potrebne da bi se savladala visinska razlika. Put je nastao na veoma strmom terenu koji je zahtijevao veliki broj serpentina, i predstavlja izuzetno tehničko rješenje, arhitektonsko i inženjersko djelo izuzetne ambijentalne vrijednosti. Serpentine su pažljivo zidane, u suvozidu, od pravilnih, fino tesanih blokova kamena, sa veoma uskim spojnicama, a podzidi su nagnuti zbog stabilnosti. Širina staza je oko 1,8 m. Na određenim mjestima staza je kaldrmisana, a postoje i kanali za odvođenje atmosferske vode.
Tvrđava Vrmac
Podzid serpentinskog puta Muo - Vrmac
Putu se danas prilazi sa Peluzice, kroz naselje, ili sa okuke puta Kotor – Trojica.
Serpentinski put Muo - Vrmac jedan je od najstarijih austrijskih vojnih puteva u Boki. Sagrađen je 1860, u vrijeme vladavine Franca Jozefa I, o čemu svjedoči ploča ugrađena u podzid jedne od sepentina sa natpisom: FJI 1860. Put je spajao tvrđavu Vrmac na vrhu brda sa Kotorom, odnosno sa magacinima municije koji su se nalazili na Mulu.
Dio serpentinskog puta u borovoj šumi©Zoran Nikolić
Makadamski put tvrđava Vrmac - Sveti Ilija
Makadamski put od tvrđave Vrmac do vrha Sv. Ilija sagrađen je poslije 1882. godine, u vrijeme najintenzivnije gradnje vojnih puteva. Put vodi grebenom sa kojeg se naizmjenično otvaraju vizure na kotorski i tivatski dio zaliva. Od tvrđave Vrmac put u prvom dijelu prolazi kroz borovu šumu, a duž puta se nalaze baterije, magacini i različiti manji odbrambeni punktovi. Na centralnom dijelu puta otvara se vizura na tivatski zaliv s jedne, i kotorski sa druge strane, što sa krševitim predjelom, mirisom pelina i vrijeska čini ovaj prostor izuzetnim.
Pogled sa vrha Sveti Ilija
Dio kompleksa uz makadamski put
Tvrđava je dio kompleksa u kojem se nalaze i oficirski stanovi, skladišta, magacini i osmatračka mjesta. U samom foru je bila jedna zasvedena bistijerna, dok se druga nalazila kod oficirskih stanova.
Nastavak puta vodi ka raskrsnici od koje se jedan krak odvaja ka vrhu Sv. Ilija a drugi nastavlja ka Gornjoj Lastvi. Na početku ovog kraka je velika bistijerna za vodu, a nekoliko serpentina vodi do vrha. Duž serpentina nalaze se manji odbrambeni punktovi, topovski položaji i osmatračnice. Sa vrha Sv. Ilija (766 mnv) se pruža pogled na kotorski dio zaliva, Lovćen, Herceg Novi, Lušticu i otvoreno more.
Jadransko more
Područje na Listi Svjetske baštine Kotor Tivat
Topografska karta: Uprava za nekretnine Crne Gore Autori mape: EXPEDITIO Fotografija na naslovnoj strani: Duško Tasić
Cjelokupna teritorija Boke Kotorske za vrijeme vladavine Austro-Ugarske (1797-1806 i 1814-1918) predstavljala je jedinstvenu tvrđavu – tvrđavu Boka Kotorska, koju je činila mreža velikog broja različitih utvđenja, vojnih objekata i puteva. Utvrđivanje Boke i izgradnja savremenih fortifikacija podrazumijevala je i izgradnju puteva. U početku, građeni su manji putevi, za prevoz tereta konjskom snagom. Sa promjenom tehnike ratovanja i početkom izgradnje oklopljenih fortifikacija, počinje i izgradnja kolskih puteva. Period najintenzivnije gradnje bio je od 1882. do 1914. Većina još i danas postojećih puteva u Boki izgrađena je u tom periodu za vojne potrebe.
Tvrđava - oklopljeni for Vrmac nalazi se na 485 mnv, na strateški izuzetno važnom mjestu sa kojeg se otvaraju vizure na dvije strane Bokokotorskog zaliva. Sagrađena je 1894, na mjestu prvobitne tvrđave iz 1860. Sagrađena je kao planinska tvrđava koja sjedinjuje sav potreban prostor za trupe, operativni dio i odbranu u jednom objektu. Tvrđava je rekonstruisana između 1906-7. U Prvom svjetskom ratu je bila oštećena, a zatim je 1916. popravljena. Tvrđava ima osnovu poligonalnog oblika, poluukopana je i opasana rovom širine 7 m, a dubine 5 m. Ima prizemlje i sprat, i unutrašnje zatvoreno dvorište u središtu.
Segment puta Vrmac - Sveti Ilija / Gornja Lastva ©Zoran Nikolić
Serpentinski put Muo - Vrmac prolazi djelimično kroz stjenoviti predio djelimično kroz borovu šumu, koja je posebno gusta u gornjoj zoni. Pred sami vrh, nalazi se odvajanje za vidikovac sa kojeg se pruža izuzetan pogled na Kotor sa Lovćenom i cijeli kotorski dio zaliva.
Ovaj put spada u grupu manjih puteva, građenih za potrebe izgradnje starijeg tipa tvrđava. Pošto se transport obavljao konjima i mazgama, nagib nije smio biti veći od 15 stepeni. Ovaj maksimalni nagib puta određivao je broj serpentina (kanica) koje su bile
Mapa je pripremljena u okviru projekta “Stazama kroz Svjetsku baštinu” koji je sprovela nevladina organizacija EXPEDITIO. Projekat je finansiran od strane Opštine Kotor, uz učešće Turističke organizacije Opštine Kotor.
• Kulturna baština Vrmca, 2015 • Studija zaštite kulturnih dobara na području opštine Kotor, 2017 • http://whc.unesco.org/ • Menadžment plan Prirodnog i kulturno-istorijskog područja Kotora, 2011 Osnovni izvori:
Bokokotorski zaliv Zaštićena okolina (bafer zona)
Mreža pješačkih puteva i staza koje priobalna naselja u zalivu povezuju sa starijim naseljima u gornjoj zoni i sa zaleđem, kao i mreža puteva koji su nastali kao dio odbrambenog sistema, čine značajan segment kulturnog pejzaža područja Kotora. Ovi putevi i staze koji su pogodni za pješačenje i planinarenje, omogućavaju da se vrijednosti kulturnog pejzaža svjetske baštine u potpunosti sagledaju i dožive iz svih uglova.
Herceg Novi
MUO [Peluzica] TVRDAVA VRMAC SVETI ILIJA Stazama kroz Svjetsku baštinu Pješačke i planinarske staze Prirodnog i kulturno-istorijskog područja Kotora
Harmonični odnos između impresivne prirode zaliva i raznovrsne i bogate kulturne baštine, koji je stvaran i održavan kroz vjekove, daje području Kotora karakteristike kulturnog pejzaža izuzetne univerzalne vrijednosti. Prirodno i kulturno-istorijsko područje Kotora, dio zaliva Boke Kotorske, jedno je od preko 1000 lokaliteta iz cijelog svijeta koje se nalazi na UNESCO-ovoj listi svjetske baštine jer posjeduje izuzetnu vrijednost za čovječanstvo.
Crna Gora Lokacija i obuhvat Prirodnog i kulturno-istorijskog područja Kotora
0
01 02 03 04 05 06 07
06
07
500
Vrh sv. Ilija (765 mnv)
Raskrsnica, bistijerna za vodu
Makadamski put
Kompleks tvrđave Vrmac
Vidikovac
Serpentinski put Muo Vrmac
Muo (Peluzica)
Legenda
1000
06
MUO [Peluzica] TVRDAVA VRMAC SVETI ILIJA
Jedinstveni evropski broj za hitne slučajeve - 112
Obilazak bez vodiča na spostvenu odgovornost
17 km
Muo-Vrh sv. Ilija-Muo
6h 30min
Srednja
Srednja
7.8 km
Muo-Vidikovac-Muo
3h 30min
Težina
Dužina
Staza
Vrijeme
©Prioryman
04
©Zoran Nikolić
05
07
05
Visina (m)
0,00
100
200
300
400
500
600
700
8,50
8,00
06
7,50
765mnv 800 07 685mnv
PRESJEK
7,00
02
6,50
04
01
6,00
03
5,50
4,50 Rastojanje (km)
5,00
05
4,00
04
3,50
03
3,00
476mnv 451mnv
2,50
03
02
01
2,00
1,50
Jadransko more
Herceg Novi
1,00
Tivat
02
Boka Kotorska
0,50
0,00
01
0m
Kotor