štetočine voća i vinove loze skripta by Eva Glođević

Štetočine voća i vinove loze RED Lepidoptera Fam. Lymantridae – gubari Lymantria dispar – gubar -

spada u tipične periodične štetočine (javlja se na svakih 4-10 godina, a oštećenja traju 2-3 godine); izaziva golobrst voćaka; polifag; ekonomski veoma značajna štetočina šuma, ali i voćnjaka pored šuma; najradije se gubari hrane listom hrasta, a u voćnjacima najviše vole jabuku, šljivu i trešnju; ne vole lipu i krušku; ima jednu generaciju godišnje; muške gusenice imaju 5 stadijuma, a ženske 6; prezime jaja u jajnim leglima na stablu i donjim većim granama (najčešće na južnim stranama debla i visini oko 4m); jajna legla su nepravilno okruglog oblika i sastoji se od 80 do 120 jaja i svako je uvijeno u dlačice sa trbuha ženke i time se zaštite od niskih temperatura; ciklus razvića: pojava gusenica kreće od aprila i traje do kraja maja (odvija se po slojevima); gusenice se prenose vetrom zahvaljujući dugim gustim dlakama; starije gusenice su proždrljive i nakon mesec i po do 2 meseca ishrane traže pogodno mesto za preobražaj; lutke se formiraju u pukotinama pod korom debla ili grana ili između zapredenog lišća; nakon dve nedelje (polovinom juna) javljaju se prvi leptiri; leptiri su polno zreli i ne hrane se; polna diferenciranost prema izgledu i ženke ne lete; nakon kopulacije dešava se ovipozicija, a tokom avgusta događa se embrionalno razviće, međutim gusenice ne napuštaju jajni horion do proleća naredne godine; simptomi: kada je gubar u gradaciji, jajna legla se nalaze svuda po kori, ali i na obližnjem kamenju; gusenice gubara se javljaju nešto ranije od gusenice glogovca i žutotrbe; pupoljci i lišće su izgriženi a kasnije je lišće izgriženo sve do nerava; golobrst se vidi izdaleka – stabla izgledaju kao za vreme mirovanja vegetacije; suzbijanje: mehaničke mere podrazumevaju skidanje ili natapanje jajnih legala naftom ili petrolejem, ali danas se suzbija virusima poliedroze; u progradaciji se koriste preparati na bazi Bacilus thuringiensis var. Kurstaki u fazi kada prve gusenice dostignu uzrast L3; U gradaciji se koriste insekticidi IGR ili na bazi emamectina, spinosada indoksakarba i sličnih;

Fam. Lasiocampidae Malacosoma neustria – kukavičija suza

tipična periodična štetočina; izaziva golobrst, a čak su i cela stabla prekrvena svilenim nitima; često se javlja u napuštenim voćnjacima; polifagna; ima jednu generaciju godišnje; prezime jaja u jajnim leglima ciklus razvića: krajem aprila i početkom maja pile se gusenice koe se hrane mladim lišćem, slično kao i gubar; gusenice žive i hrane se u letnjem guseničnom zapretku (zapredak dužine oko 30 cm), u rakljama grana; najveće štete su u maju; kasnije se gusenice razilaze i žive pojedinačno do kraja juna kada počinju da se ulutkavaju u kokonu kog ispredaju između povezanih listova, u pukotinama kore ili u travi na zemlji; nakon dve nedelje izlaze leptiri (početkom jula) koji lete prema svetlosti, ne hrane se, a kada kopuliraju polažu jaja; polažu jaja krećući se spiralno oko grančice; embrionalno razviće se odvija tokom jeseni ali gusenice izlaze tek na proleće; simptomi: jaja su zaštićena providnim sekretom koji jajima daje izgled kapljica rose; pupoljci i lišće stradaju kao od gubara; suzbijanje: ako se primete jaja preko zime ih treba ukloniti; hemijski preparati isti kao protiv gubara;

Fam. Pieridae Aporia crataegi – glogovac -

tipična periodična štetočina; izaziva golobrst; polifag; kod nas ga ima samo na nekoliko lokaliteta; ima jednu generaciju godišnje; prezimi gusenica L2 i L3 u zimskom guseničnom zapretku; ciklus razvića: u vreme bubrenja pupoljaka jabuke gusenice se aktiviraju, napuštaju ziski gusenični zapredak i nagrizaju pupoljke i mlado lišće; žive u grupi (april i maj – tada ih je najviše), a kasnije se razilaze i početkom juna gusenice se preobraze u lutke na granama, ogradama i zidovima; leptiri se javljaju krajem juna; kopuliraju i jaja polažu na list, najčešće u grupama; u julu se pile gusenice i odmah počinju da se hrane na listu na kom su se ispilele; kasnije spajaju listove svilenkastim nitima formirajući zimski zapredak; simptomi: u proleće se vide delimično ili potpuno uništeni pupoljci, a kasnije golobrst; nakon opadanja lišća krajem jeseni opažaju se zimski zapretci; suzbijanje se vrši tokom zime kada se skidaju zimski zapretci, a početkom vegetacije se koriste isti preparati kao kod gubara;

Fam. Arctiidae Hyphantria cunea – dudovac -

prvenstveno se hrani lišćem duda, ali je polifagan, pa ako se pojavi u velikom broju uzrokuje pojavu golobrsta; ima 2-3 genracije godišnje; larve imaju 5 stadijuma

prezimi u stadijumu lutke na zaklonjenim mestima ciklus razvića: izletanje leptira kreće u trećoj dekadi aprila (kada je temperatura iznad 18 stepeni)i traje do sredine juna, a jaja polažu u leglima u jednom sloju na naličju lišća koje se nalazi pri vrhu krošnje; najpovoljniji za prvu generaciju je dud, a drugu i treću je jabuka, višnja i šljiva; mlade gusenice žive u grupi a sazrele se osamljuju, a u svakom slučaju žive u zaprecima; najštetnije su starije gusenice koje se najintenzivnije hrane; gusenice završe razviće do sredine jula, a onda traže pogodna skrivena i suva mesta za ulutkavanje; leptiri letnje generacije lete krajem jula; populacija dudovca je brojnija kada je toplo sparno i sunčano vreme; brojnost druge populacije je veća pa su i štete veće; preobražaj u lutku koja prezimljuje dešava se u septembru i oktobru sve do pojave niskih temperatura; simptomi: na granama na kojima su bila položena jaja i maju ili početkom juna primete se zapreci sa gusenicama i ostacima izmeta; sa porastom gusenica zapreci se šire i mogu obuhvatiti sve grane; suzbijanje: zapreci se skidaju i uništavaju pre razilaženja (maj – jun) ili se primenjuju preparati kao za gubara;

Fam. Geometridae Operophtera (Cheimatobia) brumata – mali mrazovac -

ekonomski značajne štete nastaju samo u godnama prenamnoženja; polifag; najugroženije su šume i voćnjaci, a najčešće se od voća javljaju na trešnji, jabuci i kruški; kod nas je prisutan u brdsko-planinskim voćnjacima ima jednu generaciju godišnje; gusenice imaju 5 stadijuma; prezimi u stadijumu jaja, najčešće na gornjem delu krune; ciklus razvića: embrionalno razviće se dešava u proleće, a gusenice se pile u vreme otvaranja pupoljaka; hrane se cvetnim i lisnim pupoljcima i lišćem u zapretku slično smotavcima voćnih pupoljaka; odrasle gusenice žive pojedinačno; nakon mesec dana (oko sredine juna) spuštaju se na zemlju i u zemljištu (5-10cm) prave kokon i preobraze se u lutku; leto provode u dijapauzi i kao leptiri izlaze kada je kiša i toplo vreme u oktobru ili novembru; mužijaci lete od sumraka do ponoći, a ženke pužu uz deblo; nakon kopulacije ženke polažu jaja oko pupoljaka, na mestima grananja ili u pukotinama kore; simptomi: u rano proleće mlade gusenice prave zapretke; prilikom masovne pojave gusenice duboko izgrizu i mlade plodove koji opadnu; suzbijanje se vrši postavljanjem lepljivih lovnih pojaseva za hvatanje ženki koje pužu po deblu radi parenja (oktobar-novembar); tokom leta obradom zemljišt mogu se uništiti lutke; piretroidi se mogu primeniti pre cvetanja;

Erannis (Hibernia) defoliaria – veliki mrazovac -

ekonomski značaj i štetnost kao kod malog mrazovca ciklus razvića veoma sličan onome kod malog mrazovca; leptiri velikog mrazovca se pojavljuju nešto ranije

simptomi su slični, samo što veliki mrazovac ne povezuje u zapredak napadnute pupoljke i listove; suzbijanje isto kao kod alog mrazovca

Abraxas grossulariata – ogrozdova geometrida -

poznata kao štetočina ogrozda i ribizle, ali u određenim uslovima napada i šljive, breskve i kajsije ima jednu generaciju godišnje, a prezimi u stadijumu mladih gusenica u opalom lišću hraniteljke koje zavijaju u kokone ciklus razvića: Rano u proleće gusenice napuštaju kokone i odlaze na tek otvorene pupoljke na kojima se hrane do kraja maja, a zatim opredaju kokone na lišću, granama i stablu. Leptiri se pojavljuju početkom leta, kopuliraju i polažu jaja u malim grupicama na naličju listova. Ispiljene gusenice se hrane lišćem preko leta, a u jesen grade kokone na lišću sa kojim opadaju i tako prezime

Fam. Aegeridae Synanthedon (Aegeria) myopaeformis – jabukov staklokrilac -

ekonomski značajna štetočina u jabučnjacima sa kržljavim podlogama; stepen oštećivanja je u vezi sa sposobnošću zarastanja rana; oštećenja uzrokuju prekid kretanja sokova i manju trajnost stabala; ima jednu generaciju u toku dve kalendarske godine prezime gusenice u svim stadijumima u kori stabala ciklus razvića: gusenice su aktivne od marta do oktobra i njihov razvoj traje 20 meseci; kada potpuno odrastu izbacujuu crvotočinu iz hodnika u kojem su živele i proširuju prostor bliže površini kore i preobraze se u lutku; nakon 2-3 nedelje pojavljuju se leptiri (polovina maja) koji lete sve do kraja avgusta, a let je najmasovniji u junu i julu; leptiri se hrane dopunski na cvetovima zove i medonosne lipe; kopuliraju i polažu jaja na hrapavu koru i svuda gde postoji mogućnost lakšeg ubušivanja gusenica; ovipozicija traje sve dok se temperatura kreće iznad 18 stepeni; čim se ispile gusenice se uvlače u koru ispod napravljenog zaklona; simptomi: mlade gusenice žive u malim galerijama u površinskom delu kore, a odrasle gusence grade hodnike u kambijalnom sloju kojim se hrane sve dok temperatura ne padne ispod 6 stepeni; na mestu gde izlazi leptir ostaje egzuvija lutke koja viri napolju 2/3 dužine suzbijanje se vrši uglavnom na osetljivim sortama tipa crveni delišes; prvo prskanje je polovinom juna, a drugo oko mesec dana kasnije nekim od piretroida, organofosfornih insekticida i dr: u slučaju prekalemljivanja koristi se neki od insekticida sa belim uljem

Fam. Cossidae Cossus cossus – crveni drvotočac (vrbotočac)

ekonomski nije od velikog značaja jer se sporadično javlja na starijim stablima; u jednom stablu može da bude veći broj gusenica usled čega stablo propada; razviće gusenica traje 2-4 godine, a za to vreme prolaze 16 uzrasta; prezime odrasle gusenice u hodnicima u drvenom delu stabla; ciklus razvića: u aprilu i maju preobražavaju se u lutke; ukoliko se nalaze u hodnicima izgrizaju izletni otvor i zatvaraju ga crvotočinom, a ako je u zemlji gradi kokon; nakon 2-3 nedelje izleću leptiri (jun i jul) koji su aktivni noću, a tokom dana se nalaze na kori prizemnog dela debla; nakon kopulacije oplođene ženke polažu jaja na ispucalu koru u podnožje debla u grupama, i prekriju ih sekretom radi zaštite; nakon nedelju-dve dana ispiljene gusenice se ubušuju i ispod kore do kambijanog dela grade hodnik; u prvoj godini hodnik je dužine 2-3 cm i u njemu se nalaze sve jedinke (žive i prezime zajedno u istoj galeriji); sa porastom gusenica hodnik se proširuje i produžuje i može dostići i metar dužine; simptomi: gusenice crvenog drvotočca buše hodnike u deblu i granama; na mestu ubušivanja gusenice (prečnik veći od 1cm) curi smola; široki otvori iz kojih ispada velika količina granulirane narandžastocrvene crvotočine i izmet; suzbijanje: retko se suzbija u proizvodnim jabučnjacima; primena kontaktnih insekticida na bazi azinofos-metil, metidation, fosalon u junu, avgustu, sprečavaa ženke leptira da polažu jaja;

Zeuzera pyrina – beli drvotočac (sitance modro) -

ekonomski značaj je veliki na mladim zasadima jer je dovoljna jedna gusenica po stablu da izazove sušenje voćke, a oštećena stabla vetar može lako slomiti; razviće traje oko 2 godine (u toku 3 kalendarske) prezime gusenice u stablu; ciklus razviće: u proleće treće godine gusenice dolaze do izlaznog otvora, proširuju hodnik i zatvaraju otvor crvotočinom, te obrazuju kokon i ulutkavaju se; u junu i julu izleće leptir koji živi svega nedelju dana i aktivan je noću; ženke polažu jaja pojedinačno na lisne drške, u osnove pupoljaka i na koru grana na mestu grananja; nakon 2 nedelje pile se gusenice i one se odmah razilaze i ubušuju pod koru; kasnije buše hodnike i u srži krećući se odozdo na gore i u tim hodnicima prezime; u proleće sledeće godine se ubušuju u grane prečnika 2cm i više; sredinom leta ulaze u deblje grane i prave širi hodnik i spuštaju se sve niže i na kraju hodnika prezime; simptomi: hodnici u granama i deblu; prisustvo ove vrste se poznaje po velikoj količini izmeta koji izbacuju kroz izlazni otvor; napadnute grane se lako lome; suzbijanje se izvodi neposredno posle berbe tj u vreme kada mlade gusenice izlaze iz peteljke i prelaze sa vršnih u niže delove u mlađim jabučnjacima do 12 godina starosti; koriste se insekticidi na bazi trihlorfona, metomila i slični;

Fam. Tortricidae – smotavci i savijači Cydia pomonella – jabučni smotavac

Najvažnija štetočina ploda jabuke, javlja se redovno svake godine i izaziva manje ili veće štete na jabuci, kruški, dunji, ali i na koštičavom voću. Štete su veće od druge generacije gusenica koje oštećuju plodove pred zrenje. ima 2 generacije godišnje; gusenice imaju 5 stadijuma prezimljavaju odrasle gusenice (L5) u pukotinama ispod kore, u belom hibernakulumu; mogu prezimeti i u skladištu ukoliko se unesu sa zaraženim plodovima ciklus razvića: gusenice počinju da se ulutkavaju sredinom aprila (početak cvetanja), a prvi leptiri se javljaju početkom maja (kraj cvetanja; plodovi zametnuti); leptiri žive oko 2 nedelje, kopuliraju (ženke mogu više puta) i polažu jaja na sve delove voćke podjednako; embrionalno razviće traje oko 10 dana; prva generacija gusenica se javlja početkom juna kada počinju i prva oštećenja na plodovima; pred kraj razvića gusenice izlaze iz plodova i ulutkavaju se u šupljinama kore ili u zemlji (stadijum lutke traje oko 10 dana); prva generacija leptira javlja se početkom jula, koji opet kopuliraju i polažu jaja najviše na plodove gde se razviju gusenice druge generacije na isti način kao i prve; druga generacija gusenica se kraće razvija pa se već početkom avgusta javljaju hibernakulumi simptomi: Jaje se primeti kao mala tačkica (2-4 dan „beli prsten“; 5-7 dan „crveni prsten“; 8-10 dan „crna glava pred piljenje“); Gusenice se ubušuju u plodove (obilno curi smeđe-crvenkasta crvotočina tj. izmet) i ulaze u semenu kućici gde pojedu seme koje im je potrebno da bi dovršili razvoj; mesta ubušivanja gusenica koje nisu ispiljene na plodu je oko čašice ili peteljke i na mestu dodira dva ploda ili ploda i lista jer im je za ubušivanje potreban oslonac; Hodnici i oštećenja smotavca pogoduju napadu Monilia fructigena i drugih patogena truleži; Leptiri lete uglavnom u gornjem delu krošnje i to najintenzivnije pola sata do sat vremena od zalaska sunca (u sumrak), a preko dana miruju na zaklonjenim mestima na kruški jaja polaže na list, a u plod se ubušuje najčešće (zavisis od sorte) tek druga generacija jer su oni tvrdi i imaju kamene ćelije. Tek kada omekšaju dolazi do ubušivanja najčešće na bočnim ivicama plodova; na dunji se ubušuje takođe, a oko mesta ubušivanja širi se trulež suzbijanje: Budući da se gusenice ubušuju u plodove i time se izoluju od uticaja insekticida, primenjuju se insekticidi koji deluju na jaja ili insekticidi koji deluju na L1 gusenice sa ili bez dubinskog delovanja (neposredno ispod epidermisa ploda jabuke). Suzbijanje se vrši odgovarajućim hemijskim sredstvima u određeno vreme. IGR inhibitori se koriste u vreme početka polaganja jaja, piretroidi pred piljenje gusenica, a organofostati i karbamati u vreme kada počinje piljenje gusenica. Vreme za primenu se određuje praćenjem polaganja jaja. Pregledaju se rozete sa plodovima jabuke, utvrđuje se mesto polaganja jaja (listi ili plod) i faza embrionalnog razvića (beli prsten, crveni prsten...). Zapravo treba odrediti kada su prva jaja položena i od tog dana određivati sumu temperatura iznad 10 stepeni. Kada se dostigne suma od 90 stepeni možemo reći da je počelo piljenje. „Meke“ formulacije koriste se samo ako je prisustvo smotavca srednje ili malo i to u prvoj generaciji, inače se skoro uvek koriste „tvrde“. Smotavci se mogu i skupljati na pojaseve od talasastog papira koji se omota oko stabala i na

kojima se skupljaju gusenice koje treba da se ulutkaju ili one koje prezimljavaju. Za prvu generaciju pojasevi se postavljaju u maju, a skidaju polovinom jula (ulutkavanje), a za drugu generaciju postavlja se u julu, a skida posle berbe (prezimljavanje);

Cydia pyrivora – kruškin smotavac -

Značajna štetočina kruške, naročito u toplijim krajevima i na sortama mekšeg ploda, čije dozrevanje traje duže i poklapa se sa piljenjem gusenica prve generacije; ima jednu generaciju godišnje; gusenica ima 4 do 5 stadijuma prezimi odrasla gusenica (L4 ili L5) u tamnomrkom kokonu u zemlji (do 5cm dubine) ili u biljnim ostacima, a hibernakulum (kokon i prezimela larva) može da se nađe i u šupljinama i naborima kore stabla (kao i jabučni smotavac) ciklus razvića: krajem maja ili početkom juna prezimele gusenice se preobrate u lutku, ali čak 20% populacije prezimelih gusenica može da uđe u dvogodišnju dijapauzu; Nakon dve nedelje (sredinom juna) počinje pojava leptira, kopulacija i polaganje jaja i traje oko mesec dana; jaja polažu na plodove kruške u gornjoj trećini krošnje gde se inače kreću; gusenica neonata (L1) prodire u plod i za mesec dana završava razviće i početkom avgusta izlazi iz ploda i formira hibernakulum na zemlji ili na stablu simptomi: gusenice se u plod ubušuju isto, ali je razlika u tome što nema crvotočine na izlaznim otvorima; Oštećene letnje sorte mogu biti pri povoljnim uslovima napadnute gljivom Sclerotinia fructigena, te brzo trule, dok zimske sorte brzo kalusiraju; Na jednom plodu potpuno razviće može da ima samo jedna gusenica, iako se može naći i više gusenica na istom plodu. Suzbijanje se vrši isto kao i kod jabučnog smotavca, s tom razlikom da se uopšte ne koriste meke formulacije insekticida jer jaja redovno polažu na plodove i onda se moraju koristit insekticidi sa dubinskim delovanjem (deluju na gusenice koje su počele da se hrane ispod epidermisa);

Cydia molesta – breskvin smotavac -

Ekonomski značajan na breskvi, kajsiji i dunji, pri čemu su najugroženije kasne sorte; na jabuci se mogu javiti ako leptiri prelete iz susednog jabučnjaka; ubušuju se ali ne dospevaju u semenu kućicu; Gusenice prve i druge generacije oštećuju mladare i zelene plodove. Treća i četvrta generacija oštećuje plodove breskve u fazi sazrevanja i smanjuju tržišnu vrednost ploda, berba može da bude smanjena i do 50%; Ima 3 – 4 generacije godišnje; gusenica ima 5 stadijuma prezimi gusenica L5 u kokonu na zaklonjenim površinama na stablu i oko njega – ovako gusenice mogu da izdrže i veoma niske temperature (- 20 stepeni) ciklus razvića: ulutkavanje kreće na temperaturama iznad 12 stepeni; prvi leptiri se pojavljuju početkom maja, lete tokom dana, kopuliraju i polažu jaja pojedinačno na naličje vršnih listova ili pri vrhu lastara; ubušivanje gusenica u plodove počinje sredinom maja; gusenice se razvijaju u plodovima nešto manje od mesec dana, a zatim izlaze da se ulutkaju; razvoj ostalih generacija traje kraće;

simptomi: jaja su osetljiva na nisku vlažnost vazduha (ispod 40%); ubušuju se i u lastare (pri vrhu, kroz pazuhe nerazvijenih listića ili kroz peteljke većih listova) i u plodove; razvoj gusenica je brži u lastaru nego u plodovima; Ženka polaže jaja pojedinačno , na naličje vršnih listova ili vrhove mladara.Mlade gusenice se sa lista kreću prema mladaru, gde se ubušuju, kreću se niz mladar, buši hodnik kroz njegovu sredinu, a na ulazni otvor izbacuje crvotočinu.Ovako oštećeni mladari venu, žute, suše se u duzini od oko 10 cm, a na mestu gde se gusenice napustile mladar ostaje smolotočina.Ako nema dovoljno hrane, gusenica izlazi iz mladara i prelazi u drugi.Jedna gusenica može da ošteti tri do sedam mladara na dunji, kajsiji, jabuci i drugim domaćinima gusenice se ubušuju samo u plod; Obično se prvo tretiranje izvodi sredinom ili krajem maja, a rokovi sledećih prskanja kao i njihov broj zavise od dužine delovanja insekticida koji se koriste i vremena sazrevanja plodova. Suzbijanje se vrši sa istim preparatima kao kod jabučnog smotavca, ali su razmaci između treiranja za nekoliko dana manji jer se breskvin smotavac brže razvija

Archips rosana – ružin savijač (savijač pupoljaka) -

ekonomski značajna na cvetovima i plodovima jabuke i kruške, a oštećenja na listu nisu velika ima jednu generaciju godišnje, gusenica ima 5 stadijuma prezimi u stadijumu jaja koja su položena na glatkom delu kore grana ciklus razvića: piljenje gusenica počinje u prvoj dekadi aprila (u vreme otvaranja lisnih pupoljaka i cvetanja), gusenice se hrane pupoljcima, cvetovima, kasnije i listovima; hrizalidizacija nastupa sredinom maja, postepeno u populaciji, a lutke se mogu naći i u zapretcima na granama i u travi ispod krošnje; let leptira počinje od kraja maja do sredine jula i odvija se samo noću simptomi: u lisne pupoljke se uvlaće i pojedu ih iznutra tako da se oni ne razvijaju; cvetove i listove upredaju i hrane se njima; najuočljiviji su simptomi na lišću – savijaju ga po osi glavnog nerva u rolnu u kojoj se hrane; uz list ponekad pričvrste i plod, pa se hrane i njime, ali samo površinski; plod nakon oštećenja zarasta ali ostaje deformisan usled nekroze tkiva suzbijanje: početkom listanja (u vreme aktivnosti gusenica) koriste se piretroidi

Archips podana – mrki savijač -

ekonomski značajna vrsta, naročito u proleće kada pričinjava veće štete (pupoljci i cvetovi) nego krajem leta; prisutna je naročito u voćnjacima brdskih predela ima jednu generaciju godišnje, gusenica ima 7 stadijuma prezime gusenice L2 ili L3 u svilenkastom kokonu oko pupoljaka ili ispod kore; ciklus razvića: prezimele gusenice hrane se i razvijajau do sredine maja kada se javljaju lutke; leptiri lete kraće nego A.rosana – od kraja maja do kraja juna; jaja polažu na lice lista u malim grupama (oko 7); piljenje gusenica je oko 10 dana nakon polaganja jaja; hrane se do kraja leta, a onda odlaze u hibernakulum; simptomi: prolećna oštećenja (prezimele gusenice) kao kod A.rosana; gusenice prve generacije se hrane na listu (blago ga savijajaju i na naličju prave svilenkaste zaklone gde se hrane) ili eventualno listu i plodu kao kod Pandemis spp. – uvijajaju list u rolnu ili ga pričvršćuju za plod;

Archips xylosteana – trešnjin savijač -

ekonomski može biti značajna kako na jabučastom tako i na koštičavom voću, pa i na orahu, a najčešća je na trešnji i višnji; javlja se u većem broju na zapuštenim voćnjacima ima jednu generaciju godišnje prezime neispiljene L1 gusenice (u horionu jaja) na deblu ili debljim granama; ciklus razvića: prezimele gusenice kreću u aktivnost nakon listanja – hrane se listom; ulutkavanje se odvija unutar savijenog lista nešto kasnije od ostalih Archips spp. (krajem maja), a leptiri lete od početka juna do kraja juna simptomi: list uvijajaju pod 90 stepeni u odnosu na glavni nerv, a nekad uz list zapreda i plod (trešnja i višnja) i njime se hrani.

Pandemis heparana – savijač lista -

polifagna štetočina, ali nije od većeg ekonomskog značaja iako se pored lista hrani i pokožicom plodova i pupoljcima, ali ukoliko se voćnjak ne štiti, može doći do gubitaka od 10% ima 2-3 generacije godišnje; gusenice imaju 5 stadijuma prezime gusenice L2 i L3 u belim zaprecima ispod mrtve kore na mestima orezivanja ili na drugim zaklonjenim mestima; (prezimele gusenice u sebi nose virus nuklearne poliedrose - jedan deo populacije ima poremećen ciklus razvića) ciklus razvića: prezimele gusenice se aktiviraju sa početkom vegetacije kada uvijaju mlado lišće tako što prave zapretke i hrane se na njihovom naličju; ulutkavanje se odvija u zapretcima na uvijenim listovima koji su bliži vrhu napadnutog mladara; prvi leptiri se pojavljuju u maju i lete do kraja jula (najduži period leta leptira zbog virusa n.p.); jaja polažu u velikim grupama na listove u gušćim delovima krošnje; gusenice prve generacije oštećuju i listove i plodove, a pomoću svilenih niti mogu se spustiti u donje spratove krošnje ili ih tako vetar prenosti na druge delove krošnje ili čak i u susednu krošnju; one se ponovo ulutkavaju u lstovima, a leptiri se javljaju se od sredine avgusta do sredine septembra, a gusenice druge generacije se kratko vreme hrane i ulaze u hibernakulum; treća generacija se retko javlja, samo ako je topla jesen; simptomi: u proleće nakon cvetanja izgrizaju vrh letorasta sa unutrašnje strane, a zatim prelaze na lišće na kojima žive i hrane se; letnja generacija gusenica izgriza list sa naličja, ali nikad ne izgriza epidermis, ni nervaturu, pa letnji simptom izgleda kao mozaik (prozori); razvijaju se unutar krošnje; suzbijanje kao A.orana

Spilonota ocellana – crveni smotavac voćnih pupoljaka -

ekonomski značajna na koštičavom voću kao štetočina pupoljaka, a najveće štete trpe rasadnici i mladi zasadi, naročito oni blizu šuma; može se naći i na jabučastom voću (polifagna) ali tamo ne pričinjava značajnije štete zbog male brojnosti; javlja se zajedno sa A.vareigiana imaju 2 generacije gusenica godišnje prezime gusenice L2 i L3 u sivobelom hibernakulumu na zaklonjenim mestima u osnovi pupoljaka; u proleće izgrizaju pupoljke, a zatim upredaju cvetove i mlado

lišće i hrane se unutar tih zapredaka; ulutkavanje se dešava unutar zapredaka u beličastom kokonu; leptiri se javljaju tek polovinom juna a let traje do kraja jula; jaja polažu uglavnom pojedinačno ili ponekad u manjim grupama i to češće na lice lista; gusenice prve generacije se kratko vreme hrane listovima koje mogu zapredati uz plod, pa prave i neznatne štete na plodovima suzbijanje kao A.orana

Argyroploce variegana – sivi smotavac voćnih pupoljaka -

ekonomski značajna na jabučastom voću kao štetočina pupoljaka, a najveće štete trpe rasadnici i mladi zasadi, naročito oni blizu šuma; može se naći i na koštičavom voću (polifagna), ali tamo ne pričinjava značajnije štete zbog male brojnosti; javlja se zajedno sa S.ocellana imaju 2 generacije gusenica godišnje prezime gusenice L1 u horionu jaja na zaklonjenim mestima uz pupoljke ciklus razvića: već krajem marta, početkom aprila, gusenice se aktiviraju, ulaze u pupoljke i tu se hrane, a kasnije prave zapredke na cvetovima i mladom lišću; ulutkavaju se u zapredenom lišću sredinom maja, a leptiri se pojavljuju krajem maja i lete sve do avgusta, kada polažu jaja pored pupoljaka simptomi isti kao kod S.ocellana suzbijanje kao A.orana

Adoxophyes orana – smotavac pokožice ploda -

ekonomski značajna naročito na krušci i jabučastom voću, ali polifagna je pa napada i koštičavo voće ima 2 generacije godišnje, eventualno i 3 (ako temperaturni uslovi dozvole); gusenica ima 6 stadijuma prezime gusenice L2 i L3 u belom hibernakulumu na zaklonjenim mestima (raklje grana, pukotine ispod kore od orezivanja i sl.) ciklus razvića: već krajem marta i u aprilu, prezimele gusenice izlaze iz hibernakuluma i npadaju pupoljke koji se tada otvaraju, cvetove, a kasnije i listove i plodove; krajem maja je ulutkavanje u upredenom lišću; leptiri se javljaju tokom juna meseca; jaja polažu u većim grupama na glatke površine lista, ploda ili grančice; prva generacija gusenica se hrani lišćem koje zapreda, ponekad sa plodovima; u avgustu se ponovo javlja lutka, i ubrzo i leptiri koji kopuliraju i polažu jaja, tako da druga generacija gusenica obrazuje hibernakulum početkom septembra simptomi: prolećna oštećenja od prezimelih gusenica i gusenica prve generacije su mnogo veća nego oštećenja od gusenica druge generacije; prvi simptomi su u vidu mozaika („prozora“), a odrasle gusenice mogu da pojedu ceo list (ostane samo nervatura); stvaraju zapredke u kojima se hrane; prva generacija gusenica dublje izgriza plod nego druga generacija suzbijanje: u vreme izlaza iz hibernakuluma koriste se piretroidi, u vreme piljenja gusenica prve generacije koriste se piretroidi, a starije gusenice suzbijaju se sa insekticidima na bazi trihlorfona ili metomila, ili se koriste insekticidi sa gasnom fazom i izraženim inicijalnim delovanjem; u vreme piljenja druge generacije

gusenica koriste se piretroidi ili meki insekticidi; prag tolerancije prilikom zimskog pregleda je 1 gusenica na 200 pregledanih preseka grana

Clepsis spectrana – uvijač lista ruže -

nije ekonomski značajna jer joj je populacija u našim voćnjacima veoma mala ima 2 generacije godišnje, gusenice imaju 6 stadijuma prezime gusenice L3 i L4 u hibernakulumu na zaklonjenim mestima ciklus: krajem marta izlaze iz hibernacije i hrane se pupoljcima koje zapredaju; krajem aprila već, formira se lutka, a sredinom maja počinje let leptira koji kopuliraju i polažu jaja u grupama kao crep na kući; drugi let leptira traje od juna do avgusta, a gusenice druge generacije se relativno kratko razvijaju i odlaze u hibernakulum tokom septembra. Simptomi slični smotavcima voćnih pupoljaka Suzbijanje isto kao A.orana

Grapholitha funebrana – šljivin smotavac -

Jedna od ekonomiski najvažnijih štetočina, a naročito kontinentalnog dela Evrope i hladnijih rejona najviše zbog toga jer direktno napada plod ima 2 do 3 generacije godišnje; gusenica ima 5 stadijuma prezimljava kao gusenica L5 u kokonu na zaklonjenim mestima (ispod mrtve kore od orezivanja) ciklus razvića: početkom aprila je ulutkavanje, a tek nakon mesec dana izlaze prvi leptiri koji lete sve do polovine juna koji polažu jaja najčešće na plod, a ređe na list; ispiljene gusenice napuštaju jajni horion i ubušuju se u plodove; u plodovima se hrane do polovine juna kada izlaze iz plodova kroz posebne otvore i odlaze do pukotina u kori da se ulutkavaju; krajem juna dolazi do pojave leptira prve generacije; razvoj prve generacije je znatno brži nego prezimljene generacije tako da se tokom jula ona razvije i od polovine avgusta već počinju prvi leptiri 3 generacije; što lepo vreme više odmiče, to je sve veći procenat larvi koje odlaze u dijapauzu do sledeće vegetacije; krajem leta dolazi do velikog preklapanja generacija; simptomi: prepoznatljiva po tome što je smolotočina iz napadnutih plodova duga i do 4 cm i po tamnim hodnicima u mesu ploda u kojima se nalazi guseničin izmet; suzbijanje se vrši u periodu od završetka embrionalnog razvoja do ubušivanja gusenica (od kraja maja do kraja juna) sa obaveznim ponavljanjem tretiranja u vremenskim razmacima koji zavise od rezidualnog dejstva primenjenih preparata zbog preklapanja generacija; suzbija se preparatima na bazi dimetoata i merktaphosa (organofosforni preparati);

Grapholitha lobarzewskii – smeđi šljivin smotavac -

ekonomski značajna štetočina na šljivi, naročito požegači i njenim srodnicima ima 1 generaciju godišnje; gusenica ima 5 stupnjeva prezimi gusenica L5 u kokonu na zaklonjenim mestima ispod kore; ciklus razvića: krajem aprila počinje ulutkavanje, a prvi leptri se pojavljuju u drugoj polovini maja; jaja polažu na plod i list šljive; do piljenja gusenica dolazi polovinom juna, i one se odmah ubušuju u plodove; nakon mesec dana gusenice

prave izlazne otvore, izlaze iz plodova i odlaze na zaklonjena mesta ispod kore gde stupaju u dijapauzu; simptomi: lako se razlikuju od G.funebrana – napadnuti plodovi ne opadaju sa grana čak ni nakon izlaska gusenica iz njih. Mesta ubušivanja se prepoznaju po smeđoj površini u obliku kruga; suzbijanje se vrši polovinom juna (piljenje gusenica) sa sličnim preparatima i na isti način kao i G.funebrana

Enarmonia formosana – savijač kore -

kod nas poznata kao štetočina šljive i trešnje, ali može da se javi i na breskvi, jabuci i kruški; gusenice su isključivo ksilofagne ima 2 generacije godišnje; prezimi odrasla gusenica ispod kore na stablu ciklus razvića: početkom proleća prezimele gusenice ulutkavaju, a prvi leptiri se pojavljuju u maju i njihov let traje do kraja juna; jaja polažu u pukotine kore; sve stadijume gusenice provedu ispod kore i hrane se deblom voćaka; leptiri prve generacije se pojavljuju u septembru-oktobru, kopuliraju i polažu jaja; gusenice druge generacije za mesec dana – do kraja novembra - odlaze u dijapauzu; simptomi: napad gusenica uočava se po kvrgama i ranama iz kojih izlazi smolotočina (mesta ubušivanja) kod koštičavog voća, a kod jabučastog voća javljaju se rak rane i deformacije stabala i debljih grana koje su napadnute. Isto tako poznaju se i po izmetu koje izbacuju napolje; hodnici gusenica su nepravilni i ispunjeni paučinastom materijom Suzbijanje: teško. Ubacivanje komadića paradihlorbenzola u hdnike gusenica

Polychrosis botrana – pepeljasti grozdov moljac -

ekonomski značajna na belim vinskim sortama grožđa, kako u kontinentalnom delu, tako i u primorju; u kontinentalnom delu više štete nanosi cvetu, a na primorju grozdovima; ima 3 generacije godišenj; gusenica ima 4 stadijuma; prezime lutke u pukotinama kore ciklus razvića: krajem aprila javljaju se prvi leptiri koji kopuliraju i polažu jaja na cvetove; gusenice prve generacije se izlegu sredinom maja i kreću da se hrane prašnicima i zapredaju cvetove, pa se zatim hrane spolja za razliku od drugih vrsta familije Tortricidae; do kraja juna završava se razvoj gusenica i stadijum lutke i javljaju se leptiri prve generacije koji nakon kopulacije polažu jaja na grozdove; gusenice druge generacije se izlegaju tokom jula, a sredinom avgusta javljaju se leptiri druge generacije koji polažu jaja na korovsko bilje ili ponovo na grozdove; gusenice treće generacije čine male oštećenja, ali oštećene bobice mogu biti napadnute gljivom B.cinerea i drugim patogenima. Simptomi: imago se kreće i polaže jaja na delovima loze koji su zaštićeni od vetra i gde je strujanje vazduha malo – niži položaji, uz ogradu, a jaja najčešće polažu unutar grozdova; gusenica P.botrana se prepoznaje i po brzim i zmijolikim pokretima koji se javljaju kao reakcija na svaki dodir; napadnuti cvetovi su u zapretku a gusenica se hrani spolja sa prašnicima; grozdovi su napadnuti najčešće iznutra jer se najvše jaja polaže baš unutar grozda, a pri prelasku sa puceta na

puce gudenice prave zapretke; gusenice se hrane sa sadržajem grozda tako da ostane samo seme i okolo pokožica ploda; Suzbijanje počiva na određivanju intenziteta i vremena napada, a to se čini na osnovu praćenja broja položenih jaja;

Clysia ambiguella – žuti grozdov moljac -

ekonomski značaj žutog grozdovog moljca ranije je bio veliki, ali se pod najezdom sivog grozdovog moljca smanjio do veoma malog značaja ima 2 generacije godišnje; gusenica ima 4 stadijuma javlja se nešto ranije od sivog moljca, a gusenice se razvijaju sporije; prezimljavanje i ciklus razvića slični P.botrana simptomi isti kao kod P.botrana polifagna isto kao P.botrana suzbijanje isto kao P.botrana

Fam. Noctuidae – sovice Orthosia incerta – mrkožuta sovica; -

može biti značajna štetočina ako se masovnije javi u početku formiranja plodova na plantažnim voćnjacima jabuke i kruške; oštećuje plodove do semena; imaju jednu generaciju godišnje; larva ima 6 stadijuma razvića; prezimi lutka plitko u zemlji; ciklus razvića: leptiri počinju da se javljaju u vreme bubrenja pupoljaka, do faze roza pupoljaka; lete noću; u vreme razvića listova i kada su plodovi u početku formiranja (oko 1cm) ženke počinju polaganje jaja; jaja polažu u grupama na razičita mesta na stablu (najčešće u pukotine) ili na zemlji krajem aprila i početkom maja; kada se ispile, gusenice se hrane unutar uvijenog lišća ili cvetnih rozeta; hrane se noću, a danju su skrivene; starije gusenice oštećuju i mlade plodove, a krajem juna odlaze do zemlje gde se ulutkaju; simptomi: ne prave zapretke; oštećuju cvetove i cvetne pupoljke, a isto tako i lišće; na napadnutim plodovima primećuju se duboke izgrizotine; suzbijanje se vrši neposredno posle cvetanja protiv gusenica; koriste se insekticidi na bazi indoksakarba, spinosada, metoksifenozida i tebufenozida;

Fam. Leucopteridae – mineri okruglih mina Leucoptera malifoliella – miner okruglih mina -

uglavnom naseljava jabuku i krušku ali se može naći i na drugim voćnim vrstama; nisu retki slučajevi povećane brojnosti kada izazivaju značajna oštećenja listova koji pre vremena opadaju, a time utiču na formiranje rodnih pupoljaka za narednu godinu; ovo je dominantna i ekonomski najštetnija vrsta lisnog minera

u našoj zemlji ima 3 eventualno 4 generacije godišnje; ima 4 larvalna stupnja; prezimi u stadijumu lutke u belim kokonima u pukotinama kore debla ili debljih grana, ali može prezimeti i u opalom lišću, rašljama grana i slično; ciklus razvića: leptiri prezimljujuće generacije se pojavljuju uoči cvetanja jabuke, lete u toku dana u kruni voćaka i vrlo brzo postaju polno zreli; nakon kopulacije polažu jaja i to pojedinačno na naličju lista; na jednom listu se može naći i preko 100 jaja; nakon oko 10ak dana ispiljena gusenica probija horion i probija se kroz lisno tkivo (hrani se mezofilom) do epidermisa lica lista gde izgriza minu okruglog oblika; za oko 20 dana gusenica proseca epidermis lista i izlazi napolje u potrazi za pogodnim mestom za preobražaj u lutku (naličje lista ili na plodovima kod letnjih generacija, a kod jesenjih genracija lutke se formiraju u kokonima u zaklonima na stablu); simptomi: okrugle mine prečnika 2-10mm na licu lista; unutar mine se primeti spiralno uvijen tamniji izmet; mina je mrka, a epidermis izdignut; dok je gusenica u njoj; suzbijanje: na malim parcelama u jesen može se sakupljati i uništavati lišće sa prezimljavajućim lutkama; spadaju u RK selektirane štetočine u voćnjacima; početkom listanja roji se L.blancardella, nakon nedelju dana L.corylifoliella, a nakon još oko nedelju dana kasnije i L.malifoliella; prvo se pregledaju letorasti iz podloga i najnižih razvijenih grana, a prag tolerancije prve generacije je 600 jaja za L.blancardella, 50 jaja za L.corylifoliella i 10 jaja za L.malifoliella na 100 pregledanih listova; vreme suzbijanja prve generacije je neposredno posle cvetanja sa neonikotinoidima; suzbijanje druge generacije se radi samo u retkim slučajevima, a pravo vreme je kada se pod lupom mogu uočiti gusenice u jajima ili kada se pojave mine 1-2mm i tada se koristi metidation i slični insekticidi;

Fam. Lithocolletidae Lithocolletis blancardella – miner tačkastih/mramornih/naboranih mina -

spada u značajne štetočine jabuke i kruške jer smanjuje fotosintezu što smanjuje rast plodova i njegov kvalitet; svuda kod nas prisutan, ali ga najviše ima u rejonima pored jezera i reka; ima 4 generacije godišnje u našim uslovima; larve imaju 5 stadijuma; prezimi u stadijumu lutke u minama na opalom lišću; ciklus razvića: prvi leptiri se pojavljuju od perioda bubrenja pupoljaka i lete sve do 2-3 nedelje nakon cvetanja; kopulacija i polaganje jaja se odvija u večernjim satima; jaja polažu na naličje lišća, ali ih slabo prilepljuju pa se dešava da neka jaja otpadnu; nakon 1-2 nedelje pile se larve i ispod horiona ulaze u list; prva tri uzrasta gusenica se hrani endofitno (nalaze se u mezofilu gde sišu sokove) i u toku ishrane spoljašnji sloj sa naličja se odvaja od gornjeg tkiva; larve L4 i L5 se hrane epifitno (na parenhimskom tkivu unutar mine) pa se na licu zapažaju beličaste površine. L5 nakon nekog vremena prestaje da se hrani i odlazi na jedan kraj mine gde se ulutka.

simptomi: tačkaste eliptične mine dužine oko 1cm; sa lica lista se prvo uočava ovalno zelenkasto ispupčenje, a na naličju u okviru mine epidermis se karakteristično nabora između nerava i postane mrk; gusenice ne nagrizaju sprovodne sudove pa listovi dugo ostaju zeleni; suzbijanje isto kao L. Malifoliella

Lithocolletis corylifoliella – miner belih mina -

ekonomski manje značajna; u slučaju masovne pojave asimilaciona površina se smanjuje ali ne dovodi do velikih šteta; ima 3-4 generacije godišnje; prezimi odrasla gusenica (L5) u mini u opalom lišću ciklus razvića: let prvih leptira počinje krajem aprila-početkom maja, pre cvetanja jabuke; nakon kopulacije polažu jaja pojedinačno na lice lista; nakon oko nedelju dana pile se gusenice i ubušuju u list praveći malu galeriju ispod ćelijskog zida, a kasnije šire minu ispod epidermisa; u početku ishrana gusenica je endofitna, a kasnije epifitna (ishrana mezofilom) tako da se epidermis podigne i mina postaje srebrnastobela; nakon oko mesec dana gusenica se unutara mine pretvara u lutku; nakon nedelju do dve dana (od sredine juna do kraja jula za 2.generaciju, a od sredine avgusta do kraja septembra za 3. generaciju) pojavljuje se imago tako da egzuvija lutke ostaje na listu; simptomi: mine se nalaze na licu lista; u početku su crvenomrke, a kasnije im je gornja strana srebrnkasto-bela, okrugla dužine oko 20mm; suzbijanje isto kao L.malifoliella

Callisto denticulella – miner džepastih mina -

veoma raširen na divljoj jabuci; prisutan je i kod nas ali nije naročito štetan ima 2 generacije godišnje; prezimi lutka na zemlji ili u suvom lišću; ciklus razvića: imago leti u aprilu i maju, kopulira i polaže jaja na lišće; gusenice se u početku hrane endofitno i mine su nepravilnog oblika, a kasnije se hrane ektofitno i gusenice skeletiraju parenhim sa unutrašnje strane lista i prave džepastu minu; nakon intenzivne ishrane u julu, napuštaju mine i odlaze na zemlju da se ulutkaju i tamo prezime; simptomi: prve džepaste mine se mogu primetiti početkom jula; hrane se listom jabuke i kruške; gusenica savija ivicu lista i skeletirajući parenhim sa unutrašnje strane pravi minu; u mini se hrani nervaturom lista i gornjim epidermisom, tako da se spolja vide mozaične izgrizotine; list ostaje savijen i potamni; suzbijanje se ne izvodi

Fam. Lyonetidae – mineri zmijolikih mina Lyonetia clerkella – miner zmijolikih mina

ako je napad jači, onda štete od ovog minera mogu biti velike; gusenice se hrane tkivom lista praveći mine i za razliku od drugih minera izgrizaju i provodne sudove što dovodi do prekida dotoka hranljivih materija i vode i sušenja lišća; ima 2-3 generacije godišnje; ima 3 larvena stadijuma; prezimi leptir sakriven ispod stare ispucale kore stabla; leptiri se pojavljuju neposredno pre cvetanja jabuka; nakon kopulacije polažu jaja endofitno (legalicom napravi zarez i u mezofil zavuče jaja) na naličje lista u blizini glavnog nerva; nakon oko nedelju dana ispile se gusenice koje se hrane i kreću kroz mezofil - prave zmijolike mine od izmeta; nakon oko 2-3 nedelje od piljenja, pred napuštanje mine, gusenica iseca otvor na epidermisu i odlazi na lice susednog lista ili na koru drveta gde se ulutkava u kokonu koji je povezan sa strane svilenim nitima u obliku slova X; mine druge generacije su vidljive u junu; od jula su prisutni svi stadijumi razvića; simptomi: dugačke zmijolike mine su u početku tanke a kasnije se neznatno šire; polaze od glavnog nerva i presecaju sekundarne nerve; suzbijanje se vrši ako je na prolećnom pregledu (pred cvetanje) ustanovljeno veće prisustvo jaja (mali otvor uz centralni nerv koji brzo zarasta); koriste se neonikotinoidi u većim količinama od registrovanih;

Fam. Nepticulidae – patuljasti mineri Stigmella (Nepticula) malella – patuljasti miner -

pričinjava značajne štete i kod nas, i polako postaje jedna od dominantnih vrsta minera; izaziva ranu defolijaciju i smanjenje plodova, sadržaja šećera i askorbinske kiseline, a posledice se osete i naredne 2-3 godine; ima 3-4 generacije godišnje; gusenica ima 5 larvalnih uzrasta prezimi u stadijumu odrasle gusenice ili lutke u svilenom kokonu u zemlji na dubini oko 2-10cm ili ispod opalog lišća; ciklus razvića: u vreme cvetanja jabuke (april-maj) kada je dnevna temperatura iznad 14 stepeni počinje let leptira; nakon kopulacije polažu jaja pojedinačno na naličju lista uz glavni nerv; nakon oko nedelju dana ispiljena larva progriza epidermis do palisadnog parenhima i pravi minu na licu lista; starenjem gusenice mina se proširuje, a u sredini mine ostaje izmet; nakon oko 2 nedelje gusenice napuštaju minu progrizajući epidermis sa lica lišća i spuštaju se na zemlju u kojoj obrazuju kokone u kojima se ulutkavaju; stadijum lutke traje oko 3 nedelje; leptiri druge generacije lete krajem maja ili početkom juna i tada se pojavljuju nove mine; gusenice se najintenzivnije hrane u junu i julu (3.generacija) i septembru i oktobru (4.generacija); simptomi: na jabuci i dunji gusenice prave mine zmijolikog oblika dužine oko 34cm (L.clerkella ima mine duge i do 10cm); u sredini mine ostaje izmet koji je tamnije boje; mine se nalaze po celoj liski; suzbijanje se vrši uklanjanjem korova da bi se sprečilo ulutkavanje pored travnih korova; pred piljenje gusenica mogu se koristiti insekticidi iz grupe neonikotinoida;

Fam. Hyponomeutidae – (jabukov moljac) Hyponomeuta malinellus – jabukov moljac -

nema većeg ekonomskog značaja jer se gusenice suzbijaju redovnim merama protiv drugih štetočina; hrani se lišćem; ima jednu generaciju u toku dve kalendarske godine prezime gusenice L1 u grupama oko 30 jedinki koje čine jajno leglo na grančicama jabuke; ciklus razvića: gusenice napuštaju leglo nakon bubrenja pupoljaka i miniraju lišće narednih 10-20 dana; kasnije izgrizaju epidermis i jedu celu lisnu površinu i tada uprave zapredak na granama u kom se hrane; do juna završe razviće i u zaprecima opredaju kokone i u njima se ulutkaju; nakon oko 2-3 nedelje izleću leptiri (polovinom i krajem juna) i nakon kopulacije polažu jaja na glatkoj kori grančica i grana u formi kao crep na krovu; jaja su skrivena sekretom koji se stvrdne i dobije mrku boju, sličnu kori; u avgustu se u jajima razvijaju gusenice ali ne izlaze iz horiona već tako prezime; simptomi: početkom maja na granama jabuke se javljaju gusenični zapreci; ceo ciklus se odvija u zapretku; jaja se teško zapažaju jer su slične boje kao i kora; suzbijanje se vrši skupljanjem zapredaka i njihovim uništavanjem, a mogu se primeniti i spinosad, indoksakarb i sl;

Fam. Saturnidae Saturnia pyri – veliki noćni paunovac -

ima mali ekonomski značaj jer iako je rasprostranjen kod nas, javlja se u malom broju; izaziva defolijaciju voćaka; najveći leptir naše entomofaune; imaju jednu generaciju godišnje, mada se razvoj jedne generacije može produžiti i na 2 godine; prezimi lutka u kokonu u osnovi (ređe u višim delovima) debla kojim se hrane; ciklus razvića: leptiri izlaze iz prezimljavajućih kokona od sredine aprila do kraja maja i odmah kopuliraju; aktivni su noću; polažu jaja na grane, deblo, a kasnije grančice i naličje listova; većina jaja bude parazitirana; nakon 2-4 nedelje pile se gusenice koje se hrane lišćem; starije gusenice su proždrljivije; većina završi razviće do kraja avgusta kada na osnovi debla grade kokon u kojem se ulutkaju i tako prezime; simptomi: gusenice se hrane naročito starijim lišćem, a često ogule i mladare u porastu (poslednji uzrast gusenice); odrasle gusenice se mogu naći na oguljenom deblu; suzbijanje se jako retko izvodi u proizvodnim kruščicima

Fam. Gelechiidae

Anarsia lineatella – breskvin moljac -

česta štetočina u našim voćnjacima, a napada breskvu (lastare i plodove), kajsiju i drugo voće (plodove); najštetnija na plodovima kajsije i breskve ima 2 generacije godišnje prezimi kao tek ispiljena gusenica (neonata) u plitkoj komorici izgriženoj u kori na granama napadnutih voćaka; na gornjoj strani komorice, koja je dobro zapredena, nalazi se mali otvor kroz koji u proleće gusenica izlazi napolje; ciklus razvića: larve izlaze u periodu otvaranja pupoljaka; gusenice se ubušuju u pupoljke i njima se hrane pa sprečavaju izbijanje lastara; gusenice zatim prelaze u mlade lastare; pošto završe razvoj odrasle gusenice hrizalidiraju u pukotinama kore ili pored pupoljka na samom stablu a lutke su svilenim nitima pričvršćene za podlogu; prvi leptiri se pojavljuju sredinom maja, a let traje do kraja juna; aktivni su u suton i uveče; odmah nakon eklozije leptira sledi kopulacija i polaganje jaja; piljenje gusenica prve generacije je najmasovnije polovinom juna; gusenice ove generacije napadaju lastare i plodove breskve, ali i plodove ostalog voća; njihov razvoj traje oko 3-4 nedelje; leptiri prve generacije pojavljuju se polovinom avgusta, a let im traje do kraja septembra; ženke polažu jaja na koru grana ili grančica, a kada se ispile, gusenice druge generacije se ne hrane već u kori grade plitka udubljenja i u njima prezime; simptomi su slični kao kod breskvinog smotavca, ali može da se razlikuje samo rani simptom; oštećenja pupoljaka i mladih, relativno kratkih lastara nastaju samo od breskvinog moljca – prve gusenice breskvinog smotavca počinju da se ubušuju u lastare tek u trećoj dekadi maja, kada su lastari već porasli 10 do 20cm; suzbijanje: zimsko prskanje može veoma efikasno da deluje protiv breskvinog moljca čime se izbegava veći utrošak hemikalija, vremena i rada pri prskanju (2 do 3 puta) tokom proleća (po kretanju vegetacije) preparatima na bazi karbarila, merkaptofosa, dimetoata ili diazinona;

RED Coleoptera Fam. Scarabaeidae Melolontha melolontha – obični (veliki majski) gundelj -

masovno se javlja svake treće ili četvrte godine kada njegove larve (grčice) mogu izazvati velike štete na korenu voćaka, naročito mladih sadnica, ali i vinove loze, malina, jagoda i drugog bilja; grčice su naročito štetne u drugoj i trećoj godini njihovog razvića (naročito L3 uzrast) i najviše na peskovitom zemljištu jer se u njemu lakše kreću; odrasli insekti se hrane lišćem i cvetovima i izuzetno su polifagni, te ne nanose toliko velike štete; jedna generacija se razvija tri godine, a odrasli se pojavljuju svake četvrte godine; larve imaju tri stadijuma razvića; prezimi u stadijumu L2 ili L3 u zemlji i u stadijumu imaga u lutkinoj komorici sačinjenoj od zemlje;

ciklus razvića: prezimeli imago gundelja se početkom aprila postepeno premešta iz dubljih slojeva prema površini i zadržava se u površinskom sloju (5-10cm) dok temperatura ne bude povoljna (11 stepeni na 20cm dubine) za njegov izlazak; odrasli gundelji izleću krajem aprila, a najintenzivnije lete početkom maja; da bi polno sazreo imago gundelja se hrani lišćem voćaka oko 10ak dana, a zatim kopuliraju; za polaganje jaja ženke biraju topla i ocedna mesta, obično sa oskudnim travnim pokrivačem, gde se zavlače na dubinu 5 do 15cm i polažu jaja (u grupama) u komorice od zemlje; jaja su međusobno slepljena beličastom tečnošću koja očvrsne; niske temperature i padavine u vreme aktivnosti odraslih imaju veoma negativan uticaj na plodnost i potencijal za razmnožavanje; nakon mesec do mesec i po dana pile se grčice i hrane se humusom i korenovim žilicama; u avgustu L1 se razilaze i preobražavaju u L2; u septembru i oktobru se zavlače dublje u zemlju i tu prezime; na proleće druge godine se sa otopljenjem ponovo penju u gornje slojeve zemljišta gde se hrane korenom različitih zeljastih biljaka, a zatim u junu se preobražavaju u najštetniji uzrast L3 koji se hrani svim vrstama korenja, čak i korenom velikih drvenastih biljaka; u septembru i oktobru druge godine ponovo se zavlače u zemlju i prezimljavaju; treće godine u julu prestaju da se hrane i preobražavaju se u lutku na dubini od 40 do 60cm; nakon mesec i po do dva meseca nastaje imago ali ostaje u zemlji do proleća sledeće godine; simptomi: lišće izgriza sa strane i nikad ga ne buši, a nerve uvek ostavlja; preferira lišće koštičavog i jezgrastog voća; može da izazove golobrst; grčice nagrizaju koren do polovine debljine, najčešće sa jedne strane (odole); zbog oštećenja korena dolazi do sušenja nadzemnih delova; izlazni otvori na zemljištu su okrugli prečnika do 1,5cm; suzbijanje se vrši uglavnom na peskovitom zemljištu – pre sadnje korenje rasada se potapa u rastvor zemljišnih insekticida na bazi fenitrotion + malation ili slično; u fazi rojenja i intenzivne ishrane lišćem jabuke i kruške mogu se koristiti kontaktni insekticidi tipa azinofos-metil, fention, fenitrotion i slično; najbolje rezltate daju IGR+piretroidi jer posle dopunske ishrane imaga polažu sterilna jaja iz kojih se ne pile larve; redovnim kultiviranjem voćnjaka u avgustu može se značajno smanjiti broj grčica; neobrađivanjem i neodržavanjem niske vegetacije u voćnjaku povećava se verovatnoća da jaja budu položena u blizini korenovog sistema voćaka ili vinove loze;

Polyphylla fullo – mramoasti gundelj -

na peščanim terenima (Subotička peščara, Deliblatska peščara) pojedine vrste gundelja predstavljaju stalnu opasnost, a mramorasti gundelj predstavlja najštetniju kod nas ima jednu generaciju u toku 4 godine ciklus razvića: kod nas se rojenje javlja početkom jula i traje oko mesec dana (julski gundelj); kopulaciju obavljaju pri vrhovima grana u sumrak; ženke se nakon kopulacije ukopavaju u zemlju na dubinu od 10 do 30 cm; gde polažu jaja; mlade larve hrane se humusom i korenjem korova, a one koje su već odmakle u razvoju predstavljaju pravu opasnost za tek posađenu vinovu lozu, ali i za mlade zasade vinove loze i voća; usled napada grčica na starijem korenju nastaju

oštećenja koja slabe koren, ali se naseljavaju i gljive koje izazivaju truljenje korena i njegovo brže propadanje; četvrte godine razvića larva se u maju ulutka na dubini oko 1m. U vlažnijim godinama grčice se nalaze pliće (na 20-30 cm dubine) simptomi kao kod drugih gundelja suzbijanje se vrši pomoću lindana, aldrina i hloridana

Anomala vitis – lozin gundelj -

štete su najčešće iznenadne i velike jer se imaga javljaju u masi jednovremeno i izazivaju golobrst; najštetniji su na peskovitim terenima jedna generacija može da se razvije za godinu ili dve godine ciklus razvića: rojenje se dešava u junu i za razliku od ostalih gundelja leti danju; hrane se mladim vršnim listovima, ali u masovnoj pojavi izazivaju golobrst; nakon kopulacije ženke se zavlače u zemlju gde polažu jaja; nakon embrionalnog razvoja pile se larve koje se hrane korenjem slično kao i druge grčice, ali njihova štetnost nije utvrđena, s obzirom da se javljaju zajedno sa drugim vrstama grčica; simptomi su izraženiji kod ishrane imaga i tu su i najveće štete, jer imago izaziva golobrst; let traje oko mesec dana i za razliku od ostalih gundelja leti danju, a grčice ne izazivaju velike štete; suzbijanje se vrši lindanom, aldrinom ili hlordanom za suzbijanje larvi, a može se suzbijati i imago isto kao i kod drugih gundelja;

Anomala aernea – zeleni gundelj -

sličan lozinom gundelju, jedino što je nešto manji ciklus razvića istovetan lozinom gundelju, s tim da se zeleni gundelj roji nekoliko dana ranije; simptomi i suzbijanje isti kao A.vitis

Lethrus apterus – makazar -

naseljava stepska područja i nanosi značajne štete u područjima Mađarske, Vojvodine, Rumunije na vinovoj lozi ima jednu genraciju godišnje prezimi ciklus razvića: u proleće, kada krene vegetacija, na površini zemlje pojavljuje se imago koji ubrzo kopa hodnike i galerije do dubine i do 1m; nakon kopulacije parovi se udružuju kako bi obezbedili egzistenciju za svoje potomstvo i zajedno u ženkinom hodniku buše udubljenja gde će biti položena jaja; tokom maja i juna su najaktivniji i svojim makazama seku mnogo više lišća i mladara nego što je potrebno za spravljanje hrane za larve; ženka polaže jaja i nakon 10ak dana pojavljuju se larve koje se hrane ranije pripremljenom hranom i koja je dovoljna za njihovo potpuno razviće; oko polovine juna larva prelazi u lutku i početkom jula formiraju se i nova imaga; nova imaga ostaju u zemlji do proleća sledeće godine; suzbijanje se može primenjivati insekticidima oko izlaznih otvora na proleće;

Epicometis (Tropinota) hirta – rutava buba

u mediteranskom basenu, pa i u Srbiji je poznata kao ekonomski važna štetočina, a najugroženiji su voćnjaci pod jabukom i kruškom ima jednu generaciju godišnje prezimi imago u zemljištu u kokonu koji napravi odrasla larva ciklus razvića: krajem marta i početkom aprila imaga izlaze iz kokona i kreću aktivno da se hrane; masovni let traje oko mesec dana i za to vreme hrane se pupoljcima i skoro svim delovima cveta – prašnicima, tučkom i kruničnim listićima, a ponakad i čašičnim listićima; masovni let i ishrana povezana je sa različitim domaćinima i migracijom – po izlasku imaga se prvo hrane na maslačku, zatim na kruški, pa ribizli i višnji, a kada je višnja u punom cvetu prelazi na jabuku, sa jabuke prelazi na jagodu na kojoj ubere prvi rod, a onda na malinu i ružu na kojim takođe nanose značajne štete; nakon oko nedelju dana ishrane imago kopulira i polaže jaja u zavisnosti od vremenskih uslova; ženka polaže jaja pojedinačno u zemljište na dubinu do 10cm; nakon oko 2 nedelje pile se larve koje žive u zemlji i hrane se organskim materijama i ne pričinjavaju nikakve štete biljkama; stadijum larve traje oko 2 i po meseca te se krajem avgusta obrazuje imago; simptromi: oštećuje pupoljke (veće štete su na pupoljcima jer se onda isključivo hrane prašnicima i tučkom i u tom slučaju pupoljci nikako ne daju rod) i cvetove; polifagna štetočina; suzbijanje: često gljive kao što su Fusarium sp, Aspergillus i druge učestvuju u značajnom smanjenju brojnosti larvi rutave bube; ukoliko se ove gljivice ne javljaju potrebno je primeniti hemijske mere suzbijanja; teško je suzbijati imago jer je otporan na većinu insekticida; efikasnost hemijskih mera često ne može biti na potrebnom nivou zbog čestih i teško predvidljivih migracija rutave bube; prskanje se treba primeniti sa preparatima na bazi tetranitrokarbaza jer nije otrovan za pčele, a efikasno suzbija rutavu bubu; vreme primene je čim se primete prva imaga

Fam. Scolytidae Ruguloscolytus rugulosus – mali voćni potkornjak -

primarna štetočina stabla; naseljava zdrava stabla i to naročito u periodu velikih suša; naseljava sve vrste voća; ima 2 generacije godišnje prezime odrasle larve u hodnicima ispod kore; ciklus razvića: u proleće se prezimele larve preobraze u lutke u ovalnim proširenjima na kraju hodnika; odrasli izleću u aprilu i maju i hrane se lišćem, pupoljcima i mladarima, ali u pogledu štetnosti gotovo beznačajno; nakon kopulacije privlače ih keiromoni (miris) koje luče voćke gajene na nepogodnim zemljištima; polažu jaja tako što se ubušuju pod koru i izdube materinski hodnik dug oko 2cm gde polože jaja; larve se pile odjednom i formiraju vijugave larvalne hodnike; hodnici su puni crvotočine i izmeta; na kraju larva gradi proširenje gde se ulutka; kasnije imago buši izletni otvor; u julu i avgustu se javljaju imaga druge generacije;

simptomi: larve prave hodnike od materinskog pod približno 90 stepeni, a ti hodnici su vijugavi i kako larve rastu tako se oni i šire; na kori debla i grana se nalaze okrugli izletni otvori oko 2mm; kora puca i odvaja se; suzbijanje: grane sa simptomima se odrežu i uništavaju; poboljšavanje uslova uzgoja jabuke; kontaktni insekticidi na bazi fentiona, fenitrotiona, azinofos-metila i slični koriste se početkom maja u vreme ishrane imaga, pre polaganja jaja;

Scolytus mali – veliki voćni potkornjak -

sekundarna štetočina (naseljava iznurene i fiziološki oslabljene voćke), a prvenstveno se nalazi na jabuku, krušku i šljivu; ima 2 generacije godišnje prezime odrasle larve u hodnicima ciklus razvića: odrasli se pojavljuju u maju i junu kada prave otvore na kori; lete po sunčanom vremenu; kopulacija se odvija u novim hodnicima ispod kore koje prethodno izbuše – materinski hodnik (5 do 12cm); nakon kopulacije sa obe strane hodnika ženka izgriza mala udubljenja u koja polaže jaja; kada se ispile larve pod pravim uglom u odnosu na materinski hodnik prave nove hodnike; nakon oko mesec dana na kraju svakog larvenog hodnika prave proširenja u kojima se ulutkaju; imaga progrizaju izletne otvore; odrasli druge generacije se javljaju u avgustu i septembru; iste jeseni polažu jaja; u lutku se preobraze u proleće; simptomi: izletni otvori u proleće su veličine oko 2,5mm; hodnici su slični prethodnoj vrsti; suzbijanje isto kao kod prethodne vrste

Xyleborus (Anisandrus) dispar – voćni sipac -

ekonomski je značajan u vlažnijim rejonima, gde ostvaruje jače napade; uglavnom sekundarna štetočina (napada oštećene i oslabljene voćke), ali može se naći i na potpuno zdravim stablima ima jednu generaciju godišnje prezimi imago unutar hodnika u drvetu; ciklus razvića: izletanje odraslh počinje krajem maja, a rojenje traje i do 2 meseca; ženke počinju da se ubušuju u stablo u kom su se i same razvijale ili u susedno; unutar primarnog i sekundarnog hodnika koji pravi ženka polaže jaja; larve se pile i hrane micelijama gljive Ambrosia spp. Koje je ženka unela sa sobom prilikom polaganja jaja; od maja do juna se larve razviju i ne buše nove hodnike već žive u postojećim; lutka se formira krajem juna i u julu, a sredinom avgusta novi imago koji jedan do drugog u hodnicima prezime; kopulacija se odvija u hodnicima na poleće: oplođena ženka se kreće unazad i izlazi na otvore; simptomi: primarna oštećenja nastaju kada se ženke ubušuju. Prvo se ubuše plitko (do 3cm dubine), radijalno u koru, a kasnije prodiru dublje i kreću se kružno u pravcu godova i time izgrizaju primarni hodnik. Sekundarni matični hodnik buši isto tako svaka ženka, a on je pod pravim uglom u odnosu na primarni i sa gornje i sa donje strane; naseljavanje gljive Ambrosia spp prati tamnjenje hodnika; stabla u kojima se nalaze sipci slabo se razvijaju; u aprilu-maju na okrugle otvore ispada

bela sitna crvotočina ili se ona zadržava u kori, a kod šljive naročito iz otvora curi biljni sok; suzbijanje: orezivanje i spaljivanje grane sa simptomima, a u proleće u vreme izletanja prskati dva puta u razmaku od 10 do 14 dana sa organofosfatima, karbamatima ili nekom kombinacijom (cipermetrin+hlorpirifos) radi sprečavanja polaganja jaja;

Fam. Cerambycidae Tetrops praeusta – voćna strižibuba -

sekundarna štetočina voćaka (na zapuštenim voćnjacima; ubrzava propadanje stabala); deluje na sterilnost jer posebno napada plodonosne grančice; napada kako voće tako i šumske vrste drveća; imago se javlja krajem aprila; hrani se lišćem izgrizajući ga uzdužno uz nervaturu, ali bez značajnih šteta; polaganje jaja se odvija na grančicama koje su oštećene i nalaze se na periferiji krošnje; ispiljene larve se ubušuju pod koru i u drvo gde se godinu dana hrane i nanose mnogo veće štete nego imago; suzbijanje se vrši kao kod potkornjaka;

Cerambyx cerdo – velika hrastova strižibuba -

Biologija: Jedna generacija traje oko 3 do 5 godina. Krajem proleća leti imago i nakon kopulacije polažu jaja u pukotine kore potpuno zdravih stabala. Larve koje se izlegu se ubušuju plitko u drvo gde ostaju do sledećeg proleća kada prodiru dublje praveći duboke hodnike. Nakon toga, u zavisnosti od uslova sredine, formira se lutka, a zatim i imago koji prezimljava i na proleće dolazi do izletanja, kopulacije i polaganja jaja. Ishrana i Simptomi: U toku svog razvića larva buši hodnik dug i do 1m, a ivice zidova su crne od gljivica. Suzbijanje: nanosi veliku tehničku štetu drvetu, a nalazi se na starim stablima. Zato treba pri pojavi ove štetočine iskrćiti stabla koja su stara ili suzbijati kao i potkornjake.

Fam. Psoidae Psoa viennensis -

izrazit monofag te se javlja samo na vinovoj lozi; sekundarna štetočina (napada samo iznurene čokote usled jakih mrazeva ili drugih uzroka; u leto ženka polaže jaja pojedinačno pored pupoljaka na lastarima; nakon piljenja larve se ubušuju u lastare i buše manje-više prave, plitke hodnke; lutke se formiraju u hodnicima krajem oktobra, kada prezimljuju; imago se pojavljuje krajem aprila, nakon što progrizu izlazni otvor; suzbija se sečenjem oštećenih i osušenih lastara u proleće ili krčenjen iznurenih i oštećenih čokota

Fam. Bostrishidae Sinoxylon perforans – lozni drvotočac -

češći je u primorskim predelima, a izaziva tipične infektivne degeneracije čokota; sekundarna štetočina; podsećaju na potkornjake; simptomi: ženka se ubušuje u grančice i odrvenele lastare gde gradi prstenasti materinski hodnik u kom polaže jaja. Kada se ispile larve prave uzdužne hodnike u kojim se ulutkaju i pretvore u imaga koja progrizaju otvore i izlaze. Na mestima ulaznih otvora nalaze se slepljene gromuljice. Oštećeni lastari se lome. suzbijanje: obezbediti povoljne uslove za razviće zasada ili hemijski u doba izletanja imaga radi parenja (rano u proleće), nakon čega traže mesta za ubušivanje u lastare radi izrade materinskih hodnika;

Fam. Byturidae Byturus tomentosus – malinova buba -

poznata je kao opasna štetočina maline u skoro svim evropskim zemljama; kada se javlja masovno, što nije redak slučaj, smanjuje prinos i do 80%; ukoliko su klimatske prilike povoljnije (toplo i suvo proleće) ženke su aktivnije, dok pri visokoj vlazi i hladnom vremenu imaga su napadnuta od strane patogenih gljivica od kojih stradaju; embrionalni razvoj leti može biti ugrožen visokim temperaturama i niskom vlažnošću; ima jednu generaciju godišnje prezimi kao imago u komorici od zemlje ili slobodno na dubini od 5 do 20cm u neposrednoj blizini čokota maline; ciklus razvića: krajem aprila napušta skrovište i masovno se javlja kada je malina u fazi cvetnog pupoljka (oko sredine maja) kada se dopunski hrani, kopulira i polaže jaja u cvet; nakon oko 10 dana pile se larve koje se hrane ili plodom ili čašicom (ako plod nije sazreo); larve se obično nalaze u cvetnoj loži zrelih plodova, pa nakon berbe ostanu na biljci; kada sazreju (larva trećeg stupnja) odlaze u zemlju gde prave kokon u kom se pretvaraju u lutku; nakon oko 3 nedelje (polovinom oktobra) pretvara se u imago; simptomi: dopunska ishrana imaga u proleće se vrši prvo na cvetnim pupoljcima i cvetovima trešnje, višnje i drugih biljaka iz porodice ruža kojima se cvet obrazuje ranije nego kod maline, a zatima kada se pojave cvetni pupoljci maline dolazi do masovne pojave imaga; kroz mali otvor koji načini imago se uvlači u pupoljak te se tu hrani, ili se, ako je napadnut cvet, uvlači između prašnika i tučka gde se mogu nekad pronaći i po 10 imaga; oštećeni pupoljci se suše, a kod jače napadnutih cvetova retko se obrazuje plod; na zrelim plodovima larve se obično nalaze u cvetnoj loži suzbijanje se izvodi u vreme formiranja cvetnih pupoljaka primenom preparata na bazi pentiona, hlortipena itd;

Fam. Curculionidae

Phyllobius oblongus – smeđi listojed Phyllobius pyri – kruškin listojed Phyllobius argentatus – srebrni listojed Phyllobius pomaceus – zeleni listojed -

ekonomski značajne štetočine jer se javljaju masovno i često i tada nanose značajne štete pupoljcima, ali i listovima; najčešće se nalaze na koštičavom voću, ali su u suštini polifagni; imaju po jednu generaciju godišnje; larva ima 3 stupnja prezimi polno nezreo imago u zemljištu ciklus razvića: krajem marta – početkom aprila (u vreme formiranja cvetnih pupoljaka i početka listanja) izlazi imago smeđeg cvetojeda i naseljava pupoljke; ostali listojedi javljaju se tokom maja; grickajući pupoljke polno sazrevaju, kopuliraju i zatim polažu jaja (kraj aprila – početak maja) u grupama u zemljište; larve se u početku hrane humusom, a kasnije žilama raznih biljaka; pred ulutkavanje larve prave zemljane komorice; do zime se preobraze u imago kojim prezime; simptomi: imaga izgrizaju listove i pupoljke, a larve se hrane humusom i žilama raznih biljaka. suzbijanje: posebne mere suzbijanja se ne preduzimaju; lako ih suzbijaju IGR inhibitori egdizona; najpovoljniji period za njihovo suzbijanje je tokom dodatne ishrane imaga (u aprilu)

Anthonomus pomorum – jabučni cvetojed -

ekonomski značaj varira iz godine u godinu, a zavisi i od voćne vrste i sorte (značajniji na ranim i letnjim sortama, kao i na sortama kod kojih cvetanje traje duže), ali se svrstava u značajne štetočine jabuke ima jednu generaciju godišnje; larva ima 4 stupnja prezimi polno nezreo imago sakriven u šupljinama ispod kore na stablu i granama, ređe ispod biljnih ostataka ili kamenja na zemlji; ciklus razvića: krajem marta – početkom aprila (bubrenje pupoljaka) imago izlazi iz skloništa i hrani se neotvorenim cvetnim pupoljcima, i nakon nešto više od nedelju dana dolazi do kopulacije i polaganja jaja pojedinačno u još neotvorene pupoljke; larva se hrani unutar cvetnog pupoljka uglavnom prašnicima i tučkom, ali oštećuje i unutrašnju stranu kruničnih listića pa se cvet ne otvara i može zatvoren da otpadne; krajem aprila dolazi do ulutkavanja u pupoljcima, a nedelju dana kasnije i prvi imago koji progriza otvor na pupoljku; novi imago se hrani na listovima i plodovima ali bez značajnih šteta; u leto odlazi u dijapauzu, s tim da se u septembru hrani, pa nanovo ulazi u dijapauzu radi prezimljavanja; simptomi: u početku mogu se primetiti mesta dopunske ishrane – mali otvor na pupoljku sa kapljicom biljnog soka; pojedini cvetovi se ne otvaraju, a krunični listići su rđastomrki (kao sparušeni); kasnije se može uočiti i okrugli izlazni otvor; mogu se primetiti po toplom vremenu i kako lete – i do 500m razdaljine; pri kišovitom vremenu skljanja se u osnovu pupoljka, raklje grana i slične zaklone;

suzbijanje: čišćenje i odstranjivanje polomljenih i suvih grana, hvatanje imaga u lovne pojaseve; u blizini šuma, gde se češće javlja vrši se zaštita sa organofosfornim insekticidima specifičnim za Curculionidae (fention, fenitrotion, azinofos-metil) odmah po kretanju vegetacije dva puta u razmaku od 10 -14 dana;

Anthonomus pyri – kruškin cvetojed -

može biti ekonomski značajna štetočina, naročito je ranije prouzrokovala probleme jer se nije zapažala na vreme i tada je prouzrokovala uništavanje oko 70% cvetova; ima jednu generaciju godišnje; larve imaju tri stupnja razvića prezimi u stadijumu jajeta ili tek ispiljene larve u pupoljcima ciklus razvića: tokom zime se odvija embrionalno razviće, a piljenje larvi se masovno događa u februaru; larva se hrani svežim tkivom cvetnog pupoljka i tako uništi čitavu cvetnu ložu (nekoliko cvetova); larva se krajem aprila preobražava u lutku u neotvorenom cvetu; sredinom maja pojavljuju se imaga koja progrizaju okrugli otvor na pupoljku i napuštaju ga; imaga se intenzivno hrane letorastima, lisnim drškama i mladim plodovima, a sredinom juna odlazi na skrovito mesto na stablu radi letnje dijapauze; krajem avgusta imaga se ponovo aktiviraju, hrane i kopuliraju, a jaja polažu tako što izbuše otvor na gornjem delu pupoljka i u osnovi polože po jedno jaje. Ovipozicija traje od septembra pa sve do januara; Odrasli nastavljaju da se kreću po granama, a uginu do februara; simptomi: u drugoj polovini maja primećuju se izgrizotine na listovima i mladim plodovima kruške; u jesen se primećuju mali otvori na pupoljcima (mesta polaganja jaja); u proleće se cvetni pupoljci ne otvaraju, već ostaju celog proleća zatvoreni i polako se suše; suzbijanje se vrši kao kod A.pomorum

Anthonomus rubi – jagodin i malinin cvetojed -

spada u grupu najstarijih štetočina baštenske jagode i maline; štete pričinjavaju samo odrasli insekti u verme kopulacije i polaganja jaja; rasprostranjen u Evropi, a ima ga slobodno u prirodi na divljoj jagodi, malini, kupini i ruži; najviše im odgovaraju sorte sa samo muškim ili dvopolnim cvetovima, kao i sorte sa kojima se podudara faza cvetanja i izlazak imaga; ima jednu generaciju godišnje prezimi imago ispod starog lišća, u neposrednoj blizini biljke domaćina ili u zemlji do 7cm dubine ciklus razvića: u proleće imaga izlaze kada se krene obrazovati novo lišće i cvetni izdanci kojima se hrane; nakon oko dve nedelje, kada završe ovu dopunsku ishranu, imaga su polno zrela i kopuliraju; polaganje jaja ženke vrše u neotvorene cvetne pupoljke, prvenstveno u one na vrhovima najviših cvetnih izdanaka; cvetni pupoljci nakon nekoliko dana opadnu, a za nedelju dana završava se embrionalno razviće; larve se hrane pupoljcima i završe razviće za oko mesec dana u zavisnosti od uslova ishrane (na odgovarajućim sortama i za 2 do 3 nedelje); ulutkavanje se takođe odvija u pupoljcima; za nedelju dana pojavljuju se imaga - od sredine juna do kraja septembra i za to vreme se hrane i na drugim biljnim vrstama;

simptomi: viseći pupoljci nastaju tako što ženka pri polaganju jaja obilazi oko pupoljka i probija cvetni omotač (krunica i čašica) i polaže jaja u prašne kesice, a na kraju zaseca dršku cveta odmah ispod pupoljka da se on ne bi otvorio jer bi u suprotnom ispala jaja ili apodne larve koje bi na suncu uginule; suzbijanje je moguće samo protiv imaga i to u oba perioda njegove ishrane, ali je bolje suzbijati u drugom periodu (leto-jesen)

Peritelus sericeus – cvetojed -

ekonomski značajan, a uz to i polifag – ima širok krug domaćina na voću; najveće štete pravi kada je sunčano vreme; brojniji su u voćnjacima blizu šuma ima jednu generaciju godišnje prezimi imago u stelji ciklus razvića: u aprilu-maju imaga se dopunski hrane lisnim i cvetnim pupoljcima, a nakon cvetanja lišćem (manje štete); jaja polažu u zemlju do 6cm dubine, a polaganje jaja traje do kraja juna; sredinom jula pile se larve koje se hrane korenjem raznih biljaka, ali štete nisu velike; krajem avgusta dolazi do pojave lutke, a nešto kasnije i imaga koji prezimi; simptomi: oštećuju lisne i cvetne pupoljke, lisne i cvetne peteljke i cvetove; suzbija se imago za vreme toplijeg dela dana kada izlazi iz stelje sa kontaktnim organofosfatima protiv Curculionidae, a mogu se koristiti i u kombinaciji sa piretroidima; noću se imaga vraćaju u stelju, pa se tu mogu primeniti i neki granulirani insekticidi oko mladih sadnica;

Rhynchites bacchus – voćna pipa (jabučni svrdlaš) -

ekonomski je značajna vrsta – najveće štete čini imago – a štete pričinjava na pupoljcima, letorastima i plodovima; štetnost je izraženija u godinama kada je hladno proleće, u mešovitim zasadima i u zapuštenim voćnjacima; ima jednu generaciju godišnje; prezimi polno nezreo imago u kokonu u zemlji, ispod opalog lišća ili ispod kore stabla; mogu prezimeti i odrasle larve i lutke najčešće u zemlji a retko u mumificiranim plodovima ciklus razvića: krajem marta-početkom aprila imago izlazi iz skloništa i dopunski se hrani sa pupoljcima, lisniim i cvetnim drškama, korom letorasta, a kasnije i plodovima (najčešće jabuke) da bi tek tokom maja polno sazreo; imaga kopuliraju i polažu jaja pojedinačno u mlade plodove (veličina oraha) tako što rilicom izbuše udubljenje, a nakon polaganja jaje pokriju lepljivim sekretom radi zaštite; ispiljena larva hrani se mesom ploda gde gradi širok plitak hodnik, a u jednom plodu može biti više larvi; odrasla larva u avgustu izlazi iz ploda i odlazi u zemlju kako bi pripremila lutkinu komoru u kojoj prezimi; jedan deo populacije završi razviće do imaga i može se ponovo pojavti u kruni voćke koji se do septembra dopunski hrane formiranim pupoljcima; određen broj larvi koje su se kasnije ispilile ostaju u stadijumu larve još godinu dana (do sledećeg leta) kada se transformišu u lutke, a zatim u imaga koja se hrane u toku jeseni i dalje nastavljaju ciklus normalno; simptomi: najčešće se javljaju na jabuci, ali napadaju i ostale voćne vrste; prolećne štete su najznačajnije; sa spoljnje strane pupoljka vide se otvori veličine

uboda igle – izgriženi pupoljci se suše i opadaju; pregrizaju cvetne drške; plodovi kada su veličine oraha izgledaju kao da ih je neko izbockao, naboraju se, potamne i često ih naseljava Monilia spp. Plodovi u kojima su položena jaja do sredine leta opadaju, a u kojima se ne nalaze jaja ostaju na stablu, ali mesta uboda stvaraju plutasto tkivo; suzbijanje ove vrste se ne vrši specijalno; obično se samo smanjuje njihova brojnost pomoću lovnih pojaseva u jesen i sakupljanjem opalih plodova

Rhynchites auratus – višnjev surlaš -

ekonomski važna štetočina na višnji, a negde i na šljivi; imago prouzrokuje najveće štete na pupoljcima, cvetu i plodu, dok se larve hrane semenkom i ne pričinjavaju velike gubitke; imaju 1 do 2 generacije godišnje; prezimljuje odrasla larva i polno nezreo imago u zemljištu na dubini do 10 cm; ciklus razvića: početkom aprila (cvetanje višanja) imaga izlaze iz zemlje i oko mesec dana se hrani cvetnim pupoljcima, a kasnije prelaze i na lisne pupoljke; početkom maja kopuliraju i polažu jaja do kraja juna; jaja polažu na plodove u otvore koje naprave surlicom; larve se ispile za oko 2 nedelje i ubušuju se u plod i na kraju u košticu čijim sadržajem se hrane; početkom jula larve završavaju razvitak, izlaze iz koštice i ploda na isti otvor i odlaze u zemlju gde prave komorice u kojima prezime; sredinom avgusta oko polovina populacije larava prelazi u lutke a kasnije (septembar) i imaga, a druga polovina se preobražava tek u avgustu sledeće godine; simptomi: mesto na kome je položeno jaje podseća na malu bradavicu (uvek je jedno jaje po plodu, jako retko budu dva); suzbijanje se vrši hemijskim sredstvima u vreme zametanja plodova

Rhynchites germanicus – jagodin surlaš -

ekonomski važna štetočina, čak i pri maloj brojnosti ima 1 generaciju godišnje prezimi polno nezreo imago u zemlji ciklus razvića: kada se temperatura površinskog sloja (2-5cm) zemlje poveća na 14 stepeni (najčešće u aprilu) – tada izlaze imaga i hrane se mladim lišćem; nakon oko 2 nedelje dolazi do kopulacije i polaganja jaja; jaja polažu pojedinačno i to samo u drške – listova, cvetova i cvetnih izdanaka – u kojima naprave komorice; nakon oko 2 nedelje pile se larve koje ne napuštaju jajnu komorici niti deo biljnog organa u kojem se nalazi sve do potpunog razvića; tokom juna odrasle larve napuštaju hraniteljku pri povećanoj vlažnosti vazduha, a zatim se vrlo brzo sklanjaju u zemlju gde se ulutkavaju (krajem juna), a kasnije se pojavljuje i imago (sredinom jula); simptomi: komoricu za polaganje jaja prave tako što naprave nekoliko dubljih i više plićih uboda u obliku prstena čime prekidaju cirkulaciju sokova kroz dršku (listovi i cvetovi venu), zatim izdube pretkomoru (ravan poprečni kanal), a onda i komoru (u dužinu) suzbijanje se vrši u proleće protiv imaga;

Otiorrhynchus lavandus – lozina pipa -

ekonomski značajna na lozi periodično - u pojedinim godinama uzima skoro sav rod usled izgrizanja pupoljaka i rodnih okaca; u najvećem broju se javljaju kada je kišno leto (period polaganja jaja) bilo prethodne godine; ima 1 generaciju godišnje; larva ima 8 stupnjeva prezimi polno nezreo imago u zemlji (2 do 6 cm) i larve različitih stupnjeva na dubini gde počinje koren; ciklus razvića: imaga izlaze iz zemlje u periodu kada se završava kretanje sokova i počinje kretanje okaca; dok ne izbiju mladi lastari prođe oko mesec dana i to je najštetniji period – imaga se u početku hrane i korovima i lozom (aktivni su tokom večeri i noći), a kasnije samo lozom – uglavnom lišćem – ali su kasnije štete ekonomski manje značajne; imaga se tako hrane sve do jeseni, a dotle ženke mogu nekoliko puta kopulirati i polagati jaja; jaja polažu plitko (2-3 cm) u rastresito i nezakorovljeno zemljište; larve se pile i odlaze na veće dubine jer ne podnose sušu i hrane se korenovim žilicama; kada završi razvoj larva gradi komoricu i preobražava se u lutku; trajanje stadjuma larve i lutke zavise najviše od temperature; simptomi: oštećuju pupoljke, rodna okca i listove suzbijanje se vrši hemijski

Otiorrhynchus alutaceus a. vittatus – prugasta vinova pipa -

endemska vrsta štete prestaju sa olistavanjem vinove loze napada i maslinu i breskvu

Otiorrhynchus corruptor – šarena vinova pipa -

prisutna svuda u sredozemlju pojavljuju se nešto kasnije u proleće nego ostale vrste ovog roda

Otiorrhynchus mastix – jagodina pipa -

ograničen rejon rasprostranjenosti (Slovenija, deo Italije i deo Austrije) prezimi kao larva u zemlji, a odrasli se pojavljuju krajem maja larva se hrani žilicama korenja, a odrasli na nadzemnim delovima jagode suzbija se u stadijumu imaga (jun)

Otiorrhynchus ovatus – mala crna pipa -

prezimi u zemlji pretežno u stadijumu larve (može i imago koji opstaje i nakon polaganja jaja tokom jula, pa se oni javljaju ranije nego inače u proleće) napada jagodu ali je najčešće u granicama tolerantne brojnosti

Peritelus familiaris – siva pipa peskova -

polifagna (napada vinovu lozu, voćke i druge listopadne vrste drveća, kao i duvan); hrani se pupoljcima; pojavljuje se u kalamitetnim razmerama na Subotičkoj peščari; prezimljuje u zemljištu u stadijumu imaga

ciklus razvića: pojavljuju se u proleće (početkom aprila), hrane se, kopuliraju, polože jaja; larva i lutka se razvijaju u zemlji; suzbijanje se vrši u vreme izbijanja okaca

Byctiscus betulae – cigaraš -

ekonomski nije značajna vsta, ali u pojedinim godinama se može javiti u većem broju i može predstavljati problem; nalazimo ga najčešće na kruški i vinovoj lozi ima jednu generaciju godišnje prezimi polno nezreo imago u zemljanoj komori ciklus razvića: pojavljuje se u toku maja i hrani se pupoljcima i lišćem izgrizajući parenhim sa lica lista; nakon toga dolazi do kopulacije i ženka pravi 20ak lisnih smotuljaka u vidu cigare i u njima polaže po 3 do 6 jaja; u lisnim cigarama se pile larve, a tamo se i hrane i za oko mesec dana završe razvoj; odrasla larva napušta lisnu cigaru i uvlači se u zemlju (6-8 cm) gde se preobrazi u lutku; krajem avgusta formira se imago koji ne napušta zemljanu komoru do proleća; simptomi: u rano proleće primećuje se izgriženo lišće (parenhim lica lista), ali to nema većeg značaja; veliki broj uvijenih listova (na kruški obično 6 listova, a na vinovoj lozi samo jedan) u vidu cigare, obično na periferiji krune; do uvijanja dolazi tako što ženka surlicom zaseca peteljku, a zatim počev od ivice umotava list koji se suši; suzbijanje se može vršiti skidanjem i uklanjanjem „cigara“

Curculio (Balanius) nucum – lešnikov žižak -

poznat kao štetočina lešnika gde je ekonomski značajan; optimalni uslovi su mu mediteranska i umerena klima; ima 2 – 3 generacije godišnje; larva ima 4 stupnja razvoja prezimi kao larva i imago u zemlji ciklus razvića: krajem marta, kada krene vegetacija, imaga izlaze iz zemlje i lete tražeći sočne plodove trešnje, kruške, breskve koji su u formiranju; krajem maja i početkom juna prelaze na lesku gde se hrane plodovima i lišćem i ubrzo kopuliraju i polože jaja; jaja polažu na plodove gde se razvijaju larve; larve se hrane jezgrom lešnika; nakon oko mesec dana larve buše otvor na plodu i izlaze iz njega, ulaze u zemljište, prave kokone i pretvaraju se u lutke, a kasnije u imaga; dijapauza može da ih zatekne u stadijumu larve, ili u stadijumu imaga i traje 1-3 godine; simptomi: pri ishrani mladim plodovima različitog voća (prvi deo vegetacije) ti plodovi ostaju jako deformisani zbog načina oštećivanja („pikiranje“ – siše sokove iz plodova pomoću surlice); napadnuti plodovi leske opadaju; prilikom polaganja jaja ženka ih kamuflira, tako da se golim okom ne primeti mesto polaganja jaja; nakon izlaska larvi iz ploda lešnika primete se izlazni otvori kružnog oblika suzbijanje valja vršiti prenego što pređu na lesku (sredinom maja)

Fam. Nitidulidae Meligethes spp. – sjajnici -

u nekim rejonima (Šid, Morović) cvetove jabuke redovno napadaju sjajnici; oštećuje polen i prašnike lako se suzbiija nekim od registrovanih piretroida zza repinog sjajnika, ali se pčele moraju zatvoriti za vreme primene

Fam. Buprestidae Agrilus sinuatus – kruškin prstenar -

ekonomski značaj je veoma veliki u onim voćnjacima u kojima se redovno javlja jer izaziva sušenje i propadanje mladih stabala kruške; ima jednu generaciju godišnje; prezimi u stadijumu odrasle larve u deblu, granama i grančicama kruške; ciklus razvića: u proleće prezimele larve se pretvaraju u lutke i imaga koji izgrizaju otvor u kori i izlaze; imaga se prihranjuju lišćem krušaka sredinom maja, a mogu se naći sve do kraja jula; nakon oko 10ak dana prihrane imago polno sazri i nakon kopulacije polaže jaja; jaja polažu pojedinačno u pukotine kore pri vrhu mladih grana ili debla sa južne ili jugozapadne strane; nakon oko 2-3 nedelje pile se larve koje se kreću nadole kroz koru i kambijum i dolaze do drveta na čijem površinskom sloju prave krivudave hodnike dužine 60 do 70cm, a mogu dostići i metar; kada završi razviće naprvi zaokret, ubuši se u drvo i tamo gradi lutkinu komoru gde se na proleće preobrazi u lutku; jedan broj larvi završi razviće do početka jeseni a one iz najkasnije položenih jaja završavaju razviće tek u jesen sledeće godine, a u proleće treće godine prelaze u lutku; simptomi: pri piljenju iz jaja larva ostavlja izmet u horionu jaja pa jaja imaju zatvoreno-mrku boju; usled kretanja larvi nastaju deformacije i uzdužno pucanje kore, a kasnije i sušenje grana; odrasli izgrizaju lišće kao okrugle otvore od ivice liske; larve buše spiralne ili sinusoidne hodnike (odatle latinski naziv vrste) iznad kojih se kora izdigne; larva ne zatvara prsten na granama osim kada se ukrste hodnici više larvi; usled oštećenja kambijuma kora ne zarasta već se javljaju rak rane; suzbijanje se retko izvodi – jedino kod mladih kruški ili gde se ne koriste masovno insekticidi; zbog načina života štetočine koriste se uglavnom kontaktni insekticidi;

Agrilus macroderus – šljivin prstenar -

štete pričinjavaju uglavnom larve koje žive u jednogodišnjim i dvogodišnjim izdancima i mladicama i to prvenstveno šljiva, ali se nalaze i na breskvi, kajsiji, jabuci i drugom voću; u povoljnim uslovima u potpunosti može da uništi sadni materijal; ima jednu generaciju godišnje, prezimi u stadijumu larve u sržnom kanalu grana;

ciklus razvića: imaga se pojavljuju sredinom juna i hrane se mladim lišćem u toku celog života, ali su štete neznatne; nakon oko 10 dana dopunske ishrane imaga kopuliraju i polažu jaja pojedinačno na južnu ili jugozapadnu stranu sadnica (izdanaka) najčešće nekoliko cm iznad korenovog vrata; nakon oko nedelju dana pojavljuje se larva koja se ubušuje ispod horiona jajeta u stablo i kreće kroz sve slojeve stabla (koru i liku – periderm) i dođe do drveta kog zasecaju i prave hodnik u obliku prstena (primaprni prsten) ali ostavljaju samo mali sloj drveta u sredini stabla; zatim se uvlače u srž i tu provode ostatak života; kod razvijenijih biljaka larve se kreću prema vrhu stabla, a kod slabijih biljaka idu prema korenu; do zime iste godine dostignu veličinu odrasle larve; na proleće napuštaju sržni kanal i približavaju svoj hodnik periferiji drveta da bi olakšale izlazak imaga; prelaze u pronimfu i lutku do kraja aprila ili početka maja, a nakon oko mesec dana javljaju se prva imaga; simptomi: pri uvlačenju u srž prstenar seče kambijalno i sprovodno tkivo i to je najštetniji momenat jer preseče kao testerom i gornji deo ili počinje da se suši, ili ako kambijum nije mnogo oštećen dolazi do obrazovanja zadebljanja na stablu ili grani koje je prstenastog oblika; u jednom stablu najčešće se razvija po jedna larva, ali pri gušćoj populaciji mogu se naći i po dve larve – jedna u korenu, a druga u stablu; toplo i suvo leto pogoduje za razvoj ove vrste; obično se javlja retko i iznenada; suzbijanje: napadnute biljke treba još u toku vegetacije, čim se raspoznaju, povaditi i spaliti; hemijsko suzbijanje je moguće samo protiv imaga sa organofosfornim jedinjenjima, tiofosfornim jedinjenjima; tretiranje se obavlja pre polaganja jaja;

Agrilus aurichalceus (rubicola) – malinin prstenar -

štetu pričinjavaju uglavnom larve na izbojcima maline; imago se hrani lišćem u toku celog života ali su štete drastično manje nego od larve ima jednu generaciju godišnje prezimi u stadijumu odrasle larve u osnovi izbojaka hraniteljke; ciklus razvića: imago se pojavljuje u drugoj polovini maja do polovine juna; nakon dopunske ishrane imago kopulira i polaže jaja pojedinačno na izbojcima; jaje dobija oblik štititća žućkaste boje , a larve se pile nakon nešto više od 2 nedelje; neposredno iz jajeta larve se ubušuju u izbojke i dolaze do kambijalnog i provodnog tkiva koje oštećuju ili presecaju, pa zatim odlaze kroz drveni sloj u pravcu vrha izbojaka u obliku spirale; do početka zime se larve u potpunosti razviju, a u proleće hrizalidiraju; simptomi: na mestu ubušivanja pojavljuju se zadebljanja prstenastog oblika i lako se lome; suzbijanje se vrši isto kao kod C.rubi

Capnodis tenebrionis – žilogriz -

ekonomski može da bude veoma štetan, pogotovo u sušnim godinama kada može izazvati pravu pustoš u svim voćarskim rejonima; najviše strada koštičavo voće; ima 1 generaciju u toku 2 godine prezimi larva na korenu

ciklus razvića: imaga se javljaju dosta kasno – od sredine jula do kraja avgusta – i hrane se peteljkama listova i korom jednogodišnjih lastara; nakon kopulacije polažu jaja u zemlju ili na delu debla u nivou zemlje; izlegle larve se kreću u dubinu i hrani se tanjim korenovima, a u dublje može ući preko rana; nakon oko godinu ili dve godine razvoja larva se može naći u korenu ili u deblu gde gradi nimfalnu komoricu i pretvara se u lutku; simptomi: zdrava stabla, i ona stabla koja nisu u šoku od nedostatka vlage mogu da se odupru napadu larvi jer lučenjem smole sprečava ulazak insekata u koren, a onima koji su ušli onemogućava život; suzbijanje: tretiranje površine oko debla pre izlaska imaga; odstranjivanje čitavih napadnutih biljaka sa korenom;

Coroebus rubi – malinin korebus -

u našim uslovima održava se u prirodi na divljim sortama ruže, maline i kupine, ali redovno se može naći i u voćnjacima i ružičnjacima; ima jednu generaciju godišnje prezimi u stadijumu odrasle larve u izbojcima svoje hraniteljke ciklus razvića: imago se pojavljuje u drugoj polovini maja i on leti sve do polovine juna; nakon kraćeg perioda ishrane lišćem imaga kopuliraju i ženke polažu jaja; jaja polažu pojedinačno na jednogodišnjim (svežim) izbojcima i to pri osnovi ili u prvoj trećini njihove dužine; nakon oko 2-3 nedelje embrionalnog razvića pile se larve i neposredno iz jajeta ubušuju se u izbojak; larve prodiru kroz koru i ubušuju se u kambijalni sloj i sprovodno tkivo, a zatim kretanje nastavljaju kroz drveni sloj, te kasnije dolaze skoro do srži, pa odatle ravno ili spiralno kređu se na toj dubini prema osnovi izbojka; do kraja leta većina larava završi razviće i u osnovi izbojka prezimi, a ostale larve dozrevaju nakon ishrane u proleće; u proleće sledeće godine pripemaju se za ulutkavanje; simptomi: izbojci sa larvama se lako uočavaju na proleće sledeće godine kada se pupoljci na napadnutim izbojcima uopšte ne razvijaju, lako se lome pri osnovi ako se povuku ili saviju na jednu stranu; suzbijanje se vrši preventivno – korišćenjem zdravog sadnog materijala; mehaničke mere podrazumevaju uklanjanje zaraženih izbojaka da bi se sprečio izlazak imaga, ali se mora voditi računa o tome da se izbojci odseku pri samom korenu; hemijske mere se sprovode samo protiv imaga – prvo prskanje pre početka polaganja jaja a drugo oko 2 nedelje kasnije;

Fam. Chrysomelidae Adoxus (Bromius) obscurus – lozni pisar -

ranije je ovaj insekt predstavljao veliku opasnost za lozu, ali slično kao i filoksera, sa uvođenjem podloga američkih sorti, njen napad je drastično smanjen; u većem broju zastupljena je na peskovitom zemljištu ima jednu generaciju godišnje i razmnožava se samo partenogenetski prezimi larva na nešto većoj dubini ciklus razvića: u aprilu se larve pokrenu prema gore, i preobraze u lutku na manjoj dubini; u toku maja pojavljuje se imago koji izlazi i hrani se lišćem, a

kasnije i bobicama; ženka polaže jaja pod starom korom u blizini ćokota, ali i u zemlju ispod čokota u grupama; nakon piljenja larve se uvlače u zemlju prodirući do žila gde se hrane praveći linearne zareze koji su dosta duboki i oštećuju i jedan sloj drveta; simptomi: oštećenja na listu su karakteristična – izgrizotine na išću su linearne i dužine od 0,5 do 1cm, a linije su u raznim pravcima; kasnije izgrizotine zarastu, ali ostaju plutaste prugice (list), odnosno ako je na plodu, onda bobice pucaju i ubrzo bivaju zahvaćene gljivicama plesni; ukoliko se nave na korenu u većem broju mogu izazvati potpuno propadanje ćokota; suzbijanje se vrši unošenjem lindana ili dieldrina u zemljište (protiv larvi)

RED Homoptera Fam. Phylloxeridae Phylloxera vastatrix – filoksera (sušibuba) -

kada se proširila sa američkog kontinenta u Evropu 1863.godine izazvala je katastrofalne štete svim vinogorjima, ali uvođenjem otpornih američkih sorti kao podloge za kalemljenje filoksera je postala beznačajna jer su glavne štete bile od njene korenske forme; jedino gde mogu uspevati osetljive sorte (bez kalemljenja na otporne) su na peščanim podlogama gde je udeo peska oko 70%, a on u potpunosti oneogućava kretanje filoksere; može da se formira 5-8 generacija godišnje u našim uslovima; postoje dve forme – korenova i lisna forma, a nimfa je prelazna forma; nakon tri stadijuma larve dolazi stadijum nimfe; prezimljava u prvom ili drugom stupnju razvića u zemljištu ili u obliku zimskog jaja; ciklus razvića: na proleće iz zimskih jaja legu se fundatrix ženke koje odlaze na lišće gde se hrane sisanjem sokova i prave bradavice; u šupljini bradavice na listu ženka položi mnogo jaja i na sličan način se obrazuje oko 4 do 8 generacija do jeseni kada se pojavljuju forme koje silaze na koren i tu nastavljaju partenogenetsko razmnožavanje (na evropskoj lozi ženka osnivačica ne može da se hrani i ugine, pa se obrazuju samo zemljane forme); naredne godine pred jesen se pojavljuju krilate jedinke (seksupare) koje izlaze na površinu i partenogenetski polažu nekoliko jaja u pukotine kore čokota odakle se stvaraju i muške i ženske jedinke (seksuales) koje nakon kopulacije daju zimska jaja; simptomi: na mestima sisanja sokova iz listova američke loze dolazi do obrazovanja šuplje bradavice na naličju, a na licu lista se vidi mali otvor; dok se hrane na korenu izlučuju cecidogene materije koje izazivaju pojavu kvržica ili zadebljanja na korenovim žilicama i žilama; nakon povrede periderma kvržica i zadebljanja dolazi do napada patogenih gljivica koje dovode do truljenja i propadanja korena; suzbijanje se vrši u matičnjacima za američke podloge sa sistemicima i nekim insektofungicidima – kaptan i dr

Fam. Membracidae Ceresa bubalus – rogati cvrčak -

mladi voćnjaci u čijoj blizini se nalaze lucerka, detelina ili neke druge leguminoze često su napadnuti rogatim cvrčkom; ima jednu generacjiu godišnje; larve imaju 6 stadijuma prezimi u stadijumu jaja ispod kore na granama voćke ciklus razvića: u drugoj polovini aprila počinje piljenje larvi i traje oko mesec dana; larve napuštaju voćke i napadaju razne zeljaste biljke, a naročito leguminoze; krajem juna i početkom jula pojavljuju se prva imaga i zatim odmah kopuliraju; nakon kopulacije ženke polažu jaja na granama i grančicama raznih drvenastih biljaka, naročito na voćkama; simptomi na voćkama se javljaju krajem jula kada počinje polaganje jaja; ženke prave do 7mm duge (obično oko 3mm) zareze na granama i grančicama u koje polažu jaja, pa se na tim mestima kora nešto izdigne; ženke mogu da prave zareze u koje ne polažu jaja, pa se šteta time povećava; dubina zareza može biti i do drveta; zarezi omogućavaju naseljavanje sekundarnih štetočina i gljivica; suzbijanje je vema teško, obzirom na to da se larve pile u produženom periodu, a jaja su skoro potpuno nedostupna insekticidima; najefikasnije su preventivne mere – redovna obrada zemljišta i izbegavanja setve legumminoza u voćnjacima; kontaktni organofosforni insekticidi ili piretroidi uz dodatak ulja radi produženja delovanja primenjuju se u jabučnjacima u vreme leta imaga

Fam. Eriosomatidae Eriosoma lanigerum – krvava vaš -

uglavnom je štetočina jabuke, ali se može naći i na kruški i dunji; osetljivost zavisi od sortimenta; krvava vaš predstavlja problem na stablima sa podlogama M-tipova (M9, M106...), a te podloge se danas često koriste; pored direktnih šteta stvara uslove za naseljavanje drugih štetočina i prouzrokovača bolesti; voštane izlučevine se lepe i teško se čiste, pa radnici odbijaju berbu; pojava krvave vaši je povećana u jače orezanim voćnjacima način života i ciklus razvoja je drugačiji kod nas i u Evropi nego što je u postojbini krvave vaši – SAD; u Americi mirgrira između jabuke i američkog bresta, a na brestu polaže zimska jaja iz kojih se ispile osnivačice koje se sele na jabuku; u Evropi nema američkog bresta pa se takav ciklus ne može ostvariti; ima 10 do 15 generacija godišnje prezimi na korenu napadnutih jabuka (u slučaju hladnijih zima i u planinskim i hladnijim rejonima), a može da prezimi i u kruni voćaka (u toplijim predelima) u obliku zimskih jaja i/ili prvih larvenih stadijuma koji su najotporniji na niske temperature

ciklus razvića: s početkom proleća vaš prelazi na grane i grančice gde se hrani i razvija, a prvenstveno naseljava rane i ozlede od orezivanja; razmnožava se isključivo partenogenetski i viviparna je (rađa žive larve); do polovine juna u kolonijama se sreću samo beskrilne ženke, a zatim počinju da se javljaju i krilate forme (tokom jula i avgusta) koje prenose napada i na druga stabla; krajem jeseni može da se hrani i na korenovom vratu i korenu; plodnost beskrilnih formi je i do 4 puta veći nego krilatih, a najpovoljniji uslovi i najveća plodnost je u periodu razvoja lastara u proleće; simptomi: oštećuje mlade lastare i koren do dubine od 25cm; prisustvo na lastarima se zapaža u leto po belim vatastim prevlakama na lisnim drškama, granama i letorastima; prilikom ishrane vaši ubacuju fermente koji izazivaju hipertrofiju kao reakciju biljke pa nastaju tumori koji lako pucaju; na rane se naseljavaju paraziti koji izazivaju rak rane; suzbijanje se može izvoditi u južnim rejonima sa zimskim prskanjem (prezimljavaju iznad zemlje) ili organofosforni estri za prskanje u periodu april – maj dok gustina populacije vaši nije velika u severnim rejonima; biološko suzbijanje moguće je sa osicom Aphelinus mali; prag tolerancije je 10% naseljenih stabala jabuke; u proleće u vreme naseljavanja korenovih izdanaka prskaju se izdanci iz podloga i prizemni delovi stabala jabuke sa insekticidima iz grupe GABA (endosulfan), neonikotinoida, karbamata (pirimikarb), organofosfata i drugi sistemici; u vreme intenzivnog rasta (maj-jun) koriste se acefat oksidemeton-metil, pirimikarb itd.; u vreme leta imaga i masovnog doletanja (julavgust) koriste se diazinon insekticidi sa što većom količinom vode; U rasadnicima koriste se sistemični aficidi da bi se sprečilo masovnije spuštanje u zonu korena i razvoj raka na sadnicama;

Eriosoma lanuginosum – kruškina korenova vaš -

prouzrokuje deformacije na korenu kruške koje dovode do poremećaja cirkulacije sokova i time do sušenja pojedinih žila, a potom i celog korena; kod nas je konstatovana u rasadnicima i plantažnim zasadima i predstavlja značajan problem; ima oko 6 generacija godišnje Prezimi u stadijumu oplođenog jajeta na grančicama bresta U proleće se pile ženke fundatrix koje odmah odlaze na naličje mladih listova listova bresta gde otpočinju sa ishranom i razvojem; od njih ubrzo nastaje nova generacija koja se nalazi unutar gala; u toku leta gale venu i pucaju, pa iz njih izlazi generacija krillatih vaši koja se seli na krušku na kojoj u blizini korenovog vrata razvijaju novu beskrilnu generaciju, a ova silazi na žile; do jeseni vaši se razvijaju na korenu kruške sa 2 ili više virgines (beskrilnih, partenogenetskih ženki) generacija, pa se krajem avgusta ili početkom septembra javlja seksupara generacija koja se vraća na brest, daje seksuales generaciju i ova polaže jaja na brest; jedan deo vaši prezimi na korenu kruške; Simptomi: na mestima uboda na listu bresta nastaju gale tj mehurovi koji mogu dostići i veličinu oraha Suzbijanje: uništavanje glavne hraniteljke u okolini uzgoja kruške; sistemični insekticidi protiv fundatrix i prve virgines generacije na brestu; u rasadniku se štiti

sadni materijal dezinfekcijom korenovog sistema potapanjem u rastvor sa sistemičnim insekticidima; u zasadima se štiti u jesen pred obrazovanje seksupara generacije sa sistemičnim insekticidima;

Fam. Diaspididae Quadraspidiotus (Aspidiotus) perniciosus – kalifornijska štitasta vaš -

predstavlja opasnu štetočinu skoro svih vrsta voća, mnogih vrsta ukrasnog šiblja i šumskog drveća; najveće štete nanosi jabuci, kruški i ribizli, ali se masovna pojava može naći na svim vrstama voća i vinovoj lozi; uprkos uvođenju karantina u mnoge zemlje nakon njene pojave u Kaliforniji, ona se brzo raširila i danas je kosmopolitska štetočina; izaziva postepeno propadanje celih stabala, pa je u rasadnicima posebno opasna; ima do 3 generacije godišnje (Evropa; SAD do 6); larve imaju 4 stadijuma (ženke imaju 2 a muški imaju 4 larvalna stadijuma) prezimljava u svim razvojnim stadijumima, ali u uslovima kontinentalne klime opstanu samo larve prvog stadijuma ispod crnog štita, dok mlade polno nezrele ženke uginu u proleće; ciklus razvića: sredinom marta počinje prvo presvlačenje larvi pri čemu larve prvog stadijuma gube ekstremitete; polovinom aprila počinje polno diferenciranje larvi drugog stadijuma; u naredna dva stadijuma formiraju se začeci ekstremiteta; odrasli mužijaci se pojavljuju krajem aprila ili početkom maja, a tada se dešava i kopulacija; nakon kopulacije ženke sazrevaju i formiraju se jaja; vrsta je fakultativno partenogenetska i viviparna; prve larve javljaju se krajem maja ili prvih dana juna i one se izvlače iz majčinog štita i vrlo živahno tragaju za pogodnim mestom za fiksiranje; kada se jednom larve pričvrste sisaljkom za podlogu odatle se ne miču, i odmah luče štit; pokretne larve druge generacije se pojavljuju polovinom jula, a treće karjem avgusta; generacije se uvek preklapaju takoda se od kraja juna pa do početka zime mogu naći svi razvojni stadijumi; simptomi: napada sve nadzemne delove voćke; na ubod štetočine voćka reaguje pojačanim stvaranjem antocijana te se oko štitova javljaju crvene kružne mrlje koje su naročito izražene kod obojenih sorata jabuka i krušaka; kod jakog napada kora stabla, grana i grančica pokrivena je naslagama starih štitova; napadnute voćke zaostaju u porastu, gube vitalnost, plodovi su sitniji, šareni, neugledni i lošijeg ukusa; do iznenadnog sušenja dolazi sredinom leta u vreme dužeg sušnog perioda; suzbijanje se vrši u toku zime (zimsko prskanje kao osnovna mera) ali i u toku vegetacije (najmanje tri prskanja: krajem juna, polovinom jula i avgusta na bazi parationa, dioazinona ili belih ulja); u jako napadnutim voćnjacima suzbijanje treba vršiti u periodu mirovanja (u jesen nakon opadanja lišća) i u proleće, po kretanju vegetacije sa sumporno krečnom čorbom, mineralnim uljima i sl; ako je populacija brojna, obavezno se koriste feromonske klopke kako bi utvrdili vremena izletanja mužijaka; prvo prskanje se izvodi u vreme početka leta pre kopulacije, a zatim tretman ponoviti za 10 do 14 dana; brojnost kalifornijske štitaste vaši se može smanjiti i u vreme početka rađanja larvi prve generacije koje

su pokretne i traže list za ishranu pri čemu se koriste kontaktni insekticidi na bazi azinfosmetila, metidationa, diazinona i sličnih dva puta u razmaku od 10 do 14 dana;

Quadraspidiotus (Aspidiotus) ostraeformis – školjkasta štitasta vaš -

liči na kalifornijsku štitastu vaš, ali se u našim uslovima retko prenamnožava ima jednu generaciju godišnje prezimi kao larva drugog stadijuma na kori stabla i grana, po čemu se razlikuje od kalifornijske vaši ciklus razvića: početkom aprila vaš izlazi iz dijapauze, presvlači se i već sredinom aprila se javljaju mlade ženke i mladi mužijaci; od kopulacije do polaganja jaja protekne oko mesec dana; prva jaja polažu polovinom juna, a polaganje jaja traje oko 2 meseca; pošto napuste majčin štit, larve se fiksiraju u blizini i nakon oko mesec dana (septembar) presvlače se u larvu drugog stadijuma i tako ulaze u dijapauzu; suzbijanje je dovoljno vršiti zimi; ukoliko se jače javi, onda se tokom jula obavi još 1-2 tretmana sa istim pesticidima kao i za kalifornijsku štitastu vaš

Lepidosaphes ulmi – zapetasta štitasta vaš -

kosmopolitska vrsta; kod nas se uglavnom sreće u starijim voćnjacima, a veće štete nisu do sada registrovane; ozbiljnija oštećenja mogu nastati na mladim voćkama koje se usled napada mogu i osušiti; napada i plod kom smanjuje tržišnu vrednost; ima 1 generaciju godišnje prezimi u stadijumu jaja pod štitom uginulih ženki; jaja su vrlo otporna na niske temperature ciklus razvića: piljenje larvi počiinje krajem aprila, a traje oko 15 dana; larve napuštaju majčin štit i pošto su se fiksirale izlučuju beli rastresit štit koji se pri prvom presvlačenju (koje se dešava nakon 15ak dana) potpuno gubi; drugi larveni stadijum traje oko mesec i po dana; prve mlade ženke javljaju se polovinom jula, i kako sazrevaju tako izgrađuju i štit koji tek nakon oko 20 dana dobija pravu veličinu i oblik, postaje kožast i čvrsto priljubljen uz podlogu; mužijaci su vrlo retki i razmnožavanje se najčešće obavlja partenogenetski; simptomi: zapetasta vaš napada drvenasti deo biljke, stablo i grane; siše sokove i tako slabi voćku; starija stabla dobro podnose i jači napad, pa ozbiljnija oštećenja možemo očekivati samo kod napada na mlade voćke; usled napada lišće postaje hlorotično i opada, a grane se suše; ispod štita plod izgubi boju, naročito na mestima gde su vaši bile ranije; suzbijanje se vrši uobičajenim zimskim prskanjem; u vreme pojave pokretnih larvi (polovinom maja) prskanjem dva puta sa kontaktnim insekticidima (sa preparatima protiv kalifornijske štitaste vaši);

Epidiaspis (Diaspis) leperii – crvena kruškina štitasta vaš -

živi na mnogim vrstama voćaka i šumskog drveća, a najveće štete pričinjava kruški; kod nas se sreće u starijim, ali i u mladim nenegovanim voćnjacima kao jedna od ozbiljnijih štetočina;

ima jednu generaciju godišnje, ima 2 prava larvena stadijuma, stadijum predlutke (samo kod ženki) i stadijum lutke; prezime odrasle ženke čiji razvoj nije preknut pravom dijapauzom već samo usporen niskim temperaturama; ciklus razvoja: početkom maja ženke počinju da polažu jaja, a najviše polože tokom juna; ispiljene larve se ne kreću dugo; fiksiraju se pod majčinim štitom ili nedaleko od njega birajući hrapavu koru starijih grana i manje osunčana mesta; imaga se javljaju u avgustu i nakon kopulacije mužijaci išćezavaju, a moguća je i partenogeneza; simptomi: za razliku od drugih vrsta, crvena kruškina štitasta vaš živi u manjim ili većim kolonijama koje su najčešće prekrivene debelim slojem štitova iz prethodnih godina; na ovakvim permanentno oštećivanim mestima nastaje nekroza kore, udubljenja i deformacije; pri daljem rastenju zdrava kora oko izumrlih mesta puca i nastaju rane i ožiljci (karakteristično za određene sorte kruške); pri jačem napadu mlađa stabla se suše i za nekoliko godina propadaju; suzbijanje se vrši zimskim prskanjem (mineralna žuta ulja, DNOC) i u toku vegetacije (jul) sa azinofos-metilom, metidationom, diazinonom, acefatom i dr. Prednost imaju insekticidi u obliku kvašljivog prašiva WP

Pseudaulacaspis (Diaspis) pentagona – dudova štitasta vaš -

polifagna vrsta, ali je najpoznatija kao štetočina duda; kod nas se javlja u rejonima mediteranske klime; danas ne predstavlja veliku opasnost jer njenu brojnost reguliše parazitska osica Prospaltella berlesei; ima 2 do 3 generacije godišnje prezimljava u stadijumu mlade ženke ciklus razvića: u rano proleće već polovinom aprila počinje polaganje jaja a oko polovine maja počinje piljenje larvi; larve ostaju takođe pod štitom majke;

Fam. Aphididae Aphis pomi – zelena lisna vaš jabuke -

ekonomski značajna na jabučastom voću, ali i drugim vrstama iz familije Rosaceae razmnožava se tokom cele vegetacije pa može imati veliki broj generacija godišnje, ponekad i do 17; razvoj jedne generacije traje oko 2 nedelje; prezime u stadijumu zimskih jaja između gustih malja vršnih jednogodišnjih letorasta; ciklus razvića: krajem marta, pre otvaranja pupoljaka, pile se larve i odmah počinju da se hrane na nabubrelim pupoljcima, a kasnije prelaze na mlado lišće; iz larvi se razvijaju ženke osnivačice (fundatrix; beskrilne) koje rađaju partenogenetske generacije larvi; nekoliko takvih (beskrilnih) generacija protekne do kraja maja ili početka juna kada se rađaju prve krilate forme koje preleću na susedna stabla i tamo se hrane; u avgustu i septembru javljaju se krilate ženke (sexupare) koje rađaju generaciju u kojoj su prisutna oba pola a samo mužijaci su

krilati (sexuales) krajem septembra; oplođena beskrilna ženka polaže zimska jaja najčešće na vrhove jednogodišnjih letorasta; simptomi: po kretanju vegetacije nabubreli vršni pupoljci prekriveni su kolonijama vaši; na lišću se hrane sisanjem sokova iz floema pa se mladi listovi koji su napadnuti kovrdžaju, a vrhovi letorasta se iskrivljuju; izlučuju velike količine medne rose pa ih često posećuju mravi, a gljive čađavice naseljavaju ta mesta na biljkama; najveće štete su početkom juna kada se javljaju prve krilate forme – tada se veliki broj jedinki javlja na sve većem prostoru; suzbijanje vaši nije lako – spadaju u R grupu organizama – ogroman potencijal za razmnožavanje, lako se šire, a prirodni neprijatelji ih potamane tek kada su najveće štete već učinjene; suzbijanje se vrši u vreme intenzivnog rasta jabuke (maj i jun) sa organofosfatima i neonikotinoidima

Dysaphis plantaginea – pepeljasta (brašnasta) vaš jabuke -

spada među najštetnije vaši na jabuci, a napada i krušku; sekundarni domaćini su biljke iz roda Plantago (bokvice) ima mnogo generacija godišnje; larve imaju 5 stadijuma razvoja prezimi u stadijumu jaja u pukotine na kori jabuke, na vrhu manjih grana i u pazuhu pupoljaka; ciklus razvića: iz jaja se u fazi „mišije uši“ pile larve koje će dati viviparne ženke osnivačice (fundatrix); hrane se vršnim lišćem jednogodišnjih lastara, a kolonije se nalaze na naličju lista; kasnije prelaze i na mlade plodove na kojima se hrane oko 2-3 nedelje; krajem juna su na jabuci prisutne brojne kolonije beskrilnih jedinki, a početkom jula se javljaju krilate jedinke koje počinju da preleću na sekundarne domaćine iz roda Plantago, gde ostaju tokom leta; na njima se razvijaju opet beskrilne forme do jeseni kada se formiraju ponovo krilate jedinke koje polažu jaja na jabuku iz kojih se razvijaju i mužijaci i ženke; ta mešovita generacija nakon kopulacije polaže zimska jaja kojima prezimljuju; simptomi: napadnuto lišće se uvija i požuti, a napadnuti plodovi zakržljavaju i opadaju, često su deformisani; prilikom jačeg napada uvija se ceo letorast; suzbijanje se najbolje vrši pre ili neposredno pre cvetanja; suzbija se neonikotinoidima, karbamatima ili organofosfatima;

Dyasaphis devecta – lisna vaš crvenih gala jabuke -

štete izazivaju u rano proleće kada sisaju sokove iz lišća; ne izazivaju značajne štete ima 4 generacije godišnje prezimi u stadijumu jaja na kori drveta ili duboko u pukotinama kore debla i ramenih grana ciklus razvića:u rano proleće (pre cvetanja) larve iz ispiljenih zimskih jaja grupišu se na vršnom mladom lišću gde se hrane; prvo se javljaju ženke osnivačice (viviparne); prva i druga generacija su beskrilne, a treća generacija su krilate i beskrilne ženke – krilate šire populaciju; u četvrtoj generaciji se javljaju krilati mužijaci i beskrilne ženke koji nakon kopulacije polažu zimska jaja simptomi: naseljeni listovi su deformisani; na licu lista se pojavljuje intenzivna crvena boja, a na naličju u uvijenom delu nalaze se kolonije; vrlo retko se

pojavljuju u većem broju kada mogu napasti i plodove kod kojih se javljaju crvene gale; suzbija se isto kao D.plantaginea

Dyasaphis pyri – pepeljasta (brašnasta) vaš kruške -

prisutna u našim voćnjacima ali uglavnom ne pričinjava ekonomski značajne štete, mada može da se javi u većem broju u rasadnicima i mladim kruščicima; ima 4 generacije godišnje prezimi u stadijumu zimskih jaja na kori;

Rhopaosiphum insertum – travna vaš jabuke -

pojavljuje se na jabuci, kruški i dunji u proleće i jesen ali ne izaziva značajne ekonomske štete; ima 8 do 9 generacija godišnje; larve imaju 4 stupnja razvoja; prezimi u stadijumu jaja oko pupoljaka na stablima jabuka; ciklus razvića: larve se pile u proleće u fazi zelenih pupoljaka; hrane se na naličju lista, ali nikad na vrhu letorasta; iz ovih larvi razvijaju se beskrilne ženke osnivačice koje daju drugu generaciju ženki (u vreme punog cvetanja – sredina maja) koje lete i šire se na jednogodišnje trave iz familije Gramineae; na travama ima nekoliko beskrilnih generacija sve do oktobra kada obrazuju krilatu generaciju; ženke krilate jesenje generacije obrazuju novu generaciju ženki na jabuci, a muške krilate jedinke iz prethodne generacije se sparuju sa njima i tako nastanu zimaska jaja; simptomi: naseljeni listovi nisu jako ukovrdžani; vaš se nalazi na naličju starog lišća, nikad na mladim granama; suzbijanje se vrši odmah u proleće kada se pojavi prva generacija (početak maja) jer je piljenje larvi ujednačenije, lišće je manje prisutno, pa se i tretiranja mogu izvesti lakše i efikasnije. Za drugu generaciju (jun-jul) koristi se više vode i teže se suzbija

Hyalopterus arundinis – šljivina zelena vaš -

ekonomski značajnija u uslovima mediteranske klime (i u voćnjacima koji se navodnjavaju ili gde su iz bilo kog razloga uslovi povećane vlage) gde obrazuje znajan broj generacija; polifagna, a njeni primarni domaćini su šljiva, breskva, kajsija i badem; prezimi u stadijumu jaja koja su prilepljena uz pupoljke na vrhu grančica i grana; ciklus razvića: u martu se pile larve iz kojih nastaju ženke osnivačice; krilate vaši se u toku leta sele na sekundarne domaćine (trska, ruža), a u oktobru se ponovo vraćaju na primarne domaćine gde polažu zimska jaja; simptomi: napadnuto lišće vrlo lako opada, a pri jačem napadu dolazi do sušenja i čitavih grančica; suzbijanje: u toku aprila i maja preparatima iz grupe organofosfata

Hyalopterus amygdali – brašnjava lisna vaš breskve

ekonomski značajna u zasadima breskve; u našim uslovima to je i jedini domaćin ovoj vaši ima više generacija i imaju veoma veliki potencijal razmnožavanja; prezimi u stadijumu jaja koja su položena pored pupoljaka ciklus razvića: prve larve se pojavljuju početkom ili sredinom aprila u zavisnosti od temperature; za 20ak dana pojavljuju se beskrilne ženke osnivačice (viviparne); prve dve generacije su po pravilu beskrilne ženke, a zatim polako od treće generacije kreću da se javljaju i krilate forme da bi svoj maksimum (oko 60% populacije) dostigle krajem avgusta; najveću brojnost tj najveću gustinu populacija dostiže krajem juna, kada krilate forme prelaze na druga stabla, a onda se brojnost populacije naglo smanjuje da bi početkom jeseni opet počela da se brže uvećava; za vreme vegetacije, ove vaši se održavaju stalno pri vrhovima letorasta i listićima oko njih, tako da se moraju i stalno pomerati; sredinom septembra već počinju da se javljaju i mužijaci koji se pare sa ženkama, a oplođene ženke krajem okobra polažu jaja u pazuhe pupoljka; simptomi su blago povijeno, hlorotično lišće koje kasnije postaje crvenkasto, da bi se na kraju osušilo; mlada stabla zaostaju u porastu, a na rodnim stablima plodovi su sitni i zbog male količine šećera neukusni; zbog medne rose javljaju se čađavice; suzbijanje kao kod M.persicae

Myzodes persicae – zelena breskvina lisna vaš -

ekonomski veoma važna štetočina ne samo breskve, već i drugih voćarskih, a isto tako i ratarskih i povrtarskih kultura, a najbrojnija je u breskvarskim rejonima; značajna je štetočina na preko 400 različitih biljnih vrsta; registrovana je kao vektor mnogih virusnih oboljenja od kojih su neka izuzetno opasna za kulturne biljke: mozaik breskve, graška i soje, ali i druga virusna oboljenja ratarskih i povrtarskih biljaka; ima dosta generacija – njihov tačan broj zavisi od vremenskih uslova; razvoj jedne generacije pri T od 18 do 20 stepeni traje oko 10 do 12 dana; prezimi u stadjiumu jaja ciklus razvoja: u proleće, često i pre kretanja vegetacije počinje piljenje larava ženki osnivačica; prve generacije su obično beskrilne, a već krajem maja sve više ima krilatih formi koje šire populaciju sa breskve na letnje domaćine i ta seoba se završava početkom jula; U vreme širenja odlučujuću ulogu ima vetar – njegov pravac i brzina, a prisustvo vaši na nekom području zavisiće i od nadmorske visine, reljefa rejona i dr. Veće prisustvo vaši se očekuje u nizijskim predelima; masnovno javljanje na letnjim hraniteljkama naglo opada krajem avgusta zbog suvih uslova i fiziološkog starenja biljaka, a početkom jeseni se ponovo povećava i u oktobru se javljaju krilate ženke koje se sele i stvaraju generaciju beskrilnih ženki na breskvi; te beskrilne ženke na breskvi se pare sa krilatim mužijacima koji su se razvili na letnjim domaćinima i nastaju zimska jaja; blaga jesen omogućava potpun razvoj seksupara, a hladna jesen i oštri prelazi skoro potpuno uništavaju populaciju ženki i ometaju preletanje mužijaka i kopulaciju; simptomi: kolonije ove vaši se nalaze na naličju listova mladih lastara, kao i na samim vrhovima mladih lastara; lišće se uvija i deformiše, lastari zaostaju u

porastu, a obilje medne rose koju ispuštaju ove vaši privlači mrave i pruža dobru podlogu za gljive čađavice, usled čijeg napada se otežava asimilacija sunčeve energije putem hlorofila; umanjuju kvalitet ili prinos ili oboje suzbijanje se vrši prvo kao zimsko prskanje (kasna jesen ili u rano proleće) na breskvama sa DNOC i mineralnim uljima, a letnja tretiranja na letnjim biljkama hraniteljkama se vrše u skladu sa kulturom u kojoj se nalazi i jačinom napada (broj tretiranja).

Anuraphis persicae – smeđa breskvina vaš -

ekonomski značajna na breskvi, bademu, a ponekad se sreće i na šljivi; napada sve zelene delove ali je najbrojnija na vrhovima lastara i mlađem vršnom lišću; ima više generacija prezimljava u stadijumu odraslih, virginogenih ženki i larvi na korenu napadnutih voćaka; ciklus razvića: u rano proleće odrasle jedinke izlaze iz zemlje i naseljavaju donje, najbliže spratove breskve i čim se otvore pupoljci hrane se njima i lišćem; kasnije se sele prema vrhovima lastara i sve prolećne generacije su sastavljene isključivo od apternih ženki; krilate forme se javljaju krajem juna kada mogu da se šire i na druga stabla; polovinom jula brojnost se naglo smanjuje, da bi ponovo počele da se javljaju u većem broju krajem septembra, kada je najviše krilatih ženki; mužijaci nisu konstatovani i ne zna se kako preživljavaju najtopliji period leta; krajem jeseni usled pada temperature povlače se u zemlju gde prezime; simptomi: rane prolećne generacije uslovljavaju sušenje i propadanje pupoljaka i usporavaju razvoj lastara; kasno-prolećne generacije koje se nalaze na vrhovima lastara izazivaju jako kovrdžanje lišća od kog se formraju buketi, usporavanje porasta lastara, a jako oštećeno lišće u leto opada. Suzbija se kao i ostale lisne vaši;

Anuraphis persicae niger – crna breskvina vaš -

smatra se najopasnijom štetočinom u rasadnicima, ali osetne štete prouzrokuje i u proizvodnim voćnjacima; napada sve biljne delove, uključujući i koren; glavni domaćin je breskva, ali se može naći na bademu, kajsiji i limunu; ima naročitu ekonomsku važnost naročito u toplijim krajevima; ima 15 do 20 generacija prezimljava kao odrasla ženka ili larva na korenu breskve, a u toplijim krajevima i na nadzemnim delovima (u udubljenjima nastalim od ozleda nastalih od parazitiranja od strane kolonija) ciklus razvića: početkom aprila prezimele ženke izlaze iz zemlje i naseljavaju nadzemne delove; one vrlo brzo rađaju larve (viviparija) i obrazuju kolonije; nije utvrđen muški pol – obrazuju se samo ženke a razmnožavanje je bespolno; krilate forme se javljaju u drugoj ili trećoj generaciji (krajem maja) koje šire kolonije na druga stabla; početkom jula pojavljuje se tendencija migracije prema zemlji gde odlaze u dijapauzu; deo populacije se permanentno nalazi na korenu; simptomi: oštećuju koren, vršne delove lastara, a u većem broju napadaju i lišće; na korenu se nalaze obično na račvanjima i mladim žilama – dolazi do nepravilnog formiranja žila, otvorenih rana, deformacija i zadebljanja koja

podsećaju na rak; na oštećenim lastarima kora lastara puca i dolazi do smolotočine, a takvi lastari su najčešće deformisani i zakržljali; prisustvo mravljih kolonija u blizini stabla i veliki broj mrava na njemu je siguran znak prisustva vaši na korenu; suzbijanje se vrši kao i kod ostalih lisni vaši na breskvi;

Myzus cerasi – crna trešnjina lisna vaš -

ekonomski značajna na trešnji, ali javlja se i na višnji; najštetnija je u mladim zasadima i u rasadnicima; jak napad na proizvodni voćnjak uzrokuje sušenje lišća što umanjuje kvalitet i kvantitet roda; smatra se glavnim prenosiocem viroza trešnje, ali i viroza drugih biljaka; ima više generacija prezimljava u stadijumu jaja rasutih u pukotinama kore na stablu i granama, ali i oko pupoljaka na mladim grančicama; ciklus razvića: piljenje ženki osnivačica se dešava početkom aprila, a vrlo brzo se javlja i sledeća generacija apternih ženki koje su viviparne; nakon 3 do 4 takve generacije javljaju se krilate ženke (krajem juna) koje napuštaju trešnju i prelaze na različite zeljaste biljke kao sekundarne domaćine gde se nalaze sve do sredine jeseni; u oktobru ponovo se (krilate ženke) vraćaju na trešnju gde formiraju generaciju u kojoj ima i mužijaka; ta generacija kopulira i polaže zimska jaja; simptomi: oštećenja se javljaju na vrhovima lastara i na lišću; napadnuto lišće se uvija prema naličju, a lastari zaostaju u porastu; Zbog kratkih internodija ovakvi lastari ostavljaju izgled izgužvanog buketa lišća; usled lučenja velike količine medne rose prisutni su mravi i čađavice; suzbijanje se vrši zimskim prskanjem (uništavanje jaja), ranim proletnjim prskanjem (vreme piljenja) ili prskanjem u toku vegetacije;

Aphis forbesii – mala jagodina lisna vaš -

ekonomski značajna na jagodama; preneta iz amerike, a prisutna je i kod nas; ima oko 15 generacija godišnje prezimi u stadijumu jaja uglavnom na lisnim drškama (ređe na liskama); ciklus razvića: u toku marta iz jaja se pile ženke osnivačice koje zasnivaju kolonije putem partenogeneze; tokom leta javljaju se krilate forme koje šire populaciju na druge bokore jagode; tek sredinom oktobra javljaju se seksupara generacija koja daje seksuales generaciju koje polažu zimska jaja; simptomi: suživot sa mravima na zavidnom nivou – mravi grade humke od zemlje radi zaštite i stvaranja povoljnih uslova za život vaši (zaklon od svetlosti – lišće postaje etiolirano i pogodnije za ishranu vaši) suzbijanje kao kod ostalih vaši

Aphis idaei – malinina vaš (izbojaka) -

značajna na malini, gde naseljava mlade izdanke i cvetne grančice; ima 8 do 12 generacija prezimi u stadijumu jaja na izdancima, najčešće oko pupoljaka ciklus razvića: ženke osnivačice pojavljuju se početkom maja i obrazuju kolonije, a u junu se javljaju krilate forme koje šire zarazu; mogu napasti i izbojke ruža; tek

u oktobru se javlja seksupara generacija koja daje seksuales generaciju koja kopulira i polaže zimska jaja; simptomi: napadaju mlade izdanke – kada se javlja u gustim kolonijama oko pupoljaka; izdanci se savijaju, deformišu i počinju da venu; suzbijanje isto kao kod drugih iz familije Aphididae

Pentatrichopus fragaefolii – jagodina lisna vaš -

javlja se u zajednici sa A.forbesii, ali se zntno ređe javlja način života i suzbijanja sličan A.forbesii

Capitophorus ribis – ribizlina lisna vaš -

izaziva gale na mladom lišću ribizle i ogrozda koje u kasnijem stadijumu postanu crvenkaste boje ima više generacija godišnje prezimi u stadijumu jajeta na izdancima hraniteljke u vreme otvaranja pupoljaka pile se larve osnivačice, a početkom jula javljaju se prve krilate ženke koje migriraju na svoje zeljaste sekundarne domaćine gde ostaju do kraja leta; Krajem septembra se vraćaju na ribizlu i tu daju seksupare koje daju seksuales; seksuales se pare i polažu jaja na mlade izdanke oko pupoljaka suzbijanje se vrši zimskim tretiranjem (uništavanjem jaja) i u toku vegetacije sistemicima

Fam. Cacopsillydae Cacopsylla mali – jabukina lisna buva -

široko rasprostranjena opasna štetočina rasadnika i mladih zasada jabuke, a najveće štete pričinjava u toku kišnog proleća; uglavnom nema veći ekonomski značaj ima jednu generaciju godišnje; ima 5 larvenih stadijuma (najštetniji 3. i 4. stupanj) prezimi u stadijumu jajeta u osnovi pupoljaka na mladim lastarima ili u kori starijih grana (ako je prethodila masovna pojava); jaja su veoma otporna na niske temperature, čak i na -40 stepeni ne dolazi do visokog mortaliteta ciklus razvića: krajem marta ili početkom aprila dolazi do piljenja larvi koje su vrlo pokretne i brzo se koncentrišu oko poluotvorenih pupoljaka, a zatim i na mladom lišću čijim sokovima se hrane sve do kraja maja; prva imaga se pojavljuju krajem maja ili početkom juna i migriraju na druge biljke u blizini napadnutih jabuka; u avgustu se ponovo vraćaju na osnovnu biljku hraniteljku i posle kopulacije polažu jaja sve do polovine oktobra; jaja polažu u grupicama podred pupoljaka ili u kori starijih grana; ishrana imaga nije od privrednog značaja jer u ovom staduijumu ne mogu da izazovu poremećaje na jabuci; simptomi: štete nastaju usled ishrane sa pupoljcima i listovima (cvetovi su uništeni često pre nego što se napad primeti pa se šteta pripisuje mrazevima), ali i od izmeta (medne rose) koja je mehurasto-voštane građe i lepljivih svojstava, pa se unutrašnji delovi pupoljka slepe i dolazi do poremećaja u porastu, a medna rosa

je dobra podloga za obrazovanje patogenih gljivica čađavica (letorasti se crne); napadnuti pupoljci se suše i opadaju, a listovi se ne šire; usled toga dolazi do smanjenja asimilacione površine, te se slabije obrazuju cvetni pupoljci, odrvenjavanje rodnih grana je nepotpuno itd; suzbijanje se vrši sa zimskim prskanjem ili u toku vegetacije preparatima na bazi organofosfornih jedinjenja; do sada nije bilo potrebe za posebnim merama suzbijanja; obično se korste neki od psilocida na bazi amitraza, emamektina i drugih;

Cacopsylla pyricola – mala kruškina buva -

široko rasprostranjena i poznata kao opasna i ekonomski značajna štetočina kruške, naročito mladih zasada, ali kod nas nema ekonomski značaj jer je zastupljena u malim populacijama; jako retko napada druge voćke; kod nas se javlja na planinama iznad 500 m nadmorske visine; ima 3 do 5 generacija godišnje prezimi kao imago zimske forme ispod kore na stablu, pukotinama i drugim sličnim mestima; ciklus razvića: tokom marta dolazi do aktivizacije imaga i zatim i do kopulacije u aprilu; prva jaja ženke polažu na grančice, ali mala je populacija koja nastane z ovih jaja jer su uslovi razvoja nepovoljni; kada ženke počnu da polažu jaja na lisne pupoljke dolazi do značajnog uvećanja populacije; embrionalni razvoj u proleće traje oko mesec dana, a ispiljene larve hrane se sokovima iz pupoljaka; nakon mesec dana završava se razvoj larvi i pojavljuju se prva imaga; ženska imaga odmah polažu jaja na lice lista odmah uz glavni nerv u jednom pravilnom vidljivom redu; ženke ove generacije imaju mnogo veću plodnost i više jaja daje larve; imaga zimske generacije se javljaju tek u drugoj polovini septembra i za ovu generaciju je vezana migracija sa kruške na kajsiju, šljivu i još neke druge biljke; na krušku se vraćaju u vreme polaganja jaja; simptomi: štetna i kao imago i kao larva; pri jačem napadu list se kovrdža, lastari zaostaju u porastu, a ponekad se i sasuše; položena jaja su poređana u liniji pored glavnog nerva, primećuje se i sa naličja lista; medna rosa koja zaostane u pupoljku izaziva slepljivanje delova pupoljaka koji se zbog toga deformišu (kao kod jabukine lisne buve); do najjačih oštećenja dolazi u junu kada se mogu zapaziti kolonije larvi sa donje strane lista; suzbijanje se može vršiti samo u toku vegetacije (zimsko prskanje ne daje rezultate jer se imaga nalaze na mestima na kojima su zaštićena od dejstva preparata) i to najbolje u periodu aktivacije imaga nakon dijapauze sa preparatima na bazi organofosfornih jedinjenja

Cacopsylla pyri – obična kruškina buva -

ekonomski značaj: obična kruškina buva predstavlja za plantažne zasade kruške štetočinu od izuzetnog ekonomskog značaja iz više razloga: izaziva i direktne i indirektne štete, teško se suzbija jer živi i skriveno i poluskriveno, redovno se prenamnožava, napada lišće, pupoljke i plodove, vektor je nekih opasnih patogena kruške, a predatori, parazitoidi i prouzrokovači bolesti nemaju većeg uticaja na njenu brojnost;

ima 4-5 generacija na našem području; ima 5 larvalnih uzrasta (prva tri se hrane na mestu gde su i jaja položena, četvrti na letorastima, a peti se ne hrani i prelazi na lice lista); od septembra do polovine novembra većina imaga zimske forme migrira u okolne četinarske šume gde prezimi (ženka u trećem stepenu oogeneze, dok su mužijaci polno zreli), da bi se u decembru i januaru vratili u voćnjak (prekidaju dijapauzu) da bi se dopunski ishranili na pupoljcima; nakon toga ženke sazrevaju, dolazi do kopulacije i one polažu prva jaja u pukotine i nabore kore oko pupoljaka ciklus razvića: nakon položenih prvih jaja, kada su temperature veće od 10 stepeni polažu i veće količine jaja na pupoljke i mlado lišće pojedinačno ili u nizu na naličju lista duž nervature (period prve ovipozicije je dug – traje do kraja aprila); piljenje larvi počinje nakon oko 2 nedelje embriogeneze (počinje u aprilu), što je otprlike pre cvetanja; svi larveni uzrasti se intenzivno hrane na mladom lišću u pazuhu lisnih drški, na rodnim kolačima, pa je zbog toga glavni preduslov za njihov razvoj intenzivan protok materija i izražen turgor biljke; larve sisaju materije floema, pri čemu na temperaturama višim od 18 stepeni luče mednu rosu u koju se kasnije uvlače; nakon svi pet stadijuma larve se preobraze u imaga (sredinom maja); nakon toga ženke kopuliraju i počinju polaganje jaja na zelenim delovima biljke; letnje ženke mogu mnogo više jaja da polože nego zimske (letnje oko 600, zimske oko 150); simptomi: na pupoljcima, lišću, cvetovima i letorastima nalaze se kolonije kruškine buve; cvetovi se suše; lišće se kovrdža, suši i opada; letorasti koji su naseljeni kržljaju; na mednoj rosi se razvija čađavica, pa stablo tj grana postaje crna; plodovi zaostaju u porastu usled smanjenja fotosinteze; dolazi do sušenja i opadanja lisnih i cvetnih pupoljaka, do slabljenja biljke i lakšeg izmrzavanja; suzbijanje: spada u R selektirane insekte (ugrožava stanište u kojem živi, ima veći broj generacija, hrani se samo kruškom, ima veliki potencijal razmnožavanja, a regulatori brojnosti nemaju uticaj) i koju je čovek napravio gajenjem bujnih sorti, jačom rezidbom, većim količinama azotnog đubriva i zalivanjem; osnovni pristup suzbijanju je održavanje ravnoteže na nivou krušika (veličina plodova i količina prinosa treba da odgovaraju sortnim osobinama) a hemijske mere se koriste samo kao korekcija ove ravnoteže; izbor insekticida zavisi od vremena suzbijanja: u zimu kada je temperatura iznad 1 stepen (prag je 50 imaga na 100 otresanja etomološkim kečerom dimenzija 60x40cm) sa piretroidima čime se smanjuje brojnost jaja; rano proleće do cvetanja (prag je 10% za bujne i 20% za manje bujne sorte naseljenih letorasta) sa IGR tipa juvenoida na bazi piriproksifen i fenoksikarb čime se održava brojnost ispod praga štetnosti; u fazi opadanja latica i pojave prvih plodova

Cacopsylla pyrisuga - velika (crvena) kruškina buva -

smatra se da ova vrsta ima mali ekonomski značaj za krušku jer ni u jednom plantažnom zasadu njena brojnost nije bila toliko velika da bi pričinila značajne štete ima jednu generaciju godišnje prezimi imago zimske forme u obližnjim šumarcima (često četinarskim)

ciklus razvijanje: od sredine marta do kraja aprila naseljavaju krušku (posle cvetanja); prezimele ženke polažu jaja u vreme otvaranja lisnih pupoljaka u dva puta – početkom aprila i sredinom maja; prvi put polažu jaja na mlade, još nerazvijene listove (uz glavni nerv na naličju), a drui put polaže na letoraste; ispiljene larve se hrane prvo na lišću (duž glavnog nerva na naličju) i cvetovima; nakon oko mesec i po dana javljaju se imaga (tokom juna) koja preleću na druge domaćine i ulaze u letnju dijapauzu; zimske forme se u martu i aprilu se vraćaju na krušku simptomi: lišće se uvija i kovrdža; u zavisnosti od intenziteta napada letorasti i listovi se deformišu;

Fam. Cicadellidae Edwardsiana (Typhlocyba) pomaria – bela cikada jabuke -

izazivaju direktne štete sisanjem hranljivih materija uništavaju do 50% hlorofila; prenosioci su fitopatogenih virusa ima 2 do 3 generacije godišnje; larve imaju 5 stadijuma; prezime jaja na jednogodišnjim grančicama ciklus razvića: larve se pile počevši od faze roza pupoljaka do opadanja kruničnih listića; mlade larve se smeštaju na naličje starijeg lišća gde se hrane sisajući sokove i pri tom izbacuju fermente koji uništavaju ćelije palisadnog tkiva; larve se presvlače otprilike svakih nedelju dana, a egzuvije ostaju na listu; nakon oko mesec dana pojavljuje se imago koji nakon kopulacije polažu jaja na naličje lišća duž glavnih nerava; u drugoj polovini juna pile se larve druge generacije, a imago se javlja krajem avgusta; tokom septembra i oktobra ako je toplo može da se javi i treća generacija, ali obično polože zimska jaja na vrhovima jednogodišnjih grančica; simptomi: na licu lista uočavaju se beličaste pege nepravilnog oblika; prostor oko sprovodnih sudova je obezbojen (uništen hlorofil), pojavljuje se mrka boja i list se uvija prema osnovi; u jesen polažu jaja tako što prave polumesečaste zareze na vrhovima letorasta; suzbijanje se retko izvodi; mogu se koristiti piretroidi ili organofosfati

Fam. Lecaniidae Eulecanium persicae – breskvina štitasta vaš -

rasprostranjena po čitavoj Evropi, a napada vinovu lozu, breskvu i druge biljke roda Vitis, kao i neke druge ukrasne biljke; ekonomski značajna samo na lozi; najštetnija je u plantažnim zasadima kada može da se javi u štetnim razmerama ima jednu generaciju godišnje prezimi larva 3. stupnja razvoja; mužijaci retki, razmnožavaju se partenogenetski ciklus razvoja: tokom aprila formiraju se odrasle ženke koje polažu jaja ispod štita tokom maja; tokom juna dolazi do piljenja larvi; larve se kreću do naličja lista de

se fiksiraju i sišu sokove celo leto do jeseni kada prelaze u treći stupanj i migriraju na zdrvenjene lastare (oktobar) simptomi: tokom ishrane na naličju lišća luče mednu rosu na kojoj se formiraju Capnodium spp. (gljive čađavice) tako da listovi i bobice dobijaju neugledan izgled; suzbijanje se vrši zimskim prskanjem;

Pulvinaria vitis – lozina štitasta vaš -

polifagna štetočina koja se često nalazi na vinovoj lozi i može da izazove značajne štete ima jednu generaciju godišnje u proleće kada je ženka oplođena ona polaže u jajnu kesu oko 1700 jaja; ispiljene larve odlaze na listove gde se hrane na naličju i zelene lastare; u jesen se premeštaju na odrvenele lastare gde prezime; suzbijanje se radi kao i kod drugih štitastih vašiju;

Lecanium corni – šljivina štitasta vaš -

iako je izrazit polifag, poznata je kao štetočina šljive i bagrema; po štetama koje pričini može da se uporedi sa gubarom jer se javlja u gradacijama i jer ugrožava dosta velike površine; kosmopolitska vrsta; ima jednu generaciju godišnje na šljivi; raznožavaju se polno i partenogenetski, a udeo oplođenih jaja je veliki kod šljive (90%); mužijaci imaju tri larvena stadijuma, stadijum predltke i lutke; prezimi kao larva drugog stadijuma na granama i stablu; drugi larveni stadijum je veoma otporan na niske temperature ciklus razvića: početkom marta, sa kretanjem sokova larve prekidaju period mirovanja i napuštaju deblje grane i stablo, te odlaze ka periferiji krune; fiksiraju se na vršnim jednogodišnjim i dvogodišnim grančicama gde se veoma intenzivno hrane; prve mlade ženke se pojavljuju već u prvoj dekadi aprila, a odrasli mužijaci u drugoj polovini aprila; nakon kopulacije, krajem maja ili u prvoj dekadi juna, kreće polaganje jaja; embrionalni razvoj traje oko 3 nedelje; piljenje je uslovljeno temperaturom i vlažnošću vazduha jer su mlade larve veoma osetljive na smanjenje vlage ispod 70% i na porast temperature iznad 25 stepeni celzijusa; mlade larve zbog toga moraju brzo naći izvor hrane i nalaze ga na naličju listova gde se fiksiraju, ali se hrane dosta skromno sve do prvog presvlačenja koje počinje polovinom avgusta; do kraja septembra larve drugog stadijuma se premeštaju na grane na kojima prezime; rani mrazevi i rano opadanje lišća izazivaju značajnu redukciju broja vaši; simptomi: prezimljujući stadjium se prepoznaje po crvenoj boji sa donje strane nižih grana i na stablu; nakon fiksiranja u proleće larve gube crvenu boju i dobijaju svetlo-smeđu i luče velike količine medne rose, a kasnije dobijaju smeđeljubičastu boju; isisavanjem sokova u toku proleća iz grana i grančica (štetnije) i listova u toku leta, iscrpljuje domaćina; u toku jedne gradacije (3-4 godine) šljive bivaju jako iznurene, a veliki broj stabala se sasuši ili izmrzne zbog toga; suzbijanje se izvodi zimskim prskanjem i u rano proleće diazinonom i oleoparationom; najpovoljniji vremenski period za letnje tretiranje je jul

Fam. Coccoidae Ceroputo pilosellae – voštana vaš jagoda -

može se smatrati najznačajnijom štetočinom jagode u rejonima gde je proširena ima 2 generacije godišnje; razmožava se gametogenetski, a ženke su viviparne prezimi na starom i sasušenom lišću jagode u samom bokoru, u stadijumu larve; ciklus razvića: larve prve generacije se javljaju krajem maja, a druge generacije krajem jula; sve stadijumi su pokretni sem jaja; razviće larve do imaga traje oko 20 dana u toku leta, a selokupno razviće traje oko mesec dana; simptomi: napada sve nadzemne delove jagoda, ali se ređe javlja na cvetnim pupoljcima i zametnutim plodovima; može se smatrati štetočinom lišća; zadržava se najviše na naličju lišća gde se i hrani, ali pri masovnoj pojavi ima je i na licu lista; najveća brojnost se nalazi na najstarijem (lišće najbliže zemlji) lišću; jako napadnuto lišće se suši i ceo bokor za nekoliko dana propada; na većim površinama pod jagodom zaraza počinje iz centara i širi u vidu koncentričnih krugova pa se javljaju gola mesta kružnog oblika; suzbijanje se vrši preparatima na bazi diazinona, dimetoata, malationa i dr, tretiranje se izvodi početkom vegetacije i u toku leta, a rokov se podešavaju prema svojstvima pesticida i početku zrenja jagoda tako da period od prskanja do berbe mora biti duži

Fam. Margaroidae Icerya purchasi – narandžin crvac -

ekonomski značajna; izrazito polifagna, ali najveći potencijal za raznožavanje i najveće štete ima na citrusima i vinovoj lozi; ima tri generacije godišnje: prva počinje razvoj u zimu ili rano proleće, druga u junu, a treća u septembru; razmnožava se partenogenetski; suzbijanje je određeno prisustvom najaktivnijih predatora; hemijsko suzbijanje moguće je u više navrata sa organofosfornim jedinjenjima koji moče telo larve;

RED Thysanoptera Fam. Thripidae Taeniothrips inconsequens – kruškin trips -

značajni kao štetočine plodova kruške, ali i pupoljaka kruške, šljive, džanarike, kajsije, breskve, trešnje, a ređe drugih voćaka; ima dve generacije godišnje prezimi imago u kokonu u zemljištu

ciklus razvića: kada krene bubrenje pupoljaka (krajem februara) prezimela imaga izlaze iz zemlje i zavlače se ispod ljuspica pupoljaka gde se hrane; pupoljci se delimično suše i opadaju; ubrzo dolazi do kopulacije, polaganja jaja i piljenja larvi; nakon zametanja plodova prelaze sa pupoljaka na mlade plodove; početkom marta odrasle larve se zavlače u zemlju, formiraju kokon i u njemu miruju do početka jeseni kada se presvlače u pronimfu, pa u nimfu, i nakon mesec dana u imago i u tom obliku prezimi; simptomi: napad na plodove je karakterističan – zasecaju i probijaju epidermis i parenhim mladih plodova, pa dolazi do kalusiranja i nepravilnog rasta tkiva, ili u slučaju većih oštećenja do pojave pukotina; mladi plodovi ne opadaju; suzbijanje se retko izvodi, ali je kritičan period za suzbijanje pre ili posle cvetanja sa insekticidima iz grupa piretroida, karbamata, neonikotinoida i organofosfata;

RED Heteroptera Fam. Tingitidae Stephanitis pyri – kruškina stenica -

često se masovno javlja u rasadnicima kruške i jabuke, ali i drugog voća, kada izaziva ranu defolijaciju, ali se redovno nalaze i na voćkama oko okućnica gde ekonomski nisu značajnije; ima 2-3 generacije godišnje; prezimi u obliku imaga u opalom lišću ili pukotinama na stablu, ispod kore i na sličnim mestima; ciklus razvoja: u vreme listanja imaga se bude i izlaze iz zemlje; na naličju lista sišu sokove; nakon kopulacije (ili partenogenetski) ženke polažu jaja na epidermis uz glavni nerv na dubinu od 0,5 mm; nakon embrionalnog razvoja pile se larve koje se hrane na isti način – sišu sokove; imaga prve generacije javljaju se krajem juna, druge početkom avgusta, a treće, ako se javi krajem oktobra; simptomi: na licu lista vide se bele tačkice na mestima uboda, a na naličju se nalazi crni lepljivi izmet na kom se naseljavaju čađavice; suzbijanje se može uspešno izvesti preparatia na bazi organofosfornih jedinjenja u vreme masovne pojave imaga u proleće, a ponoviti po završenom embrionalnom razvoju (polovinom maja)

Fam. Miridae Lygus lineolaris – breskvin ligus Biologija štetočine Ova buba prezimljava kao imago. Skriva se pod korom koja nije čvrsto priljubljena uz deblo, u pukotinama i biljnim ostacima na zemljištu zasada, ili u žbunju oko zasada, obodima zasada, po šumarcima itd. Pojavljuje se vrlo rano u proleće, i počinje da se hrani pupoljcima. Vreme najintenzivnijeg “izlaska” je tokom perioda cvetanja. Ženke polažu

jaja u otvorenu cvast cvetnog pupoljka i na sitne plodove, sve dok plod ne postigne veličinu od oko 12 mm u prečniku. Nakon toga, ženke se spuštaju niz stablo, i premeštaju na korove, povrće, ukrasne biljne vrste i druge poljske useve gde nastavljaju sa polaganjem jaja u stabljike širokolisnih korova, peteljke itd. Najomiljenija biljka domaćin ovog insekta je vrlo zastupljena uljana repica (Brassica sp.). U početnim fazama vegetacije, kada razvoj ploda prethodi razvoju poljskih kultura, ovaj insekt traži sklonište u voćnjaku nanoseći štetu mladim (zelenim) plodovima. Hladni vremenski uslovi usporavaju njihovu aktivnost te samim tim i štetu koju nanose. Voćnjaci koja se nalaze u blizini šipražja, oboda jarkova i drugih povoljnih mesta za prezimljavanje Ligusa su podložniji oštećenjima. Sušni vremenski uslovi koji isušuju biljke mogu uticati na to da se insekti predu na stable i migriraju u krošnje. Na oštećenim plodovima su vidljiva oštećenja izazvana hranjenjem insekta kao i ona nastala polaganjem jaja. Oštećenja nastala hranjenjem insekata se manifestuju kao mali periferni ubodi. Simptomi koji ukazuju na polaganje jaja se manifestuju kao duboka ulegnuća i izobličenost ploda. Najveća su oštećenja na čašičnom delu ploda koje se ispoljavaju kao ožiljci na zrelim plodovima. Oštećenja nastala nakon cvetanja mogu se uglavnom nalaze na jednoj od strana ploda ali nije isključeno da se na njih naiđe i na nekom drugom mestu. Slika:Odrasli ligus - Lygus lineolaris

Suzbijanje ligusa Primena agrotehničkih mera kao što su suzbijanje korova ili košenje trave su neophodne za regulisanje i kontrolu migracionih puteva ovog insekta. Prskanje piretroidima obezbeđuje dobru kontrolu štetočine. Na parcelama na kojima se primenju mere za suzbijanje breskvinog smotavca uz pomoc feromona metodom “konfuzije”, korišćenje hemijskih preparata je obavezno.

RED Diptera Fam. Cecidomyiidae Dasineura mali – lisna galica jabuke -

često se nalazi u komercijalnim voćnjacima i prouzrokuje određene štete, naročito na zatravljenim voćnjacima; ima 2-3 generacije godišnje prezimi u stadijumu odrasle larve u kokonima unutar gala, u stelji ili u površinskom sloju zemljištu; ciklus razvića: prvi let imaga se odvija za vreme cvetanja jabuke; nakon kopulacije ženke polažu jaja na neotvorene lisne pupoljke, pri osnovi mladih, još nerazvijenih listova ili na tek formirano mlado lišće na vrhu letorasta; kada se ispile larve, one se hrane na ivicama mladog lišća; mlado lišće se ne otvara jer se prilikom ishrane lišće savija ka licu lista, pa se obrazuju gale; u jednoj gali se nalazi 10-15 larvi; tokom oko 20-25 dana koliko se larve hrane unutar gala, gale menjaju boju, a na kraju tkivo izumire i lišće opadne; preobražaj u lutku se može desiti u gali ili u zemlji; simptomi: vršno lišće naa letorastima se ne otvara, već se lisne ivice uvijaju prema licu, paralelno sa glavnim nervom; uvijeni deo lista je u početku zelen, kasnije crven, a na kraju postaje krt, lako se lomi i pocrni i opada; suzbijanje se vrši pomoću neonikotinoida, organofosfata ili karbamatnih sistemika;

Dasineura pyri – lisna galica kruške -

prisutna je u voćnjacima ali nema većeg ekonomskog značaja u komercijalnim zasadima; u mladim zasadima i rasadnicima može praviti značajne štete; ima 4 do 5 generacija godišnje prezimi u stadijumu odrasle larve u površinskom sloju zemlje ciklus razvića: let imaga prve generacije počinje u proleće (kraj aprila i početak maja) i ubrzo nakon kopulacije sledi polaganje jaja; jaja polažu na neotvorene lisne pupoljke ili na najmlađe lišće; ispiljene larve se hrane na ivici lista i stvaraju se dvojne epifitne gale; nakon dve nedelje ishrane u galama mlado lišće opada, a larve izlaze iz gala i zavlače se u zemlju, obrazuju kokon i preobraze se u lutku; nakon dve nedelje razvije se imago; jedna generacija se razvije za oko mesec dana; najveća brojnost imaga je u avgustu i septembru; simptomi: u proleće na vrhovima letorasta zapaža se prisustvo lisne galice – mlado lišće se ne otvara (ivice savijene ka licu lista); galice su prvo svetlozelene, zatim tamnosmeđe, a kasnije pocrne i opadaju; suzbijanje se vrši čim se vide prvi simptomi sa neonikotinoidima, organofosfatima i insekticidi dubinskog delovanja

Contarinia pyrivora – kruškina plodomorka

ranije je imala veliki ekonomski značaj jer je izazivala ogromne gubitke (i do 100%), naročito na polukasnim sortama krušaka; danas ne izaziva značajne štete; ima jednu generaciju godišnje; prezimi u stadijumu lutke ili imaga u kokonu u zemlji; ciklus razvića: prva imaga se javljaju kada cvetaju polukasne sorte kruške; nakon kopulacije ženke polažu jaja u još neotvorene cvetove, a u istom cvetu može da bude i više položenih jaja; nakon oko mesec dana pile se larve i ubušuju u plodnik čijim se sadržajem hrane; mladi plodovi su izduženi i kasnije opadaju; do sredine maja larve izlaze iz plodova i ubušuju se u zemlju na dubini od 5-10cm gde obrazuju kokone gde se pretvaraju u lutku; jedan manji deo lutaka se odmah preobrazi u imaga koji odmah izlazi, te usled nepovoljnih uslova umire; veći broj ostaje u zemlji u kokonu gde prezimi; simptomi: nakon opadanja kruničnih listića plodovi u kojima se razvijaju larve postaju izduženi (primećuje se do sredine maja); ispunjeni su crnim izmetom i u njemu se nalazi 15-20 larvi; kasnije se plodovi suše pucaju i propadaju; obično se na mlađim plodovima stvara crna mrlja koja se uvećava – trulež; plodovi opadaju; suzbijanje se izvodi pre cvetanja sa piretroidima i insekticidima kontaktnog delovanja;

Lasioptera rubi – malinina mušica galica -

javlja se u većoj ili manjoj brojnosti u skoro svim proizvodnim područjima maline i može biti veoma značajna ima jednu generaciju godišnje prezimi u stadijumu larve u galama na izdancima; ciklus razvića: imago se u našim uslovima pojavljuje sredinom juna, u vreme punog cvetanja maline; nakon kopulacije ženke polažu jaja u grupama na izdancima koji su se razvili u toku iste godine i to najčešće pri prvoj trećini dužine od površine zemlje; nakon oko 10 dana ispile se larve koje prodiru kroz epidermis i koru prema unutrašnjim tkivima izdanka; gale nastaju kroz 20 dana; do jeseni larve završe razviće (izletanje imaga iz gala), ali katkada nastavljaju sa ishranom u toku zime i sledećeg proleća sve do početka maja kada se pretvaraju u lutki u istim galama u kojima su se razvile; simptomi: gale se primećuju najlakše u zimskom periodu; one dostižu veličinu do 3 cm; izbojci sa ovakvim galama su obično tanki, zakržljali i povijeni; gale su okruglastog ili manje više izduženog oblika; suzbijanje: za sada se prienjuju samo mehaničke mere borbe – uništavanje izbojaka sa galama i njihovo spaljivanje pre izletanja imaga

Fam. Itonididae Thomasiniana theobaldi – malinina mušica -

larve žive u grupanma ispod kore izbojaka maline, što ima za posledicu posepeno odumiranje napadnutih delova, pa i čitavih izbojaka; karakteričtično je i da delove oštećene od ove insekatske vrste često naseljava Didymella applanata koja znatno ubrzava proces propadanja izbojaka;

ima 3-4 generacije godišnje; prezimljava u stadijumu larve u zemlji ciklus razvoja: krajem aprila ili početkom maja pojavljuju se mušice koje uskoro kopulliraju i polažu jaja u pukotinama epidermisa i kore izbojaka; larve se pile nakon 3-5 dana i razviće završe za oko dve nedelje, kada napuštaju hraniteljku i odlaze u zemlju; u zemlji na 2-3cm dubine provode 2-3 nedelje, a zatim se pretvaraju u lutke; lutke se gibanjem premeštaju na površinu zemlje i tamo dolazi do eklozije imaga prve generacije (početkom jula); oni kopuliraju i polažu jaja; razvojni ciklus druge generacije traje kraće tako da već početkom avgusta imamo jaja treće generacije; simptomi: larve se nalaze ispod kore jednogodišnjih izbojaka i prodiru u zonu između kore i kambijalnog tkiva; suzbijanje se vrši preventivnim i agrotehničkim merama; treba vditi računa o tome da se izbojci što manje ozleđuju kako bi smanjili broj položenih jaja; Tretiranje se može izvoditi u periodu kada izlaze iz zemlje tretiranjem cele površine ili u periodu kada se roje i polažu jaja (tretiranje nadzemnih delova); protiv larvi se mogu koristiti organofosforna jedinjenja;

Fam. Agromyzidae Pegomyia rubivora – malinina muva -

larve se razvijaju u vrhovima mladih izbojaka maline usled čega se izbojci savijaju, venu, a to dovodi do prekida porasta i do nepoželjnog grananja izbojaka; povremeno prouzrokuje veće štete; ima jednu generaciju godišnje; prezimi u stadijumu larve u zemlji; ciklus razvića: imago se pojavljuje krajem aprila ili početkom maja, a ženke polažu jaja pri vrhu mladih izbojaka, najčešće u blizini lisne drške ili pupoljka; ispiljene larve buše epidermis i koru, prodiru u kambijalni sloj i u obliku prstena presecaju tkivo, a zatim se kreću kroz površinski deo drvenog sloja u obliku više ili manje razvučene spirale; nakon što se izbojak osuši odrasle larve napuštaju izbojke i odlaze na prezimljavanje u zemlju; Simptomi: deo izbojka iznad ulaznog otvora i primarnog prstena počinje da vene; larveni hodnik dostiže dužinu do 15cm; Suzbijanje: treba sasecati vrhove napadnutih izbojaka pre odlaska larvi u zemlju;

Fam. Trypetidae Ceratitis capitata – voćna muva -

kod nas najveću sklonost ima prema breskvi, ali napada i kruške, smokve i drugo voće; ima jednu generaciju godišnje prezimi u obliku lutke ili imaga

ciklus razvića: ne zna se pouzdano kada počinje ovipozicija, ali se zna da ženke preferiraju plodove na početku zrenja (iako se oštećeni plodovi pronalaze i ranije); embrionalni razvitak i život larvi zajedno ukupno traju oko dve nedelje; nakon tog perioda ishrane u plodu, larva ga napušta i odlazi na površinu zemlje gde se preobrazi u lutku; simptomi: napada plodove suzbijanje: mamcima za trovanje imaga ili insekticidima protiv larvi u plodu (ostavlja rezidue u plodu) ili protiv imaga tokom polaganja jaja;

Rhagoletis cerasi – trešnjina muva -

redovno se javljaju kod nas a najveće štete nastaju na srednjestasne i kasne sorte trešanja, iako se javljaju na svim sortama, a napadaju i višnju, magrvu i šimširiku ima generaciju godišnje prezimljava u stadijumu lutke u zemlji na dubini od 3 do 5 cm; ciklus razvića: preobražaj u imaga zavisi od temperature u proleće; prva imaga pojavljuju se polovinom maja; let traje do polovine jula kada dopunskom ishranom polno sazrevaju; hrane se sokom zarudelih plodova, a može da se hrani i mednom rosom vaši itd; jaja polažu od juna do početka jula na plodove tako što raseca epidermis legalicom, kao i prilikom ishrane, i pravi bočno džep u koji smešta jaje; u jednom plodu se uglavnom razvije samo jedna larva, vrlo retko dve; za oko mesec dana završava se razvoj larava u plodu i izlaze iz njega, padaju na zemlju gde se učaure i prezime; simptomi: kada se larva izlegne, ona se probija do koštice i hrani se u plodu; crvljivi plodovi su neupotrebljivi za ishranu kako u svežem tako i u obrađenom stanju; suzbijanje: u periodu masovnog odlaganja jaja;

Dacus oleae – maslinova muva -

ekonomski najznačajnija štetočina masline jer direktno utiče na visinu prinosa, a pogoršava i kvalitet ne samo plodova, nego i ulja koje se od oštećenih plodova pravi; rasprostranjena je u skoro svim maslinarskim rejonima sveta; ima do 3 generacije godišnje u zavisnosti od klimatskih uslova prezimi u obliku lutke i imaga na zemlji ili na drugim skrovitim mestima ciklus razvića: krajem juna počinje kopulacija i polaganje jaja; pri polaganju jaja ženka legalicom zaseca plodove, te u napravljenu rupu snese jedno jaje; nakon dva dana javlja se larva koja se zavlači dublje u plod i hrani se mezokarpom; dok su plodovi mlađi odrasle larve buše otvor ali ne izlaze, već se preobražavaju u lutke, a zatim i u imaga i tek onda izlaze; na zrelim plodovima odrasle larve buše otvor i izlaze, padaju na zemlju gde se u površinskom sloju preobražavaju u lutke; imaga su aktivna do kraja oktobra, tj kada krene hladnije vreme; simptomi: od uslova ishrane zavisi koliko će prezimelih imaga ostati u životu do kraja juna; krajem juna, kada plodovi počinju da omekšavaju tada počinje i polaganje jaja; na stablima koja prva sazreju muve se najbrže jave i tu nastaju žarišta;

suzbijanje se vrši uglavnom sa organofosfornim insekticidima u vreme kada je veliki broj plodova napadnut, ali pre pojavljivanja šteta od larve (protiv jaja) – prvi put sredinom jula, a drugi put krajem avgusta;

RED Hymenoptera Fam. Pamphiliidae Neurotoma flaviventris – kruškina lisna osa -

nije ekonomski značajna jer se retko javlja masovno; pojavljuje se iznenada ima jednu generaciju godišnje prezimi odrasla pagusenica u zemljanom kokonu na oko 10cm dubine ciklus razvića: u proleće se preobrazi u lutku, a odrasli se pojavljuju u maju i junu; jaja polažu na lisne nerve u pravilnim redovima i pokriju ih lepljivim sekretom; nakon piljenja pagusenice prave letnji zapredak u kome žive do kraja razvića hraneći se zapredenim lišćem; hrane se samo noću; sredinom leta gusenice završe razviće i spuštaju se do zemlje u kojoj stvaraju svilenkasti kokon gde prezime; jedan broj pagusenica može ostati u dvogodišnjoj dijapauzi; simptomi: vršne grane kruške su gusto zapredene svilenkastim nitima a unutar njih su pagusenice koje brste lišće i izmet koji ostaje u zapretku; veličina zapretka je oko 15 cm; letnji zapreci su tamniji od sličnih na koštičavom voću; suzbijanje u proizvodnim kruščicima se ne izvodi kao posebna mera; ako se ukaže potreba tretira se sa piretroidima;

Neurotoma nemoralis – breskvina osa -

ekonomski značajna za breskvu, kajsiju, trešnju i badem imaju jednu generaciju godišnje prezime kao odrasla larva (pagusenica) u kokonu u zemlji ciklus razvića: imago se pojavljuje krajem maja, tada dolazi do kopulacije (povezani vrhovi trbuha) i polaganja jaja; jaja polažu na naličje lise u grupicama; nakon oko 10 dana pile se pagusenice koje prave zapretke (gnezda) sa lišćem kojim se hrane; nakon mesec i po do dva meseca pagusenice silaze na zemlju i tu se učaure i prezimljuju; ulutkavanje i pretvaranje u imaga je u proleće; simptomi: zapredci sa listovima suzbijanje se može vršiti lindanom diazinonom i parationom, a mogu se i mehanički uklanjati njihova gnezda;

Fam. Tenthredinidae Hoplocampa testudinea – jabukina osa -

poznata je kao opasna štetočina jabuka i javlja se u svim rejonima gde se gaji jabuka; redovno pravi štete veće od 10%, a neretko i mnogo više; ima jednu generaciju godišnje

prezimi odrasla larva u zemlji; ciklus razvića: krajem aprila-početkom maja (u vreme cvetanja ranih sorti jabuka) pojavljuje se imago i dolazi na stabla voćaka gde se hrani sa polenom i nektarom; ženke polažu jaja u ložu poluotvorenih i otvorenih cvetova jabuke tako što je razrežu svojom testerastom legalicom i u zarez polože jaje; nakon oko nedelju dana legu se larve koje se ubušuju u plodove odmah iz jajnog horiona; larva se hrani epikarpom i mezokarpom te pravi krivudave hodnike i izlazi iz ploda, a onda se ubušuje u drugi plod (ređe u isti) i kreće se prema semenoj kućici; odrasle larve nakon oko mesec dana izlaze iz plodova i ubušuju se u zemlju; na dubini od 10-15 cm grade kokone u kojima prezimljavaju, a krajem marta i početkom aprila pretvaraju se u lutke i imaga; simptomi: plodovi napdnuti dva puta nastavljaju razviće, ali ostaju znatno sitniji, gukasti i sa karakterističnim mrkim krivudavim brazdama od plutastog tkiva (tragovi primarnog napada); plodovi koje napada dva puta jedna ista larva potpuno propadaju; suzbijanje kao kod kruškine ose u stadijumu larve; značajna agrotehnička mera je jesenja i zimska obrada voćnjaka; hemijsko suzbijanje retko se izvodi, ali može sa piretroidima ili neonikotinoidima neposredno posle cvetanja;

Hoplocampa brevis – kruškina osa -

štete pričinjavaju samo larve koje se razvijaju isključivo u mladim plodovima kruške; jedna larva može u proseku da uništi 4 ploda u toku svog života; ima jednu generaciju godišnje; prezimi u stadijumu larve u zemlji ciklus razvića: krajem aprila (u vreme cvetanja ranih sorti kruške) imaga izlaze iz zemlje i naseljevaju stabla kruške gde se dopunski hrane sa polenom i nektarom; u našim uslovima razmnožavanje je uglavnom partenogenetsko jer se mužjaci izuzetno retko javljaju; jaja polažu u zelenu cvetnu ložu isto kao jabukina osa; nakon oko nedelju dana pile se larve i one se ubušuju u plod odmah iz jajnog horiona; primarni napad larvi je karakterističan po obliku hodnika; nakon izlaska iz ploda počinje sekundarni napad – ubušuju se najčešće neposredno ispod čašičnih listića; larve završe razviće za 2-3 nedelje, a onda napuštaju plodove i odlaze u zemlju gde pletu kokon za prezimljavanje na dubini od 10-15 cm; U stanju dijapauze provode do početka marta kada se pretvaraju u lutke a onda i u imaga; simptomi: mesto polaganja jaja se lakše primećuje nakon dva do tri dana – zarez dobija mrku boju, a epidermis je nešto ispupčen na tom mestu; ležište jaja posle piljenja dobija mrku ili crnu boju od izmeta; pravac hodnika primarnog napada je karakterističan – larva kreće u pravcu osnove čašice , a zatim prave krug u ravni pod pravim uglom u odnosu na dužu osu ploda, a onda odlaze do semene kućice gde se hrane semenom; suzbijanje se vrši u stadijumu larve prema razvoju štetočine – neposredno pred piljenje larvi iz najranijeg legla; koriste se preparati na bazi karbarila, parationa, lindana, demetona, tiometona, merkaptofosa itd; primarni napad se može otkloniti samo sa sistemicima ili prodornim preparatima pošto se larve ubušuju iz jaja;

Hoplocampa minuta – crna šljivina osa -

za sada je najopasnija štetočinu šlljive – redovno umanjuje berbu za 30 do 50%; ima jednu generaciju godišnje prezimi larva u zemlji; ciklus razvića: kada se temperatura zemljišta na dubini od 5-10cm zagreje na 10 stepeni celzijusa iz zemlje izlaze imaga (to može biti vreme bubrenja pupoljaka ili neka faza cvetanja) koji naseljavaju razvijene cvetove; pojava imaga u punom cvetanju omogućava najpovoljnije uslove za polaganje jaja, a ako se imago javi u precvetavanju onda napada one sorte koje cvetaju kasnije; intenzitet napada zato nije sortno uslovljen već samo klimatski; jaja polaže u slobodne čašične listiće; u jedan zarez ženka polože dva jaja (sa obe strane zareza po jedno); većina larvi izlazi iz jajnog horiona, a vrlo mali broj njih direktno buši plod iz jajnog horiona; pri ubušivanju larve se ne hrane tkivom ploda, već samo prolaze do semene kućice i semena kojim se hrane; odrasle larve (potpuno razviće traje 2-3 nedelje) uvlače se u zemlju i na dubini oko 10 cm prave tanku čauru na koju prilepljuju čestice zemlje i peska i u njoj prezimljuju; na proleće se pretvaraju u lutke i imago; simptomi: mesta polaganja jaja se primećuju po zarezu i blagom ispupčenju epidermisa, a kasnije mrka ili crna boja usled izumiranja ćelija epidermisa; suzbijanje: u stadijumu imaga se u praksi ne koristi jer je u vreme rojenja obilna poseta pčela rascvetalim voćkama; u stadijumu larve suzbija se u vreme njihovog piljenja – tada je najefikasnije; koriste se paration, karbaril, lindan, demeton, tiometon...

Hoplocampa flava – žuta šljivina osa -

najčešće naseljava staništa zajedno sa crnom šljivinom osom, a u nekim godinama u pojedinim rejonima može biti dominantnija od crne šljivinie ose; način života im je isti ili vrlo sličan; žuta šljivina osa se javlja nekoliko dana kasnije od crne šljivine ose i jaja polaže prvenstveno između slobodnih čašičnih listića (pri njihovoj osnovi)

Hoplocampa rutilicoris – mala crna šljivina osa -

rasprostanjena je u brdskim krajevima kao redovni pratilac crne i žute šljivine ose, a kadkad premašuje njihovu brojnost; pojavljuje se kad i crna šljivina osa ili 2-3 dana ranije jaja polaže na slobodne čašične listiće (kao crna osa), a ređe između slobodnih čašičnih listića (kao žuta)

Caliroa limacina – trešnjina osa -

ekonomski značajna štetočina lišća na trešnji, kruške, dunje i šljive ima 2-3 generacije godišnje prezimi odrasla pagusenica u zemlji ciklus razvića: u maju kada se potpuno razvije lišće trešnje pojavljuju se često u velikom broju imaga kada polažu jaja (partenogeneza); nakon desetak dana larve se pile i hrane lišćem; nakon oko 20 dana ishrane larve padaju na zemlju i uvlače

se na 5-10cm u zemljište gde se učaure i preobraze u lutku, a iz lutke ubrzo i u imago; imaga izlaze iz čaure i obrazuju još jednu generaciju koja prezimi, ili ako je jesen toplija, može biti još jedna manje brojna generacija; simptomi: larve izgrizaju lišće tako što ostave nervaturu koja se sasuši i propadne; dolazi do iscrpljivanja stabla pa plodovi mogu opadati usled nedostatka hranljivih materija za sazrevanje; rod je sledeće godine umanjen zbog slabijih pupoljaka; larve su sluzaste i ostavljaju sluzav trag, a liče na puževe golaće; suzbijanje se vrši protiv pagusenica; prvo i najznačajnije prskanje se vrši u proleće i pri tom se prati razviće larvi jer treba prskati kada je većina larvi ispiljena; to vreme je uglavnom kada se na listu mogu naći pagusenice od 5mm;

KLASA Arachnida RED Acarina (krpelji i grinje) Fam. Tetranychidae Panonychus ulmi – crveni pauk (crvena grinja) -

ekonomski značajna štetočina proizvodnih voćnjaka; štetni su svi pokretni stadijumi koji se hrane na lišću (smanjena fotosinteza, povećana transpiracija), a najviše štete nanesu kada je toplo vreme; rast letorasta je usporen; smanjuje se sadržaj suve materije u biljci, pa su letorasti osetljiviji na izmrzavanje i smanjuju prinos; ponekad utiču i na visinu prinosa u sledećoj godini; napada naročito jabuku i šljivu, ali i druge voćne vrste; ima veliki broj generacija, a zbog stalne ovipozicije i razvučenog razvića larvi generacije se prepliću; prezime oplođena zimska jaja u naborima pupoljaka, pukotinama kore grana, u račvama najčešće dvogodišnjih grana; topla jesen i blaga zima pogoduju prezimljavanju većeg broja jaja; ciklus razvića: piljenje larvi crvenog pauka počinje u fazi roza pupoljaka, a u punom jeku je početkom cvetanja; ispiljene larve se grupišu na prvim listićima u osnovi cvetne rozete; larve odlaze na naličje mladih listova gde sišu sokove iz epidermalnog tkiva lista; u vreme opadanja kruničnih listića od njih već su nastale ženke koje polažu partenogenetska jaja (to su prva letnja jaja) iz kojih se krajem maja legu larve mužijaka; ti mužijaci i prvobitne ženke kopuliraju, pa ženke polažu jaja iz kojih se pile i mužijaci i ženke; jaja polažu na naličje listova u grupama, najčešće na lisne nerve; letnje temperature pogoduju razmnožavanju pa se razviće jedne generacije obavi za oko 1-2 nedelje; početkom avgusta ženke počinju da polažu zimska jaja na zdrvenjene delove voćke, a na to najverovatnije utiču fotoperiod i niža temperatura; najintenzivnije odlaganje zimskih jaja je u septembru i traje do prvih mrazeva; simptomi:crveni pauk se obično nalazi na naličju lista, a pri velikoj brojnosti može se videti i na licu; početak napada primećuje se na licu lišća po obezbojenim brojnim malim pegama; kada je populacija grinja veća broj pega se povećava; lišće postaje žućkasto, a kasnije sivožuto bez sjaja;

suzbijanje: spada u RK selektirane organizme; prag tolerancije u vreme zimskog pregleda je 1500 jaja na 60 pupoljaka; pre cvetanja se suzbija sa piretroidima; u toku leta prag tolerancije je 50% naseljenih listova, a za suzbijanje se koriste tipični letnji akaricidi ili kombinacija IGR uz dodatak letnjih akaricida (heksitiazoks + propargit) i organofosforni insektoakaricidi; Ako su prisutne i druge Acarinae, onda se dodaje 20% veća količina preparata; Obavezno se koristi veća količina vode; drugo prskanje se izvodi uz obaveznu promenu mehanizma delovanja nekih 10 dana posle prvog; kod prisustva predatora čistača mogu se korstiti tipični akaricidi na svakom drugom redu jabuke;

Tetranichus urticae – obični paučinar (koprivina grinja) -

ekonomski značajna polifagna štetočinaa, a najčešće se nalazi na koprivi; postala je redovna štetočina jer se izostavljalo zimsko prskanje; u jabučnjaku se nalazi na korovskim biljkama odakle prelazi na jabuku, ali isto tako može napasti i drugo voće; svi pokretni stadijumi su štetni jer sišu sokove ćelija mezofila, a pri većoj brojnosti oštećuju i palisadno tkivo a time je i funkcija stoma smanjena, fotosinteza je smanjena i transpiracija; ovo utiče na prevremeno opadanje lišća i na veličinu i kvalitet plodova; štete su veće ako je suvo i toplo leto; imaju 6 do 8 generacija godišnje; prezime polno zrele ženke na prizemnim granama, u pukotinama kore, ispod opalog lišća ili u zemlji na dubini od 10cm; ciklus razvića: prezimele ženke se aktiviraju na teperaturi oko 12 stepeni celzijusa; dopunski se hrane na korovskim biljkama na kojima daju jednu generaciju; pojavom mladog lišća na jabuci grinje prelaze i na njih; visoke temperature pogoduju brzom razvoju i veilikom potencijalu za razmnožavanje (ciklus traje oko nedelju dana leti i oko 3 nedelje u proleće i jesen); u septembru razvijaju se zimske ženke koje prezimljavaju; simptomi: bele tačkice sa lica lista, kasnije beličastosiva, pa bronzana boja; usled jačeg oštećenja lišće se u toku leta suši i opada; na naličju opredaju slabu paučinu; suzbijanje: spada u RK a neki ih svrstavaju u R selektirane organizme – spada u štetočine visokog rizika rezistencije; Njihovo suzbijanje se sagledava u sklopu sa prisustvom drugih grinja, poglavito P.ulmi koja se pili u vreme kada se uveliko hrane prezimljujuće ženke A.schlectendalli, a T.urticae već polaže jaja; koriste se piretroidi akaricidi; u toku letaa koriste se tipični letnji akaricidi (propargit), METI akaricidi ili organofosforni insektoakaricidi; može se koristiti i kombinacija sa IGR kada je dovoljno samo jedno prskanje;

Tetranychus viennensis – glogov pregalj -

ekonomski je značajan u toplijim godinama, kada se u većem broju javlja na voćkama, naročito šljive, glog, jabuke i kruške; tipične lisne štetočine; ima oko 8 generacija godišnje; prezimljavaju zimske ženke koje su jasno crvene boje na zaštićenim mestima (pod starom korom, pukotinama a ređe u opalom lišću) ciklus razvića: krajem marta prezimele ženke izlaze i hrane se na lisnim i cvetnim pupoljcima i polažu jaja; celokupni razvoj traje oko 2-3 nedelje; kada se pojavi prvo lišće pregljevi se odmah premeštaju na njihovo naličje; do septembra se

nalaze na stablu kada polako prelaze u zimske forme (crvena boja) i odlaze na prezimljavanje; simptomi: na naličju lišća primećuju se njihove kolonije, a na licu lista beličaste pegice; lišće se kasnije povija i vene; ispredaju paučinu kojom obilato obmotavaju grane i grančice sa lišćem kojim se hrane suzbijanje: isto kao P.ulmi; prvo tretiranje se izvodi u proleće odmah posle kretanja pupoljaka;

Eotetranychus pruni – žuti pregalj -

ekonomski značajna na šljivi i jabuci ima oko 10 generacija godišnje prezimljuju odrasle ženke na skrivenim mestima; ciklus razvića: sa prvim toplim danima ženke se aktiviraju i kada voćka prolista hrane se na naličju listova; najveća je brojnost krajem avgusta; u oktobru dolazi do formiranja prezimljujućih formi; suzbijanje se vrši naročito u rasadnicima i mladim zasadima;

Eotetranychus coryli – žuti pregalj leske -

slična E.pruni domaćini su pored leske mnoge drvenaste biljke – lipa, topola, jablan itd

Neotetranychus rubi – malinin pregalj -

jedna od ekonomski značajnih štetočina maline hrani se na naličju lista – tipičan lisni pregalj ima 3 pokretna i 3 nepokretna stadijuma; ima više generacija godišnje prezimljuje u stadijumu odraslih ženki na zaklonjenim mestima; suzbijanje se sprovodi pre cvetanja ili posle berbe i pri jačem napadu sprovodi se više puta u razmaku od 10 do 15 dana

Phyllocoptes vitis – akarioza vinove loze -

napada mlade pupoljke i mlade listove koji usled napada smežuravaju i ometen je transport materija ima 3-4 generacije godišnje prezime ženke u skrivenim mestima na čokotu (i ispod ljuspica pupoljaka) ciklus razvića je sličan kao kod ostalih pregljeva najveće štete nastaju od ženki u pupoljcima

Fam. Bryobidae Bryobia redicorzevi – smeđi pregalj voćaka -

suvljih i toplijih godina javlja se u većem broju u nekim regionima gde izaziva prerano opadanje lišća, a time nepotpuno sazrevanje plodova; kod nas je zastupljena u neujednačenom nivou; ima 6-7 generacija godišnje

prezimljava u stadijumu zimskih jaja u račvama grana i grančica, kružnim prstenovima rodnih grančica, pazuhu pupoljaka i pukotinama kore; ciklus razvića: larve se pile u proleće kada temperature pređu 10 stepeni (krajem marta); mlade larve se nalaze na pupoljcima, a kada se pojave listovi one se hrane na naličju, ali se većinom nalaze na račvama grana i grančica; razvoj ovih pregljeva traje oko 3 nedelje; u avgustu počinju da se stvaraju zimska jaja; simptomi: ne ispreda paučinu; oštećuje lišće; suzbijanje: neobično otporan na skoro sve dosadašnje preparate, pa se zimskim tretiranjem ne mogu suzbiti; najpovoljniji momenat za suzbijanje je kada je većina populacije u stanju larve – oko polovine aprila; letnja suzbijanja zahtevaju više od dva tretmana;

Fam. Eriophidae Aculus schlechtendalli – rđasta grinja jabuke -

ekonomski značaj ove vrste je u tome što se usled napada, plodovi slabije oboje, pa se time umanjuje njihova tržišna vrednost; redovno se javlja u mladim jabučnjacima; korisni aspekt je u tome što usled slabe pokretljivosti privlači predatore pauka i na taj način pomaže da se predatori održavaju u voćnjaku; ima veći broj generacija godišnje prezime polno zrele ženke između spoljašnjih ljuspica pupoljaka; ciklus razvića: kada temperatura dostigne 7 stepeni u fazi mišijih ušiju ženke polažu jaja na sve zelene delove jabuke; za oko 10 dana dolazi do piljenja larvi prve generacije koje se hrane na naličju listova; sa listova larve se sele na plodove koji se formiraju, a prvo naseljavaju čašicu; larve intenzivno sišu sokove sa svih zelenih delova biljke; maksimum populacije je u avgustu; tokom avgusta se javljaju zimske ženke koje odlaze do pupoljaka gde prezimljavaju; simptomi: simptomi se vide tek kada se na jednom lišću položi 200 jaja, kada se na licu lista vide rđasta boja, list se uvija prema licu i ostaje sitan; na plodovima se uočava slabije obojena pokožica; suzbijanje: redovno se javlja u velikom broju na mladim stablima, a u proizvodnim jabučnjacima suzbija se neposredno po formiranju plodova nekim od akaricida iz grupe piretroida; u julu i avgust se suzbija sa letnjim akaricidima (fenzakvin); drugo letnje prskanje se izvodi sedam dana kasnije po mogućnosti organofosfornim insekticidima;

Eriophyes pyri – kruškina eriofidna grinja (kruškin crvoliki pregalj) -

prisustvo se vidi samo na nekoliko stabala, ali se brzo širi; javlja se u kruščicima u kojima se zaštita ne sprovodi redovno ima 2-3 generacije godišnje prezime oplođene ženke u grupama najčešće ispod ljuspica u pupoljcima; ciklus razvića: kada krene vegetacija ženke se aktiviraju, počinju da se hrane i polažu jaja u tkivo mladog lišća; larve žive u mladom lišću u kojem stvaraju gale u obliku plika; kada tkivo u okviru gala izumre mlada imaga izlaze kroz rupu na

naličju i sele se na drugi deo lista i obrazuju nove plikove; mogu naseliti i plodove; krajem avgusta nastaju zimske ženke koje migriraju na pupoljke između ljuspica gde prezime; simptomi: u proleće čim se pojave lisni i cvetni pupoljci kruške vide se brojni sitni plikovi u početku zelenkaste, a kasnije crvenkastomrke i na kraju crne boje; u početku su plikići pored glavnog nerva lista; prisustvo ove vrste može biti ograničeno na poneki letorast koji zaostaje u razviću; suzbijanje se vrši u početku vegetacije kada se bude prezimljujuće ženke sa akaricidnim piretroidima dva puta u razmaku 10 do 14 dana;

Epitrimerus pyri – kruškina rđasta grinja -

ekonomski su značajne u smislu da oštećuju pokožicu plodova (rđasta pokožica) što ima smanjuje tržišnu, ali pri većem napadu i upotrebnu vrednost; takođe, može da izazove prevremeno opadanje lišća i zaustavljanje rasta letorasta; naročito su značajni u mladim zasadima i rasadnicima; imaju više (10 do 14) generacija godišnje prezimi polno zrela ženka ispod ljuspica pupoljaka ciklus razvića: sa kretanjem vegetacije u proleće ženke se aktiviraju, hrane se spoljašnjim ljuspicama tek formiranih pupoljaka i polažu jaja na njima; brojnije su oko cvetnih nego oko lisnih rozeta; larve prate rast letorasta, cvetova i mladih plodova i njima se hrane; razvoj jedne letnje generacije traje oko 10 dana; na plodovima su od početka maja; najveća brojnost grinja je na plodovima početkom juna i na plodovima se hrane samo dok je plod mlad, prvenstveno ispod čašičnih listića; ako je brojnost izuzetno velika obuhvataju ceo plod; nakon što plodovi dobiju pravu veličinu grinje se premeštaju na naličje listova na kojima je najveća brojnost početkom avgusta; odrasle grinje se raznose putem vetra; formiranje zimskih ženki zavisi od fotoperioda i kvaliteta ishrane, pa kada se fotoperiod i kvalitet ishrane smanje zimske ženke se pojavljuju i odlaze na mesta prezimljavanja; simptomi: prvi simptomi se vide na naličju lista i oko čašice ploda; dugotrajna ishrana na plodovima dovodi do pojave rđaste prevlake, na listovima isto dolazi do rđastih pega, a letorasti potamne; karakteristika ovih grinja je arenotokija (spoljašnja oplodnja pomoću vetra) – kada mužijaci ostavljaju spermatofore na podlozi zbog čega ženke lutaju po površini ploda; suzbijanje: prag tolerancije je 5 naseljenih cvetnih rozeta na 50 pregledanih u proleće; vreme suzbijanja je samo neposredno posle formiranja plodova sa piretroidima sa akaricidnim svojstvima (fenpropratin, bifentrin), hlorovanim ugljovodonicima (dikofol) ili makrolidima (abamektin); u toku leta na proizvodnim kruščicima se ova grinja ne suzbija jer ona zaustavlja porast vršnih mladara i time se stvaraju nepovoljni uslovi za razviće Cacopsylla pyri (kruškina buva); u mladim zasadima i rasadnicima kruškina rđasta grinja se suzbija i u toku vegetacije radi pravilnijeg razvića krune; U mlađim kruščicima suzbija se i u toku vegetacije sa letnjim akariiima: propargit, fenzakvin, fenpiroksimat i tebufenpirat)

Eriophes phloeocoptes – šljivin galikolni pregalj

na požegači se često javljaju galice na grančicama koje su često spojene pa obuhvataju grančicu; prezimljuje u stadijumu odraslih ženki u unutrašnjosti gala; u proleće ženke izlaze iz gala i odlaze na mlade lastare gde ubodima i ubrizgavanjem fermenata biljka stvara gale crvene boje u kojima se nalaze jaja, a kasnije i larve; gale dostižu veličinu od 2mm ima više generacija godišnje pri masovnoj pojavi dolazi do slabljenja i propadanja lastara i rodnih grančica; suzbijanje se vrši nakon precvetavanja a zatim ponoviti još 2 puta u razmaku od 7 do 10 dana;

Eriophyes vitis – pregalj vinove loze -

slična P.vitis a češća kod nas pravi klobučaste deformacije na listu usled ishrane na naličju lišća suzbijanje se vrši rano u proleće odmah nakon rezidbe, a ako je prethodne godine napad bio jači onda se prskanje ponovi po precvetavanju;

Fam. Tarsonemidae Tarsonemus pallidus – jagodin pregalj -

smatra se jednom od najopasnijih štetočina jagode jer se teško zapaža a štete koje prouzrokuje (napada mlado lišće) su u kišnim godinama i u rejonima sa vlažnom klimom ekonomski značajne; za svoj razvoj zahteva RH od 80 do 100% što je mnogo drugačije od drugih štetnih pregljeva i ograničava njegovu štetnost na rejone sa vlažnom klimom i na plastenike i staklenike; veoma rano napadaju lišće – još dok se potpuno nije ni otvorilo suzbijanje se vrši polovinom aprila pre cvetanja jagode, a može se tretirati i posle berbe što osigurava dobru kondiciju biljaka pred ulazak u zimovanje

Tarsonemus atlanticus – atlantski pregalj -

kod nas se javlja u veće broju na jagodi nego T.pallidus jer je kao i drugi pregljevi prilagođen suvoj i toploj klimi sličan način života kao T.pallidus

Fam. Phytoptipalpidae Brevipalpus lewisi – lozin pregalj -

spada u pljosnate pregljeve i svi akticni stadijumi su mu pljosnati i crvene boje hrane se tako što sišu sokove iz lišća, ali i iz lastara; na mestu uboda javljaju se beličaste, žućkaste ili crvenkaste pegice u zavisnosti od sorte loze mnogo su ozbiljnije štete koje nastaju na mestu uboda u tkivu lastra jer iz mesta uboda jedno vreme cure biljni sokovi, a kasnije se na tim mestima nalaze crvenkaste naslage gljivica, prašine i dr;

ima više generacija prezime ženke pod starom korom čokota ciklus sličan drugim pregljevima