο με τον Χρόνο. Χρόνος και Σκέψη, οι χρόνοι του Χρόνου και οι σκέψεις της Σκέψης αποτελούν διαστάσεις της Ανοικτής Ολότητας του Κόσμου, που δεν είναι αλλά ξετυλίγεται, αποσυρόμενος, ως Χρόνος.
Η ΑΝΑΛΗΨΗ ΤΗΣ ΛΟΓΙΚΗΣ- Η ΑΔΙΑΝΟΗΤΗ ΔΙΑΣΥΝΔΕΣΗ Το ερώτημα που ανακύπτει είναι αν Σκέψη και Κόσμος ταυτίζονται η διακρίνονται; Από την αρχή της οντολογικής λογικής (Αριστοτέλης), με την αρχή της ταυτότητας, της μη αντίφασης, έως το τέλος της που ονομάστηκε διαλεκτική (Χέγκελ), με την αρχή της αντίφασης, Ίδιο και Άλλο ενεργούν ανταγωνιστικά και συμπληρωματικά. Ο Χέγκελ και συμφωνεί με τον Αριστοτέλη και δεν συμφωνεί μαζί, αποδέχεται και δεν αποδέχεται την αρχή της ταυτότητας του Αριστοτέλη. Δεν την αποδέχεται με την έννοια ότι ‘’μαζί και κατά το αυτό’’ ένα «κατηγόρημα» μπορεί να είναι κατηγορούμενο και να μην είνα κατηγορούμενο του Αυτού. Το αποδέχεται με την έννοια ότι το θέτειν παραμένει διάφορο του τεθειμένου και το έχει ήδη «αρνηθεί» και «αρνούμενο» και ξεπερνώντας τον εαυτό του. Η συμφωνία και η ασυμφωνία των αντιθέτων και των αντιιφατικών αξίζουν μήπως «κατά το αυτό»; Όχι, αν το αυτό γίνεται κατανοητό με την έννοια του Αριστοτελη, ναι, αν γίνει κατανοητό με την έννοια του Χέγκελ. Θα λέγαμε ότι το Κλειστό Εν και το Ανοιχτό Όλον, ο μυστικός δεσμός τους συνιστά την αναπνοή και την εκπνοή της σκέψης. Το Κλειστό Εν και το Ανοιχτό Όλον, το Αυτό με άλλα λόγια, ξετυλίγεται ως Χρόνος του Κόσμου και ο Κόσμος ξετυλίγεται ως Χρόνος. Το Αυτό, ως ο Χρόνος του Κόσμου, ως ο Κόσμος του Χρόνου, επέχει από κάθε δυνατότητα
εννοιολογικού
ή
ονοματικού
προσδιορισμού,
ανονομάτιστο
και
ακατανόμαστο, ανώνυμο και πολυώνυμο εκδηλώνεται και ταυτόχρονα αποσύρεται. Η θνητή του αθανασία, η αθάνατη θνητότητά του ξετυλίγονται ως στιγμή, διάρκεια, μεταμόρφωση, μαζί, και στις τρεις διαστάσεις του, συγχρονικώς και διαχρονικώς, δηλαδή πανχρονικώς. Αυτό, Μία Αντιφατική Δομή, Μη Παραστατική. Η σκέψη αναγνωρίζει ότι Αυτό που είναι δεν είναι ίδιο με τον εαυτό του, είναι αντιφατικό, δεν αποκλείει το μέσο, δεν έχει αποχρώντα λόγο. Μέχρι τώρα όλες οι οντολογικές και γνωσιοθεωρητικές διακρίσεις, Ίδιο και Άλλο, Έν και Πολλαπλό, θεμελιώνονταν στην Αριστοτέλεια λογική της ταυτότητας ή της μη αντίφασης, που απέκλειε τον μέσο και αναζητούσε αποχρώντα λόγο. Μπορούμε να ξεπεράσουμε τη σκέψη που είναι μονιστική, δυαδική ή τριαδική και να σκεφτούμε ταυτόχρονα την ταυτότητα, τη διαμεσολάβηση και τη διαφορά. Μπορούμε πλέον να πούμε ότι κάθε πράγμα, κάθε έννοια είναι η ενότητα του αυτού (που δεν είναι ταυτόσημο με το ίδιο) και του αντιθέτου του. Πρόκειται μάλλον για την ενότητα των αντιθέτων και των αντιφατικών, παρά για την ταυτότητά τους. Οι αντιθέσεις, οι αντιφάσεις, τα πολικά συμπλέγματα δρουν μαζί και ενάντια, μορφοποιούν ένα σύνολο που δεν αγνοεί τις διαφορές. Η σκέψη που επιχειρούμε να σκιαγραφήσουμε διέπεται από το λογική της μη λογικής, των υπερβατικών διασυνδέσεων και των μεταμορφωτικών διχτύων. Ο Κόσμος της Ενότητας-Πολλαπλότητας, δεν θεμελιώνεται
σε Τίποτα, είναι ανοιχτός στο χωρίς θεμέλιο, στην άβυσσο, απ΄ όπου όλα προέκυψαν και όπου όλα επιστρέφουν, μεταμορφωμένα. Αυτός ο Κόσμος, ως Ενότηταπολλαπλότητα, τα πράγματα και έννοιες των πραγμάτων, διέπονται από επιμειξίες και μείγματα που φωτίζονται από ρωγμές.
ΚΛΕΙΣΤΟ ΕΝ ΚΑΙ ΑΝΟΙΧΤΟ ΟΛΟΝ Σ΄αυτό το σημείο αναδεικνύεται μια ριζική μεταστροφή της σκέψης και της σχέσης της με τον Κόσμο. Στη χαραυγή της Δυτικής Σκέψης, ο Παρμενίδης διατυπώνει την ταυτότητα σκέψης και Είναι (ότι ταυτόν εστί νοείν τε και είναι), ενώ η Πλατωνική Οντολογία των Αιώνιων Προτύπων (προτεραιότητα των Ιδεών-Μορφών έναντι της Ύλης) αλλά και η Αριστοτελική Μεταφυσική
των «πρώτων αιτιών» και των
«Δυναμικών αρχών» (προτεραιότητα της Ύλης = δυνάμει μορφή) θεμελιώνουν την διάκριση Σκέψης και Κόσμου. Θα λέγαμε ότι Σκέψη και Κόσμος ανακύπτουν στην τάξη του Αυτού και το συγκροτούν, διαφοροποιώντας το. Κόσμος και Άνθρωπος δεν απαρτίζουν ούτε μία ούτε δύο συμπαγείς ενότητες και ακόμα λιγότερο οντότητες. Ο Άνθρωπος (αυτό που τον διαπερνά) παράγει τον κόσμο που τον παράγει και συγχρόνως, ο κόσμος παράγει τον άνθρωπο που τον παράγει. Κόσμος και Άνθρωπος είναι ομογενή, συνανήκουν, βρίσκονται σε αντιστοιχία, συνιστούν το Αυτό, που μπορεί να αποκληθεί Εν- όλον, Παν – Τίποτα. Το Τίποτα που τα αναιρεί Όλα ‘’είναι’’ το άλλο ‘’πρόσωπο’’ του Όλου. Όλον και Τίποτα συντήκονται στο Αυτό. Το Συμβάν του Αυτού, χωρίς θεμέλιο, φυσικό ή μεταφυσικό, μείγμα που διαφοροποιείται απροσδιόριστα, ρυθμίζει το χρόνο και ρυθμίζεται από αυτόν. Έτσι, το ερώτημα του Χρόνου συνιστά ταυτόχρονα το άνοιγμα του Κόσμου, o χρόνος συνιστά το πεδίο εντός του οποίου πραγματώνονται κάθε προ-φιλοσοφική, φιλοσοφική, αλλά και μεταφιλοσοφική ερμηνεία και κατανόηση του Κόσμου. ΜΕΤΑΜΟΡΦΩΣΕΙΣ ΤΟΥ ΑΟΡΑΤΟΥ Ολόκληρος ο χρόνος περιέχει σε κάθε μία από τις στιγμές του και τις τρεις διαστάσεις του, κάθε μία από τις διαστάσεις του Χρόνου (παρελθόν, παρόν, μέλλον) είναι και η ίδια τρισδιάστατη, ξεδιπλώνεται σε κάθε τόπο και στιγμή της ανοικτής σπείρας, της οποίας η «αρχή» και το «τέλος», είναι διαρκώς εκτεθειμένα στο μέλλον. Θέτουμε σε εισαγωγικά την αρχή και το τέλος γιατί δεν μπορούμε να γνωρίζουμε την ημερολογιακώς προσδιοριστέα αρχή του χρόνου, αλλά ούτε και να προβλέψουμε το τέλος του. Κάθε αναφορά για την αρχή και το τέλος τίθενται στον χρόνο. Αλλά, ας επανέλθουμε, Κατ΄αυτόν τον τρόπο λοιπόν, ο χρόνος ξετυλίγεται ως αρχέγονη
σπείρα, όπου οι δύο άκρες της σπείρας είναι ταυτόχρονα αναχώρηση και άφιξη που ξετυλίγεται απροσδιόριστα. Έτσι, στην ανοικτή Ολότητα του Χρόνου, που περιστρέφεται
ως
σπείρα,
όλα
επαναλαμβάνονται
ακατάπαυστα,
αλλά
μεταμορφωμένα. Επανάληψη του «Ίδιου» και ανάδυση του καινούργιου ως «‘Άλλο», συνδέονται άρρηκτα και δονούνται στον ενωτικό και διαφοροποιό ρυθμό της πανχρονικότητας του χρόνου και των αέναων μεταμορφώσεών του. «Ίδιο» και «Άλλο» συνιστούν το Χρόνο καθώς και κάθε έναν από τους απεριόριστους χρόνους του. Ο Χρόνος το ενιαίο και πολυδιάστατο Ανοιχτό Όλον, ξετυλίγεται, αποσυρόμενο, «είναι» το Ίδιο και την ίδια στιγμή το αντίθετό του, το Άλλο και το διαφορετικό (το διαφέρον και το διάφορο), δίχως το Ίδιο και το Άλλο να διακρίνονται ή να ταυτίζονται. Ίδιο και Άλλο συνυπάρχουν και αλληλοδιαμορφώνονται. Ίδιο και Άλλο δεν συνιστούν ένα αδιαφοροποίητο, αμετάβλητο και αδιαμεσολάβητο, μη αντιφατικό Σύνολο, μια ταυτότητα συμπαγής και ακέραιη που αποκλείει τις αντιπαραθέσεις. Η ταυτότητα δεν συνιστά ενότητα γιατί ταυτότητα και ενότητα δεν είναι ταυτόσημες αφού η ενότητα ενέχει ετερότητα και διαφορά. Ίδιο και Άλλο, ενωμένα και διαφοροποιημένα, προκύπτουν από το Αυτό και το παράγουν ως διαφορετικό κατά το ρυθμό του Χρόνου. Το Αυτό δεν είναι για να το ιδιοποιούμαστε με τις παραστάσεις μας, οι παραστάσεις του Αυτού είναι μεταφυσικές αφαιρέσεις του Αυτού, η έννοια του Αυτού. Ο άνθρωπος ιδιοποιείται τις παραστάσεις του για το Αυτό και θεμελιώνει την ανθρωποκεντρική εμπειρική κοσμοεικόνα του, η οποία αποτελεί τον μυθολογικό του ορίζοντα, μέσω του οποίου αρδεύει νόημα και σκοπό. Η ιδιοποίηση του Κόσμου μέσω των μεταφυσικών αφαιρέσεων-παραστάσεων συνιστά τη ρίζα της ιδιοκτησίας (ιδιωτικής ή δημόσιας), της κατοχής, της επέκτασης, της κατάκτησης, της απαλλοτρίωσης και βέβαια των βαθέων υπαρξιακών αισθημάτων, της υποταγής, της κυριαρχίας και της μνησικακίας. Η ιδιοποίηση Αυτού που δεν είναι, αλλά μετέχει σ΄όλα και σε τίποτα, δίχως αυτό να είναι ον, ιδέα, ή πράγμα, συνιστά τη ιστορία της μεγάλης πλάνης για τον ανθρώπινο πολιτισμό. Όμως η σιωπηλή δύναμη Αυτούσυντρίβει τις ανθρωποκεντρικές αξιώσεις για έλεγχο και κυριαρχία, όπως εκφράζεται από το ‘’θετικιστική ή μυστικιστική αφέλεια’’ περί Αλήθειας και Πραγματικότητας και μάς ανοίγει εκείθεν και πέραν του Ανθρώπου, μαζί με τον Άνθρωπο, στο ενωτικό και διπλό παιχνίδι Ανθρώπου και Κόσμου, Αυτού του Μοναδικού Καλειδοσκοπικού Αόρατου. Αυτό, οι Μεταμορφώσεις του Αόρατου, δεν μπορεί
να
υποστεί
μεταφυσική αφαίρεση,
να συγκεκριμενοποιηθεί και
να
μορφοποιηθεί, να ταυτιστεί με μια ειδική ή αφηρημένη οικουμενική μορφή, καταυγάζει αινιγματικά τη διαύγεια της Ολότητας του Κόσμου, άλλη όψη του Μηδενός.