IP
inleidending psychologie
inhoud
Vormen van bewustzijn 4 8
The imaginary is what tends to become real Sigmund Freud en surrealisme Lucide dromen Bij een lucide droom weet de desbetreffende dromer dat hij aan het dromen is, omdat hij weet dat hij aan het dromen is kan hij bepaalde handelingen verrichten zoals bv vliegen.
Geheugen 12 Het geheugenpaleis Het idee achter het geheugenpaleis is om in gedachten een bouwwerk te creĂŤren en dat te vullen met beelden van de dingen dat men wil onthouden.
Motivatie en emotie 16
2
Betaald krijgen voor goede cijfers GradeFund is een Amerikaans initiatief waarbij studenten geld kunnen verdienen door simpelweg goede cijfers te behalen.
inhoud
Psychische stoornissen 18 Elektroshocktherapie – nuttig of niet? Elektroshocktherapie (EST) is een methode die voornamelijk wordt toegepast bij behandeling van ernstige, therapieresistente depressie. 20 Is MDMA het wondermedicijn? Alhoewel er veel research is gedaan op ratten om het effect op de hersenen te zien is er weinig bekent over de psychologische effecten en de therapeutische voordelen van MDMA voor de mens. 24 My name is Annina and this is my story... Annina vertelt over haar ervaring met paniekstoornis
Stress, gezondheid en welzijn 28 Relax, take it easy. Stress is een lichamelijk en psychische respons op en uitdaging of bedreiging maar ook de kleine dagelijkse gebeurtenissen kunnen al stress veroor zaken 30 Rouw & het rouwproces Rouw kan worden gedefinieerd als de emotionele reactie op verlies, die onder meer bestaat uit verdriet, woede, machteloosheid, schuldgevoel en wanhoop.
Psychologie en films 32
Films & Documentaires Psychische stoornis blijft een interessant onderwerp voor film en documentaire makers.
Literatuurlijst Credits 3
vormen van bewustzijn
The imaginary is what tends to become real
4
vormen van bewustzijn
“When making a decision of minor importance, I have always found it advantageous to consider all the pros and cons. In vital matters, however, such as the choice of a mate or a profession, the decision should come from the unconscious, from somewhere within ourselves. In the important decisions of personal life, we should be governed, I think, by the deep inner needs of our nature.” (Freud, 1927) TEKST Ciaran van Stee
G
rondlegger van de dieptepsychologie is de Weense arts en psychiater Sigmund Freud (1856 – 1939). Sigmund Freud kan gezien worden als de vader van de psychoanalyse (Stroeken, 2009). Hij werd geboren in 1856 in Oostenrijk (LeerWiki, 2013). Na zijn studie geneeskunde, richtte hij zich met name op medisch onderzoek in de neurologie. Freud richtte zich vooral op het onbewuste van mensen met een grote nadruk op seksualiteit (de Heer, 2010). Ondanks veel kritiek kregen zijn theorieën grote bekendheid, ook omdat zij tegen veel bestaande gedachten ingingen. Het uitgangspunt van de dieptepsychologie is dat de menselijke geest te vergelijken is met een ijsberg: 1/10e deel ligt boven water (is bewust), en 9/10 deel ligt onder water, is onbewust. Freud en zijn navolgers stellen dat het overgrote deel van wat zich in de mens afspeelt onbewust is. We zijn ons er niet van bewust wat de eigenlijke drijfveren zijn van ons gedrag, waarom we ons gedragen zoals we ons gedragen. Bij de meeste mensen lijkt dat niet tot onoverkomelijke problemen te leiden. Er zijn echter mensen die ‘geestesziek’ zijn. Zij kunnen geholpen worden door zich te uiten, liggen op de divan, terwijl de arts/therapeut bij het hoofd zit en allerlei suggesties geeft. De therapeut wil hiermee het uiten van de emoties stimuleren, zodat de onbewuste inhouden naar buiten komen en inzicht ontstaat in onze onbewuste drijfveren.
>>
5
vormen van bewustzijn
De techniek die Freud aanvankelijk gebruikte was de hypnose; later werd dit de Freie Aussage (de Heer, 2010): als je vrijuit zegt wat er in je opkomt komen de verdrongen driften, wensen en fantasieën vanzelf uit het onbewuste te voor schijn. Ook in dromen komt ons onbewuste tot uiting. Freud meende dat het onbewuste vooral seksueel geladen was. Tegenwoordig wordt ook wel gezegd dat het in wezen instinctieve energie betreft. Die driften, die verlangens, die instinctieve energieën zoeken lustbevrediging. Zoals wanneer je trek hebt en je in een etalage heerlijke gebakjes ziet liggen: het water loopt je in mond. Maar die ruit zit er voor, je kunt er niet bij. Dat is dan een frustratie, een belemmering die je tegenhoudt waardoor je je hongerdrift niet kunt bevredigen. Freud zegt dat de kunst van het menszijn is om zijn driften enerzijds niet te onderdrukken, maar anderzijds ook om ze niet vrijuit uit te leven. In het laatste geval zouden de mensen worden als wilde dieren. Maar wat moeten we dan? Het gaat er om onze driften te kanaliseren, door middel van ze ‘netjes’ te uiten, beschaafd, sociaal acceptabel. We leren dat we niet altijd aan onze impulsen mogen toegeven. Dingen doen alleen omdat je er zin in hebt. “Gebruik je verstand toch!” Is een opmerking die iedereen wel kent. Volgens Freud komt het onbewuste in onze dromen tot uiting, niet rechtstreeks, maar in een vermomde (symbolische) vorm. Al dromend verwerken we de dagelijkse gebeurtenissen. Je zou kunnen zegen: dromen is goed voor onze psychische hygiëne. De kunst om de betekenis van dromen te ontsluieren noemt Freud: de kunst van de Traumdeutung, de droomduiding. Dromen vinden de surrealistische kunstenaars heel interessant (Nederlands Publieke Omroep [NPO], 2012). Freud schreef hier een boek over: ‘Traumdeutung’. Het vormde een inspiratiebron voor veel kunstenaars. Het surrealisme is een kunststroming in de moderne kunstontstaan als literaire stroming rond 1924. Hoewel er een hoogtepunt van het surrealisme is waar te nemen tussen 1925en 1940, in zowel schilderkunst, beeldhouwkunst en in de literatuur, is het surrealisme vandaag de dag nog steeds aanwezig en actief. Het surrealisme is sterk beïnvloed door de ideeën van Sigmund Freud. >>
6
Afbeelding 1. Overgenomen van Sigmund Freud (1921) door Max Halberstadt. Geraadpleegd op http://en.wikipedia.org/wiki/Sigmund_Freud
vormen van bewustzijn
Als je kijkt naar het werk van Salvador Dali (1904-1989) is het vaak niet helemaal duidelijk waar je nu naar kijkt. Klopt het wel? Nee en dat hoeft ook niet. Snap jij precies waar jouw dromen over gaan? Afbeelding 2 laat het werk ‘De hardnekkigheid van het geheugen’ uit 1931 van Dali zien. Het stelt een droomwereld voor waarin smeltende, weke klokken worden belaagd door mieren. Dali is geobsedeerd door het idee van tijd en zijn beelden zijn een metafoor (beeldspraak) voor de tijdelijkheid van ons bestaan als mens. Bij die tijdelijkheid hoort natuurlijk ook het verval en onze strijd tegen dat verval. In zijn autobiografie legt Dali uit hoe
hij op het idee van de ‘weke uurwerken’ is gekomen, namelijk na het bestuderen van een stuk camembertkaas… In je onbewuste zitten al je dromen, verlangens, angsten. Zoals het woord ‘onbewust’ al aangeeft, ben je je vaak niet eens bewust van al die gevoelens. De surrealisten zijn heel nieuwsgierig wat er allemaal naar boven komt als je de rede, het verstand uitschakelt. Wat voor beeldend werk maak je als je helemaal geen regels hebt waaraan je je hoeft te houden. Als je zelf geen controle meer hebt?...
Afbeelding 2. Overgenomen van De hardnekkigheid van het geheugen (1931) door Dali, S. Geraadpleegd op http://www.arthistoryarchive.com/arthistory/surrealism/Origins-of-Surrealism.html
7
vormen van bewustzijn
Lucide dromen TEKST Sander Mulder
W
at is een lucide droom? Bij een lucide droom weet de desbetreffene dromer dat hij aan het dromen is, omdat hij weet dat hij aan het dromen is kan hij bepaalde handelingen verrichten zoals bijvoorbeeld vliegen. Je kan een lucide droom beschouwen als een soort virtual reality, alles lijkt levensecht en logisch alleen speelt het zich allemaal af in je hersenen. De term lucide is voor het eerst gebruikt door een Nederlandse psychiater genaamd Frederik van Eeden in het tijdschrift Proceedings of the Society for Psychical Research met de titel : A study of dreams. De term lucide werd gebruikt om te verwijzen naar de heldere staat waar de dromer zich in bevindt.
H
oe ervaar je een lucide droom? Een volledige lucide droom is een gedetailleerd, soms met een nog groter bewustzijn dan dat je nu al hebt. Omdat het allemaal plaatsvindt in je geest heeft de droomwereld geen fysieke wetten, alles wat je kunt bedenken zou in je lucide droom kunnen plaatsvinden. Je kunt je dromen beheersen en vervormen zo gek je maar wil, je kan vliegen over de steden, tijd vertragen, vechten als een ninja, seks hebben met iemand, jeugdherinneringen herbeleven en nog veel meer. In feite zijn de mogelijkheden van lucide dromen grenzeloos. Een lucide droom is niet alleen een fantasie speeltuin, het is een kans om te communiceren met je onderbewustzijn >> via droom personages en de droom zelf.
8
vormen van bewustzijn
Afbeelding 3. Overgenomen van Bedtime Aviation (2001) door Gonsalves, R. Copyright 2014 door Huckleberry Fine Art. Geraadpleegd op http://huckleberryfineart.com/artist_slide_show.php?image_id=240396&artist_id=2527&category_id=56&flag=
9
vormen van bewustzijn
W
at zijn de voordelen van lucide dromen? Als je eenmaal weet hoe je lucide kan dromen ontdek je een hele nieuwe wereld, je bent een wildvreemde in je eigen dromen, je bent je volledig bewust van wat er allemaal gebeurd en je kan manipuleren met de kracht van het denken. In lucide dromen is het mogelijk om interactie te hebben met je onbewuste zelf, dat komt omdat lucide dromen een ‘co-created experience’ is, zowel je ego als je onbewustzijn hebben controle in je droom. In normale dromen zijn de omgeving, de personages, thema’s , symbolen en het plot allemaal gedreven door je onderbewustzijn die communiceert via je ervaringsgerichte geheugen en conceptuele vorm. Met zelfbewustzijn in je droomwereld kun je de droom zelf sturen, je kan jezelf elke soort vraag stellen, je kan elke soort commando geven. Bijvoorbeeld kan je in je droom vragen : Wat is mijn ideale carriere? Waar zal ik leven in de wereld? Hoe word ik rijk? Hoe zal mijn leven er over 10 jaar uitzien? De antwoorden zullen soms via je de meest rare manier komen zoals bijvoorbeeld via een karakter in je droom of misschien is het wel met teskt geschreven in de wolken!
10
C
ommunicatie door middel van ‘In-Dream eye movements’ In 1975 werden lucide dromen voor het eerst wetenschappelijk bewezen in het laboratorium. De Britse parapsycholoog Dr. Keith Hearne (1978) nam een vooraf bepaalde oogbeweging waar in de de oogbewegingen van zijn vrijwilliger, die in een lucide droom was op dat moment. Door het manipuleren van zijn Rapid Eye Movements (REM) bleek dat de vrijwilliger constant een bepaalde kant op keek tijdens het dromen, het was een soort van communicatie tussen de dromen en de buitenwereld. Echter, Hearnes baanbrekende onderzoek gleed onder de radar van de mainstream wetenschappelijke tijdschriften en het was dr. Stephen LaBerge aan de Stanford Universiteit die bekend werd door zijn experiment uit 1983.
vormen van bewustzijn
H
ersengolvens tijden de REMslaap. In 2009 was er een studie van het Neurologische Laboratorium in Frankfurt die aantoonde dat mensen een aanzienlijk verhoogde hersenactiviteit had tijdens de lucide dromen.(Voss, U., Holzmann, R., Tuin, I. & Hobson, J.A., 2009) Een EEG-machine had zeer actieve frequenties opgenomen, tot wel 40 Hz. Dit is veel actiever dan de normale droomtoestand (Theta : 4-8 Hz) en zelfs de huidige staat waar je nu in bent ( Beta : 12-38 Hz ). Het onderzoek toonde ook aan dat er verhoogde activiteit in de frontale en frontolateral cortex was, dit gebied is verbonden met de hogere mentale functies die gekoppeld zijn aan het zelfbewustzijn. Slaap wetenschappers zeggen dat lucide dromen echt zijn en het veel inzicht kan bieden in de aard van het menselijk bewustzijn.
D
roomdagboek. Bij lucide dromen is het ontzettend van belang om je dromen te kunnen herinneren. Iedereen heeft wel eens dat je wakker wordt ‘s ochtends en de droom nog zo goed voor je kon zien maar diezelfde middag hem helemaal niet meer kon herinneren. Dit is belangrijk omdat het geen nut heeft je te gaan richting op het lucide dromen als je niet eens kan herinneren dat je lucide bent geweest in je droom. Je kan je hier zelf op trainen door gebruik te maken van een droomdagboek, elke keer als je wakker wordt schrijf je zoveel mogelijk op over je dromen. Hierdoor kan je na een tijdje een patroon vinden in je dromen en is het hierdoor makkelijker geworden om je dromen te kunnen herinneren. Verschillende soorten psychoactieve stoffen zoals benzodiazepines of cannabis verstoren de REMslaap en dat kan soms leiden tot minder dromen met dezelfde hoeveelheid slaap als iemand die geen drugs op heeft. (Kushida C., 2012)
11
geheugen
Het geheugenpaleis Stel uzelf voor dat u buiten staat, voor de deur van uw eigen huis. Prent je de kleur in van de voordeur en van welk materiaal die is gemaakt. Beeld je nu een grote groep nudisten in met overgewicht, op fietsen. Ze strijden in een naakte wielerkoers en ze komen recht op je voordeur af. Het is belangrijk dat u dit goed voor u ziet. Ze trappen zich een slag in de rondte, het zweet gutst van ze af, ze stuiteren op-en-neer met man en macht. En dan rammen ze in volle vaart tegen de voordeur. Overal zie je fietsen vliegen, de wielen komen voorbij rollen, spaken komen terecht op… ‘ongemakkelijke’ plekken. TEKST Ciaran van Stee
12
S
tap nu over de drempel van je voordeur de hal binnen, of de gang, wat er ook aan de andere kant is, en heb waardering voor de pracht van het licht wat naar binnen valt. Het licht schijnt op Koekiemonster. Koekiemonster ziet je en zwaait naar je terwijl hij bovenop een pratend lichtbruin paard zit. Je kan praktisch z’n blauwe zacht vacht aan je neus kriebelen. Je ruikt het havermout- en rozijnenkoekje dat hij in z’n mond stopt en hoort het paard nonstop praten. Loop hem voorbij. Loop langs hem heen de woonkamer in. In je woonkamer zie je Britney Spears voor je. Ze heeft bijna niks om het lijf en staat te dansen op de salon tafel en zingt “Hit Me Baby One More Time”. U loopt verder naar uw keuken. In de keuken is een weg aangelegd van gele bakstenen en uit de over komen Dorothy, de tinnen man, de vogel verschrikker en de leeuw uit “De tovenaar van Oz”. Ze komen met een brede glimlach en hand in hand uit de over naar je toe huppelen.
geheugen
Ondanks dat er veel verschillende manieren zijn om dingen te onthouden komt alles, alle technieken die worden gebruikt, uiteindelijk neer op het concept dat bij psychologen bekend staat als uitweidend coderen (Zimbardo, 2011). Dit kan goed worden uitgebeeld met een paradox die bekend staat als de Bakker/bakker paradox. Stel dat er twee mensen worden gevraagd om hetzelfde woord te onthouden. Aan één persoon wordt verteld: “Onthoud dat er een kerel is die Bakker heet.” En tegen de ander wordt gezegd: “Onthoud dat er een kerel is die bakker is.” Op een later tijdstip wordt er gevraagd: “Weet je nog wat dat woord was dat ik je een tijdje terug heb verteld? Kun je je herinneren wat het was?” Bij degene die verteld werd dat de naam Bakker is, is het minder waarschijnlijk dat die het woord onthoudt dan degene die verteld werd dat hij bakker is van beroep. Hetzelfde woord, maar niet in dezelfde mate herinnerd. Wat is er hier aan de hand? Het zit ongeveer zo: De naam Bakker heeft geen betekenis voor een persoon. Het staat volledig los van alle andere herinneringen die in het hoofd zwerven. Maar het naamwoord bakker, heeft men er een beeld bij. Bakker dragen grappige witte mutsen. Bakkers hebben meel aan hun handen. Bakkers ruiken lekker als ze van hun werk af komen. Zodra we dat beroep bakker horen, maken we allerlei associaties waardoor het makkelijker is om het later weer te herinneren. De kunst waar het op neer komt om dingen te herinneren is om informatie met een gebrek aan context, betekenis en strekking zodanig om te vormen dat het betekenisvol wordt in het kader van alle andere zaken die in je hoofd zitten.
Eén van de uitgebreidere technieken om dit te doen, gaat terug tot de Oude Grieken, 2500 jaar geleden (Zimbardo, 2011). De techniek werd bekend als het “Geheugenpaleis”. Het verhaal achter de oorsprong gaat als volgt. Er was een dichter, Simonides genaamd, die een banket bijwoonde. Hij was in feite ingehuurd om de mensen te vermaken aangezien toen de tijd, dichters het vermaak op feestjes waren. Hij staat op, draagt zijn gedicht voor uit het hoofd, loopt naar buiten, en op dat moment stort de eetzaal in. Iedereen die binnen was werd gedood. Niet alleen kwam iedereen om het leven, de lichamen werden ook onherkenbaar verminkt. Niemand kon navertellen wie er binnen was, niemand kon navertellen waar ze zaten. De lichamen konden niet fatsoenlijk worden begraven. De ene tragedie bovenop de andere. Simonides, die buiten staat, de enige overlevende tussen het puin, doet zijn ogen dicht en komt tot de ontdekking dat hij zich voor de geest kan halen waar alle gasten van het banket hadden gezeten. Hij neemt de familieleden aan de hand mee en leidt ze door het puin naar hun dierbaren. >>
13
Wat Simonides zich op dat moment realiseerde is iets wat we zelf eigenlijk wel aanvoelen, namelijk dat men erg slecht is in het herinneren van namen en telefoonnummers en letterlijke instructies van onze collega’s, maar dat men een uitstekend geheugen heeft voor beelden en ruimte. Als op dit moment aan u wordt gevraagd de eerste 10 woorden te noemen van het verhaal over Simonides zojuist, dan is het waarschijnlijk een erg moeilijke opgave. Maar als aan u wordt gevraagd wie er op een pratend, lichtbruin paard zit in uw gang of hal op dit moment, dan zou u dat voor u kunnen zien. Het idee achter het geheugenpaleis is om in gedachten een bouwwerk te creÍren en dat te vullen met beelden van de dingen dat men wil onthouden. Hoe maffer, gekker, grilliger, grappiger, ordinairder en hoe ranziger het beeld is, des te onvergetelijker het waarschijnlijk is. Hoe werkt dit nou? Laten we zeggen dat u bent uitgenodigd om een toespraak te houden voor een groot publiek en u wilt het uit uw hoofd opvoeren. U wilt het doen zoals Simonides het 2000 jaar geleden heeft gedaan. Wat u bijvoorbeeld zou kunnen doen, is uzelf in beelden bij de voordeur van uw huis. U voelt opnieuw het materiaal en prent uzelf de kleur in. U maakt uzelf een krankzinnige, belachelijke en onvergetelijke voorstelling om te herinneren dat u allereerst wil vertellen over een volkomen bizarre wedstrijd over naakte wielrenners. Dan gaat u uw huis binnen, en ziet u een beeld van Koekiemonster bovenop het paard omdat u over eetstoornissen wil praten. Dan de voorstelling van Britney Spears die u herinnert aan de grappige anekdote die u wilt vertellen. U gaat de keuken in met het gele pad en het vierde onderwerp waar u over gaat
14
vertellen was de vreemde reis die u een jaar lang maakte en u hebt nog een paar vrienden om daaraan te helpen herinneren. Op deze manier leerden Romeinse redenaars hun toespraken. Niet woord voor woord maar onderwerp voor onderwerp. Het is natuurlijk leuk om toespraken en telefoonnummers en
boodschappenlijstjes te onthouden, maar eigenlijk doet het niet echt ter zake. Het zijn gewoon trucjes. Het zijn trucjes die werken omdat ze gebaseerd zijn op simpele basisprincipes van hoe onze hersenen werken. U hoeft geen geheugenpaleizen te bouwen of stapels gedichten in te prenten om te profiteren van een klein beetje inzicht in hoe uw
verstand werkt. We hebben het vaak over mensen met een goed geheugen alsof het een aangeboren gave is, maar dat is niet het geval. Een goed geheugen is aangeleerd. Op het laagste niveau onthouden we dingen als we opletten. We onthouden iets als we diep betrokken zijn. We onthouden wanneer we in staat zijn om een stukje informatie en ervaring te nemen, en uit te vinden wat voor ons de strekking is. Waarom het belangrijk is, waarom het kleurrijk is. Als we in staat zijn om het om te zetten op zo’n manier dat het zinnig wordt als u nagaat dat er veel meer dingen in ons hoofd zitten, wanneer we in staat zijn om Bakkers om te vormen tot bakkers. Het geheugenpaleis en geheugentechnieken zijn gewoon een kortere weg. In wezen is het niet eens een kortere weg. Ze werken, omdat ze je laten werken. Ze dwingen af dat je dingen dieper verwerkt, een soort aandachtigheid, wat de meesten van ons niet de hele tijd lopen te oefenen. Er is geen kortere weg voor. Zo worden dingen gedenkwaardig. De boodschap die ik jullie graag wil meegeven is de gedachte dat ons leven de som van onze herinneringen is. Hoeveel zijn we bereid te verliezen uit ons leven, dat toch al kort is, door onszelf te verliezen in onze Blackberries en iPhones door niet te letten op het menselijk wezen tegenover ons dat met ons praat, door zó lui te zijn dat we niet bereid zijn om dingen diep te verwerken? Als je een gedenkwaardig leven wil leven, moet je het soort persoon zijn dat zich herinnert om te onthouden.
15
motivatie en emotie
Betaald krijgen voor goede cijfers TEKST Stefany van Megen
Veel studenten vinden het lastig om zich voor school te motiveren. Dat is ook niet zo raar, want er zijn zoveel andere leukere dingen te doen! Er is dan meestal sprake van een motivatieprobleem. Voor deze studenten is er misschien wel een oplossing, namelijk GradeFund (GradeFund, 2014).
W
at is GradeFund nou precies? Dat is een goede vraag! GradeFund is een Amerikaans initiatief waarbij studenten geld kunnen verdienen door simpelweg goede cijfers te behalen. Op de website van GradeFund kunnen studenten een profiel aanmaken en vervolgens hun cijferlijst uploaden. Om geld te verdienen, moeten ze sponsors zoeken. De sponsors zijn meestal ouders
16
motivatie en emotie
Afbeelding 4. Overgenomen van A picture of some Euro banknotes and various Euro coins (2006). Auteursrechthebbende onbekend. Geraadpleegd op http://upload.wikimedia.org/wikipedia/commons/6/65/Euro_coins_and_banknotes.jpg
of andere familieleden, maar de sponsors kunnen ook potentiĂŤle werkgevers zijn die via deze website studenten kunnen werven voor stages en parttime banen. De sponsors kunnen geld in de virtuele spaarpot storten, wanneer de student een goed cijfert haalt voor een tentamen. De sponsors kunnen overigens kiezen of het geld naar de student zelf of naar de school van de student gaat, om zo dus het schoolgeld te betalen. Elke keer als de student een tentamen met een goed cijfer afrondt (in Amerika wordt dat aangegeven met ‘A’, in Nederland: cijfer 9 of 10), gaat er een kleine donatie naar een goed doel naar keuze. Het is een simpel maar geweldig idee. GradeFund bestaat sinds 2011 en is alleen nog getest in de Verenigde
Staten, waar het initiatief is ontstaan. Daar blijkt dat GradeFund een effectieve manier is om studenten te motiveren, waardoor ze zich meer voor hun studie inzetten. Dus dit zou een perfecte oplossing kunnen zijn voor bijvoorbeeld studenten met een motivatieprobleem of voortijdig schoolverlaters. Elke keer als de studenten goed presteren, ontvangen ze een beloning, waardoor de kans groot is dat ze de volgende keer weer goed willen presteren. En voor de studenten die krap zitten, kan dit initiatief een extra stimulans zijn om hard te studeren! Maar dit initiatief kent ook zijn gebreken. Er is hier namelijk vooral sprake van extrinsieke motivatie: het verlangen om een activiteit uit te voeren vanwege externe consequentie (zoals een beloning).
Dus wat voor een effect heeft het dan op de intrinsieke motivatie op de langere termijn? Met intrinsieke motivatie wordt bedoeld: het verlangen om een activiteit uit te voeren vanwege de activiteit zelf. Overrechtvaardiging zou een risico kunnen zijn. Overrechtvaardiging is een proces waarbij een extrinsieke beloning (hierbij is dat dus geld), een interne motivatie verdringt (Zimbardo et al., 2013). Dus de vraag is: Is GradeFund wel effectief genoeg om studenten op langere termijn te motiveren? Het zou interessant zijn om dit eens nader te onderzoeken. Het is wel een goede start. Het zou echter beter zijn om die extrinsieke motivatie om te zetten in intrinsieke motivatie.
17
psychische stoornissen
Elektroshocktherapie – nuttig of niet?
18
psychische stoornissen
Elektroshocktherapie (EST) is een methode die voornamelijk wordt toegepast bij behandeling van ernstige, therapieresistante depressie. De patiënt krijgt via zijn slapen een elektrische stroom toegediend, die een algehele verkramping oproept (Zimbardo et al., 2013). TEKST Annina Alanen
V
oor meeste mensen is elektroschocktherapie vooral bekend van filmen waarin de patiënt op een bed ligt, klaarwakker en terwijl hij de EST krijgt, schudt en schreeuwt hij enorm. De realiteit is gelukkig ver weg van dit beeld, maar toch bleef EST heel lang als een taboe in onze maatschappij. Waarom? Sommige critici zeggen dat EST op mensen kan worden gebruikt die eigenlijk geen klachten hebben, maar een afwijkende mening. De critici zijn bang dat EST als een strafmiddel wordt gebruikt (Butcher, J.N., Mineka, S., & Hooley, J.M, 2008). Anderen zeggen dat de effecten van EST nog steeds niet goed worden begrepen. EST heeft ook ongewenste bijwerkingen zoals tijdelijke desoriëntatie en verstoringen in het geheugen (Breggin, 1979, 1991). Voorstanders anderzijds eisen dat de patiënten binnen enkele maanden over het algemeen speciefieke geheugen terugkrijgen (Calev et al., 1991). Een van de patiënten, Helen Crane, heeft twee sessies van EST gekregen aan het eind van jaren 1990 en zij beweert dat door de EST ze de dood van haar moeder had vergeten (Reed, 2013). Wat zijn de positieve effecten van de EST? Uit onderzoeken is gebleken dat
EST een nuttig hulpmiddel is als de patiënt heeft last van ernstige, therapieresistante depressie. Het werkt vooral goed met patiënten met zelfmoordneigingen die snel hulp nodig hebben (Shorther & Healy, 2007). Na 3-4 behandeling sessies met de EST verdwijnen meestal de depressieve klachten, maar met geneesmiddel duurt het 1-2 weken voordat de effecten zichtbaar zijn. Een voorstander van EST is een patiënt naam John Wattie die inmiddels ook aan het eind jaren 1990 EST heeft gekregen op zijn depressieve klachten. Toen meneer Wattie over zijn depressie sprak, beschreef hij het zo: “Mijn depressie begon me te overweldigen. Ik verloorde de controle, ik werd geweldadig”. Na de EST behandeling draaide zijn leven rond: “Voor de EST was ik een wandelende dood. Ik had geen interesse in het leven, ik wilde gewoon verdwijnen. Na EST ik voelde alsof er een uitweg. Ik voelde dramatisch beter” (Reed, 2013). Toch vindt de critici dat EST moet verdwijnen zoals lobotomie. Maar als een therapiemethode nog steeds levens kunt redden, zoals die van meneer Wattie, moeten wij er vanaf? Wat denkt u?
19
psychische stoornissen
Is
MDMA het
wondermedicijn?
20
psychische stoornissen
MDMA heeft de volledige naam : 3,4,-Methylenedioxy-N-Methylamfetamine oftwel Methylenedioxymethamfetamine. De 3,4 geeft aan waar de hoe de delen van de moleculen aan elkaar zitten, alhoewel MDMA niet in de natuur voorkomt kan het wel uit een product van de natuur gemaakt worden. De Sassafras plant uit Azie produceert sassafrasolie wat het belangrijkste ingredient is van MDMA. TEKST Sander Mulder
M
DMA is een relatief nieuwe drug waar we weinig van af weten. Alhoewel er veel research is gedaan op ratten om het effect op de hersenen te zien is er weinig bekent over de psychologische effecten en de therapeutische voordelen van MDMA voor de mens. Toen MDMA in het begin van de 20e eeuw voor het eerst gesynthetiseerd werd zagen wetenschappers er geen voordelen in, het was niet voor 1970 dat MDMA gezien werd als een potentieel stofje. Bekende wetenschapper en pionier op het gebied van drugs dr. Alexander Shulgin kwam voor het eerst met MDMA in aanraking, dr. Shulgin had een eigen laboratorium in zijn
>>
21
psychische stoornissen
achtertuin en was gefascineerd door alle trypt- en phenylethylamines (drugs). Toen dr. Shulgin voor het eerst een effectieve dosis MDMA nam was hij compleet verbaasd. Hij had het volgende geschreven in zijn logboek toen hij voor het eerst onder invloed van MDMA was : “I was just amazed by what was there. I feel absolutely clean inside, and there is nothing but pure euphoria. I have never felt so great or believed this to be possible. The cleanliness, clarity, and marvelous feeling of solid inner strength continued throughout the rest of the day and evening. I am overcome by the profundity of the experience.” Kort daarna raadde dr. Shulgin de drug aan aan een paar vrienden van hem die psychologen waren. Één van die psychologen introduceerde MDMA aan vele doctoren en andere psychologen, toendertijd leek MDMA echt een middel dat de wereld zou kunnen veranderen maar de reputatie van MDMA is door overheidsinstanties en anti-drug propaganda de grond ingetrapt. Velen geloven dat dit de reden is dat de medische kant van MDMA nooit is bekeken of onderzocht, dit geldt al helemaal voor het therapeutische aspect van MDMA, specifiek voor de behandeling van PTSS oftwel Posttraumatische stressstoornis.
22
“
I was just amazed by w and there is nothing but believed this to be possi feeling of solid inner str day and evening. I am o De posttraumatische stressstoornis (PTSS) is een psychische aandoening die in het DSMIV(2000) is ingedeeld bij de angststoornissen. De aandoening ontstaat als gevolg van ernstige stressgevende situaties, waarbij sprake is van levensbedreiging, ernstig lichamelijk letsel of een bedreiging van de fysieke integriteit. Deze situaties zijn voor de persoon traumatisch. De symptomen zijn herbeleving (nachtmerries of flashbacks), vermijding van herinneringen of emotionele uitschakeling hiervan, ernstige prikkelbaarheid en slaapstoornissen, extreme spanning als gevolg van bepaalde prikkels, irritatie en hevige schrikreacties. In 2010 is er een onderzoek geweest naar de werking van MDMA op PTSS, wanneer MDMA in combinatie met intensieve therapie in een gecontroleerde omgeving werd toegediend bleek 80% van alle deelnemers vermindering of zelfs volledige opheffing van de PTSS symptomen. Twee maanden nadat de deelnemers MDMA kregen toegediend voldeed 80% niet meer aan de criteria van een posttrau-
psychische stoornissen
what was there. I feel absolutely clean inside, t pure euphoria. I have never felt so great or ible. The cleanliness, clarity, and marvelous rength continued throughout the rest of the overcome by the profundity of the experience.
�
Dr. Shulgin matisch stressstoornis.(Mithoefer & Mithoefer, n.d.) MDMA en kanker Dat MDMA leukemie kan vernietigen is niks nieuws meer.(Wasik A.M. et al., 2012) Uit eerdere onderzoeken bleek dit ook al , het probleem was alleen dat je zoveel MDMA nodig was dat de patient direct dood zou gaan door een overdosis. Wetenschappers hebben de effectiviteit van MDMA met wel honder keer verhoogd, waar vroeger 100 gram MDMA voor nodig was is nu nog maar 1 gram nodig. In het laboratorium zijn de eerste experimenten veelbelovend. Cellen van onder meer leukemie en lymfomen werden in een reageerbuis gedaan en vervolgens werd de aangepaste MDMA toegevoegd. Nadat dit uitgevoerd was bleek dat alle kankercellen gedood waren.(Wasik A.M. et al. 2012) Het is jammer dat MDMA nog niet geaccepteerd wordt als medicijn want dan zouden er velen geholpen kunnen worden met hun
problemen. Het probleem ligt op verschillende plekken, de farmaceutische industrie heeft er totaal geen baat bij omdat er geen winst op te maken valt. Voor veel mensen is drugs ook nog een taboe door vele redenen, geloof verbiedt drugs en er zijn te veel conservatieve mensen die geindoctrineerd zijn door media en de overheid omdat ze nooit ergens kritisch naar hebben gekeken en dat nu dus niet meer kunnen. De wereld is overspoeld met dit soort mensen, ik bedoel, MDMA is een wondermiddel voor mensen met PTSS maar waarom is het nog geen officieel medicijn in de bestrijding tegen PTSS?
23
psychische stoornissen
My name is Annina and this is my story... TEKST Annina Alanen
M
ijn naam is Annina A. Ik ben 21 jaar oud en oorspronkelijk ben ik in Finland geboren. Ongeveer 3 en half jaar geleden veranderde mijn leven. Ik raakte verliefd. Op zich is het wel zeer normaal. Wij worden allemaal een of meerdere keer verliefd in ons leven, maar ik raakte verliefd op een Nederlandse man, een man uit een andere cultuur. Ik raakte zo verliefd op hem dat ik graag naar hem toe wou, ik wou samen met hem gelukkig zijn en met hem een leven opbouwen in Nederland. Ik dacht het allemaal makkelijk zal lopen. “Ik zal wel een of de andere keer mijn familie en land missen, maar erger dan dat kan het toch niet?”, dacht ik. Het ging allemaal goed, en nog steeds
24
ook behalve een “klein” feitje: mijn leven werd, zonder dat ik er bewust van was, in 2-en verdeelt. Dat was de conclusie van mijn therapeut, mevrouw M, die op een huisartspraktijk werkt in Zwolle. Ze had wel gelijk: ik voelde me nergens thuis. In Finland miste ik altijd mijn vriendje, mijn huis, mijn twee katten en in Nederland miste ik mijn familie, mijn taal, mijn cultuur en het belangrijkste van allemaal: mijn identiteit. En zo ontwikkelde ik een angststoornis. Tegen mij werd eigenlijk nooit gezegd waar ik last van had. Was het een fobie? Paniekstoornis? Ik weet het niet. En eigenlijk als ik aan die tijden denk, wil ik het ook niet weten. Als ik wist waar ik last van had, had ik misschien mezelf als “niet normaal” gezien. Soms is het goed dat je niet alles weet.
psychische stoornissen
P
aniekaanvallen? Als ik aan die tijd denk, vind ik het nog steeds een heel erg bijzondere tijd. Mijn leven was in 2-en gesplitst, maar ik was niet bang om te verliezen, ik was er niet bang voor om mijn familie achter te laten. Mijn reactie op alles was angst voor de dood. Toen mijn angst op zijn ergste punt stond, had ik 1-3 paniekaanvallen per week. De gedachte (gevolgd door paniekaanval) konden mij in het midden van de nacht wakker maken. Het was net alsof de paniek een levend wezen was en tegen me zei: “nu is de tijd om weer bang te zijn”. Ik kon op een punt heel erg blij zijn, niks aan de hand, het leven was leuk en dan zei dat “levende wezen” weer tegen mij: “hoe zit het met de dood?”. En dat was genoeg om een paniekaanval op te roepen. Als ik aan de dood dacht, kwam ik er niet meer uit ook al probeerde ik leuke dingen te bedenken, dan kwam ik er niet meer uit. Ik raakte dieper en dieper in die gedachten en de enige uitweg was een paniekaanval. Later, toen ik de therapie begon, zei mevrouw M. tegen mij dat paniekaanvallen maximaal 7 minuten duren, maar als jij ooit een keer heel bang, verdrietig of verveelt etc. bent geweest, weet jij hoe lang 7 minuten kunnen zijn. Mevrouw M. Zei ook dat het ergste, dat mij kan overkomen tijdens een paniekaanval, is dat ik flauwval. McNally (1994) zegt ook hetzelfde over paniekaanvallen: ze duren slechts enkele minuten. Paniekaanval? Wat is het? Paniekaanval is
iets dat meestal heel snel optreedt, zonder waarschuwing. Tijdens een paniekaanval kun je veel verschillende klachten ervaren, maar de meeste voorkomende zijn: angst voor het verliezen van controle, snelle hartslag, zweten, trillen, kortademigheid, hyperventilatie, rillingen, opvliegers, misselijkheid, pijn in de borst, hoofdpijn, duizeligheid, zwakheid, nauwheid in de keel en problemen met slikken (Mayo Clinic, 2012). Wat ik vaak ervaarde toen ik een paniekaanval had was juist zweten, trillen, kortademigheid, hyperventilatie, verliezen van controle en snelle hartslag. Wat ik ergst vond was hyperventilatie. Als ik er eens aan denk krijg ik koude zweet. Tijdens hyperventileren voelde ik me altijd hulpeloos en ik dacht ik zal dood gaan. Gelukkig had mevrouw M. Hier ook een oplossing voor, aangezien als je hyperventileert komt je lichaam te kort aan koolzuur (Hyperventilatiesymptomen, 20072010), ze zei dat ik moest in ademen en bv. Tot 5 tellen als ik uitademde moest ik tot 10 tellen. Met z’n manier komt de extra zuurstof uit de lichaam en krijg je wat meer koolzuur binnen. En dit hielp ook enorm! Dit was mijn eerste stap uit de angst: leer opnieuw te ademen. Als ik een paniekaanval aan voelde komen, ging ik meteen tellen en concentreren op mijn ademing. Zo kon ik mijn gedachten bij de nummers houden in plaats van angst en kon ik de paniekaanvallen onder controle >> houden.
25
psychische stoornissen
H
oe het begon... Iedereen wordt een of andere keer angstig, maar het is belangrijk om te weten wanneer is het tijd om naar je huisarts te gaan. Voor mij was het normaal af en toe angstig te zijn voor de dood. Het duurde een paar minuutjes, geen paniekaanvallen, gewoon vervelende gedachten. Maar op een dag ging het niet meer weg. De gedachten kwamen elke dag terug. Er was iets mis. Ik herinner me nog alle nachten toen ik tegen de schouder van mijn vriendje huilde en vroeg of “hij mij kon redden” of “hij mij kon helpen, omdat ik dood ga”. En hij hielp me ook: naar paar dagen later belde hij naar mijn huisarts en wij gingen dezelfde dag daarna toe. Ik vertelde mijn verhaal en de vriendelijke vrouw die tegen over mij zat, keek me bezorgd aan: “ik kan je kalmerende medicijnen schrijven”, zei ze. Medicijnen? Die wou ik absoluut niet. “Als ik medicijnen slik, ben ik niet meer ‘normaal’”, dacht ik. Ze gaf mij een kaartje met een naam en ik moest naar de balie toe om afspraak maken met mevrouw M. Zij was iets “lager” opgeleid dan een psycholoog, maar als ze mij niet kon helpen, zullen ze mij naar een echte psycholoog toe sturen. Ik wou niet naar haar toe. Waarom zou een vreemdeling naar mij luisteren? Waarom zou het haar iets schelen? Ze hoort dit soort dingen elke dag... Ze denkt dat ik net zoals de anderen ben en er is eigenlijk niets mis met mij. Ik klaag net zoals de rest. Dat soort dingen dacht ik de hele tijd. Ik was niet iemand die in therapie geloofde. Ik had zo veel verhaaltjes gehoord over mensen
26
die naar therapie gingen: je praat, eet je medicijnen en dan verwachten ze dat je beter wordt. Toen ik paar dagen later in de wachtkamer van mevrouw M. zat met mijn vriendje voelde ik me heel angstig. Het kamer leek kleiner en kleiner. Ik kon mijn eigen stem dubbel horen als ik sprak. Mijn vriendje probeerde een praatje met mij te maken en ik antwoorde alleen met een zenuwachtige lach. En toen kwam ze: mevrouw M. Ze gaf mij haar hand met een glimlach en bracht onze naar haar kamer toe. En daar begon ik met mijn verhaal en nooit keek ze me aan met een beoordelende blik. Ze wou mij echt helpen, dacht ik. En dat deed ze ook. Ik zag haar 1 keer per week voor een half uur gedurende bijna een jaar. Elke keer als ik naar haar toe ging, kwam ze mij van de wachtkamer ophalen met een glimlach en als wij in haar kamer zaten vroeg ze: hoe gaat het met je? Als ik goed nieuws had om te vertellen dan zag ze er zo blij uit. Ze liet zien dat ze trots op me was en ik voelde me gewaardeerd. Eerst moest ik mijn fysieke klachten onder controle brengen, dan de gedachten en nu de angst zelf. Het is nu bijna kerst 2013 en wij zijn op het punt om mijn therapie te gaan afronden. In januari/februari ga ik haar nog één of twee keer zien en dan kan ik met zekerheid zeggen: ik ben gezond. En daarom schrijf ik ook dit verhaal voor je, beste lezer, omdat ik een advies had gekregen om mijn ervaringen te delen en ik wil mensen in dezelfde situatie als ik laten zien dat ze niet alleen hoeven te zijn.
psychische stoornissen
Tips voor mensen in dezelfde situatie
- Zoek contact met je huisarts als je regelmatig last van een bepaalde angst(en) hebt. Zij zijn mensen die je echt willen helpen. Twijfel niet om hun help te accepteren. - Als je last van hyperventilatie hebt, probeer de hierboven benoemde adehalingstechniek. Het kan je sparen van een paniekaanval! - Hou een dagboek bij. En ik meen het serieus! Als je je gedachten allemaal door elkaar in je hoofd hebt zitten, kom je er nooit vanaf. Op papier krijgen ze iets meer duidelijkheid en zo haal je ook je hoofd leeg en kan je met andere, leukere en minder vervelende dingen bezig zijn.
My name is Annina and this was my story.
Afbeelding 10. Overgenomen van Waiting (2013), door Silvia Pelissero. Copyrighthouder 2013-2014 agnes-cecile. Geraadpleegd op http://agnes-cecile. deviantart.com/art/Waiting-380851986
27
stress, gezondheid en welzijn
Relax, TEKST Robert Pieper
R
elaxen, we zouden het met zijn allen eens wat vaker moeten doen maar waarom? Zoals de meesten wel weten is stress een echte killer. Maar waar komt stress eigenlijk vandaan? Stress is een lichamelijk en psychische respons op en uitdaging of bedreiging maar ook de kleine dagelijkse gebeurtenissen kunnen al stress veroorzaken denk maar aan: je bent door je wekker heen geslapen, vervolgens wil je haar niet goed zitten, heb je geen tijd om te eten en ten slotte mis je ook nog de trein. Deze kleine dingen zorgen al voor een reactie van je lichaam, je krijg misschien hoofdpijn, begint te transpireren, je gaat sneller ademhalen en door het vrijkomen van adrenaline begint je hart ook nog sneller te kloppen (Zimbardo et al., 2013). Als je deze stressvolle factoren maar van korte duur zijn is er niks aan de hand, je bent hooguit een beetje moe en wat prikkelbaarder. Echter als de stressvolle situaties zich blijven voordoen of je te maken hebt met dramatische gebeurtenissen, zoals bijvoorbeeld het overleden van een dierbare, een vliegtuig crash of een natuurramp, dan zal je lichaam wat
28
take it easy
heftiger reageren. Je stoelgang raakt van slag en ook andere interne processen als je bloedsuikerspiegel zijn in onbalans met als gevolg dat je fysiek en emotioneel uitgeput raakt. Ook dit is volkomen normaal. Uiteindelijk kunnen de meeste mensen ingrijpende gebeurtenissen een plaats geven en zal het lichaam zich weer herstellen. Toch gaat niet iedereen hetzelfde om met stress, de ene persoon is heel veerkrachtig de ander niet, sommige mensen zoeken de oorzaak van problemen bij zichzelf anderen juist bij iedereen behalve zichzelf (Zimbardo et al., 2013, pp. 586-595). Sommige mensen zijn niet zo goed in staat dingen bij zich neer te leggen of hebben de pech vaak in aanraking te komen met stress. Indien de stress naar verloop van tijd niet verdwijnt, of als je langdurig aan zeer stressvolle situaties wordt blootgesteld kan het best wel ernstige gevolgen hebben. Zo gaat de weerstand achteruit en ben je vatbaarder voor ziekten (Cohen &
stress, gezondheid en welzijn
Syme, 1985), je kunt een gevreesde burnout krijgen, een depressie en op lange duur gaan zelfs je lichaamsfuncties achteruit (Zimbardo et al., 2013, pp. 574, 583-584). Gelukkig zijn er genoeg manieren om van stress af te komen. In het geval van een probleem probeer dan vooral het probleem aan te pakken of te voorkomen, hierdoor voorkom je stress of verkort je de duur ervan. Naast het oplossen van mogelijke problemen kun je ook proberen de negatieve emoties te verwerken. Let op je dat je de emoties aanpakt en niet te lang in andere negatieve gedachten blijft hangen (piekeren) dit veroorzaakt
juist weer stress, en dat moeten we juist zoveel mogelijk proberen te voorkomen, helemaal na het lezen van al die negatieve gevolgen die het met zich mee brengt(Folkman & Lazarus, 1980; Zakowski et al., 2001). Voor sommige mensen helpt het praten of opschrijven van emoties heel erg, Anderen zetten graag hun gedachten op een rijtje door te mediteren of door het luisteren van rustgevende muziek. Zoek voor jou uit wat het beste werkt, dan zal je een gelukkiger en mogelijk zelfs een langer leven leiden.
“
Stress is the trash of modern life — we all generate it but if you don’t dispose of it properly, it will pile up and overtake your life
”
Terri Guillemets
29
stress, gezondheid en welzijn
Rouw &
het rouwproces
Rouw kan worden gedefinieerd als de emotionele reactie op verlies, die onder meer bestaat uit verdriet, woede, machteloosheid, schuldgevoel en wanhoop. TEKST Renee Wijk
Afbeelding 9. Overgenomen van lines hold the memories (2011), door Silvia Pelissero. C pleegd op http://agnes-cecile.deviantart.com/art/lines-hold-the-memories-19642980
30
stress, gezondheid en welzijn
H
et woord ‘rouw’ wordt vaak gekoppeld aan het overlijden van een dierbare. Maar ook het beëindigen van een relatie, het verliezen van een baan of het verraad van een goede vriend kan er voor zorgen dat men door een rouwproces gaat (Zimbardo et al.,2013,pp.570). Een bekende Amerikaanse rouwtherapeut, William Worden, onderscheidt vier taken die volgens hem in een rouwproces aan de orde komen: 1. Aanvaarden dat het verlies heeft plaatsgevonden.
Copyrighthouder 2011-2014 agnes-cecile. Geraad06
2. De gevoelens en reacties ervaren die volgen op het verlies. 3. Aanpassen aan een nieuw leven. 4. Het verlies een plaats geven en de draad van het leven weer oppakken. Deze vier ‘rouwtaken’ zijn vooral gericht op het aanvaarden van het verlies om het verlies vervolgens een plaats te kunnen geven en verder te gaan met ons leven (Kienhorst et al.,1999,pp.12). Veel voorkomende emotionele reacties tijdens een rouwproces zijn:
- Ontkenning en ongeloof De rouwende persoon kan het verlies niet accepteren. Dit is mogelijk een vorm van zelfbescherming. - Verdriet Verdriet is meestal een uiting van gemis en verlangen en een reactie op het feit dat iets dat zo dierbaar was verloren is gegaan. - Woede en boosheid De rouwende kan een algemeen gevoel van boosheid en irritatie ervaren. Soms komt deze woede voort uit het idee dat iedereen gewoon doorleeft. De woede kan ook gericht zijn op een specifiek persoon (Denk aan: De dokter of de automobilist in het geval van een ongeluk, de baas of de expartner). - Angst Angst kan te maken hebben met bezorgdheid om de vraag of de rouwende zich wel kan redden zonder de dierbare/ de baan / de relatie.
Er kan ook angst bestaan voor bepaalde situaties die met het verlies te maken hebben. - Verlangen Een gevoel van verlangen naar de verloren situatie of de verloren persoon. - Wanhoop Wanhoop is het idee dat er geen verandering in de uiterst moeilijke situatie zal komen. - Depressiviteit Een combinatie van diepe emotionele pijn en het gebrek aan interesse voor activiteiten of sociale contacten (Kienhorst et al.,1999,pp.15-20). Er is ook een vorm van rouw waarbij de emotie rond een verlies niet door anderen wordt erkend, gedeeld of begrepen. Het gaat hier bijvoorbeeld om een miskraam of het verliezen van een vriendschap. Men noemt deze vorm van rouw ‘Miskende rouw’ (Zimbardo et al.,2013,pp.571).
31
psychologie en films
Films
& Documentaires
TEKST Renee Wijk
Vroeger werden mensen met een psychische stoornis met de nek aangekeken. Het hebben van een psychische stoornis werd niet geaccepteerd. Nu is er veel meer bekend over stoornissen en de mogelijke behandelmethoden. Toch blijft een psychische stoornis een interessant onderwerp voor film en documentaire makers. Hieronder een aantal films en documentaires waarin het leven met een psychische stoornis centraal staat.
32
psychologie en films
Autisme
A
utisme is een stoornis die ernstige belemmeringen van de aandacht, de cognitie (denken en gerelateerde verstandelijke processen), de communicatie en het sociaal functioneren kan veroorzaken (Zimbardo et al.,2013,pp.512).
Afbeelding 5
De regels van Matthijs ‘De regels van Matthijs’ is een Nederlandse documentaire over een man en zijn leven met autisme. Regisseur Marc Schmidt filmt zijn jeugdvriend Matthijs, die als autist wanhopig orde in de chaos om hem heen probeert te scheppen. Mensen zijn onvoorspelbaar en onbetrouwbaar, ze houden zich niet aan de logica van zijn denken. Matthijs neemt ieder gesprek dat hij voert op en archiveert het, de archieven reiken tot het plafond. Als de woningbouwvereniging hem uit zijn woning dreigt te zetten, ziet Matthijs zelfmoord als enige uitweg. In Nederland zijn naar schatting 85.000 45- plussers met een vorm van autisme, waarvan meer dan de nooit de juiste diagnose heeft gekregen. Matthijs was 28 toen de diagnose Syndroom van Asperger werd gesteld (“Matthew’s Laws.” z.j.).
Afbeelding 6
Rain Man Een andere film over autisme is ‘Rain Man’. Deze film gaat meer over het sociale aspect ofwel de sociale beperkingen van een volwassen man met autisme. ‘Rain Man’ gaat over Charlie Babbitt die, na het overlijden van zijn vader, zijn erfenis komt ophalen. Hij komt er achter dat de erfenis grotendeels is toegewezen aan zijn broer Raymond. Raymond heeft het Syndroom van Kanner (ook wel Klassieke Autisme ge-
noemd). Hij is bijzonder goed in het oplossen van lastige wiskundige opgaven en hij hecht waarde aan zijn dagelijkse routine. In tegenstelling tot zijn broer is Raymond niet sociaal vaardig. Charlie neemt Raymond mee op reis, hij wil Raymond overhalen om hem een gedeelte van de erfenis te geven. In Las Vegas probeert Charlie misbruik te maken van het wiskundige talent van zijn broer in het casino.Later beseft Charlie dat geld niet gelukkig maakt (“Rain Man.” z.j.)
Afbeelding 5. Overgenomen van [Cover foto De regels van Matthijs] (z.j). Copyrighthouder onbekend. Geraadpleegd op http://matthewslaws.com/ Afbeelding 6. Overgenomen van [Cover foto Rain Man] (z.j). Copyrighthouder onbekend. Geraadpleegd op http://www.flickr.com/photos/jdxyw/4845694448/
33
psychologie en films
Schizofrenie
S
is een psychotische stoornis die wordt gekenmerkt door verstoring van gedachten, waarnemingen en emoties (Zimbardo et al., 2013, pp. 508).
A Beautiful Mind Een bekende film over schizofrenie is ‘A beautiful mind’. ‘A beautiful mind’ gaat over de geniale wiskundige John Nash. John studeert aan Princeton, net na de oorlog. Hij heeft een aantal ‘vreemde’ eigenschappen. Zo schrijft hij wiskundige formules uit op de ramen van de school. Als John op een avond een revolutionaire theorie bedenkt verandert zijn leven compleet. Hij mag codes kraken voor Defensie. Later in de film krijgt John de diagnose schizofrenie. Hij krijgt de keuze, leren leven met zijn aandoening of opgenomen worden in een ziekenhuis (“A Beautiful Mind.” z.j.)
Verloren Jaren In april 2010 ging de Nederlandse film ‘Verloren Jaren’ in première. De film vertelt het verhaal van Bart. Bart studeert aan de filmacademie als het noodlot toeslaat. De student kampt met zijn eerste psychose, maar weigert hulp te zoeken waardoor hij steeds verder aftakelt. Het scenario van de dramafilm is
34
Afbeelding 7. Overgenomen van [Berekeningen op raam] (z.j). Copyrighthouder onbekend. Geraadpleegd op http://www.flickr.com/photos/quinnanya/111058375/
gebaseerd op ervaringen van Bas Labruyère. De 35-jarige regisseur heeft de ziekte schizofrenie en heeft zelf te kampen gehad met psychosen. Pas na drie jaar liet hij zich opnemen in een psychiatrische kliniek. Na zijn herstel schreef hij een brief om zijn ervaringen met zijn familie en vrienden te delen. Gestimuleerd door zijn behandelaar besloot hij de brief te verfilmen (“Verloren Jaren.” z.j.).
psychologie en films
Bipolaire stoornis E
en bipolaire stoornis is een psychische afwijking die gepaard gaat met stemmingsschommelingen, van manie tot depressie (Zimbardo et al.,2013, pp.503).
Mr. Jones Mr. Jones gaat over een bipolaire man en zijn relatie met zijn behandelend arts. Jones haalt behoorlijk wat stunts uit. Als hij wordt opgenomen ontmoet hij een vrouw waarmee hij een speciale band opbouwt. De vrouw in kwestie is een arts, werkzaam binnen de instelling (“Mr.Jones.� 2013).
Afbeelding 8. Overgenomen van [Cover foto Mr.Jones] (z.j). Copyrighthouder onbekend. Gedownload van http://en.wikipedia.org/ wiki/Mr.Jones(film)
35
36