av-M Gust
-Al eyer
lee
traß ngs e
Flaktürme
Sch eri
S pree
Russich herdenkingsmonument s 17. juni Straße de
Lan d
U-Bahnhof Mohrenstraße Nationale Gemäldegalerie
mm
enda
ürst
Kurf
Neue Reichskanzlei wehr kan al
er
St
ra
ße
Teufelsberg
P
am sd ot
Schwerbelastungskörper
OP ZOEK NAAR N WELTHAUPSTADT GERMANIA SPOREN VAN DE NAZI’S IN BERLIJN
Hitler kon zijn megalomane plannen voor
Berlijn niet doorvoeren. Hier en daar vind je nog sporen terug van de Welthaupstadt Germania die Albert Speer voor hem moest ontwerpen. Aline Sax (Geheugen Collectief)
eurenberg was de stad van de partijdagen en München de geboortestad van de nazipartij, maar Berlijn was het kloppende hart van het Derde Rijk. Hitler had grootste plannen om de stad na de oorlog tot Wereldhoofdstad van het Groot-Germaanse Rijk te maken. Voor deze Welthauptstadt Germania smeedde vooral Hitlers lievelingsarchitect Albert Speer monumentale plannen, waarbij Parijs en Rome in het niets zouden vallen. Het middelpunt van de nieuwe architectuur waren twee immense boulevards die de stad van oost naar west en van noord naar zuid zouden doorsnijden. Deze brede paradestraten zouden geflankeerd worden door monumentale gebouwen. Het hoogtepunt moest de Große Halle worden, in de bocht van de Spree. Het gebouw zou met een grondoppervlakte van bijna 1000 vierkante meter en een hoogte van 320 meter het grootste koepelgebouw ter wereld worden, met binnenin plaats voor 180.000 bezoekers. Weinig van deze plannen werden volledig ten uitvoer gebracht omdat de oorlog andere prioriteiten vroeg. Als je in Berlijn rondwandelt, vind je nog steeds sporen terug van Germania. Niet in musea of op herdenkingssites, maar off the beaten track, achtergelaten en vergeten door de geschiedenis.
97
Neue Reichskanzlei en Führerbunker Schwerbelastungskörper Behalve de Große Halle voorzag Speer ook in een massieve triomfboog voor de gesneuvelden van de Eerste Wereldoorlog. Met een hoogte van 117 meter en een breedte van 170 meter moest hij negen keer zo groot worden als zijn Parijse evenknie. Om te testen of de Berlijnse bodem zo’n kolos kon dragen, liet Speer Franse dwangarbeiders aan de rand van de stad een betonnen cilinder bouwen met een diameter van 21 meter. Het monsterlijke geval zit 18 meter onder en nog eens 14 meter boven de grond en weegt 12.360 ton. Speer noteerde een verzakking van slechts 19 centimeter. De Berlijnse bodem was geschikt de triomfboog. ■ General Papestrasse 2
Russisch monument Tiergarten Slechts een paar maanden na de Duitse overgave verscheen een Russisch herdenkingsmonument in Berlijn. Een statische zuilengang geflankeerd door twee Russische tanks, met het beeld van een soldaat van het Rode Leger in het midden. In het park erachter liggen 2.200 soldaten begraven die bij de bestorming van de Reichstag eind april 1945 om het leven kwamen. De Sovjets kozen deze plaats niet toevallig. Hier zouden de twee grote paradestraten van Welthaupstadt Germania elkaar kruisen. Archeologen vonden hier in 1967 drie autotunnels die een vlot verkeer onder de hoofdstad mogelijk moesten maken. De autostrades kwamen er nooit. De half afgewerkte tunnels gebruikte de bevolking als schuilplaats tijdens bombardementen. Het graniet en marmer kwamen uit de Neue Reichskanzlei. ■ Straβe des 17. Juni
98
De Neue Reichskanzlei was het hoofdkwartier van Hitler. Het gebouw was klaar in 1939 en verving de oude kanselarij, vlak ernaast. Het gebouw is een van de weinige Germaniaplannen die voltooid werd. Het kantoor moest ontzag inboezemen voor de Führer. Bezoekers liepen door een heel aantal kamers en een marmeren galerij van 146 meter voordat ze in de werkkamer van 400 vierkante meter van de Führer belandden. Onder het gebouw bevond zich de Führerbunker waar Hitler de laatste weken van zijn leven doorbracht. De 39 kamers boden onderdak aan Hitler, zijn getrouwen en hun dienstpersoneel. Na Hitlers zelfmoord verbrandden soldaten zijn lichaam in de binnentuin. De geallieerden bliezen de kanselarij en de bunker op na de oorlog. Vooraf haalden ze beide grondig leeg. Het marmer uit de galerij van de Neue Reichskanzlei kan je bewonderen in het U-Bahnhof Morenstraße. ■ Voβtraβe 4-6 en U-Bahnhof Morenstraβe
Teufelsberg De enige heuvels in Berlijn ontstonden door de ophoping van oorlogspuin. De Teufelsberg is met 120 meter de hoogste puinhoop van Berlijn. Onder deze 26 miljoen kubieke meter puin ligt nog een vergeten stuk Germania. Op deze plek plande Hitler een Hochschulstadt, met faculteiten, een gigantisch auditorium, ziekenhuis, sportveld, … Het eerste gebouw was de Wehrtechnische Fakultät, een centrum voor technisch-militaire studie. Na de oorlog werd het gebouw opgeblazen. Sommige resten ervan werden gebruikt voor de heropbouw van Berlijn , maar het merendeel bleef liggen. Voorts werd puin van gebombardeerde gebouwen dat niet hergebruikt kon worden vanuit heel Berlijn naar deze plek gebracht. Tussen 1950 en 1972 voerden vrachtwagens dagelijks zo’n 7000 kubieke meter puin aan. ■ Teufelsberg, Grunewald
Nationale Gemäldegalerie
Flakturm Humboldthain Minder roemrijk dan de plannen voor Germania, waren de talloze schuilbunkers en Flaktürme die de bevolking moesten beschermen tegen de geallieerde bombardementen. De meest opvallende waren drie Flaktürme. Dat zijn betonnen torens van 40 tot 50 meter waarop luchtafweergeschut stond. Binnen was er plaats tot 20.000 schuilende burgers. Na de oorlog probeerden de geallieerden de torens op te blazen, maar de betonnen reuzen hielden stand. De ruïnes in Humboldthain kan je bezoeken. Ook op vele andere plaatsen kwamen bunkers, zowel boven als onder de grond en variërend van eenpersoonsbunkers tot schuilplaatsen voor meer dan 30.000 Berlijners.
Aan het einde van de oorlog bleef er van de glorieuze Germaniaplannen niet veel meer over. De stad was een ruïne. De Slag om Berlijn was een van de meest ingrijpende veldslagen van de Tweede Wereldoorlog. Op Hitlers bevel moest De Reichshauptstadt tot de laatste man en tot de laatste kogel verdedigd worden. Weken werd er van huis tot huis verbeten gevochten in een stad waar nog steeds meer dan honderdduizend burgers woonden. Die sporen zijn niet verdwenen. In een huis dat deel uitmaakt van de achtergevel van de Nationale Gemäldegalerie zijn de kogelgaten en granaatinslagen ook na de restauratie behouden. Ook in de gevel van het Neues Museum en heel wat andere gebouwen herinneren kogelgaten aan de straatgevechten. ■ Nationale Gemäldegalerie: Sigismundstraβe 4 ■ Neues Museum: Bodestraße 4 ■ Lindenstraße 20, Köpenicker Straße 94, Chausseestraße 123, Carl-Herz-Ufer 30, Koppenplatz 2-3, Landsberger Allee 54, …
■ Flakturm Humboldthain: Volkspark Humboldthain ■ Te bezichtigen bunkers: Brunnenstraße 108, Platz der Luftbrücke 2, Albrechtstraße 24, Fichtestraße, Pallasstraße, Schöneberger Straße, Zwieseler Straße, Brunnenstraße 105
99