Pharma and Health Business #54, Μάρτιος-Απρίλιος 2019 by ethosMEDIA

// ##054 035 //Μάρτιος-Απρίλιος Ιανουάριος-Φεβρουάριος 20162241-0961 2019 ISSN: ISSN: 2241-0961 / #035 / Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

0 35 54

## ΙΜΑΡ-ΑΠΡ ΑΝ-ΦΕΒ 22 00 11 69 # ΙΑΝ-ΦΕΒ 2 0 1 6

035

ΠΡΟΦΙΛ

πιο καλός ο διοικητής ΟΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Julie Gerberding ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΡΟΦΙΛ Πασχάλης Αποστολίδης Ο πιο καλός ο διοικητής

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ  Μελετώνται 3.000 νέα

4ο Clinical Αποστολίδης Πασχάλης φάρμακα Research Conference ΡΕΠΟΡΤΑΖ Tank για κλινικές  Think H IC ’19 4ο Clinical περισσότερα µελέτες Παρέχοντας Research Conference με λιγότερα w w w . v i u sκλινικές .com.gr Think Tank rγια ISSN: 2241-0961 µελέτες

www.virus.com.gr ISSN: 2241-0961

Αφιέρωµα Αφιέρωμα

Εµβόλια Ρευματικές Παθήσεις Αφιέρωµα Εµβόλια

Αφιέρωμα

Δερματικές Παθήσεις

ΠΕΡ

ΟΜΕΝΑ

30 6 Συνέντευξη Julie Gerberding 12 Ρεπορτάζ Μελετώνται 3.000 νέα φάρμακα 16 Ρεπορτάζ Αύξηση φόρων για την Υγεία 22 Άρθρο Ένα μοναδικό ποδήλατο… αγώνων ζωής έχει πολλαπλή σκλήρυνση

25 Αφιέρωμα Ρευματικές Παθήσεις 26 Άρθρο Κατερίνα Κουτσογιάννη Η νέα πραγματικότητα των ρευματοπαθών 30 Άρθρο Λεωνίδας Φωτιάδης Ο εργαζόμενος ρευματοπαθής 34 Άρθρο Πελαγία Κατσιμπρή Ατομική και ολιστική προσέγγιση στη θεραπεία

054

# ΜΑΡ-ΑΠΡ 2019 τιμή τεύχους 10€

22 ΓΕΝΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ: Κωνσταντίνος Ουζούνης ouzounis.k@ethosmedia.eu

ΣΥΝΤΆΚΤΡΙΑ: Μαρία Αλιμπέρτη alimperti.m@ethosmedia.eu

ΣΥΜΒΟΥΛΟΣ ΔΙΟΙΚΗΣΗΣ: Νατάσσα Λαζαράκου lazarakou.n@ethosmedia.eu

KEY ACCOUNT MANAGER: Χρήστος Χαραλαμπάκης charalampakis.c@ethosmedia.eu

ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΣΥΝΤΑΞΗΣ: Αιμίλιος Νεγκής negis.e@ethosmedia.eu

ΥΠΟΔΟΧΗ ΔΙΑΦΗΜΙΣΗΣ: Βούλα Καραντζά karantza.v@ethosmedia.eu

ΑΡΧΙΣΥΝΤΑΚΤΡΙΑ: Βασιλική Αγγουρίδη agouridi.v@ethosmedia.eu

ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ - ΔΙΟΡΘΩΣΗ: Αμαλία Λούβαρη louvari.a@ethosmedia.eu

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

38 46

38 Άρθρο Αθανασία Παππά Γραμμή ψυχολογικής υποστήριξης ασθενών 42 News

45 Αφιέρωμα Δερματικές Παθήσεις 46 Άρθρο Τίνα Κουκοπούλου Ο ρόλος του γιατρού και οι λόγοι που οδηγούν έναν ασθενή σε έλλειψη συμμόρφωσης 50 News 56 HIC ’19 Παρέχοντας περισσότερα με λιγότερα

56 ΔΙΟΙΚΗΤΙΚΉ ΥΠΟΣΤΉΡΙΞΗ: Γιούλη Μουτεβελή mouteveli.g@ethosmedia.eu

ΔΗΜΙΟΥΡΓΙΚΟ: Πόπη Καλογιάννη popikalogianni@gmail.com

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ & ΚΥΚΛΟΦΟΡΙΑΣ: Κωνσταντίνος Σαλβαρλής salvarlis.k@ethosmedia.eu

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΑ: Θεόδωρος Αναγνωστόπουλος Shutterstock

MARKETING & MAGAZINE COORDINATOR Αλεξάνδρα Λυμπέρη lyberi.a@ethosmedia.eu

ΕΚΤΎΠΩΣΗ - ΒΙΒΛΙΟΔΕΣΙΑ: Pressious Αρβανιτίδης Α.Β.Ε.Ε.

72 Newsroom 78 Ανάλυση VRS

ΙΔΙΟΚΤΗΣΊΑ:

Θεσσαλίας 29, 174 56 Άλιμος

ΛΟΓΙΣΤΗΡΙΟ: Μαρία Ανδριώτη andrioti.m@ethosmedia.eu

T: 210 9984950, Φ: 210 9984953 E: info@virus.com.gr • www.virus.com.gr • www.phb.com.gr • www.ethosmedia.eu • www.ethosevents.eu • www.hrima.gr • www.insuranceworld.gr ISSN: 2241-0961

Απαγορεύεται αυστηρά η αναδημοσίευση φωτογραφιών και ύλης, ή μέρος αυτής, και η καθ’ οιονδήποτε τρόπο εκμετάλλευσή τους, χωρίς την έγγραφη άδεια του εκδότη

EDITΟRIAL

ευκαιρία ία μ η μ ό κ α ε μ α Χάσ με τη φορολογία

ματα. ενδιαφέροντα θέ ς περιέχει πολλά σα α ρι να χέ ω α στ ήσ ε στ ατάτ να σας συ Το τεύχος που κρ επιλέξω ένα για μόνων, ωμένος όμως να ρε οχ άδας εμπειρογνω υπ ομ ν ύς ου νο ήμ εθ δι Αν ας μι ση θε υς φόρους σε θα ήταν η έκ λόγια: αυξήστε το διαβάσετε, αυτό λά απ τε με οί ικ ειδ λένε οι ά με ζάχαρη, ώσ στη σελίδα 16. Τι τά και αναψυκτικ πο δη τώ να υ μα ρο ευ πν ετέ , οινο και αφ προϊόντα καπνού ρους για την Υγεία νομήσετε νέους πό κο ς. οι γέ εξ ιλο να επ ός ς εν νέ αφ πιο υγιει το ση του κοινού σε στρέψετε τη ζήτη και αναδεικνύει s to Save Lives” xe Ta ά τικ lth ea μα εσ “H αποτελ τον τίτλο Η έκθεση φέρει να αντιμετωπίσουν για ς τος. νώ μα εθ ίσ δι πν ι κα ντα υ έφτο ίας και το πόσο τολμηρά σκ η, της παχυσαρκ ήτ να αβ εί δι ορ υ μπ το % ίες 50 ημ ιδ ν κατά τις σύγχρονες επ αύξηση των φόρω ση εκτιμά ότι μια ! ια όν χρ 50 Μάλιστα, η έκθε όμενα μύρια ζωές τα επ ης να μειώσει σώσει 50 εκατομ αση της κυβέρνησ όφ απ τη ς φα όσ πρ τό, η αι συγκεκριμένη Υπό το πρίσμα αυ νερό πως στερείτ φα αι χολεί είν ασ η απ είδ να ι να μέ που φαίνετα νο μό τον ΦΠΑ σε ορισ το , ώς υχ στ ιριζόμενο καφέ! όχευσης. Δυ υ ΦΠΑ στον σερβ το προοπτικής και στ ση ίω με μη η ης είναι συγκυρία και να τα μέσα ενημέρωσ εκμεταλλευτεί τη να σε ού ορ μπ θα ηση ής με ξεκάθαρο Κι όμως, η κυβέρν ρολογικής πολιτικ φο ας μι ση . Ναι, αυτό, τη θέ υιο τη δημόσια υγεία για προχωρήσει στην ών ειλ απ ν πιση σοβαρώ στόχο την αντιμετώ πολιτική. μια προοδευτική αν ήτ ιήσουμε πιο πράγματι, θα καιρία να αξιοπο ευ α μί ν η όμ ακ , χάσαμε ρο της υγείας. Τη Όμως, δυστυχώς «εργαλείο» στον χώ ως ο πι ση ο γη τε λό ασ ρο είμ τη φο ληνες αποτελεσματικά δείχνουν ότι οι Έλ ή ώς, όλες οι μελέτες πνισμα. Και, αργά υχ κά στ ο δυ στ υ, τές πο λη α αθ ώρ ωτ πρ ι κα πη στην Ευρώ ν μας... υπέρβαρος λαός ημα των επιλογώ με ακριβά το τίμ ου ώσ ηρ πλ θα γρήγορα,

Αιμίλιος Νεγκής

Αργά ή γρήγορα θα πληρώσουμε ακριβά το τίμημα των επιλογών μας...

editorial

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Χρειάζονται εναλλακτικές προσεγγίσεις στις πληρωμές

Συνέντευξη: Βασιλική Αγγουρίδη

α συστήματα υγείας διεθνώς βρίσκονται σε ένα μεταβατικό στάδιο. Από τη μια οι ανάγκες κάλυψης ενός πληθυσμού που μεγαλώνει σε ηλικία και από την άλλη η διασφάλιση της βιωσιμότητας των συστημάτων έχουν αφήσει όσους λαμβάνουν τις κρίσιμες αποφάσεις να «ισορροπούν σε τεντωμένο σχοινί». Η άλυτη, επί της ουσίας, αυτή εξίσωση βρίσκεται πάντα παρούσα, άμεσα ή έμμεσα, σε όλες τις συζητήσεις που αφορούν την περίθαλψη, από την πρόληψη έως τη θεραπεία και μετά από αυτή. Δεν είναι όμως η επιβίωση των συστημάτων το ζητούμενο. Η ανάπτυξή τους συνιστά για πολλούς κρίσιμο παράγοντα για την επιτυχή μετάβασή τους στην επόμενη ημέρα. Το θέμα συζητήθηκε και στο πλαίσιο του 4ου Διεθνούς Οικονομικού Φόρουμ των Δελφών. Αυτό που κατέστη σαφές είναι ότι για την επίλυση αυτού του «γρίφου» χρειάζεται να κινηθούμε εκτός πλαισίου, αξιοποιώντας την τεχνολογία και εφαρμόζοντας την αρχή «υγεία σε όλες τις πολιτικές». Το PhB συνομίλησε με την Julie Gerberding, Executive Vice President & Chief Patient Officer Strategic Communications, Global

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2019

Public Policy & Population Health της Merck & Co (γνωστής ως MSD εκτός ΗΠΑ), στο περιθώριο του Συνεδρίου. Η κ. Gerberding ανέδειξε τη σημασία της προστασίας της πατέντας, της ρυθμιστικής προβλεψιμότητας, αλλά και την κατεύθυνση της αγοράς, συνολικά, κατά πόσο δηλαδή μια χώρα είναι διατεθειμένη να αποζημιώσει την καινοτομία. Για το υψηλόβαθμο στέλεχος της MSD, χρειάζονται μακροπρόθεσμες και βραχυπρόθεσμες παρεμβάσεις για τη δημιουργία χώρου για επενδύσεις. Πρώτη κίνηση, όμως, θα πρέπει να είναι ο περιορισμός της σπατάλης, όπου κι αν βρίσκεται στο σύστημα. Προς αυτήν την κατεύθυνση είναι και η ορθή αξιοποίηση των γενοσήμων, η εφαρμογή πολιτικών πρόληψης και έγκυρης διάγνωσης. Στο πεδίο της αποζημίωσης, η αναπλαισίωση είναι μάλλον αναπόφευκτη. Ένα μοντέλο που συζητείται όλο και περισσότερο, και γίνονται προσπάθειες εφαρμογής του, κυρίως στις ΗΠΑ, είναι το «συνδρομητικό μοντέλο», δηλαδή μια λογική πληρωμής συνδρομής για φαρμακευτικά προϊόντα που δεν σχετίζεται άμεσα με τον όγκο. Αυτή η μέθοδος συχνά ονομάζεται και «μοντέλο Netflix».

Julie Gerberding*

Το ευκολότερο που έχουμε να κάνουμε είναι να εξαλείψουμε τις σπατάλες στο σύστημα

* Executive Vice President & Chief Patient Officer Strategic Communications, Global Public Policy & Population Health, Merck & Co 7

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

ΕΡ_Μιλήσατε για την ανάγκη μετακίνησης «από τη συνταγογράφηση στη συνδρομή». Κρίνετε πως πρόκειται για τον δρόμο που θα πρέπει να ακολουθήσουμε για την αποζημίωση καινοτόμων θεραπειών;

ΑΠ_Πιστεύω πως πρέπει να είμαστε ανοιχτοί και ευέλικτοι και να επιχειρήσουμε με διαφορετικούς τρόπους να εξομαλύνουμε τις πληρωμές. Μία από τις προκλήσεις που αντιμετωπίζουν οι κυβερνήσεις είναι η έλευση ενός νέου, καινοτόμου προϊόντος, το οποίο χρειάζονται ασθενείς άμεσα και το οποίο διαταράσσει την κατανομή των πόρων. Υπάρχουν όμως

καινοτόμες επιλογές για να εξομαλύνουμε τις επιπτώσεις. Η συνδρομή είναι μία από τις επιλογές αυτές, αλλά υπάρχουν κι άλλες. Νομίζω, πάντως, ότι το ζητούμενο είναι η συνεργασία όλων μας, ώστε να παρέχουμε βιώσιμη πρόσβαση στις θεραπείες και ταυτόχρονα να διασφαλίσουμε την ανταμοιβή της καινοτομίας. ΕΡ_Οι κυβερνήσεις δυσκολεύονται σημαντικά να βρουν τους πόρους για να αποζημιώσουν την καινοτομία και να καλύψουν τις δαπάνες των συστημάτων υγείας. Η αποτελεσματική κατανομή των πόρων είναι άραγε δυνατή;

ΑΠ_Ο συνολικός προϋπολογισμός του συστήματος υγείας είναι πρόκληση για

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2019

όλες τις κυβερνήσεις και νομίζω ότι το κεντρικό θέμα είναι πως κατανέμουμε τους διαθέσιμους πόρους με τέτοιο τρόπο ώστε να προσφέρει περισσότερη αξία για την Υγεία. Έτσι, το ευκολότερο που έχουμε να κάνουμε είναι να εξαλείψουμε τις σπατάλες στο σύστημα, δηλαδή αχρείαστες νοσηλείες, εξετάσεις ή ιατρικές πράξεις, αχρείαστα φάρμακα και θεραπείες. Αυτός είναι ένας εύκολος στόχος, ειδικά αν είσαι σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, η οποία έχει δεδομένα που μπορούν να βοηθήσουν να διευκρινιστεί τι αποδίδει και τι όχι, αλλά και να βελτιώσουν τη λήψη αποφάσεων που σχετίζονται με την

εφαρμογή διαφορετικών υγειονομικών παρεμβάσεων. Μια δεύτερη ευκαιρία είναι να αξιολογήσουμε πώς χρησιμοποιούμε τις δαπάνες πιο αποτελεσματικά. Κατά τη γνώμη μας, η ισορροπία μεταξύ της διασφάλισης της ανταγωνιστικότητας των τοπικών επιχειρήσεων και της δημιουργίας κινήτρων για την καινοτόμα βιομηχανία δεν βελτιστοποιείται στην Ελλάδα. Μπορούν να υπάρξουν τρόποι να διασφαλιστεί η ταχύτερη πρόσβαση των πολιτών στα καλύτερα μοντέρνα φάρμακα και θεραπείες, δημιουργώντας περιθώριο για την καινοτομία, πιθανόν με μικρότερη επένδυση σε γενόσημα φάρμακα, τα οποία σε άλλες χώρες είναι αρκετά φθηνότερα.

ΕΡ_Ειδικά σε μια χώρα όπως η Ελλάδα, όμως, βασικό εμπόδιο στην εφαρμογή τέτοιων λύσεων, ή απλά και σε προσπάθειες συνεργασίας, είναι η έλλειψη πολιτικής βούλησης. Αυτό πώς μπορούμε να το ξεπεράσουμε;

ΑΠ_Νομίζω ότι η νοοτροπία που πρέπει να υιοθετήσουμε όλοι έχει στο επίκεντρό της τις συνεργασίες και την εξεύρεση λύσεων. Αν κάνουμε ένα βήμα πίσω από τις δικές μας οπτικές γωνίες και διερωτηθούμε «τι πρέπει να γίνει», θα συνειδητοποιήσουμε ότι αυτό που πρέπει να γίνει είναι ότι πρέπει να βρούμε έναν τρόπο να διασφαλίσουμε καλύτερα αποτελέ-

σματα στον τομέα της υγειονομικής περίθαλψης για έναν πληθυσμό που γηράσκει και αρρωσταίνει. Προφανώς, όσο αυτός ο πληθυσμός γερνάει και αρρωσταίνει η διαχείρισή του θα κοστίζει περισσότερο. Μακροχρόνιες, συνετές πολιτικές, όπως η επένδυση στην προώθηση της υγείας και στην πρόληψη, θα δημιουργήσουν και μακροπρόθεσμες ευκαιρίες, αλλά βραχυπρόθεσμα δεν ισοσκελίζουν τον προϋπολογισμό. Οπότε, στα άμεσα σχέδιά μας πρέπει να είναι η λήψη αποφάσεων που θα μειώσουν τις σπατάλες και θα διασφαλίσουν πως αξιοποιούμε τους πόρους της Υγείας με τέτοιο τρόπο ώστε περισσότεροι άνθρωποι να έχουν πρόσβαση στις καλύτερες θεραπείες.

ΕΡ_Υπάρχουν παραδείγματα χωρών ή συστημάτων υγείας που εφάρμοσαν αυτά τα συστήματα και εξασφάλισαν καλά αποτελέσματα;

ΑΠ_Η πολιτεία της Νέας Ορλεάνης εξέδωσε πρόσκληση για την υποβολή προτάσεων για την αποζημίωση των φαρμάκων για την ηπατίτιδα C μέσω ενός συνδρομητικού συστήματος. Στην εν λόγω πολιτεία υπάρχουν πολλοί άνθρωποι με ηπατίτιδα C που δεν λαμβάνουν θεραπεία και οι αρχές είναι αποφασισμένες να διασφαλίσουν ότι θα φθάσουν φάρμακα σε όλους τους ασθενείς. Έτσι ζητούν από τις εταιρείες να υποβάλουν προσφορά σε

συγκεκριμένες τιμές και μετά να θεραπεύσουν όσο το δυνατόν περισσότερους ασθενείς ετησίως μπορούν να ενταχθούν σε αυτή τη συνδρομή. Είναι ένας καινοτόμος μηχανισμός, που δοκιμάζεται σε μεγάλη κλίμακα, θα δούμε λοιπόν κατά πόσο λειτουργεί. ΕΡ_Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος ενός ανεξάρτητου Οργανισμού Αξιολόγησης Τεχνολογιών Υγείας στη διασφάλιση της ισορροπίας μεταξύ πρόσβασης στις καινοτόμες θεραπείες και βιωσιμότητας του συστήματος υγείας;

ΑΠ_Θεωρητικά, το HTA βοηθάει να αναγνωρίσουμε ποια φάρμακα έχουν καλή απόδοση της επένδυσής σου σε αυτά.

ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Πιστεύω ότι ένας αντικειμενικός HTA είναι απαραίτητος, αλλά «ο διάβολος κρύβεται στις λεπτομέρειες». Το δυσκολότερο είναι να συμφωνήσουμε τι είναι «αξία» και εν συνεχεία ποια μεθοδολογία θα πρέπει να χρησιμοποιήσουμε για να τα αξιολογήσουμε. Από την πλευρά του παρασκευαστή, όμως, θεωρώ ότι δυσκολία προκύπτει από την ύπαρξη πολλών χωρών, με πολλά συστήματα HTA, τα οποία χρησιμοποιούν διαφορετικές μεθοδολογίες και διαφορετικές βάσεις σύγκρισης. Συνεπώς, είναι αρκετά δαπανηρό για εμάς να φροντίσουμε να πληρούμε αυτές τις προϋποθέσεις σε καθεμιά χώρα. Η ε-

Κάθε χώρα θα πρέπει να μπορεί να καθορίσει την τιμή που είναι κατάλληλη για το δικό της σύστημα υγείας

ναρμόνιση της διαδικασίας της HTA θα βοηθήσει στη μείωση επενδύσεων που δεν είναι απαραίτητες. Άρα χρειαζόμαστε ανεξαρτησία, αλλά πρέπει να περιορίσουμε την ανομοιομορφία και την άσκοπη επανάληψη των διαδικασιών σε κάθε χώρα. ΕΡ_Πώς κρίνετε τις προσπάθειες διακρατικών συνεργασιών, όπως η «Συμμαχία της Βαλέτας»;

ΑΠ_Το κομμάτι αυτό είναι διαφορετικό. Η αξιολόγηση της οικονομικής αξίας μιας παρέμβασης στο πλαίσιο του HTA δεν ταυτίζεται με τον προσδιορισμό της τιμής. Το σύστημα αξιολόγησης τεχνολογιών υγείας μπορεί να αποτελέσει κοινό αγαθό, αλλά κάθε χώρα θα πρέπει να μπορεί να καθορίσει την τιμή που είναι κατάλληλη για το δικό της σύστημα υγείας.

/ Mάρτιος-Απρίλιος 2019

ΕΡ_Σε ένα άλλο θέμα που κυριαρχεί στην επικαιρότητα, αυτό της διστακτικότητας απέναντι στα εμβόλια και του αντιεμβολιαστικού κινήματος, πιστεύετε ότι το πρόβλημα θα γιγαντωθεί ή ότι οι χώρες θα πρέπει να πράξουν περισσότερα για να το αντιμετωπίσουν;

ΑΠ_Πέρσι, ήμουν στη Σλοβενία και συναντήθηκα με επικεφαλής του τομέα υγείας των βαλκανικών χωρών. Ο Ρουμάνος αξιωματούχος περιέγραψε την κρίση που περνούσε η χώρα του με την επιδημία ιλαράς και πως το πρόβλημα μεταδιδόταν και στις άλλες χώρες. Θεωρώ ότι αυτό ήταν μια κατάσταση εκτάκτου ανάγκης στη δημόσια υγεία και είναι αποτέλεσμα της εμβολιαστικής διστακτικότητας. ΕΡ_Η αλλαγή της νοοτροπίας γύρω από τα εμβόλια είναι ευθύνη της Πολιτείας ή χρειάζονται άλλες συνέργειες;

ΑΠ_Είμαι υπέρμαχος του υποχρεωτικού εμβολιασμού, εκτός αν υπάρχει ιατρικός λόγος που δεν τον επιτρέπει. Όπου είχαμε ελευθέρωση των εμβολιαστικών απαιτήσεων καταγράφηκε έξαρση νόσων. Συνεπώς, ο ρόλος της κυβέρνησης είναι και να λαμβάνει αποφάσεις γύρω από τον βαθμό της προστασίας του πληθυσμού που απαιτείται. Άλλωστε, βιώνουμε τις επιπτώσεις της χαλάρωσης αυτών των απαιτήσεων, διεθνώς. Ακόμη και στις ΗΠΑ καταγράφεται μεγάλη αύξηση των κρουσμάτων ιλαράς. Η ιλαρά είναι ο δείκτης μιας ανεπαρκούς εμβολιαστικής πολιτικής, γιατί πρόκειται για μιαν άκρως λοιμώδη νόσο, εξαιρετικά μεταδοτική, που σου δείχνει πότε ο πληθυσμός σου είναι ανεπαρκώς εμβολιασμένος. ΕΡ_Η πρόληψη θα πρέπει να αντιμετωπίζεται διαφορετικά σε επίπεδο προϋπολογισμού;

ΑΠ_Αυτό που διαφοροποιεί την πρόληψη είναι πως εξοικονομεί πόρους, αλλά αυτή η εξοικονόμηση συχνά δεν γίνεται αντιληπτή άμεσα. Έτσι, για κάποια εμβόλια τα οφέλη προκύπτουν άμεσα, όπως το παράδειγμα της ανοσοποίησης ηλικιωμένων κατά της πνευμονιοκοκκικής νόσου, η οποία προλαμβάνει νοσηλείες και άρα η σχέση κόστους-αποτελεσματικότητας της παρέμβασης είναι εμφανής. Από την άλλη όμως, για κάποια εμβόλια

Ταχύτερη πρόσβαση των πολιτών στα καλύτερα μοντέρνα φάρμακα και θεραπείες, δημιουργώντας περιθώριο για την καινοτομία, πιθανόν με μικρότερη επένδυση σε γενόσημα φάρμακα

–όπως αυτά για τον HPV– η αποδοτικότητα χρειάζεται κάποια χρόνια για να προκύψει και η πρόληψη κατά του καρκίνου να γίνει εμφανής στον πληθυσμό. Οπότε, για τις κυβερνήσεις, οι οποίες πρέπει να εξισορροπούν τον προϋπολογισμό, τα πράγματα δυσκολεύουν όταν χρειάζεται να ξοδέψουν χρήματα μια στιγμή, αλλά η εξοικονόμηση δεν γίνεται παρά αργότερα. Συνεπώς, χρειάζεται μια πεφωτισμένη μακροχρόνια κυβέρνηση, για να αναγνωρίσει πως έχει ευθύνη να κάνει επενδύσεις σήμερα οι οποίες θα αποδώσουν αρκετά χρόνια μετά. Δεν πρέπει να λαμβάνονται όλες οι αποφάσεις βάσει του ετήσιου προϋπολογισμού. ΕΡ_Ποια είναι, τελικά, η αξία των δεδομένων; Πόσο σημαντικός είναι ο ρόλος των big data και των real-world πλη-

ροφοριών στον σχεδιασμό των στρατηγικών στην Υγεία;

ΑΠ_Τα ψηφιακά δεδομένα υγείας σε επίπεδο πληθυσμού είναι ένα σημαντικό περιουσιακό στοιχείο μόνο αν μεταφράζονται σε χρήσιμες πληροφορίες που μπορούν να εφαρμοστούν για να βελτιώσουν την περίθαλψη. Πιστεύω ότι η Ελλάδα κάθεται πάνω σε ένα «θησαυρό» δεδομένων υγείας. Η ευκαιρία εδώ –ακόμη και η επιχειρηματική ευκαιρία– είναι η μετάφραση και η ερμηνεία των δεδομένων αυτών και στη συνέχεια η εφαρμογή τους στη λήψη αποφάσεων για τη θεραπεία ομάδων ασθενών. Στόχος θα είναι η βελτίωση της ακρίβειας της θεραπείας και των θεραπευτικών επιλογών και εν τέλει της αξιοποίησης των διαθέσιμων πόρων για την Υγεία.•••

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

The Changing Landscape of Research and Development

ΜΕΛΈΤΗ IQVIA ΓΙΑ ΤΗΝ ΈΡΕΥΝΑ ΚΑΙ ΑΝΆΠΤΥΞΗ ΝΈΩΝ ΦΑΡΜΆΚΩΝ

Μελετώνται 3.000 νέα φάρμακα Το 2018, επενδύθηκαν συνολικά περίπου 123 δισ. δολ.

Επιμέλεια: Αιμίλιος Νεγκής

ια νέα μελέτη της IQVIA παρουσιάζει τις τελευταίες εξελίξεις και τάσεις στην Έρευνα και Ανάπτυξη νέων, καινοτόμων φαρμάκων. Η μελέτη φέρει τον τίτλο “The Changing Landscape of Research and Development” και πραγματοποιήθηκε ανεξάρτητα, χωρίς χρηματοδότηση από τη φαρμακευτική βιομηχανία ή την κυβέρνηση. Η μελέτη αξιολογεί τη δραστηριότητα και το τοπίο της Έρευνας και Ανάπτυξης (R&D)

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

για το 2018, τα επίπεδα παραγωγικότητας της διαδικασίας κλινικής ανάπτυξης και τον τρόπο με τον οποίο οι βασικές τάσεις θα οδηγήσουν την κλινική εξέλιξη νέων φαρμάκων τα επόμενα 5 χρόνια. Στη μελέτη παρουσιάζεται ένας δείκτης παραγωγικότητας της IQVIA για την κλινική ανάπτυξη, που αντικατοπτρίζει τις αλλαγές στην πολυπλοκότητα των κλινικών δοκιμών, την επιτυχία αυτών και το χρονικό διάστημα που απαιτείται. Τέλος, εξετάζονται 8 βασικές τάσεις στην

κλινική ανάπτυξη και η αναμενόμενη επίδρασή τους στην κυκλοφορία νέων φαρμάκων μέχρι το 2023.

Νέα φάρμακα το 2018 Το 2018 εγκρίθηκαν και κυκλοφόρησαν 59 νέες δραστικές ουσίες (NAS) στις ΗΠΑ, από τις οποίες το 27% αποτελούν νέες θεραπείες για την αντιμετώπιση του καρκίνου και των συμπτωμάτων του και το 20% για τη θεραπεία μολυσματικών ασθενειών. Η ανάπτυξη ενός νέου φαρμάκου παραμένει μια αργή διαδικασία. Τα νέα φάρμακα που έλαβαν άδεια το 2018 χρειάστηκαν κατά μέσο όρο 13,6 χρόνια από την πρώτη καταχώριση ευρεσιτεχνίας. Από τα νέα φάρμακα, που εγκρίθηκαν το 2018, το 46% εγκρίθηκαν βάσει δεδομένων από κλινικές δοκιμές με λιγότερους από 500 ασθενείς. Οι εταιρείες που εισάγουν αυτά τα φάρμακα στην αγορά αλλάζουν, με τον ρόλο των αναδυόμενων βιοτεχνολογικών εταιρειών (EBP) να αυξάνεται. Οι εταιρείες αυτές κατοχύρωσαν με δίπλωμα ευρεσιτεχνίας σχεδόν τα δύο τρίτα των νέων φαρμάκων που κυκλοφόρησαν το 2018, ενώ οι μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες μόνο το ένα τέταρτο. Τα υπό ανάπτυξη νέα φάρμακα έχουν αυξηθεί. Ο αριθμός των μορίων στην τελική φάση ανάπτυξης ανήλθε σε 2.891 το 2018, δηλαδή αυξήθηκε κατά 39% τα τελευταία πέντε χρόνια. Τα ογκολογικά φάρμακα αυξήθηκαν κατά 63% και τα νέας γενιάς βιολογικά (Next Generation Biotherapeutics-NGB) υπερδιπλασιάστηκαν μέσα σε 3 χρόνια, αν και εξακολουθούν να αντιπροσωπεύουν λιγότερο από το 10% στο τελικό στάδιο ανάπτυξης.

Το 2018 εγκρίθηκαν και κυκλοφόρησαν 59 νέες δραστικές ουσίες (NAS) στις ΗΠΑ

Οι επενδύσεις σε μελλοντικές ιατρικές καινοτομίες συνέχισαν να αυξάνονται το 2018, αντανακλώντας την εμπιστοσύνη στην επιστημονική καινοτομία για την αντιμετώπιση των ανεκπλήρωτων αναγκών υγείας. Οι εταιρείες επιχειρηματικών κεφαλαίων (venture capital) επένδυσαν πάνω από 23 δισ. δολ. το 2018 και οι 15 μεγαλύτερες φαρμακευτικές εταιρείες κατέγραψαν για πρώτη φορά πάνω από 100 δισ. δολ. σε δαπάνες R&D, ποσό που είναι αυξημένο κατά 32% τα τελευταία πέντε χρόνια.

Μείωση των ποσοστών επιτυχίας Ο συνολικός αριθμός κλινικών δοκιμών που ξεκίνησε το 2018 είναι αυξημένος κατά 9% σε σχέση με το προηγούμενο έτος και κατά 35% τα τελευταία πέντε χρόνια. Ο μέσος χρόνος προόδου για ένα φάρμακο από την αρχή των δοκιμών Φάσης Ι έως το τέλος της ανάπτυξης έχει αυξηθεί κατά 26% τα τελευταία δέκα χρόνια και αυξήθηκε κατά έξι μήνες το 2018 σε 12,5 χρόνια.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Ο αριθμός των μορίων στην τελική φάση ανάπτυξης ανήλθε σε 2.891 το 2018

Το συνολικό ποσοστό επιτυχίας για τα κλινικά στάδια ανάπτυξης από τις δοκιμές Φάσης Ι έως τις κανονιστικές υποβολές – με βάση το ποσοστό των φαρμάκων που προχωρούν με επιτυχία σε κάθε επόμενο στάδιο ανάπτυξης– μειώθηκε στο 11,4% το 2018 από 14,4% το 2017 και κάτω από τον μέσο όρο του 14% κατά τα προηγούμενα 10 χρόνια. Η θεραπεία ηπατικών νόσων είναι η μόνη θεραπευτική περιοχή που έχει ποσοστά επιτυχίας πάνω από τον μέσο όρο, ενώ τα εμβόλια για μολυσματικές ασθένειες είχαν το χαμηλότερο ποσοστό επιτυχίας στο 6%, εν μέρει λόγω του υψηλού κόστους ανάπτυξης και των προκλήσεων με την εγγραφή ασθενών. Ένας δείκτης παραγωγικότητας κλινικής ανάπτυξης αναπτύχθηκε από την IQVIA για να μετρήσει τα ποσοστά επιτυχίας σε σχέση με την προσπάθεια που επενδύθηκε σε κλινικές δοκιμές. Η εφαρμογή αυτής

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

της νέας μέτρησης σε δοκιμές σε 9 από τις πιο σημαντικές θεραπευτικές περιοχές έδειξε ότι η παραγωγικότητα έχει μειωθεί κατά 27% συνολικά από το 2013 έως το 2018.

8 βασικές τάσεις Οκτώ βασικές τάσεις επηρεάζουν τις πτυχές του σχεδιασμού της δοκιμής, της διάρκειας και της επιτυχίας: 1. Η εφαρμογή της τεχνολογίας Digital Health/Mobile Technologies θα επιτρέψει την απομακρυσμένη λήψη δεδομένων για την αποτελεσματικότητα και την ασφάλεια των φαρμάκων και θα βελτιώσει την ασφάλεια των ασθενών, θα επιτρέψει τη δημιουργία εικονικών κλινικών μελετών και θα μειώσει τον φόρτο εργασίας στις κλινικές δοκιμές.

2. Η αυξημένη επικέντρωση στα αναφερόμενα από τον ασθενή αποτελέσματα (PRO) θα ρίξει νέο φως στην εμπειρία και την αποτελεσματικότητα και ασφάλεια των φαρμάκων εκτός της κλινικής μελέτης και θα οδηγήσει στην επιτάχυνση των κλινικών δοκιμών. 3. Τα δεδομένα πραγματικού κόσμου (Real World Data) θα χρησιμοποιηθούν για τη βελτιστοποίηση του σχεδιασμού των κλινικών μελετών, βοηθώντας τους ερευνητές και την επιλογή του τόπου διεξαγωγής των μελετών. 4. Οι προγνωστικές αναλύσεις (Predictive analytics) και η τεχνητή νοημοσύνη (AI) θα αναδείξουν τα δεδομένα για τον εντοπισμό νέων κλινικών υποθέσεων για τη δοκιμή, θα μειώσουν τους κινδύνους σχεδιασμού των δοκιμών και θα αυξήσουν την ταχύτητα εγγραφής των ασθενών στις μελέτες, προσδιορίζοντας τους ασθενείς που είναι έτοιμοι για την εισαγωγή σε πρωτόκολλο ή προβλέποντας ποιοι ασθενείς έχουν τη νόσο και μπορεί να είναι επιλέξιμοι. 5. Οι μεταβολές των τύπων φαρμάκων (βιολογικά επόμενης γενιάς και στοχευμένες θεραπείες) θα βελτιώσουν την αποτελεσματικότητα και τα ποσοστά επιτυχίας και θα επιταχύνουν τα χρονοδιαγράμματα ανάπτυξης, αλλά θα απαιτούν μακροπρόθεσμη παρακολούθηση των ασθενών. 6. Η αυξημένη διαθεσιμότητα βιοδεικτών και η ευκολία των δοκιμών τους θα βοηθήσουν τους πληθυσμούς των ασθενών να μειωθούν, σε εκείνους που είναι πιο

πιθανό να εμφανίσουν αποτελέσματα, με αποτέλεσμα τη βελτίωση της αποτελεσματικότητας, της ασφάλειας και της επιτυχίας. 7. Οι αλλαγές στο ρυθμιστικό τοπίο θα προωθήσουν την υιοθέτηση προσεγγίσεων ιατρικής ακρίβειας, νέων δοκιμαστικών σχεδίων και τελικών σημείων και θα παράσχουν μέσα για έγκαιρες εγκρίσεις φαρμάκων και ρυθμιστική επιτυχία. 8. Η διαθεσιμότητα ομάδων ασθενών που υποβάλλονται σε προληπτική εξέταση και η πρόσληψη ασθενών απευθείας από το νοσοκομείο θα διευκολύνει τη στρατολόγηση, θα μειώσει τη διάρκεια της δοκιμασίας και θα οδηγήσει σε επιτάχυνση της έλευσης των νέων φαρμάκων στην αγορά.

Ο συνολικός αριθμός κλινικών δοκιμών που ξεκίνησε το 2018 είναι αυξημένος κατά 9% σε σχέση με το προηγούμενο έτος και κατά 35% τα τελευταία πέντε χρόνια

Τα αποτελέσματα της εκτίμησης της IQVIA δείχνουν ότι καθεμία από τις οκτώ τάσεις θα έχει διαφορικό αντίκτυπο στην παραγωγικότητα τα επόμενα πέντε χρόνια. Τον μεγαλύτερο αντίκτυπο στην κλινική παραγωγικότητα θα έχουν δύο παράγοντες:  Βιοδείκτες: Αναμένεται να βελτιώσουν τα ποσοστά επιτυχίας στην Ογκολογία κατά 71% και θα αποφέρουν σταθερά υψηλές βελτιώσεις, πάνω από 45%, σε τέσσερις άλλες θεραπευτικές περιοχές: ηπατικές παθήσεις, σπάνιες ασθένειες, Νευρολογία και καρδιαγγειακά.  Αξιοποίηση δεξαμενής προ-ελεγμένων ασθενών: Θα επιταχύνουν την εγγραφή σε κλινικές μελέτες στην Ογκολογία και θα οδηγήσουν σε αύξηση της παραγωγικότητας έως και 104%.•••

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ΠΡΌΤΑΣΗ ΤΗΣ TASK FORCE ON FISCAL POLICY FOR HEALTH

Αύξηση φόρων για την Υγεία Στο στόχαστρο καπνός, οινοπνευματώδη ποτά και αναψυκτικά με ζάχαρη

του Αιμίλιου Νεγκή

ια διεθνής ομάδα εργασίας ειδικών προτείνει τη σημαντική αύξηση των φόρων σε καπνό, οινοπνευματώδη ποτά και αναψυκτικά με ζάχαρη ως ένα αποτελεσματικό «όπλο» για να μειωθούν 50 εκατομμύρια θάνατοι τα επόμενα 50 χρόνια! Η ομάδα φέρει τον τίτλο Task Force on Fiscal Policy for Health και συμπροεδρεύουν ο Mike Bloomberg και ο οικονομολόγος Larry Summers, πρώην Γραμματέας του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ και πρώην Διευθυντής του Εθνικού Οικονομικού Συμβουλίου. Ακόμη, συμμετέχουν εμπειρογνώμονες της φορολογικής πολιτικής, της ανάπτυξης και της υγείας από όλο τον κόσμο. Στόχος της Task Force είναι να αντιμετωπιστεί το τεράστιο και αυξανόμενο οικονομικό βάρος των μη μεταδοτικών ασθενειών –συμπεριλαμβανομένων των καρδιαγγειακών παθήσεων, του καρκίνου, των χρόνιων αναπνευστικών ασθενειών και του διαβήτη– με εργαλεία δημοσιονομικής πολιτικής, που σήμερα δεν

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

χρησιμοποιούνται επαρκώς από τις κυβερνήσεις και τους ηγέτες τους. Πρόσφατα, η Task Force εξέδωσε την έκθεση με τίτλο “Health Taxes to Save Lives”, ζητώντας από όλες τις χώρες να αυξήσουν σημαντικά τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης στον καπνό, το οινόπνευμα και τα ζαχαρούχα ποτά. Μάλιστα, έκανε ανάλυση και υπολόγισε ότι θα μπορούσαν να αποφευχθούν πάνω από 50 εκατομμύρια πρόωροι θάνατοι αν οι χώρες εφάρμοζαν αυξήσεις των ειδικών φόρων κατανάλωσης αρκετά μεγάλες, ώστε να αυξήσουν τις τιμές των προϊόντων καπνού, αλκοόλ και ζαχαρούχων αναψυκτικών κατά 50% τα επόμενα 50 χρόνια. Η ανάλυση κατέληξε στο συμπέρασμα ότι ο αντίκτυπος αυτών των φόρων, που αναμένεται να αποφέρει έσοδα άνω των 20 τρισ. δολ., θα είναι υψηλότερος στις χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος, όπου αυξάνεται το κόστος κατανάλωσης και συναφούς υγειονομικής περίθαλψης και οι απώλειες παραγωγικότητας.

Θα μπορούσαν να αποφευχθούν πάνω από 50 εκατ. πρόωροι θάνατοι αν οι χώρες εφάρμοζαν αρκετά μεγάλες αυξήσεις των ειδικών φόρων κατανάλωσης

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Η έκθεση

Στις χώρες με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα, οι μισοί από τους θανάτους από μη μεταδοτικές ασθένειες εμφανίζονται πριν την ηλικία των 70 ετών

Οι μη μεταδοτικές ασθένειες είναι η κύρια αιτία θανάτου στον κόσμο, σκοτώνοντας περισσότερους από 41 εκατομμύρια ανθρώπους κάθε χρόνο και αντιπροσωπεύοντας το 70% όλων των θανάτων. Τέσσερις ομάδες ασθενειών αντιπροσωπεύουν τα τρία τέταρτα των θανάτων αυτών: καρδιαγγειακές παθήσεις (17,9 εκατομμύρια), καρκίνοι (9 εκατομμύρια), αναπνευστικές νόσοι (3,8 εκατομμύρια) και διαβήτης (1,6 εκατομμύρια) και η τάση αυτή αυξάνεται ταχέως (ΠΟΥ 2018, Σχήμα 1). Στις χώρες με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα, οι μισοί από τους θανάτους από μη μεταδοτικές ασθένειες εμφανίζονται πριν την ηλικία των 70 ετών, μειώνοντας την παραγωγική ζωή των ενηλίκων. Συγκριτικά, μόνο το 25% των θανάτων από μη

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

μεταδοτικές ασθένειες σε χώρες υψηλού εισοδήματος συμβαίνουν πριν από την ηλικία των 70 ετών. Πολλοί παράγοντες συμβάλλουν στην παγκόσμια αύξηση των μη μεταδοτικών ασθενειών, συμπεριλαμβανομένης της αλλαγής της δημογραφίας, της αστικοποίησης, της εκβιομηχάνισης και της μαζικής εμπορίας ανθυγιεινών προϊόντων. Μια σειρά από παράγοντες ξεχωρίζουν γιατί αφενός μπορούν να προληφθούν πλήρως και αφετέρου συμβάλλουν καθοριστικά σε μη μεταδοτικές ασθένειες και τραυματισμούς. Επικεφαλής αυτών είναι ο καπνός και το αλκοόλ, καθώς και τα μεταποιημένα τρόφιμα με πρόσθετα σάκχαρα, συμπεριλαμβανομένων των ζαχαρούχων ποτών. Η αύξηση των εισοδημάτων και οι προσπάθειες της βιομηχανίας για την εμπορία

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

αυτών των προϊόντων σε χώρες με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα καθιστούν αυτά τα προϊόντα περισσότερο διαθέσιμα και σε πιο προσιτές τιμές, με συνέπεια η κατανάλωση και των τριών να αυξάνεται συνεχώς.

Τεράστιο κόστος Η κατανάλωση καπνού, οινοπνεύματος και ζαχαρούχων ποτών επιβάλλει μεγάλο κόστος ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης και μειώνει την οικονομική παραγωγικότητα.

Το ετήσιο οικονομικό κόστος από την κατανάλωση αλκοόλ εκτιμάται ότι ξεπέρασε το 1% του ΑΕΠ στις χώρες μεσαίου και υψηλού εισοδήματος το 2009

Τ ο οικονομικό κόστος του καπνίσματος εκτιμάται ότι ξεπέρασε το 1,4 τρισ. δολ. παγκοσμίως το 2012, δηλαδή το 1,8% του ΑΕΠ, με 422 δισ. δολ. για τη θεραπεία των ασθενειών που προκαλούνται από το κάπνισμα και 1 τρισ. δολ. σε απώλεια παραγωγικότητας. Τ ο ετήσιο οικονομικό κόστος από την κατανάλωση αλκοόλ εκτιμάται ότι ξεπέρασε το 1% του ΑΕΠ στις χώρες μεσαίου και υψηλού εισοδήματος το 2009 (περίπου 600 δισ. δολ.). Το κόστος ποικίλλει σημαντικά μεταξύ των χωρών. Για παράδειγμα, το συνολικό κόστος χρήσης αλκοόλ στη Νότιο Αφρική υπολογίστηκε σε 10 έως 12% του ΑΕΠ του 2009.  Η παχυσαρκία και ο διαβήτης προκαλούν μεγάλο οικονομικό κόστος, ενώ η κατανάλωση ζαχαρούχων ποτών αποτελεί έναν παράγοντα που συνεισφέρει σε αυτές τις υγειονομικές συνθήκες. Λίγες εκτιμήσεις είναι διαθέσιμες για το οικονομικό κόστος της κατανάλωσης ζαχαρούχων ποτών μόνης της. Μια μελέτη στις ΗΠΑ εκτιμά ότι ένας φόρος επί των ποτών από ζάχαρη 0,01/ουγκιά θα μπορούσε να εξοικονομήσει μόνο 23 δισ. δολ. σε κόστος υγειονομικής περίθαλψης σε διάστημα 10 ετών (Longetal., 2015) και προσομοιώσεις που δείχνουν πώς οι φόροι θα απο-

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

τρέψουν την παχυσαρκία και τον διαβήτη στο Ηνωμένο Βασίλειο και το Μεξικό (Sa΄nchez-Romeroetal., 2016, Briggsetal., 2016, Afshinetal., 2017). Στην έκθεση έχουν συμπεριληφθεί μερικά παραδείγματα χωρών που έχουν επιβάλει αυξημένη φορολογία κυρίως στον καπνό: Βραζιλία, Κολομβία, Ουκρανία, Νότιος Αφρική, Τουρκία και Φιλιππίνες. Οι χώρες αυτές έχουν ήδη δει έμπρακτη μείωση της χρήσης των προϊόντων καπνού. Από την άλλη, όσον αφορά το αλκοόλ και τα ποτά με ζάχαρη, υπάρχουν λίγα δεδομένα. Όμως, τα μέχρι στιγμής στοιχεία δείχνουν πως η αύξηση της φορολογίας μπορεί να συμβάλει στη μείωση της κατανάλωσης και στην αύξηση των δημοσιονομικών εσόδων.

Οι προτάσεις Πάνω από 10 εκατομμύρια πρόωροι θάνατοι κάθε χρόνο –περίπου 16% όλων των θανάτων στον κόσμο– θα μπορούσαν να αποφευχθούν με τη μείωση της κατανάλωσης τριών προϊόντων: του καπνού, των οινοπνευματούχων ποτών και των ζαχαρούχων ποτών. Ο καπνός είναι ο μεγαλύτερος και καλύτερα τεκμηριωμένος κίνδυνος για την υγεία εκ των τριών προϊόντων, που αντιπροσωπεύουν 8 εκατομμύρια θανάτους σε ένα έτος. Π ερίπου 3 εκατομμύρια άνθρωποι πεθαίνουν κάθε χρόνο εξαιτίας της κατανάλωσης αλκοόλ. Η κατανάλωση ζάχαρης ενέχεται στο αυξανόμενο βάρος των ασθενειών από την παχυσαρκία και τον διαβήτη, που αντιπροσωπεύουν περίπου 6 εκατομμύρια θανάτους κάθε χρόνο.

Χωρίς δράση, σήμερα, η επιβάρυνση της νόσου που οφείλεται σε αυτά τα προϊόντα πρόκειται να αυξηθεί, ειδικά στις χώρες με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα, που δεν μπορούν να αντέξουν οικονομικά τη σχετική απώλεια παραγωγικότητας, το κόστος της υγειονομικής περίθαλψης και τη φτώχεια των νοικοκυριών. Οι περισσότεροι από αυτούς τους θανάτους συμβαίνουν στις χώρες με χαμηλό και μεσαίο εισόδημα, όπου τα αυξανόμενα εισοδήματα και οι βιώσιμες προσπάθειες του κλάδου στο μάρκετινγκ καθιστούν αυτά τα προϊόντα πιο διαθέσιμα και πιο προσιτά. Ως αποτέλεσμα, η κατανάλωση και των τριών προϊόντων αυξάνεται. Οι καλά σχεδιασμένοι ειδικοί φόροι κατανάλωσης είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικοί στη μείωση της κατανάλωσης καπνού, οινοπνεύματος και ζαχαρούχων ποτών. Η ανταπόκριση στην αύξηση των τιμών τείνει να είναι μεγαλύτερη μεταξύ των λιγότερο πλούσιων και των νέων. Η φορολόγηση αυτών των τριών προϊόντων δικαιολογείται όχι μόνο από το μεγάλο και αυξανόμενο υγειονομικό και οικονομικό κόστος που επιβάλλουν, αλλά και από ισχυρά οικονομικά επιχειρήματα όσον αφορά τις αποτυχίες της αγοράς, τις αρνητικές εξωτερικές επιδράσεις και τη δημοσιονομική αποδοτικότητα. Πράγματι, λίγες παρεμβάσεις έχουν την ικανότητα να σώζουν τόσες ζωές όσο η αύξηση του φόρου κατανάλωσης καπνού, οινοπνεύματος και ζαχαρούχων ποτών. Αν όλες οι χώρες αυξήσουν τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης σε καπνό, αλκοόλ και ζαχαρούχα ποτά κατά 50%, θα μπορούσαν να αποφευχθούν παγκοσμίως 50 εκατομμύρια πρόωροι θάνατοι κατά τη διάρκεια των επόμενων 50 ετών! Ωστόσο, οι κυβερνήσεις αντιτίθενται έντονα στην αύξηση των φόρων για τον καπνό, το αλκοόλ και τα ζαχαρούχα ποτά από τους παραγωγούς και τους συμμάχους τους, οι οποίοι εξακολουθούν να ανησυχούν για τον αντίκτυπο της αύξησης των φόρων στα έσοδα, την απασχόληση, το παράνομο εμπόριο και τους φτωχούς. Τα αποδεικτικά στοιχεία από όλο τον κόσμο καταδεικνύουν ότι αυτά τα επιχειρήματα είναι είτε ψευδή είτε υπερβολικά και δεν δικαιολογούν την αδράνεια. Αντίθετα, η πολιτική επί των ειδικών φόρων κατανάλωσης είναι ένα ανεπαρκώς αξιοποιημένο, αλλά πολύ αποτελεσματικό, μέτρο πολιτικής για τη μείωση της κατανάλωσης καπνού, οινοπνεύματος και ζαχαρούχων ποτών και την αποκόμιση τεράστιων οφελών για την υγεία.

«Ως ομάδα που έχει αντιμετωπίσει τη δημόσια υγεία και τις δημοσιονομικές πολιτικές από πολλές απόψεις, συμπεριλαμβανομένης αυτής των Υπουργείων Οικονομικών, καταλήξαμε στο συμπέρασμα ότι οι αποτελεσματικές πολιτικές επί των ειδικών φόρων κατανάλωσης είναι ένα ανεπαρκώς χρησιμοποιημένο εργαλείο για τη μείωση της ανθυγιεινής κατανάλωσης καπνού, αλκοόλ και ζαχαρούχων ποτών. Καλούμε όλες τις χώρες και τη διεθνή κοινότητα να ενεργήσουν τώρα για να αυξήσουν τους ειδικούς φόρους κατανάλωσης στα προϊόντα αυτά, για να σώσουν ζωές και να εκπληρώσουν τις προσδοκίες του κόσμου για ένα βιώσιμο, υγιές μέλλον», τονίζεται στην έκθεση.•••

ΤΑ ΜΈΛΗ ΤΗΣ ΟΜΆΔΑΣ ΕΡΓΑΣΊΑΣ Masood Ahmed Πρόεδρος, Center for Global Development ΗΠΑ Michael R. Bloomberg Co-Chair, Αμερικανικός επιχειρηματίας, διευθύνων σύμβουλος του δικτύου Bloomberg Lawrence H. Summers Co-Chair, πρώην γραμματέας του Υπουργείου Οικονομικών των ΗΠΑ Zeti Aziz Πρώην διοικητής της Κεντρικής Τράπεζας της Μαλαισίας Kaushik Basu Καθηγητής Οικονομικών στο πανεπιστήμιο Cornell Mauricio Ca΄rdenas Πρώην υπουργός Οικονομικών της Κολομβίας Margaret Chan Πρώην γενική διευθύντρια του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας Helen Clark Πρώην πρωθυπουργός της Νέας Ζηλανδίας Bent Ho/ ie Υπουργός Υγείας της Νορβηγίας Sri Mulyani Indrawati Υπουργός Οικονομικών της Ινδονησίας Ngozi Okonjo-Iweala Πρώην υπουργός Οικονομικών της Νιγηρίας Zhu Min Διευθυντής, National Institute of Financial Research στο πανεπιστήμιο Tsinghua της Κίνας Minouche Shafik Διευθυντής, London School of Economics Nicola Sturgeon Υπουργός της Σκωτίας Tabaré Va΄zquez Πρόεδρος της Ουρουγουάης

ΑΡΘΡΟ

« Ένα μοναδικό ποδήλατο… αγώνων ζωής» έχει πολλαπλή σκλήρυνση

Ταξιδεύοντας με ένα ποδήλατο που «έχει πολλαπλή σκλήρυνση», μπαίνουμε για λίγο στη θέση του ασθενή

ου είπαν να δοκιμάσω ένα ποδήλατο. Ποδήλατο; Το καλύτερό μου, σκέφτηκα. Δεν μου είχαν πει ότι θα είναι… πειραγμένο! Η εμπειρία ήταν συγκλονιστική». Με αυτά τα λόγια περιέγραψε ο γνωστός καλλιτέχνης Κωστής Μαραβέγιας την εμπειρία του με ένα ειδικά τροποποιημένο ποδήλατο, το οποίο «μιμείται» τα συμπτώματα της πολλαπλής σκλήρυνσης, και συνέχισε: «Υπήρξα πρεσβευτής και για άλλες εκστρατείες, π.χ. για τους πρόσφυγες και μετανάστες. Είναι άλλο πράγμα όμως να φαντάζεσαι πώς θα είναι κάτι και άλλο να μπαίνεις στ’ αλήθεια στα παπούτσια του άλλου. Η εμπειρία μου ήταν πρώτα σωματική. Απέκτησα συναίσθηση επί του πρακτέου. Δεν πίστευα την κούραση που ένιωθα, το πόσο δύσκολο ήταν να διατηρήσω την ισορροπία μου. Όταν τελείωσε το γύρισμα, ήμουν μουδιασμένος, εξαντλημένος, ένιωθα πόνο στα χέρια μου. Δυσκολεύτηκα πάρα πολύ». Περίπου 2,5 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως και 10.000 στην Ελλάδα πάσχουν από τη συγκεκριμένη νόσο, η οποία επιτίθεται στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα και καταστρέφει το περίβλημα μυελίνης, το προστατευτικό στρώμα που καλύπτει τα νεύρα που μεταφέρουν σήματα από και προς το κεντρικό νευρικό σύστημα.

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

Η πολλαπλή σκλήρυνση επηρεάζει κάθε άτομο διαφορετικά, με συμπτώματα που καλύπτουν ένα ευρύ φάσμα, από μούδιασμα στα άκρα ή απώλεια μνήμης έως και παράλυση ή απώλεια όρασης. «Η εμπειρία με το “μοναδικό ποδήλατο… αγώνων ζωής” είναι μια άσκηση ενσυναίσθησης κάποιων συμπτωμάτων που βιώνουν οι ασθενείς με πολλαπλή σκλήρυνση. Καταλαβαίνεις τι σημαίνει να μην ανταποκρίνεται το σώμα στις εντολές του εγκεφάλου, όπως δεν ανταποκρίνεται το ποδήλατο όταν αλλάζεις ταχύτητες. Καταλαβαίνεις τι σημαίνει εξουθενωτική κόπωση με λίγες μόνο πεταλιές σε ένα λίγο ανηφορικό δρόμο, βάζεις πολλαπλάσια δύναμη και κουράζεσαι πολύ! Τα χέρια σου πονάνε από τις μεταλλικές μπίλιες που έχει το τιμόνι του ποδηλάτου και σε δυσκολεύουν στην οδήγηση. Με αυτό το ποδήλατο, που “έχει πολλαπλή σκλήρυνση”, καταλαβαίνεις ότι οι ασθενείς δίνουν καθημερινούς αγώνες σε δύσκολες διαδρομές, δίνουν τον προσωπικό τους αγώνα ζωής» σημείωσε η κ. Χριστίνα Βεϊοπούλου, διευθύντρια Επικοινωνίας της Sanofi Ελλάδας και Κύπρου. Η ζωή είναι ένα ταξίδι υγείας για τα άτομα που πάσχουν από πολλαπλή σκλήρυνση. Η πολλαπλή σκλήρυνση είναι η κύρια αιτία μη τραυματικής αναπηρίας σε ενήλικα νεαρά άτομα και άτομα μέσης ηλικίας, γεγονός που οδηγεί σε σημαντική

απώλεια παραγωγικότητας και καθημερινές προκλήσεις. Την εμπειρία των ασθενών με τη νόσο αλλά και την εμπειρία ενός μη ασθενή με κάποια από τα συμπτώματα της πολλαπλής σκλήρυνσης με το «μοναδικό ποδήλατο… αγώνων ζωής» μάς μεταφέρει η πρόεδρος της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας των Ατόμων με ΣΚΠ: «Το ποδήλατο αντιπροσωπεύει αλληγορικά τις δυσκολίες της ζωής. Στη δική μας περίπτωση όμως, ο μη ασθενής μπορεί να δει στην πράξη πώς είναι να μην αντιδρά το σώμα στις εντολές του εγκεφάλου. Τα προβλήματα που αντιμετωπίζουμε είναι πάρα πολλά και ένα από τα κυριότερα είναι η κόπωση. Δεν μιλάμε για απλή κόπωση όμως, αλλά για απώλεια ενεργητικότητας σε βαθμό εξουθένωσης. Εξαιτίας της πολλοί ασθενείς δεν μπορούν να εργαστούν και να λειτουργήσουν, με συνέπεια να χαλάει η ποιότητα της ζωής τους». Το ελπιδοφόρο μήνυμα είναι ότι η διαχείριση της νόσου έχει επαναπροσδιοριστεί

και έχει βελτιώσει την ποιότητα ζωής των ασθενών, όπως μας μετέφερε ο καθηγητής Νευρολογίας ΔΠΘ και πρόεδρος της ΕΛΛΑΝΑ, κ. Ιωάννης Ηλιόπουλος: «Η έγκαιρη ενημέρωση και ευαισθητοποίηση του κοινού για τη νόσο, καθώς και η έγκαιρη διάγνωση, η ολιστική αντιμετώπιση και η συμμόρφωση στη θεραπεία συμβάλλουν στην καλύτερη διαχείριση της πολλαπλής σκλήρυνσης. Όσο καλύτερα είναι ενημερωμένοι οι ασθενείς και οι φροντιστές τους τόσο καλύτερα μπορούν να διαχειριστούν τη νόσο και να βελτιώσουν την καθημερινότητά τους». Η πολλαπλή σκλήρυνση μπορεί να είναι ενεργή ακόμα κι αν ο ασθενής δεν βιώνει συμπτώματα και αισθάνεται καλά. Μάλιστα, οι βλάβες που προκαλούνται στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα μπορεί να συσσωρευτούν. Σύμφωνα με κλινικά ευρήματα, η θεραπεία αμέσως μετά τη διάγνωση μπορεί να βοηθήσει στην πρόληψη μόνιμης βλάβης στο Κεντρικό Νευρικό Σύστημα και την ε-

ΑΡΘΡΟ

πιβράδυνση της εξέλιξης της αναπηρίας. Είναι σημαντικό να συζητηθούν με τον θεράποντα ιατρό οι βέλτιστες επιλογές για κάθε ασθενή. «Χιλιάδες ασθενείς στην Ελλάδα ζουν με τη νόσο και αντιμετωπίζουν διαφορετικές προκλήσεις. Σήμερα, η αντιμετώπιση της πολλαπλής σκλήρυνσης έχει αλλάξει και έχει βελτιώσει την ποιότητα ζωής των ασθενών. Με το “ποδήλατο… αγώνων ζωής»,

πιστεύουμε ότι θα συμβάλουμε σημαντικά στην ενημέρωση και ευαισθητοποίηση για την πολλαπλή σκλήρυνση, ώστε όλο και περισσότεροι ασθενείς να αντιμετωπίζουν με αισιοδοξία τις προκλήσεις υγείας και να συνεχίσουν να απολαμβάνουν τη ζωή τους καθημερινά» δήλωσε ο Didier Cochet, Country Chair της Sanofi για Ελλάδα και Κύπρο και General Manager, Sanofi Genzyme για Ελλάδα και Κύπρο.••• www.sanofi.gr

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

αφιέρωμα

ρευματικές παθήσεις 26

Κατερίνα Κουτσογιάννη Η νέα πραγματικότητα των ρευματοπαθών

Λεωνίδας Φωτιάδης Ο εργαζόμενος ρευματοπαθής

Πελαγία Κατσιμπρή Ατομική και ολιστική προσέγγιση στη θεραπεία

ΑΡΘΡΟ

Η νέα πραγματικότητα των ρευματοπαθών

της Κατερίνας Κουτσογιάννη, Προέδρου του Συλλόγου Ρευματοπαθών Κρήτης, Προέδρου της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας «ΡευΜΑζήν», Eupati fellow

ίναι γνωστό ότι τα ρευματικά νοσήματα συνιστούν ένα από τα πλέον σημαντικά προβλήματα υγείας του πληθυσμού στην παραγωγική ηλικία, ενώ με βάση τα λιγοστά στατιστικά στοιχεία που διαθέτουμε ευθύνονται για το 50% της μακροχρόνιας λειτουργικής ανικανότητας, το 30% όλων των απουσιών από την εργασία, το 20% όλων των ιατρικών επισκέψεων και το 25% της χρήσης φαρμάκων με συνταγή. Αποτελούν, δηλαδή, ένα σημαντικό κοινωνικό πρόβλημα, με αξιοσημείωτο κόστος για το σύστημα υγείας. Τα τελευταία τουλάχιστον δεκαπέντε χρόνια, με ιδιαίτερη έμφαση την περίοδο της οικονομικής κρίσης, καταβάλλεται

Πώς επαναπροσδιορίζονται τα προβλήματα των ασθενών βάσει των νέων δεδομένων και τι πρέπει να γίνει για να αποδώσουν οι εκστρατείες ενημέρωσης του κοινού

ιδιαίτερη προσπάθεια από τη ρευματολογική κοινότητα (επαγγελματίες υγείας και οργανώσεις ασθενών) να ευαισθητοποιηθεί η Πολιτεία για τη σοβαρότητα των νοσημάτων αυτών, καθώς και για την αναγκαιότητα ανάπτυξης στρατηγικών με στόχο την αντιμετώπισή τους, ώστε να ελαχιστοποιηθούν τόσο οι κοινωνικές όσο και οι οικονομικές τους επιπτώσεις. Παράλληλα, πραγματοποιείται σημαντική προσπάθεια για την ενημέρωση του κοινού γύρω από τα νοσήματα αυτά, προκειμένου να εξασφαλιστεί η έγκαιρη αντιμετώπιση από τους ειδικευμένους επαγγελματίες υγείας για την κατάλληλη θεραπευτική αντιμετώπιση. Κάνοντας έναν πρόχειρο απολογισμό

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΡΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ σήμερα, οι προσπάθειες αυτές δεν φαίνεται να έχουν καρποφορήσει όσο θα θέλαμε, αφού το Εθνικό Σχέδιο Δράσης 2015-2019, που κατατέθηκε το 2015 στο Υπουργείο Υγείας μετά από διαβούλευση της επιστημονικής κοινότητας και όλων των συλλόγων ασθενών, «ξεκουράζεται» σε κάποιο συρτάρι αρμοδίων, ενώ επί της ουσίας δεν έχει γίνει κάποιος σχεδιασμός για την αντιμετώπιση των νοσημάτων αυτών. Φαίνεται όμως ότι και ο τομέας της ενημέρωσης του κοινού δεν έχει αποδώσει τα επιθυμητά αποτελέσματα, αφού πρόσφατη έρευνα κοινού που πραγματοποίησε η Ομοσπονδία «ΡευΜΑζήν» σε 1.048 επισκέπτες όλων των ηλικιών της 83ης ΔΕΘ έδειξε ότι ένας στους δύο Έλληνες δεν γνωρίζει τα συμπτώματα των ρευματικών νοσημάτων, ενώ το 54% δεν γνώριζε την ειδικότητα του ρευματολόγου, τον οποίο θα έπρεπε να επισκεφθεί με την εμφάνιση των πρώτων συμπτωμάτων. Υπάρχει, επομένως, πολλή δουλειά που πρέπει να γίνει ακόμη, τόσο σε επίπεδο διεκδίκησης όσο και σε επίπεδο ενημέρωσης του κοινού. Γιατί άραγε δεν έχουν αποδώσει οι εκστρατείες ενημέρωσης του κοινού που υλοποιούνται από όλους τους εμπλεκομένους (επιστημονική κοινότητα, οργανώσεις ασθενών, φαρμακοβιομηχανία); Τι δεν γίνεται σωστά και τι πρέπει να αλλάξει; Συνοψίζοντας τα προβλήματα των ρευματοπαθών όπως έχουν διαμορφωθεί σήμερα, έπειτα από το πέρασμα σχεδόν μιας δεκαετίας, με σκληρά οικονομικά μέτρα σε βάρος του οικογενειακού προϋπολογισμού των ασθενών και σημαντικές αλλαγές στον χώρο της υγείας, θα κάνω μια προσπάθεια επαναπροσδιορισμού των προβλημάτων των ασθενών μας, συμπεριλαμβάνοντας τα νέα δεδομένα: 1. Καταγραφή των ασθενών με ρευματικά νοσήματα και αναγκαιότητα δημιουργίας ηλεκτρονικού φακέλου ασθενούς: Η ανάγκη της καταγραφής του αριθμού των ασθενών (registries) ανάλογα με την πάθησή τους είναι πλέον προφανής. Ο αριθμός των 3 εκατομμυρίων ρευματοπαθών, που αναφερόταν στο παρελθόν με βάση πρόχειρους υπολογισμούς, φαίνεται ότι απέχει πολύ από την πραγματικότητα, ενώ η νοοτροπία που υπαγορεύει ότι όσο πιο πολλοί είμαστε τόσο περισσότερο θα ασχοληθεί

ΑΡΘΡΟ

η Πολιτεία αποδεικνύεται προφανώς λανθασμένη. Ο ηλεκτρονικός φάκελος θα περιέχει όλο το ιστορικό του ασθενούς και θα τον ακολουθεί σε όλο το «ταξίδι» του στο σύστημα υγείας, γεγονός εξαιρετικά σημαντικό, όταν μάλιστα πρόκειται για ασθενείς με συννοσηρότητες, όπως οι ρευματοπαθείς.

Ένας στους δύο Έλληνες δεν γνωρίζει τα συμπτώματα των ρευματικών νοσημάτων, ενώ το 54% δεν γνώριζε την ειδικότητα του ρευματολόγου

2. Έγκαιρη, ακριβής διάγνωση και κατάλληλη αντιμετώπιση: Όπως είναι γνωστό, στα περισσότερα ρευματικά νοσήματα δεν υπάρχει πρόληψη. Πρόληψη θεωρείται η έγκαιρη διάγνωση και η κατάλληλη θεραπευτική παρέμβαση. Κρίνεται πολύ σημαντικό, ειδικά στις φλεγμονώδεις αρθρίτιδες, που είναι τα πιο συχνά αλλά και σοβαρά ρευματικά νοσήματα, η διάγνωση σύμφωνα με τις διεθνείς συστάσεις να γίνεται μέσα στο πρώτο τρίμηνο από την έναρξη των πρώτων συμπτωμάτων. Αυτό βέβαια προϋποθέτει ειδικευμένους επαγγελματίες υγείας σε επάρκεια, ώστε να αποτρέπονται οι λανθασμένες διαγνώσεις και οι τεράστιες αναμονές στα ραντεβού. Με την πρόσφατη αλλαγή στην ΠΦ και την καθιέρωση του οικογενειακού γιατρού, η εκπαίδευση των γενικών γιατρών στη Ρευματολογία, ώστε να έχουν τη δυνατότητα να αναγνωρίσουν τα συμπτώματα και να παραπέμψουν έγκαιρα τον ασθενή στον ρευματολόγο, είναι ιδιαίτερα σημαντική, και ως εκ τούτου απαιτείται να πραγματοποιηθούν συντονισμένες ενέργειες στις Υγειονομικές Περιφέρειες, με στόχο την εκπαίδευση των γιατρών. Η φροντίδα του ρευματοπαθούς έχει γίνει πολύπλοκη και ως τέτοια θα πρέπει να αντιμετωπίζεται από το σύστημα υγείας.

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

Η πρόσφατη απόφαση του ΓΓ του Υπουργείου Υγείας να γίνονται ενδοφλέβιες εγχύσεις βιολογικών φαρμάκων στα Κέντρα Υγείας μάς ανησύχησε ιδιαίτερα, αφού οι θεραπείες αυτές χρειάζονται εξειδικευμένο προσωπικό, κατάλληλο χώρο και άμεση διασύνδεση με τον θεράποντα ρευματολόγο. Ευτυχώς, μέχρι στιγμής, τα περισσότερα Κέντρα Υγείας έχουν δηλώσει αδυναμία να ανταποκριθούν στις προϋποθέσεις που καθορίζονται με την παραπάνω απόφαση, δικαιώνοντας την αντίδραση της ομοσπονδίας μας. 3. Εξειδικευμένα κέντρα για την ολιστική αντιμετώπιση των ρευματοπαθών και επαρκής αριθμός ρευματολόγων στις δημόσιες δομές σε όλους τους νομούς της χώρας: Αν και στη χώρα μας, συγκριτικά με άλλες χώρες της Ευρώπης, ο αριθμός αλλά και το επιστημονικό επίπεδο των ρευματολόγων είναι υψηλά, ο αριθμός των ρευματολόγων στις δημόσιες δομές είναι ανεπαρκέστατος. Υπάρχει μεγάλη συγκέντρωση γιατρών στις μεγάλες πόλεις, ενώ τα περισσότερα νομαρχιακά νοσοκομεία στερούνται παντελώς της ειδικότητας του ρευματολόγου. Χαρακτηριστικό είναι το παράδειγμα του Νοσοκομείου της Καβάλας, όπου, μετά την αποχώρηση του μοναδικού ρευματολόγου, έκλεισε η Ρευματολογική Κλινική, αναγκάζοντας πάνω από 300 ρευματοπαθείς να διανύουν χιλιόμετρα προκειμένου να υποβληθούν στις θεραπείες τους ή να ανταποκριθούν στην αναγκαιότητα τακτικής παρακολούθησης του νοσήματός τους. Στα εξειδικευμένα κέντρα είναι απαραίτητο

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΡΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ να παρέχεται περίθαλψη στον ρευματοπαθή από ολοκληρωμένη ομάδα, που θα αποτελείται όχι μόνο από τον ρευματολόγο, αλλά και από τον εξειδικευμένο νοσηλευτή, φυσικοθεραπευτή, εργοθεραπευτή και ψυχολόγο. Ο ρευματολόγος οφείλει να έχει τον ρόλο του συντονιστή στη συνεργασία του με άλλες ειδικότητες, προκειμένου να αντιμετωπίζονται οι συννοσηρότητες των ασθενών που εμφανίζονται σε υψηλή συχνότητα στους ρευματοπαθείς. Επιπλέον, θα πρέπει να υπάρχει δυνατότητα πρόσβασης και άμεσης επικοινωνίας όλων των ειδικοτήτων που εμπλέκονται, ώστε να αποφεύγεται το φαινόμενο κατά το οποίο ο ίδιος ο ασθενής λειτουργεί ως μεσολαβητής ανάμεσα στις διάφορες ειδικότητες που χρειάζεται να συνεργαστούν. Είναι απαραίτητο να γίνει κατανοητό ότι η συντονισμένη και καλά οργανωμένη ολιστική περίθαλψη του ρευματοπαθούς δεν επιφέρει κάποια ιδιαίτερη οικονομική επιβάρυνση στο σύστημα υγείας, αλλά αντιθέτως εξοικονομεί πόρους από περιττές ακριβές εξετάσεις, νοσηλείες, εργατοώρες εξειδικευμένων επαγγελματιών υγείας κ.λπ. Στα ρευματικά νοσήματα, όπως είναι γνωστό, δεν υπάρχει ίαση. Στόχος των θεραπειών είναι η ύφεση των συμπτωμάτων, η πρόληψη των δομικών βλαβών και η αποκατάσταση της λειτουργικότητας των ασθενών. Η συνταγογράφηση γίνεται σύμφωνα με θεραπευτικά πρωτόκολλα στις φλεγμονώδεις αρθρίτιδες, και αρκετοί ασθενείς βρίσκονται σε θεραπείες με τα λεγόμενα φάρμακα υψηλού κόστους για σοβαρά νοσήματα του Ν. 3816. Η πρόσβαση στις θεραπείες αυτές είναι σχετικά ομαλή, αφού, όπως προαναφέρθηκε, ακολουθούνται τα θεραπευτικά πρωτόκολλα. Εντούτοις, η προμήθειά τους εξακολουθεί να αποτελεί πρόβλημα για τους ασθενείς, οι οποίοι πολλές φορές είναι αναγκασμένοι να ταξιδεύουν διανύοντας μεγάλες αποστάσεις προκειμένου να τα προμηθευτούν, εξαιτίας του περιορισμένου αριθμού σημείων προμήθειάς τους. Σε αυτό το σημείο οφείλουμε να επισημάνουμε ότι παραμένει σοβαρό πρόβλημα η υψηλή συμμετοχή των ασθενών στα συμβατικά φάρμακα (πολλές φορές φτάνει και το 40%) που, εξαιτίας της συννοσηρότητας, πολλοί ασθενείς είναι αναγκασμένοι να λαμβάνουν, πέρα από τη βασική θεραπεία τους. Επίσης, σημαντική επιβάρυνση συνιστά η χρήση των μη συνταγογραφούμενων φαρμάκων, όπως παυσίπονα, κολλύρια,

αντηλιακά με υψηλό δείκτη προστασίας, τα οποία, παρά το ότι η χρήση τους κρίνεται απαραίτητη για τους ασθενείς, δεν αποζημιώνονται. Η είσοδος των βιο-ομοειδών στη φαρέτρα των θεραπευτικών επιλογών ανοίγει ένα νέο κεφάλαιο στον τομέα της θεραπευτικής προσέγγισης, δίνοντας τη δυνατότητα βελτίωσης της σχέσης κόστουςαποτελεσματικότητας και διευκολύνοντας την πρόσβαση περισσότερων ασθενών σε καινοτόμες θεραπείες. Παράλληλα όμως εγείρει προβληματισμούς, τόσο στην επιστημονική κοινότητα όσο και στους ασθενείς, σχετικά με τα κριτήρια επιλογής τους στους ασθενείς που ήδη βρίσκονται σε βιολογική θεραπεία. Τα κριτήρια αυτά θα πρέπει να βασίζονται στα ιατρικά δεδομένα του κάθε ασθενούς και να προκύπτουν έπειτα από την ενημέρωση του τελευταίου από τον θεράποντα ιατρό και τη σύμφωνη γνώμη του πρώτου. Οριζόντιες αλλαγές που δεν ακολουθούν τις προαναφερόμενες προϋποθέσεις, αλλά βασίζονται σε οικονομικούς μόνο λόγους, βρίσκουν τους ασθενείς αντίθετους. Κανείς δεν αμφισβητεί ότι τα τελευταία χρόνια έχουν γίνει σημαντικά βήματα στη θεραπευτική αντιμετώπιση των νοσημάτων μας. Νέα, ασφαλέστερα, αποτελεσματικότερα και ευκολότερα στη χρήση φάρμακα βρίσκονται στη διάθεση των ασθενών και τα μηνύματα που λαμβάνουμε από τα ερευνητικά κέντρα είναι πολύ ενθαρρυντικά για ακόμη πιο καινοτόμα φάρμακα, τα οποία προσώρας βρίσκονται στα ερευνητικά εργαστήρια ή στη διαδικασία των κλινικών μελετών. Οι πολλαπλές πλέον θεραπευτικές επιλογές καθιστούν αναγκαία την ουσιαστική παρουσία του ασθενούς στη διαδικασία λήψης αποφάσεων για τη θεραπευτική επιλογή. Η ενημέρωσή του και η σύμφωνη γνώμη του για οποιαδήποτε αλλαγή στη θεραπεία του θεωρούνται επιβεβλημένες και αποδεκτές από την επιστημονική κοινότητα, αλλά και τις ρυθμιστικές αρχές. Η ενδυνάμωση των ασθενών, η κατανόηση του σημαντικού ρόλου που καλούνται να διαδραματίσουν όχι μόνο στη διαχείριση των νοσημάτων τους, αλλά και στη λήψη πολιτικών αποφάσεων για την υγεία, είναι ίσως από τις πλέον σημαντικές αλλαγές που προέκυψαν στα χρόνια της κρίσης, μαζί με την κατανόηση της σημασίας της συστράτευσης ασθενών, γιατρών και κοινωνίας, με στόχο τη δημιουργία ενός ελπιδοφόρου μέλλοντος όχι μόνο για τους ασθενείς, αλλά και για την κοινωνία γενικότερα.•••

Καταγραφή των ασθενών με ρευματικά νοσήματα και αναγκαιότητα δημιουργίας ηλεκτρονικού φακέλου ασθενούς

Τι προβλέπει το ελληνικό και το κοινοτικό δίκαιο

Ο εργαζόμενος ρευματοπαθής

του Λεωνίδα Φωτιάδη, Προέδρου του Πανελληνίου Συλλόγου Ασθενών με Αυτοάνοσα Ρευματικά Νοσήματα ΑΚΕΣΩ, Μέλους της Ομοσπονδίας «ΡευΜΑζήν»

ιδιότητα του ασθενούς είναι μία μόνο από τις ιδιότητες που συγκροτούν την ταυτότητα ενός ανθρώπου. Ο ασθενής συνεχίζει να ανταποκρίνεται σε ποικίλους κοινωνικούς ρόλους, ένας από τους οποίους είναι αυτός του εργαζόμενου πολίτη. Ωστόσο, η συνύπαρξη της ιδιότητας του ασθενούς με την ιδιότητα του εργαζομένου πολύ συχνά δεν χαρακτηρίζεται από αρμονία. Αυτό συμβαίνει αφενός επειδή ένα ρευματικό νόσημα μπορεί να επηρεάσει σημαντικά τη λειτουργικότητα ενός ασθενούς, με αποτέλεσμα αυτός να οδηγηθεί σε απώλεια ωρών εργασίας, και αφετέρου διότι στη χώρα μας οι ανάγκες και τα δικαιώματα ενός ρευματοπαθούς δεν

Οι επιπτώσεις ενός ρευματικού νοσήματος στη λειτουργικότητα του ασθενούς και τα δικαιώματα του ρευματοπαθούς εργαζομένου

γίνονται πάντα κατανοητά από το εργασιακό του περιβάλλον. Σε αυτό το σημείο αξίζει να υπενθυμίσουμε ορισμένα από τα κύρια συμπτώματα των ρευματικών νοσημάτων, τα οποία επιδρούν επιβαρυντικά στην καθημερινότητα του ασθενούς και κατά συνέπεια μπορούν να επηρεάσουν και το κομμάτι της εργασίας του. Η φλεγμονή στις αρθρώσεις, ο επίμονος πόνος στους μυς, η πρωινή δυσκαμψία στις αρθρώσεις και άλλες σωματικές εκδηλώσεις των χρόνιων ρευματικών νοσημάτων προκαλούν, όπως είναι ευνόητο, υπολογίσιμες δυσχέρειες στη ζωή ενός ασθενούς. Έτσι, ο εργασιακός φόρτος που αντιμετωπίζει ένας υγιής άνθρωπος για έναν

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΡΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

ΑΡΘΡΟ

Επιπλέον, σύμμαχος στο πλευρό των ασθενών για την παραμονή τους στην εργασία είναι η πληθώρα των βιολογικών παραγόντων ως θεραπευτική επιλογή για τους ρευματοπαθείς

ρευματοπαθή μπορεί να αποβεί εξαιρετικά δυσβάσταχτος, με αποτέλεσμα αυτός να αναγκαστεί να περιορίσει τις ώρες εργασίας του. Από τα παραπάνω απορρέουν μια σειρά από ανησυχίες και ερωτήματα που συχνά λαμβάνουν βασανιστική μορφή για τον ασθενή, ιδιαίτερα όταν η διάγνωσή του είναι πρόσφατη και συνεπώς δεν έχει προλάβει να ενημερωθεί και να εκπαιδευτεί στη διαχείριση του νοσήματός του. Ειδικά το εργασιακό του μέλλον φαντάζει δυσοίωνο, κάτι που τον επιφορτίζει με πολύ μεγάλο ψυχικό βάρος, αν αναλογιστούμε ότι το επάγγελμα ενός ανθρώπου συνιστά έναν από τους πιο καθοριστικούς παράγοντες για την κοινωνική του ένταξη και την ανάπτυξη της αυτοεκτίμησής του. Οι απαισιόδοξες, και ενίοτε καταθλιπτικές, σκέψεις συχνά οδηγούν στη μυστικοπάθεια και στην αγχώδη απόκρυψη της ύπαρξης του νοσήματος από τον εργαζόμενο, αφού στο μυαλό του εμφωλεύει ο φόβος της απόλυσης και της περιθωριοποίησης. Οφείλουμε όμως να σημειώσουμε ότι αυτοί οι φόβοι προκύπτουν όχι μόνο από τις «αντικειμενικές» συνθήκες, αλλά και από την άγνοια σχετικά με το προστατευτικό νομικό πλαίσιο που έχει διαμορφωθεί τόσο από την ευρωπαϊκή όσο και από την ελληνική νομοθεσία. Εφόσον, λοιπόν, το νομικό πλαίσιο υπάρχει, είναι στο χέρι μας να το γνωρίσουμε και να το επικαλεστούμε όποτε παραστεί ανάγκη. Τόσο από το ελληνικό δίκαιο όσο και από την ευρωπαϊκή νομοθεσία προβλέπεται η δυνατότητα εύλογων προσαρμογών στον χώρο εργασίας, όπως η εγκατάσταση ραμπών, το ευέλικτο εργασιακό ωράριο,

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

προσαρμοσμένο στις σωματικές ανάγκες των ασθενών, αλλά και σε πολλές περιπτώσεις η δυνατότητα της κατ’ οίκον εργασίας για ορισμένο χρονικό διάστημα. Ένας επιπλέον σύμμαχος στο πλευρό των ασθενών για την παραμονή τους στην εργασία είναι η πληθώρα των βιολογικών παραγόντων ως θεραπευτική επιλογή για τους ρευματοπαθείς. Προσφάτως, ανακοινώθηκαν αποτελέσματα έρευνας από το αρχείο βιολογικών παραγόντων της Τσεχίας, τα οποία έδειξαν ότι ασθενείς με ρευματοειδή, ψωριασική και αγκυλοποιητική αρθρίτιδα οι οποίοι πρωτοεισήχθησαν σε θεραπεία με βιολογικούς παράγοντες, μέσα σε διάστημα ενός έτους, βελτίωσαν την παραγωγική τους ικανότητα από 25% έως 33%. Σε αυτά τα δεδομένα έρχεται να προστεθεί και το ότι η οικονομική επιβάρυνση του κράτους από την απουσία εργατικού δυναμικού λόγω ρευματοπαθειών είναι περίπου 3 φορές μεγαλύτερη από την οικονομική επιβάρυνση του κράτους λόγω νοσηλειών κατά το ίδιο χρονικό διάστημα. Βέβαια, τα δεδομένα που έχουμε συγκεντρώσει από πρόσφατες έρευνες προερχόμενες από διάφορες ευρωπαϊκές χώρες καταδεικνύουν ότι υπάρχει ανάγκη για συστηματική διεκδίκηση όσων κατοχυρώνονται νομικά για την προστασία των ρευματοπαθών ως εργαζομένων. Στοιχεία που δημοσιοποιήθηκαν από έρευνα στην Ιρλανδία αναφέρουν ότι οι ρευματικές παθήσεις αποτελούν την πρώτη αιτία απουσίας από την εργασία, με οικονομικό κόστος 750 εκατ. δολ. στην οικονομία της Ιρλανδίας. Το 25% των ασθενών εγκαταλείπουν την εργασία τους τα 5 πρώτα χρόνια μετά τη διάγνωσή τους με

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΡΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

Καίριο ρόλο μπορούν να διαδραματίσουν οι σύλλογοι ασθενών, οι οποίοι αναλαμβάνουν την εκπαίδευση και ενδυνάμωση του ασθενούς

κάποιο ρευματικό νόσημα, ενώ από τους εργαζόμενους ασθενείς μόνο το 22% των ρευματοπαθών εργάζονται σε καθεστώς πλήρους εργασιακού ωραρίου. Φυσικά, για να συνεχίσει να λειτουργεί ένας ασθενής ως παραγωγικό μέλος της κοινωνίας, δεν αρκεί η εκ μέρους της εργοδοσίας φροντίδα για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας του σύμφωνα με τις ανάγκες του, αλλά απαιτείται και η αυτοσυνειδησία του ίδιου. Με αυτό εννοούμε την επίγνωση της κατάστασής του και των «υποχρεώσεων» που απορρέουν από αυτήν, υποχρεώσεων που ο ίδιος ο ασθενής έχει απέναντι στον εαυτό του και στην κατάσταση της υγείας του. Συγκεκριμένα, ένας ρευματοπαθής οφείλει

να ακολουθεί πιστά το θεραπευτικό σχήμα που έχει συνδιαμορφώσει με τον γιατρό του, έπειτα από τον συνδυασμό του εμπειρικού του βιώματος με την επιστημονική κατάρτιση του δεύτερου, ώστε να παραμένει ικανός να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις που θέτει η ζωή και ειδικότερα η εργασία. Στη μακρά πορεία της αυτεπίγνωσης και της βέλτιστης δυνατής διαχείρισης του νοσήματος από τον ασθενή, καίριο ρόλο μπορούν να διαδραματίσουν οι σύλλογοι ασθενών, οι οποίοι αναλαμβάνουν την εκπαίδευση και ενδυνάμωση του ασθενούς, ώστε αυτός να γνωρίζει τα δικαιώματά του και να διεκδικεί την προστασία της αξιοπρέπειας του προσώπου του. •••

Who is who Ο Λεωνίδας Φωτιάδης γεννήθηκε το 1988 στη Θεσσαλονίκη, όπου ζει και εργάζεται. Είναι πτυχιούχος της Νομικής Σχολής Κομοτηνής και κάτοχος μεταπτυχιακού διπλώματος στο Διεθνές και Ευρωπαϊκό Διακρατικό Εμπορικό Δίκαιο και στους Εναλλακτικούς Τρόπους Επίλυσης Διαφορών, καθώς και κάτοχος μεταπτυχιακού προγράμματος στον τομέα του Διεθνούς Δικαίου. Επίσης, είναι διαπιστευμένος Διαμεσολαβητής για την Ελλάδα, τη Γαλλία και την Αγγλία, αλλά και εκπαιδευτής διαμεσολάβησης. Από το 2015 έως τον Οκτώβριο του 2018 διετέλεσε ταμίας του Πανελληνίου

Συλλόγου Ασθενών με Ψωρίαση και Ψωριασική Αρθρίτιδα «Επιδέρμια». Από το 2016 διατελεί πρόεδρος του Πανελληνίου Συλλόγου Ασθενών με Αυτοάνοσα Ρευματικά Νοσήματα ΑΚΕΣΩ και την περίοδο 2017-2018 ήταν Γενικός Γραμματέας της Πανελλήνιας Ομοσπονδίας Συλλόγων Ασθενών, Γονέων, Κηδεμόνων και Φίλων Παιδιών με Αυτοάνοσα Ρευματικά Νοσήματα «ΡευΜΑζήν». Ακόμη, εκπροσωπεί την Ελλάδα στο Young Pare Eular από το 2018. Ο ίδιος είναι ασθενής με ψωρίαση και ψωριασική αρθρίτιδα.

ΑΡΘΡΟ

ΑΝΤΙΜΕΤΏΠΙΣΗ ΤΗΣ ΡΕΥΜΑΤΟΕΙΔΟΎΣ ΑΡΘΡΊΤΙΔΑΣ

Ατομική και ολιστική προσέγγιση στη θεραπεία της Πελαγίας Κατσιμπρή, Ρευματολόγου, Επιμελήτριας Α’ ΕΣΥ στη Μονάδα Ρευματολογίας και Κλινικής Ανοσολογίας της Δ’ Πανεπιστημιακής Παθολογικής Κλινικής του ΠΓΝ «Αττικόν»

Η βελτίωση των θεραπειών είναι συνεχής, αλλά «κλειδί» για την αξιοποίηση της προόδου παραμένει η σχέση ασθενούς-γιατρού.

υξημένες είναι οι προκλήσεις σχετικά με την αντιμετώπιση της ρευματοειδούς αρθρίτιδας. Οι προσδοκίες των ασθενών συνδέονται άρρηκτα με τις παραμέτρους «λειτουργικότητα» και «ψυχολογία», οι οποίες καθορίζουν σε σημαντικό βαθμό την ικανοποίησή τους από την παρεχόμενη θεραπεία. Η βελτίωση των θεραπειών είναι συνεχής, αλλά «κλειδί» για την αξιοποίηση της προόδου παραμένει η σχέση ασθενούςγιατρού. Στο συγκεκριμένο πεδίο πρέπει να γίνουν ακόμη πολλά και να ενισχυθεί η επικοινωνία μεταξύ των δύο πλευρών, ώστε να λαμβάνονται από κοινού

αποφάσεις που αφορούν την ποιότητα ζωής των πασχόντων. Πρόκειται για μια πολύ σημαντική διαδικασία, όπως δείχνει και η έρευνα “NarRAtive”, στην οποία συμμετείχαν 3.987 ασθενείς με ρευματοειδή αρθρίτιδα από 13 χώρες. Το 43% των πασχόντων απάντησαν πως βλέπουν πιο αισιόδοξα την κατάσταση της υγείας τους όταν έχουν οικειότητα με τον γιατρό τους. Τρεις στους πέντε, ωστόσο, δηλώνουν πως δεν αισθάνονται άνετα να του εκφράσουν τις ανησυχίες και τους φόβους τους... Η ρευματοειδής αρθρίτιδα είναι μια αυτοάνοση πάθηση, η οποία προσβάλλει

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΡΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

ΑΡΘΡΟ

Στην έρευνα “NarRAtive”, τρεις στους πέντε δηλώνουν πως δεν αισθάνονται άνετα να εκφράσουν [στον γιατρό] ανησυχίες και φόβους

1% έως 5% των ενηλίκων. Πιο ευάλωτες εμφανίζονται οι γυναίκες, οι οποίες νοσούν με διπλάσια έως τριπλάσια συχνότητα σε σχέση με τους άνδρες. Κληρονομικοί και περιβαλλοντικοί παράγοντες αυξάνουν την πιθανότητα εμφάνισής της, αλλά το ακριβές αίτιο δεν είναι γνωστό. Εκδηλώνεται με φλεγμονή (οίδημα, ερυθρότητα) στις αρθρώσεις, πόνο και δυσκαμψία. Πιο συχνά, προσβάλλονται τα χέρια, οι καρποί, τα πόδια και τα γόνατα. Λιγότερο συχνά, προσβάλλονται άλλες περιοχές του σώματος, όπως οι πνεύμονες, η καρδιά, τα αιμοφόρα αγγεία, το δέρμα και τα νεύρα. Αναφορικά με τα παραπάνω συμπτώματα, η δυσκαμψία γίνεται πιο αισθητή κατά την πρωινή έγερση, καθώς και όταν το άτομο κάθεται για μεγάλο χρονικό διάστημα. Μπορεί δε να βελτιωθεί με την κίνηση. Τα συμπτώματα έρχονται και φεύγουν και ενδέχεται να είναι από ήπια έως σοβαρά. Άλλα συμπτώματα είναι κάψιμο ή κνησμός στα μάτια, κόπωση, έλκη στα πόδια, μείωση της όρεξης, νωθρότητα, δύσπνοια, δερματικά οζίδια, αδυναμία και πυρετός. Οι αρθρώσεις ενδέχεται να είναι ερυθρές, διογκωμένες, ευαίσθητες, παραμορφωμένες και ζεστές. Η ρευματοειδής αρθρίτιδα επηρεάζει τις καθημερινές δραστηριότητες των πασχόντων. Η εμφάνιση των συμπτωμάτων στα χέρια έχει επίπτωση στο γράψιμο, στο άνοιγμα βάζων, στο ντύσιμο και στη μεταφορά αντικειμένων. Όταν η νόσος εκδηλωθεί στους γοφούς, τα γόνατα ή τα πόδια, δυσκολεύει τον ασθενή στο περπάτημα και στην ικανότητά του για κάμψη και στάση.

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

Ο καλύτερος τρόπος για την αντιμετώπισή της είναι η έγκαιρη έναρξη θεραπείας με ειδικά φάρμακα, η εκπαίδευση και ο έλεγχος των δραστηριοτήτων, προκειμένου να προληφθεί η κόπωση. Τα αντιφλεγμονώδη φάρμακα μειώνουν τον πόνο και το οίδημα, ενώ τα φάρμακα που τροποποιούν τη νόσο δύνανται να επιβραδύνουν την εξέλιξή της και πρέπει να χορηγούνται άμεσα.

Θεραπείες Στο θεραπευτικό «οπλοστάσιο» για την αρχική θεραπευτική αγωγή περιλαμβάνονται συμβατικά συνθετικά τροποποιητικά της νόσου αντιρευματικά φάρμακα, όπως η μεθοτρεξάτη. Σε αποτυχία των ανοσοτροποποιητικών αυτών φαρμάκων, χορηγούνται οι βιολογικές θεραπείες, οι οποίες στοχεύουν σε ουσίες ή κύτταρα που διαδραματίζουν καίριο ρόλο στη διαδικασία της χρόνιας φλεγμονής και της αρθρικής καταστροφής. Η πιο σύγχρονη θεραπευτική επιλογή για την αντιμετώπιση της ρευματοειδούς αρθρίτιδας είναι το Tofacitinib, ένα από του στόματος φάρμακο που ανήκει σε μια νέα κατηγορία, ήτοι στους αναστολείς των κινασών Janus (JAK). Οι αναστολείς JAK δρουν στο μονοπάτι των κινασών Janus, ενεργώντας στα κύτταρα, προκειμένου να αναστείλουν ένα σηματοδοτικό μονοπάτι που εκτιμάται ότι διαδραματίζει ρόλο στη φλεγμονή προκληθείσα στο πλαίσιο μέτριας έως σοβαρής ενεργού ρευματοειδούς αρθρίτιδας. Με βάση τις θεραπευτικές οδηγίες, οι επαγγελματίες Υγείας πρέπει να εστιάζουν

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΡΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ στις ανάγκες κάθε ασθενούς, αξιολογώντας προσεκτικά την επίπτωση που έχει η νόσος στην καθημερινότητά τους. Πρέπει να λαμβάνουν αποφάσεις από κοινού με τον ασθενή, προκειμένου να μεγιστοποιηθεί το θεραπευτικό αποτέλεσμα. Στο πλαίσιο αυτό, πανεπιστήμια και ιδρύματα από την Ευρώπη και τις ΗΠΑ έχουν διαμορφώσει μοντέλα εξατομικευμένης μέτρησης της αποτελεσματικότητας (patient-reported outcomes-PRO). Πιο συγκεκριμένα, κάθε ασθενής καλείται να συμπληρώσει ένα ειδικά διαμορφωμένο ερωτηματολόγιο, από το οποίο προκύπτουν συμπεράσματα σε σχέση με τον υφιστάμενο πόνο, την κόπωση, τη φυσική κατάσταση και την ποιότητα της ζωής του. Η ατομική προσέγγιση της θεραπείας πρέπει να συνδυάζεται με μια ολιστική αντιμετώπιση του πάσχοντα. Κρίνεται σκόπιμο να ελέγχονται και να αντιμετωπίζονται συννοσηρότητες, όπως μεταβολικό σύνδρομο, διαβήτης, οφθαλμολογικά και δερματολογικά προβλήματα.

Ανασφάλεια Παρά τις προόδους στη διάγνωση και στη θεραπεία, οι ασθενείς έχουν περισσότερες ανασφάλειες και ανεκπλήρωτες θεραπευτικές ανάγκες. Έρευνα που έχει γίνει στην Ελλάδα, μάλιστα, έδειξε πως για το 93,75% των ασθενών βασικός θεραπευτικός στόχος πρέπει να είναι η ικανότητα εκτέλεσης καθημερινών δραστηριοτήτων,

ενώ για το 81,25% η μείωση του πόνου και της κόπωσης. Επιπροσθέτως, επτά στους δέκα πάσχοντες ανησυχούν πως η νόσος θα επηρεάσει αρνητικά τη ζωή τους, στερώντας τους την ικανότητα να ζουν ανεξάρτητοι. Η ανασφάλεια είναι τόσο έντονη, που έχει επιπτώσεις και στην ψυχική τους υγεία. Σοβαρή είναι ακόμη η επίπτωση στην κοινωνική και σεξουαλική τους ζωή. Η έρευνα “NarRAtive” έδειξε πως το 47% των πασχόντων από ρευματοειδή αρθρίτιδα έχουν διακόψει ή δεν συμμετέχουν πλέον στις καθημερινές τους δραστηριότητες. Η αδυναμία να εργαστούν διαμορφώνει, επίσης, δυσμενείς συνθήκες στην ψυχολογία τους. Το 30% έως 40% των πασχόντων δεν είναι σε θέση να εργαστούν πέντε χρόνια μετά τη διάγνωση της νόσου και ένας στους τρεις οδηγείται σε πρόωρη συνταξιοδότηση. Πολύ υψηλά στις ανεκπλήρωτες θεραπευτικές τους ανάγκες παραμένει η μείωση της κόπωσης, με επίπτωση στους μισούς ασθενείς. Το 40% έως 80% αυτών εκτιμούν πως ο έλεγχος της κόπωσης πρέπει να αποτελεί πρωταρχικό θεραπευτικό στόχο στη ρευματοειδή αρθρίτιδα. Εν κατακλείδι, η έγκαιρη διάγνωση, σε συνδυασμό με την καλή σχέση ασθενούςγιατρού, θα αναδείξει τις ανάγκες κάθε ασθενούς, έτσι ώστε να επιλεχθεί η αποτελεσματικότερη θεραπεία, με στόχο την ύφεση της νόσου, τη μέγιστη βελτίωση των συμπτωμάτων και την επίτευξη μιας φυσιολογικής λειτουργικότητας.•••

Έρευνα στην Ελλάδα έδειξε πως για το 93,75% των ασθενών βασικός θεραπευτικός στόχος πρέπει να είναι η ικανότητα εκτέλεσης καθημερινών δραστηριοτήτων

Who is who Η Πελαγία Κατσιμπρή είναι απόφοιτη της Ιατρικής Σχολής Charing Cross and Westminster του Πανεπιστημίου του Λονδίνου. Άρχισε τη μεταπτυχιακή της εκπαίδευση στην Παθολογία στο Λονδίνο και, στη συνέχεια, με την επιστροφή της στη Ελλάδα, ολοκλήρωσε την εκπαίδευση της ειδικότητας στη Ρευματολογία στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο των Ιωαννίνων. Στη συνέχεια, εργάστηκε ως ιδιώτης στον Δήμο Χαϊδαρίου ενώ παράλληλα κράτησε την επαφή της με τη νοσοκομειακή ιατρική ως συνεργάτης στο ΠΓΝ «Αττικόν», με ειδικό ενδιαφέρον στις μεταβολικές παθήσεις των οστών και τις

φλεγμονώδεις αρθρίτιδες. Από το 2010, η κ. Κατσιμπρή έχει θέση Επιμελήτριας Ρευματολόγου στη Δ’ Παθολογική Κλινική στο ΠΓΝ «Αττικόν», με ιδιαίτερο ενδιαφέρον στη ρευματοειδή αρθρίτιδα, την ψωριασική αρθρίτιδα και στον συστηματικό ερυθηματώδη λύκο. Είναι συνυπεύθυνη για το Εξωτερικό Ιατρείο της Μονάδας Ρευματολογίας και Κλινικής Ανοσολογίας. Είναι μέλος της Ελληνικής Ρευματολογικής Εταιρείας & Επαγγελματικής Ένωσης Ρευματολόγων Ελλάδας, της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης Μεταβολισμού των Οστών και της Ελληνικής Εταιρείας Μελέτης της Πνευμονικής Υπέρτασης.

ΑΡΘΡΟ Ελληνική Εταιρεία Αντιρευματικού Αγώνα

Γραμμή ψυχολογικής υποστήριξης ασθενών

της Αθανασίας Παππά, Προέδρου της Ελληνικής Εταιρείας Αντιρευματικού Αγώνα (ΕΛΕΑΝΑ)

Ελληνική Εταιρεία Αντιρευματικού Αγώνα (ΕΛΕΑΝΑ) δημιούργησε τον Ιούνιο του 2007 μια ξεχωριστή υπηρεσία στον χώρο της φροντίδας ατόμων με ρευματικά νοσήματα, την Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχολογικής Υποστήριξης, η οποία απευθύνεται στα άτομα που πάσχουν από κάποια πάθηση του μυοσκελετικού συστήματος, καθώς και στους συγγενείς, τους φροντιστές και τους φίλους τους. Η υπηρεσία έχει συμπεριληφθεί στον Πίνακα Τηλεφωνικών Γραμμών Στήριξης για Θέματα Υγείας & Κοινωνικής Αλληλεγγύης

Χαρακτήρα πληροφοριακό, αλλά και υποστηρικτικό, σε θέματα ψυχικής υγείας ατόμων που πάσχουν από χρόνια ρευματικά νοσήματα έχει η τηλεφωνική γραμμή της ΕΛΕΑΝΑ

που εξέδωσε η Διεύθυνση Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας & Πρόληψης. Η Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχολογικής Υποστήριξης (210 8237302) παρέχει έναν εναλλακτικό τρόπο υπηρεσιών, ο οποίος είναι άμεσος, χωρίς οικονομική επιβάρυνση και δίνει τη δυνατότητα επικοινωνίας σε άτομα που δυσκολεύονται να μετακινηθούν λόγω σωματικής αδυναμίας, έλλειψης χρόνου ή απομακρυσμένου τόπου διαμονής, αλλά και σε αυτούς που δυσκολεύονται να βρεθούν πρόσωπο με πρόσωπο με τον επαγγελματία ψυχικής υγείας.

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΡΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

ΑΡΘΡΟ

Τα άτομα που καλούν στη γραμμή είναι στην πλειονότητά τους οι ίδιοι οι νοσούντες

Η γραμμή έχει πανελλαδική εμβέλεια και δέχεται αιτήματα καθημερινά (Δευτέρα με Παρασκευή 10.00-20.00), που απαντώνται άμεσα ή κατόπιν ραντεβού από ειδικά εκπαιδευμένο ψυχολόγο. Εντάσσεται στο Ψυχοκοινωνικό Πρόγραμμα Υποστήριξης του Συλλόγου, το οποίο περιλαμβάνει επιπλέον: Ο μάδες υποστήριξης με 16-20 εξυπηρετούμενους Τ ο πρόγραμμα αυτοδιαχείρισης με 48 εξυπηρετούμενους Α τομικές συνεδρίες με 60 εξυπηρετούμενους

Ο χαρακτήρας της γραμμής είναι, πρώτον, υποστηρικτικός/συμβουλευτικός σε θέματα που άπτονται της ψυχικής υγείας ατόμων που πάσχουν από χρόνια ρευματικά

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

νοσήματα, όπως εκδηλώσεις άγχους και κατάθλιψης, δυσκολίες στη διαχείριση του νοσήματος, αλλά και δυσκολίες στις διαπροσωπικές σχέσεις. Επιπλέον, η τηλεφωνική γραμμή έχει και πληροφοριακό χαρακτήρα, για θέματα που αφορούν το νόσημα, ιατροφαρμακευτικά θέματα και θέματα νομικά/πρόνοιας. Τέλος, η γραμμή εξυπηρετεί αιτήματα πληροφόρησης που αφορούν τον σύλλογο. Οι κύριες πηγές πληροφόρησης του κοινού για τη λειτουργία της Τηλεφωνικής Γραμμής Ψυχολογικής Υποστήριξης είναι το Διαδίκτυο (ιστοσελίδα, μηχανές αναζήτησης, Facebook), τα Μέσα Μαζικής Ενημέρωσης, οι εκδηλώσεις και οι διάφορες δρά-

σεις της ΕΛΕΑΝΑ, τα έντυπα της ΕΛΕΑΝΑ, άλλα εγγεγραμμένα μέλη του συλλόγου, τα νοσοκομεία και οι γιατροί των νοσούντων. Τα άτομα που καλούν στη γραμμή είναι στην πλειονότητά τους οι ίδιοι οι νοσούντες. Ταυτόχρονα, η Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχολογικής Υποστήριξης δέχεται συχνά κλήσεις από συγγενείς νοσούντων, επαγγελματίες ψυχικής υγείας και γιατρούς. Η πλειοψηφία των καλούντων είναι γυναίκες. Η αναλογία «γυναίκα-άνδρας» αυξήθηκε ελάχιστα κατά τη διάρκεια των 10 χρόνων. Λόγου χάριν, το 2007 γυναίκες ήταν το 73% των καλούντων, ενώ άνδρες το 27%. Το 2012, το ποσοστό των γυναικών αυξήθηκε στο 83%, ενώ εκείνο των ανδρών μειώθηκε στο 17%. Τα ποσοστά αυτά διατηρήθηκαν σχετικά σταθερά έως και το 2016. Ο μέσος όρος ηλικίας των καλούντων κυμάνθηκε από τα 38 έως τα 55 έτη. Από το

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΡΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ 2007 έως το 2018, ο μέσος όρος ηλικίας των καλούντων είχε μικρή διακύμανση. Επιπλέον, ο τόπος διαμονής των καλούντων έχει καταγραφεί και η πλειοψηφία των κλήσεων προέρχεται από την Αθήνα. Το ποσοστό των καλούντων που διέμεναν στην Αθήνα αυξήθηκε σημαντικά κατά τη διάρκεια της δεκαετίας, ενώ ταυτόχρονα το ποσοστό των καλούντων που διέμεναν στην υπόλοιπη Ελλάδα παρέμεινε σχετικά σταθερό. Η διάγνωση του ρευματικού νοσήματος των καλούντων έχει επίσης καταγραφεί και τα πιο συχνά νοσήματα ήταν τα εξής: χρόνιος πόνος, ρευματοειδής αρθρίτιδα, αγκυλοποιητική σπονδυλαρθρίτιδα, ψω-

ριασική αρθρίτιδα, συστηματικός ερυθηματώδης λύκος, νεανική ιδιοπαθής αρθρίτιδα, ινομυαλγία, σκληρόδερμα, σύνδρομο Sjögren, οστεοαρθρίτιδα. Τα πρώτα χρόνια λειτουργίας της Τηλεφωνικής Γραμμής Ψυχολογικής Υποστήριξης, οι καλούντες, κατά πολύ μεγάλο ποσοστό, είχαν διαγνωστεί με ρευματοειδή αρθρίτιδα. Το φαινόμενο αυτό μειώθηκε με την πάροδο των ετών και τα ποσοστά των καλούντων με άλλα ρευματικά νοσήματα αυξήθηκαν σημαντικά, με αποτέλεσμα η κατανομή των καλούντων με βάση τη διάγνωσή τους να αρχίζει να ομοιάζει με την κατανομή των ρευματοπαθών στον γενικό πληθυσμό.

Η Τηλεφωνική Γραμμή Ψυχολογικής Υποστήριξης απευθύνεται σε περίπου 2.500.000 συνανθρώπους μας που πάσχουν από κάποια πάθηση του μυοσκελετικού συστήματος και τις οικογένειες, τους φίλους/φροντιστές τους και παρέχει έναν εναλλακτικό τρόπο υπηρεσιών, ο οποίος είναι άμεσος, χωρίς οικονομική επιβάρυνση, με δυνατότητα πρόσβασης σε άτομα που δυσκολεύονται να μετακινηθούν λόγω σωματικής αδυναμίας, έλλειψης χρόνου ή απομακρυσμένου τόπου διαμονής, αλλά και σε αυτούς που δυσκολεύονται να βρεθούν πρόσωπο με πρόσωπο με τον επαγγελματία ψυχικής υγείας. Οι επαγγελματίες υγείας που υποστηρί-

Η πλειοψηφία των καλούντων είναι γυναίκες

ζουν το Ψυχοκοινωνικό Πρόγραμμα Υποστήριξης είναι η κ. Νικολέττα Κουσουρή, ψυχολόγος/ψυχοθεραπεύτρια, και ο κ. Κωνσταντίνος Σαμαράς, ψυχολόγος/ ψυχοθεραπευτής.•••

Τα στοιχεία επικοινωνίας της ΕΛΕΑΝΑ είναι: 210 82 37 302, helpline@arthritis.org.gr.

ΝΕWS

Εμβόλιο για τον πόνο από οστεοαρθρίτιδα

ΈΡΕΥΝΑ

Ο ρόλος των παρενεργειών για τη συμμόρφωση στη θεραπεία

ι επιστήμονες έχουν αναπτύξει ένα νέο εμβόλιο που υποστηρίζουν ότι θα μπορούσε να χρησιμοποιηθεί για την αντιμετώπιση του χρόνιου πόνου που προκαλείται από την οστεοαρθρίτιδα. Η οστεοαρθρίτιδα είναι η πιο κοινή ασθένεια στον άνθρωπο. Όμως, λιγότερο από το 25% των ασθενών μπορούν να ελέγξουν τον πόνο που προκαλεί η πάθηση. Επίσης, η μακροχρόνια χρήση ορισμένων παυσίπονων μπορεί να δημιουργήσει σημαντικούς κινδύνους για την υγεία, υπογραμμίζοντας την ανάγκη για νέες θεραπευτικές επιλογές. Βρετανοί ερευνητές από το Jenner

ρευνα γύρω από τη συμμόρφωση των ασθενών στη θεραπεία με μεθοτρεξάτη διενήργησε η «ΡευΜΑζήν», τα αποτελέσματα της οποίας παρουσιάστηκαν στο Πανευρωπαϊκό Συνέδριο Φαρμακοοικονομίας (ISPOR). Υπάρχουν πολλές θεραπευτικές επιλογές για τις ρευματικές παθήσεις, αλλά η μεθοτρεξάτη παραμένει θεραπεία-«άγκυρα», αποτελώντας συνήθως και το φάρμακο πρώτης επιλογής (εκτός αν αντενδείκνυται). Ωστόσο, έχει παρατηρηθεί ότι κάποιοι ασθενείς σταματούν τη θεραπεία, κυρίως λόγω των παρενεργειών και χωρίς να το αναφέρουν στον θεράποντα ιατρό τους. Η έρευνα διεξήχθη μεταξύ ασθενών της

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

Institute και το Kennedy Institute of Rheumatology του πανεπιστημίου της Οξφόρδης, ανέπτυξαν ένα εμβόλιο που μοιάζει με ιό και είναι ικανό να πυροδοτήσει το ανοσοποιητικό σύστημα για να παράγει αντισώματα για τον αποκλεισμό του φυσικού NGF, το οποίο συνδέεται με τον πόνο στην οστεοαρθρίτιδα. Ο NGF (Nerve Growth Factor) αποτελεί μια χαρακτηριστικά μεγάλη πρωτεΐνη, η οποία συμβάλλει στην ανάπτυξη των νευρώνων και της δραστηριότητας αυτών εντός του εγκεφάλου. Το νέο εμβόλιο δοκιμάστηκε σε ποντίκια που είχαν σημάδια επώδυνης οστεοαρθρίτιδας (μια ανομοιόμορφη κατανομή βάρους στα οπίσθια πόδια) και αποδείχθηκε ότι «αναστρέφει» αυτές τις συνέπειες. «Αν και σε πρώιμο στάδιο, αυτό είναι μια εξαιρετικά πρωτοποριακή έρευνα και αυτά τα αποτελέσματα είναι πολλά υποσχόμενα» δήλωσε ο δρ Stephen Simpson, διευθυντής έρευνας στο φιλανθρωπικό ίδρυμα Versus Arthritis, το οποίο χρηματοδότησε την έρευνα. «Ενώ εξακολουθούν να υπάρχουν θέματα ασφάλειας που πρέπει να εξεταστούν πριν από τη χρήση του σε ασθενείς, είμαστε σίγουροι ότι ο σχεδιασμός του εμβολίου μάς επιτρέπει να ελέγξουμε τα επίπεδα αντισωμάτων και έτσι να προσαρμόζουμε τη θεραπεία σε μεμονωμένες περιπτώσεις ανάλογα με τις ανάγκες» πρόσθεσε η καθηγήτρια Tonia Vincent του Kennedy Institute of Rheumatology.

«ΡευΜΑζήν», στοχεύοντας στην αξιολόγηση του βαθμού συμμόρφωσης στη θεραπεία με μεθοτρεξάτη και στην αναγνώριση των παρενεργειών από την οπτική των ασθενών. Το δείγμα αποτελούνταν από 273 ασθενείς και η έρευνα διεξήχθη τον Μάιο του 2018. Από τους ερωτηθέντες, 60% έπασχαν από ρευματοειδή αρθρίτιδα, 11% από αγκυλοποιητική σπονδυλαρθρίτιδα, 24% από ψωριασική αρθρίτιδα και 5% από ψωρίαση. Από αυτούς, κατά τη διάρκεια της έρευνας, λάμβαναν μεθοτρεξάτη 122 ασθενείς, δηλαδή το 44,7%. Συνοπτικά, τα αποτελέσματα της έρευνας καταδεικνύουν μεν το υψηλό επίπεδο συμμόρφωσης των ασθενών στη θεραπεία με μεθοτρεξάτη, φανερώνουν

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΡΕΥΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

Νέο σχήμα για τη θεραπεία της ψωριασικής αρθρίτιδας

ην έγκρισή της για την επικαιροποίηση της επισήμανσης για τη σεκουκινουμάμπη της Novartis έδωσε η Ευρωπαϊκή Επιτροπή. Η σεκουκινουμάμπη είναι η πρώτη και μοναδική πλήρως ανθρώπινη θεραπεία που αναστέλλει ειδικά την ιντερλευκίνη-17A (IL-17A) στην ψωριασική αρθρίτιδα. Η ψωριασική αρθρίτιδα είναι μια χρόνια, εξελισσόμενη και μη αναστρέψιμη νόσος, που προκαλεί πόνο, κόπωση, καθώς επίσης διαταραχή των δραστηριοτήτων και σημαντική απώλεια κινητικότητας, λόγω δομικής βλάβης. Έτσι, σε περίπτωση μη χορήγησης της βέλτιστης θεραπείας, η νόσος μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική απώλεια κινητικότητας και μη αναστρέψιμη βλάβη των αρθρώσεων αν δεν χορηγηθεί η βέλτιστη θεραπεία. Η επικαιροποίηση της επισήμανσης για τη secukinumab αφορά στο ευέλικτο δοσολογικό σχήμα μέχρι και τα 300 mg με βάση την κλινική ανταπόκριση. Παρέχει, έτσι, στους γιατρούς περισσότερες επιλογές για τους ασθενείς τους. Περιλαμβάνει, επίσης, τα ακτινολογικά δεδομένα 24 εβδομάδων με υποδόρια θεραπευτικά σχήματα, που δείχνουν ότι η σεκουκινουμάμπη αναστέλλει την εξέλιξη της βλάβης των αρθρώσεων στην ψωριασική αρθρίτιδα,

δε σημαντική συχνότητα εμφάνισης παρενεργειών, ορισμένες από τις οποίες δυσχεραίνουν καταλυτικά την καθημερινότητα των ασθενών. Ειδικότερα: Τ ο 16% των ασθενών που λαμβάνουν μεθοτρεξάτη αυτή τη στιγμή έχουν παραλείψει έστω μία δόση το τελευταίο εξάμηνο, έπειτα από σύσταση του θεράποντος ιατρού. Τ ο 23% των ασθενών που λαμβάνουν μεθοτρεξάτη αυτή τη στιγμή έχουν παραλείψει έστω μία δόση το τελευταίο εξάμηνο, με δική τους πρωτοβουλία. Τ ο 62% των ασθενών που λαμβάνουν μεθοτρεξάτη, είτε τώρα είτε στο παρελθόν, έχουν βιώσει κάποια ανεπιθύμητη παρενέργεια.

που μπορεί να οδηγήσει σε σημαντική απώλεια κινητικότητας για τους ασθενείς. Η επικαιροποίηση της επισήμανσης βασίζεται στη διατήρηση της αποτελεσματικότητας και το σταθερό προφίλ ασφάλειας της σεκουκινουμάμπης μετά από τιτλοποίηση δόσης προς τα πάνω σε 300 mg για την ψωριασική αρθρίτιδα (ΨΑ). Η σεκουκινουμάμπη αναστέλλει ειδικά την IL-17A, μια θεμελιώδη κυτταροκίνη που σχετίζεται με την ανάπτυξη της σπονδυλαρθρίτιδας και της ψωριασικής νόσου. Τα δεδομένα 24 εβδομάδων για την εξέλιξη

της δομικής νόσου είναι από τη FUTURE 5, τη μεγαλύτερη μελέτη Φάσης III για βιολογικό παράγοντα που έχει διεξαχθεί για την ψωριασική αρθρίτιδα μέχρι σήμερα (996 ασθενείς). Σε αυτήν τη μελέτη, το 90% περίπου των ασθενών που έλαβαν σεκουκινουμάμπη 300 mg δεν είχαν εξέλιξη της νόσου με βάση ακτινολογικά δεδομένα στις 24 εβδομάδες. Η επικαιροποίηση της επισήμανσης έχει άμεση ισχύ σε όλες τις χώρες της Ευρωπαϊκής Ένωσης και του Ευρωπαϊκού Οικονομικού Χώρου.

 Το 19% των ασθενών που είναι σε θεραπεία με ενέσιμη μεθοτρεξάτη έχουν παραλείψει έστω μία δόση το τελευταίο εξάμηνο με δική τους πρωτοβουλία, σε σχέση με το 24% των ασθενών που είναι σε θεραπεία μεθοτρεξάτης από το στόμα.  Το 41% των ασθενών έχουν κάνει χρήση αλκοόλ κατά μέσο όρο 2 φορές την τελευταία εβδομάδα.

«Θεωρούμε ότι σε ζητήματα που άπτονται της υγείας των ασθενών είναι απαραίτητο να ακούγεται και να λαμβάνεται σοβαρά υπ’ όψιν η “φωνή” τους, γι’ αυτό και κρίνουμε ως σημαντική την εκπροσώπηση της εμπειρίας τους μέσα από την παρουσία μας στο φετινό ISPOR» σχολιάζει η «ΡευΜΑζήν».

ΝΕWS

Στην άγνοια οι Έλληνες για τα ρευματικά νοσήματα

ποκαρδιωτικά είναι τα αποτελέσματα της μεγαλύτερης έρευνας κοινού σχετικά με τα ρευματικά νοσήματα. Οι Έλληνες φαίνεται να γνωρίζουν ελάχιστα ή να έχουν συγκεχυμένη εικόνα γύρω από τα νοσήματα, τα συμπτώματα και τη διαχείρισή τους. Σύμφωνα με την έρευνα, που υλοποιήθηκε από την Πανελλήνια Ομοσπονδία Συλλόγων Ασθενών, Γονέων, Κηδεμόνων και Φίλων Παιδιών με Ρευματικά Νοσήματα «ΡευΜΑζήν», ένας στους δύο Έλληνες δεν γνωρίζει τα συμπτώματα αυτών των ασθενειών. Επίσης, παρατηρείται έντονη σύγχυση στην κατανόηση του όρου «Ρευματοπάθεια», αφού το 55% του πληθυσμού δεν γνωρίζει ότι με τους όρους «αρθρίτιδα», «ρευματοπάθεια» και «ρευματισμός» αναφερόμαστε στην ίδια πάθηση. Ούτε την ειδικότητα του γιατρού που πρέπει να απευθυνθούν «πέτυχε» η πλειονότητα των ερωτηθέντων. Το 54% αυτών δεν προτίθενται να απευθυνθούν στον ρευματολόγο σε περίπτωση που νιώσουν έντονους, συνεχόμενους και επίμονους πόνους σε μία ή περισσότερες αρθρώσεις για χρονικό διάστημα μεγαλύτερο των δύο μηνών οι οποίοι δεν προέρχονται από κάποιο τραύμα. Αντιθέτως, το 43% των ερωτηθέντων δήλωσαν πως θα απευθύνονταν σε ορθοπαιδικό, το 11% σε παθολόγο, ενώ ένα 4% αυτών δεν γνωρίζουν σε ποια ειδικότητα θα πρέπει να απευθυνθούν. Λανθασμένη είναι και η εντύπωση που υπάρχει αναφορικά με την ηλικία στην οποία ένα άτομο μπορεί να προσβληθεί από κάποιο ρευματικό νόσημα. Μόνο το 37% των ερωτηθέντων γνωρίζουν πως τα ρευματικά νοσήματα αφορούν όλες τις ηλικίες. Ένα μεγάλο ποσοστό αυτών θεωρούν πως τα ρευματικά νοσήματα αφορούν μόνο ηλικίες 40 και άνω. Ωστόσο, είναι αξιοσημείωτο ότι 7 στους 10 είναι ενημερωμένοι ότι πάσχουν και παιδιά από ρευματικά νοσήματα.

δεν είναι σπάνια, ενώ ταυτόχρονα δηλώνουν πως γνωρίζουν τους τρόπους με τους οποίους μπορούν να αντιμετωπιστούν.  Το 60% αυτών γνωρίζουν πως με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή τα συμπτώματα των ρευματικών νοσημάτων καταστέλλονται. Ο κτώ στους δέκα γνωρίζουν τους κινδύνους που μπορεί να προκύψουν αν κάποιος ασθενής με ρευματικά νοσήματα δεν πάρει φαρμακευτική αγωγή για μεγάλο διάστημα.  Το 60% αυτών γνωρίζουν πως ένας ασθενής με ρευματικά νοσήματα μπορεί να ζήσει μια φυσιολογική ζωή.  Τ ο 57% αυτών γνωρίζουν τις προϋποθέσεις

Τι γνωρίζουν Στον αντίποδα, οι ερωτηθέντες δήλωσαν ενημερωμένοι γύρω από τους κινδύνους και την ύπαρξη φαρμακευτικής αγωγής που καταστέλλει τα συμπτώματα: Ο κτώ στους δέκα ερωτηθέντες είναι ενημερωμένοι πως τα ρευματικά νοσήματα

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

υπό τις οποίες ένας ασθενής με ρευματικά νοσήματα μπορεί να έχει μια φυσιολογική καθημερινότητα. Βέβαια, η μοναδική πρόληψη για τα ρευματικά νοσήματα είναι η έγκαιρη και έγκυρη διάγνωση και η αντιμετώπισή τους με την κατάλληλη φαρμακευτική αγωγή. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε σε συνεργασία με την εταιρεία Health Marketing, στο πλαίσιο της συμμετοχής της «ΡευΜΑζήν» στην 83η Διεθνή Έκθεση Θεσσαλονίκης. Συμμετείχαν 1.048 άντρες και γυναίκες όλων των ηλικιών, ενώ τα αποτελέσματα της έρευνας παρουσιάζονται με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Αρθρίτιδας.

αφιέρωμα

δερματικές παθήσεις 46

Τίνα Κουκοπούλου Ο ρόλος του γιατρού και οι λόγοι που οδηγούν έναν ασθενή σε έλλειψη συμμόρφωσης

News Ατοπική Δερματίτιδα Έρπης Ζωστήρας

ΑΡΘΡΟ

Οι ασθενείς με δερματικά νοσήματα και η συμμόρφωση στη θεραπεία τους

της Τίνας Κουκοπούλου,

Προέδρου του Πανελληνίου Συλλόγου Ασθενών με Ψωρίαση και Ψωριασική Αρθρίτιδα «Επιδέρμια»

Οι ασθενείς με δερματικά νοσήματα Οι ασθενείς με δερματικά νοσήματα, σε σχέση με τους υπόλοιπους ασθενείς, έχουν ένα συγκριτικό μειονέκτημα. Το μειονέκτημα αυτό είναι οι εμφανείς δερματικές βλάβες. Ένα εμφανές πρόβλημα υγείας είναι κάτι που κανείς το μοιράζεται με τους γύρω του είτε θέλει είτε όχι. Ειδικά σε χώρες όπως η Ελλάδα, που ο καλός καιρός μάς οδηγεί σε ελαφριά ενδυμασία, ένα δερματικό νόσημα μπορεί να είναι ορατό. Το γεγονός αυτό δεν είναι κατ’ ανάγκη ευχάριστο για τον ίδιο τον ασθενή και, δυστυχώς, μπορεί να οδηγήσει σε στιγματοποίηση.

Ο ρόλος του γιατρού και οι λόγοι που οδηγούν έναν ασθενή σε έλλειψη συμμόρφωσης

Ο ρόλος του δερματολόγου Ο ρόλος του γιατρού είναι ιδιαίτερα σημαντικός στην πορεία του ασθενούς με το νόσημα. Έχει μεγάλη σημασία ο ασθενής να επισκεφτεί τον ειδικό γιατρό για τη νόσο του, που είναι ο δερματολόγος. Είναι δε προφανές το ότι όσο νωρίτερα απευθυνθεί ο ασθενής στον δερματολόγο τόσο καλύτερα για τον ίδιο, αλλά και για την πορεία της ασθένειας. Μια πιθανή εξάπλωση μπορεί να αποφευχθεί με την έγκαιρη θεραπεία. Οι συννοσηρότητες μιας νόσου μπορούν να αποφευχθούν με τη σωστή διάγνωση και την κατάλληλη αγωγή.

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΔΕΡΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

ΑΡΘΡΟ

Ένας στους τρεις ασθενείς δεν λαμβάνει ποτέ τη φαρμακευτική αγωγή

Η επίσκεψη του ασθενούς στον δερματολόγο

Η αναγκαιότητα για συμμόρφωση

Ιδανικά, ο ασθενής με δερματικό νόσημα θα πρέπει να επισκέπτεται τον δερματολόγο του προετοιμασμένος. Δηλαδή να έχει καταγράψει τις ερωτήσεις του προς τον γιατρό, ούτως ώστε να μην ξεχάσει να ρωτήσει κάτι που τον προβληματίζει. Ο ασθενής θα πρέπει να ρωτήσει τον δερματολόγο του για όλα τα θέματα που τον απασχολούν, είτε αυτά αφορούν την πορεία της νόσου είτε τη φαρμακευτική του αγωγή. Αν ο ασθενής μοιραστεί με τον θεράποντα ιατρό τις ανησυχίες και τις προσδοκίες του, τότε πιθανοί ενδοιασμοί του μπορεί να ξεπεραστούν, και η διαχείριση της νόσου του θα είναι καλύτερη. Επιπλέον, μπορεί κατά τη διάρκεια της επίσκεψης να σημειώνει τις απαντήσεις του γιατρού ή ακόμη και να συνοδεύεται από έναν δικό του άνθρωπο, που θα ακούσει επίσης αυτά που έχει να πει ο γιατρός. Πολύ σημαντικό ακόμη είναι το να ενημερώσει ο ασθενής για το ιατρικό του ιστορικό, τόσο για τη νόσο αυτή καθ’ εαυτήν όσο και για άλλες φαρμακευτικές αγωγές που μπορεί να παίρνει, για άλλα νοσήματα. Τέλος, ο ασθενής δεν θα πρέπει να παραλείψει να δείξει στον γιατρό του όλα τα σημεία του σώματος που μπορεί να εμφανίζουν δερματικές βλάβες. Όλα τα παραπάνω συμβάλλουν σε ένα βέλτιστο αποτέλεσμα και οδηγούν σε μια καλύτερη διαχείριση της νόσου από τον ασθενή και σε μια ουσιαστικότερη επικοινωνία ανάμεσα στον γιατρό και στον ασθενή, που μπορεί να οδηγήσει σε μια σχέση εμπιστοσύνης μεταξύ τους.

Η συμμόρφωση είναι μείζονος σημασίας όσον αφορά την κλινική εικόνα του ασθενούς και φυσικά είναι αλληλένδετη με την πορεία της νόσου και την ποιότητα της ζωής του ασθενούς. Η συμμόρφωση στη θεραπεία προσφέρει τις καλύτερες πιθανότητες να προληφθούν για τους ασθενείς η περιττή δοκιμασία και η ανεξέλεγκτη νόσος.

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

Η έλλειψη συμμόρφωσης Δυστυχώς, διαπιστώνεται ότι ένας στους τρεις ασθενείς δεν λαμβάνει ποτέ τη φαρμακευτική αγωγή, ενώ το 50% των χρονίως πασχόντων δεν ακολουθούν πιστά την αγωγή που συστήθηκε. Τα παραπάνω ποσοστά είναι υψηλά και ανησυχητικά. Επιπλέον, η έλλειψη συμμόρφωσης έχει κι άλλες μορφές, πέρα από την άρνηση λήψης της αγωγής. Η περιστασιακή χρήση των φαρμάκων, η αυθαίρετη λήψη ή διακοπή τους, η ταυτόχρονη χρήση άλλων φαρμάκων που δεν έχουν προταθεί από ειδικούς, ακόμη και η μη συμμόρφωση με τη συνιστώμενη δοσολογία ή τις οδηγίες του γιατρού, αποτελούν ενδείξεις έλλειψης συμμόρφωσης.

Γιατί δεν συμμορφώνονται οι ασθενείς στην αγωγή τους Ποιοι είναι όμως οι λόγοι που οδηγούν έναν ασθενή σε έλλειψη συμμόρφωσης; Πιθανές αιτίες είναι η ανεπαρκής επικοινωνία όσον αφορά τις οδηγίες χρήσης των φαρμάκων, η λανθασμένη αντίληψη των πιθανών ανεπιθύμητων συμβάντων, οι

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΔΕΡΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ εσφαλμένες προσδοκίες σχετικά με την ταχύτητα και τον βαθμό βελτίωσης, η έλλειψη κατανόησης της σημασίας της λήψης της αγωγής και, φυσικά, ο χαρακτήρας του ασθενούς. Επίσης, οι ασθενείς μπορεί να παραπλανηθούν από την πρώιμη βελτίωση της υγείας τους και να προβούν σε πρόωρη διακοπή της θεραπείας τους, παραβλέποντας τις οδηγίες του θεράποντος ιατρού. Ειδικά στις δερματικές παθήσεις, η θεραπεία είναι πιθανό να περιλαμβάνει, μεταξύ άλλων, την καθημερινή φροντίδα του δέρματος και τη χρήση πολυάριθμων σκευασμάτων. Το γεγονός αυτό είναι πιθανό να λειτουργήσει ανασταλτικά, γιατί ο ασθενής θα πρέπει να αφιερώσει πολύ χρόνο, με αποτέλεσμα να κουραστεί γρήγορα και να εγκαταλείψει τη θεραπεία του.

αλλά ανήκουν σε ένα σύνολο ανθρώπων με όμοια διάγνωση και αντίστοιχες εμπειρίες. Ένας σύλλογος ασθενών βρίσκεται στο πλευρό των ασθενών στα προβλήματα που αντιμετωπίζουν σε σχέση με τη νόσο τους και συμβάλλει, μέσα από τις δράσεις του αλλά και το έντυπο υλικό του, στην ενημέρωση, εκπαίδευση και ενδυνάμωση του ασθενούς. Ένας τέτοιος σύλλογος είναι το «Επιδέρμια», o Πανελλήνιος Σύλλογος Ασθενών με Ψωρίαση και Ψωριασική Αρθρίτιδα, ο οποίος δημιουργήθηκε αποκλειστικά α-

Ο ρόλος του γιατρού είναι ιδιαίτερα σημαντικός στην πορεία του ασθενούς με το νόσημα

Τι πρέπει να γίνει Για να διευκολυνθεί η συμμόρφωση των ασθενών πρέπει να γίνει καλύτερη ενημέρωση των ασθενών τόσο από τον γιατρό τους όσο και από συλλόγους ασθενών, έτσι ώστε ο ασθενής να διαχειρίζεται καλύτερα τη νόσο του και να μπορεί να πετύχει τα βέλτιστα αποτελέσματα. Με τον τρόπο αυτό ο ασθενής θα επικοινωνεί ορθότερα με τον γιατρό του και θα εξασφαλίζει καλύτερη κλινική εικόνα. Είναι ύψιστης σημασίας για τους ασθενείς το να δίνουν μεγάλη προσοχή σε όσα τους αναφέρει ο γιατρός τους κατά τη διάρκεια της επίσκεψης και να εφαρμόζουν επακριβώς το θεραπευτικό σχήμα. Ο ασθενής, ακούγοντας τον γιατρό του, θα αντιληφθεί καλύτερα τη σημασία της λήψης της αγωγής του, αλλά και τις συνέπειες της επιλογής της μη συμμόρφωσης. Επιπλέον, είναι ιδιαίτερα σημαντικό όλοι οι ασθενείς που έχουν διαγνωστεί με μια νόσο να αναζητήσουν τον αντίστοιχο σύλλογο ασθενών. Από τον σύλλογο μπορούν να λάβουν αξιόπιστη ενημέρωση για τη νόσο και να συμμετέχουν στις δράσεις του. Εκεί θα νιώσουν πως δεν είναι μόνοι,

πό ασθενείς, με πρωταρχικό στόχο τη διεκδίκηση των δικαιωμάτων τους. Επίσης, στοχεύει στην πληροφόρηση των ασθενών για οτιδήποτε νεότερο σχετικά με τη νόσο, καθώς και στην ενημέρωση και την ευαισθητοποίηση του κοινού.•••

Περισσότερες πληροφορίες μπορεί κανείς να βρει στην ιστοσελίδα www.epidermia.gr

Who is who Η Τίνα Κουκοπούλου είναι τοπογράφος μηχανικός, διδάκτορας του Αριστοτελείου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης. Ζει και εργάζεται στη Θεσσαλονίκη. Είναι η πρόεδρος του Πανελληνίου Συλλόγου Ασθενών με Ψωρίαση και Ψωριασική Αρθρίτιδα «Επιδέρμια» και μέλος του Διοικητικού Συμβουλίου της Ευρωπαϊκής Ομπρέλας Συλλόγων Ασθενών με Ψωρίαση, Europsο.

NEWS

ΑΤΟΠΙΚΉ ΔΕΡΜΑΤΊΤΙΔΑ

Βιολογική θεραπεία για έφηβους ασθενείς

Δεδομένα από το 27ο Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Δερματολογίας και Αφροδισιολογίας (EADV)

επτομερή αποτελέσματα από μια πιλοτική μελέτη Φάσης 3 έδειξαν ότι η μονοθεραπεία με Dupilumab βελτίωσε σημαντικά τα σημεία και τα συμπτώματα της ατοπικής δερματίτιδας, καθώς και ορισμένους δείκτες που σχετίζονται με την ποιότητα ζωής σε έφηβους ασθενείς (12-17 ετών) με μέτρια έως σοβαρή ατοπική δερματίτιδα, των οποίων η νόσος δεν ελεγχόταν επαρκώς με υπάρχουσες θεραπείες που εφαρμόζονται τοπικά στο δέρμα ή στην περίπτωση που οι συγκεκριμένες θεραπείες δεν ενδείκνυντο. Αυτά τα δεδομένα παρουσιάστηκαν στο 27ο Συνέδριο της Ευρωπαϊκής Ακαδημίας Δερματολογίας και Αφροδισιολογίας (EADV) στο Παρίσι της Γαλλίας. «Οι περιορισμένες θεραπευτικές επιλογές έχουν ως αποτέλεσμα οι έφηβοι με μη ελεγχόμενη μέτρια έως σοβαρή ατοπική δερματίτιδα να πρέπει να αντιμετωπίσουν έντονο, συνεχή κνησμό και δερματικές βλάβες» δήλωσε η Amy S. Paller, MD, Director of the Northwestern University Skin Disease Research Center και κύρια ερευνήτρια της κλινικής μελέτης. «Τα αποτελέσματα που παρουσιάζουμε σήμερα δείχνουν τις δυνατότητες που επιφυλάσσει το Dupilumab για τους εφήβους όχι μόνο στην κάθαρση του δέρματος και τη μείωση του κνησμού, αλλά και στη βελτίωση ορισμένων παραμέτρων της ποιότητας ζωής σε εφήβους οι οποίοι ενδέχεται να αντιμετωπίζουν αυτά τα αβάσταχτα συμπτώματα». Σύμφωνα με την έρευνα:

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

Τ ο 41,5% των ασθενών που έλαβαν Dupilumab κάθε δεύτερη εβδομάδα και το 38% των ασθενών που έλαβαν Dupilumab κάθε τέταρτη εβδομάδα πέτυχαν 75% ή υψηλότερη βελτίωση βάσει του δείκτη EASI, σε σύγκριση με το 8% των ασθενών που έλαβαν εικονικό φάρμακο. Τ ο 24% των ασθενών που έλαβαν δόση βάσει σωματικού βάρους του Dupilumab κάθε δεύτερη εβδομάδα (200 mg ή 300 mg) και το 18% των ασθενών που έλαβαν σταθερή δόση του Dupilumab κάθε τέταρτη εβδομάδα (300 mg) πέτυχαν το πρωτεύον καταληκτικό σημείο, καθαρό ή σχεδόν καθαρό δέρμα, σε σύγκριση με το 2% των ασθενών που έλαβαν εικονικό φάρμακο. Π αρατηρήθηκε βελτίωση κατά 66% στην ομάδα των ασθενών που έλαβαν Dupilumab κάθε δεύτερη εβδομάδα και βελτίωση κατά 65% στη ομάδα των ασθενών που έλαβαν Dupilumab κάθε τέταρτη εβδομάδα όσον αφορά τη μέση ποσοστιαία μεταβολή από την έναρξη της μελέτης στη βαθμολογία EASI σε σύγκριση με βελτίωση κατά 24% στην ομάδα των ασθενών που έλαβαν εικονικό φάρμακο. Π αρατηρήθηκε βελτίωση κατά 48% στην ομάδα των ασθενών που έλαβαν Dupilumab κάθε δεύτερη εβδομάδα και βελτίωση κατά 45,5% στην ομάδα των ασθενών που έλαβαν Dupilumab

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΔΕΡΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

κάθε τέταρτη εβδομάδα όσον αφορά στη μέση ποσοστιαία μεταβολή από την έναρξη της μελέτης με βάση την αριθμητική κλίμακα μέτρησης του κνησμού (NRS) σε σύγκριση με βελτίωση κατά 19% στην ομάδα των ασθενών που έλαβαν εικονικό φάρμακο. Επίσης, κατά τη 16η εβδομάδα, πρόσθετα δευτερεύοντα καταληκτικά σημεία ήταν:  Η πλειοψηφία των ασθενών που έλαβαν Dupilumab (το 61% των ασθενών που έλαβαν θεραπεία κάθε δεύτερη εβδομάδα και το 55% των ασθενών που έλαβαν θεραπεία κάθε τέταρτη εβδομάδα) πέτυχαν τουλάχιστον 50% βελτίωση βάσει του δείκτη EASI σε σύγκριση με το 13% των ασθενών που έλαβαν εικονικό φάρμακο.

Δείκτη CDLQI (Children’s Dermatology Life Quality Index/Δερματολογικός Δείκτης Ποιότητας Ζωής για Παιδιά), καθώς και των αναφερόμενων από τον ασθενή συμπτωμάτων με βάση την κλίμακα POEM (Patient-Oriented Eczema Measure/Μέτρηση Βαρύτητας Εκζέματος με βάση τον Ασθενή) σε σύγκριση με την ομάδα που έλαβε εικονικό φάρμακο. Επιπλέον, κατά την κλινική μελέτη διάρκειας 16 εβδομάδων, οι ασθενείς που έλαβαν εικονικό φάρμακο (59%) και χρησιμοποίησαν θεραπεία διάσωσης ήταν τριπλάσιοι σε σύγκριση με τους ασθενείς που έλαβαν Dupilumab κάθε δεύτερη εβδομάδα (21%). Το συνολικό ποσοστό εμφάνισης ανεπιθύμητων ενεργειών ήταν 72% για την ομά-

 Παρατηρήθηκε βελτίωση κατά 52% στην ομάδα των ασθενών που έλαβαν Dupilumab κάθε δεύτερη εβδομάδα και βελτίωση κατά 47,5% στην ομάδα των ασθενών που έλαβαν Dupilumab κάθε τέταρτη εβδομάδα σε σύγκριση με βελτίωση κατά 18% στην ομάδα των ασθενών που έλαβαν εικονικό φάρμακο όσον αφορά στη μέση ποσοστιαία μεταβολή από την έναρξη της μελέτης με βάση την κλίμακα SCORAD (SCORing Atopic Dermatitis), έναν σύνθετο δείκτη που υπολογίζει την έκταση και τη σοβαρότητα της ατοπικής δερματίτιδας στην επιφάνεια του δέρματος, καθώς και τα αναφερόμενα από τον ασθενή συμπτώματα του κνησμού και της αϋπνίας. Κ νησμός: Το 49% των ασθενών που έλαβαν Dupilumab κάθε δεύτερη εβδομάδα και το 39% των ασθενών που έλαβαν Dupilumab κάθε τέταρτη εβδομάδα πέτυχαν βελτίωση τουλάχιστον 3 βαθμών με βάση την αριθμητική κλίμακα μέτρησης του μέγιστου κνησμού, σε σύγκριση με το 9% των ασθενών που έλαβαν εικονικό φάρμακο. Κατά την έναρξη της κλινικής μελέτης, οι ασθενείς ανέφεραν μέση βαθμολογία κνησμού 7,6 με βάση τη 10βάθμια κλίμακα pp-NRS. Π οιότητα ζωής και αναφερόμενα από τον ασθενή συμπτώματα: Οι ασθενείς που έλαβαν Dupilumab κάθε δεύτερη εβδομάδα ή κάθε τέταρτη εβδομάδα παρουσίασαν σημαντική βελτίωση της ποιότητας ζωής, όπως υπολογίστηκε με βάση τον

δα που έλαβε Dupilumab κάθε δεύτερη εβδομάδα, 64% για την ομάδα που έλαβε Dupilumab κάθε τέταρτη εβδομάδα και 69% για την ομάδα που έλαβε εικονικό φάρμακο. Οι ανεπιθύμητες ενέργειες που παρατηρήθηκαν πιο συχνά στο Dupilumab ήταν αντιδράσεις στο σημείο έγχυσης και επιπεφυκίτιδα. Οι λοιμώξεις του δέρματος ήταν αριθμητικά χαμηλότερες στις ομάδες Dupilumab. Η ασφάλεια και η αποτελεσματικότητα του Dupilumab στον πληθυσμό εφήβων με ατοπική δερματίτιδα δεν έχουν αξιολογηθεί πλήρως από καμία ρυθμιστική αρχή.•••

NEWS

Έρπης ζωστήρας

νας στους 4 ανθρώπους θα εμφανίσει έρπητα ζωστήρα κάποια στιγμή στη ζωή του. Όμως, το 95% των ατόμων άνω των 60 ετών έχουν ασθενήσει από ανεμοβλογιά και, συνεπώς, κινδυνεύουν να εκδηλώσουν έρπητα ζωστήρα οποιαδήποτε στιγμή. Κάτι που καθιστά τη νόσο εντελώς απρόβλεπτη. Το βασικό σύμπτωμα του έρπητα ζωστήρα είναι ένα εξάνθημα με φυσαλίδες που εκτείνεται στη μία πλευρά του σώματος σαν ζώνη (από όπου και το όνομα «ζωστήρας») και εντοπίζεται στη μέση, την πλάτη ή ακόμη και στο πρόσωπο. Ωστόσο, ο έρπης ζωστήρας δεν είναι μόνο ένα εξάνθημα. Στις περισσότερες περιπτώσεις, το δεύτερο και κυρίαρχο σύμπτωμά του είναι ο πόνος, που χαρακτηρίζεται ως καυστικός, διαπεραστικός ή σαν ηλεκτροσόκ. Ο πόνος του έρπητα ζωστήρα μπορεί να διαρκέσει αρκετό χρονικό διάστημα και να οδηγήσει σε μιαν άλλη παθολογική κατάσταση, τη μεθερπητική νευραλγία, η οποία μπορεί να ταλαιπωρεί τον ασθενή για μήνες ή ακόμη και χρόνια μετά την εξαφάνιση του εξανθήματος. Όλα αυτά μπορεί να έχουν σημαντικές επιπτώσεις στην ποιότητα ζωής του πάσχοντα, όπως σωματικές (κόπωση, αϋπνία), ψυχολογικές (κατάθλιψη, άγχος), κοινωνικές (απομόνωση), δραστηριότητες της καθημερινής ζωής (ντύσιμο, μπάνιο, ψώνια). Με τον εμβολιασμό οι μεσήλικες και οι ηλικιωμένοι προφυλάσσονται και από τον

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

μακροχρόνιο νευροπαθητικό πόνο που προκαλεί ο ιός του έρπητα ζωστήρα και τον οποίο οι ειδικοί αποκαλούν μεθερπητική νευραλγία. Το εμβόλιο για τον έρπητα ζωστήρα συστήνεται από το Υπουργείο Υγείας, βάσει του Εθνικού Προγράμματος Εμβολιασμών και χορηγείται δωρεάν σε όλους τους ενήλικες ηλικίας άνω των 60 ετών. Ο έρπης ζωστήρας και η μεθερπητική νευραλγία είναι δύσκολο να αντιμετωπιστούν αποτελεσματικά με φαρμακευτική αγωγή. Για να υπάρξει θεραπευτικό αποτέλεσμα, η χρήση της αντιιικής θεραπείας έναντι του ΕΖ θα πρέπει να ξεκινήσει έγκαιρα, εντός 3 ημερών από την εμφάνιση του χαρακτηριστικού εξανθήματος, με το οποίο εκδηλώνεται η νόσος. Όσον αφορά στη μεθερπητική νευραλγία, το θεραπευτικό «κενό» είναι ακόμη μεγαλύτερο, καθώς λιγότερο από 50% των ασθενών έχουν ικανοποιητική ανακούφιση με τη φαρμακευτική αγωγή. Η εκδήλωση του έρπητα ζωστήρα οφείλεται σε επανενεργοποίηση του ιού της ανεμοβλογιάς, που καθίσταται δυνατή, καθώς το ανοσοποιητικό σύστημα εξασθενεί με την πάροδο των ετών. Το εμβόλιο για την πρόληψη του έρπητα ζωστήρα δρα ενισχύοντας το ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού, ώστε να διατηρηθεί αδρανής ο ιός και να μην εκδηλωθεί η νόσος. Έτσι, το εμβόλιο μπορεί να αποτρέψει την εκδήλωση του έρπητα ζωστήρα και της μεθερπητικής νευραλγίας, ενώ, ακόμη κι αν η νόσος εκδηλωθεί, τα συμπτώματα θα είναι πιο ήπια. Ωστόσο, ο εμβολιασμός κατά του έρπητα ζωστήρα δεν μπορεί να θεραπεύσει την ενεργή νόσο, ούτε να ανακουφίσει από τον έντονο πόνο που τη συνοδεύει, όταν αυτός έχει πλέον εκδηλωθεί. Πριν τον εμβολιασμό, όμως, ο υποψήφιος εμβολιαζόμενος θα πρέπει να συμβουλευτεί τον γιατρό του, για το αν ανήκει στη μικρή κατηγορία των ατόμων στα οποία αντενδείκνυται ο εμβολιασμός, λόγω καταστάσεων που επηρεάζουν σημαντικά το ανοσοποιητικό τους σύστημα.•••

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΔΕΡΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

ΨΩΡΊΑΣΗ

Η πολυπαραγοντική νόσος

ψωρίαση είναι μια χρόνια, μη μεταδοτική ασθένεια, που επηρεάζει το δέρμα και τις αρθρώσεις και οφείλεται σε υπερδραστηριότητα του ανοσοποιητικού συστήματος. Ποικίλλει ως προς τη βαρύτητα, από μικρές εντοπισμένες πλάκες έως πλήρη κάλυψη του σώματος. Εμφανίζεται και στα δύο φύλα. Η νόσος είναι πολυπαραγοντική, με κληρονομική προδιάθεση και ανοσολογική συσχέτιση. Διάφοροι περιβαλλοντικοί παράγοντες, όπως π.χ. ένα τραύμα, μια λοίμωξη ή φαρμακευτικές αγωγές, μπορούν να αποτελέσουν το έναυσμα για την εμφάνιση της νόσου, σε άτομα με προδιάθεση. Η ψωρίαση κατά πλάκας είναι ο πιο συχνός τύπος ψωρίασης και σχεδόν το 80% των ατόμων που αναπτύσσουν ψωρίαση έχουν ψωρίαση κατά πλάκας. Οι συχνότερες θέσεις εντοπισμού των ανωτέρω βλαβών είναι οι αγκώνες, τα γόνατα και το τριχωτό της κεφαλής. Οι χαρακτηριστικές αυτές βλάβες του δέρματος αποτελούν μια δυσάρεστη εικόνα και έχουν σημαντική αρνητική επίδραση στην ποιότητα ζωής των ασθενών. Με τα σημερινά δεδομένα, η ψωρίαση θεωρείται μια συστηματική νόσος, που

περιλαμβάνει δερματικές βλάβες και συχνά συμμετοχή των αρθρώσεων με τη μορφή της ψωριασικής αρθρίτιδας. Σχετίζεται, επίσης, με αυξημένη συχνότητα νοσημάτων του καρδιαγγειακού, των νεφρών, του ήπατος και άλλων οργάνων (π.χ. αυξημένη χοληστερόλη, υπέρταση, καρδιοπάθεια, χρόνια πνευμονοπάθεια, διαβήτη, πεπτικό έλκος, νεφροπάθεια κ.λπ.). Το 10%-30% των πασχόντων από ψωρίαση εκδηλώνουν και ψωριασική αρθρίτιδα, δηλαδή φλεγμονή σε επιλεγμένες αρθρώσεις. Η ψωριασική αρθρίτιδα οφείλεται στη διαταραγμένη λειτουργία του ανοσοποιητικού, χαρακτηρίζεται από διόγκωση και ευαισθησία των αρθρώσεων καθώς και από χαρακτηριστική πρωινή δυσκαμψία. Σήμερα, υπάρχουν στη διάθεσή μας μια σειρά από αποτελεσματικές θεραπείες. Τελευταία, εφαρμόζονται νέες, στοχευμένες θεραπείες των βιολογικών παραγόντων καθώς και νέων μικρών μορίων. Οι θεραπείες αυτές παρουσιάζουν μακροχρόνια αποτελεσματικότητα και σταθερό προφίλ ασφάλειας, ενώ βασικό τους πλεονέκτημα είναι ο έλεγχος όχι μόνο της ψωρίασης, αλλά και των συννοσηροτήτων που σχετίζονται με αυτή.•••

Τελευταία, εφαρμόζονται νέες, στοχευμένες θεραπείες των βιολογικών παραγόντων, καθώς και νέων μικρών μορίων

NEWS

ΨΩΡΊΑΣΗ

Νέα βιολογική θεραπεία Νέες θεραπείες δίνουν τη δυνατότητα τόσο στον ασθενή όσο και στον γιατρό να ανεβάσουν τον πήχη των θεραπευτικών προσδοκιών

ντυπωσιακά είναι τα αποτελέσματα μιας νέας βιολογικής θεραπείας για την ψωρίαση, που είναι διαθέσιμη στην Ελλάδα εδώ και λίγους μήνες. Πρόκειται για το φάρμακο brodalumab, το οποίο –σύμφωνα με τους ειδικούς– προσφέρει πλήρη κάθαρση του δέρματος στο 40% των ασθενών με σοβαρή ψωρίαση, έπειτα από 12 εβδομάδες θεραπείας. Η δερματική κάθαρση μετράται με τον Δείκτη Έκτασης και Σοβαρότητας Ψωρίασης (PASI) και οι δείκτες PASI 90 ή 100 υποδηλώνουν «σχεδόν καθαρό» ή «πλήρως καθαρό» δέρμα. Οι μελέτες με το νέο φάρμακο έδειξαν ότι 4 στους 10 ασθενείς που λάμβαναν το brodalumab πέτυχαν πλήρη δερματική κάθαρση (PASI 100), διπλάσιο ποσοστό από αυτούς που λάμβαναν το Stelara (ustekinumab). Το φάρμακο χορηγείται με υποδόρια ένεση, αρχικά με δύο δόσεις (μία ανά εβδομάδα) και στη συνέχεια με μία δόση κάθε δύο εβδομάδες. Η θεραπεία καλύπτεται πλήρως από τον ΕΟΠΥΥ και το κόστος ανέρχεται σε περίπου 10.000 ευρώ τον χρόνο. Σύμφωνα με τον καθηγητή ΔερματολογίαςΑφροδισιολογίας κ. Δημήτρη Ρηγόπουλο, «οι νέες θεραπείες, όπως το brodalumab, δίνουν τη δυνατότητα τόσο στον ασθενή όσο και τον γιατρό να ανεβάσουν τον πήχη των θεραπευτικών προσδοκιών και καθιστούν πλέον ρεαλιστικό θεραπευτικό στόχο την απόλυτη δερματική κάθαρση». Ο κ. Παντελής Παναγάκης, δερματολόγος-αφροδισιολόγος, διευθυντής ΕΣΥ στο νοσοκομείο «Α. Συγγρός», σημειώνει ότι «το brodalumab αποτελεί τον πρώτο και μοναδικό βιολογικό παράγοντα που στοχεύει επιλεκτικά στην υπομονάδα Α του υποδοχέα της ιντερλευκίνης IL-17, ο οποίος παίζει σημαντικό ρόλο στην παθογένεση της ψωρίασης. Τα πλεονεκτήματά

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

του είναι ότι δρα πολύ γρήγορα και αποτελεσματικά, με αποτέλεσμα που διαρκεί, ενώ διαθέτει ένα αντίστοιχα καλό προφίλ ασφάλειας». Παράλληλα, o κ. Παναγάκης υπογράμμισε ότι «η θεραπεία παρουσιάζει υψηλή αποτελεσματικότητα ακόμα και στους ασθενείς που έχουν αποτύχει σε κάποια προηγούμενη βιολογική θεραπεία». Η δραστική ουσία που περιέχεται στο Kyntheum, το brodalumab, είναι ένα μονοκλωνικό αντίσωμα, δηλαδή μια πρωτεΐνη που έχει σχεδιαστεί για την αναστολή της δραστηριότητας ορισμένων ουσιών που ονομάζονται ιντερλευκίνες 17 (A, F και A/F), οι οποίες διαβιβάζουν μηνύματα στο ανοσοποιητικό σύστημα του οργανισμού (φυσικές άμυνες του οργανισμού). Οι ιντερλευκίνες 17 εμπλέκονται στη διαδικασία της φλεγμονής που προκαλεί την ψωρίαση. Αναστέλλοντας τη δράση των ουσιών που περιέχουν ιντερλευκίνη 17, το brodalumab μειώνει τη φλεγμονή και τα συμπτώματα που σχετίζονται με τη νόσο. Από την πλευρά της, η κ. Μαρίνα Παπουτσάκη, δερματολόγος-αφροδισιολόγος, επιμελήτρια Α’ στο ίδιο νοσοκομείο, ανέφερε ότι «με τις περισσότερες πρόσφατες μελέτες να επιβεβαιώνουν πως περίπου 1 στους 2 ασθενείς με μέτρια ή σοβαρή ψωρίαση αισθάνεται συχνά ή διαρκώς ψυχολογική επιβάρυνση, η πλήρης δερματική κάθαρση είναι άρρηκτα συνδεδεμένη με την ποιότητα της ζωής τους». Οι μελέτες που αφορούν το brodalumab έχουν δείξει πως, μέσα σε μόλις 12 εβδομάδες, 8 στους 10 ασθενείς ανέφεραν ότι η ψωρίαση δεν είχε πλέον καμία επίδραση στην ποιότητα της ζωής τους. Πιο συγκεκριμένα, το 55% των ασθενών που πέτυχαν βελτίωση από 75 έως και 100% ανέφεραν ότι η ψωρίαση δεν είχε πλέον καμία επίδραση στην ποιότητα της ζωής τους.•••

 Α Φ Ι Ε Ρ Ω Μ Α : ΔΕΡΜΑΤΙΚΕΣ ΠΑΘΗΣΕΙΣ

Ενημερωτικό υλικό σχετικά με τη νόσο για δημοσιογράφους

Σχετικά με την ψωρίαση Η ψωρίαση είναι μια χρόνια, ανοσοδιαμεσολαβούμενη, φλεγμονώδης νόσος που προσβάλλει κυρίως το δέρμα1

Πολύ περισσότερο από «μια κοινή δερματική πάθηση», η ψωρίαση επηρεάζει αρνητικά και τη συναισθηματική, ψυχολογική και σωματική υγεία1 Η επιβάρυνση που προκαλεί είναι συγκρίσιμη με αυτή που προκαλούν άλλες παθήσεις όπως ο διαβήτης5

125 εκατομμύρια άνθρωποι παγκοσμίως2 και 14 εκατομμύρια άνθρωποι στην Ευρώπη3 ζουν με ψωρίαση

Τα άτομα με ψωρίαση παρουσιάζουν αυξημένο κίνδυνο θνησιμότητας και συσχετιζόμενων παθήσεων, όπως τα καρδιακά νοσήματα6-8

58–97% των ασθενών προσβάλλονται από ψωρίαση κατά πλάκας, τον πιο κοινό τύπο1

Η απολέπιση και η πάχυνση του δέρματος, ο κνησμός και η ερυθρότητα είναι τα πιο κοινά συμπτώματα1

Η ψωρίαση μπορεί να επηρεάσει αρνητικά τις σχέσεις στο σπίτι και την εργασία, καθώς και τη σεξουαλική οικειότητα, αναδεικνύοντας συναισθηματικές προκλήσεις που απαιτούν διαχείριση:1 • αισθήματα απομόνωσης και δυσαρέσκειας1

Η ψωρίαση μπορεί να ποικίλει από μέτρια έως σοβαρή4 Η συστηματική (επηρεάζει ολόκληρο το σώμα) φύση της παραμένει συχνά απροσδιόριστη1

• 77% υφίσταται κοινωνικό στίγμα2 • Διπλάσιος έως τριπλάσιος ο κίνδυνος εμφάνισης άγχους και κατάθλιψης σε σύγκριση με τον γενικό πληθυσμό9

η δερματική κάθαρση που διαρκεί είναι ένας σημαντικός θεραπευτικός στόχος και μπορεί να μεταμορφώσει όλες τις πτυχές της σωματικής, κοινωνικής και συναισθηματικής ποιότητας της ζωής5-10

ΜΑΤ-19528

1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10.

Προετοιμασία: Σεπτέμβριος 2018

World Health Organisation (WHO), Global Report on Psoriasis. 2016. The International Federation of Psoriasis Associations. Homepage. Available at: https://ifpa-pso.com/ (Accessed June 2018). Ortonne J, et al. Eur J Dermatol 2004;14:41–45. The International Federation of Psoriasis Associations. Our cause. Available at: https://ifpa-pso.com/our-cause/ (Accessed June 2018). Rapp SR, et al. J Am Acad Dermatol 1999;41:401–7. Gelfand JM, et al. JAMA 2006;296:1735–41. Ahlehoff O, et al. Eur Heart J 2012;33:2054–64. Lowes MA, et al. Ann Rev Immunol 2014;32:227-35. Dalgard F, et al. JID 2015;135(4), 984–991. Strober B, et al. J Am Acad Dermatol 2016;75:77–81.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

3ο Health Innovation Conference

Παρέχοντας περισσότερα με λιγότερα Επιμέλεια: Βασιλική Αγγουρίδη, Μαρία Αλιμπέρτη Φωτογραφίες: Photopress TH&ATH Anagnostopouloi, Ελένη Παπαδάκη

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

διοργάνωση σε συνεργασία µε

ταχύτητα με την οποία αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια η επιστήμη στο πεδίο της ιατρικής περίθαλψης έχει ανοίξει νέους θεραπευτικούς δρόμους. Παράλληλα, όμως, ασκεί και σοβαρές πιέσεις στα συστήματα υγείας, λόγω του υψηλού κόστους που συνήθως την ακολουθεί, αλλά και της δημογραφικής γήρανσης. Καινοτόμα φάρμακα, εμβόλια, διαγνωστικές μέθοδοι και επεμβατικές τεχνικές στηρίζονται στις εξελίξεις γύρω από τη γενετική, την αξιοποίηση της Τεχνητής

Νοημοσύνης (AI) και την αυξανόμενη χρήση εφαρμογών για «έξυπνα κινητά» και φορητών συσκευών (wearable devices). Η εξίσωση της επίτευξης του εκσυγχρονισμού των υπηρεσιών, σε συνδυασμό με τη διασφάλισης της πρόσβασης του ασθενούς σε σύγχρονες θεραπείες, αλλά και με τον έλεγχο των δαπανών και με τη βιωσιμότητα του συστήματος υγείας, μένει να βρει τη λύση της. Ειδικά στην Ελλάδα, η κατάσταση είναι ακόμη πιο ασφυκτική, όχι μόνο λόγω

της οικονομικής κρίσης, αλλά κυρίως λόγω των χρόνιων προβλημάτων και στρεβλώσεων. Η χρήση και αποζημίωση της ιατρικής καινοτομίας συνεχίζει να γίνεται άναρχα και δίχως αξιολόγηση. Πλέον, όλοι οι εμπλεκόμενοι στην Υγεία έχουν αντιληφθεί πως πρέπει «να πετύχουμε περισσότερα με λιγότερα». Το 3ο Health Innovation Conference κατάφερε να αναδείξει τόσο τις προοπτικές όσο και τις προκλήσεις στον χώρο της υγείας από την ανάπτυξη των νέων τεχνολογιών.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Δρ Χαράλαμπος Πιτσαλίδης

ΕΡΕΥΝΗΤΉΣ, ΕΡΓΑΣΤΉΡΙΟ ΒΙΟΗΛΕΚΤΡΟΝΙΚΏΝ ΣΥΣΤΗΜΆΤΩΝ & ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΊΑΣ, DEPARTMENT OF CHEMICAL ENGINEERING AND BIOTECHNOLOGY, UNIVERSITY OF CAMBRIDGE, UK, ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΌΣ ΣΎΜΒΟΥΛΟΣ ΣΕ ΘΈΜΑΤΑ ΒΙΟΤΕΧΝΟΛΟΓΊΑΣ

ια πρωτοποριακή και πολλά υποσχόμενη μεθοδολογία, που μπορεί να αλλάξει τα δεδομένα στη διενέργεια των κλινικών μελετών για την ανάπτυξη προϊόντων, όπως τα φάρμακα και τα καλλυντικά, παρουσίασε στο HIC ’19 ο Δρ Χαράλαμπος Πιτσαλίδης. Για να φθάσει ένα νέο φάρμακο στον ασθενή μπορεί να χρειαστούν έως και 10 χρόνια, με το κόστος να κυμαίνεται μεταξύ 1 και 2 δισ. δολ., αν συνυπολογίσουμε και τις ουσίες που απορρίπτονται. Οι αυστηροί ρυθμιστικοί κανονισμοί περιορίζουν και τον αριθμό αυτό. Ένα μικρό ποσοστό των δοκιμών σε ζώα περνάνε σε κλινική φάση, εξήγησε ο κ. Πιτσαλίδης. «Έτσι, χρησιμοποιούμε in vitro μοντέλα, τα οποία προσπαθούμε διαρκώς να βελτιώσουμε, για να έχουμε καλύτερα αποτελέσματα. Μια τέτοια βελτίωση είναι τα όργανα σε chip. Η πιο γνωστή εργασία

παρήχθη από το Harvard και αφορούσε σε έναν πνεύμονα σε chip, που προσομοίαζε σε υψηλό βαθμό. Ακολούθησαν και άλλα υψηλής πολυπλοκότητας όργανα, όπως το έντερο, οι νεφροί, το ήπαρ, ο εγκέφαλος και η καρδιά», συμπλήρωσε. Βέβαια, ο ερευνητής ξεκαθάρισε πως δεν μιλάμε για chip όπως αυτά που έχουν τα κινητά τηλέφωνα. «Είναι ένα κύκλωμα ροής υγρών, περιέχει τρισδιάστατη κυτταρική καλλιέργεια και προσομοιάζει τις λειτουργίες ενός ανθρώπινου οργάνου», ανέφερε. Πρόσθεσε επίσης πως η κατεύθυνση είναι η ανάπτυξη ενός ανθρώπινου οργανισμού σε chip, που θα βοηθήσει σημαντικά στην αποτελεσματικότητα των δοκιμών. Η επεξεργασία δε των δεδομένων γίνεται με υψηλής υπολογιστικής δυνατότητας ειδικούς ηλεκτρονικούς υπολογιστές.

Νικόλαος Παπαχρήστου

PHD CANDIDATE, DEPARTMENT OF ELECTRICAL AND ELECTRONIC ENGINEERING, UNIVERSITY OF SURREY

να εργαλείο που στοχεύει στην ανάλυση δεδομένων καρκινοπαθών για την πρόβλεψη των συμπτωμάτων τους κατά τη διάρκεια της χημειοθεραπείας παρουσίασε o Νικόλαος Παπαχρήστου. «Τα συμπτώματα είναι υποκειμενικά και δεν μετριούνται εύκολα, αλλά είναι πολύ χρήσιμα, γιατί δείχνουν μια εικόνα της κατάστασης της υγείας ενός ασθενούς», εξήγησε ο κ. Παπαχρήστου. Βέβαια, δεν αφορούν μόνο το βιολογικό κομμάτι, αλλά και το βιοψυχοσωματικό. «Ένα σύμπτωμα μπορεί να επηρεάζεται από το περιβάλλον και την καθημερινότητα», συμπλήρωσε. «Συλλέγουμε δεδομένα

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

με ένα ερωτηματολόγιο, με έναν αριθμό συμπτωμάτων. Αυτά τα ερωτηματολόγια, που παλιότερα δίνονταν σε χαρτί πριν και μετά τη χημειοθεραπεία, μπορούν πλέον να είναι διαθέσιμα σε εφαρμογές και να συμπληρώνονται καθ’ όλη τη διάρκεια της ημέρας, δίνοντας πληρέστερη εικόνα», σημείωσε ο ερευνητής. Όπως εξήγησε ο κ. Παπαχρήστου, η ανάπτυξη μεθόδων ανάλυσης των συστάδων συμπτωμάτων θα ενισχύσει τη διαχείρισή τους. «Κάνουμε ένα προφίλ κινδύνου καρκινοπαθών που επιτρέπει στους επιστήμονες να προβλέψουν και να προλάβουν τα πιθανά συμπτώματα», τόνισε.

Παναγιώτης Παπαναγιώτου

ΚΑΘΗΓΗΤΉΣ ΝΕΥΡΟΑΚΤΙΝΟΛΟΓΊΑΣ, ΙΑΤΡΙΚΉ ΣΧΟΛΉ, SAARLAND UNIVERSITY, GERMANY, ΔΙΕΥΘΥΝΤΉΣ, ΤΜΉΜΑ ΝΕΥΡΟΑΚΤΙΝΟΛΟΓΊΑΣ, HOSPITAL BREMEN-MITTE, ΔΙΕΥΘΥΝΤΉΣ, ΤΜΉΜΑ ΕΠΕΜΒΑΤΙΚΉΣ ΝΕΥΡΟΑΚΤΙΝΟΛΟΓΊΑΣ, ΕΡΡΊΚΟΣ ΝΤΥΝΆΝ HOSPITAL CENTER

πάρχει, στην κλινική πράξη πλέον, μια θεραπεία που μπορεί να σώσει ζωές και να γλυτώσει κάποιον από την αναπηρία: 800 χιλιάδες εγκεφαλικά καταγράφονται ετησίως στις ΗΠΑ, 1 εκατομμύριο στην ΕΕ, ενώ στην Ελλάδα υπολογίζονται στις 33 χιλιάδες. Είναι τρίτη αιτία θανάτου, πρώτη αιτία αναπηρίας και συχνή αιτία άνοιας. Στις ΗΠΑ κοστίζουν 34 δισ. δολ. ανά έτος και τα έξοδα αυτά αναμένεται να τριπλασιαστούν από το 2012 έως το 2030. Τα πλεονεκτήματα της μηχανικής θρομβοεκτομής στην αντιμετώπιση των εγκεφαλικών παρουσίασε ο Παναγιώτης Παπαναγιώτου. «Πιο σημαντική παράμετρος είναι ο χρόνος», τόνισε ο κ. Παπαναγιώτου. «Σε σύντομο χρονικό διάστημα, χάνεται σημαντικό μέρος της λειτουργίας του εγκεφάλου, για αυτό και απαιτείται άμεση επέμβαση», διευκρίνισε. Η μηχανική θρομβοεκτομή είναι μια διαδι-

κασία παρόμοια με το μπαλονάκι που γίνεται στα στεφανιαία αγγεία τα τελευταία χρόνια. «Από τη βουβωνική χώρα ένας καθετήρας προωθείται έως τα εγκεφαλικά αγγεία και με αναρρόφηση του θρόμβου γίνεται η διάνοιξη του αγγείου», εξήγησε. Η κλινική βαρύτητα του ασθενούς επίσης παίζει σημαντικό ρόλο, ενώ η ηλικία φαίνεται πως δεν επηρεάζει, σύμφωνα με τις μελέτες. Στη διαδικασία, τα πρώτα 5 βήματα πρέπει να γίνουν τις πρώτες ώρες, ακόμη και η μεταφορά με το ασθενοφόρο είναι κρίσιμης σημασίας, σύμφωνα με τον κ. Παπαναγιώτου. «Εφαρμόζοντας τη μηχανική θρομβοεκτομή μπορούμε να προλάβουμε την αναπηρία, αλλά βασικό είναι να οργανωθούν σωστά τα κατάλληλα κέντρα», ανέφερε. Στην Ελλάδα, είμαστε στο ξεκίνημα αυτής της μεθόδου, ενώ στη Γερμανία είναι ευρύτερα διαδεδομένη.

Αναστάσιος Ρεντούμης

ΣΎΜΒΟΥΛΟΣ ΚΑΙΝΟΤΟΜΊΑΣ ΣΤΗΝ ΥΓΕΊΑ, BUSINESS DEVELOPMENT MANAGER, VIDAVO HEALTH TELEMATICS, ΠΡΌΕΔΡΟΣ ΜΚΟ ΣΟΦ

να ευφυές σύστημα τμημάτων επειγόντων περιστατικών και κλινικών νοσοκομείων για την κατά προτεραιότητα διαλογή και παρακολούθηση ιατρικών συμβάντων-IntelTriage παρουσίασε ο Αναστάσιος Ρεντούμης. Σύμφωνα με τον κ. Ρεντούμη, οι χρόνοι αναμονής στα ΤΕΠ του ΑΧΕΠΑ, όπου εφαρμόστηκε το πρόγραμμα, αρχικά ήταν πολύ μεγάλοι, λόγω του μεγάλου όγκου ασθενών. Σε συνδυασμό με την απρόβλεπτη ροή και τους περιορισμένους πόρους, οδηγούν σε κακής ποιότητας υπηρεσίες και burn-out στο προσωπικό, όπως εξήγησε. Εντύπωση προκαλεί πως στα ΤΕΠ δεν υπάρχει πρωτόκολλο διαλογής στην Ελλάδα. Εξαίρεση πλέον αποτελεί το ΑΧΕΠΑ. Υπογραμμίζοντας τη σημασία της οργάνωσης, της κλινικής αποτελεσματικότητας και

της εξοικονόμησης πόρων, ο κ. Ρεντούμης εξήγησε πως το ζήτημα μπορεί να αντιμετωπιστεί σχετικά εύκολα με τη χρήση mobile health technologies και wearables. Αισθητήρες wearables χρησιμοποιούνται στο ΑΧΕΠΑ, και βοηθούν την παρακολούθηση του ασθενούς εντός του ΤΕΠ και του νοσοκομείου. Το σύστημα διαθέτει παραμέτρους που στηρίζουν την ιατρική απόφαση, που συνεισφέρουν στην εξαγωγή ιατρικής γνώσης, έχει υποσύστημα διαχείρισης χρόνων αναμονής και έχει διαλειτουργικότητα με άλλα συστήματα νοσοκομείου. «Ευελπιστούμε ότι θα έχουμε στο επόμενο διάστημα τα πρώτα αποτελέσματα και πιστεύουμε ότι πρόκειται για μια καινοτόμο λύση για τα δημόσια νοσοκομεία, που μπορεί να δώσει λύσεις», συμπλήρωσε ο κ. Ρεντούμης.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ΠΆΝΕΛ 1

«Έρευνα και καινοτομία στην Υγεία: Τάσεις, προοπτικές, εμπόδια»

Από αριστερά: Νικόλαος Παπαχρήστου, Παναγιώτης Παπαναγιώτου, Δρ Χαράλαμπος Πιτσαλίδης, Αναστάσιος Ρεντούμης, Αιμίλιος Νεγκής.

τις επαναστατικές νέες τεχνολογικές ανακαλύψεις στον χώρο της υγείας επικεντρώθηκε το πρώτο στρογγυλό τραπέζι του HIC ’19, με τους επιστήμονες που συμμετείχαν να αναφέρονται στα αποτελέσματα, τις δυσκολίες, τη σημασία και τα επόμενα βήματα πρωτοποριακών ερευνών, που φιλοδοξούν να βελτιώσουν σημαντικά την ποιότητα της ιατρικής φροντίδας. Αναφερόμενος στη νέα νομοθεσία προσωπικών δεδομένων, ο κ. Πιτσαλίδης ξεκαθάρισε πως τα μέτρα που λαμβάνονται για θέματα ηθικής είναι αυστηρά. Ωστόσο, αν και είναι αυστηρό το πλαίσιο για τα in vitro και την εξατομικευμένη ιατρική, ή περιπτώσεις όπου λαμβάνονται δείγματα από ασθενείς ή ακόμη και από ζώα για έρευνα, δεν έχει διευκρινιστεί μέχρι ποιο σημείο μπορούμε να πάμε. «Η δυνατότητα λήψης DNA ευκολότερα και φθηνότερα κρύβει προβλήματα. Υπάρχει μια λεπτή “κόκκινη γραμμή” που δεν πρέπει να περάσουμε. Στην εξατομικευμένη ιατρική, όμως, πιστεύω ότι τα οφέλη θα είναι περισσότερα, γιατί θα μπορούμε να προσαρμόσουμε τις θεραπείες στον κάθε ασθενή, μειώνοντας σημαντικά τις επιπλοκές», σημείωσε. Ξεκαθάρισε, πάντως, ότι τα πειράματα

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

σε ζώα δεν μπορούμε να τα αποφύγουμε. «Τα όργανα σε chip, όμως, μπορούν να επιταχύνουν ραγδαία τις διαδικασίες στις προκλινικές μελέτες. Ήδη, μεγάλες φαρμακευτικές εταιρείες παίρνουν τέτοια μοντέλα για μελέτες όπου διερευνάται η ένταξη παλαιότερων φαρμάκων για τη θεραπεία άλλων ασθενειών». Στην ύπαρξη αρκετών apps που συλλέγουν συμπτώματα αναφέρθηκε ο κ. Παπαχρήστου. Διευκρίνισε, ωστόσο, ότι προς το παρόν δεν υπάρχει η δυνατότητα συλλογής μεταβλητών από wearables ή από το Internet of Things που θα μπορούν να αναγνωρίζουν τα συμπτώματα. «Όσο μικραίνουν και φθηναίνουν οι σένσορες τόσο θα βρίσκουμε πράγματα που θα “προσομοιάζουν” με την ανθρώπινη συμπεριφορά και θα “κατανοούν” τα συμπτώματα που βιώνει κάποιος», συμπλήρωσε. Εκτίμησε δε ότι ενδιαφέρουσα εξέλιξη θα είναι όταν όλα τα διαφορετικά επίπεδα δεδομένων, δηλαδή το γενετικό υπόβαθρο, οι βιοδείκτες, τα συμπτώματα όπως τα συλλέγει η ομάδα του, οι συμπεριφορικοί δείκτες και οι περιβαλλοντικοί δείκτες από το Διαδίκτυο των Πραγμάτων, μπορέσουν να συνδεθούν μεταξύ τους με αναλυτικά μοντέλα. «Τότε θα έχουμε την ενοποιημένη Υγεία. Αυτό

θα είναι το ορόσημο», σημείωσε. Στη μηχανική θρομβοεκτομή για την αντιμετώπιση του εγκεφαλικού αναφέρθηκε ο κ. Παπαναγιώτου. «Υπάρχουν περιπτώσεις όπου ασθενής δεν θα καλυτερεύσει είτε γιατί έφθασε αργά στο νοσοκομείο είτε γιατί η βλάβη είχε εγκατασταθεί. Αλλά ένα σημαντικό ποσοστό, στο 50%, δεν θα έχουν μόνιμη αναπηρία στους 3 μήνες», σημείωσε. Διευκρίνισε δε ότι υπάρχουν απεικονιστικά ευρήματα τα οποία μπορούν να παρέχουν προγνωστικούς παράγοντες για το ποιος ασθενής θα έχει μεγαλύτερο ποσοστό επιτυχίας. Αν και υπάρχουν περιπτώσεις όπου στη διάνοιξη του αγγείου υπάρχει αιμορραγία, γιατί δεν είναι μια απλή μέθοδος, αλλά χρειάζεται εμπειρία για την ελαχιστοποίηση των επιπλοκών, «αυτές προκύπτουν κυρίως αμέσως μετά την επέμβαση, όχι μετά από 6 μήνες». Την έλλειψη τεκμηριωμένων δεδομένων στην Ελλάδα, που δυσκολεύει την εφαρμοσμένη έρευνα, ανέδειξε ο κ. Ρεντούμης. «Για εμάς είναι πολύ χρήσιμα τα Big Data για μεγάλους αριθμούς ασθενών και δυσκολευόμαστε να έχουμε πρόσβαση σε

registries νοσοκομείων και άλλων οργανισμών», ανέφερε. Για τον ίδιο, το βασικό ορόσημο είναι να σχεδιαστεί ένα ενοποιημένο gateway, ευέλικτο και μικρό, για να μπορεί να «ταγκάρει» τον κάθε ασθενή, να τον ακολουθεί, ώστε να είναι δυνατή η παρακολούθηση των ζωτικών του σημείων εντός του νοσοκομείου. Στην έρευνα, «ο αριθμός των ασθενών που θα ενταχθεί θα είναι γύρω στους 100, ενώ στόχος είναι να διευκρινιστεί αν, πέραν της ποιότητας και της ικανοποίησης των ασθενών, θα υπάρχει κάποιο αποτέλεσμα στη χρήση των πόρων και στην επίπτωση που μπορεί να έχει στην κοινωνία και την οικονομία. Πρέπει να δημιουργούμε σε ό,τι κάνουμε αξία τόσο για τον ασθενή όσο και σε επίπεδο κοινωνίας», υπογράμμισε. Βέβαια, σημείωσε πως για την επιτυχία τέτοιων προσπαθειών βασικός παράγοντας είναι η πολιτική βούληση, είτε αυτή προέρχεται από το Υπουργείο είτε από τη Διοίκηση του νοσοκομείου. Στη συνέχεια, το ζητούμενο είναι η διαχείριση της αλλαγής μέσα στον χώρο.

Σπύρος Αλεξανδράτος

ΕΠΙΚΕΦΑΛΉΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΙΚΉΣ ΔΙΕΎΘΥΝΣΗΣ ΤΗΣ IQVIA ΣΤΗΝ ΕΛΛΆΔΑ

ην αξιοποίηση των δυνατοτήτων της τεχνητής νοημοσύνης και της μηχανικής μάθησης στη βελτίωση των εμπορικών αποτελεσμάτων στη φαρμακευτική αγορά ανέδειξε o Σπύρος Αλεξανδράτος, Επικεφαλής Συμβουλευτικής Διεύθυνσης της IQVIA στην Ελλάδα. Ο κ. Αλεξανδράτος περιέγραψε, καταρχάς, τις αλλαγές που έχουν συντελεστεί και έχουν οδηγήσει στην ανάγκη αξιοποίησης της τεχνητής νοημοσύνης. Τι έχει αλλάξει, λοιπόν: 1. Πλούτος πληροφορίας 2. Ενδυνάμωση της ίδιας της τεχνολογίας: στο πεδίο της δυνατότητας καταγραφής και αποθήκευσης πληροφοριών και στο κομμάτι της υπολογιστικής δύναμης 3. Νέες αναλυτικές μέθοδοι και αλγόριθμοι

Όπως εξήγησε, η μηχανική μάθηση είναι υποσύνολο της τεχνητής νοημοσύνης, που επιτρέπει, με τη χρήση στατιστικών μεθόδων, στις μηχανές να βελτιώνονται. Έτσι, στην πράξη, η μηχανική μάθηση μπορεί να βελτιώσει την ακρίβεια των προβλέψεων εκεί όπου τα δεδομένα είναι περίπλοκα.

Στην πράξη, η μηχανική μάθηση μπορεί να βελτιώσει την ακρίβεια των προβλέψεων εκεί όπου τα δεδομένα είναι περίπλοκα, Σπ. Αλεξανδράτος 61

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Δημήτρης Μιχαηλίδης

ΥΠΕΎΘΥΝΟΣ ΤΟΥ ΤΜΉΜΑΤΟΣ ΙΑΤΡΙΚΉΣ ΦΥΣΙΚΉΣ ΣΤΟ UPENN

λληνική παρουσία έχει και η ανάπτυξη ενός νέου γραμμικού επιταχυντή, ταχύτερου και ευκολότερου στη χρήση, που κατασκευάστηκε στις ΗΠΑ. «Ο καινοτόμος αυτός γραμμικός επιταχυντής αλλάζει τον τρόπο που θα γίνεται η ακτινοθεραπεία, ως προς την ευκολία και την απλότητα», σημείωσε, μιλώντας μέσω Skype στον Αιμίλιο Νεγκή, στο πλαίσιο του 3ου Health Innovation Conference, ο Δημήτρης Μιχαηλίδης, Υπεύθυνος του Τμήματος Ιατρικής Φυσικής στο UPENN. Βασικό πλεονέκτημα του μηχανήματος είναι ότι έχει μεγαλύτερη ταχύτητα παροχής θεραπείας και μεγαλύτερη ευκολία στη χρήση. «Το μηχάνημα έχει τρία κουμπιά και τα υπόλοιπα γίνονται μέσω της εσωτερικής λειτουργίας του μηχανήματος. Άρα μπορούμε να διαχειριστούμε περισσότερους ασθενείς στην ίδια ώρα», συμπλήρωσε. «Ο σχεδιασμός έγινε ώστε να θυμίζει αξο-

νικό τομογράφο, για να μπορεί να κινείται με τετραπλάσια ταχύτητα περιστροφής. Επιπλέον, είναι κατασκευασμένο σε κομμάτια και έτσι είναι πιο εύκολο στην εγκατάσταση, την επισκευή και αναβάθμισή του», εξήγησε ο κ. Μιχαηλίδης. Όπως σημείωσε, όμως, σημαντικό μειονέκτημα, προς το παρόν, είναι το ότι δεν είναι εύκολο να θεραπεύσεις καρκίνο σε οποιοδήποτε σημείο του σώματος, γιατί δεν παρέχει επιφανειακές ενέργειες για θεραπείες, παραδείγματος χάριν, καρκίνου δέρματος. «Big Data και AI θα καθορίσουν πού θα πάει το πεδίο της ακτινοθεραπείας στο μέλλον», ανέφερε ο κ. Μιχαηλίδης εστιάζοντας στην εξατομικευμένη θεραπεία. Κατά τη γνώμη του, οι θεραπείες θα είναι evidence-based, θα βασίζονται σε σωστά δεδομένα που θα επιτρέπουν τη δημιουργία μεγάλων κατηγοριών για την ενσωμάτωση ολοκληρωμένων ασθενειών στην ακτινοθεραπεία, και όχι μόνο.

Δρ Ευάγγελος Τέρπος

ΚΑΘΗΓΗΤΉΣ ΑΙΜΑΤΟΛΟΓΊΑΣ, ΘΕΡΑΠΕΥΤΙΚΉ ΚΛΙΝΙΚΉ, ΙΑΤΡΙΚΉ ΣΧΟΛΉ ΕΚΠΑ

τη σημασία της προσθήκης των «χρυσών» θεραπειών CAR-T στην αντιμετώπιση αιματολογικών κακοηθειών, όπως το πολλαπλό μυέλωμα, αναφέρθηκε ο Δρ Ευάγγελος Τέρπος. Η εν λόγω κακοήθεια είχε, μέχρι τη δεκαετία του ’90, μέση επιβίωση 1,5 με 2 χρόνια, γιατί η μόνη επιλογή ήταν η χημειοθεραπεία, η οποία πλέον είναι σχεδόν εκτός. Πρόκειται για μια εξατομικευμένη θεραπεία με Τ-λεμφοκύτταρα, που χρησιμοποιεί το ανοσοποιητικό σύστημα του ίδιου του ασθενούς για να καταπολεμήσει κάποιες κακοήθειες, μεταξύ αυτών και το πολλαπλό μυέλωμα. Η θεραπεία χαρακτηρίζεται από υψηλά επίπεδα απόκρισης στην πλειονότητα των ασθενών, με ποσοστά ύφεσης 80% έως και 100%. Ωστόσο, αυτά τα ποσοστά συνοδεύονται και από υψηλά ποσοστά εμφάνισης του

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

Συνδρόμου Απελευθέρωσης Κυτταροκινών (80%). Και σε αυτήν την περίπτωση όμως, η βελτίωση της διαχείρισής του έχει μειώσει τον αριθμό των ασθενών που οδηγούνται σε ΜΕΘ. Από 1 στους 3, πλέον μόλις 1 στους 10 φθάνουν στη ΜΕΘ. «Για αυτό, άλλωστε, αυτή η θεραπεία θα πρέπει να χορηγείται σε ασθενείς που έχουν άμεση πρόσβαση σε τέτοιες Μονάδες, σημείωσε ο κ. Τέρπος». Η τεχνολογία αυτή σε κάποιες κακοήθειες οδηγεί στην ίαση, ενώ στο πολλαπλό μυέλωμα, σε ασθενείς που δεν θα είχαν ελπίδα, μπορεί να οδηγήσει σε ένα μέσο διάστημα ελεύθερο νόσου 12 έως και 18 μηνών. Πληθώρα εταιρειών αναπτύσσουν CAR T τεχνολογία, η οποία όμως είναι ιδιαιτέρως ακριβή. Η πρώτη της τιμή κυμαινόταν μεταξύ 400 και 500 χιλ. δολ. «Βαίνει όμως μειούμενη», σημείωσε.

Γιάννης Μαργέλης

ΟΙΚΟΝΟΜΟΛΌΓΟΣ, ΣΎΜΒΟΥΛΟΣ ΕΠΙΧΕΙΡΉΣΕΩΝ

αταλύτη για την επιτάχυνση της ανάπτυξης φαρμάκων χαρακτήρισε το crowdsourcing ο οικονομολόγος Γιάννης Μαργέλης. Όπως τόνισε, μετά από μεγάλες τεχνολογικές αλλαγές, η καινοτομία εξελίσσεται παραμένοντας φθηνή. Αυτό συνεπάγεται φθηνή έρευνα και παραγωγή φαρμάκων, εκτίμησε. «Τα προβλήματα είναι πολύ μεγάλα για να τα λύσει μια μονάδα. Μόνο με τον συντονισμό πολλών, μέσω πλατφόρμας, μπορούν να επιτευχθούν οι στόχοι», σημείωσε.

Ο κ. Μαργέλης αναφέρθηκε και σε γνωστά παραδείγματα ομότιμης παραγωγής, δηλαδή crowdsourcing, το GitHub και τη Wikipedia. Αναφέρθηκε όμως και στην πλατφόρμα openbionics, ως παράδειγμα ελληνικού crowdsourcing, που αφορά στην παροχή βιονικού μέλους σε άτομα που δυσκολεύονται να το προμηθευτούν, λόγω κόστους. Ο ίδιος και η ομάδα του έχουν αναπτύξει το Cerebro, μια πλατφόρμα για ερευνητές με διαφορετικά στάδια έρευνας και αρμοδιότητες.

Στάθης Ι. Μποβιάτσης

ΚΑΘΗΓΗΤΉΣ ΝΕΥΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΉΣ ΙΑΤΡΙΚΉΣ ΣΧΟΛΉΣ ΕΘΝΙΚΟΎ & ΚΑΠΟΔΙΣΤΡΙΑΚΟΎ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΊΟΥ ΑΘΗΝΏΝ, ΔΙΕΥΘΥΝΤΉΣ Β’ ΝΕΥΡΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΉΣ ΚΛΙΝΙΚΉΣ ΕΚΠΑ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΑΚΌ ΝΟΣΟΚΟΜΕΊΟ «ΑΤΤΙΚΌΝ»

το μέλλον της χειρουργικής των κινητικών διαταραχών αναφέρθηκε ο Στάθης Ι. Μποβιάτσης. Βασικά συστατικά της χειρουργικής των νευρωνικών κυκλωμάτων είναι, κατά τον Καθηγητή και Διευθυντή της Β’ Νευροχειρουργικής Κλινικής του ΕΚΠΑ στο Πανεπιστημιακό Νοσοκομείο «Αττικόν»: 1. Η επιλογή ασθενών 2. Η επιλογή κυττάρων-πυρήνων στόχου 3. Η εντόπιση στόχου 4. Τα εμφυτεύσιμα μικροκυκλώματα 5. Η νευροπλοήγηση

Όπως υπογράμμισε, «η προσέγγιση στον εγκέφαλο πρέπει να είναι πολύ προσεκτική όσον αφορά τη νευροσιολογία». Η καινοτομία πλέον είναι ότι έχουμε περάσει σε αυτήν την κατηγορία: τη διέγερση νευρικών κυκλωμάτων. Με ηλεκτρόδια που κατευθύνουμε όπου θέλουμε. «Είναι άραγε το μέλλον η μεταμόσχευση; Το μέλλον είναι η επιδίωξη της τελειότητας. Δυστυχώς, απαιτείται πολλή πρόοδος στην Ελλάδα, η οποία δεν προμήθευε τις εν λόγω νέες τεχνολογίες», κατέληξε.

Πασχάλης Γκίκας

ΨΥΧΊΑΤΡΟΣ-ΨΥΧΟΘΕΡΑΠΕΥΤΉΣ

την τεχνολογική καινοτομία για τη θεραπεία των ψυχικών διαταραχών, r-TMS, αναφέρθηκε ο Πασχάλης Γκίκας, ψυχίατρος και ψυχοθεραπευτής. Η θεραπεία αυτή λειτουργεί ερεθίζοντας τον εγκέφαλο μέσω μαγνητικής απαγωγής, οδηγώντας σε επαναπόλωση των νευρώνων. Χρησιμοποιείται για τη μείζονα καταθλιπτική διαταραχή σε ενήλικες ασθενείς που δεν κατάφεραν να επιτύχουν ικανοποιητική βελτίωση από προηγούμενη θεραπεία με φάρμακα, αλλά και την ιδεοψυχαναγκαστική διαταραχή σε ενήλικες

ασθενείς που δεν κατάφεραν να επιτύχουν ικανοποιητική βελτίωση από προηγούμενη θεραπεία με φάρμακα. Γενικά, είναι μια πολύ ασφαλής μέθοδος, με πιο συχνές παρενέργειες: ήπια κεφαλαλγία μετά τη χρήση και ενόχληση στο τριχωτό της κεφαλής στο σημείο εφαρμογής κατά τη θεραπεία. Σοβαρότερη, αλλά σπανιότερη, παρενέργεια, είναι οι επιληπτικές κρίσεις. Οι περισσότερες περιπτώσεις καταγράφηκαν πριν θεσπιστούν τα πρωτόκολλα ασφάλειας το 2000 και λαμβάνοντας πολύ υψηλές δόσεις.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Μάκης Παπαταξιάρχης

ΔΙΕΥΘΎΝΩΝ ΣΎΜΒΟΥΛΟΣ, JANSSEN ΕΛΛΆΔΟΣ, PHARMACEUTICAL COMPANIES OF JOHNSON & JOHNSON, ΠΡΌΕΔΡΟΣ, PHRMA INNOVATION FORUM, ΠΡΌΕΔΡΟΣ, AMCHAM PHARMACEUTICAL COMMITTEE

«Η

καινοτομία είναι παρούσα και μας επέτρεψε να δούμε τα πράγματα διαφορετικά», τόνισε ο Μάκης Παπαταξιάρχης, ξεκαθαρίζοντας πως αν και η καινοτομία στην Ελλάδα αντιμετωπίζεται και ως «θέμα παζαριού», η αξία της δεν μπορεί να υποβαθμιστεί. Προειδοποίησε δε πως στην αγορά έχει να εισαχθεί νέο φάρμακο από τον Μάιο του 2018. Ο κ. Παπαταξιάρχης αναφέρθηκε σε απτά αποτελέσματα επιτυχούς καινοτομίας, όπως τις θεραπείες στην ηπατίτιδα C, τον διαβήτη, τον καρκίνο. Για τον επικεφαλής του PIF, η τεχνολογία δημιουργεί ένα νέο

οικοσύστημα Υγείας στο πεδίο των κλινικών μελετών. Δεν παρέλειψε όμως να αναφερθεί και στην πίεση που ασκούν στους πληθυσμούς τα κόστη των φαρμάκων, τα οποία εκτιμάται ότι θα φθάσουν παγκοσμίως το 2023 το 1,5 τρισ. δολ. Κατά τον κ. Παπαταξιάρχη, οι λύσεις θα έρθουν μόνο μέσω των συμπράξεων δημόσιου και ιδιωτικού τομέα και ειδικά όσες φέρνουν καινοτομία. «Δεν μπορεί να υπάρξει λύση εάν δεν βρεθεί το σημείο ισορροπίας από κοινού», συμπλήρωσε, ξεκαθαρίζοντας πως σε όλα αυτά απαιτείται διαπραγμάτευση.

Ε Δρ Γεώργιος Σαρανταυγάς

DIRECTOR, STANDARDS & SOLUTIONS, GS1 ASSOCIATION GREECE

Σωτήρης ΤσιάφοςΤσιάρας

ΣΤΡΑΤΙΩΤΙΚΌΣ ΦΑΡΜΑΚΟΠΟΙΌΣ, MSC LOGISTICS & SUPPLY CHAIN MANAGEMENT, PROJECT MANAGER ΙΧΝΗΛΑΣΙΜΌΤΗΤΑΣ ΕΠΕΜΒΑΤΙΚΏΝ ΥΛΙΚΏΝ, 401 ΓΣΝΑ

ντυπωσιακά είναι τα αποτελέσματα από την πιλοτική εφαρμογή του διεθνούς συστήματος προτύπων GS1 στο 401 Γενικό Στρατιωτικό Νοσοκομείο Αθηνών. Ο μετασχηματισμός της καθημερινότητας διοικητικών, φαρμακοποιών, γιατρών, νοσηλευτών αλλά και ασθενών, μέσω της κοινής κωδικοποίησης και των προτύπων στα logistics φάνηκε και στην πράξη στο 401, οδηγώντας σε πραγματικές εξοικονομήσεις. Στα οφέλη από την εφαρμογή του προτύπου, που επιτρέπει στα συστήματα του νοσοκομείου και στην εφοδιαστική αλυσίδα να «μιλάνε την ίδια γλώσσα», αναφέρθηκε επιγραμματικά ο Δρ Γεώργιος Σαρανταυγάς, Director, Standards & Solutions, GS1 Association Greece: Μ ειώθηκε χρόνος σε χειρουργεία  Μειώθηκε ο χρόνος του προσωπικού σε γραφειοκρατικές διαδικασίες, αυξάνοντας τον νοσηλευτικό χρόνο Β ελτιώθηκε η εφοδιαστική αλυσίδα Π εριορίστηκε το κόστος  Βελτιώθηκε η ασφάλεια των ασθενών

Στις αρχικές δυσκολίες εφαρμογής του προτύπου αναφέρθηκε ο Σωτήρης Τσιάφος-

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

Τσιάρας, Στρατιωτικός Φαρμακοποιός, MSc Logistics & Supply Chain Management και Project Manager Ιχνηλασιμότητας Επεμβατικών Υλικών στο 401 ΓΣΝΑ. Συγκεκριμένα, υπήρξε άγνοια του προσωπικού για τα barcodes, ενώ λίγοι ήταν οι προμηθευτές που γνώριζαν για τα πρότυπα GS1. Οι δυσκολίες όμως ξεπεράστηκαν και τα πλεονεκτήματα είναι απτά. «Γλυτώσαμε, για παράδειγμα, 30.000 ευρώ το 2018 από υλικά που ήταν έτοιμα να λήξουν», ανακοίνωσε ο κ. Τσιάφος-Τσιάρας. Πλέον, υπάρχει η δυνατότητα γνώσης του αναλυτικού κόστους των υλικών ανά είδος επέμβασης. Παράλληλα, οι διαδικασίες γίνονται ταχύτερα από τις νοσηλεύτριες, υπάρχει λιγότερο cross checking μετά το χειρουργείο, ενώ διασφαλίζεται πλήρως η ασφάλεια των ασθενών και του προσωπικού. Συντελείται δε μια αλλαγή κουλτούρας.

Αξίζει να αναφέρουμε ότι η πιλοτική εφαρμογή των προτύπων στο 401 ΓΣΝΑ βραβεύτηκε μεταξύ 112 χωρών, σε πρόσφατη εκδήλωση του GS1.

Γλυτώσαμε, για παράδειγμα, 30.000 ευρώ το 2018 από υλικά που ήταν έτοιμα να λήξουν», Σ. ΤσιάφοςΤσιάρας

Δρ Αθανάσιος Ν. Χαλαζωνίτης

ΣΥΝΤΟΝΙΣΤΉΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΉΣ ΑΚΤΙΝΟΛΟΓΙΚΟΎ ΕΡΓΑΣΤΗΡΊΟΥ, ΓΝΑ «ΑΛΕΞΆΝΔΡΑ»

ις πιο καινοτόμες και αξιόπιστες απεικονιστικές μεθόδους παρουσίασε ο Δρ. Αθανάσιος Ν. Χαλαζωνίτης. Οι απεικονιστικές μέθοδοι κατέχουν μείζονα ρόλο στη διάγνωση των προκαρκινικών καταστάσεων, καθώς επιτρέπεται η ίαση κατά ποσοστό 98,6 %. Όπως διασαφήνισε ο κ. Χαλαζωνίτης, μέσω των απεικονιστικών μεθόδων μπορούν να εντοπιστούν παθήσεις που δεν έχουν επεκταθεί στον μαστό πέρα από το αγγείο. «Η ψηφιακή αφαιρετική μαστογραφία ιωδιούχου σκιαγραφικού μέσου επιτρέπει να “αφαιρεθούν” κατά την απεικόνιση όλα τα φυσιολογικά στοιχεία του μαστού και να αποτυπωθούν τα σημεία εκείνα που έχουν τη νεο-αγγειογένεση, δηλαδή η κακοήθης μάζα προσλαμβάνει ιώδιο και απεικονίζεται πιο έντονα». Η εν λόγω μέθοδος προτείνεται ως εξέταση διαλογής από την Ευρωπαϊκή Εταιρεία Απεικόνισης Μαστού και έχει πολύ μεγάλη αξία σε γυναίκες με πυκνούς μαστούς και στις νέες γυναίκες, αλλά «δεν έχει κοστολο-

γηθεί από το ΚΕΣΥ και δεν έχει τιμολογηθεί από τον ΕΟΠΥΥ» σημείωσε χαρακτηριστικά ο κ. Χαλαζωνίτης. Αντίστοιχα, στην περίπτωση της υπερηχογραφίας με σκιαγραφικό, ο ακτινολόγος μπορεί να δει σε πραγματικό χρόνο τα κακοήθη αγγεία. Μπορεί η μέθοδος είναι ακόμη σε ερευνητικό στάδιο, αλλά στο νοσοκομείο «Αλεξάνδρα» εφαρμόζεται, όπως σημείωσε ο κ. Χαλαζωνίτης. Μία ακόμη τεχνική, η ελαστογραφία, απεικονίζει τους ενδεχόμενους όγκους με υπερηχογραφική εικόνα το «σκληρό» και το «μαλακό» εκτιμώντας ποσοστά κακοήθειας. Σύμφωνα με το Αμερικανικό Κολλέγιο Ακτινολογίας, η εν λόγω μέθοδος «πρέπει να εφαρμόζεται σε κάθε υπερηχογράφημα που κάνουν οι γυναίκες, αλλά ο ΕΟΠΥY την έχει ξεχάσει ή δεν ξέρει καν ότι υπάρχει! Και δεν την έχει τιμολογήσει», ανέφερε ο κ. Χαλαζωνίτης. Άλλη μία μέθοδος που δεν έχει τιμολογηθεί από το ΕΣΥ και τον ΕΟΠΥY είναι και το αυτοματοποιημένο σύστημα ογκομετρικής σάρωσης μαστού.

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Αθανάσιος Λοπατατζίδης

GROUP COMMERCIAL EXECUTIVE DIRECTOR, AFFIDEA

ναφερόμενος στο κόστος του συστήματος υγείας, δημόσιου και ιδιωτικού, το οποίο αυξάνεται με γεωμετρική πρόοδο, ο Αθανάσιος Λοπατατζίδης υπογράμμισε ότι, παρά το γεγονός ότι έχουν διατεθεί δισεκατομμύρια σε έρευνα, το όφελος που έχουν οι πολίτες από αυτήν τη δαπάνη δεν είναι το επιθυμητό, ιδιαίτερα λαμβάνοντας υπ’ όψιν το προσδόκιμο επιβίωσης. «Είναι εμφανές ότι στον χώρο της υγείας απουσιάζει η τυποποίηση, δηλαδή η δυνατότητα εκείνη για να μετρήσουμε τα αποτελέσματα με τον καλύτερο δυνατό τρόπο» σχολίασε ο κ. Λοπατατζίδης. Στην Ευρώπη και στην Αμερική, πλέον, επικρατεί η προσπάθεια δημιουργίας αλυσίδων τυποποιημένων υπηρεσιών μέσω εξαγορών και συγχωνεύσεων, ώστε να προσφέρουν φροντίδα σε χαμηλότερο κόστος. «Το μοντέλο κατά το οποίο αποζημιώνει και ο ΕΟΠΥΥ σήμερα πολλές από τις υ-

πηρεσίες του θεωρείται απαρχαιωμένο και έχει περάσει στη δεύτερη γενιά του σε πολλά μέρη της Αμερικής και της Ευρώπης», υποστήριξε ο κ. Λοπατατζίδης. Αντίθετα, όπως περιέγραψε ο ίδιος, «το σύγχρονο μοντέλο «αποζημίωσης στη “βάση της αξίας” βασίζεται σε μια κατηγορία ελάχιστων υπηρεσιών που θα προσφέρει ένας ή περισσότεροι φορείς ώστε να πετύχουν το καλύτερο δυνατό αποτέλεσμα». Πρόκειται για ένα μοντέλο “cost sharing” στην ασφαλιστική αγορά. Τέλος, ο κ. Λοπατατζίδης αναφέρθηκε και στο πρόγραμμα του Ομίλου Affidea στην Ιταλία, βάσει του οποίου ορθοπαιδικά περιστατικά αντιμετωπίζονται σε εξωνοσοκομειακή μορφή, σε επίπεδο χειρουργείων ημέρας. Μάλιστα, η εν λόγω μεθοδολογία «έχει επιφέρει αποτέλεσμα των χαμένων ημερών εργασίας της τάξης του18% και μια μείωση του μακροπρόθεσμου κόστους που είναι της τάξης του 20%».

Πάνος Μινογιάννης

ΓΕΝΙΚΌΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΉΣ, ΩΝΆΣΕΙΟ ΚΑΡΔΙΟΧΕΙΡΟΥΡΓΙΚΌ ΚΈΝΤΡΟ

την ανάδειξη ενός νέου μοντέλου παροχής ιατρικών υπηρεσιών, χάρη στα επιτεύγματα της επιστήμης, την τεχνητή νοημοσύνη και τη γενετική επανάσταση, την ανάλυση του γονιδιώματος, την αναγεννητική ιατρική, αναφέρθηκε ο Πάνος Μινογιάννης. Για τον σχεδιασμό θα πρέπει να ληφθεί υπ’ όψιν μια βασική εξίσωση για την πολιτική υγείας, ότι δηλαδή ο συνολικός τζίρος ισούται με τις συνολικές δαπάνες, ισούται με το συνολικό εισόδημα, «γι’ αυτό είναι παγκοσμίως δύσκολο να κόψεις δαπάνες και είναι δεδομένο παγκοσμίως ότι οι δαπάνες υγείας θα αυξάνουν». Αξίζει να σημειωθεί ότι η ισορροπία μεταξύ κόστους και ποιότητας είναι μια δύσκολη άσκηση κατά τον κ. Μινογιάννη. Η δυσκολία έγκειται στο λάθος να ονομάσουμε καινοτομία οτιδήποτε, ενώ ως καινοτομία θα πρέπει να βλέπουμε το σύνολο της θεραπείας. Παρά το γεγονός ότι έχει συμπληρωθεί μια δεκαετία μεταρρυθμίσεων στον χώρο της

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

υγείας, δεν υφίσταται ανταγωνιστική κατάσταση μεταξύ ιδιωτικών και δημόσιων νοσοκομείων. «Δεν ανταγωνίζεται το Ωνάσειο τον Ευαγγελισμό, ο Ευαγγελισμός το ΥΓΕΙΑ. Δεν έχουμε τον ίδιο τρόπο αποζημίωσης, ούτε έχουν τις ίδιες απαιτήσεις από εμάς», σημείωσε. Ο ανταγωνισμός μεταξύ των νοσοκομείων για να πάρουν προνομιακά συμβόλαια από τον ΕΟΠΥΥ θα ανέβαζε τον πήχη και θα αναδείκνυε τους καλύτερους παρόχους, εκτίμησε. Κι ενώ μπορεί οι στρόφιγγες να έχουν κλείσει, υπάρχουν ακόμη εστίες σπατάλης, είτε ιατρικά λάθη, είτε φροντίδα χαμηλής αξίας, είτε λειτουργική σπατάλη, είτε διοικητική σπατάλη, που θα έπρεπε να αναληφθούν από την αρχική εξίσωση. Παρά τη δεκαετή προσπάθεια, παραμένει μη βιώσιμη η αγορά, χωρίς μια διαλειτουργική ηλεκτρονική διακυβέρνηση στο σύστημα, χωρίς μια αξιολόγηση υπηρεσιών και παροχών και την ανταμοιβή βάσει των κόπων και των υπηρεσιών, χωρίς δικτύωση-συνένωση παρόχων κ.ά.

Δρ Πέτρος Παπαχρήστου

ΔΙΕΥΘΥΝΤΉΣ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΑΚΏΝ ΣΥΣΤΗΜΆΤΩΝ, ΌΜΙΛΟΣ ΥΓΕΙΑ

ο εγχείρημα της δημιουργίας ηλεκτρονικού φακέλου υγείας και τη χρησιμότητά του ανέλυσε ο Δρ Πέτρος Παπαχρήστου. Η καταγραφή των ιατρικών δεδομένων είναι σημαντική, γιατί «όταν ο ασθενής πάει σε ένα κέντρο υγείας, η πληροφορία πρέπει να είναι διαθέσιμη σε έναν κλινικό γιατρό, να τον βοηθήσει για να βγάλει ένα πόρισμα», διευκρίνισε ο κ. Παπαχρήστου. Το όλο εγχείρημα μπήκε σε εφαρμογή το 2014. Η αναγκαιότητα της μετάβασης στην ηλεκτρονική καταγραφή ενισχύθηκε με την προσπάθεια απόκτησης του Joint Commission International, ενός διεθνούς προτύπου διαπίστευσης υπηρεσιών υγείας. Πρόκειται για ένα πλαίσιο απαιτήσεων το οποίο αφορά τον ασθενή, και, όπως διαβεβαίωσε ο κ. Παπαχρήστου, μετράει από τα logistics, το disaster plan, μέχρι το αν οι αλλεργίες έχουν καταγραφεί πριν τη συνταγογράφηση, αν το πλήρες ιστορικό

έχει ληφθεί πριν την επέμβαση «και πολλούς άλλους δείκτες που πρέπει να αποδείξεις ότι τους μετράς». Στον φάκελο εμφανίζονται όλες οι πληροφορίες που συλλέχθηκαν και κλινικοί δείκτες, ανάλογα με τον ασθενή. Στο ιατρικό ιστορικό αναφέρονται όλες οι παθήσεις, τα χειρουργεία και τα αποτελέσματά τους, ακόμη και γραφήματα και απεικονιστικά. Οι πληροφορίες αυτές έχουν συλλεχθεί από διαφορετικά συστήματα που υπάρχουν στα νοσοκομεία. Επιπλέον, έχουν αξιοποιηθεί εξετάσεις χημικές και διαγνωστικές του ΕΟΠΥΥ. Ωστόσο, ενυπάρχει το πρόβλημα της κωδικοποίησης των πράξεων, καθώς η εφαρμογή στα νοσοκομεία και στα διαγνωστικά είναι ακόμη ελάχιστη, όπως τόνισε στα λεγόμενά του ο κ. Παπαχρήστου. Το Personal Health Record είναι προσβάσιμο στον ασθενή και από το σπίτι του.

ΠΆΝΕΛ 2

«Αποζημίωση καινοτομίας στην Υγεία με βάση την αξία»

η δύσκολη εξίσωση της διασφάλισης της πρόσβασης στην καινοτομία και της βιωσιμότητας του συστήματος υγείας συζήτησαν οι συμμετέχοντες στο δεύτερο πάνελ. «Δειλά δειλά, μοντέρνα συστήματα αποζημίωσης που στηρίζονται στην τεχνολογία εφαρμόζονται κυρίως στις ΗΠΑ, αλλά έρχονται και στην Ευρώπη», δήλωσε ο Βασίλης Κοντοζαμάνης, Υπεύθυνος της Προγραμματικής Ενότητας «Αλληλεγγύη» της ΝΔ. Όπως εκτίμησε, στην Ελλάδα θα πρέπει να αντιγράψουμε καλές πρακτικές του εξωτερικού. Αναφερόμενος στο μοντέλο των συμφωνιών επιμερισμού κόστους, ο κ. Κοντοζαμάνης διευκρίνισε ότι στο ελληνικό Δημόσιο δεν μπορούν να υλοποιηθούν τέτοιου είδους συμφωνίες. «Ο νόμος όμως αλλάζει με νόμο, και είναι κάτι που θα δούμε στην

επόμενη κυβέρνηση», πρόσθεσε. «Σε μια ολοκληρωμένη φαρμακευτική πολιτική, αν τα λεφτά του clawback και του rebate επενδύονταν, αυτό θα ήταν ένα πεδίο συζήτησης. Θα μπορούσαμε, για παράδειγμα, να χρησιμοποιήσουμε διαφορετικές συσκευασίες ώστε να περιοριστεί “αναίμακτα” η φαρμακευτική δαπάνη και τα λεφτά να επανεπενδυθούν», δήλωσε ο Πάνος Μινογιάννης. Κατά τον Δρα Αθανάσιο Ν. Χαλαζωνίτη, η συζήτηση θα πρέπει να αφορά και στην έγκυρη διάγνωση, «με τον εκάστοτε κρατικό φορέα, π.χ. ΕΟΠΥΥ, να παρέχει ισότιμη πρόσβαση σε όσους χρειάζονται». Σύμφωνα με τον κ. Χαλαζωνίτη, το κράτος οφείλει να παρέχει τη μαστογραφία δωρεάν σε όλες τις γυναίκες άνω των 40 και μετά οι επιστήμονες να αποφασίζουν

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

Από αριστερά: Δρ Αθανάσιος Ν. Χαλαζωνίτης, Βασίλης Κοντοζαμάνης MSc, ΜΒΑ, Αθανάσιος Λοπατατζίδης, Πάνος Μινογιάννης, Δρ Πέτρος Παπαχρήστου, Αιμίλιος Νεγκής.

την κατάλληλη μέθοδο που θα χρησιμοποιήσουν. Εκτίμησε δε πως σε ένα βαθμό με την ΗΔΙΚΑ, ειδικά για τις απεικονιστικές εξετάσεις, η προκλητή ζήτηση έχει περιοριστεί. «Αυτό που πρέπει να αναζητά μια κοινωνία είναι πώς θα αφομοιώσει την καινοτομία με τον καλύτερο και αποδοτικότερο τρόπο», σημείωσε ο Αθανάσιος Λοπατατζίδης. Όπως ανέφερε, τα προηγούμενα χρόνια έγιναν κάποια βήματα, όμως «η συζήτηση που πρέπει να κάνει μια σύγχρονη κοινωνία για να επιβιώσει είναι πώς θα εισαγάγει, αφομοιώσει και επιβραβεύσει

την καινοτομία, συζήτηση που δεν την έχουμε κάνει». Ο Δρ Πέτρος Παπαχρήστου αναφέρθηκε στη συνεργασία του ομίλου ΥΓΕΙΑ με έναν φορέα που βοηθά στην κλινική αξιοποίηση δεδομένων. Πρόκειται για τεχνολογία αιχμής που αξιοποιεί την τεχνητή νοημοσύνη, συμβάλλοντας στην κατάλληλη επιλογή θεραπείας για τον καρκινοπαθή, αντλώντας τεκμηριωμένες γνώσεις. «Ταιριάζει τον ασθενή και την πρόγνωση με τη θεραπεία. Είναι ένα εργαλείο που είναι χρήσιμο για περιοχές που δεν υπάρχει διαθέσιμος έμπειρος γιατρός», συμπλήρωσε.

Δρ Εμμανουήλ Αλεξανδράκης

ADJUNCT PROFESSOR, ΣΤΡΑΤΗΓΙΚΉ ΤΟΥ ΤΟΜΈΑ ΥΓΕΊΑΣ, MBA INTERNATIONAL, ΟΙΚΟΝΟΜΙΚΌ ΠΑΝΕΠΙΣΤΉΜΙΟ ΑΘΗΝΏΝ, ΕΠΙΚΕΦΑΛΉΣ ΑΝΆΠΤΥΞΗΣ ΕΡΕΥΝΏΝ, ΕΡΕΥΝΗΤΙΚΌ ΙΝΣΤΙΤΟΎΤΟ WIFOR

ια νέα παράμετρο, που ρίχνει φως σε ανεξερεύνητες συνέπειες μιας ιατρικής καινοτομίας, πρότεινε ο Δρ Εμμανουήλ Αλεξανδράκης. Πρόκειται για μια καινοτόμο μεθοδολογία ανάλυσης κοινωνικών επιπτώσεων που έχει εφαρμοστεί στο Ερευνητικό Ινστιτούτο WifOR. «Μεταφράζουμε, επί της ουσίας, το μικρο-

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

οικονομικό δεδομένο της δραστηριότητας, της επίπτωσης που έχει ένα καινοτόμο φάρμακο πάνω στη μακροοικονομική κατάσταση μιας χώρας», διασαφήνισε ο κ. Αλεξανδράκης. Ο τελευταίος υπογράμμισε ότι η παροχή υγείας πρέπει να αντιμετωπιστεί ως αναπτυξιακός συντελεστής, αλλά και ως

φορέας που δημιουργεί νέες θέσεις εργασίας. Αναφέρθηκε ακόμη στη διαδικασία AMNGO, που υιοθετήθηκε στη Γερμανία το 2011. Το συμπέρασμα ήταν ότι κάθε φορέας έβλεπε διαφορετικά την αξία, δηλαδή διαπιστώθηκε μια μεγάλη διασπορά απόψεων για το πώς καταλάβαινε κάθε φορέας τι γινόταν με το φάρμακο. «Πρέπει, λοιπόν, να συζητηθεί σοβαρά ποια είναι η αξία και πώς θα τη μετράμε» κατέληξε ο κ. Αλεξανδράκης. Επίσης, αναφέρθηκε στο Special Task Force Report, το οποίο μελέτησε 12 παραμέτρους που προσδίδουν αξία.

Η μελέτη των κοινωνικοοικονομικών επιπτώσεων ξεκινά με την αξιολόγηση του «αποτυπώματος» μιας φαρμακευτικής καινοτομίας ή μιας άλλης ιατρικής καινοτομίας. Στη συνέχεια, έρχεται η “ValueInvest Analysis”, κατά την οποία συγκρίνονται τα οφέλη με τις μακροπρόθεσμες επιπτώσεις που θα είχε για τους ασφαλιστικούς οργανισμούς. Στην πραγματικότητα, δημιουργείται ένα κλάσμα το οποίο επιτρέπει να δούμε ποια είναι η αξία στην οικονομία έναντι της επένδυσης που θα πρέπει η Πολιτεία-το σύνολο των πληρωτών να χρηματοδοτήσει, όπως εξήγησε ο κ. Αλεξανδράκης.

Πασχάλης Αποστολίδης

ΔΙΕΥΘΎΝΩΝ ΣΎΜΒΟΥΛΟΣ, ABBVIE PHARMACEUTICALS SA

αδυναμία συναινέσεων, σε συνδυασμό με την επιβολή οριζόντιων μέτρων, δημιουργεί περισσότερα προβλήματα από όσα λύνει. «Η αναγνώριση του προβλήματος είναι και το πιο σημαντικό βήμα προς τη λύση», επεσήμανε μεταξύ άλλων ο Πασχάλης Αποστολίδης. «Φαρμακευτική πολιτική που καθορίζεται πρωτίστως από τη ζήτηση δεν πετυχαίνει τους στόχους για τους οποίους σχεδιάστηκε», σημείωσε ο κ. Αποστολίδης. Όπως τόνισε, «δεν θα υπάρξει βιώσιμο σύστημα υγείας αν δεν υπάρχει αυτάρκης φαρμακευτική δαπάνη. Αν έχουμε

Δεν θα υπάρξει βιώσιμο σύστημα υγείας αν δεν υπάρχει αυτάρκης φαρμακευτική δαπάνη, Π. Αποστολίδης

μια φαρμακευτική δαπάνη που χρειάζεται 200 ενέσεις ρευστότητας, είναι μια τρύπα στο νερό». Μια συνεκτική πολιτική φαρμάκου πρέπει να κινηθεί σε 5 άξονες, κατά τον διευθύνοντα σύμβουλο της AbbVie: 1. Προσδιορισμός του ύψους που καθιστά τη φαρμακευτική δαπάνη στοιχειωδώς αυτάρκη. 2. Μέτρηση του οικονομικού οφέλους που προκύπτει από κάθε εφαρμοζόμενη πολιτική. 3. Προσδιορισμός ενός δίκαιου τρόπου επιμερισμού της επιβάρυνσης ανάμεσα σε Πολιτεία και επιχειρήσεις, ώστε να συμφωνήσουμε στο πού βρίσκονται τα όρια της συνυπευθυνότητας. 4. Ρεαλιστικά κίνητρα, ώστε να επιτυγχάνονται οι στόχοι και τα χρονοδιαγράμματα των πολιτικών που ήδη εφαρμόζονται. 5. Αξιοποίηση εργαλείων από τη διεθνή πρακτική που τεκμηριώνουν με αντικειμενικό τρόπο τις ανάγκες διεύρυνσης της υφιστάμενης φαρμακευτικής δαπάνης (π.χ. Horizon Scanning).

ΡΕΠΟΡΤΑΖ

ΠΆΝΕΛ 3

«Αξιολόγηση τεχνολογιών υγείας στον χώρο του φαρμάκου: Λειτουργία Επιτροπής-Εμπόδια-Προοπτικές»

Από αριστερά: Πασχάλης Αποστολίδης, Ολύμπιος Παπαδημητρίου, Γιάννης Ποδηματάς, Δημήτρης Κούβελας, Δρ Εμμανουήλ Αλεξανδράκης, Αιμίλιος Νεγκής.

διαπραγμάτευση για τα μισά φάρμακα που έχουν έρθει στην Επιτροπή έχει ολοκληρωθεί, υποστήριξε ο Γιάννης Ποδηματάς, Ειδικός Σύμβουλος του Υπουργείου Υγείας. Μάλιστα, ανέφερε πως θα αναζητείται τρόπος ώστε να γίνεται ενημέρωση για τα εν λόγω σκευάσματα πριν την ανάρτηση του Θετικού Καταλόγου, αναρτώντας για παράδειγμα την εισήγηση προς τον υπουργό. Περισσότερα από 100 είναι τα φάρμακα που περιμένουν να αξιολογηθούν, σύμφωνα με τον πρόεδρο της Επιτροπής HTA και Διευθυντή του Εργαστηρίου Κλινικής Φαρμακολογίας, Καθηγητή ΑΠΘ, Δ. Κούβελα. Θετική εξέλιξη χαρακτήρισε ο πρόεδρος του ΣΦΕΕ, Ολύμπιος Παπαδημητρίου, την έκδοση συμπληρωματικών λιστών για κάθε φάρμακο, και δεν θα πρέπει η αγορά να αναμένει την ενιαία λίστα. Εξέφρασε, ωστόσο, τον προβληματισμό της φαρμακοβιομηχανίας: «Πώς μπορούμε να συζητάμε για αξιολόγηση από τη μία και για clawback από την άλλη;». Επιπλέον, τόσο ο κ. Παπαδημητρίου όσο και οι εκπρόσωποι της Πολιτείας ανέφεραν πως είναι σε καλό σημείο οι συζητήσεις που αφορούν στην αναδιαμόρφωση του πλαισίου για τις κλινικές μελέτες. Μεταξύ άλλων, εξετάζεται και το κίνητρο της απαλλαγής από το clawback για τις ε-

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

ταιρείες που διενεργούν κλινικές μελέτες. «Το ζήτημα είναι να μη δουν οι ασθενείς το κενό στην πρόσβασή τους στις θεραπείες να μεγαλώνει πάνω από τα επιτρεπόμενα όρια», σημείωσε, από την πλευρά του, ο Π. Αποστολίδης. Πρότεινε δε να επιταχύνονται οι διαδικασίες για τα φάρμακα που είναι εγκεκριμένα από ΕΜΑ και ΕΟΦ. Περιγράφοντας τα εμπόδια που προέκυψαν, ο κ. Κούβελας σημείωσε, μεταξύ άλλων, ότι υπάρχει μεγάλη δυσκολία λόγω της απαγόρευσης των προσλήψεων. Παράλληλα, υπήρχαν εκκρεμότητες από την προηγούμενη επιτροπή και άλλες που προέκυψαν λόγω αλλαγής της νομοθεσίας της αξιολόγησης, που επιβάρυναν και τις δύο επιτροπές. «Υπήρξε και το πρόβλημα εύρεσης εξωτερικών αξιολογητών. Αυτό ήταν δικό μου λάθος, γιατί εκτίμησα ότι θα βρίσκονταν. Αλλά δεν υπάρχουν αξιολογητές ικανοί», συμπλήρωσε. Διευκρίνισε, πάντως, ότι η Επιτροπή έχει δικαίωμα να σταματάει το ρολόι στη διαδικασία. Υποστήριξε, ακόμη, ότι στην περίπτωση των γενοσήμων, πρέπει να αξιολογούνται όλα, γιατί όλα μπορούν να παίρνουν έγκριση, αλλά δεν είναι όλα καλά. «Δεν πρέπει να κρίνουμε αν η αξιολόγηση και η διαπραγμάτευση γίνεται στις 180 ημέρες, αλλά να δούμε και τι γίνεται στις υπόλοιπες χώρες. Έχουμε χώρες με μακροχρόνια εμπειρία που δεν τα κατα-

φέρουν σε 6 μήνες. Ο πήχης είναι προσδιορισμένος από την ΕΕ στις 180 ημέρες, αλλά ούτε οι άλλες χώρες το τηρούν. Αν το κρίνουμε με αυτόν τον τρόπο, είμαστε καλά και δεν καταλαβαίνω γιατί το συνειδητοποιούμε», σημείωσε ο κ. Ποδηματάς. «Εμείς κάνουμε υπομονή, όχι οι εταιρείες. Θα μπορούσαμε απλά να το κόψουμε το φάρμακο», σχολίασε ο κ. Κούβελας. Κατά τη γνώμη του, υπάρχουν φάρμακα που έχουν αδειοδοτηθεί τα οποία δεν θα έπρεπε έχουν πάρει έγκριση.

Πάντως, τόσο ο κ. Ποδηματάς όσο και ο κ. Κούβελας υπογράμμισαν την ανάγκη δημοσίευσης των αποτελεσμάτων όλων των κλινικών μελετών, που, πέρα από τη διαφάνεια, συμβάλλει και στην επιτάχυνση των διαδικασιών, πρακτική που δεν είναι αυτονόητη ή ευρέως διαδεδομένη. «Δεν νομίζω ότι θα πρέπει να υιοθετήσουμε την άποψη του “μη χείρον βέλτιστον”. Όλοι μιλούν για διεύρυνση παραμέτρων, ένα σύστημα πολύ πιο ευέλικτο», ανέφερε ο Δρ Εμμανουήλ Αλεξανδράκης. •••

Τέλος καπνιζόντων για καταστήματα

οινή Υπουργική Απόφαση, με την οποία προσδιορίζεται το τέλος καπνιζόντων για τα καταστήματα εκείνα στα οποία επιτρέπεται το κάπνισμα, υπέγραψαν ο Ανδρέας Ξανθός και η Κατερίνα Παπανάτσιου. Το ετήσιο τέλος καπνιζόντων ορίζεται στα 200 ευρώ ανά τετραγωνικό μέτρο του χώρου που λειτουργεί ως χώρος καπνιζόντων. Αφορά κυρίως σε καζίνο, κέντρα διασκέδασης με ζωντανή μουσική εμβαδού άνω των 300 τ.μ. και σε καταστήματα όπου νομίμως διεξάγονται τυχερά παίγνια. Το τέλος πρέπει να καταβάλλεται έως την 31η Δεκεμβρίου κάθε έτους, ενώ για μαγαζιά που ανοίγουν τις πόρτες τους για πρώτη φορά, το ποσό θα πρέπει να αποπληρώνεται πριν την έναρξη λειτουργίας. Σε περίπτωση απουσίας της σχετικής βεβαίωσης πληρωμής του τέλους, εκπρόθεσμης ή ανακριβούς υποβολής της σχετικής αίτησης, η ΚΥΑ ορίζει την υποβολή κυρώσεων.

Πώς η νόσος Αλτσχάιμερ επηρεάζει τον εγκέφαλό μας

ι ερευνητές πραγματοποίησαν την πρώτη ολοκληρωμένη ανάλυση των γονιδίων που τροποποιήθηκαν σε μεμονωμένα εγκεφαλικά κύτταρα ασθενών με νόσο του Αλτσχάιμερ, αναγνωρίζοντας τις χαρακτηριστικές κυτταρικές οδούς που επηρεάζονται στους νευρώνες και άλλους τύπους εγκεφαλικών κυττάρων. Η ανάλυση έχει μεγάλη αξία, γιατί προσφέρει πολλούς πιθανούς νέους στόχους

για την ανάπτυξη νέων φαρμάκων για τη νόσο Αλτσχάιμερ, που πλήττει περισσότερους από 36 εκατομμύρια ανθρώπους παγκοσμίως. «Αυτή η μελέτη ανοίγει μια εντελώς νέα εποχή για την κατανόηση του Αλτσχάιμερ, καθώς παρέχει τον πρώτο χάρτη για όλες τις μοριακές διεργασίες που μεταβάλλονται με τη νόσο σε κάθε τύπο κυττάρων», σημείωσε ο ελληνικής καταγωγής Μανώλης Κέλλης, καθηγητής πληροφο-

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

ρικής και μέλος του εργαστηρίου πληροφορικής και τεχνητής νοημοσύνης του MIT. Η μελέτη, που δημοσιεύθηκε στο περιοδικό Nature, έδειξε ακόμη ότι τα εγκεφαλικά κύτταρα των ανδρών και των γυναικών διαφέρουν σημαντικά στο πώς τα γονίδιά τους ανταποκρίνονται στην ασθένεια. Η έρευνα χρηματοδοτήθηκε από τα Εθνικά Ινστιτούτα Υγείας, το Ίδρυμα JBP και το Ελβετικό Εθνικό Ίδρυμα Επιστημών.

Τέθηκε σε εφαρμογή στην Ιταλία ο νέος νόμος για τους εμβολιασμούς

εκίνησε να εφαρμόζεται στην Ιταλία ο νέος αυστηρός νόμος για τον εμβολιασμό των παιδιών. Οι γονείς έχουν ενημερωθεί ότι τα παιδιά τους απαγορεύεται να πάνε στο σχολείο αν δεν έχουν αποδεδειγμένα εμβολιαστεί. Τα παιδιά ηλικίας έως 6 ετών που δεν έχουν εμβολιαστεί θα αποκλείονται από το σχολείο (προνήπιο και νηπιαγωγείο), ενώ τα παιδιά 6-16 ετών δεν θα αποκλείονται, αλλά οι γονείς τους θα βρίσκονται αντιμέτωποι με πρόστιμα μέχρι 500 ευρώ αν δεν προχωρήσουν σε εμβολιασμό των παιδιών τους.

Στόχος των ιταλικών αρχών ήταν να αυξηθούν τα ποσοστά των παιδικών εμβολιασμών, μετά την αύξηση των κρουσμάτων ιλαράς. Ο νέος νόμος προβλέπει ότι όλα τα παιδιά θα πρέπει υποχρεωτικά να κάνουν τα εξής εμβόλια: ιλαράς, παρωτίτιδας, ερυθράς, ανεμοβλογιάς, πολιομυελίτιδας, ηπατίτιδας Β, τετάνου και αιμόφιλου ινφλουέντζας. Επιπλέον, οι γονείς θα παροτρύνονται να εμβολιάζουν τα παιδιά τους για άλλα 4 εμβόλια (του μηνιγγιτιδόκοκκου Β και C, του πνευμονιόκοκκου και του ροταϊού). Όλα τα εμβόλια θα προσφέρονται δωρεάν και θα μπορούν να γίνονται και στα φαρμακεία.

Η υγεία προσφύγων και μεταναστών στην Ευρώπη

ι πρόσφυγες και οι μετανάστες είναι υγιείς, αλλά συχνά ταλαιπωρημένοι από τις συνθήκες του ταξιδιού και της διαβίωσης, όπως έδειξε η έκθεση της Παγκόσμιας Οργάνωσης Υγείας. Η έκθεση παρουσιάστηκε σε ειδική εκδήλωση που διοργάνωσε το Υπουργείο Υγείας και το Γραφείο του Οργανισμού στην Ελλάδα. Τα ποσοστά των προσφύγων και των μεταναστών σε σχέση με τον παγκόσμιο πληθυσμό έχουν παραμείνει σχετικά σταθερά για αρκετές δεκαετίες και κυμαίνονται γύρω στο 3% του συνολικού πληθυσμού (π.χ. 2,8% το 1990 και 3,3% το 2017). Η αναλογία των εκτοπισμένων πληθυσμών έχει αυξηθεί από περίπου 5 ανά 1.000 ανθρώπους παγκοσμίως το 1997, σε σχεδόν 9 ανά 1.000 ανθρώπους το 2017. Αυτό ισοδυναμεί, κατά προσέγγιση, με 68,5 εκατομμύρια άτομα, εκ των οποίων τα 25,4 εκατομμύρια διέσχισαν διεθνή σύνορα σε αναζήτηση προστασίας.

Σύμφωνα με το Γραφείο της Ύπατης Αρμοστείας για τους Πρόσφυγες του Οργανισμού Ηνωμένων Εθνών και, σε αντίθεση με την ευρέως διαδεδομένη αντίληψη, το 85% των προσφύγων παγκοσμίως φιλοξενούνται σε αναπτυσσόμενες χώρες. Το 2017, η Τουρκία εξακολου-

θούσε να είναι η χώρα που φιλοξενούσε τον μεγαλύτερο αριθμό προσφύγων παγκοσμίως (3,5 εκατομμύρια). Σε κάθε περίπτωση, ο αριθμός προσφύγων ήταν λιγότερος από το 7,4% του παγκόσμιου μεταναστευτικού πληθυσμού στην Περιφέρεια το 2017.

NEWSROOM

Το πρώτο «έξυπνο» ρολόι που παρακολουθεί την αρτηριακή πίεση

Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) ενέκρινε την κυκλοφορία ενός νέου smart watch από τη γνωστή εταιρεία Omron το οποίο θα είναι το πρώτο που μπορεί να παρακολουθεί την αρτηριακή πίεση. Η νέα συσκευή φέρει την ονομασία Heart Guide και χρησιμοποιεί μια εύκαμπτη συνθετική λωρίδα για να φουσκώνει και να διατηρεί το σχήμα του, ώστε να λαμβάνει μετρήσεις για την πίεση του αίματος στον καρπό. Το πρωτοποριακό ρολόι είναι διαθέσιμο από τις 9 Ιανουαρίου, στην τιμή των 499 δολαρίων.

Νέα δεδομένα για τον καρκίνο του προστάτη

ετικά είναι τα δεδομένα από τις δοκιμές του φαρμάκου enzalutamide σε ασθενείς με μεταστατικό ορμονοευαίσθητο καρκίνο του προστάτη, ανοίγοντας τον δρόμο για να επεκταθεί η χρήση του φαρμάκου. Το enzalutamide έχει αναπτυχθεί από τις εταιρείες Pfizer και Astellas και στην Ευρώπη έχει ήδη εγκριθεί για να χορηγηθεί σε ασθενείς με προχωρημένο καρκίνο (μεταστατικός) ανθεκτικό στον ευνουχισμό, δηλαδή όταν ο όγκος επιδει-

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

Παράλληλα με την πίεση του αίματος, το Heart Guide παρακολουθεί κι άλλες μετρήσεις της υγείας, συμπεριλαμβανομένων των ημερήσιων βημάτων και της ποιότητας του ύπνου. Σύμφωνα με την εταιρεία, έχουν κατατεθεί περισσότερα από 80 διπλώματα ευρεσιτεχνίας που σχετίζονται άμεσα με τη συσκευή και άλλα στοιχεία που απαιτούνται κατά τον σχεδιασμό της νέας συσκευής. Η εταιρεία έχει στα σχέδιά της κι άλλα μοντέλα με δυνατότητες παρακολούθησης της καρδιαγγειακής υγείας.

νώνεται παρά τη θεραπεία μείωσης της παραγωγής τεστοστερόνης ή μετά από χειρουργική αφαίρεση των όρχεων. Τώρα οι νέες μελέτες δείχνουν ότι μπορεί να βοηθήσει και ασθενείς με προχωρημένο ορμονοευαίσθητο καρκίνο του προστάτη (HSPC). Στις δοκιμές, σε συνδυασμό με θεραπεία στέρησης ανδρογόνων, βρέθηκε ότι μπορεί να μειώσει κατά 61% τον κίνδυνο εξέλιξης της νόσου ή θανάτου. Στους άνδρες με καρκίνο του προστάτη, η νόσος θεωρείται μεταστατική όταν ο καρκίνος έχει εξαπλωθεί έξω από τον προστατικό αδένα και σε άλλα μέρη του σώματος, όπως τα οστά, τους λεμφαδένες, την ουροδόχο κύστη και το ορθό. Στις ΗΠΑ, κάθε χρόνο, καταγράφονται περίπου 38.000 άνδρες με προχωρημένο ορμονοευαίσθητο καρκίνο του προστάτη (HSPC). Το enzalutamide δρα αναστέλλοντας τη δράση της ανδρικής ορμόνης τεστοστερόνης και άλλων ανδρικών ορμονών, γνωστών ως ανδρογόνα. Αυτό γίνεται αποκλείοντας τους υποδοχείς στους οποίους προσκολλώνται οι εν λόγω ορμόνες και εμποδίζοντας την ανταπόκρισή τους. Επειδή ο καρκίνος του προστάτη χρειάζεται την τεστοστερόνη και άλλες ανδρικές ορμόνες για να επιβιώσει και να αναπτυχθεί, με τον αποκλεισμό των εν λόγω ορμονών το φάρμακο επιβραδύνει την εξέλιξη του καρκίνου του προστάτη.

Η πρώτη πανγονοτυπική θεραπεία για ηπατίτιδα C στα παιδιά

Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) ενέκρινε την πρώτη θεραπεία για όλους τους γονότυπους της ηπατίτιδας C σε παιδιατρικούς ασθενείς. Πρόκειται για το φάρμακο Mavyret της AbbVie, που αντιμετωπίζει και τους 6 γονότυπους του ιού της ηπατίτιδας C (HCV) σε παιδιά ηλικίας 12 έως 17 ετών. Είναι ένας συνδυασμός των ουσιών glecaprevir και pibrentasvir και το 2017 είχε εγκριθεί για τη θεραπεία του HCV σε ενήλικες. «Το Mayvret μειώνει την ποσότητα HCV στο σώμα, εμποδίζοντας τον πολλαπλασιασμό του ιού και στις περισσότερες περιπτώσεις θεραπεύει τη μόλυνση α-

πό HCV», δήλωσε ο Jeffrey Murray, αναπληρωτής διευθυντής της Διεύθυνσης Αντιιικών Προϊόντων στο Κέντρο Αξιολόγησης και Έρευνας της FDA. Η απόφαση βασίζεται σε κλινικές δοκιμές που αξιολόγησαν 47 ασθενείς με HCV γονότυπου 1, 2, 3 ή 4 χωρίς κίρρωση ή με ήπια κίρρωση. Το 100% των παιδιών που έλαβαν τη θεραπεία για 8 ή 16 εβδομάδες δεν είχαν ανιχνεύσιμο ιό στα δείγματα αίματός τους μετά από 12 εβδομάδες, υποδεικνύοντας ότι η λοίμωξη θεραπεύτηκε. Σε παιδιατρικούς ασθενείς με κίρρωση, ιστορικό μεταμόσχευσης νεφρού ή/και ήπατος ή γονότυπο 5 ή 6, η ασφάλεια

και η αποτελεσματικότητα του Mavyret υποστηρίζονται από προηγούμενες μελέτες που παρατηρήθηκαν σε ενήλικες. Η ηπατίτιδα C είναι μια ιογενής ασθένεια, που προκαλεί φλεγμονή του ήπατος και μπορεί να οδηγήσει σε μειωμένη ηπατική λειτουργία ή ηπατική ανεπάρκεια. Η νόσος αποτελεί σημαντική απειλή για τη δημόσια υγεία, καθώς ευθύνεται για το 70% των περιπτώσεων χρόνιας ηπατίτιδας, για το 40% των περιπτώσεων κίρρωσης ήπατος και για το 60% του ηπατοκυτταρικού καρκίνου. Σύμφωνα με πρόσφατα επιδημιολογικά δεδομένα, ο παγκόσμιος επιπολασμός του HCV ανέρχεται σε 1% (71,1 εκατομμύρια μολυσμένοι ενήλικες), ενώ περίπου 400.000 άτομα πεθαίνουν κάθε χρόνο από τη νόσο, κυρίως λόγω εκδήλωσης κίρρωσης του ήπατος και ηπατοκυτταρικού καρκίνου (The Polaris Observatory HCV Collaborators, 2017; WHO, 2017). Στην Ελλάδα, ο επιπολασμός της νόσου στον γενικό πληθυσμό είναι 1,9%, δηλαδή περίπου 200.000 άτομα έχουν μολυνθεί από τον ιό. Ακόμη, εκτιμάται ότι στη χώρα έχουμε 3.700 νέες μολύνσεις ετησίως, εκ των οποίων περίπου οι 2.960 (80%) γίνονται χρόνιες.

Ο Haseeb Ahmad νέος πρόεδρος των φαρμακοβιομηχάνων στη Bρετανία

Haseeb Ahmad, ο οποίος είχε διατελέσει γενικός διευθυντής στην MSD Ελλάδος, εξελέγη νέος πρόεδρος του Συνδέσμου της Βρετανικής Φαρμακευτικής Βιομηχανίας (ABPI). Ο Haseeb θα διαδεχθεί τον Erik Nordkamp, ο οποίος είχε διατελέσει γενικός διευθυντής της Pfizer Ελλάδος και πρακτικά επανίδρυσε το Pharma Innovation Forum, που εκπροσωπεί όλες τις ξένες φαρμακοβιομηχανίες στη χώρα μας. Ο Haseeb, ο οποίος πλέον είναι γενικός διευθυντής της Novartis σε Βρετανία

και Ιρλανδία, δήλωσε: «Βρισκόμαστε σε μια χρυσή εποχή ανακάλυψης φαρμάκων, όπου η καινοτόμος επιστήμη συγκλίνει με τα Big Data και την ψηφιακή επανάσταση. Αυτές οι δυνάμεις έρχονται μαζί για να θεραπεύσουν ασθένειες σε μια κλίμακα που δεν έχουμε ξαναδεί. Η φαρμακευτική βιομηχανία, η κυβέρνηση και το NHS πρέπει να συνεργαστούν για να διασφαλίσουν ότι οι ασθενείς μπορούν να έχουν πρόσβαση σε καινοτόμες θεραπείες και να παραδώσουμε το είδος υγειονομικής περίθαλψης που όλοι μας στο Ηνωμένο Βασίλειο αξίζουμε».

NEWSROOM

Νέα θεραπεία για το λέμφωμα Hodgkin

Νέο φάρμακο μειώνει τον καρδιαγγειακό κίνδυνο

Ευρωπαϊκή Επιτροπή επέκτεινε την άδεια κυκλοφορίας του φαρμάκου brentuximabvedotin, το οποίο μπορεί πλέον να χορηγείται και για τη θεραπεία ενηλίκων με λέμφωμα Hodgkin (Στάδιο IV και CD30 +) που δεν έχουν υποβληθεί προηγουμένως σε θεραπεία. Η έγκριση σηματοδοτεί την πρώτη νέα θεραπεία για δεκαετίες για όσους έχουν ανάγκη. Να σημειωθεί ότι έως και στο 30% των ασθενών με λέμφωμα Hodgkin που δεν είχαν λάβει προηγουμένως θεραπεία, η νόσος εξελίσσεται μετά την πρώτη τους θεραπεία. Ακόμη, οι ασθενείς στο Στάδιο IV φέρουν ακόμη υψηλότερο κίνδυνο από εκείνους με νόσο πρώιμης φάσης. Η απόφαση της Ευρωπαϊκής Επιτροπής βασίζεται στα αποτελέσματα της μελέτης ECHELON-1, η οποία έδειξε ότι η προσθήκη του brentuximabvedotin και η αφαίρεση της bleomycin από το πρότυπο σχήμα θεραπείας έδωσαν οφέλη στους ασθενείς τόσο ως προς την αποτελεσματικότητα όσο και ως προς την ασφάλεια. Το πιο κοινό σύμπτωμα της νόσου είναι μια ανώδυνη διόγκωση των λεμφαδένων του λαιμού, της μασχάλης ή της βουβωνικής περιοχής. Άλλα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν πυρετό, νυχτερινές εφιδρώσεις, αίσθημα κούρασης, χάσιμο βάρους ή κνησμό (φαγούρα του δέρματος). Στο λέμφωμα Hodgkin τα κύτταρα του λεμφικού συστήματος παρουσιάζουν μια αφύσικη αύξηση και μπορούν να εξαπλωθούν και σε άλλα όργανα. Καθώς η νόσος προχωρά, το σώμα καθίσταται όλο και λιγότερο ικανό να καταπολεμά τις λοιμώξεις. Η νόσος είναι σπάνια και αφορά σε ποσοστό λιγότερο του 1% όλων των περιπτώσεων καρκίνου. Πλήττει συχνότερα νέους ηλικίας 15-34 ετών και άτομα μεγαλύτερα των 55 ετών.

ο φάρμακο alirocumab, που μέχρι σήμερα αφορούσε την αντιμετώπιση της υπερχοληστεριναιμίας, έλαβε έγκριση στις ΗΠΑ για τη μείωση του κινδύνου καρδιακής προσβολής, εγκεφαλικού επεισοδίου και ασταθούς στηθάγχης σε ενήλικες με καρδιαγγειακή νόσο. Η έγκριση βασίστηκε σε δεδομένα από τη μελέτη ODYSSEY OUTCOMES, που δημοσιεύθηκε στο New England Journal of Medicine τον Νοέμβριο του 2018 και διαπίστωσε ότι το Praulent μειώνει: Κ ατά 15% τον κίνδυνο για σημαντικά καρδιαγγειακά συμβάματα Κ ατά 27% τον κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου Κ ατά 14% τον κίνδυνο της μη θανατηφόρου καρδιακής προσβολής Κ ατά 39% τον κίνδυνο ασταθούς στηθάγχης, που απαιτεί νοσηλεία Κ ατά 15% τον κίνδυνο θανάτου από οποιαδήποτε αιτία

Το alirocumab ανήκει σε μια νέα κατηγορία φαρμάκων για την αντιμετώπιση της χοληστερόλης, που ονομάζονται αναστολείς PCSK9. Πρόκειται για μονοκλωνικά αντισώματα, τα οποία αναστέλλουν μια πρωτεΐνη (PCSK9), μειώνοντας τα επίπεδα της λεγόμενης «κακής» χοληστερόλης. Τα φάρμακα αυτά είναι ενέσιμα και επιφέρουν σημαντική ελάττωση των επιπέδων της LDL χοληστερόλης, κατά 50-60%. Υπάρχουν δύο τέτοια φάρμακα: το evolocumab της αμερικανικής Amgen και το alirocumab που έχει αναπτυχθεί από τη γαλλική Sanofi και την αμερικανική Regeneron. Το alirocumab είναι ο πρώτος αναστολέας PCSK9 που έχει δείξει μια σημαντική μείωση του θανάτου από οποιαδήποτε αιτία. Από την άλλη, το evolocumab έχει ήδη λάβει έγκριση στην ΕΕ για τη μείωση του καρδιαγγειακού κινδύνου σε ενήλικες με αθηροσκληρωτική καρδιαγγειακή νόσο. Η απόφαση βασίστηκε στα αποτελέσματα από τη μελέτη FOURIER, στην οποία πήραν μέρος 27.564 ασθενείς, και έδειξε ότι το Repatha μείωσε τον κίνδυνο εμφράγματος κατά 27% και τον κίνδυνο εγκεφαλικού επεισοδίου κατά 21%.

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

Εγκρίθηκε το IQOS και στις ΗΠΑ

γνωστή για την αυστηρότητα και σχολαστικότητά της Αμερικανική Υπηρεσία Τροφίμων και Φαρμάκων (FDA) ανακοίνωσε στις 30 Απριλίου 2019 ότι εγκρίνει το IQOS για να κυκλοφορήσει στις ΗΠΑ ως νέο προϊόν καπνού. Παράλληλα, έθεσε αυστηρούς περιορισμούς στην προώθηση της εμπορίας των προϊόντων του IQOS, σε μια προσπάθεια να αποτρέψει την πρόσβαση και την έκθεση των νέων. Ειδικότερα, έθεσε περιορισμούς στην προώθηση μέσω ιστότοπων και μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Η εταιρεία οφείλει επίσης να ενημερώνει την FDA, μεταξύ άλλων, για την επισήμανση, τη διαφήμιση, τα σχέδια μάρκετινγκ, συμπεριλαμβανομένων πληροφοριών σχετικά με συγκεκριμένα είδη κοινού ενηλίκων και τον τρόπο με τον οποίο σκοπεύει να περιορίσει την πρόσβαση των νέων και την έκθεσή τους στην επισήμανση, το μάρκετινγκ και την προώθηση.

Η FDA απαιτεί επίσης όλες οι ετικέτες συσκευασίας και οι διαφημίσεις για αυτά τα προϊόντα να περιλαμβάνουν μια προειδοποίηση σχετικά με την εθιστικότητα της νικοτίνης, πέραν των άλλων προειδοποιήσεων που απαιτούνται για τα τσιγάρα, για να αποφεύγονται οι εσφαλμένες αντιλήψεις των καταναλωτών σχετικά με τον σχετικό κίνδυνο εθισμού στη χρήση IQOS, σε σύγκριση με τα καπνά. Αν και η απόφαση της FDA επιτρέπει το IQOS και τα συνοδευτικά του προϊόντα να πωλούνται στις ΗΠΑ, η υπηρεσία σημειώνει ότι δεν σημαίνει ότι αυτά τα προϊόντα είναι ασφαλή ή έχουν εγκριθεί από την FDA. Όλα τα προϊόντα καπνού είναι δυνητικά επιβλαβή και εθιστικά και όσοι δεν χρησιμοποιούν τα προϊόντα καπνού πρέπει να συνεχίσουν να μην το κάνουν. Αξίζει να σημειωθεί ότι η έγκριση στο

IQOS δόθηκε ως νέο καπνικό προϊόν (premarket tobacco product application-PMTA) και όχι ως προϊόν καπνού με μειωμένο κίνδυνο για την υγεία (modified risk tobacco productMRTP). Η Philip Morris έχει υποβάλει αίτηση για να λάβει έγκριση και ως καπνικό προϊόν μειωμένου κινδύνου και η FDA στην ανακοίνωσή της επισημαίνει ότι συνεχίζει και αξιολογεί τα επιστημονικά δεδομένα. Πάντως, η FDA διαπίστωσε πως η έγκριση αυτών των προϊόντων για την αγορά των ΗΠΑ είναι κατάλληλη για την προστασία της δημόσιας υγείας, γιατί, μεταξύ πολλών βασικών παραγόντων, παράγουν χαμηλότερα επίπεδα ορισμένων τοξινών σε σύγκριση με τα κοινά τσιγάρα.

ΑΝAΛΥΣΗ

Τιμή Μετοχής 7 Αυγούστου 2018 96,61 Χρηματιστήριο Διαπραγμάτευσης (σε ευρώ) Αρ. Μετοχών (σε εκατ.) 932,55 Χρ. Αξία (σε εκατ. €) 90.093,85

[BLOOMBERG TICKER: BAYN:GR] [REUTERS TICKER: BAYGN.DE]

BAYER AG

Εισηγμένη στο Deutsche Börse, Γερμανία

Κλάδος Δραστηριότητας: Υγείας / Φαρμακευτικός

Μέσος Ημ. Όγκος Συν. 2.630.111 (52 εβδ.) Συντελεστής Beta 1,121 Στατιστικά Στοιχεία Μέγ. 52 εβδ. (€) 114,44 Χαμ. 52 εβδ. (€) 85,61

ΣΥΝΟΠΤΙΚΌ ΠΡΟΦΊΛ ΕΤΑΙΡΕΊΑΣ Η Bayer AG αποτελεί έναν πολυεθνικό όμιλο επιχειρήσεων ο οποίος δραστηριοποιείται στον κλάδο του life science. Οι τομείς δραστηριότητας της Bayer AG είναι οι ακόλουθοι: Pharmaceuticals, Consumer Health, Crop Science και Animal Health.

Απόδ. 1-Μ 2,08% Απόδ. 6-Μ 5,50%

120,00

12.000.000

100,00

10.000.000

80,00

8.000.000

60,00

6.000.000

40,00

4.000.000

20,00

2.000.000

0,00 8/6/2018

8/4/2018

0 8/8/2017

(ΣΕ ΕΥΡΩ ΚΑΙ ΣΕ ΤΕΜΆΧΙΑ ΑΝΤΊΣΤΟΙΧΑ)

Πηγή: Χρηματιστήριο Διαπραγμάτευσης

14.000.000

8/2/2018

ΠΟΡΕΊΑ & ΌΓΚΟΣ ΣΥΝΑΛΛΑΓΏΝ ΤΗΣ ΜΕΤΟΧΉΣ ΤΕΛΕΥΤΑΊΕΣ 52 ΕΒΔΟΜΆΔΕΣ

Τιμή Μετοχής (€)

8/12/2017

Πηγή: Η Εταιρεία, Χρηματιστήριο Διαπραγμάτευσης.

Όγκος συν/γών 140,00

8/10/2017

Απόδ. 12-Μ -5,46%

Πηγή: FACTSET, υπολογισμοί VRS

16,5

14,4

13,8

14 12

12,8

12,5

12,3

ΙΣΤΟΡΙΚΟΊ ΔΕΊΚΤΕΣ P/E ΣΕ ΣΎΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΟΥΣ ΔΕΊΚΤΕΣ ΤΗΣ ΑΓΟΡΆΣ (X)

8 6 4 2 0

Μετοχή 2017 P/E

Μετοχή 2018 P/E

Μετοχή Trailing P/E

Κλάδος P/E 2018

DAX P/E 2018

STOXX 600 P/E 2018

Η πληροφόρηση που περιλαμβάνεται στο παρόν έγγραφο βασίζεται σε δεδομένα που έχουν ληφθεί από αναγνωρισμένες στατιστικές υπηρεσίες, δημοσιευμένες αναφορές ή πληροφορίες, ή άλλες πηγές που θεωρούνται αξιόπιστες. Ωστόσο, η πληροφόρηση αυτή δεν έχει εξακριβωθεί από τη VRS και η VRS δεν παραθέτει δηλώσεις για την ακρίβεια και την πληρότητά της. Η πληροφόρηση αλλά και οποιαδήποτε δηλωθείσα άποψη δεν αποτελούν προσφορά για πώληση ή πρόταση για προσφορά πώλησης οποιωνδήποτε μετοχών, δικαιωμάτων προτίμησης, μετατρέψιμων αξιόγραφων ή δικαιωμάτων προαίρεσης των «καλυπτόμενων εταιριών» σε οποιαδήποτε περίπτωση.

Εξειδικευμένοι Χρηματοοικονομικοί Σύμβουλοι στη Δημιουργία Εταιρικής Α ξ ί α ς κ α ι σ τ ο υ ς Το μ ε ί ς τ ω ν Ε ξ α γ ο ρ ώ ν & Σ υ γ χ ω ν ε ύ σ ε ω ν . Έ τ ο ς Ί δ ρ υ σ η ς : 2 0 0 2

VALUATION & RESEARCH SPECIALISTS (VRS) - www.vrs.gr Αθήνα - Λουξεμβούργο, Τηλ. +30 210 3219557, +30 6945 851420, +352 661 337 023 Email: info@vrs.gr - info@valueinvest.gr

/ Μάρτιος-Απρίλιος 2019

180 160

ΔΕΙΚΤΗΣ DAX

METOXH

140 120

Η ΠΟΡΕΊΑ ΤΗΣ ΜΕΤΟΧΉΣ ΣΕ ΣΎΓΚΡΙΣΗ ΜΕ ΤΟN ΔΕΊΚΤΗ (ΧΡΗΜΑΤΙΣΤΉΡΙΟ ΔΙΑΠΡΑΓΜΆΤΕΥΣΗΣ) ΤΕΛΕΥΤΑΊΑ 5 ΈΤΗ (ΒΆΣΗ = 100)

100 80 60 40 20 0 7/8/2013

Πηγή: Χρηματιστήριο Διαπραγμάτευσης

7/8/2014

7/8/2015

7/8/2016

7/8/2017

7/8/2018

ΒΑΣΙΚΆ ΧΡΗΜΑΤΟΟΙΚΟΝΟΜΙΚΆ ΜΕΓΈΘΗ & ΔΕΊΚΤΕΣ ΠΕΡΊΟΔΟΣ 2012-2017 (Όμιλος, σε εκατ. ευρώ) σε εκατ. ευρώ

Πωλήσεις Mικτό ΚΠΦ ΚΜΦΔΜ P/Ε P/BV Κέρδος (x) (x)

2012 2013 2014 2015 2016 2017

39.760 40.157 42.239 46.324 34.943 35.015

20.701 20.810 21.973 25.166 23.187 23.633

3.248 4.207 4.525 5.245 4.773 4.577

2.446 3.189 3.426 4.110 4.531 7.336

36,8 28,3 26,3 21,9 19,9 12,3

4,9 4,3 4,5 3,5 3,0 2,4

EV / EBITDA (x)

ΔΑΝΕΙΑ/ΙΔΙΑ ΚΕΦΑΛΑΙΑ (x)

ROE %

14,2 12,4 13,2 11,3 12,2 11,3

0,51 0,43 1,08 0,78 0,65 0,39

13% 15% 17% 16% 15% 20%

Πηγή: Εταιρεία/Όμιλος.

ΔΕΊΚΤΕΣ ΚΕΦΑΛΑΊΟΥ ΚΊΝΗΣΗΣ ΠΕΡΊΟΔΟΣ 2012-2017 (Όμιλος, σε εκατ. ευρώ) σε εκατ. ευρώ Πωλήσεις Κόστος Πωλήσεων (χωρίς αποσβ.) Μικτό Περιθώριο Κέρδους % Καθαρά Κέρδη μφδμ Καθαρό Περιθώριο Κέρδους % Ταμειακά Διαθέσιμα Ημέρες Αποθεμάτων Ημέρες Αποθέματα Ημέρες Πελατών Ημέρες Πελάτες Ημέρες Προμηθευτών Ημέρες Προμηθευτές Operating Cycle Ημέρες Cash Cycle (Ταμειακός Κύκλος) Ημέρες

2012

2013

2014

2015

2016

2017

39.760 19.059 52,06% 2.446 6,2% 1.695 134 6.980 68 7.431 82 4.295 202 120

40.157 19.347 51,82% 3.189 7,9% 1.662 134 7.129 69 7.569 84 4.473 203 119

42.239 20.266 52,02% 3.426 8,1% 1.853 153 8.478 79 9.097 97 5.363 231 135

46.324 21.158 54,33% 4.110 8,9% 1.859 147 8.550 78 9.933 103 5.945

34.943 11.756 66,36% 4.531 13,0% 1.899 261 8.408 115 10.969 199 6.410

35.015 11.382 67,49% 7.336 21,0% 7.581

226 123

376 177

300 135

210 6.550 89 8.582 164 5.129

Πηγή: Εταιρεία/Όμιλος.

V R S - S F i T: Ε ξ ε ι δ ι κ ε υ μ έ ν ε ς Ε π ι σ τ η μ ο ν ι κ έ ς Μ ε τ α φ ρ ά σ ε ι ς . Έ τ ο ς Ί δ ρ υ σ η ς : 2 0 0 2

VRS – SFiT Αθήνα - Λουξεμβούργο, Τηλ. +30 210 3219557, +30 6945 851420, +352 661 337 023 Email: info@vrs.gr - info@valueinvest.gr

ΓΓ ΊΊ Ν Ν ΕΕ ΤΤΕΕ ΣΣ ΥΥ ΝΝ Δ Δ ΡΡ Ο ΟΜ ΜΗ Η ΤΤ ΕΈ ΣΣ !!

Αλλάξτετην τηνελληνική ελληνικήαγορά αγοράΥγείας! Υγείας! Αλλάξτε Εγγραφείτε τώρα τώρα στο στο Ph.B Ph.B (Pharma (Pharma&&Health HealthBusiness) Business) Εγγραφείτε !! ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ ΣΥΝΔΡΟΜΗΤΗ ΣΤΟΙΧΕΙΑ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ ΟΝΟΜΑΤΕΠΩΝΥΜΟ

ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ - ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΑ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑ - ΘΕΣΗ ΣΤΗΝ ΕΤΑΙΡΙΑ

ΕΤΑΙΡΙΑ ΕΤΑΙΡΙΑ

ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ* ΔΡΑΣΤΗΡΙΟΤΗΤΑ*

ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ* ΥΠΕΥΘΥΝΟΣ ΕΓΚΡΙΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ* ΟΔΟΣ ΟΔΟΣ

Τ.Κ. Τ.Κ.

ΠΕΡΙΟΧΗ ΠΕΡΙΟΧΗ

ΠΟΛΗ ΠΟΛΗ

ΧΩΡΑ ΧΩΡΑ

ΤΗΛ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ ΤΗΛ. ΕΡΓΑΣΙΑΣ

E-MAIL E-MAIL

ΤΗΛ. ΟΙΚΙΑΣ ΤΗΛ. ΟΙΚΙΑΣ

ΚΙΝΗΤΟ ΚΙΝΗΤΟ

FAX FAX

ΑΦΜ* ΑΦΜ*

ΔΟΥ* ΔΟΥ*

*ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ *ΣΥΜΠΛΗΡΩΣΤΕ ΣΕ ΠΕΡΙΠΤΩΣΗ ΕΤΑΙΡΙΚΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΗΣ

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Σε (Σε έντυπη έντυπη και και ψηφιακή ψηφιακή μορφή) μορφή) ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΙΔΙΩΤΩΝ ΙΔΙΩΤΩΝ & & ΝΟΜΙΚΩΝ ΝΟΜΙΚΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΠΡΟΣΩΠΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΤΗΣΙΑ: 50€ ΕΤΗΣΙΑ ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ: 30€ 30€ ΕΤΗΣΙΑ: 50€ ΕΤΗΣΙΑ ΦΟΙΤΗΤΙΚΗ: ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ ΣΥΝΔΡΟΜΕΣ ΚΥΠΡΟΣ: 70€ ΚΥΠΡΟΣ: 0€

ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ ΧΩΡΕΣ ΧΩΡΕΣ ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: ΕΞΩΤΕΡΙΚΟΥ: 90€ 90€ ΥΠΟΛΟΙΠΕΣ

ΑΞΙΑ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ (Αποκλειστικά (Αποκλειστικά σε σε ψηφιακή ψηφιακή μορφή) μορφή) ΑΞΙΑ ΕΤΗΣΙΑ: 10€ 10€ ΕΤΗΣΙΑ: (Σε όλες τις συνδρομές συμπεριλαμβάνεται Φ.Π.Α) (Σε όλες τις συνδρομές συμπεριλαμβάνεται Φ.Π.Α)

Το Ph.B καινοτομεί τεχνολογικά, κυκλοφορεί και ψηφιακά, με e-mail! Ο συνδρομητής μπορεί να ξεφυλλίσει και να διαβάσει το περιοδικό από την οθόνη του υπολογιστή του, με τρόπο παρόμοιο του εντύπου. Η τεχνολογία e-book προσφέρει δυνατότητες αναζήτησης με λέξεις κλειδιά, rich media (video, ήχος, flash animations), hyperlinks, ψηφιακές σημειώσεις, κι όλα αυτά...οικολογικά!

ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΦΛΗΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΤΡΟΠΟΙ ΕΞΟΦΛΗΣΗΣ ΣΥΝΔΡΟΜΩΝ ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ: ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ (089/470271-92 / IBAN GR46 0110 0890 0000 0894 7027 192) ΚΑΤΑΘΕΣΗ ΣΤΟΝ ΛΟΓΑΡΙΑΣΜΟ: ΕΘΝΙΚΗ ΤΡΑΠΕΖΑ (089/470271-92 / IBAN GR46 0110 0890 0000 0894 7027 192) Βεβαιώνεστε πάντα ότι ο λογαριασμός στον οποίο καταθέτετε είναι της εταιρίας ETHOS MEDIA Α.Ε. Σημειώνετε πάντα το όνομα σας στο καταθετήριο. Παρακαλούμεπάντα όπωςότι αποστείλετε το καταθετήριο fax στο 210 998 4953, υπόψιν κ. Κωνσταντίνου Σαλβαρλή.πάντα το όνομα σας στο καταθετήριο. Βεβαιώνεστε ο λογαριασμός στον οποίομεκαταθέτετε είναι της εταιρίας ETHOS MEDIA Α.Ε. Σημειώνετε Παρακαλούμε όπως αποστείλετε το καταθετήριο με fax στο 210 998 4953, υπόψιν κ. Κωνσταντίνου Σαλβαρλή.

ΕΠΙΤΑΓΗ ΕΠΙΤΑΓΗ

ΤΑΧΥΔΡΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ Τ ΟΜΙΚΗ ΕΠΙΤΑΓΗ

Υπεύθυνος συνδρομών: συνδρομών: Κωνσταντίνος Κωνσταντίνος Σαλβαρλής, Σαλβαρλής, 210 210 998 998 4909, 4909, salvarlis.k@ethosmedia.eu salvarlis.k@ethosmedia.eu Υπεύθυνος Διεύθυνση αποστολής επιταγών: ETHOS MEDIA S.A., Θεσσαλίας 29, 174 56 56 Άλιμος, Άλιμος, Fax: Fax: 210 210 998 998 4953 4953 Διεύθυνση αποστολής επιταγών: ETHOS MEDA S.A., Θεσσαλίας 29, 174

80 80

Ιανουάριος-Φεβρουάριος // Μάρτιος-Απρίλιος 2019 2016

// ##054 035 //Μάρτιος-Απρίλιος Ιανουάριος-Φεβρουάριος 20162241-0961 2019 ISSN: ISSN: 2241-0961 / #035 / Ιανουάριος-Φεβρουάριος 2016

0 35 54

## ΙΜΑΡ-ΑΠΡ ΑΝ-ΦΕΒ 22 00 11 69 # ΙΑΝ-ΦΕΒ 2 0 1 6

035

ΠΡΟΦΙΛ

πιο καλός ο διοικητής ΟΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ

Julie Gerberding ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΠΡΟΦΙΛ Πασχάλης Αποστολίδης Ο πιο καλός ο διοικητής

ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΡΕΠΟΡΤΑΖ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ  Μελετώνται 3.000 νέα

www.virus.com.gr ISSN: 2241-0961

Αφιέρωµα Αφιέρωμα

Εµβόλια Ρευματικές Παθήσεις Αφιέρωµα Εµβόλια

Αφιέρωμα

Δερματικές Παθήσεις