Λεξιλόγιο Σύγχρονων Διαδικασιών Αρχιτεκτονικού Σχεδιασμού by Evdoxia Xexaki

Ξεξάκη Ευδοξία Παύλου Παναγιώτα Επιβλέποντες: Καλφόπουλος Απόστολος Παπαδημητρίου Ι. Σπύρος Ερευνητική εργασία Σεπτέμβριος 2009 Πανεπιστήμιο Θεσσαλίας Τμήμα Αρχιτεκτόνων Μηχανικών

Περιεχόμενα Εισαγωγή

Αλγόριθμος 1. Ο αλγόριθμος ως οργανωτική αρχή 2. Ο αλγόριθμος στη διαδικασία σχεδιασμού

9 9 12

Γεωμετρία 1. Μορφές γεωμετρίας 2. Τοπολογία και σχεδιασμός

19 19 20

Διάγραμμα 1. Το διάγραμμα ως οργανωτική αρχή 2. Αφαίρεση και διάγραμμα

29 29 31

Διαφοροποίηση 1. Διαφοροποίηση και διάκριση διαφορών 2. Διαφοροποίηση των μορφών

39 39 42

Επανάληψη 1. Διαφορά μέσω της επανάληψης 2. Επανάληψη ως συνεχής διαδικασία

51 51 53

Μεταβολή 1. Παραγωγή μορφών μέσω της μεταβολής 2. Τοπία – τοπολογικές επιφάνειες

61 61 63

Πεδία Δυνάμεων 1. Διαμόρφωση μορφών 2. Σύνθετες μορφές και πολυπλοκότητα

67 67 70

Πολλαπλότητα 1. Η πολλαπλότητα ως συνάθροιση 2. Σύνθετες μορφές

Πρότυπο

83 83 83 84

1. Στατικό πρότυπο – «πολυ-τύπος» 2. Πρότυπο ως οργανωτική αρχή 3. Δυναμικά συστήματα ως πρότυπα

75 77

Συμπεριφορά 1. Η συμπεριφορά στη διαδικασία παραγωγής μορφής 2. Συμπεριφορά και περιβάλλον

91 91 92

Σύστημα Τυπολογία

95 95 96

Χρόνος

1. Σύστημα αντί προγράμματος 2. Ατμόσφαιρα κτιρίων 1. Ο τύπος ως κανόνας 2. Μεταβολή του τύπου

103 103 103

1. Ενσωμάτωση χρόνου στο σχεδιασμό 2. Απεικόνιση - εφαρμογή του χρόνου

109 109 110

Αντί Επιλόγου

115

Βιβλιογραφία

119

Εισαγωγή Η αρχιτεκτονική μεταβάλλεται και προσαρμόζεται ανάλογα με τον πολιτισμό και την εποχή. Παραδοσιακά, οι αρχιτέκτονες εστιάζουν στην τελική μορφή του αρχιτεκτονικού έργου. Βασισμένη σε τύπους και συγκεκριμένους κανόνες, η αρχιτεκτονική επαναλαμβάνεται πανομοιότυπα, στοιχεία αντιγράφονται και μιμούνται προϋπάρχουσες μορφές. Την τρέχουσα περίοδο, η αρχιτεκτονική χαρακτηρίζεται από μια έντονη αναζήτηση του «καινούριου», του διαφορετικού. Οι αρχιτέκτονες αναζητούν μεθόδους που θα τους οδηγήσουν στην παραγωγή νέων διαφορετικών μορφών. Η αναπτυσσόμενη ταχύτητα της πολιτιστικής αλλαγής επιβάλλει τη μετατόπιση από το τελικό προϊόν στη διαδικασία από την οποία προκύπτει η αρχιτεκτονική μορφή. Η επανάληψη της διαδικασίας και όχι της τελικής μορφής, δεν αναπαριστά το όμοιο, αλλά ενσωματώνει τη διαφορά. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται για να αναδυθεί η καινοτομία και να προκύψει ένα πεδίο διαφορετικών μορφών. Ο Ali Rahim υποστηρίζει πως «οι σύγχρονες διαδικασίες σχεδιασμού πρέπει να είναι τόσο δυναμικές και ρευστές όσο ο τρόπος με τον οποίο ζούμε αυτήν την περίοδο και σκεφτόμαστε».1 Τα πρότυπα του παρελθόντος δεν είναι πλέον επαρκή. Οι αρχιτέκτονες στοχεύουν στην ανάδειξη νέων προτύπων τα οποία είναι ικανά να μετασχηματίζονται και να εξελίσσονται, συμβαδίζοντας με το σημερινό ρυθμό αλλαγής. Αυτό είναι εφικτό μέσα από τη μελέτη των κανόνων και των οργανωτικών αρχών που σχηματίζουν μια μορφή. Σύμφωνα με τον Oliver Lang, «ενώ τα υλικά στοιχεία της αρχιτεκτονικής παραμένουν στατικά από τη φύση τους, οι έμφυτες ενέργειες, οι σχέσεις και οι καταστάσεις της είναι τώρα υπό σταθερή ροή. Οι ιδέες της πιθανότητας, της αλλαγής, της δυνατότητας, της αλληλεξάρτησης, της προσωρινότητας και της απόδοσης συνυπάρχουν τώρα με τις ιδέες της μορφής, της ουσίας, της μονιμότητας και της γλώσσας.» 2 Η διαδικασία σχεδιασμού διαφοροποιείται, ώστε η αρχιτεκτονική να γίνεται πιο προσαρμοστική. Η αλλαγή του τρόπου σκέψης, από την τελική μορφή στη διαδικασία παραγωγής των αρχιτεκτονικών μορφών, συνεπάγεται την αλλαγή αντίληψης

κάποιων βασικών εννοιών της αρχιτεκτονικής και την εισαγωγή κάποιων παραγόντων στο σχεδιασμό. Στην παρούσα εργασία, γίνεται μια προσπάθεια να οριστούν και να επεξηγηθούν αυτές οι έννοιες και οι παράγοντες με τον τρόπο που ενσωματώνονται στις σύγχρονες διαδικασίες. Οι έννοιες αυτές αφορούν είτε ενέργειες και παράγοντες που συμπεριλαμβάνονται και ωθούν τη διαδικασία παραγωγής μορφών, είτε κανόνες και αρχές σύμφωνα με τις οποίες οι μορφές αυτές οργανώνονται και προκύπτουν μέσα από τη διαδικασία. Η διαφοροποίηση, οι δυνάμεις, η επανάληψη, η μεταβολή, η συμπεριφορά και ο χρόνος ενεργοποιούν τις διαδικασίες, ενώ ο αλγόριθμος, η γεωμετρία, το διάγραμμα, η πολλαπλότητα, το πρότυπο, το σύστημα και η τυπολογία αποτελούν τις αρχές σύμφωνα με τις οποίες οι μορφές προκύπτουν. Η βιβλιογραφία μας οδήγησε στην επιλογή των συγκεκριμένων εννοιών, οι οποίες θεωρούμε πως περιγράφουν επαρκώς τη σύγχρονη διαδικασία παραγωγής μορφών χωρίς σημαντικές ελλείψεις. Ενσυνείδητα, δεν αναφερόμαστε εκτεταμένα σε εργαλεία και τεχνικές, αλλά μόνο σε έναν διαφορετικό τρόπο σκέψης. Προσδιορίζοντας αυτές τις έννοιες μέσα από τον τρόπο που χρησιμοποιούνται στη σύγχρονη διαδικασία του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού, διερευνούμε το αν και το πως η διαδικασία αυτή κατορθώνει να αναδείξει τη διαφορά και να παράγει νέες μορφές. Πώς οι σύγχρονες διαδικασίες απαντούν στην αναζήτηση του «καινούριου»;

1. Rahim, Ali, “Systemic Delay: Breaking the Mold”, Architectural Design: Contemporary Processes in Architecture, Wiley-Academy, Vol.70, No.1, January 2000, σελ.6 2. Lang, Oliver, “Why Difference Matters: Differential Notational Systems”, Architectural Design: Contemporary Processes in Architecture, Wiley-Academy, Vol.70, No.1, January 2000, σελ. 14

Αλγόριθμος

κανόνες

οργάνωση κανόνες τάξη

συστήματα κανόνες

τυχαίο αλληλεπιδράσεις

Ο αλγόριθμος ορίζεται, σύμφωνα με το The American Heritage-Science Dictionary, ως «ένα πεπερασμένο σύνολο σαφών κανόνων που εκτελούνται σε μια ορισμένη ακολουθία για να επιτευχθεί ένας στόχος. Ειδικά ένας μαθηματικός κανόνας ή μια διαδικασία που χρησιμοποιείται για να υπολογιστεί ένα επιθυμητό αποτέλεσμα. Οι αλγόριθμοι είναι η βάση για το μεγαλύτερο μέρος του προγραμματισμού των υπολογιστών».1 Η αρχιτεκτονική προσπαθεί να δημιουργήσει οργανωτικά συστήματα, κανόνες και τάξη. Παραδοσιακά, οι κανόνες αυτοί προσδιορίζονταν από την ανάλυση της ίδιας της μορφής. Μέθοδος η οποία οδηγεί στην ομοιότητα και το μιμητισμό. Αντίθετα, η ανάλυση των κανόνων σχηματισμού μιας μορφής οδηγεί στην πρωτοτυπία και τη διαφορετικότητα. Οι κανόνες σχηματισμού μιας μορφής αποτελούν τον αλγόριθμο της μορφής. 2 [Εικ.1,2] Με αλγορίθμους μπορούν να περιγραφούν και να εξηγηθούν οι σύνθετες μορφές και τα συστήματα της φύσης. Σύμφωνα με τον Sanford Kwinter, oι μορφές όλων των στοιχείων της φύσης προσδιορίζονται από κάποιους εσωτερικούς κανόνες. Οι κανόνες αυτοί αποτελούν τον αλγόριθμο της μορφής και την περιγράφουν προτού αυτή εμφανιστεί. 3 Οι μορφές στη φύση προκύπτουν από εξελικτικές διαδικασίες που βασίζονται σε κανόνες αναπαραγωγής, διασταύρωσης γενών, μεταλλαγής και επιλογής. Αυτοί οι κανόνες μπορούν να προσδιοριστούν από τον γενετικό ή εξελικτικό αλγόριθμο. Ο γενετικός αλγόριθμος καθορίζει, με αυτούς τους κανόνες, το πώς ένα γένος επεκτείνεται σε έναν πληθυσμό πολλών γενεών. 4 Στο γενετικό αλγόριθμο, η εξέλιξη αρχίζει από έναν πληθυσμό τυχαίων ατόμων και συμβαίνει σε γενεές. Κάθε ένα από τα άτομα έχει ένα γενότυπο και έναν φαινότυπο. Στη φύση, ο γενότυπος περιλαμβάνει τη γενετική σύσταση ενός ατόμου, ενώ ο φαινότυπος είναι το προϊόν των αλληλεπιδράσεων μεταξύ του γενοτύπου και του περιβάλλοντος. Ο γενότυπος θα μπορούσε να παρομοιαστεί με ένα σταθερό πρότυπο ενώ ο φαινότυπος ως πιθανό αποτέλεσμα. Σε κάθε γενεά, η ικανότητα ολόκληρου του πληθυσμού αξιολογείται. Τα πολλαπλάσια άτομα επιλέγονται από τον πληθυσμό σύμφωνα με την ικανότητά τους. Τα γονίδια από τον γενότυπο

Αλγόριθμος

1. Ο αλγόριθμος ως οργανωτική αρχή

Virtual House, Anywhere, 1997, FOA Η μορφή του Virtual House παράγεται βάσει του παρακάτω αλγορίθμου:

1. Η διαδικασία ξεκινάει από μία λωρίδα. 2. Η λωρίδα αυτή διπλώνεται και οι άκρες της ενώνονται η μία δίπλα στην άλλη. Η μία άκρη διατηρεί την ίδια όψη επάνω ενώ η άλλη άκρη εμφανίζει επάνω την κάτω όψη της. 3. Η μορφή αυτή αντιγράφεται, περιστρέφεται 180º ως προς τον άξονα x και τα δύο κομμάτια ενώνονται στις άκρες τους. 4. Η νέα μορφή αντιγράφεται, περιστρέφεται 180º ως προς τον άξονα z και τα δύο νέα κομμάτια ενώνονται. 5. Η μορφή αυτή αντικατοπτρίζεται ως προς τον άξονα x με βάση το κέντρο της. 6. Η μορφή που προκύπτει επαναλαμβάνεται σε παράθεση.

Εικ. 1

Εικ. 2

των γονέων διασταυρώνονται σε τυχαίους συνδυασμούς και μεταλλάσσονται. Οι απόγονοι, οι οποίοι παράγονται, διαμορφώνουν έναν νέο πληθυσμό. Όλοι οι γονείς απορρίπτονται. Ο αλγόριθμος επαναλαμβάνεται στο νέο πληθυσμό που δημιουργήθηκε. 5 [Εικ.3] Το τυχαίο ενσωματώνεται στις παραμέτρους αυτής της διαδικασίας σχεδιασμού. Σύμφωνα με τον Κώστα Τερζίδη «η τυχαία εφαρμογή των κανόνων για ένα τυχαίο “pattern” δεν παράγει απαραιτήτως και περαιτέρω τυχαιότητα. Μπορεί να παραγάγει τάξη έως έναν ορισμένο βαθμό». 6 Η διαδικασία σχεδιασμού με τη χρήση του γενετικού αλγορίθμου οδηγεί στην εμφάνιση μορφών που μπορούν να μιμηθούν, να εξηγήσουν και να προβλέψουν τις σύνθετες συμπεριφορές. Οι διαδικασίες σχεδιασμού δεν είναι αληθινά εξελικτικές εάν δεν περιλαμβάνουν τις επαναλήψεις της φυσικής (φαινοτυπικής) διαμόρφωσης, ενσωματώνοντας τα υλικά αποτελέσματα αυτό-οργάνωσης εύρεσης μορφής. 7 Οι τυχαίες μορφές μετασχηματίζονται σε κάθε επανάληψη του αλγορίθμου και αξιολογούνται. Η διαδικασία επαναλαμβάνεται έως ότου παραχθεί ένας πληθυσμός που περιλαμβάνει μια σειρά από κατάλληλες μορφές οι οποίες ικανοποιούν τους επιθυμητούς όρους. Τα κριτήρια για την επιλογή του καταλληλότερου μπορούν να οριστούν ώστε να αντιστοιχούν στις αρχιτεκτονικές απαιτήσεις της απόδοσης. Αυτές συμπεριλαμβάνουν τη δομική ακεραιότητα και τη δυνατότητα οικοδόμησης. Ο Manuel DeLanda υποστηρίζει πως για να είναι σκόπιμος ο σχεδιασμός με τη χρήση του γενετικού αλγορίθμου, είναι απαραίτητο να δημιουργηθούν χώροι που είναι «επαρκώς πλούσιοι ώστε τα εξελικτικά αποτελέσματα να είναι αληθινά εκπληκτικά». Γράφει πως οι γενετικοί αλγόριθμοι μπορούν να θεωρηθούν χρήσιμα εργαλεία μόνο εάν ο σχεδιαστής δε μπορεί να προβλέψει τις μορφές που θα αναπαραχθούν εκ των προτέρων. 8 Η χρήση του αλγορίθμου στο σχεδιασμό οδηγεί σε μια δυναμική διαδικασία σχεδιασμού, μια μηχανή παραγωγής μορφών. Καθορίζει τις αρχές οργάνωσης με τις οποίες μια μορφή μπορεί να προκύψει και όχι την ίδια τη μορφή.

τυχαίο κανόνες τάξη

2. Ο αλγόριθμος στη διαδικασία σχεδιασμού τυχαίο

Τμήμα της μεταπτυχιακής διατριβής “Exploring from creation with evolutionary design”, Τζιμοπούλου Σόνια Το παράδειγμα αναφέρεται στη χρήση της προσομοίωσης εξελικτικών διαδικασιών μέσω υπολογιστή. Η επιφάνεια επιλέχτηκε σαν μορφή εκκίνησης γιατί μπορεί εύκολα να παραμορφωθεί σε πλαστικότερες μορφές. Μπορεί, επίσης, να αποδώσει οργανικές μεταμορφώσεις. Στο σύστημα που αναπτύχθηκε στα πλαίσια της εργασίας, μια επιφάνεια μπορεί να εξελίσσεται ακολουθώντας μια διαδικασία που χρησιμοποιεί έναν απλό γενετικό αλγόριθμο. Η επιφάνεια λειτουργεί ως γονέας. Μεταλλάσσεται για να παράγει ένα συγκεκριμένο αριθμό απογόνων. Η επικρατέστερη από τις επιφάνειες αυτές (σύμφωνα με τα κριτήρια που θέτει ο χειριστής) επιλέγεται και χρησιμοποιείται για να αναπαραχθεί η επόμενη γενιά. Οι αρχές, σύμφωνα με τις οποίες μετασχηματίζεται η επιφάνεια, είναι κάποια γεωμετρικά χαρακτηριστικά του τύπου της επιφάνειας, που επηρεάζουν το γενότυπο της επιφάνειας. Ο γενότυπος της επιφάνειας αποτελείται από τα σημεία ελέγχου (control points) και τους κόμβους (knots). Ο φαινότυπος είναι η οπτική αναπαράσταση της Εικ. 3 επιφάνειας.

Δεν παράγεται ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα αλλά ένα πεδίο δυνητικών μορφών. 9 Ο αλγόριθμος ως παραγωγικό εργαλείο σχεδίου μπορεί να παραγάγει σύνθετες και προσαρμοστικές αρχιτεκτονικές μορφές.10 Όσο πιο πολύπλοκος είναι ο αλγόριθμος, τόσο πιο σύνθετη είναι η μορφή που προκύπτει. Η παραγωγή των μορφών μπορεί να πραγματοποιηθεί μέσα σε ένα υπολογιστικό περιβάλλον που ενσωματώνει τον αλγόριθμο στο λογισμικό του. Με τη χρήση αλγορίθμων, ο υπολογιστής μπορεί να λειτουργήσει σαν μια αφηρημένη εξελικτική μηχανή που πραγματοποιεί έναν απεριόριστο αριθμό εξελικτικών βημάτων.11 Τα πιο πρόσφατα σχεδιαστικά εργαλεία τα οποία λειτουργούν με βάση τον εξελικτικό αλγόριθμο, επιτρέπουν μια έντονη αλληλεπίδραση μεταξύ του χρήστη και της εξελικτικής διαδικασίας. Ο χρήστης έχει τη δυνατότητα διακοπής, επέμβασης και επανάληψης της λειτουργίας. Η διακοπή επιτρέπει στο χρήστη να σταματήσει τη διαδικασία οποιαδήποτε στιγμή. Έχει τη δυνατότητα να εξαγάγει και να αναλύσει μονάδες, ή ακόμα και ολόκληρους πληθυσμούς και να επέμβει στις παραμέτρους της διαδικασίας. Ο χρήστης μπορεί να επαναλάβει την εξελικτική αναζήτηση από εκεί που διακόπηκε. Επίσης, υπάρχει ανατροφοδότηση μεταξύ της εσωτερικής αξιολόγησης του συστήματος και άλλων εξωτερικών κριτηρίων απόδοσης μέσα στην εξελικτική διαδικασία.12 [Εικ.4,5] Μια μορφή μπορεί συνεχώς να εξελίσσεται και να μεταβάλλεται μέσα σε αυτήν τη διαδικασία και επομένως να προκύπτουν συνεχώς νέες και διαφορετικές μορφές.

οργανωτικές αρχές εν δυνάμει πολυπλοκότητα

αφαίρεση αλληλεπιδράσεις εξέλιξη

Ένα συγκρότημα κατοικιών που χρησιμοποιεί την πιθανολογική αναζήτηση (stochastic search) για να καθορίσει τη θέση των μονάδων του. Η μέθοδος πιθανολογικής αναζήτησης είναι μια μορφή ευρετικής αναζήτησης που χρησιμοποιεί τον ακόλουθο γενικό αλγόριθμο: 1. Κατασκευάζει ένα σύνολο τυχαίων υποψηφίων λύσεων. 2. Έως ότου φτάσει ένα χρονικό όριο, επιλέγει τυχαία ένα ή περισσότερα στοιχεία από το σύνολο, με τέτοιο τρόπο ώστε να προτιμούνται τα στοιχεία με τα καλύτερα «αποτελέσματα». 3. Χρησιμοποιεί τα στοιχεία αυτά για να παραγάγει μια ή περισσότερες νέες τυχαίες παραλλαγές. 4. Προσθέτει τις νέες παραλλαγές στο σύνολο, αφαιρώντας ενδεχομένως τα λιγότερα προτιμητέα στοιχεία προκειμένου να κρατηθεί το μέγεθος σταθερό. Ο αλγόριθμος μπορεί να διακοπεί σε οποιοδήποτε σημείο. Σε εκείνο το σημείο, θα είναι σε θέση να παραγάγει ένα αποτέλεσμα το οποίο είναι το καλύτερο που έχει βρει μέχρι εκείνη τη στιγμή.

Εικ. 4

Terzidis Kostas, Algorithmic Architecture, Oxford: Architectural Press/Elsevier, 2006, σελ.88

Εικ. 5

1. The American Heritage Science Dictionary, Copyright, 2002, Published by Houghton Mifflin από το http://dictionary.reference.com 2. Παπαδημητρίου, Σπύρος, “Από την χειρο/νομία στην α/νομία και η ψηφιακή μορφογένεση «τόπων» ”, Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός και ψηφιακές τεχνολογίες 2, επιμέλεια: Σταύρος Βεργόπουλος, Απόστολος Καλφόπουλος, Θεσσαλονίκη, 2007, σελ.29 3. Kwinter, Sanford, Far from equilibrium - Essays on Technology and Design Culture, Who’s Afraid of formalism? (ACTAR), 2008, σελ.147 4. Τζιμοπούλου, Σόνια, “Γενετικές διεργασίες στην παραγωγή μορφής”, Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός και ψηφιακές τεχνολογίες 2, επιμέλεια: Σταύρος Βεργόπουλος, Απόστολος Καλφόπουλος, Θεσσαλονίκη, 2007, σελ. 46 5. Weinstock, Michael (of the Emergence and Design Group), “Morphogenesis and the Mathematics of Emergence”, Architectural Design: Emergence: Morphogenetic Design Strategies, Vol.74, No.3, May/June 2004, (The Genetics of Collective Behaviour), σελ.16 και Terzidis, Kostas, “Out of Nothing” από το βιβλίο {+αθρ(0)ίσεις / syn_athr(0)isis}, επιμέλεια και σχεδιασμός: Γιώτα Αδηλενίδου, Σοφία Βυζοβίτη, συνέκδοση του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος – Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας και των Εκδόσεων Παπασωτηρίου, 2008, σελ.132 6. Terzidis, Kostas, “Out of Nothing” από το βιβλίο {+αθρ(0)ίσεις / syn_athr(0)isis}, επιμέλεια και σχεδιασμός: Γιώτα Αδηλενίδου, Σοφία Βυζοβίτη, συνέκδοση του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος – Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας και των Εκδόσεων Παπασωτηρίου, 2008, σελ.132 7. Weinstock, Michael (of the Emergence and Design Group), “Morphogenesis and the Mathematics of Emergence”, Architectural Design: Emergence: Morphogenetic Design Strategies, Vol.74, No.3, May/June 2004, (Architecture and Emergence), σελ.17 8. DeLanda, Manuel, “Deleuze and the Use of the Genetic Algorithm in Architecture”, από το βιβλίο {+αθρ(0)ίσεις / syn_athr(0)isis}, επιμέλεια και σχεδιασμός: Γιώτα Αδηλενίδου, Σοφία Βυζοβίτη, συνέκδοση του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος – Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας και των Εκδόσεων Παπασωτηρίου, 2008, σελ.106 9. Τζιμοπούλου, Σόνια, “Γενετικές διεργασίες στην παραγωγή μορφής”, Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός και ψηφιακές τεχνολογίες 2, επιμέλεια: Σταύρος Βεργόπουλος, Απόστολος Καλφόπουλος, Θεσσαλονίκη, 2007, σελ. 49 10. Dr Una-May O’Reilly, Martin Hemberg and Achim Menges, “Evolutionary Computation and Artificial Life in Architecture: Exploring the Potential of Generative and Genetic Algorithms as Operative Design Tools”, Architectural Design: Emergence: Morphogenetic Design Strategies, Vol.74, No.3, May/June 2004, σελ.49

11. Τζιμοπούλου, Σόνια, “Γενετικές διεργασίες στην παραγωγή μορφής”, Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός και ψηφιακές τεχνολογίες 2, επιμέλεια: Σταύρος Βεργόπουλος, Απόστολος Καλφόπουλος, Θεσσαλονίκη, 2007, σελ. 47 12. Dr Una-May O’Reilly, Martin Hemberg and Achim Menges, “Evolutionary Computation and Artificial Life in Architecture: Exploring the Potential of Generative and Genetic Algorithms as Operative Design Tools”, Architectural Design: Emergence: Morphogenetic Design Strategies, Vol.74, No.3, May/June 2004, σελ.51

Γεωμετρία 1. Μορφές γεωμετρίας

τοπολογία

Η γεωμετρία εξετάζει τη μορφή των μεμονωμένων αντικειμένων, τις χωρικές σχέσεις μεταξύ των διάφορων αντικειμένων, και τις ιδιότητες του περιβάλλοντος χώρου. Η γεωμετρία ενός αντικειμένου αφορά το σχήμα ή τη μορφή του. Η γεωμετρία του καθορίζεται από τις ιδιότητες, τις διαστάσεις και τις σχέσεις των σημείων, των ακμών και των γωνιών του σε σχέση με κάποιες καθορισμένες ιδιότητες του χώρου. Υπάρχουν διαφορετικές μορφές γεωμετρίας. Ο Manuel DeLanda αναφέρει κάποιες από αυτές. Η Ευκλείδεια γεωμετρία είναι ένα παράδειγμα γεωμετρίας όπου οι έννοιες όπως μήκος ή εμβαδόν είναι θεμελιώδεις. Στα μαθηματικά, οι χώροι που περιγράφονται από αυτές τις έννοιες ονομάζονται μετρικοί χώροι. Υπάρχουν γεωμετρίες, όπου οι παραπάνω έννοιες δεν είναι βασικές. Περιλαμβάνουν χειρισμούς κατά τους οποίους τα μήκη και τα εμβαδά δε διατηρούνται αμετάβλητα. Ένα παράδειγμα τέτοιας γεωμετρίας είναι η προβολική. Με το χειρισμό της προβολής, ιδιότητες όπως το μήκος ή το εμβαδόν ενός αντικειμένου μπορούν να επιμηκυνθούν ή να συρρικνωθούν, και συνεπώς δεν αποτελούν βασικές ιδιότητες. Οι ιδιότητες που παραμένουν σταθερές όταν υπόκεινται σε προβολή, δε διατηρούνται υπό άλλες μορφές γεωμετρίας, όπως η διαφορική γεωμετρία ή τοπολογία. Στην τοπολογία επιτρέπονται χειρισμοί, όπως η έκταση (stretching) ενός αντικειμένου χωρίς να σχιστεί και η πτύχωση (folding) χωρίς να κολληθεί. Υπό αυτούς τους χειρισμούς, μόνο μια σειρά από πολύ αφηρημένες ιδιότητες διατηρούνται σταθερές.1 Η γεωμετρία μπορεί να περιγράψει τις ιδανικές μορφές, όπως επίπεδα σχήματα και τρισδιάστατα στερεά αντικείμενα, αλλά και λιγότερο καθορισμένες μορφές. Οι Deleuze και Guattari, και αργότερα ο Greg Lynn, χρησιμοποιούν τον όρο anexact yet rigorous για να περιγράψουν εναλλακτικές γεωμετρίες. Ο όρος αυτός, αρχικά, αναπτύχθηκε από τον Husserl με σκοπό να εξηγήσει την προέλευση των ιδανικών μορφών. Γράφει πως «ο κύκλος είναι μια οργανική, ιδανική, σταθερή ουσία, αλλά η στρογγυλότητα είναι μια ασαφής και ρευστή ουσία, ευδιάκριτη και στον κύκλο και στα πράγματα που είναι στρογγυλά (ένα βάζο, μια ρόδα, ο ήλιος). Ένα θεωρηματικό σχήμα είναι μια σταθερή ουσία, αλλά οι μετασχηματισμοί, οι

Γεωμετρια

σχέσεις

διαστρεβλώσεις, οι αφαιρέσεις, και οι αυξήσεις του, όλες οι παραλλαγές του, είναι ευδιάκριτες σε προβληματικά σχήματα που είναι ασαφή όμως αυστηρά». 2 Σύμφωνα με τον Deleuze, διακρίνονται τρεις τύποι γεωμετρίας, η ακριβής , η ανακριβής και η anexact γεωμετρία. Οι Reiser + Umemoto γράφουν πως η anexact γεωμετρία δεν είναι ούτε μία ακριβής ούτε μία ανακριβής γεωμετρία. Οι όροι ακριβής και ανακριβής προσδιορίζουν μόνο το πόσο σαφής είναι η μορφή ενός γεωμετρικού προτύπου. Η anexact γεωμετρία είναι το αποτέλεσμα των δυνάμεων στην ύλη. Η μορφή σταθεροποιείται όταν οι σχέσεις της ύλης και της δύναμης βρίσκονται σε ισορροπία. Αυτό το στοιχείο διακρίνει την anexact από την ανακριβή γεωμετρία η οποία είναι απλώς μια λιγότερο σαφής μορφή της ακριβούς. 3 Ο Greg Lynn αναφέρει για τις anexact yet rigorous γεωμετρίες: «Η περίπτωση των σύνθετων παρά απλοποιήσιμων παραλλαγών προσφέρει μια παραγωγική οδό ως προς την αναθεώρηση μαθηματικών συστημάτων οργάνωσης. Μία τέτοια γεωμετρία του μη απλοποιήσιμου και του μη ακριβούς αλλά αυστηρού (anexact yet rigorous) δεν μπορεί να εξισωθεί με πάγιους, ιδανικούς τύπους, ενώ μπορεί να περιγράψει μοτίβα οργάνωσης ικανά να παράγουν ασαφείς αρχιτεκτονικές μορφές.» 4

μετασχηματισμός αφαίρεση παραλλαγή

Η τοπολογία αποτελεί μια μορφή γεωμετρίας που μπορεί να περιγράψει περισσότερο σύνθετες και ασαφείς αρχιτεκτονικές μορφές. Οι μορφές αυτές αποκλίνουν από τις ιδανικές. Ο χώρος στην τοπολογία δεν είναι ο ουδέτερος χώρος των καρτεσιανών συντεταγμένων. Είναι ένας ενεργός χώρος όπου ασκούνται δυνάμεις οι οποίες αλληλεπιδρούν. Μέσα σε αυτόν τον χώρο, οι μορφές είναι ελεύθερες να συμπεριφερθούν με λιγότερο προβλέψιμους τρόπους. Η τοπολογία ενδιαφέρεται για τις γενικές ιδιότητες ενός τοπολογικού χώρου και όχι για τις ιδιότητες των ποικίλων διαμορφώσεων που μια μορφή μέσα σε αυτόν τον χώρο μπορεί να λάβει. Με τη χρήση της τοπολογίας μια μορφή μπορεί να μεταβάλλεται και να διαφοροποιείται χωρίς να αλλάζουν οι τοπολογικές της ρυθμίσεις. [Εικ.6] Οι ιδιότητες των γεωμετρικών σχηματισμών μιας μορφής, που μελέτα η τοπολογία, παραμένουν αμετάβλητες όταν οι μορφές υπόκεινται

2. Τοπολογία και σχεδιασμός

ισορροπία οργάνωση

τοπολογία αλληλεπιδράσεις

Πειραματισμοί στην τοπολογία 1. Μια επιφάνεια διανυσματικών καμπύλων (spline surface) που αρχίζει ως τυλιγμένη λωρίδα mobius και τεντώνεται και ενώνεται κατά μήκος των ακρών της για να διαμορφώσει μια αυτο-τεμνόμενη επιφάνεια. Οι εσωκλειόμενοι όγκοι παγιδεύονται μέσα στην επιφάνεια από τις διαδικασίες ένωσης και τομής. 2. Ο μετασχηματισμός ενός δαχτυλιδιού σε ένα φλιτζάνι μέσω της ευελιξίας μιας ενιαίας επιφάνειας. Από Stephen Barr, Experiments in Topology (New York: Dover Publications, inc., 1964), σελ.4, 69

Εικ. 6

Παραδείγματα διανυσματικών καμπύλων

Εικ. 7

1. Παράδειγμα σύνθετης καμπύλης Κάθε τμήμα της σύνθετης καμπύλης καθορίζεται από μια σταθερή ακτίνα. Η σύνδεση μεταξύ των ακτινωτών τμημάτων της καμπύλης εμφανίζεται στα σημεία επαφής που καθορίζονται από μια γραμμή που συνδέει τις ακτίνες. Οι κάθετες σε αυτές τις γραμμές, που συνδέουν τις ακτίνες, αποτελούν τμήματα ευθειών γραμμών και παρεμβάλλονται μεταξύ των ακτινωτών καμπυλών. 2. Καμπύλη που περιγράφεται με τη χρήση της γεωμετρίας διανυσματικών καμπυλών (spline geometry) Οι ακτίνες αντικαθίστανται από σημεία ελέγχου με βάρη και λαβές μέσω των οποίων η κυρτή διανυσματική καμπύλη μεταβάλλεται.

Εικ. 8

Μια επιφάνεια διανυσματικών καμπυλών που περιγράφεται από διανύσματα.

Εικ. 9

σχέσεις

αλληλεπιδράσεις οργανωτικές αρχές μετασχηματισμός

οργάνωση κίνηση

σε ελαστικές παραμορφώσεις, όπως για παράδειγμα σε έκταση ή σε συστροφή (ομοιομορφισμοί). Η τοπολογία δεν καθορίζεται από σημεία και κέντρα. Χαρακτηρίζεται από εύκαμπτες επιφάνειες που αποτελούνται από splines. Οι splines είναι διανυσματικές καμπύλες. [Εικ.7] Ορίζονται από διανύσματα που καθορίζονται με κατεύθυνση. Αντίθετα από τις γραμμές, οι splines δεν ορίζονται ως σημεία αλλά ως ροές. Μία spline είναι μια συνεχής πολλαπλότητα χωρίς σημεία. Τα στοιχεία που την αποτελούν είναι ρυθμικά κατανεμημένα το ένα σε σχέση με το άλλο. Για αυτό το λόγο, ενώ σε μια αλυσοειδή καμπύλη που ορίζεται από ακτίνες, το κάθε σημείο μπορεί να οριστεί επακριβώς, τα στοιχεία της spline δεν μπορούν να καθοριστούν πλήρως. Οποιαδήποτε θέση κατά μήκος αυτής της συνεχούς σειράς μπορεί μόνο να καθοριστεί σχετικά με τη θέση της στην ακολουθία. 5 [Εικ.8] Οι τοπολογικές επιφάνειες είναι εύκαμπτες επειδή είναι βασισμένες σε διανύσματα. [Εικ.9] Μία μορφή που περιγράφεται από τοπολογικές επιφάνειες εξαρτάται από τις αλληλεπιδράσεις των δυνάμεων στο χώρο και στο χρόνο. Οι αλληλεπιδράσεις πραγματοποιούνται σύμφωνα με οργανωτικές αρχές, οι οποίες βασίζονται στα διαφορικά μαθηματικά. Οι διαφορικές εξισώσεις υπολογίζονται διαδοχικά, ώστε να μπορούν να υπολογιστούν οι μεταβαλλόμενες δυνάμεις. Λόγω των αλληλεπιδράσεων των μεταβαλλόμενων δυνάμεων, οι μορφές υπόκεινται συνεχώς σε παραμόρφωση και μετασχηματισμό. 6 Η αλληλοεπικάλυψη των πολλαπλών δυνάμεων στο χρόνο καταγράφεται στο σχήμα των τοπολογικών επιφανειών με τη μορφή κάμψης ή συνεχούς κυρτότητας. Η καμπυλότητα είναι μια πιο σύνθετη μορφή οργάνωσης από τη γραμμικότητα. Ενσωματώνει πολλαπλά και όχι μεμονωμένα στοιχεία και είναι σε θέση να εκφράσει διανυσματικές ιδιότητες. Ο χρόνος και η κίνηση μπορούν να ενσωματωθούν συστηματικά στις τοπολογικές επιφάνειες υπό μορφή καμπυλότητας. 7 Μία μορφή που αποτελείται από καμπύλες τοπολογικές επιφάνειες είναι το “blob”. Ο Greg Lynn ορίζει το blob ως «μια επιφάνεια τόσο τεράστια που γίνεται ένα πρώτο-αντικείμενο. Είναι συντεθειμένο από ζελατινώδη ύλη, με την πυκνότητα ενός

στερεού και την έλλειψη μορφής ενός υγρού». 8 Το blob έχει τη μορφή σταγόνας. Το σχήμα του έχει την ικανότητα να διαφοροποιείται συνεχώς ανάλογα με τις αλληλεπιδράσεις του με τις γειτονικές δυνάμεις. Τα blobs αποτελούνται από splines. Οι δυνάμεις μιας spline αλληλεπιδρούν με τις κάθετες δυνάμεις στο χώρο. Επίσης, οι δυνάμεις μιας spline αλληλεπιδρούν με εκείνες μιας άλλης spline. Ανάλογα με αυτές τις αλληλεπιδράσεις, το blob μπορεί είτε να αλλοιωθεί είτε να ενωθεί με ένα άλλο blob. Ο αριθμός των αλληλεπιδράσεων καθορίζει αν το σύστημα που θα προκύψει θα είναι απλό ή σύνθετο. Εάν δεν υπάρχουν επιρροές, τότε προκύπτει μια σφαίρα. Εάν οι αλληλεπιδράσεις είναι πολλές, τότε το blob διαφοροποιείται. Οι δομές των blobs μέσω των αλληλεπιδράσεων έχουν τη δυνατότητα να κυρτώνουν αμοιβαία η μία προς την άλλη και να διαμορφώνουν σύνθετες συναθροίσεις. Οι συναθροίσεις των blobs εμφανίζουν πολυπλοκότητα επειδή περιλαμβάνουν πολλαπλά στοιχεία. Δεν είναι ούτε πολλαπλές, ούτε μεμονωμένες. Συμπεριφέρονται ως μοναδικότητα 9 και δεν μπορούν να απλοποιηθούν σε οποιαδήποτε μεμονωμένη απλή οργάνωση.10 Σύμφωνα με τους Reiser + Umemoto, η ύλη και ο χώρος έχουν μια έμφυτη ιδιότητα να διαφοροποιούνται ποσοτικά και ποιοτικά. 11 «Η καθαρή μορφή είναι μόνο μια αφαίρεση ή μια ιδιαίτερη περίπτωση μέσα σε ένα ευρύ φάσμα παραλλαγής.» 12 Αυτό συμβαίνει επειδή στην ύλη δρουν διάφορες δυνάμεις οι οποίες παραλλάσσονται με αποτέλεσμα να διαφοροποιούν την ύλη. [Εικ.10] Όπως υποστηρίζει ο Henri Focillon στο The Life of Forms in Art, «η λογική του ματιού, με την ανάγκη της για ισορροπία και συμμετρία, δεν είναι απαραιτήτως σε συμφωνία με τη λογική της δομής, η οποία δεν είναι στη συνέχεια η λογική της καθαρής νοημοσύνης».13 Η γεωμετρία δεν χρειάζεται να προκύψει μέσα από ιδανικά συστήματα μέτρησης και ιδανικές μορφές. Μέσα από τη μεταβολή τις ύλης στον χώρο και τον χρόνο εμφανίζονται νέες και πιο σύνθετες μορφές που μπορούν να περιγραφούν με τη χρήση της τοπολογίας. [Εικ.11,12]

αλληλεπιδράσεις

αλληλεπιδράσεις πολυπλοκότητα οργάνωση συναθροίσεις

αφαίρεση

Διάγραμμα μιας ιδανικής γεωμετρίας Γεωμετρία που προέκυψε σε έναν ενεργό χώρο όπου η ύλη διαμορφώθηκε από τις δυνάμεις

Εικ. 10

Embryological Houses, 1997-2002 (unrealized), Greg Lynn

Τα Embryological Houses μπορούν να περιγραφούν ως στρατηγική για την εφεύρεση του χώρου διαβίωσης που περιλαμβάνει τα σύγχρονα ζητήματα της ταυτότητας και της παραλλαγής, της προσαρμογής και της συνοχής, της εύκαμπτης κατασκευής και της συνάθροισης. «Τα εμβρυολογικά σπίτια χρησιμοποιούν ένα αυστηρό σύστημα γεωμετρικών ορίων που ελευθερώνουν πρότυπα ατελείωτων παραλλαγών.» Οι δυναμικές μορφές του σπιτιού αποτελούνται από επιφάνειες οι οποίες είναι βασισμένες σε διανύσματα και μεταβαλλόμενες. Ο Greg Lynn αρχικά καθιέρωσε τις παραμέτρους για τη γεωμετρία των Embryological Houses (τις πρωτόγονες καμπύλες). Με τον πειραματισμό με μια σειρά δώδεκα σημείων ελέγχου που συνδέθηκαν με αυτήν την βασική γεωμετρία καθιέρωσε τα ορισμένα όρια, πέρα από τα οποία θα προέκυπταν μη πρακτικά σχέδια. Εικ. 11

Εικ. 12 Η εξέταση της ταυτότητας και της παραλλαγής επιτρέπει «την αναγνώριση και την καινοτομία» και «την καινοτομία και τον πειραματισμό στο σχεδιασμό.» Δεν υπάρχει κανένα ιδανικό ή οργανικό Εμβρυολογικό Σπίτι μόνο ένα σχέδιο για τα όρια και τις παραλλαγές του. Λόγω της μεταβλητότητας των επιφανειών και της καθιέρωσης ορίων, παράγεται μια σειρά από Σπίτια τα οποία είναι όλα διαφορετικά μεταξύ τους.

1. DeLanda, Manuel, “Deleuze and the Use of the Genetic Algorithm in Architecture”, από το βιβλίο {+αθρ(0)ίσεις / syn_athr(0)isis}, επιμέλεια και σχεδιασμός: Γιώτα Αδηλενίδου, Σοφία Βυζοβίτη, συνέκδοση του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος – Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας και των Εκδόσεων Παπασωτηρίου, 2008, σελ.110 2. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (32. Exact/Anexact-yet-Rigorous), σελ.146 3. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (32. Exact/Anexact-yet-Rigorous), σελ.146 4. Lynn, Greg, “New Variations on the Rowe Complex από το Folds”, Bodies and Blobs, Collected Essays, Bruxelles, La Lettre Volée, 1998, σελ.213 5. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.20, 22 6. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.19 7. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.23 8. Βυζοβίτη, Σοφία, “Η Αρχιτεκτονική της Πτύχωσης: Οντολογία και Γενεολογία μιας Νέας Πρακτικής”, Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός και ψηφιακές τεχνολογίες 2, επιμέλεια: Σταύρος Βεργόπουλος, Απόστολος Καλφόπουλος, Θεσσαλονίκη, 2007, σελ. 43 9. μετάφραση του όρου “singularity” 10. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.30-31 11. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (31. Essentialized Systems vs. System with Singularities), σελ.140 12. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (30. Matter and Context), σελ.136 13. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (40. Moving in the Gradient Field), σελ.175

Διάγραμμα 1. Το διάγραμμα ως οργανωτική αρχή

Διαγραμμα

σχέσεις οργανωτικές αρχές εν δυναμει

Η βασική τεχνική και διαδικασία της αρχιτεκτονικής γνώσης έχει μετατοπιστεί τα τελευταία σαράντα χρόνια από το σχέδιο στο διάγραμμα, υποστηρίζει ο Robert Somol.1 Σύμφωνα με τον Anthony Vidler, το διάγραμμα μπορεί να είναι μια μορφή που συντέθηκε από γραμμές, μια επεξηγηματική μορφή ή ένα σύνολο γραμμών, σημαδιών, ή ιχνών. Το διάγραμμα χρησιμεύει για την επεξήγηση ενός ορισμού, την απόδειξη μιας πρότασης ή ως αναπαράσταση της πορείας ή των αποτελεσμάτων μιας δράσης ή διαδικασίας. 2 Σύμφωνα με τον Peter Eisenman, ένα διάγραμμα προέρχεται από το πλαίσιο μιας περιοχής, ενός προγράμματος, ή της ιστορίας. Τα ίχνη της περιοχής, του προγράμματος ή της ιστορίας μπορούν να μεταφραστούν σε αρχιτεκτονική μορφή. Το διάγραμμα, όμως, δεν προϋπάρχει απαραίτητα του αρχιτεκτονικού έργου. Μπορεί να γίνει το εργαλείο ανάλυσης υπαρχόντων αρχιτεκτονικών έργων. 3 Το διάγραμμα αποτελείται από το σύνολο των σχέσεων που συντελούν ένα αντικείμενο. Σύμφωνα με τους Reiser + Umemoto, οι σχέσεις αυτές παίρνουν μορφή όταν τους προσδίδεται μια κλίμακα και μια υλικότητα. Η κλίμακα δεν λειτουργεί ως εργαλείο για την αναπαράσταση ενός αντικειμένου σε ένα άλλο μέγεθος. Λειτουργεί ως μετάθεση των πραγματικών σχέσεων μεταξύ της ύλης και της δύναμης από μια κλίμακα σε μια άλλη. 4 [Εικ.13] Η μεταφορά των σχέσεων του ίδιου διαγράμματος σε διαφορετικές κλίμακες μπορεί να παράγει πολύ διαφορετικά αποτελέσματα. Το διάγραμμα περιγράφει τις οργανωτικές αρχές που συνδέουν τα στοιχεία που περιλαμβάνει. Οι οργανωτικές αρχές περιλαμβάνουν τις σχέσεις και τις δυνάμεις που αναπτύσσονται μεταξύ των στοιχείων. Ανάλογα με τις σχέσεις και τις δυνάμεις που αναπτύσσονται, προκύπτουν διαφορετικά αποτελέσματα. Το ίδιο διάγραμμα μπορεί να μεταφραστεί σε διαφορετικές αρχιτεκτονικές μορφές. Είναι ένα εργαλείο του εν δυνάμει5 και όχι του πραγματικού. 6 Ο Robert Somol αναφέρει πως το διάγραμμα, υπό αυτή την έννοια, παράγει έναν εναλλακτικό τρόπο επανάληψης. Μια επανάληψη που δεν αναπαράγει το πανομοιότυπο. Παράγει μια επανάληψη που ενσωματώνει τη διαφορά. 7 Η σχέση ανάμεσα στο διάγραμμα και το αντικείμενο που προκύπτει δεν είναι

Εικ. 13

Διάγραμμα ενός ποδοσφαιρικού αγώνα (μετάθεση σχέσεων)

σχέση ομοιότητας, αλλά σχέση διαφοράς και καινοτομίας. Όταν χρησιμοποιείται

σχέσεις παραγωγικά, το διάγραμμα παράγει μια σειρά διαφορών.

Ο όρος “machinic phylum” των Gilles Deleuze και Felix Guattari περιγράφει ένα τέτοιο διάγραμμα. Ο όρος machinic αναφέρεται σε διαδικασίες που μπορούν να επαναληφθούν άπειρα χωρίς να παράγουν ποτέ την ίδια κατάσταση. Ο όρος αλληλεπιδράσεις phylum αφορά ένα πλέγμα πολλαπλών αλληλεπιδράσεων και μπορεί να περιγράψει σχέσεις την πραγματική απόδοση και αλληλεπίδραση των πραγμάτων. Το “machinic phylum” περιγράφει διαδικασίες που είναι το αποτέλεσμα δυναμικών αλληλεπιδράσεων και σχέσεων.8

2. Αφαίρεση και Το διάγραμμα δεν αναπαριστά ένα αντικείμενο. Αποτελεί μια αφαίρεση του αντικειμένου στο οποίο αναφέρεται. Δείχνει το σχήμα και τις σχέσεις των διάγραμμα αφαίρεση σχέσεις

αφαίρεση κίνηση

παραλλαγή μετασχηματισμός

διάφορων μερών του αντικειμένου χωρίς να τα μιμείται. Ο Anthony Vidler αναφέρει πως σύμφωνα με τον Charles Sanders Peirce, το διάγραμμα είναι ένα ιδιαίτερο είδος Εικονιδίου (Icon). Ένα Εικονίδιο που «δείχνει τις εσωτερικές και τις εξωτερικές σχέσεις του αντικειμένου του με έναν αφηρημένο τρόπο». 9 Ο όρος αφαίρεση δεν χρησιμοποιείται με τη μοντέρνα έννοια της οπτικής αφαίρεσης. Στο μοντερνισμό, η αφαίρεση περιλαμβάνει την αισθητική μείωση σε σταθερά μορφολογικά στοιχεία μέσα από την εξάλειψη των διαφορών. Στο διάγραμμα, η έννοια της αφαίρεσης είναι πιο παραγωγική και εξελικτική. Περιλαμβάνει τον πολλαπλασιασμό, την επέκταση και το ξεδίπλωμα. Αυτό χαρακτηρίζει μια αλλαγή από μια μοντερνιστική έννοια της αφαίρεσης που είναι βασισμένη στη μορφή και την όραση σε μια αφαίρεση βασισμένη στη διαδικασία και τη κίνηση.10 Ο αφαιρετικός χαρακτήρας του διαγράμματος το καθιστά παραγωγικό. Λόγω της αφαίρεσής του, μπορεί να παραλλαχθεί και να μετασχηματιστεί ώστε να παραγάγει νέα διαγράμματα. [Εικ.15-19] Το διάγραμμα ωθεί σε διαφορετικές σκέψεις και ενέργειες. Σύμφωνα με τον Deleuze, «το διάγραμμα είναι βαθιά ασταθές ή ρευστό ώστε ποτέ δεν παύει να αναταράσσει την ύλη. Λειτουργεί με τέτοιο τρόπο ώστε να συνιστά μεταλλαγές. Κάθε διάγραμμα είναι διακοινωνικό και

σε μια κατάσταση γίγνεσθαι».11 Ο Oliver Lang αναφέρεται στη διαφορά μεταξύ του διαγράμματος (με την κοινή έννοια), του “abstract machine”, και των διαφορικών παραστατικών συστημάτων . Το διάγραμμα αποτελεί μια αφηρημένη έκφραση παραγόντων οι οποίοι συνυπάρχουν. Στις αφαιρετικές μηχανές (“abstract machines” ή “plateaus of variation”), οι παράγοντες αυτοί συσχετίζονται με τις μεταβαλλόμενες εντάσεις των ενεργειών, τις ιδιομορφίες και την ύλη σε κίνηση. Οι αφαιρετικές μηχανές ωθούν διαδικασίες γίγνεσθαι της ύλης. Σύμφωνα με τους Gilles Deleuze και Felix Guattari, «η διαγραμματική ή αφαιρετική μηχανή δεν λειτουργεί για να αναπαραστήσει, ακόμη και κάτι πραγματικό, αλλά μάλλον κατασκευάζει ένα πραγματικό που πρόκειται ακόμα να έρθει, έναν νέο τύπο της πραγματικότητας».12 Τα διαφορικά παραστατικά συστήματα 13, [Εικ.14] που χρησιμοποιούνται στη σύγχρονη αρχιτεκτονική, είναι αφαιρετικές μηχανές. Δημιουργούνται σε ψηφιακό περιβάλλον και παράγουν “animate” μορφές. Αποτελούνται από αφηρημένους κώδικες οι οποίοι μπορούν να αποκωδικοποιηθούν και να κωδικοποιηθούν εκ νέου.14 Οι συνδυασμοί και οι αλλαγές στους κώδικες συμβάλλουν στην αποτελεσματικότητα της διαδικασίας. Υπάρχει η δυνατότητα βελτιστοποίησης των ιδιοτήτων που ορίζει το διάγραμμα. Ωστόσο, ο έλεγχος των διαγραμμάτων πρέπει να είναι συστηματικός, ώστε ο αρχιτέκτονας να ελέγχει πλήρως τη διαδικασία και το αποτέλεσμά της. Σύμφωνα με τον Greg Lynn, για να επιβάλλει κανείς πειθαρχία και να δημιουργήσει αποτέλεσμα από τις “animate” μορφές του υπολογιστή, πρέπει να ανακαλύψει τη δομή τους και να κατανοήσει τη συμπεριφορά τους ως διαγράμματα και οργανωτικές τεχνικές. 15 Με αυτόν τον τρόπο η διαδικασία του σχεδιασμού γίνεται παραγωγική. Μέσα από αυτήν μπορεί να αναδυθεί η διαφορά και το «καινούριο».

κίνηση

animation αφαίρεση

animation οργάνωση

Διαφορικά συστήματα

παραστατικά

Τα διαφορικά παραστατικά συστήματα είναι πλήρως καθορισμένα με την ικανότητα να μεταλλάσσονται. Ο αφηρημένος κώδικας και η σύνταξη στα διαφορικά παραστατικά συστήματα εξελίσσονται σε μια διαδικασία ποιοτικού μετασχηματισμού. Στη διαδικασία του animation, η πληθώρα όλων των περιληφθέντων πολλαπλοτήτων παράγουν εκατομμύρια απρόβλεπτων παραλλαγών.

Εικ. 14

International Port Terminal, Yokohama, 1996-2002, FOA Το έργο του International Port Terminal στο Yokohama βασίζεται στην ιδέα της παραγωγής της οργάνωσης του αρχιτεκτονικού έργου από ένα διάγραμμα κυκλοφορίας. Η κυκλοφορία λειτουργεί σε αυτό το παράδειγμα ως ένα στοιχείο που μπορεί να διαμορφώσει το χώρο. Συνήθως, ένα κτίριο μεταφορών λειτουργεί ως συσκευή εισόδου-εξόδου, με πολύ σαφή προσανατολισμό: αναχωρήσεις και αφίξεις. Οι FOA διερευνούν τη δυνατότητα μιας υποδομής μεταφορών που θα μπορούσε να λειτουργήσει λιγότερο ως πύλη, ως όριο, και περισσότερο ως τομέας των μετακινήσεων χωρίς δομικό προσανατολισμό.

Εικ. 15

Εικ. 16

Εικ. 17

Το διάγραμμα κυκλοφορίας, το οποίο οι FOA αποκάλεσαν “no-return diagram” έχει τη δομή συμπλεκόμενων λούπων που επιτρέπουν πολλαπλές πορείες κίνησης. Η σύνδεση μεταξύ των πορειών κυκλοφορίας γίνεται πάντα με διακλάδωση, έτσι ώστε οι χώροι που απαιτεί το πρόγραμμα να είναι τοποθετημένοι σε μία συνεχή διακλαδισμένη ακολουθία κατά μήκος του κυκλοφοριακού συστήματος. Η τελική μορφή του κτιρίου αποτελεί μια τρισδιάσταση έκδοση του “no-return diagram”. Προέκυψε τοποθετώντας μια επιφάνεια σε κάθε τμήμα του διαγράμματος, και μια επιφάνεια που διακλαδίζεται σε κάθε διακλάδωση της γραμμής. Με το συστηματικό αυτό μετασχηματισμό των γραμμών του διαγράμματος, προέκυψε μια πτυχωμένη και διακλαδισμένη επιφάνεια η οποία φιλοξενεί το εναλλακτικό πρόγραμμα.

Εικ. 18-19

1. Somol, E. Robert, “Dummy Text, or The Diagrammatic Basis of Contemporary Architecture” από το Eisenman, Peter, Diagram Diaries, London: Thames & Hudson, 1999, σελ.7 2. Vidler, Anthony, “What is a Diagram anyway?” από το βιβλίο Eisenman, Peter, Peter Eisenman Feints, Italy, Skira Editore S.p.A, 2006, σελ.19 3. Eisenman, Peter, “Feints: The Diagram” από το βιβλίο Eisenman, Peter, Peter Eisenman Feints, Italy, Skira Editore S.p.A, 2006, σελ.204 4. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (26. Fineness and the Macroscale), σελ.123 5. με τους όρους “εν δυνάμει” και “πραγματικό” μεταφράζονται οι όροι “virtual” και “real” 6. Somol, E. Robert, “Dummy Text, or The Diagrammatic Basis of Contemporary Architecture” από το Eisenman, Peter, Diagram Diaries, London: Thames & Hudson, 1999, σελ.8 7. Somol, E. Robert, “Dummy Text, or The Diagrammatic Basis of Contemporary Architecture” από το Eisenman, Peter, Diagram Diaries, London: Thames & Hudson, 1999, σελ.8 8. Rahim, Ali, “Systemic Delay: Breaking the Mold”, Architectural Design: Contemporary Processes in Architecture, Wiley-Academy, Vol.70, No.1, January 2000, σελ.8 9. Vidler, Anthony, “What is a Diagram anyway?” από το βιβλίο Eisenman, Peter, Peter Eisenman Feints, Italy, Skira Editore S.p.A, 2006, σελ.19 10. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.39 11. Vidler, Anthony, “What is a Diagram anyway?” από το βιβλίο Eisenman, Peter, Peter Eisenman Feints, Italy, Skira Editore S.p.A, 2006, σελ.24 12. Braham, William, “After Typology: The Suffering of Diagrams”, Architectural Design: Contemporary Processes in Architecture, Wiley-Academy, Vol.70, No.1, January 2000, σελ.9 13. μετάφραση του όρου “differential notational systems” 14. Lang, Oliver, “Why Difference Matters: Differential Notational Systems”, Architectural Design: Cοntemporary Processes in Architecture, Wiley-Academy, Vol.70, No.1, January 2000, σελ.17 15. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.40

Διαφοροποίηση 1. Διαφοροποίηση και διάκριση διαφορών

κανόνες

Διαφοροποιηση

εξέλιξη

«Διαφοροποίηση: ανάπτυξη από το ένα στα πολλά, από το απλό στο σύνθετο, ή από το ομοιογενές στο ετερογενές· το άθροισμα των διαδικασιών μέσω των οποίων τα προφανώς αδιάφορα κύτταρα, ιστοί, και δομές αποκτούν την ενήλικη μορφή και λειτουργία τους.» Merriam-Webster Dictionary 1 Ο παραπάνω ορισμός του λεξικού Merriam-Webster αναφέρεται στους βιολογικούς οργανισμούς όπου ομογενή κύτταρα ή ιστοί εξελίσσονται μέσω της διαφοροποίησης. Στους οργανισμούς αυτούς, μέσω της διαδικασίας της αναπαραγωγής, συνδυάζονται γονίδια διαφορετικών μελών και δημιουργούνται νέα μέλη με διαφοροποιημένα χαρακτηριστικά. Τα νέα μέλη είναι παρόμοια, αλλά ενσωματώνουν διαφορές στη μορφή ή στη συμπεριφορά. Η διαφοροποίηση είναι μια διαδικασία η οποία περιλαμβάνει τις έννοιες του πολλαπλασιασμού, της επανάληψης και της ενσωμάτωσης νέων στοιχείων. Η διαφοροποίηση δεν είναι μια στατική διαδικασία. Είναι μια εξελικτική διαδικασία που πραγματοποιείται μέσα σε μια συνεχή ροή του χρόνου. Το αποτέλεσμά της είναι η εμφάνιση διαφορών ανάμεσα σε δύο ή περισσότερες μορφές. [Εικ.20,21] Όταν, σε μία σειρά διαφοροποιήσεων, η διαφορά μεταξύ δύο μορφών καθορίζεται από την αντιστοιχία ή την απόκλισή της μίας από την άλλη, τότε η διαφορά μεταξύ τους αποτελεί μια διαφορά σε βαθμό2. Οι μορφές είναι αναγώγιμες στο ίδιο πρότυπο. Όταν ένα πρότυπο με σταθερούς κανόνες διαμορφώνεται τόσο ώστε απομακρύνεται πολύ από το πρότυπο από το οποίο προήλθε, τότε η διαφορά μεταξύ της μορφής που προκύπτει και του αρχικού προτύπου μετατρέπεται από διαφορά σε βαθμό σε διαφορά σε είδος 3.4 Η διαφορά δεν είναι πια μόνο ποσοτική, αλλά και ποιοτική. Οι μορφές υπακούουν σε διαφορετικούς κανόνες και δεν είναι αναγώγιμες στο ίδιο πρότυπο. [Εικ.22] Μια ακόμη διάκριση μεταξύ των διαφορών είναι αυτή των εκτενών και εντατικών. Πρόκειται για διαφορές στις εκτεταμένες και τις εντατικές ποσότητες αντίστοιχα. Ως εκτεταμένες ορίζονται οι ιδιότητες της ύλης οι οποίες μπορούν να υποδιαιρεθούν χωρικά. Αυτές είναι οι διαστάσεις, οι περιορισμοί, τα όρια, οι κώδικες/

Memorial of the Murdered Jews of Europe, Berlin, Germany, 1998-2005, Peter Eisenman To “Memorial of the Murdered Jews of Europe” αποτελείται από ορθογωνικής διατομής αναθηματικές στήλες τοποθετημένες σε σειρά. Οι στήλες αυτές διαφοροποιούνται σε ύψος, δημιουργώντας τη συνολική αίσθηση μιας κυματιστής επιφάνειας.

Εικ. 20-21

Διαφορά σε είδος Σκάκι / Αρχιτεκτονικοί Ρυθμοί: Σταθερή σημασία Τα πιόνια του σκακιού έχουν μια σαφή, σταθερή ταυτότητα και μια σειρά κινήσεων μέσα σε εκείνη την ταυτότητα. Οποιοσδήποτε μετασχηματισμός πέρα από τις ορισμένες κινήσεις παραμένει στη σφαίρα της απόκλισης, επειδή σε αυτό το σύστημα η αλλαγή μπορεί μόνο να παραπεμφθεί σε είδος, από τη σχέση της με ένα σταθερό πρότυπο. Ο τρόπος τέτοιας απόκλισης περιορίζεται στην επεξεργασία ή την παραμόρφωση - ουσιαστικά, επιτηδευμένες ή μπαρόκ εκδόσεις του αρχικού. Αντίστοιχα, οι αρχιτεκτονικοί ρυθμοί των κλασικών στηλών έχουν μια σταθερή ταυτότητα και υπακούουν σε σαφείς, ορισμένους κανόνες. Διαφορά σε βαθμό “Go” / Πλέγμα: Αναπτυσσόμενες σχέσεις Σε ένα παιχνίδι “Go”, κάθε πούλι δεν έχει καμία εγγενή και σταθερή σημασία αποκομμένο από το περιβάλλον του παιχνιδιού. Οι ιδιότητες του κάθε πουλιού αποκτούν σημασία μέσω των σχέσεων που αναπτύσσει με τα γειτονικά του. Κάθε πούλι του “Go”, δεν είναι καθόλου διαφορετικό από ένα άλλο. Η σημασία αποκτιέται σε σχέση με τη συγκεκριμένη συμπεριφορά και τα αποτελέσματα που επιδιώκονται σε κάθε δεδομένη στιγμή του παιχνιδιού. Αντίστοιχα, οι ράβδοι έντασης σε ένα πλέγμα είναι όμοιοι μεταξύ τους. Οι κατασκευαστικές και αισθητικές ιδιότητές τους αποκτούνται σύμφωνα με τις σχέσεις που αναπτύσσουν με τις γειτονικές τους ράβδους (πύκνωσηαραίωση). Οι περιοχές, για παράδειγμα, με μεγαλύτερη πυκνότητα αποκτούν τις ιδιότητες μιας κολώνας. Εικ. 22

οι κανόνες, η διαμόρφωση, η μάζα, ο συνολικός όγκος, και ο χρόνος. Αντίθετα, τις εντατικές ποσότητες αποτελούν ιδιότητες όπως η ελαστικότητα, η πίεση, η θερμότητα, η πυκνότητα, το χρώμα, και η διάρκεια. Οι ιδιότητες αυτές δεν μπορούν να υποδιαιρεθούν. [Εικ.23] Για τον Deleuze, αυτή η έλλειψη διαιρετότητας είναι πολύ σημαντική. O Manuel DeLanda, βασιζόμενος στη σκέψη του Deleuze, τονίζει και ένα ακόμη χαρακτηριστικό της εντατικής διαφοράς · μια διαφορά στην ένταση δημιουργεί διαφοροποίηση των δυνάμεων που συγκροτούν μια μορφή. Η διαφορά στην ένταση προκαλεί ροές της ύλης. «Με άλλα λόγια, οι διαφορές της έντασης είναι παραγωγικές · ωθούν διαδικασίες με τις οποίες παράγεται η ανομοιότητα των πραγματικών μορφών». 5 Η διαχείριση της εκτεταμένης και της εντατικής διαφοράς είναι κύριες για την προσέγγιση ενός αρχιτεκτονικού έργου. Τα εκτενή πρότυπα καθορίζουν σαφή όρια, αλλά δεν είναι παραγωγικά. Αντίθετα, τα πρότυπα εντατικής διαφοράς είναι παραγωγικά, αλλά χρειάζονται τα όρια των εκτενών προτύπων για να μπορέσουν να λειτουργήσουν στην αρχιτεκτονική. 6 Σύμφωνα με τον Thomson D’Arcy 7, η διαφορά των μορφών σε ένα γένος οργανισμών αποκαλύπτεται με τη σύγκριση των μαθηματικών στοιχείων, δηλαδή των διαστάσεων, των γωνιών και των ακτινών κυρτότητάς τους. Οι μορφές σχετίζονται μεταξύ τους όταν η μία μπορεί να παραμορφωθεί σε μία άλλη με μετασχηματισμό των συντεταγμένων του καρτεσιανού συστήματος. 8 [Εικ.24,25] Η αρχιτεκτονική ομάδα των Reiser + Umemoto υποστηρίζει πως το πρότυπο του καρτεσιανού συστήματος έχει χάσει την ισχύ του. Αναφερόμενοι στην τοπολογία, και συγκεκριμένα τον καθολικό χώρο 9, επισημαίνουν πως «το καθολικό δεν είναι συντεταγμένες χωρίς ιδιότητες». Κάθε σημείο στο χώρο είναι διαφορετικό, καθώς ενεργούν σε αυτό διάφορες δυνάμεις. Το καθολικό μπορεί να οριστεί ως «ένας υλικός τομέας της πανταχού παρούσας διαφοράς.» 10 [Εικ.26] Ο Greg Lynn στο “Animate Form” μελετάει τη σχέση της μορφής και του πεδίου δυνάμεων. Η μορφή σε ένα τέτοιο πεδίο δεν είναι στατική.

ροή

2. Διαφοροποίηση των μορφών

τοπολογία

αλληλεπιδράσεις

Εάν μια ποσότητα ύλης διαιρεθεί σε δύο ίσα μέρη, κάθε μέρος θα έχει την ίδια αξία του αρχικού, και το μισό της αξίας των εκτενών ιδιοτήτων… Εντατικές (διακυμάνσεις), Συμπεριφορές της Ύλης, Αδιαίρετη Διαφορά

Δύο εκτενείς ιδιότητες αθροίζονται με έναν απλό τρόπο, οι εντατικές ιδιότητες δεν αθροίζονται, αλλά μάλλον υπολογίζουν το μέσο όρο. Manuel DeLanda, Intensive Science and Virtual Philosophy Εκτενής, Σύστημα Μέτρησης, Διαιρετή Διαφορά Εικ. 23

Ο D'Arcy Thompson χρησιμοποιεί ένα ορθοκανονικό σύστημα για να καθορίσει μια οργανική μορφή σε αριθμούς. Ο μετασχηματισμός του αρχικού ορθοκανονικού συστήματος θα παραγάγει αλλαγές ή παραμορφώσεις στην εγγραμμένη μορφή. Δύο μορφές μπορούν να αναλυθούν και να ερμηνευθούν ως μετασχηματισμένες γεωμετρικές περιγραφές η μια της άλλης, και οι ενδιάμεσες μορφές μεταξύ τους μπορούν να δημιουργηθούν, κάθε μια περιγράφοντας ένα μεταβατικό βήμα. Τα μεταβατικά βήματα μπορούν να αναδημιουργηθούν μεταξύ των μορφών ενός προγονικού τύπου και ενός θεωρούμενου απογόνου.

Μελέτη του μετασχηματισμού των κελυφών των μαλακόστρακων μέσω της παραμόρφωσης ενός εύκαμπτου καννάβου ή ενός «ελαστικού τάπητα» από τον D' arcy Thompson. Thompson D’arcy, On Growth and Form, The Complete Revised Edition (New York: Dover Publications. Inc., 1992), 1057 Εικ. 24

1. Λεκάνη του αρχαιοπτερύγου 2. Λεκάνη του apatornis 3. Το δεύτερο και τρίτο ενδιάμεσο ορθοκανονικό σύστημα με την αντίστοιχη εγγραμμένη λεκάνη 4. Τα ορθοκανονικά συστήματα των πρώτων και δεύτερων μορφών με τρία ενδιάμεσα συστήματα που παρεμβάλλονται Εικ. 25

Καρτεσιανός Κάνναβος – Μη δομημένος Κάνναβος

Εικ. 26

Αλληλεπιδρά με τις δυνάμεις. Μεταβάλλεται και διαμορφώνεται ανάλογα με τα χαρακτηριστικά των δυνάμεων και τη θέση της μέσα στο πεδίο. Η διαφοροποίηση αυτών των στοιχείων καθορίζει και τη διαφορά της μορφής. Σαν παράδειγμα, αναφέρει πως δύο ίδια στοιχεία που αναπαράχθηκαν με όμοιο τρόπο αλλά σε διαφορετικό πεδίο δυνάμεων μπορεί να διαμορφωθούν διαφορετικά. Επίσης, μια ακολουθία ίδιων στοιχείων, που βρίσκονται σε σειρά στο ίδιο πεδίο δυνάμεων, αποτελούν μια “self-similar” σειρά. Τα στοιχεία στην ακολουθία είναι παρόμοια, αλλά συμπεριφέρονται διαφορετικά ανάλογα με τα χαρακτηριστικά των δυνάμεων και τη θέση τους στο πεδίο.11 Σύμφωνα με τον Claude Lévi-Strauss 12, η ομοιότητα δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς διαφορά και η διαφορά δεν μπορεί να υπάρξει χωρίς ομοιότητα. 13 Οι έννοιες της διαφοράς και της ομοιότητας δεν αποκλείουν η μία την άλλη. Δύο ή περισσότερα στοιχεία τα οποία φαίνονται παρόμοια, μπορεί να έχουν κάποια διαφορά στη μορφή ή να συμπεριφέρονται διαφορετικά. Αυτά τα στοιχεία αποτελούν μέρος μιας σειράς “self-similar” στοιχείων. Η διαφορά μεταξύ τους δεν τα καθιστά μοναδικά, αλλά ιδιαίτερα μέσα σε αυτή τη σειρά. Μέσα από τη διαδικασία της διαφοροποίησης παράγονται μορφές οι οποίες είναι παρόμοιες, αλλά περιλαμβάνουν μια ήδη δεδομένη διαφορά. Η διαφοροποίηση είναι μια διαδικασία η οποία περιλαμβάνει το στοιχείο της επανάληψης. Η διαφορά συμβαίνει μεταξύ δύο επαναλήψεων. Με τη διαφοροποίηση μιας εντατικής ποσότητας ενεργοποιούνται εξελικτικές διαδικασίες μιας μορφής ή μιας πολλαπλότητας. Η μορφή ή η πολλαπλότητα μπαίνει σε μια διαδικασία συνεχούς επανάληψης και διαφοροποίησης. Η μορφή μετασχηματίζεται συνεχώς μέσω των μεταβαλλόμενων βαθμών της έντασης. Δεν μπορεί να υπάρξει καμία διαφορά χωρίς επανάληψη και καμία επανάληψη χωρίς διαφοροποίηση. 14 [Εικ.27-29]

εξέλιξη

Blobwall, 2007, Greg Lynn Το “Blobwall” αποτελεί έναν αδρό τοίχο. Είναι μια ελαφριά κατασκευή και μπορεί να κρατήσει το βάρος του. Στο “blobwall”, η βασική δομική μονάδα της αρχιτεκτονικής, το τούβλο, αντικαθίσταται από βιομορφικές μονάδες. Η μονάδα blob, ή «τούβλο», είναι μια ρομποτικά κομμένη, μαζικά παραγμένη, κοίλη τρι-λοβωτή μορφή που διαμορφώνεται μέσω της περιστροφικής σχηματοποίησης. Λόγω της τρι-λοβωτής μορφής των μονάδων, η μύτη της κάθε μονάδας μπορεί να συμπτυχθεί με τις διχαλωτές ουρές της άλλης. Όταν οι μορφές αυτές περιστρέφονται σε μια εμβέλεια κλίσης γίνονται πιο άμορφες και αρθρωμένες. Οι μορφές αυτές είναι όμοιες μεταξύ τους, αλλά συναθροίζονται μοναδικά, καθιστώντας κάθε τοίχο διαφορετικό από τον επόμενο.

Εικ. 27

Εικ. 28-29

1. Merriam-Webster Dictionary από το Architectural Design: Contemporary Processes in Architecture, Wiley-Academy, Vol.70, No.1, January 2000, (Oliver Lang, Why Difference Matters: Differential Notational Systems), σελ.14 2. μετάφραση του όρου “difference in degree” 3. μετάφραση του όρου “difference in kind” 4. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (Introduction, Constraints), σελ.33 5. DeLanda, Manuel, “Deleuze and the Use of the Genetic Algorithm in Architecture”, από το βιβλίο {+αθρ(0)ίσεις / syn_athr(0)isis}, επιμέλεια και σχεδιασμός: Γιώτα Αδηλενίδου, Σοφία Βυζοβίτη, συνέκδοση του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος – Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας και των Εκδόσεων Παπασωτηρίου, 2008, σελ.108 6. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (12. Geometry and Matter), σελ.79 7. Ο D'Arcy Thompson, ζωολόγος και μαθηματικός, θεώρησε τις υλικές μορφές των έμβιων όντων ως διάγραμμα των δυνάμεων που έχουν ενεργήσει σε αυτές. Οι παρατηρήσεις του για τις ομολογίες μεταξύ των κρανίων, των λεκανών και των σχεδίων των σωμάτων των διαφορετικών ειδών πρότειναν έναν νέο τρόπο ανάλυσης, μια μαθηματικοποίηση της βιολογίας. 8. Thompson, D’Arcy, On Growth and Form, Cambridge University Press, 1961 (first published 1917) από το Architectural Design: Emergence: Morphogenetic Design Strategies, Vol.74, No.3, May/June 2004, (Michael Weinstock of the Emergence and Design Group, Morphogenesis and the Mathematics of Emergence, Process and Form), σελ.13 9. μετάφραση του όρου “universal space” 10. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (Introduction, Potential, From extensive field/intensive object to intensive field-object), σελ.26 11. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.32 12. Lévi-Strauss, Claude (28 Νοεμβρίου 1908), Γάλλος ανθρωπολόγος 13. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (4.Similarity and Difference), σελ.44 14. Lang, Oliver, “Why Difference Matters: Differential Notational Systems”, Architectural Design: Contemporary Processes in Architecture, Wiley-Academy, Vol.70, No.1, January 2000, σελ.16-17

Επανάληψη 1. Διαφορά μέσω της επανάληψης

συναθροίσεις αλληλεπιδράσεις μετασχηματισμός

Επαναληψη

ρυθμός παραλλαγή

Επανάληψη είναι η αναπαραγωγή, η αντιγραφή ή η απομίμηση ενός στοιχείου. Η έννοια της επανάληψης συνδέεται με τις έννοιες του ρυθμού, της ποσότητας και της ομοιότητας. Το αποτέλεσμα που παράγεται από την επανάληψη μπορεί να όμοιο αλλά ωστόσο μπορεί να ενσωματώνει και διαφορά. Η έννοια του ρυθμού εμπεριέχεται στην έννοια της επανάληψης. Ένα στοιχείο το οποίο επαναλαμβάνεται μπορεί να αποδώσει διαφορετικά αποτελέσματα ανάλογα με το ρυθμό επανάληψής του. Η αρχιτεκτονική ομάδα των Reiser + Umemoto αναφέρεται στους Edgar Allan Poe και Sigmund Freud για να τονίσει τη σημασία του ρυθμού της επανάληψης. Ο ρυθμός με τον οποίο ένα στοιχείο επαναλαμβάνεται καθορίζει την επίδραση του αποτελέσματος αυτής της επανάληψης στο δέκτη, όπως, παραδείγματος χάριν, τον αναγνώστη ενός κειμένου ή τον άνθρωπο που βιώνει ένα αρχιτεκτονικό έργο. Ο Edgar Allan Poe, στο δοκίμιό του On Composition, αναφέρεται στην έννοια της επανάληψης στη συγγραφή και στην ποίηση. Υποστηρίζει πως η επανάληψη αποτελεί την ταυτότητα ενός κειμένου ή ποιήματος. Η μονοτονία ή η παραλλαγή της επανάληψης καθορίζουν την επίδραση του κειμένου και τη διάρκεια αυτής της επίδρασης στον αναγνώστη.1 Σύμφωνα με τον Sigmund Freud, ο ρυθμός της επανάληψης καθορίζει τα συναισθήματα που προκαλούν ο εφιάλτης και η φαρσοκωμωδία. «Η ταχύτητα ή η βραδύτητα της επανάληψης προκαλεί το φόβο ή το γέλιο» και όχι το περιεχόμενο. 2 [Εικ.30] Η έννοια της επανάληψης είναι συνδεδεμένη με την ποσότητα. Η αρχιτεκτονική δε χτίζεται μονολιθικά, αλλά προκύπτει από επαναλαμβανόμενα στοιχεία. 3 Η ποσότητα δεν είναι απαραίτητο να προκύπτει από την πανομοιότυπη επανάληψη ενός στοιχείου. Οι Reiser + Umemoto αναφέρουν δύο τρόπους επέκτασης μέσω της επανάληψης: την επανάληψη μιας αμετάβλητης μονάδας κατά μήκος μιας μεταβλητής τροχιάς και την απλή επανάληψη μιας μεταβλητής μονάδας. 4 Σ’ αυτές τις περιπτώσεις, οι μονάδες που επαναλαμβάνονται συνδέονται μεταξύ τους. Δημιουργούν συναθροίσεις και αλληλεπιδρούν με διαφορετικούς τρόπους. Γι’ αυτό το λόγο, η αλλαγή της ποσότητας των μονάδων, μέσω των επαναλήψεων, προκαλεί το μετασχηματισμό του συνόλου. Το σύνολο αποκτά, καθώς μετασχηματίζεται,

Εικ. 30

Ο ρυθμός στην επανάληψη

2. Επανάληψη ως συνεχής διαδικασία

μετασχηματισμός εξέλιξη τάξη κίνηση

διαφορετικές ποιότητες. Η επανάληψη σε αυτούς τους τρόπους επέκτασης είναι μέρος μιας συνεχούς εξελικτικής διαδικασίας. Οι μορφές μετασχηματίζονται στη διάρκεια του χρόνου αποδίδοντας απρόβλεπτα αποτελέσματα. Σύμφωνα με τον Robert E.Somol 5, η επανάληψη στην αρχιτεκτονική μπορεί να διακριθεί σε δύο είδη. Η επανάληψη μπορεί να έχει ως αρχή την αντιγραφή ή να αφορά μια συνεχή διαδικασία επανάληψης. Η αντιγραφή και η μίμηση ιδανικών προτύπων στηρίζεται σε μια σταθερή τυπολογία. Η συνεχής διαδικασία επανάληψης ενσωματώνει την έννοια της διαφοράς. Δεν υπάρχει ένα σταθερό πρότυπο το οποίο επαναλαμβάνεται πανομοιότυπα, αλλά ένα πρότυπο το οποίο μετασχηματίζεται μέσα σε μία συνεχή διαδικασία εξέλιξης. 6 Ο Somol σχετίζει αυτή τη διάκριση με τους δύο διαφορετικούς τρόπους αντιμετώπισης της επανάληψης του Gilles Deleuze. Ο Deleuze αναφέρεται σε αυτούς, με τους όρους τεχνητό και ομοίωμα7 αντίστοιχα. Τους σχετίζει με δύο τρόπους καταστροφής. Ο ένας τρόπος επανάληψης αφορά «την καταστροφή που συντηρεί και διαιωνίζει την καθιερωμένη τάξη των αντιπροσωπεύσεων, των προτύπων και των αντιγράφων». Ο άλλος τρόπος αφορά την «καταστροφή των προτύπων και των αντιγράφων που προκαλεί ένα δημιουργικό χάος. Αυτό το χάος που θέτει σε κίνηση το ομοίωμα και δημιουργεί μια απατηλή ομοιότητα είναι η πιο αθώα των καταστροφών.» 8 Η επανάληψη ως συνεχής διαδικασία περιλαμβάνει τη διαδοχική διαφοροποίηση του προτύπου. [Εικ.31,32] Το πρότυπο δεν επαναλαμβάνεται ως πιστή αντιγραφή. Κάθε επανάληψή του ενσωματώνει κάποια διαφορά. Η διαδικασία αυτή είναι εξελικτική και παράγει απρόβλεπτα αποτελέσματα. Δημιουργεί μια σειρά όπου το αποτέλεσμα μπορεί να αποσπαστεί και δεν είναι αναγώγιμο στο πρότυπο από το οποίο προήλθε. Όπως αναφέρει ο Greg Lynn, υπάρχουν δύο είδη σειράς· αυτό της επαναλαμβανόμενης και αυτό της συνεχής ή επαναληπτικής. 9 Το είδος της σειράς εξαρτάται από το είδος των διαφορών που συνοδεύουν κάθε επανάληψη. Εάν οι διαφορές είναι γραμμικές, τότε κάθε μέλος της σειράς μπορεί να υπολογιστεί εκ των προτέρων με μία απλή μαθηματική εξίσωση. Στην περίπτωση που οι διαφορές

Οι ακολουθίες που παρουσιάζουν τη μορφή στην πάροδο του χρόνου καθώς ανιχνευτές τραβούν μια επιφάνεια μέσω της μήτρας.

Εικ. 32

Εικ. 31

Η περαιτέρω επεξεργασία της επιφάνειας αποκαλύπτει μια καμπυλωτή αρχιτεκτονική υλική υπόσταση.

animation

μετασχηματισμός

εξαρτώνται από τρεις ή περισσότερες μεταβλητές, τότε η αλλαγή που προκαλούν δεν είναι γραμμική. Το αποτέλεσμα που παράγεται δεν είναι προβλέψιμο. Η επαναλαμβανόμενη σειρά αποτελείται από στατικά σημεία. Η επαναληπτική σειρά προκύπτει από μια συνεχή διαδικασία επανάληψης και διαφοροποίησης. Στη συνεχή αυτή διαδικασία, η σημασία δίνεται στη διάρκεια μεταβολής του επαναλαμβανόμενου προτύπου. Η έννοια του χρόνου περιλαμβάνεται σε αυτή τη διαδικασία επανάληψης. Η διαδικασία της επανάληψης και η έννοια του χρόνου περιλαμβάνονται στην τεχνική του animation. Αλλεπάλληλα frames τρέχουν στη ροή του χρόνου, ώστε να αποδώσουν ένα συνεχές αποτέλεσμα. Η διαφοροποίηση ανάμεσα στα frames δημιουργεί μία αφήγηση. Εάν ο χρόνος αποσπαστεί, τότε η διαδικασία σταματάει. Το αποτέλεσμα είναι ένα «παγωμένο frame», μια στατική στιγμή της συνεχούς διαδικασίας επανάληψης.10 Tο animation χρησιμοποιείται με δύο τρόπους στην αρχιτεκτονική. Είτε ως μέσο στο αρχιτεκτονικό σχέδιο, συνηθέστερα ως τμήμα μιας επαναληπτικής παραγωγής σχεδίου ή ως διαδικασία αξιολόγησης, είτε ως αρχιτεκτονική που εξετάζεται και απεικονίζεται μέσω της animated επεξεργασίας «πραγματικών κτηρίων».11 Τα σπίτια του Eisenman αποτελούν τμήμα μιας διαδικασίας επανάληψης αντίστοιχης με αυτή του animation. Εμφανίζονται σαν καρέ αποσπασμένα από μία ενδεχομένως ατελείωτη σειρά. Η σειρά αυτή προκύπτει από αλυσιδωτούς συνδυασμούς. Υπάρχει η πιθανότητα στη συνέχεια αυτής της σειράς να αναδυθεί μια νέα κατάσταση η οποία δεν έχει προβλεφθεί εκ των προτέρων.12 [Εικ.33] Ο Eisenman, στην εργασία του για τα σπίτια, δούλεψε μέσω μιας διαδικασίας μετασχηματισμού ή αποσύνθεσης του κύβου. Με αυτόν τον τρόπο, κάθε νέα μορφή που παράγεται μπορεί να αναχθεί σε έναν υποβαθμισμένο κύβο. Μια μορφή μπορεί να μετασχηματιστεί μέσα από τη διαδικασία διπλώματος, την πτύχωση. Η πτύχωση εκδηλώνει μια επανάληψη που παράγει μία εξ’ ολοκλήρου νέα μορφή. Η μορφή αυτή δεν μπορεί αναχθεί σε ένα υποβαθμισμένο ιδανικό.13 [Εικ.34]

Houses, Peter Eisenman

House II, διάταξη σε στρώματα - διπλασιασμός

House II, μετατόπιση - διπλασιασμός

House II - House III, διπλασιασμός - περιστροφή

House II

House IV, μετασχηματισμός αντιστροφή

House III

House IV, περιστροφή - διάταξη σε στρώματα

House VI, αντιστροφή - ολίσθηση

House XIa, αποτύπωση - τοποθέτηση

House VI, αντιστροφή - montage

House X, αποσύνθεση - σκιαγράφηση

House VI

House X

House XIa Εικ. 33

Church of the Year 2000, Rome, Italy, 1996, Peter Eisenman

Εικ. 34

1. Poe, Edgar Allan, On Composition, από το Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (20.Refrain), σελ.100-101 2. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (20. Refrain), σελ.102 3. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (35. Post-Fordist Implementations), σελ.160 4. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (7.After Collage: Two Conditions of the Generic), σελ.52 5. Ο Robert E. Somol είναι ένας θεωρητικός αρχιτέκτονας ο οποίος εργάζεται αυτήν την περίοδο ως Διευθυντής της Σχολής Αρχιτεκτονικής στο Πανεπιστήμιο του Ιλινόις στο Σικάγο 6. Somol, E. Robert, “Dummy Text, or The Diagrammatic Basis of Contemporary Architecture” από το Eisenman, Peter, Diagram Diaries, London: Thames & Hudson, 1999, σελ.9 7. με τους όρους “τεχνητό” και “ομοίωμα” μεταφράζονται οι όροι “factitious (or artificial)” και “simulacrum” 8. Deleuze, Gilles, Plato and the Simulacrum, October 27 (Winter 1983), σελ.56 από το Somol, E. Robert, “Dummy Text, or The Diagrammatic Basis of Contemporary Architecture” από το βιβλίο Eisenman, Peter, Diagram Diaries, London: Thames & Hudson, 1999, σελ.9 9. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.33-34 10. More, Gregory, “Animated Techniques: Time and the Technological Acquiescence of Animation”, Architectural Design: Architecture + Animation, Wiley-Academy, Vol.71, No.2, April 2001, (Varying Time), σελ.27 11. Burry, Mark, “Beyond Animation”, Architectural Design: Architecture + Animation, Wiley-Academy, Vol.71, No.2, April 2001, σελ.7 12. Somol, E. Robert, “Dummy Text, or The Diagrammatic Basis of Contemporary Architecture” από το Eisenman, Peter, Diagram Diaries, London: Thames & Hudson, 1999, σελ.18 13. Somol, E. Robert, “Dummy Text, or The Diagrammatic Basis of Contemporary Architecture” από το Eisenman, Peter, Diagram Diaries, London: Thames & Hudson, 1999, σελ.21

Μεταβολή 1. Παραγωγή μορφών μέσω της μεταβολής μετασχηματισμός εξέλιξη ροή αλληλεπιδράσεις

τοπολογία εξέλιξη μετασχηματισμός animation κίνηση εξέλιξη

Μεταβολη

μετασχηματισμός αλληλεπιδράσεις

Η έννοια της μεταβολής αναφέρεται σε όλους τους πιθανούς μετασχηματισμούς και την κίνηση των μορφών στο χώρο και το χρόνο. Μια μορφή ή πολλαπλότητα μπορεί να μεταβάλλεται συνεχώς μέσα από εξελικτικές διαδικασίες. 1 Οι εξελικτικές διαδικασίες περιλαμβάνουν τη συνεχή επανάληψη και διαφοροποίηση. Πραγματοποιούνται σε έναν ενεργό χώρο που δρουν διάφορες δυνάμεις, σε μια συνεχή ροή του χρόνου. Οι μορφές δε παραμένουν σταθερές. Η ύλη και η ενέργεια αλληλεπιδρούν, προκαλώντας στις μορφές διαδοχικούς μετασχηματισμούς. Μέσα από τη μεταβολή αναδεικνύεται η μεγάλη εμβέλεια δυνατοτήτων της ύλης. Παράγονται, έτσι, νέες μορφές. Όταν ένα πρότυπο τοποθετηθεί σε ένα ενεργό περιβάλλον αλληλεπιδράσεων, οι μετασχηματισμοί συμβαίνουν αυθόρμητα. [Εικ.35] Σε ένα υπολογιστικό περιβάλλον μπορούν να ρυθμιστούν και να δράσουν παράμετροι όπως η θερμοκρασία, η πυκνότητα, η βαρύτητα και άλλες δυνάμεις. Αυτά τα παραμετρικά στοιχεία υπολογίζονται και ρυθμίζονται αριθμητικά όχι μόνο σε μια μεμονωμένη χρονική στιγμή αλλά και διαδοχικά. 2 Οι διαδοχικοί μετασχηματισμοί μπορούν να είναι γραμμικοί ή μη γραμμικοί λόγω των αλληλεπιδράσεων. Σύμφωνα με τον Greg Lynn, οι μετασχηματισμοί είναι δυνατοί επειδή οι μορφές περιγράφονται από τοπολογικές επιφάνειες και διανυσματικές καμπύλες (splines). Οι τοπολογικές επιφάνειες και οι διανυσματικές καμπύλες μπορούν να μεταβάλλονται και να αλλάζει η μορφή τους, χωρίς να αλλάζουν οι τοπολογικές τους ρυθμίσεις. 3 Ο συνδυασμός του χρόνου, της τοπολογίας και των παραμέτρων καθιστούν ένα χώρο ζωντανό και επιτρέπουν σε μια μορφή να ακολουθήσει μια συνεχή επαναληπτική διαδικασία μεταβολής και εξέλιξης. 4 Μέσα από τη μεταβολή μια μορφή μπορεί να αναδείξει νέες μορφές. Ένας ζωντανός χώρος όπου η μεταβολή και οι μετασχηματισμοί μπορούν να εκφραστούν με αφηγηματικό τρόπο παράγεται μέσω της χρήσης του animation. Ο Greg Lynn υποστηρίζει ότι «ενώ η κίνηση υπονοεί τη μετακίνηση και τη δράση, το animation υπονοεί την εξέλιξη μιας μορφής και τη διαμόρφωση των δυνάμεών της».5

1. Κανονική μεταμόρφωση επιφάνειας κύβου σε σφαίρα 2. Κανονική μεταμόρφωση επιφάνειας κύβου σε κύλινδρο 3. Κανονική μεταμόρφωση επιφάνειας κύβου σε πολύεδρο 4. Ακανόνιστη μεταμόρφωση επιφάνειας κύβου

Εικ. 35

animation εν δυνάμει κίνηση

Σύμφωνα με τον Greg Lynn η πραγματική κίνηση 6 μιας μορφής περιλαμβάνει συχνά ένα μηχανικό παράδειγμα που περιγράφεται μέσω της καταγραφής των πολλαπλών ιδιαίτερων θέσεων. Το animation περιγράφει μια εν δυνάμει κίνηση 7, δηλαδή τις πιθανές θέσεις που μια πολλαπλότητα μπορεί καταλάβει χωρίς να αλλάξει μορφή. 8

2. Τοπία – τοπολογικές επιφάνειες

Ένα πρότυπο που συνδυάζει τα παραπάνω, είναι το «τοπίο», όπως το ονομάζει ο Greg Lynn. Το «τοπίο» περιγράφεται από τοπολογικές επιφάνειες. Οι τοπολογικές επιφάνειες σχηματίζουν κάμψεις που μπορούν να παρομοιαστούν με όρη και κοιλάδες. Ένα κυριολεκτικό τοπίο υπονοεί ένα γεωλογικό χρονοδιάγραμμα σχηματισμού μέσα σε αυτό. Αν και εμφανίζεται στατικό σε οποιοδήποτε στιγμιότυπο, η μορφή του είναι το προϊόν των μακροχρόνιων ιστορικών διαδικασιών ανάπτυξης. 9 Το τοπίο έχει καμφθεί από τις ιστορικές ροές της ενέργειας και της μετακίνησης. Οι αργοί κυματισμοί που σχηματίζονται σε οποιαδήποτε επιφάνεια τοπίων ως λόφοι και κοιλάδες δεν κινητοποιούν τον χώρο μέσω της δράσης αλλά αντίθετα μέσω της υπονοούμενης εν δυνάμει κίνησης. Τα «τοπία» του Greg Lynn αποθηκεύουν τη δύναμη στις κάμψεις του σχήματός τους, όπως οι πλαγιές των τοπίων που αποθηκεύουν ενέργεια υπό μορφή προσανατολισμένων παρά ουδέτερων επιφανειών. Κάθε αντικείμενο σε έναν ενεργό χώρο έχει μια αρχική κατεύθυνση , ταχύτητα, ελαστικότητα, πυκνότητα, και τριβή. Η μετακίνηση του αντικειμένου σε ένα τοπίο προκαλείται από το συνδυασμό δράσης της αρχικής του κατάστασης και των κάμψεων των τοπολογικών επιφανειών. Οι αργές μετασχηματιστικές διαδικασίες προκαλούν στις μορφές που είναι προσανατολισμένες με κίνηση, και την εν δυνάμει κίνηση της ιστορίας τους και την πραγματική κίνηση που ξεκινάει μέσω των πλαγιών και των κοιλάδων τους. Σύμφωνα με τον Greg Lynn το τοπίο μπορεί να αρχίσει τις μετακινήσεις χωρίς κυριολεκτικά να κινηθεί.10 Με το παράδειγμα του «τοπίου» μπορεί να γίνει αντιληπτό ότι μια μορφή δεν είναι μόνο αυτό που φαίνεται. Μπορεί να ενσωματώνει το χρόνο και την κίνηση. Υπονοεί όλους τους πιθανούς μετασχηματισμούς τους οποίους μπορεί να παραλάβει ή από τους οποίους έχει προκύψει. [Εικ.36]

ροή

εν δυνάμει κίνηση

κίνηση μετασχηματισμός

Embryological Houses, 1997-2002 (unrealized), Greg Lynn

Οι δυναμικές μορφές των σπιτιών του Lynn αποτελούνται από τοπολογικές επιφάνειες. Ο Greg Lynn καθιέρωσε τις παραμέτρους για τη γεωμετρία τους (τις πρωτόγονες καμπύλες) και έθεσε τα όρια μέσα στα οποία μπορούν οι μορφές αυτές να κινηθούν. Σύμφωνα με αυτές τις παραμέτρους και τα όρια και επειδή οι μορφές αυτές αποτελούνται από τοπολογικές επιφάνειες, έχουν τη δυνατότητα να μεταβάλλονται και να εξελίσσονται μέσα σε μία συνεχή επαναληπτική διαδικασία. Μέσα από αυτή τη διαδικασία μπορούν να εμφανιστούν απεριόριστες παραλλαγές του Embryological House. Εικ. 36

1. Ο Manuel DeLanda αποκαλεί τον μετασχηματισμό, ή το σύνολο μετασχηματισμών σε μια ομάδα «προοδευτική διαφοροποίηση». Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (7.After Collage: Two Conditions of the Generic), σελ.52 2-4. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.25 3. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.23 5. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.9 6. μετάφραση του όρου “actual movement” 7. μετάφραση του όρου “virtual movement” 8. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.10 9. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.30 10. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.29

ροή κίνηση αλληλεπιδράσεις μετασχηματισμός

αλληλεπιδράσεις ροή κίνηση παραλλαγή συναθροίσεις

αλληλεπιδράσεις σχέσεις

Ο χώρος δεν είναι ουδέτερος. Ενεργούν σε αυτόν διάφορες δυνάμεις που αλληλεπιδρούν σε μια συνεχή ροή του χρόνου. Οι δυνάμεις που υπάρχουν στον χώρο τον καθιστούν ενεργό. Σύμφωνα με τον Greg Lynn η δύναμη είναι ένα αρχικό αίτιο κίνησης και μεταβολής μιας μορφής. «Η κίνηση και το σχήμα μιας μορφής καθορίζονται από τα πολλαπλά αλληλεπιδρώντα διανύσματα που ξετυλίγονται στο χρόνο αδιάκοπα και απροκάλυπτα.» 1 Αυτό συμβαίνει επειδή η ύλη και η ενέργεια αλληλεπιδρούν. Σε έναν ενεργό χώρο δυνάμεων, η ύλη αναδεικνύει την έμφυτη ιδιότητά της να μετασχηματίζεται. Για τον Aldo Rossi 2, η σχέση της ύλης με την ενέργεια είναι θεμελιώδης προϋπόθεση της αρχιτεκτονικής. 3 Η ύλη γίνεται αντιληπτή ως ρευστή σε έναν ενεργό χώρο. Το σχήμα της διαμορφώνεται από τις αλληλεπιδράσεις των δυνάμεων που δρουν στο χώρο. Ο Gilles Deleuze περιγράφει την «υλικότητα, φυσική ή τεχνητή, ή και τα δύο ταυτόχρονα», δηλαδή «την ύλη σε κίνηση, σε ροή, σε παραλλαγή, την ύλη ως μεταφορέα ιδιομορφιών και γνωρισμάτων της έκφρασης» με τον όρο machinic phylum. 4 Σύμφωνα με τον Manuel DeLanda αυτός ο όρος δείχνει πώς «οι μη γραμμικές ροές της ύλης και της ενέργειας παράγουν αυθόρμητα μηχανικές 5 συναθροίσεις όταν εσωτερικές ή εξωτερικές πιέσεις φθάνουν σε ένα κρίσιμο επίπεδο». 6 Οι δυνάμεις που αλληλεπιδρούν με την ύλη διαμορφώνουν και τη δομή μιας μορφής. Η δομή μιας μορφής διαμορφώνεται από τις σχέσεις δύναμης που αναπτύσσονται μεταξύ των δομικών της στοιχείων. Οι σχέσεις της δομής και της δύναμης είναι πολλαπλές και αλληλένδετες. Τα διανύσματα των δυνάμεων ενεργούν προς διαφορετικές κατευθύνσεις και μπορούν να προκύψουν δομές με σύνθετες μορφές.7 [Εικ.37-40] Σύμφωνα με τους Reiser και Umemoto «οι δυνάμεις ρέουν όπου η ύλη πηγαίνει». 8 Η πορεία και η ένταση των δυνάμεων παίζουν καθοριστικό ρόλο στο σχήμα μιας μορφής. Σε ένα αρχιτεκτονικό έργο, στόχος δεν είναι να μειωθούν οι δυνάμεις ή να πάρουν την πορεία λιγότερης αντίστασης. Ζητούμενο είναι να πολλαπλασιαστεί η σχέση της ύλης και της δύναμης σε όλα τα στοιχεία ενός κτιρίου. 9 Η αρχιτεκτονική επεξεργασία του τομέα της δύναμης περιλαμβάνει την καθυστέρηση,

Πεδια Δυναμεων

1. Διαμόρφωση μορφών

Πεδία δυνάμεων

Orbita series, Beijing, 2006, Biothing Η σειρά orbita βασίζεται στη λογική ενός ηλεκτρομαγνητικού πεδίου. Οι διαφορές που δημιουργούνται στη μορφή δεν είναι ουσιαστικές αλλά δημιουργούνται από τις εφελκυστικές δυνάμεις έλξης και απώθησης. Οι εφελκυστικές τροχιές είναι οι οδηγοί και κατευθυντές για την ελασματοποίηση του υλικού. Στην υλοποιημένη του μορφή αυτές οι εφελκυστικές τροχιές δεν είναι πραγματικές αλλά δυνητικές.

Εικ. 37-38

Εικ. 39-40

την λοξοδρόμηση και τη διάδοση της δύναμης.10 Ένα σύστημα, που έχει ενσωματωμένο πλεονασμό και πολλαπλάσιες πορείες φορτίων είναι δυναμικό. Η δομή του αποκτά ελαστικότητα και η μορφή του μπορεί να μεταβληθεί και να υποβληθεί σε μετασχηματισμούς χωρίς να χαθεί η δυναμική του ισορροπία. Με τη χρήση τέτοιων συστημάτων μπορούν να υλοποιηθούν οι νέες έννοιες της προσαρμοστικότητας και της ελεγχόμενης δυναμικής στην αρχιτεκτονική.11 Μια μορφή μπορεί να δομείται από πολλαπλά συστήματα που συνυπάρχουν με μερική αυτονομία και με κάποια αλληλεπίδραση.12 Σύμφωνα με τους Reiser και Umemoto «οι σχέσεις ύλης και δύναμης μπορεί να είναι διάγραμμα από το απλό στο σύνθετο». Όσο οι σχέσεις της ύλης και της δύναμης πολλαπλασιάζονται, τόσο αυξάνεται η πολυπλοκότητα της δομής ενός συστήματος. Δηλαδή, το σύστημα αποκτά πιο σύνθετη μορφή. Η πιο απλή σχέση της δύναμης με την ύλη περιλαμβάνεται στο σύστημα κολώνας δοκού.13 [Εικ.41] Ο Michael Weinstock από την ομάδα Emergence and Design Group γράφει ότι «μια προκύπτουσα ολόκληρη μορφή μπορεί να είναι ένα συστατικό ενός προκύπτοντος συστήματος σε ένα υψηλότερο επίπεδο - και αυτό που είναι «σύστημα» για μια διαδικασία μπορεί να είναι περιβάλλον για άλλη.» 14 Τα συστήματα από τα οποία η μορφή προκύπτει, και τα μεμονωμένα συστήματα μέσα στις σύνθετες μορφές τις ίδιες, διατηρούν την ισορροπία τους στο χώρο μέσα από τη ροή της ενέργειας και των πληροφοριών. Τα συστήματα αλληλεπιδρούν με το περιβάλλον τους, μέσω της ανατροφοδότησης και τις ανταλλαγής πληροφοριών.15 Σύμφωνα με την εργασία του Ilya Prigogine, η ενεργειακή ροή προκαλεί πολλές μικρές παραλλαγές στη μορφή, οι οποίες ρυθμίζονται μέσω της ανατροφοδότησης με το περιβάλλον. Ωστόσο, περιστασιακά υπάρχει μια τέτοια ενίσχυση που το σύστημα πρέπει να αναδιοργανωθεί ή να καταρρεύσει. Στο σημείο της κατάρρευσης δημιουργείται ένα χάος στο σύστημα, από το οποίο προκύπτει μια νέα τάξη. Η αναδιοργάνωση δημιουργεί μια πιο σύνθετη δομή, με μεγαλύτερη ροή ενέργειας μέσα σε αυτήν. Με την ενεργειακή ροή στη δομή ενός συστήματος

μετασχηματισμός ισορροπία

2. Σύνθετες μορφές και πολυπλοκότητα αλληλεπιδράσεις σχέσεις πολυπλοκότητα

ισορροπία ροή αλληλεπίδραση

τάξη ροή

Γενεαλογία Ύλης – Δύναμης 1. Κολώνα και Δοκός Οι δυνάμεις κρύβονται στη συναρμολόγηση. 2. Ένταση Οι δυνάμεις αναπαριστώνται σε ένα διακεκριμένο μέλος. 3. Waffle Πλάκα που ακολουθεί ισοστατικές γραμμές Οι δυνάμεις εκφράζονται στις διακεκριμένες ζώνες. 4. Voronoi waffle Οι δυνάμεις εκφράζονται δια μέσου των συστημάτων από τη δομή στο χώρο στο πρόγραμμα.

Εικ. 41

προκύπτει είτε διαφορά στη μορφή του συστήματος είτε μια εξ’ ολοκλήρου νέα οργάνωση. Στα αυτό-οργανωμένα συστήματα υπάρχει μια τάση για συνεχώς αυξανόμενη πολυπλοκότητα.16 Δυναμικά συστήματα που αυτο-οργανώνονται είναι οι φυσικοί οργανισμοί. Αποκτούν τις σύνθετες μορφές τους από την αλληλεπίδραση των δυνάμεων μεταξύ των συστατικών τους. Οι ενσωματωμένες δυνάμεις αλληλεπιδρούν και αυτόοργανώνονται. Ο Sanford Kwinter υποστηρίζει ότι «η μορφή είναι αντήχηση και έκφραση των ενσωματωμένων δυνάμεων». «Οι ενσωματωμένες δυνάμεις οι ίδιες οργανώνονται και έχουν μια προ-υλική, λογική δική τους μορφή». Η προφανής τους μορφή είναι αποτέλεσμα των αλληλεπιδράσεων των κανόνων σχηματισμού και των εξωτερικών πιέσεων.17 Στην αρχιτεκτονική τα φυσικά πρότυπα δεν μελετώνται μόνο ως προς την εξωτερική τους προφανή μορφή. Μελετώνται για να κατανοηθούν οι κανόνες σχηματισμού τους. Από την αλληλεπίδραση των εσωτερικών κανόνων και των ενσωματωμένων δυνάμεων σε συνδυασμό με τις εξωτερικές πιέσεις του περιβάλλοντος διαμορφώνεται αυθόρμητα μια μορφή. Τα νέα τεχνολογικά μέσα επιτρέπουν στους αρχιτέκτονες να υπολογίσουν και να ρυθμίσουν τις παραμέτρους και τις δυνάμεις που δρουν στο σχεδιαστικό περιβάλλον μιας μορφής. Όπως γράφει ο Greg Lynn «το σχέδιο γίνεται ένας ενεργός αφηρημένος χώρος που κατευθύνει τη μορφή σε ένα ρεύμα δυνάμεων που αποθηκεύεται ως πληροφορία στο σχήμα της μορφής.» 18 [Εικ.42]

οργάνωση πολυπλοκότητα

οργάνωση αλληλεπιδράσεις κανόνες

αλληλεπιδράσεις κανόνες

αφαίρεση

Hydrogen House, Schwechat, Austria, 1996-1999, Greg Lynn Το κέλυφος του Hydrogen House αποτελείται από πέντε παρόμοιες, αλλά όχι πανομοιότυπες λωρίδες. Η μορφή του καμπυλόγραμμου κελύφους διαμορφώνεται κάτω από την επίδραση δύο δυνάμεων, του ηλιασμού και της ηχορύπανσης. Χρησιμοποιήθηκε λογισμικό CAD για την προσομοίωση της ηλιακής απόδοσης του κτιρίου, αλλά και της ηχητικής όχλησης από τον παρακείμενο αυτοκινητόδρομο. Οι δυνάμεις που διαμορφώνουν την καμπυλότητα των επιφανειών ανταποκρίνονται σε περιβαλλοντικά δεδομένα και παρότι παράγονται in vitro σε περιβάλλον CAD δεν αποτελούν αισθητική επιλογή, αλλά απόκριση σε ένα συγκεκριμένο πρόβλημα. Εικ. 42

1. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.11 2. Aldo Rossi, A Scientific Autobiography, 1981 3. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (Introduction, Potential), σελ.21 4. Rahim, Ali, “Systemic Delay: Breaking the Mold”, Architectural Design: Contemporary Processes in Architecture, Wiley-Academy, Vol.70, No.1, January 2000, σελ.8 5. μετάφραση του όρου “machinelike” 6. DeLanda, Manuel, Non-organic Life Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (23. Machinic Phylum), σελ.110 7. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.14 8-9-13. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (16.Matter/Force Relationships), σελ.90 10. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (40. Moving in the Gradient Field), σελ.175 11. Emergence and Design Group, “Emergence in architecture”, Architectural Design: Emergence: Morphogenetic Design Strategies, Vol.74, No.3, May/June 2004, (Data, Genes and Speciation), σελ.7 12-14-15. Weinstock, Michael (of the Emergence and Design Group), “Morphogenesis and the Mathematics of Emergence”, Architectural Design: Emergence: Morphogenetic Design Strategies, Vol.74, No.3, May/June 2004, (Architecture and Emergence), σελ.17 16. Weinstock, Michael (of the Emergence and Design Group), “Morphogenesis and the Mathematics of Emergence”, Architectural Design: Emergence: Morphogenetic Design Strategies, Vol.74, No.3, May/June 2004, (Pattern, Behaviour and Self-Organisation), σελ.14, παραπομπή στο Ilya Prigogine, Introduction to Thermodynamics of Irreversible Process, John Wiley [Chichester], 1967 17. Kwinter, Sanford, Far from Equilibrium - Essays on Technology and Design Culture, Who’s Afraid of formalism?, (ACTAR), 2008, σελ.147 18. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.10

Πολλαπλότητα 1. Η πολλαπλότητα ως συνάθροιση συναθροίσεις αλληλεπιδράσεις

σχέσεις

Πολλαπλοτητα

σχέσεις πολυπλοκότητα

Η πολλαπλότητα προκύπτει από συναθροίσεις πολλών διαφορετικών στοιχείων, πολλαπλών πρότυπων, επιφάνειών και υλικών. 1 Αυτά τα στοιχεία συνδέονται μεταξύ τους με πολλαπλούς τρόπους και αλληλεπιδρούν. Το σύνολο των στοιχείων λειτουργεί και αντιδρά συλλογικά. Διατηρεί τη συνοχή και τη συνεκτικότητά του, παρά την ετερογένεια των στοιχείων.2 Σύμφωνα με τον Gilles Deleuze «Το πολλαπλό είναι όχι μόνο ό,τι έχει πολλά μέρη, αλλά ό,τι πτυχώνεται με πολλούς τρόπους». Με αφορμή τα λόγια του Deleuze, ο John Rajchman ερμηνεύει την έννοια της πολλαπλότητας. Η έννοια της πολλαπλότητας δεν πρέπει να συγχέεται με τις έννοιες της «ενότητας» ή της «ολότητας». Σε μια πολλαπλότητα δε πρέπει κανείς «να ψάξει την ενότητα του πολλαπλού». Η πολλαπλότητα πρέπει να είναι αντιληπτή ως συγκρότηση διαφορετικών στοιχείων, «ως κράτημα-μαζί μιας προγενέστερης δυνητικής διασποράς» 3. Σε μια πολλαπλότητα σημασία έχει το πως συγκροτούνται αυτά τα στοιχεία· δηλαδή, οι σχέσεις που αναπτύσσουν μεταξύ τους. Οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των στοιχείων έχουν άμεσα επίδραση στο σύνολο της πολλαπλότητας. Αλλά και αντίστροφα, οποιαδήποτε μεταβολή στο σύνολο έχει επιπτώσεις στα επιμέρους μέρη της. Την πολλαπλότητα δε πρέπει να την αντιλαμβανόμαστε ως καταμερισμό ενός κομματιασμένου συνόλου· αλλά ως δυνατότητα απόκλισης και διαφοροποίησης μέσα σε μια ενότητα. 4 Οι εγγενείς ιδιότητες του κάθε στοιχείου αποκομμένου από την πολλαπλότητα δεν έχουν καμία σημασία. Οι ιδιότητες των στοιχείων μιας πολλαπλότητας ορίζονται μέσω των σχέσεων που αναπτύσσουν μεταξύ τους και με το περιβάλλον τους. Οι σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των στοιχείων μιας μορφής σχετίζονται με την πολυπλοκότητά της. Η πολλαπλότητα αναφέρεται σε πολύπλοκα συστήματα με σύνθετες μορφές. Η πολυπλοκότητά της δεν εξαρτάται μόνο από το πλήθος των στοιχείων που τη συνθέτουν. Αυξάνεται επίσης, καθώς πληθαίνουν οι συνδέσεις μεταξύ των στοιχείων. Ζητούμενο, άλλωστε, είναι το σύνολο της πολλαπλότητας να μη προκύπτει απλώς από το άθροισμα των μερών της, αλλά από τις πολλαπλές σχέσεις που αναπτύσσονται. 5 [Εικ.43]

Εικ. 43

Απλή τοποθετημένη ιεραρχία: Σύνολο αναγώγιμο στα μέρη του Σύνθετη ιεραρχία: Σύνολο περισσότερο από το άθροισμα των μερών του

Μια πολλαπλότητα μεταβάλλεται και εξελίσσεται συνεχώς στην διάρκεια του χρόνου, λόγω της επίδρασης των δυνάμεων που υπάρχουν στο χώρο. Υπό την δράση των δυνάμεων, τα επιμέρους μέρη μιας πολλαπλότητας συμπεριφέρονται διαφορετικά και οι σχέσεις μεταξύ τους αλλάζουν ή ακόμα δημιουργούνται νέες. Δηλαδή, οι σχέσεις μεταξύ των στοιχείων μπορούν να είναι πολλαπλές και διαφορετικές. 6

2. Σύνθετες μορφές εξέλιξη

αλληλεπιδράσεις πολυπλοκότητα εξέλιξη

Οι αρχιτέκτονες στην αναζήτηση νέων και πιο σύνθετων μορφών στρέφονται στη φύση. Και συγκεκριμένα στη μελέτη των διαδικασιών από τις οποίες προκύπτουν νέες μορφές. Η έννοια της πολλαπλότητας είναι κατάλληλη να περιγράψει τη σύνθεση των φυτικών και ζωικών οργανισμών, ή ακόμη και μια κοινωνία οργανισμών. 7 Οι σύνθετες μορφές και συστήματα στη φύση προκύπτουν από εξελικτικές διαδικασίες. 8 Οι διαδικασίες αυτές είναι συνεχείς και επαναληπτικές και προκαλούν διαφοροποίηση. Οι μορφές των οργανισμών συντίθενται μέσα από μια αναπαραγωγική διαδικασία στην οποία επαναλαμβάνονται τα γονίδια των οργανισμών. Τα γονίδια συνδυάζονται, αλληλεπιδρούν και τελικά διαφοροποιούνται. Όσο τα γονίδια πληθαίνουν, τόσο οι δυνατότητες συνδυασμών τους αυξάνει. Αλλά, και ο επανασυνδυασμός τους απλά μπορεί να παράγει ουσιαστική ποικιλομορφία, γιατί οι αλληλεπιδράσεις μεταξύ των ίδιων γονιδίων ποικίλουν. 9 Με την αναπαραγωγή αυτών των διαδικασιών προκύπτουν πολύπλοκα συστήματα με σύνθετες μορφές. Στα φυσικά συστήματα, μέσα από τη συνεχή εξέλιξη, προκύπτει αυξανόμενη πολυπλοκότητα.10 Οι σύνθετες μορφές μπορούν να περιγραφούν με την έννοια της πολλαπλότητας. Ένας οργανισμός διαμορφώνεται επίσης και από το περιβάλλον στο οποίο υπάρχει. Όπως υποστηρίζει ο Ian Stewart 11 «όλα τα αυτό-οργανωμένα συστήματα οργανώνονται όχι μόνο από μόνα τους, αλλά και από τα πλαίσιά τους».12 Στο περιβάλλον τους, δρουν διάφορες δυνάμεις, και οι οργανισμοί συνυπάρχουν και με άλλους οργανισμούς. Ο Greg Lynn βασιζόμενος στην εξελικτική θεωρία της Lynne

Margulis 13 γράφει ότι «υπάρχει λίγη διαφορά μεταξύ ενός μεμονωμένου σώματος και μιας οικολογίας οργανισμών, δεδομένου ότι και οι δύο εκμεταλλεύονται το ένα τις λειτουργίες και τις μηχανικές 14 συμπεριφορές του άλλου μέσω της ανατροφοδότησης και της ανταλλαγής» 15. Οι σύνθετες μορφές στην αρχιτεκτονική δημιουργούνται και αναπαράγονται μέσα σε ένα περιβάλλον και δεν διαχωρίζονται από αυτό. Μία πολλαπλότητα μπορεί να είναι ενσωματωμένη και να αλληλοεξαρτάται από μεγαλύτερες πολλαπλότητες. Τα μέρη ενός συστήματος, μπορούν να συνδυάζονται και να λειτουργούν σε διαφορετικές κλίμακες. Παράλληλα το σύστημα διατηρεί τη συνοχή και τη συνεκτικότητά του. [Εικ.44-48] Για να συνεργαστεί κάποιος με τέτοιες πολύπλοκες οργανώσεις και να τις διαχειριστεί θα ήταν σκόπιμο να αναλύσει τη συνολική τους δομή σε λεπτότερα και λεπτότερα μέρη. Αυτή η μέθοδος ονομάζεται λεπτότητα.16 Σε ένα σύστημα πολλαπλότητας δημιουργούνται σχέσεις διαφοροποίησης, ανταλλαγής, και συνάθροισης. 17 Το σύστημα δεν παραμένει σταθερό. Μεταβάλλεται συνεχώς και προκύπτουν νέες και διαφορετικές μορφές.

σχέσεις συναθροίσεις

BMW Event + Delivery Center, Munich, Germany, 2001, Reiser + Umemoto Οι Reiser + Umemoto οργανώνουν το κτίριο του Κέντρου Εκδηλώσεων και Παράδοσης της BMW με βάση τη σχέση του εσωτερικού με το έξω, καθώς και τη δυναμική της χρήσης του. Αυτό το κτίριο της BMW αποτελεί ένα χώρο ο οποίος καλύπτει μια πολλαπλότητα γεγονότων και χρήσεων μέσα σε ένα σύνθετο, όμως συνεπές σύνολο. Η μετακίνηση και η αλλαγή αποτελούν στοιχεία για την οργάνωση του χώρου. Είναι μια δομή πάρα πολύ μεγάλη, δεδομένου ότι ενσωματώνει τα συστήματα μετακίνησης και το τοπίο ως έμφυτο μέρος της οργάνωσής του. Γι’ αυτό το λόγο, οι Reiser + Umemoto, χειρίζονται τη δομή του κτιρίου χρησιμοποιώντας ένα σύστημα το οποίο μεταβάλλεται τοπικά μέσα στη δομή, διατηρώντας τη συνοχή του συνολικού συστήματος. Χρησιμοποιούν το σύστημα του χωροδικτυώματος (space frame), το οποίο μεταβάλλεται ανάλογα με τη μεταβολή της έκτασης, του βάθους και του ορίου, λειτουργώντας ως πολλαπλότητα. Το χωροδικτύωμα διατηρεί τη μοντερνιστική καθαρότητά του στις ζώνες της μακρύτερης έκτασης αλλά μεταβάλλεται σε μια ενδιάμεση κατάσταση μεταξύ του χωροδικτυώματος και του συστήματος διπλής κατεύθυνσης στις περιοχές της συντομότερης έκτασης. Επιπλέον, οι ζώνες της δομής διπλής κατεύθυνσης μετασχηματίζονται σε συστήματα μονής κατεύθυνσης (δομικές τάσεις για οδοστρώματα) όταν τα όρια και εκτάσεις στενεύουν. Εικ. 44-45

Εικ. 46-47

Το σύστημα μίας κατεύθυνσης γίνεται σύστημα δύο κατευθύνσεων άνισου βάθους γίνεται σύστημα χωροδικτυώματος (space frame) δύο κατευθύνσεων ίσου βάθους

Εικ. 48

1-5. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (1.Fineness), σελ.38 2. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.23 3-4. Rajchman, John, “Out of the Fold” από το Lynn, Greg, Folding in Architecture, Revised Edition, Wiley-Academy, April, 2004 5. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (1.Fineness), σελ.38 6. Weinstock, Michael (of the Emergence and Design Group), “Morphogenesis and the Mathematics of Emergence”, Architectural Design: Emergence: Morphogenetic Design Strategies, Vol.74, No.3, May/June 2004, (The Dynamics of Differentiation and Integration), σελ.15 7-12-13. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.33 8. Emergence and Design Group, “Emergence in architecture”, Architectural Design: Emergence: Morphogenetic Design Strategies, Vol.74, No.3, May/June 2004, (Data, Genes and Speciation), σελ.8 9. DeLanda, Manuel, “Deleuze and the Use of the Genetic Algorithm in Architecture”, από το βιβλίο {+αθρ(0)ίσεις/syn_athr(0)isis}, σελ.108 10. Weinstock, Michael (of the Emergence and Design Group), “Morphogenesis and the Mathematics of Emergence”, Architectural Design: Emergence: Morphogenetic Design Strategies, Vol.74, No.3, May/June 2004, (The Dynamics of Differentiation and Integration), σελ.15 11. Ian Stewart: μαθηματικός, καθηγητής μαθηματικών στο Πανεπιστήμιο του Warwick στην Αγγλία και ευρέως γνωστός συγγραφέας. 12. Weinstock, Michael (of the Emergence and Design Group), “Morphogenesis and the Mathematics of Emergence”, Architectural Design: Emergence: Morphogenetic Design Strategies, Vol.74, No.3, May/June 2004, (The Genetics of Collective Behaviour), σελ.17 13. Lynne Marguilis: βιολόγος, καθηγήτρια στο Τμήμα Γεωεπιστημών του Πανεπιστημίου της Μασαχουσέτης, στο Amherst και μέλος της Εθνικής Ακαδημίας Επιστημών 14. μετάφραση του όρου “machinic” 15. Marguilis, Lynne, and Sagan, Dorian, Microcosmos: Four Billion Years of Evolution from Our Microbial Ancestors, Berkeley: University of California Press,1997 από το Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.33 16. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (1.Fineness), σελ.38 17. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.33

Πρότυπο 1. Στατικό πρότυπο – «πολυ-τύπος»

σχέσεις

2. Πρότυπο ως οργανωτική αρχή

Το πρότυπο στην αρχιτεκτονική χρησιμοποιείται ως βάση ή ως αρχικό μοντέλο για τη παραγωγή μιας νέας μορφής. Κατά τη διαδικασία σχεδιασμού το πρότυπο διαμορφώνεται και διαφοροποιείται. Τα στατικά πρότυπα στην αρχιτεκτονική είναι συνδεδεμένα με τις έννοιες της μονιμότητας, της λειτουργίας, της τυπολογίας, της παράταξης και της κατακορυφότητας. Σύμφωνα με τον Greg Lynn τα στατικά πρότυπα κτίζονται για να μείνουν στην αιωνιότητα, για να έχουν σταθερή χρήση και ασφαλίζουν την οπισθοδρομική κατανόηση της βαρύτητας ως μια απλή, αμετάβλητη, κάθετη δύναμη.1 Ο Greg Lynn προτείνει ένα εύκαμπτο, μεταβλητό, και διαφορικό πρωτότυπο που το ονομάζει «πολύ-τύπο» 2. Επισημαίνει ότι «ο πολύ-τύπος» δεν είναι ένας προνομιούχος σταθερός τύπος, αλλά αντίθετα διαμορφώνει μια σειρά σχέσεων ή εκφράσεων μεταξύ μιας εμβέλειας δυνατοτήτων.» 3 Τα πρότυπα στην αρχιτεκτονική δε διατίθενται για να λειτουργήσουν ως αναπαραστάσεις. Μελετώνται ως οργάνωση αρχών. 4 Όταν ένα πρότυπο επαναλαμβάνεται δεν προκύπτει ένα νέο πανομοιότυπο. Το επαναλαμβανόμενο πρότυπο δε μιμείται το σχήμα και τη μορφή του αρχικού προτύπου, αλλά τις αρχές οργάνωσής του. Από ένα πρότυπο μπορούν να προκύψουν διαφορετικές μορφές. Οι οργανωτικές αρχές περιγράφουν και διαμορφώνουν τις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των μερών ενός προτύπου. Δεν είναι περιοριστικές. Διαθέτουν μια εμβέλεια ευελιξίας. Οι σχέσεις που αναπτύσσονται διαμορφώνονται με βάση κάποιες μεταβλητές. Όταν οι μεταβλητές αλλάζουν, το πρότυπο να μπορεί να μεταβάλλεται και να υπόκειται σε μετασχηματισμούς. Επιπλέον οι οργανωτικές αρχές σχετίζονται και με τις σχέσεις αλληλεπιδράσεων του προτύπου με το περιβάλλον του. Οι μεταβλητές αυτών των σχέσεων είναι ανεξάρτητες μεταξύ τους, αλλά ωστόσο αλληλεπιδρούν. Μπορούν να καθορίσουν το μέγεθος, τη θέση, την περιστροφή, την κατεύθυνση ή την ταχύτητα ενός αντικειμένου στο περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται. 5

Προτυπο

οργανωτικές αρχές σχέσεις μετασχηματισμός αλληλεπιδράσεις

Οι Reiser και Umemoto υποστηρίζουν ότι τα πρότυπα είναι δομικά ή τυπολογικά. «Εργαζόμαστε στα δομικά και τυπολογικά πρότυπα όπως ένα υλικό που μπορεί να τεντωθεί, να στρεβλωθεί, και ειδάλλως να υποβληθεί στο μορφολογικό και οργανωτικό μετασχηματισμό». 6 Ένα πρότυπο μπορεί να είναι ένα σύστημα που ενσωματώνει στη δομή του και άλλα συστήματα. Τα συστήματα μπορούν να διαμορφωθούν και σταδιακά να μετασχηματιστούν εξ ολοκλήρου σε νέα συστήματα. Τα επιμέρους συστήματα μπορούν να λειτουργούν τοπικά μέσα στην δομή ενός συστήματος, διατηρώντας τη συνολική συνοχή του. Με αυτόν τον τρόπο τα πρότυπα είναι μεταβλητά. Τα μεταβλητά πρότυπα δίνουν τη δυνατότητα ανάπτυξης δομικών τύπων. 7 Οι δομικοί τύποι έχουν να κάνουν με τις σχέσεις και τις αλληλεπιδράσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των μερών ενός συστήματος. Οι τύποι δε χρησιμοποιούνται για να αντιγραφούν. Υπόκεινται σε επεξεργασία και μεταβάλλονται. Ζητούμενο είναι να μέσα από τις μετασχηματιστικές διαδικασίες να προκύψει μια διαφορά δηλαδή μια νέα μορφή. Από ένα πρότυπο μπορεί να ληφθεί προς χρήση είτε ένα μεμονωμένο στοιχείο είτε μια σειρά στοιχείων. Τα στοιχεία αφορούν τις σχέσεις ή τις αρχές οργάνωσης που συγκροτούν ένα πρότυπο. 8 Συχνά στην αρχιτεκτονική χρησιμοποιούνται φυσικά πρότυπα. Οι οργανισμοί στη φύση είναι δυναμικά συστήματα. Έχουν σύνθετες μορφές και υλική συμπεριφορά που επιτρέπει τη προσαρμογή και τη μεταλλαγή. Οι σύνθετες μορφές τους προκύπτουν από τις σχέσεις που αναπτύσσονται και την αλληλεπίδραση μεταξύ των συστατικών τους. Υπάρχουν, δηλαδή, κάποιοι εσωτερικοί κανόνες σχηματισμού που διαμορφώνουν τη μορφή τους. Στην αρχιτεκτονική τα φυσικά πρότυπα μελετώνται για να κατανοηθούν οι κανόνες σχηματισμού τους. 9 Οι φυσικοί οργανισμοί δημιουργούνται μέσα από εξελικτικές και μορφογενετικές διαδικασίες. Τα υπολογιστικά πρότυπα είναι σε θέση να μιμηθούν τις μορφογενετικές διαδικασίες και μπορούν να προσαρμοστούν για την αρχιτεκτονική

μετασχηματισμός σχέσεις αλληλεπιδράσεις

μετασχηματισμός σχέσεις οργανωτικές αρχές

3. Δυναμικά συστήματα ως πρότυπα σχέσεις αλληλεπιδράσεις κανόνες

εξέλιξη

μετασχηματισμός οργάνωση

οργάνωση εξέλιξη

έρευνα. Τα υπολογιστικά πρότυπα είναι συστήματα που δημιουργούνται από εύκαμπτες επιφάνειες και ενσωματώνουν το χρόνο στο σχεδιασμό. Περιλαμβάνουν τεχνικές παραμόρφωσης και μετασχηματισμού.10 Επιπλέον τα υπολογιστικά πρότυπα έχουν τη δυνατότητα να ενσωματώνουν τις παραμέτρους που καθορίζουν το περιβάλλον μέσα στο οποίο παράγεται μια μορφή. Μέσα από αυτές τις διαδικασίες παράγονται μορφές ικανές να μεταβάλλονται και να αυτό-οργανώνονται.11 Σύμφωνα με τους Foreign Office Architects (FOA) «το πρόβλημα με την επιμονή στη χρήση των φυσικών προτύπων είναι ότι αποκλείουν την εργασία με τις μη οπτικές παραμέτρους, παραδείγματος χάριν την κυκλοφορία ή τα περιβαλλοντολογικά θέματα. Ο υπολογιστής μπορεί να διαμορφώσει οπτικές και μη οπτικές πληροφορίες.» 12 Η ομάδα Emergence and Design Group αναφέρεται στον George Jeronimidis που στο βιβλίο του Biodynamics εξετάζει τα φυσικά δυναμικά συστήματα και την υλική τους συμπεριφορά. Παρουσιάζει την περίπτωση για την εφαρμογή αυτών των προτύπων στην αρχιτεκτονική και την εφαρμοσμένη μηχανική. Γράφει ότι «στη φυσική μορφογένεση, οι πληροφορίες ή τα στοιχεία του γενότυπου και των φυσικών υλικών που προέρχονται από το περιβάλλον για το φαινότυπο (phenome) συνδυάζονται περίπλοκα, ενεργώντας το ένα στο άλλο, και παράγοντας το καθένα στη συνέχεια το άλλο». Το πρότυπο, επομένως, που προσφέρεται είναι ένα πρότυπο συνεχούς ένταξης. Για να χρησιμοποιηθεί ένα τέτοιο πρότυπο στην αρχιτεκτονική, απαιτείται η συνεχής ενσωμάτωση της υλικής παραγωγής και της κατασκευής στη ψηφιακή διαμόρφωση της μορφής.13 Ένα πρότυπο οργάνωσης που μπορεί να περιγράψει το χώρο μέσα στον οποίο οι οργανισμοί εξελίσσονται, είναι το πρότυπο του αναπτυξιακού τοπίου. Αυτό το πρότυπο έχει μια εξελικτική ή αναπτυξιακή λογική. Τα «τοπία» δημιουργούνται από τοπολογικές επιφάνειες και splines. Οποιοδήποτε σημείο στο χώρο περιγράφεται ως διάνυσμα. Σύμφωνα με τον Greg Lynn «ένα τοπίο είναι ένα σύστημα όπου μια αλλαγή σημείου διανέμεται ομαλά πέρα από μια επιφάνεια έτσι ώστε η επιρροή της να μην μπορεί να εντοπιστεί σε κάποιο ιδιαίτερο σημείο». Ένα αντικείμενο

μέσα σε ένα τοπίο έχει μια αρχική κατάσταση ταχύτητας και πυκνότητας. Το πρότυπο του αναπτυξιακού τοπίου είναι ένα χρονικό, κινητό και συνδυαστικό πρότυπο σταθερότητας και οργάνωσης.14 Το «τοπίο» αποτελεί ένα χώρο στον οποίο παράγονται μορφές. Μέσα στο χώρο του τοπίου οι μορφές μεταβάλλονται και να διαφοροποιούνται μέσω της αλληλεπίδρασής τους με το περιβάλλον και τις γειτονικές μορφές. Στη παραγωγή μιας αρχιτεκτονικής μορφής συνιστάται η χρήση πολλαπλών προτύπων. Τα πολλαπλά πρότυπα οργανώνονται σε συναθροίσεις και λειτουργούν ως πολλαπλότητα. Δημιουργούνται πολλαπλές σχέσεις μεταξύ τους. Αναπτύσσονται πολλαπλές δυνάμεις που αλληλεπιδρούν σε μια συνεχή ροή του χρόνου. Με τη χρήση πολλαπλών προτύπων προκύπτουν πιο σύνθετες και διαφορετικές μορφές.

οργάνωση συναθροίσεις σχέσεις αλληλεπιδράσεις

Embryological Houses, 1997-2002 (unrealized), Greg Lynn

Εικ. 49 Η ιδέα για το Embryological House αποτελεί μια μετατόπιση από τη μοντερνιστική ιδέα μιας μορφής που βασίζεται σε «κομμάτια» σε μια μορφή οποία βασίζεται σε ενδεχομένως απεριόριστες επαναλήψεις που προέρχονται από μια βασική μορφή, ή «τον πρωτόγονο.» Ο στόχος του Greg Lynn είναι να σχεδιάσει και να κατασκευάσει σπίτια που παράγουν ποικιλία βασισμένη σε κοινές ρυθμισμένες αρχές. Η «μαζική προσαρμογή» των σπιτιών σε κοινές αρχές επιτρέπει τη μαζική παραγωγή των ξεχωριστά μοναδικών προϊόντων. Ο Greg Lynn αναφέρεται στα πλαστικά μοντέλα που παρήχθησαν με τον όρο «αυγά». Τα πλαστικά μοντέλα παρήχθησαν σε τρία μεγέθη, «Α,» «Β» και «Γ,» ενισχύοντας περισσότερο τη σχέση τους με τα αυγά των σουπερ-μάρκετ. Όπως και τα πραγματικά αυγά, κανένα αυγό του Lynn δεν είναι όμοιο με το άλλο. Όλα επιτυγχάνουν μια οικογενειακή ομοιότητα μεταξύ τους και με το «πρωτόγονο», το πρότυπο, από τον οποίο προέρχονται. Η παραγωγή των προτύπων αυγών του πολλές φορές δείχνει την επαναληπτική και ουσιαστικά απεριόριστη δυνατότητα που κρύβεται πίσω από την προσέγγισή του Lynn του Embryological House.

Εικ. 50

1-3-5-8. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.13-14 2. μετάφραση του όρου “multi-type” 4. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (κεφ.32 Exact/Anexact-yet-Rigorous), σελ.148 6. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (κεφ.34 Systems Becoming Other Systems), σελ.158 7. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (κεφ.34 Systems Becoming Other Systems), σελ.156 9. Kwinter, Sanford, Far from equilibrium - Essays on Technology and Design Culture, Who’s Afraid of formalism? (ACTAR), 2008, σελ.147 10-11. Weinstock, Michael (of the Emergence and Design Group), “Morphogenesis and the Mathematics of Emergence”, Architectural Design: Emergence: Morphogenetic Design Strategies, Vol.74, No.3, May/June 2004, (Geometry and Morphogenesis, Geometry and Morphogenesis), σελ.15 12. Moussavi, Farshid and Polo, Alejandro Zaera (of Foreign Office Architects in conversation with the Emergence and Design Group), “Types, Style and phylogenesis”, Architectural Design: Emergence: Morphogenetic Design Strategies, σελ.39 13. Weinstock, Michael (of the Emergence and Design Group), “Morphogenesis and the Mathematics of Emergence”, Architectural Design: Emergence: Morphogenetic Design Strategies, Vol.74, No.3, May/June 2004, (Geometry and Morphogenesis, The Genetics of Collective Behaviour), σελ.16 14. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.28-29

Συμπεριφορά 1. η συμπεριφορά στη διαδικασία παραγωγής μορφής σχέσεις

εξέλιξη σχέσεις αλληλεπιδράσεις

κανόνες οργανωτικές αρχές

Συμπεριφορά

σχέσεις οργανωτικές αρχές κανόνες

Συχνά η αρχιτεκτονική θεωρία προσπαθεί να ερμηνεύσει τα αρχιτεκτονικά έργα και να εξηγήσει τι σημαίνουν ή τι αναπαριστούν. Ένα αρχιτεκτονικό έργο δεν πρέπει να γίνεται αντιληπτό μέσα από την ιστορία του ή το πλαίσιο του. Σημασία έχει πως ένα έργο συμπεριφέρεται και όχι τι αναπαριστά ή τι σημαίνει.1 Τα κτίρια εξετάζονται ως προς τις δυνατότητες τους, παρά ως προς τη σημασία τους. Η συμπεριφορά σχετίζεται με όλα αυτά που ένα κτίριο είναι ικανό να κάνει. Δεν είναι σταθερή, ούτε προβλέψιμη. Επηρεάζεται από τις σχέσεις που αναπτύσσονται μέσα στη δομή του κτιρίου και από το περιβάλλον του. Η συμπεριφορά όπως και η μορφή ενός συστήματος προκύπτουν από τη διαδικασία παραγωγής και εξέλιξης. Ο μαθηματικός και φιλόσοφος Alfred North Whitehead υποστήριξε ότι η διαδικασία είναι το θεμελιώδες συστατικό του κόσμου, παρά η υλική υπόσταση. Μέσα από τη διαδικασία διαμορφώνεται και διατηρείται η δομή της μορφής. Κατά τη διάρκεια αυτής, δημιουργούνται σχέσεις ανταλλαγής και αλληλεπίδρασης μεταξύ του συστήματος και του περιβάλλοντος. Μέσα από αυτές τις αλληλεπιδράσεις διαμορφώνεται η συμπεριφορά του συστήματος, η οποία έχει, επίσης, επιπτώσεις στο περιβάλλον. Η συμπεριφορά δεν είναι γραμμική. 2 Η συμπεριφορά μιας μορφής σχετίζεται με τους κανόνες σχηματισμού της. Μια μορφή δημιουργείται ακολουθώντας κάποιες οργανωτικές αρχές. Οι οργανωτικές αρχές θέτουν τους κανόνες σύμφωνα με τους οποίους τα επιμέρους μέρη μιας μορφής οργανώνονται και συγκροτούνται. Οι κανόνες επηρεάζουν τις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των μερών ενός συστήματος και επομένως τη συμπεριφορά του ενός απέναντι στο άλλο. Οι κανόνες δεν είναι περιοριστικοί. Δεν κατευθύνουν το αποτέλεσμα προς μια συγκεκριμένη μορφή. Θέτουν απλά κάποιες παραμέτρους για να ληφθούν υπόψη κατά τη διαδικασία παραγωγής μιας μορφής. Σύμφωνα με τον Manuel DeLanda οι κανόνες αφορούν απαγορευτικούς περιορισμούς . Οι μορφές δεν οργανώνονται ακολουθώντας κανόνες για το τι να κάνουν αλλά για το τι να αποφύγουν να κάνουν . 3 Με αυτόν τον τρόπο μπορούν να ακολουθηθούν οι ίδιες οργανωτικές αρχές και να προκύψουν μορφές με διαφορετικές συμπεριφορές.

Η συμπεριφορά είναι άμεσα συνδεδεμένη και με τη μορφή και με το περιβάλλον. Διαμορφώνεται από αυτά και τα επηρεάζει. Μια μορφή έχει διαφορετική συμπεριφορά σε διαφορετικά περιβάλλοντα. Επιπλέον, μια συγκεκριμένη συμπεριφορά που εκτελείται από διαφορετικές μορφές στο ίδιο περιβάλλον παραγάγει διαφορετικά αποτελέσματα. 4 Στο περιβάλλον μιας μορφής μπορεί να περιλαμβάνονται κι άλλες μορφές. Μια μορφή μπορεί να είναι μέρος ενός μεγαλύτερου συστήματος. Όταν οι μεμονωμένες μορφές αποκτούν τη συμπεριφορά τους μέσα από τις αλληλεπιδράσεις τους με τις γειτονικές τότε ολόκληρο το σύστημα αποκτά συλλογική συμπεριφορά. Σύμφωνα με τον Michael Weinstock, «oι έννοιες και οι μαθηματικές τεχνικές για να παραχθεί η συλλογική συμπεριφορά από τις απλές τοπικές αντιδράσεις έχουν τη δυνατότητα να αλλάξουν ριζικά τα αρχιτεκτονικά περιβαλλοντικά συστήματα». 5 Για να επιτευχθεί αυτό, τα κτίρια δεν πρέπει να γίνονται αντιληπτά ως μοναδικά και σταθερά. Αποτελούν τμήμα του περιβάλλοντος κι άλλων κτιρίων. Δεν χτίζονται για να παραμείνουν στην αιωνιότητα. Έχουν έναν κύκλο ζωής στη διάρκεια του οποίου λειτουργούν ως ενεργά μέλη ενός ευρύτερου περιβάλλοντος. Αποτελούν μέρος μιας εξελικτικής ανάπτυξης με σκοπό να αποκτήσουν μια «ευφυή» συλλογική συμπεριφορά. 6 (intelligent behaviour) Ο Michael Weinstock υποστηρίζει πως «η «αστική» περιβαλλοντική νοημοσύνη μπορεί να επιτευχθεί με την επέκταση των δεδομένων της ανταλλαγής πληροφοριών μεταξύ των περιβαλλοντικών συστημάτων των γειτονικών κτιρίων». 7 Τα μεμονωμένα κτίρια αποκτούν πιο αποτελεσματικά «ευφυή» συμπεριφορά όταν κατά το σχεδιασμό λαμβάνονται υπόψη οι σχέσεις τους με τα γειτονικά συστήματα προς όφελος μιας συλλογικής συμπεριφοράς. 8

2. Συμπεριφορά και περιβάλλον

αλληλεπιδράσεις

εξέλιξη σχέσεις

REptile, Haku Japanese Restaurant, New York, 2005, Evan Douglis Studio

Εικ. 51 Εικ. 52

Η εγκατάσταση έχει προκύψει από την επεξεργασία μιας μήτρας από πυραμίδες και μιας κυματιστής επιφάνειας. Καθώς το σύστημα των δύο αυτών στοιχείων μεταβάλλεται σύμφωνα με τις ρυθμίσεις που έχουν οριστεί, το σύστημα αποκτά πολυπλοκότητα. Παρουσιάζει απρόσμενη συμπεριφορά από την οποία μπορούν να προκύψουν διαφορετικές μορφές. Στη συγκεκριμένη εγκατάσταση, τα κριτήρια επιλογής των επιφανειών αποτελούν οι φυσικές και αντιληπτικές συνέπειες στα μέλη του κτιρίου. Σκοπός είναι η δημιουργία της παραίσθησης της ροής και μια υποβαλλόμενη συνεχή αλλαγή της επιφάνειας.

1. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics , New York, Princeton Architectural Press, 2006, 59. A Parable for Our Time, σελ.230 2. Weinstock, Michael (of the Emergence and Design Group), “Morphogenesis and the Mathematics of Emergence”, Architectural Design: Emergence: Morphogenetic Design Strategies , Vol.74, No.3, May/June 2004, (Process and Form), σελ.13 3.Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics , New York, Princeton Architectural Press, 2006, 10. Selection vs. Classification, σελ.67 4. Weinstock, Michael (of the Emergence and Design Group), “Morphogenesis and the Mathematics of Emergence”, Architectural Design: Emergence: Morphogenetic Design Strategies , Vol.74, No.3, May/June 2004, (Pattern, Behaviour and Self-Organisation), σελ.13 5. Weinstock, Michael (of the Emergence and Design Group), “Morphogenesis and the Mathematics of Emergence”, Architectural Design: Emergence: Morphogenetic Design Strategies , Vol.74, No.3, May/June 2004, (The Genetics of Collective Behaviour), σελ.16 6. Emergence and Design Group, “Emergence in architecture”, Architectural Design: Emergence: Morphogenetic Design Strategies , Vol.74, No.3, May/June 2004, σελ.7 7-8. Weinstock, Michael (of the Emergence and Design Group), “Morphogenesis and the Mathematics of Emergence”, Architectural Design: Emergence: Morphogenetic Design Strategies , Vol.74, No.3, May/June 2004, (Architecture and Emergence), σελ.17

Σύστημα 1. Σύστημα αντί προγράμματος σχέσεις αλληλεπιδράσεις

αφαίρεση

Συστημα

μετασχηματισμός

Ένα σύστημα αποτελείται από πολλά μέρη που έχουν πολλαπλές σχέσεις μεταξύ τους. Το σύστημα διαμορφώνεται ανάλογα με τις σχέσεις που αναπτύσσονται μεταξύ των μερών του. Κάθε αλλαγή σε κάποιο μέρος ή σε κάποια σχέση επιφέρει αλλαγές σε ολόκληρο το σύστημα. Ένα σύστημα επηρεάζει και επηρεάζεται από το περιβάλλον στο οποίο βρίσκεται. Το περιβάλλον του μπορεί να περιλαμβάνει κι άλλα συστήματα. Το κάθε σύστημα αποτελεί μια μονάδα ενός μεγαλύτερου συστήματος. Οι μονάδες αλληλεπιδρούν και αναπτύσσουν πολλαπλές συνδέσεις μεταξύ τους αναδιαμορφώντας διαρκώς τις λειτουργίες τους και τις δομές τους. Δημιουργείται ένα πολύπλοκο ετερογενές συγκρότημα που έχει συλλογική συμπεριφορά.1 Στο πλαίσιο μιας ελαστικής και προσαρμοστικής αρχιτεκτονικής το σύστημα είναι κατάλληλο να περιγράψει τις αρχιτεκτονικές μορφές. Το σύστημα έχει τη δυνατότητα να αλλάζει και να μεταβάλλεται, τοπικά και συνολικά, χωρίς χάνει τη συνοχή και τη συνεκτικότητα του. Η αντίληψη του κτιρίου ως σύστημα που αποτελείται από πολλά μέρη έρχεται σε αντίθεση με την αντίληψη του κτιρίου ως μια συγκεκριμένη μορφή που ενσωματώνει συγκεκριμένο πρόγραμμα. Τα κτίρια συχνά υποτίθεται ότι έχουν μια σταθερή σχέση με το πρόγραμμά τους, ακόμη κι όταν είναι ελαστικά προγραμματισμένα ή ακόμα και οι λειτουργίες διασταυρωμένες και συνδυασμένες.2 Το μοντέρνο κίνημα, υποστήριξε ότι ένα κτίριο πρέπει να εκφράζει τη λειτουργία του (η μορφή ακολουθεί τη λειτουργία). Προκειμένου να απελευθερωθεί από την αναπαράσταση της αναγεννησιακής αρχιτεκτονικής, στράφηκε στην απλοποίηση στην καθαρή λειτουργικότητα, την οποία ονόμασε αφαίρεση. Ο Peter Eisenman υποστηρίζει ότι αυτή η απλοποίηση στην καθαρή λειτουργικότητα δεν είναι στη πραγματικότητα μια αφαίρεση. Σύμφωνα με τον Eisenman, είναι μια άλλη μορφή αναπαράστασης, μια προσπάθεια να αναπαρασταθεί η πραγματικότητα. 3 Η έννοια της αφαίρεσης δε χρησιμοποιείται στη διαδικασία παραγωγής μορφής με την έννοια της απλοποίησης ή της αισθητικής μείωσης των μορφολογικών στοιχείων. Περιλαμβάνεται στη διαδικασία ενσωματώνοντας έννοιες μετασχηματισμού και μεταβολής. Λόγω της αφαιρετικής αντίληψης οι μορφές

μπορούν να γίνουν αντιληπτές όχι μόνο ως προς αυτό που φαίνονται αλλά ως ένα σύνολο μετασχηματισμών. Με τον τρόπο αυτό μια μορφή υπονοεί όλους τους πιθανούς μετασχηματισμούς που μπορεί να παραλάβει ενσωματώνοντας τη κίνηση και το χρόνο. Υπό αυτήν την αφαιρετική κατανόηση της μορφής, η μορφή ενός κτιρίου δε συσχετίζεται με μία μόνο λειτουργία. Ο Michel Foucault καταδεικνύει πως ένα μοναστήρι μπορεί να μετατραπεί σε φυλακή, ή σχολείο. Οι Reiser και Umemoto σχολιάζουν πάνω σε αυτό: «θα ήταν αδύνατο να προταθεί ένα σχολείο που να είναι τόσο συγκεκριμένο για το πρόγραμμα «του σχολείου», που θα ήταν αδύνατο να χρησιμοποιηθεί ως φυλακή». 4 Η τυπολογία που αντιστοιχεί τη μορφή των κτιρίων με τη λειτουργία τους αντικαθίσταται από ένα αφηρημένο διάγραμμα σχέσεων. Το διάγραμμα περιγράφει τις σχέσεις και τον τρόπο που συνδέονται μεταξύ τους οι χώροι και οι λειτουργίες. Από αυτές τις σχέσεις προκύπτει ένα σύστημα. Το σύστημα δε παραμένει σταθερό και στατικό. Μπορεί να είναι δυναμικό, δηλαδή να μεταβάλλεται και μετασχηματίζεται συνεχώς στη ροή του χρόνου. Επομένως το σύστημα δεν περιγράφει μια συγκεκριμένη μορφή. Η διαδικασία εύρεσης μορφής είναι ανεξάρτητη από το πρόγραμμα. Κατά τη διάρκεια του σχεδιασμού, μια μορφή υπόκειται σε μετασχηματιστικές και εξελικτικές διαδικασίες. Το αποτέλεσμα που παράγεται δεν είναι μοναδικό. Προκύπτει ένα σύνολο δυνητικών αποτελεσμάτων. Το πρόγραμμα σχετίζεται με τη διαδικασία ανακριβώς. Υπολογίζονται μόνο κατά προσέγγιση τα εμβαδά, οι σχετικές θέσεις και σχέσεις μεταξύ των χώρων και των αντικειμένων. 5 Οι περιορισμοί που προκύπτουν από το πρόγραμμα περιλαμβάνονται στη διαδικασία και τα δυνητικά αποτελέσματα μόνο ως κριτήρια για την επιλογή της μορφής που τελικά θα πραγματωθεί.

αφαίρεση μετασχηματισμός κίνηση

Το πρόγραμμα είναι εφήμερο και δε μπορεί να ελεγχθεί από τον αρχιτέκτονα. Η χρήση ενός κτιρίου εξαρτάται από την ανθρώπινη δραστηριότητα και συμπεριφορά. Οι άνθρωποι είναι φορείς πληροφορίας. Μεταφέρουν πληροφορίες,

2. Ατμόσφαιρα κτιρίων

αφαίρεση σχέσεις ροή μετασχηματισμός

μετασχηματισμός εξέλιξη εν δυνάμει

τάξη

κάποιες από τις οποίες μεταφράζονται σε υλικές ιδιότητες. Οι ηλεκτρικές συσκευές, τα έπιπλα και τα αντικείμενα που βρίσκονται στον εσωτερικό χώρο μετακινούνται και μεταβάλλουν τον εσωτερικό χώρο ενός κτιρίου. 6 Τα μόνα προγράμματα που μπορούν να χαρακτηριστούν πιο σταθερά είναι αυτά που σχετίζονται με τα υδραυλικά, την ηλεκτρική ενέργεια, και το αέριο. 7 Σύμφωνα με τον Michel Foucault «εάν κάποιος ήταν να βρει ένα μέρος, και ίσως υπάρχουν μερικά, όπου η ελευθερία ασκείται αποτελεσματικά, θα διαπίστωνε ότι δεν είναι εξ αιτίας της τάξης των αντικειμένων, αλλά άλλη μια φορά, εξ αιτίας της πρακτικής της ελευθερίας». 8 Δεν είναι η τάξη και θέση των πραγμάτων που δίνουν την ελευθερία κίνησης και έκφρασης σε έναν χώρο. Η ελευθερία αποκτιέται μέσω της πρακτικής της ανθρώπινης συμπεριφοράς. Τελικά, ο αρχιτέκτονας ελέγχει τη περιβαλλοντική διάσταση της αρχιτεκτονικής και όχι το πρόγραμμα και τη χρήση ενός κτιρίου. 9 Δημιουργεί ένα σύστημα και διαμορφώνει την ατμόσφαιρα του περιβάλλοντος ενός χώρου, στον οποίο μπορεί να στεγαστεί οποιαδήποτε λειτουργία. Συχνά η ατμόσφαιρα ενός χώρου διαμορφώνεται από τον υλικό εξοπλισμό και τα εργαλεία που περιλαμβάνει. Οι Reiser και Umemoto υποστηρίζουν ότι o εξοπλισμός και τα εργαλεία για μια συγκεκριμένη λειτουργία καταλαμβάνουν έναν χώρο και τον αναγκάζουν να αναπαραστήσει το τι κάνει. «Με την εξαΰλωση της λειτουργίας, ο υλικός εξοπλισμός συρρικνώνεται, και το ταίριασμα μεταξύ του προγράμματος και του χώρου γίνεται χαλαρότερο».10 [Εικ.53] Οι Reiser και Umemoto παρομοιάζουν την σχέση ενός κτιρίου με το πρόγραμμά του με τη σχέση μεταξύ της μουσικής και των στίχων. Γράφουν ότι «η μουσική είναι σε θέση να μεταδώσει διαμετρικά αντιταγμένο περιεχόμενο με ακριβώς την ίδια μουσική δομή και την ίδια δυνατότητα να συγκινεί».11 Ένα κτίριο μπορεί να στεγάσει διαφορετικές χρήσεις. Το γεγονός της έντονης ατμόσφαιρας και επίδρασης ενός κτιρίου δεν αλλάζει ανάλογα με τη λειτουργία του. Το πρόγραμμα διαχωρίζεται από την ατμόσφαιρα ενός χώρου. Ένας χώρος μπορεί να ενσωματώνει πολύ καλά τις λειτουργίες του χωρίς να χαρακτηρίζεται από

Αναπαράσταση της λειτουργίας στο χώρο ο εξοπλισμός και η λειτουργία λαμβάνουν χώρο και τον αναγκαζουν να αναπαριστήσει το τι κάνει Χώρος με ποιότητες ενσωματώνει τις λειτουργίες του χωρίς να χαρακτηρίζεται από αυτές. Υπερβολική εξαΰλωση της λειτουργίας συρρικνώνει το υλικό και επεκτείνει τους μαλακούς χώρους, μια παρέκταση χωρίς ποιότητες εικόνα από το βιβλιο των Reiser+Umemoto, “Atlas Novel Tectonics”(New York: princeton architectural press 2006), σελ.109

Εικ. 53

αυτές. Η ατμόσφαιρα του χώρου διαμορφώνεται από τη μορφή του συστήματος. Καθώς ένα σύστημα μεταβάλλεται και διαφοροποιείται, αλλάζει και η ατμόσφαιρα που θα έχει ένας χώρος. Με αυτόν τον τρόπο είναι δυνατή η σύλληψη διαφορετικών περιβαλλόντων για μια λειτουργία. [Εικ.54]

100

Soft Office, Stratford-upon-Avon, UK, 2001-2002, NOX Το κτίριο Soft Office είναι ένα σύστημα του οποίου η μορφή έχει προκύψει ανεξάρτητα από το πρόγραμμα που ενσωματώνει. Το πρόγραμμα συνδυάζει μια διαδραστική (interactive) παιδική χαρά για παιδιά και γραφεία για μια επιχείρηση τηλεοπτικής παραγωγής για παιδιά. Οι απαιτούμενες λειτουργίες προσαρμόζονται στη δομή του συστήματος. Στο πίσω μισό ειδικά, το αποκαλούμενο ‘εύκαμπτο γραφείο’ (‘flexible office’), οι εργαζόμενοι των γραφείων δεν έχουν καθορισμένους χώρους εργασίας. Τους επιτρέπεται να εργαστούν σε ομάδες διαφορετικού μεγέθους, διαμορφωμένα ή αδιαμόρφωτα, ή ατομικά σε καψουλοειδείς χώρους.

Εικ. 54

101

102

1. Weinstock, Michael (of the Emergence and Design Group), “Morphogenesis and the Mathematics of Emergence”, Architectural Design: Emergence: Morphogenetic Design Strategies , Vol.74, No.3, May/June 2004, (The Dynamics of Differentiation and Integration), σελ.15 2. Lynn, Greg, Animate Form , New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.13 3. Eisenman, Peter, The End of the Classical: the End of the Beginning, the End of the End, Re-Working Eisenman, London, Academy Editions, Berlin: Ernst & Sohn, 1993), σελ.24 4. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics , New York, Princeton Architectural Press, 2006, 55. The Abuse of History, σελ.220 5-7-11. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics , New York, Princeton Architectural Press, 2006, 37. Program: Architecture :: Lyrics: Music, σελ.166 6. Oosterhuis, Kas, “Experts from Swarm Architecture II”, από το βιβλίο {+αθρ(0)ίσεις/syn_ athr(0)isis} , σελ.121 8. Michel Foucault, Interview with P. Rabinow , από το Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, 55. The Abuse of History, σελ.220 9. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics , New York, Princeton Architectural Press, 2006, 36. Mount Sinai, σελ.164 10. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics , New York, Princeton Architectural Press, 2006, 22. Intensive and Extensive II, σελ.108

Τυπολογία

103

1. Ο τύπος ως κανόνας

κανόνες

Η τυπολογία είναι μια μορφή μελέτης και ταξινόμησης των αρχιτεκτονικών έργων σε τύπους ανάλογα με τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά τους. Σχετίζεται, κυρίως, με τη λειτουργία και τη μορφή των κτιρίων. Οι τύποι αποτελούν κανόνες τους οποίους οι αρχιτέκτονες έθεσαν και ενστερνίστηκαν ανά περιόδους. Λειτουργούν ως βάση για την παραγωγή αρχιτεκτονικού έργου. Ο Henri Bergson τονίζει την ανθρώπινη ανάγκη να στηρίζεται σε κανόνες. Γράφει πως «Ολόκληρη η Κριτική της Καθαρής Αιτίας (Critique of Pure Reason) του Immanuel Kant στηρίζεται στο αξίωμα ότι η σκέψη μας είναι ανίκανη για οτιδήποτε εκτός του Πλατωνισμού, δηλ., της έκχυσης της όλης πιθανής εμπειρίας σε προϋπάρχουσες φόρμες» 1. Η τυπολογία είναι ένα εργαλείο που διευκολύνει την παραγωγή αρχιτεκτονικών μορφών. Όταν, όμως, ο τύπος αντιμετωπίζεται ως σταθερός, τότε η σχέση ανάμεσα στον τύπο και το αρχιτεκτονικό έργο είναι στατική και προβλέψιμη. Σύμφωνα με τον Quatrèmere de Quincy, «η λέξη «Τύπος» παρουσιάζει λιγότερο την εικόνα ενός πράγματος για να αντιγραφεί ή να μιμηθεί εντελώς». Παρουσιάζει περισσότερο «την ιδέα ενός στοιχείου που πρέπει το ίδιο να χρησιμεύσει ως ο κανόνας για ένα πρότυπο»2.

2. Μεταβολή του τύπου

Τυπολογια

εξέλιξη παραλλαγή

Η τυπολογία είναι μέθοδος καταγραφής των στοιχείων που αποτελούν έναν τύπο. Ο τύπος δεν είναι σταθερός. Έχει τη δυνατότητα μεταβολής και εξέλιξης. Τα στοιχεία του τύπου μπορούν να μεταβληθούν μέσα σε όρια που ορίζονται από συγκεκριμένες παραμέτρους. Όσο πιο ανοικτά είναι τα όρια, τόσο μεγαλύτερη είναι η εμβέλεια μεταβολής του τύπου. Ο Giulio Carlo Argan υποστηρίζει πως είναι ιδιότητα του τύπου να «περιέχει τη δυνατότητα απεριόριστης τυπικής παραλλαγής» 3. Το δομικό Dom-Ino του Le Corbusier του 1914 [Εικ.55] και το ‘Plan calculates itself from the following factors’ του Hannes Meyer του 1930 αποτελούν παραγωγικές μεθόδους με δυνατότητα μεταβολής 4. Ο Γεώργιος Πανέτσος γράφει πως «το Dom-Ino του Le Corbusier υπήρξε ο κατ’ εξοχήν αρχιτεκτονικός τύπος του 20ού αιώνα. Οι απεριόριστες παραλλαγές του μπορούν να τοποθετηθούν παντού μεμονωμένα ή όχι, συνιστώντας οικισμούς, γειτονιές και προάστια». 5

104

Dom-ino, 1914, Le Corbusier

Εικ. 55

105

οργανωτικές αρχές μετασχηματισμός

κανόνες αλληλεπιδράσεις

οργάνωση σχέσεις

παραλλαγή οργανωτικές αρχές

Η τυπολογία δεν αποτελεί μόνο μια μορφή ταξινόμησης των τελικών προϊόντων μιας διαδικασίας. Αποτελεί οργανωτικές αρχές τις οποίες μπορούμε να πολλαπλασιάσουμε και να τροποποιήσουμε κατά τη διαδικασία σχεδιασμού. 6 Μέσα απ’ αυτές τις ενεργές, συνεχώς μεταβαλλόμενες διαδικασίες προκύπτουν νέες διαφορετικές μορφές. Σύμφωνα με τον Sanford Kwinter, για τον Goethe, ο «τύπος» (“type”) είναι «μια αφηρημένη διαμορφωτική αρχή στην οποία ενεργούν άλλες αρχικές μετασχηματιστικές διαδικασίες» 7. Ο τύπος είναι εν μέρει ενεργός. Ενσωματώνει μια εμβέλεια ευελιξίας και τη δυνατότητα μετασχηματισμού. Οι έννοιες του Deleuze για το διάγραμμα και την animated παραμετρική μοντελοποίηση συνέβαλαν στη μετατόπιση από τη μηχανιστική και ιδεαλιστική έννοια του τύπου σε αυτή των δυναμικών διαγραμμάτων. 8 O αυστηρός σταθερός τύπος, το πρότυπο προς αντιγραφή ή μίμηση, έχει δώσει τη θέση του στο διάγραμμα, σε κανόνες και παραμέτρους που αλληλεπιδρούν δυναμικά και είναι ανοικτοί στην αλλαγή. Οι Foreign Office Architects (FOA) αναφέρουν πως «η τυπολογία παρέχει την πρώτη ύλη, ένα είδος «γενετικής λίμνης» που φέρουμε με εμάς». Αντιμετωπίζουν τον τύπο ως ανοικτές οργανωτικές δομές τις οποίες μπορούν να πολλαπλασιάσουν και να τροποποιήσουν. 9 Για την ταξινόμηση της εργασίας τους, οι FOA δανείζονται από τη βιολογία ένα εργαλείο ταξινόμησης, το phylogram ή φυλογενετικό δέντρο. [Εικ.56] Σκοπός είναι να προσδιορίσουν τη συνέπεια των σχέσεων και των επαναλήψεων στις διαφορετικές μελέτες τους, αλλά και στο σύνολο της εργασίας τους σε μια διάρκεια 10 ετών (1993-2003). Μέσω της ταξινόμησης υπό μορφή φυλογενετικού δέντρου, εξετάζουν τα έργα τους ως παραλλαγές μιας καταγωγής. Τα έργα με κοινή καταγωγή αποτελούν ένα είδος. Αλλά και κάθε νέο έργο μπορεί να καθιερώσει μια νέα ξεχωριστή καταγωγή στο φυλογενετικό δέντρο. Μέσω του φυλογενετικού δέντρου, είναι σε θέση να αξιολογήσουν την πρόοδο της εργασίας τους. Η μέθοδος αυτή δεν αποτελεί μια αυστηρή τυπολογία. Αποτελεί ανοικτές οργανωτικές αρχές μιας διαδικασίας. Οι

106

οργανωτικές αυτές αρχές μπορούν να τροποποιηθούν. Οι FOA υποστηρίζουν πως σε αντίθεση με τους τύπους, που είναι πλήρως σταθεροί στο χρόνο και στο χώρο, «τα είδη του φυλογενετικού δέντρου είναι σύνολα συνεπών μορφολογικών σχέσεων που ποικίλλουν πέρα από το χρόνο και χώρο. Επομένως, προσφέρουν ένα πολύ αποτελεσματικότερο εργαλείο για να χειριστεί κανείς ένα συνεχώς μετατοπιζόμενο περιβάλλον».10 Το phylogram δεν συνιστά μια μεθοδολογία την οποία κάθε έργο πρέπει να ακολουθεί. Συνιστά κανόνες, οι οποίοι μέσω της διασταύρωσης και της παραλλαγής τους, μπορούν να παράγουν ένα νέο έργο.

οργανωτικές αρχές σχέσεις

κανόνες παραλλαγή

Phylogram (ταξινόμηση της εργασίας των FOA το διάστημα 1993-2003)

Εικ. 56

107

108

1. Bergson, Henri, The Creative Mind, trans Mabelle L. Andison, Philosophical Library (New York), 1946, σελ.197 από το Rahim, Ali, “Systemic Delay: Breaking the Mold”, Architectural Design: Contemporary Processes in Architecture, Wiley-Academy, Vol.70, No.1, January 2000, σελ.7 2. Antoine-Chrysostome Quatrèmere de Quincy, ‘Type’, in Encyclopédie Méthodique, vol 3, (Paris), 1825, trans Tony Vidler, Oppositions 8, Spring 1977, σελ.148 από το Braham, William, “After Typology: The Suffering of Diagrams”, Architectural Design: Contemporary Processes in Architecture, Wiley-Academy, Vol.70, No.1, January 2000, σελ.9 3. Argan, Carlo Guilio, On the Typology of Architecture, trans Joseph Rykwert, Architectural Design, December, 1963, σελ.564-65 από το Braham, William, “After Typology: The Suffering of Diagrams”, Architectural Design: Contemporary Processes in Architecture, Wiley-Academy, Vol.70, No.1, January 2000, σελ.10 4. Braham, William, “After Typology: The Suffering of Diagrams”, Architectural Design: Contemporary Processes in Architecture, Wiley-Academy, Vol.70, No.1, January 2000, σελ.10 5. Αρχιτέκτονες, Περιοδικό του ΣΑΔΑΣ - ΠΕΑ, τεύχος 48 – Περίοδος Β, Νοέμβριος/Δεκέμβριος 2004, Γεώργιος Α. Πανέτσος (Αρχιτέκτονας, Αναπληρωτής καθηγητής Πανεπιστημίου Πατρών), “CARchitecture: Οι Le Corbusier, R. Buckminster Fuller και F. Gehry ως σχεδιαστές αυτοκινήτων [και πόλεων]”, σελ.64 από http://www.sadas-pea.gr/ARXITEKTONES_48.pdf 6. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (10. Selection vs. Classification), σελ.66 7. Kwinter, Sanford, Far from equilibrium - Essays on Technology and Design Culture, Who’s Afraid of formalism? (ACTAR), 2008, σελ.149 8. Braham, William, “After Typology: The Suffering of Diagrams”, Architectural Design: Contemporary Processes in Architecture, Wiley-Academy, Vol.70, No.1, January 2000, σελ.10 9. Farshid Moussavi and Alejandro Zaera Polo of Foreign Office Architects (in conversation with the Emergence and Design Group), “Types, Style and phylogenesis”, Architectural Design, Emergence: Morphogenetic Design Strategies, σελ.36 10. Foreign Office Architects, Phylogenesis: foa’s ark, (ACTAR, 2004), σελ.10

Χρόνος

109

1. Ενσωμάτωση Σύμφωνα με τους Reiser και Umemoto «έχουμε μετατοπιστεί από το να χρόνου στο σχεδιασμό βλέπουμε την εφήμερη αρχιτεκτονική σε αντίθεση με τη μόνιμη αρχιτεκτονική στο να

μετασχηματισμός

Χ ρ ο ν οσ

αλληλεπιδράσεις εξέλιξη πολυπλοκότητα

βλέπουμε την είσοδο του χρόνου στη δομή της ίδιας της αρχιτεκτονικής, που την καθιστά περιβάλλουσα».1 Ο χρόνος δεν υπονοείται μόνο μέσα από τις εφήμερες κατασκευές ή τα κινούμενα στοιχεία. Είναι ενσωματωμένος στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό και γίνεται αντιληπτός μέσα από την εμπειρία βίωσης του χώρου. Η Ελισάβετ Χρυσοχοΐδη αναφέρεται στον όρο built-time των Reiser και Umemoto. «Ο χρόνος είναι έννοια άμεσα συνυφασμένη με τη δραστηριότητα του κτιρίου». «Ο χώρος μένει ανοιχτός για την εισαγωγή προγράμματος». «Παραμένει α-μορφο-ποιημένος (space is yet to be formed) και ακαθόριστος/απροσδιόριστος (indeterminate)» και διαμορφώνεται μέσα από τη δραστηριότητα, δηλαδή τη λειτουργία του χώρου. 2 Ο χρόνος συχνά συλλαμβάνεται ως τέταρτη διάσταση του χώρου. Ο χώρος με την ενσωμάτωση του χρόνου δεν είναι ουδέτερος, αλλά ένα πεδίο δράσης και ενέργειας. Με την ένταξη του χρόνου ως μεταβλητή του χώρου, είναι δυνατόν να γίνουν αντιληπτές οι δυνάμεις και οι παράμετροι που επηρεάζουν το χώρο. Η ύλη έχει έμφυτη την ιδιότητα να μετασχηματίζεται σε έναν ενεργό χώρο. Ο χώρος δεν είναι ένα κενό περιβάλλον που φιλοξενεί γεγονότα αλλά επιπλέον προκαλεί συμβάντα. 3 Η ύλη με τη δυνατότητά της να διαμορφώνεται και να μετασχηματίζεται στην αδιάκοπη ροή του χρόνου γίνεται αντιληπτή ως ρευστή μέσα στον χρόνο. Ο χρόνος δεν είναι απλά ροή, αλλά παλμός. Αν ήταν απλά ροή θα του έλλειπαν οι εντάσεις. Χωρίς εντάσεις δε θα προέκυπτε διαφοροποίηση.4 Ο χρόνος δεν είναι γραμμικός. Γίνεται αντιληπτός ως επικαλυπτόμενη πολλαπλότητα.5 Καθώς ο χρόνος ρέει συμβαίνουν πολλαπλές καταστάσεις ταυτόχρονα που περιπλέκονται μεταξύ τους και δε μπορούν να απομονωθούν. Θα μπορούσε να περιγραφεί σαν ένα άπειρο σύνολο αλληλεπιδράσεων από το οποίο δε μπορεί να απομονωθεί καμία χρονική στιγμή. Κάθε χρονική στιγμή του τώρα είναι άμεσα εξαρτημένη από τον παρελθόν της και φορτισμένη με πολλαπλές πιθανότητες εξέλιξης του μέλλοντος. Λειτουργεί ως ένας πολύπλοκος και ποικίλος κόμβος του πριν και του μετά. Το “presentness” του Eisenman όπως περιγράφεται από τον R.E. Somol «περιλαμβάνεται με την

110

κατάσταση της μοναδικότητας6 δηλαδή, μια συγκεκριμένη στιγμή σε μια φάση μετάβασης όπου οι διαφορετικές δυνάμεις που ενεργούν στο θέμα προκαλούν την εμφάνιση των απρόβλεπτων γνωρισμάτων».7 Σύμφωνα με τον Guillaume Apollinaire8, ο χρόνος «αντιπροσωπεύει την απεραντοσύνη του χώρου που διαιωνίζεται από μόνος του, τις διαστάσεις του άπειρου, και χρηματοδοτεί τα αντικείμενα με πλαστικότητα».9 Στη ζωγραφική οι καλλιτέχνες αποδίδουν την αίσθηση του χρόνου σχεδιάζοντας πιο ελεύθερες μορφές με λιγότερο σαφή περιγράμματα. Προσδίδοντας πλαστικότητα στα αντικείμενα που σχεδιάζουν οι μορφές αποκτούν μια αίσθηση κίνησης.10 Το εργαλείο που επιτρέπει στην αρχιτεκτονική να παραγάγει και να επεξεργάζεται μορφές βασισμένες στο χρόνο, είναι το animation. Το animation είναι ένα λογισμικό που ενσωματώνει κινηματογραφικές τεχνικές11 και μπορεί να περιγράψει τις μεταβολές της ύλης στο χωροχρόνο. Επιπλέον, οι μορφές περιγράφονται από τοπολογικές επιφάνειες. Η τοπολογία είναι μια γεωμετρία που ενσωματώνει τον χρόνο. Επιτρέπει την ενσωμάτωση πολλαπλών διανυσμάτων. Μπορεί να ενσωματώνει όχι μόνο μια μεμονωμένη χρονική στιγμή, αλλά, μια πολλαπλότητα χρόνων σε μια ενιαία συνεχή επιφάνεια.12 Με τα σύγχρονα τεχνολογικά μέσα ο χρόνος ενσωματώνεται στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό. Τα γεωμετρικά εργαλεία διαμόρφωσης και ο παραμετρικός σχεδιασμός καθιστούν δυνατή την ένταξη του χρόνου στη διαδικασία σχεδιασμού. Οι αρχιτέκτονες μπορούν να ελέγχουν και να καθοδηγούν μια συνεχή εξελικτική διαδικασία παραγωγής μορφής.

2. Απεικόνιση εφαρμογή του χρόνου κίνηση

animation τοπολογία

εξέλιξη

PS1 MoMa_Warm Up_“SUR”, New York, 2005, Bryan Flaig, Mark Nagis Η εγκατάσταση ενσωματώνει το χρόνο στη γεωμετρία της κατασκευής και στο αποτέλεσμα. Ο χώρος που δημιουργείται είναι ζωντανός, πυκνός και γεμάτος υφές. Σε συνδυασμό με το φως που φιλτράρεται αλλά είναι δυνατό, ενεργοποιεί τις αισθήσεις. Δημιουργεί μια αίσθηση έντασης και «ενόχλησης». Η κίνηση και η μεταβολή είναι αποτυπωμένες στο σχήμα της μορφής. Το έργο λειτουργεί κατά κάποιον τρόπο ως ένα κινηματογραφικό παιχνίδι. Δεν υπάρχει αφήγηση, μόνο ενεργές επιρροές. Ο χρόνος γίνεται αντιληπτός μέσα από τη βίωση του χώρου. Ο χώρος διαφοροποιείται συνεχώς καθώς κάποιος κινείται μέσα σε αυτόν. Αποτελεί έναν ενεργό χώρο με εν δυνάμει συμπεριφορές. Δίνει την αίσθηση ότι ο χώρος αλληλεπιδρά με τους επισκέπτες.

Εικ. 57

111

112

Εικ. 58-59

113

1. Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006, (Introduction, Potential), σελ.23 2. Χρυσοχοΐδη, Ελισάβετ, “Ο Χρόνος ως Δυναμικός Παράγοντας στη Διαδικασία Παραγωγής Μορφής”, Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός και ψηφιακές τεχνολογίες 2, επιμέλεια: Σταύρος Βεργόπουλος, Απόστολος Καλφόπουλος, Θεσσαλονίκη, 2007, σελ.57 3. Χρυσοχοΐδη, Ελισάβετ, “Ο Χρόνος ως Δυναμικός Παράγοντας στη Διαδικασία Παραγωγής Μορφής”, Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός και ψηφιακές τεχνολογίες 2, επιμέλεια: Σταύρος Βεργόπουλος, Απόστολος Καλφόπουλος, Θεσσαλονίκη, 2007, σελ.57 4. Turetzky, Philip, Time, London, New York: Routledge, 2000 5. Burry, Mark, “Beyond Animation”, Architectural Design: Architecture + Animation, Wiley-Academy, Vol.71, No.2, April 2001, σελ.23 6. μετάφραση του όρου “singularity” 7. Somol, E. Robert, “Dummy Text, or The Diagrammatic Basis of Contemporary Architecture” από το Eisenman, Peter, Diagram Diaries, London: Thames & Hudson, 1999, σελ.19 8. Guillaume Apollinaire (κριτικός τέχνης και ποιητής), από το More, Gregory, “Animated Techniques: Time and the Technological Acquiescence of Animation”, Architectural Design: Architecture + Animation, Wiley-Academy, Vol.71, No.2, April 2001, (Visual Plasticity), σελ.23 9. More, Gregory, “Animated Techniques: Time and the Technological Acquiescence of Animation”, Architectural Design: Architecture + Animation, Wiley-Academy, Vol.71, No.2, April 2001, (Visual Plasticity), σελ.23 10-11. More, Gregory, “Animated Techniques: Time and the Technological Acquiescence of Animation”, Architectural Design: Architecture + Animation, Wiley-Academy, Vol.71, No.2, April 2001, (Visual Plasticity), σελ.22 12. Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999, σελ.10

114

Αντί Επιλόγου Η μετατόπιση από τη μελέτη της μορφής ενός αντικειμένου στη διαδικασία από την οποία παράγεται η μορφή, διευρύνει τις δυνατότητες της παραγωγής αρχιτεκτονικής μορφής. Η μελέτη των αντικειμένων ως προς την τελική τους μορφή οδηγεί σε στατικά και προβλέψιμα αποτελέσματα. Ο Ali Rahim αναφέρει πως αντίθετα με το σταθερό αντικείμενο, «η διαδικασία αναπαριστά έναν εξελισσόμενο μετασχηματισμό από την αφαίρεση στην υλική ή δυνητική αναπαράσταση» 1. Δεν παράγεται ένα συγκεκριμένο αποτέλεσμα, αλλά ένα πεδίο δυνητικών μορφών μέσα από τη διαδικασία σχεδιασμού. Η διαφορετική αντίληψη των εννοιών που αναφέρονται στο κείμενο αυτής της ερευνητικής εργασίας σχετίζεται με τις σύγχρονες διαδικασίες του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού και τις αλλαγές στο πλαίσιο μέσα στο οποίο παράγονται οι μορφές. Η αντίληψη του χρόνου ως συνεχής ροή αφυπνίζει την αντίληψη ότι ο οποιοσδήποτε χώρος είναι ενεργός. Ο χώρος διέπεται από πολλαπλές δυνάμεις που ενεργούν και προκαλούν μεταβολές στα αντικείμενα που βρίσκονται σε αυτόν. Επιπλέον, η μεταβολή προκύπτει και από τις αλληλεπιδράσεις των δυνάμεων και των σχέσεων που αναπτύσσονται μέσα στη δομή μιας μορφής. Οι μορφές μεταβάλλονται και διαφοροποιούνται ανάλογα με τις αλληλεπιδράσεις των δυνάμεων. Η διαδικασία αυτή είναι συνεχής και επαναληπτική. Πρόκειται για μία διαδικασία επανάληψης που ενσωματώνει τη διαφορά. Μέσα από αυτήν την εξελικτική διαδικασία υπονοείται μια σειρά δυνητικών μορφών που ενδέχεται να εμφανιστούν. Οι μορφές οι οποίες προκύπτουν δεν είναι προβλέψιμες εκ των προτέρων. Οι μορφές διαμορφώνονται από τις αλληλεπιδράσεις και τις σχέσεις που αναπτύσσονται μέσα στη δομή τους. Ωστόσο, οι μορφές σε έναν ενεργό χώρο δυνάμεων, αλληλεπιδρούν και με το περιβάλλον τους. Μέσα από τις αλληλεπιδράσεις διαμορφώνεται η συμπεριφορά τους η οποία στη συνέχεια επιδρά και στο περιβάλλον και στις γειτονικές μορφές. Οι αλληλεπιδράσεις και οι σχέσεις που διαμορφώνουν μια μορφή μπορούν

115

116

να οριστούν ως κανόνες σχηματισμού μιας μορφής. Οι κανόνες σύμφωνα με τους οποίους δημιουργείται μια μορφή μπορούν να περιγραφούν από έναν αλγόριθμο. Αλλάζοντας τον αλγόριθμο, αλλάζει η μορφή. Ο αλγόριθμος μπορεί να είναι εξελικτικός, δηλαδή να απαντάει σε ένα σύνολο δυνητικών αποτελεσμάτων. Τα πρότυπα που χρησιμοποιούνται στη διαδικασία παραγωγής ενός αρχιτεκτονικού έργου δεν αποτελούν αντικείμενα προς αντιγραφή ή μίμηση της μορφής τους. Τα πρότυπα μελετώνται ως προς τους κανόνες σχηματισμού των μορφών τους. Οι κανόνες αυτοί μεταβάλλονται και διαφοροποιούνται μέσα στη διαδικασία, με αποτέλεσμα να προκύπτουν από το ίδιο πρότυπο διαφορετικές μορφές οι οποίες δεν είναι αναγώγιμες στο αρχικό πρότυπο. Οι μορφές αποτελούν συστήματα που αποτελούνται από πολλαπλά μέρη που συνδέονται μεταξύ τους και λειτουργούν ως σύνολο. Το σύστημα δε παραμένει σταθερό και στατικό. Είναι δυναμικό, δηλαδή μεταβάλλεται και μετασχηματίζεται συνεχώς στη ροή του χρόνου. Οι σύγχρονες διαδικασίες ενσωματώνουν πολύπλοκα συστήματα με σύνθετες μορφές. Τα συστήματα αυτά περιγράφονται από την έννοια της πολλαπλότητας. Η πολλαπλότητα αποτελεί μια συνάθροιση ετερογενών στοιχείων που οργανώνονται και λειτουργούν ως σύνολο. Τα επιμέρους στοιχεία αλληλεπιδρούν μεταξύ τους και αναπτύσσουν πολλαπλές σχέσεις. Ένα σύστημα δεν περιγράφει μια συγκεκριμένη μορφή, αλλά ένα σύνολο δυνητικών μορφών που μπορούν να παραλάβουν το ίδιο πρόγραμμα. Η τυπολογία δεν αποτελεί μια μορφή ταξινόμησης των κτιρίων ανάλογα με τις λειτουργίες τους. Αποτελεί οργανωτικές αρχές, τις οποίες μπορούμε να πολλαπλασιάσουμε και να τροποποιήσουμε κατά τη διαδικασία σχεδιασμού. Μέσω της παραλλαγής των οργανωτικών αρχών, παράγονται νέες διαφορετικές μορφές. Οι σχέσεις και οι αλληλεπιδράσεις των στοιχείων μιας μορφής μπορούν να αναπαρασταθούν από το διάγραμμα. Το διάγραμμα ενσωματώνει ένα σύνολο δυνατοτήτων και δυνητικών μεταβολών των σχέσεων και των δυνάμεων που αναπτύσσονται μεταξύ των επιμέρους στοιχείων. Είναι ένα δυναμικό και παραγωγικό εργαλείο του «εν δυνάμει». Το διάγραμμα είναι μια αφηρημένη αναπαράσταση

117

όλων των δυνητικών μορφών που είναι δυνατόν να προκύψουν. Περιλαμβάνει όλες τις πιθανές μεταβολές και τους μετασχηματισμούς που μια μορφή μπορεί να υποστεί. Με τη χρήση εναλλακτικής γεωμετρίας, όπως η τοπολογία είναι δυνατόν να περιγραφούν οι σύνθετες μορφές και οι μετασχηματισμοί τους στο χώρο και το χρόνο.

1. Rahim, Ali, “Systemic Delay: Breaking the Mold”, Architectural Design: Contemporary Processes in Architecture, Wiley-Academy, Vol.70, No.1, January 2000, σελ. 7

118

Βιβλιογραφία Αδηλενίδου, Γιώτα, Βυζοβίτη, Σοφία (επιμ.), {+αθρ(0)ίσεις / syn_athr(0)isis}, συνέκδοση του Τεχνικού Επιμελητηρίου Ελλάδος – Τμήμα Κεντρικής Μακεδονίας και των Εκδόσεων Παπασωτηρίου, 2008 Βεργόπουλος, Σταύρος, Καλφόπουλος, Απόστολος (επιμ.), Αρχιτεκτονικός Σχεδιασμός και ψηφιακές τεχνολογίες 2, Θεσσαλονίκη, 2007 Castle, Helen (ed.), Architectural Design: Emergence: Morphogenetic Design Strategies, Vol.74, No.3, May/June 2004 Castle, Helen, Fear, Bob (eds.), Architectural Design: Architecture + Animation, WileyAcademy, Vol.71, No.2, April 2001 Eisenman, Peter, Diagram Diaries, London: Thames & Hudson, 1999 Eisenman, Peter, Peter Eisenman Feints, Italy, Skira Editore S.p.A, 2006 Eisenman, Peter, Re-Working Eisenman, London, Academy Editions, Berlin: Ernst & Sohn, 1993 Foreign Office Architects, Phylogenesis: foa’s ark, ACTAR, 2004 Kwinter, Sanford, Far from equilibrium - Essays on Technology and Design Culture, (ACTAR) Lynn, Greg, Animate Form, New York, Princeton Architectural Press, 1999 Lynn, Greg, Bodies and Blobs, Collected Essays, Bruxelles, La Lettre Volée, 1998 Lynn, Greg (ed.), Folding in Architecture, Revised Edition, Wiley-Academy, April, 2004 Reiser + Umemoto, Atlas Novel Tectonics, New York, Princeton Architectural Press, 2006 Toy, Maggie (ed.), Architectural Design: Contemporary Processes in Architecture, WileyAcademy, Vol.70, No.1, January 2000

119

120

Websites http://www.sadas-pea.gr/ARXITEKTONES_48.pdf http://dictionary.reference.com http://www.f-o-a.net http://www.nox-art-architecture.com http://www.glform.com http://www.arcspace.com/exhibitions/blobwall/blobwall.html http://www.cca.qc.ca/en/collection/6-greg-lynn-embryological-house http://epress.lib.uts.edu.au/ocs/index.php/AASA/2007/paper/viewFile/39/10 Πηγές Εικόνων Βιβλιογραφία και Websites http://www.sfmoma.org/artwork/108008 http://www.sfmoma.org/artwork/108010 http://www.docam.ca/en/wp-content/GL/GL3ArchSig.html http://www.flickr.com http://www.wagsoft.com/PapersHtml/stochastic/node2.html http://www.dkolb.org/ht/ou-dk.html http://serialconsign.com/2008/02/eisenman-vs-haneke

121

http://blog.miragestudio7.com/2007/08/peter-eisenman/ http://www.arch.ethz.ch/~kurmannd/sculptor/presentations/dream_extend/ideas. html http://www.educatorium.com/projetos/projetos_biografias_int.php?id_projetos_biografias=30 http://cypresstrees.blogspot.com/2007/11/house-2.html http://www.geocities.com/arquique/peter/petercy.html http://the-t-machine.blogspot.com/2008/06/what-comes-first-chicken-or-egg-pattern.html http://cgg-journal.com/2005-3/04/index.htm http://verse2.egloos.com/4123987 http://sitemaker.umich.edu/rememberingnazism/memorials http://www.dontpaniconline.com/magazine/home/greg-lynn http://blog.girvin.com/?p=967 http://www.blobwall.com/ http://www.pavillon-arsenal.com/img/conference/16/cp/PAV_16_CP.pdf