AUTÓCTONAS GALLEGAS VERANO 2009

Page 1

3 VERÁN 2009

EVOLUCIÓN HISTÓRICA DA OVELLA GALEGA

BANCO DE SEME 2009 DAS RAZAS MORENAS GALEGAS

ESTUDO: A DECOLORACIÓN DA PLUMAXE DA GALIÑA DE MOS

AUTÓ CTONAS_numero_3.indd 1

XORNADAS GASTRONÓMICAS DA CACHENA NA COMARCA DO EUME

OS HERBÍVOROS, ELEMENTO CLAVE NA PREVENCIÓN DE INCENDIOS

7/7/09 19:13:19


pub_fontao.indd 64

21/6/09 17:33:07


EDITORIAL

3

3

A OVELLA GALEGA MULTIPLICA POR CINCO A SÚA POBOACIÓN A Ovella Galega atópase na actualidade catalogada como raza autóctona en perigo de extinción polo Real Decreto 2129/2008, de 26 de decembro, polo que se establece o Programa nacional de conservación, mellora e fomento das razas gandeiras. Como ben define o devandito Real Decreto, un Programa de Mellora enténdese como un conxunto de actuacións sistematizadas, deseñadas e desenvolvidas por unha asociación de criadores dunha raza oficialmente recoñecida ou por un servizo oficial orientadas á conservación, mellora e/ou fomento da raza correspondente con carácter único para cada raza. En función do censo, características e catalogación da raza, pode ser un Programa de Selección ou un Programa de Conservación. Dada a situación e catalogación da raza Ovella Galega, como comentamos anteriormente, procede que sexa un Programa de Conservación o que se aplique. Se tomamos como referencia a definición que fai este Real Decreto sobre un Programa de conservación, como todo programa de mellora que ten por obxectivo o mantemento da diversidade xenética para garantir a conservación dunha raza e evitar a súa extinción ou para aumentar os seus censos, quedan moi claros os obxectivos que deben prevalecer na raza. Na actualidade ASOVEGA, seguindo as recomendacións nacionais, europeas e internacionais en materia de xestión de recursos xenéticos animais, e coñecendo a realidade da raza Ovella Galega, baseada en datos reais e moi fiables dos que dispón grazas ao seu Libro Xenealóxico, mantén que o camiño que debe seguir a raza é o de continuar sometida a un Programa de Conservación no que a día de hoxe prima o mantemento da súa variabilidade xenética e a súa evolución censal positiva.

EDITA: FEDERACIÓN DE RAZAS AUTÓCTONAS DE GALICIA-BOAGA Fontefiz. 32152. Coles (Ourense). Teléfono: 988.20.54.86 Fax: 988.20.54.89 Email: boaga@boaga.com Web: www.boaga.com Presidente: José Manuel González Lamelas Vicepresidente: José Blanco Blanco Secretaria-tesoureira: María Josefa Fernández Padín Vogais: Pablo Pérez Barroso, Manuel Devesa Fernández, Lisardo López Blanco, Francisco José Monasterio Solveira PRODUCE: TRANSMEDIA Comunicación & Prensa Ronda das Fontiñas, 272, entreplanta A. 27002. Lugo. Teléfonos: 982.22.12.78 / 636.95.28.93, 610.21.53.66 Email: transmedia@ctransmedia.com Web: www.transmedia.es Tirada: 1000 exemplares Depósito legal: LU-399/2007

SUMARIO

Grazas a este Programa, iniciado no ano 1999, estamos fronte a unha raza que multiplicou por cinco o censo da súa poboación, experimentando un incremento do 413%, e que presenta un valor de consanguinidade media no Libro Xenealóxico do 1,94%, o cal atópase moi alonxado dos considerados como perigosos (10%). O Libro Xenealóxico da Ovella Galega é o piar fundamental do Programa de Conservación, ao ser un arquivo dinámico oficial que contén a información xenética e produtiva dos animais inscritos, permitindo estimar o seu mérito xenético e servindo desta forma para tomar as decisións oportunas sobre como orientar o Programa de Conservación da Ovella Galega. Estes datos son analizados e estudados periodicamente con diversos programas informáticos para avaliar a progresión do Programa de Conservación, coa finalidade de ter en todo momento a evolución da raza monitorizada para aplicar medidas correctivas cando sexa necesario.

FEDERACIÓN Historia e organigrama de BOAGA

4

BANCO DE SEME DE BOVINO 2009

6

GALIÑA DE MOS Determinación da posta anual

8

INVESTIGACIÓN Aparición de plumas brancas en exemplares de Galiña de Mos

10

OVELLA GALEGA Evolución da raza

16

FORESTAL Herbívoros na prevención de incendios forestais

20

NOVAS Xornadas Gastronómicas da Cachena na comarca do Eume

AUTÓ CTONAS_numero_3.indd 3

27

7/7/09 19:03:20


FEDERACIÓN

4

HISTORIA E ORGANIGRAMA DE BOAGA BOAGA (Federación do Bovino autóctono de Galicia) naceu o 8 de febreiro de 2001 no Pazo de Fontefiz, lugar emblemático na recuperación e fomento de todas as razas autóctonas galegas. Alí tivo lugar a asemblea fundacional, na que participaron os cinco presidentes das asociacións de criadores de razas bovinas autóctonas galegas en perigo de extinción.

B

OAGA constitúese como unha asociación de asociacións sen animo de lucro, é dicir, todos os beneficios que se obtiveran en virtude dos servizos que se poidan prestar non se reparten aos seus asociados, senón que son destinados ben á realización dos obxectivos sociais, ben ao incremento patrimonial da federación. O eido de actuación enmárcase dentro de Galicia e a sede social establécese no Pazo de Fontefiz (Coles, Ourense). No ano 2007 modifícanse os estatutos de BOAGA para dar entrada como membros de pleno dereito a ASOVEGA (Asociación de Criadores da Raza Ovella Galega) e AVIMÓS (Asociación de Avicultores da Raza Galiña de Mos), pasándose a denominar Federación Razas Autóctonas de Galicia-BOAGA. Na actualidade presta servizos a máis de 1.000 membros das asociacións de Cachena, Caldelá, Frieiresa, Limiá, Vianesa, Ovella Galega e Galiña de Mos.

I nstalacións de BOAGA en Fontefiz, Coles (Ourense)

Os obxectivos de BOAGA dende a súa creación ata o día de hoxe poden resumirse nos seguintes puntos: •

Conservación, recuperación e mellora das razas autóctonas de Galicia en perigo de extinción.

Representación, defensa e promoción dos intereses das razas e das súas asociacións afiliadas.

Realización, fomento e participación en toda clase de estudios e eventos que teñan por obxecto as razas autóctonas.

Prestación de servizos encamiñados á mellora das razas autóctonas galegas.

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 4

7/7/09 19:03:33


FEDERACIÓN

Un dos veterinarios de BOAGA, en plena faena

5

O coñecemento das razas autóctonas promóvese mediante a participación en diversas feiras

A estrutura de BOAGA está formada por: •

Asemblea Xeral. Órgano soberano, composto polos membros representantes de cada unha das sete razas.

Xunta Directiva. Órgano que, en nome da asemblea xeral, ten ao seu cargo a dirección, goberno, xestión e administración de BOAGA. Esta composta por un presidente, un vicepresidente, un secretario-tesoureiro e catro vocais.

ORGANIGRAMA

Asemblea Xeral

Xunta Directiva

Director Xerente. Responsable do funcionamento e marcha da oficina e do persoal en plantilla, ademais das funcións delegadas pola Xunta Directiva. Persoal en plantilla. Integrado por 3 licenciados en Veterinaria e 3 persoas na área económico-administrativa. Servizos externos. Atendidos por 4 licenciados en Veterinaria.

Director Xerente

Área zootécnica-libros xenealóxicos

Área económico-administrativa

Área fomento e promoción das razas

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 5

7/7/09 19:03:47


BANCO DE SEME RAZAS MORENAS GALEGAS ANO 2009

6

CACHENA NOME

NOME

NOME

CAMELLO

CAPOTE

CARRETE

CAMIÑO

CAPULLO

CARRETEIRO

CAMPANO

CARABEL

CARRICOCHE

CAMPERO

CARALLAN

CARROTE

CABRÓN

CANADELO

CARAMBOLO

CARTEIRO

CACAO

CANARIO

CARAMELO

CARTUCHO

CACHELO

CANASTRO

CARANTÓN

CARTUXO

CACHEMIR

CANCELO

CARBÓN

CASCALLO

CACHENIÑO

CANCRO

CARBONERO

CASO

CACHÍN

CANDIAN

CARBURO

CASÓN

CACHO

CANDIL

CARDO

CASTADÓN

CACHORRO

CANDILEXO

CARDOSO

CÁSTOR

CACHOTE

CANECO

CARLISTA

CASTROMAO

CADELO

CANON

CARLO

CATADOR

CADÓS

CÁNTABRO

CARMELO

CATALÁN

CADULLO

CANTEIRO

CARNADO

CATETO

CAIO

CAPELO

CARNAL

CAXATO

CALERO

CAPEO

CARPAZO

CAZAN

CALPE

CAPIROTE

CARPIO

CAZAPELO

CALVELO

CAPÓN

CARRACEDO

OLÍMPICO

CAMACHO

CAPORAL

CARRASCO

TOXO

NOME

CALDELÁ

NOME

NOME

NOME

CEO

COLO

FIZ

CETRO

COLÓN

FOLGOSO

CHANCIL

COLOSO

GATO

CHIRLO

CONSO

MAO

CHITO

CONTURIZ

MORITO

NOME

CHUCHO

COQUETO

MORRIÓN

ANTÓN

CICLÓN

CORGO

MORRO

BURGO

CIO

CORNISO

PIÑO

CELADOR

CLAVIJO

CORRIOLO

SIL

CELEMÍN

CLERO

COTÓN

XARIO

CÉLTICO

CLIO

COUCEIRO

XERRO

CEMENTO

COBARDE

COUSELO

XILGARO

CENICERO

CODESO

CRENDE

XUSTO

CENLLE

COELLO

CRISTALO

CENÓN

COLINO

FEDERICO

CENSOR

COLLÓN

FERRO

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 6

7/7/09 19:04:01


BANCO DE SEME RAZAS MORENAS GALEGAS ANO 2009

7

FRIEIRESA

NOME

NOME

NOME

NOME

FABIO

FIGO

FRIXE

FACTOR

FILEMÓN

FUERTE

FALADOR

FILISTEO

FUNIL

FAMÉLICO

FÍO

FURÓN

FANÁTICO

FLECO

FURRIELO

FANFARRÓN

FLORENTINO

FURRUXELO

ADAN

FAQUIN

FOGÓN

GAITEIRO

ARROGANTE IV

FATELO

FORNO

GIL

BLANCO

FAUSTO

FRAMEÁN

KICO

CHANO

FERRADO

FRANCÉS

NEGRO

CHUCO

FERVEDA

FRANCO

TIBETANO

DELFÍN

FIADEIRO

FREDO

VIEJO

LIMIÁ NOME

NOME

NOME

NOME

GIRO

LEIRADO

LIO

GIRONDÉS

LEITE

LISTANCO

LACAZÁN

LENTO

LISTÓN

LACÓN

LEO

LITO

LADRIDO

LEPE

LIVIANO

LAMERO

LIBERIO

LOBÓN

LAMPANTÍN

LICENCIADO

LOCAL

LANCE

LICEO

LOMBO

BOULLÓN

LARETO

LIMÓN

LOURESES

CIPRIANO

LÁTIGO

LINFÁTICO

MARTIÑO

FIDALGO

LEBOREIRO

LIÑARES

REGO

VIANESA NOME

NOME

NOME

NOME

GRANDE

VALVERDE

VIOLÍN

JACOBO

VANO

VIRUTO

LEÓN

VAQUERO

VISTICOVO

NERVIO

VEGADEO

VITELO

PORTO

VELLAO

VITO

PRADO

VELOZ

VIVAO

RICO

VENTO

VIVEIRO

VADO

VILARELLO

VIXUESES

ALVARO

VAGÓN

VILARIN

VIZUS

CHISPERO

VALES

VILLAR

VOLTIO

VALS

VIÑO

ZOCO

GALINDO

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 7

7/7/09 19:04:10


GALIÑA DE MOS

8

DETERMINACIÓN DE LA PUESTA ANUAL EN UNA PO

Rivero C. J.1; C. López1; M. Fernández1; D. Rois2; J. R. Justo3; S. Adán3 & J. Lama3 1Centro de Recursos Zooxenéticos de Galicia. Consellería do Medio Rural. Xunta de Galicia. Pazo de Fontefiz s/n, Coles. 32152. Ourense. Espa 2Comisión Rectora del Libro de Registro de la Raza Galina de Mos. Pazo de Fontefiz s/n, Coles. 32152. Ourense. España. 3BOAGA (Federación Autóctonas de Galicia). Pazo de Fontefiz s/n, Coles. 32152. Ourense. España. boaga@boaga.com

INTRODUCCIÓN La Galiña de Mos es una raza de gallinas que tiene una larga historia, ya que a comienzos del siglo XX fue seleccionada y estudiada al estar sometida a un proceso de uniformidad en la antigua Estación Pecuaria Regional de Galicia. Con la llegada de la época de la avicultura industrial en la segunda mitad del pasado siglo cayó en unas décadas en las que sus censos fueronmenguando hasta situarse al borde de la extinción. El programa de recuperación iniciado en el año 2000 provocó que se instalara una Unidad de Recuperación de la Galiña de Mos en el Centro de Recursos Zoogenéticos de Galicia-Pazo de Fontefiz, centro dependiente de la Consellería del Medio Rural de la Xunta de Galicia, a la cual se llevaron en 2001 aves de la raza adquiridas en diversos puntos de Galicia. Los ejemplares de la raza que en aquel momento quedaban tenían evidentes síntomas de altos niveles de consanguinidad, con lo que acusaban progresivos descensos productivos. RESULTADOS Y DISCUSIÓN Los primeros huevos fueron puestos a las 18 semanas, siendo en la semana 19 cuando se alcanzó el 5% de la puesta, aunque los huevos eran de escaso tamaño. Los huevos acumulados hasta las 72 semanas fueron 181 de media con un peso medio de 63,77 ±0.09 gr. El peso medio del huevo fue calculado a partir de las 30 semanas de vida, ya que hasta esa edad los huevos tenían un escaso tamaño, influenciado en parte por la precocidad sexual que se observa en la raza en comparación a otras razas. Estos datos son superiores a los obtenidos por las abuelas y bisabuelas de los lotes del estudio años atrás, cuando se observaron puestas anuales de 165 huevos con un peso medio de 62,30 gr. (Rois & col. 2002). Esta evolución en la puesta anual puede ser debida al control de las genealogías, ya que en los comienzos del actual programa de recuperación de la raza se observaron graves problemas consanguíneos que afectaban a los parámetros productivos, aspecto que ya fue observado en la evolución de los índices reproductivos (Rois & col. 2004). Las variaciones en el peso del huevo entre los dos estudios pueden ser debidas a diversos factores entre los que se incluye el peso del ave y la temperatura ambiente (Castelló, 1989). Los resultados obtenidos difieren enormemente con los obtenidos por Sánchez et al (2002) en la Galiña de Mos ya que estos autores obtuvieron un promedio anual de 116 huevos con un peso medio de 65,90 gr. aunque en este caso no se señala la edad de las ponedoras con las que se obtuvieron estos datos, factor de gran importancia ya que a mayor edad existe una menor puesta y progresivo aumento en el tamaño del huevo (Castelló, 1989). En comparación a otras razas autóctonas españolas se han observado puestas algo superiores en la raza Extremeña, con 201 huevos (Muriel, 2002), en la Penedesenca negra con 204 huevos y en la Empordanesa roja con 222 (Francesch et al., 1998) aunque en los tres casos los estudios fueron realizados con gallinas alojadas en jaulas. En la Euskal Oiloa se estimaron puestas similares de 180 huevos (Francesch y Atxa, 2004), 163 huevos en la Castellana (Miguel, 2003), 171 huevos en la Prat (Francesch et al., 1998), 167 huevos en la Sobrarbe en su variedad Negra y 173 en la variedad Trigueña (Cajal y Francesch, 2008). En la raza Menorca Vilalba et al. (2007) observó puestas inferiores de 120 huevos. En cuanto al peso del huevo se aprecia similitudes con la Prat (Francesch et al., 1998) y la Menorca (Vilalba et al., 2007) con pesos superiores a los 60 gramos a partir de las semanas 40 y 48 de puesta respectivamente. El peso del huevo es inferior en la Sobrarbe (Cajal y Francesch, 2008) con 51,90 gr. en su variedad negra y 50,45 en la trigueña. En este estudio también obtuvimos los datos del segundo año de puesta, para el que obtuvimos una puesta anual media de 128 huevos con un peso medio de 65,27 ±0.11 gr. En el estudio de Rois & col. (2002) se obtuvieron en este caso 65,77 gr. de peso medio con 133 huevos anuales de puesta. Este dato no es fácil de contrastar con el de otras razas autóctonas ya que no es un valor que se suela analizar debido a la considerable reducción en la postura que experimentan las razas avícolas en el segundo año, estimada en un 20 % (Castelló, 1989).

En aquel momento se formaron varios lotes de reproducción estableciendo el programa de conservación y al mismo tiempo se fueron obteniendo datos de puesta para poder observar este tipo de producción, siendo los resultados presentados por parte de este equipo de trabajo en 2002 en el III Congreso Ibérico de Recursos Genéticos Animales. Debido a la importancia que tiene el análisis de la producción hueveraanual para examinar la competitividad de la raza ante mercados de similares características y observando en anteriores experiencias como gracias al control de los cruzamientos, evitando cruces consanguíneos, conseguíamos importantes mejoras en los índices productivos, realizamos esta experiencia a partir de los lotes de cría ubicados en el Centro de Recursos Zoogenéticos de Galicia, analizando la producción huevera anual así como el porcentaje de puesta y el peso del huevo

La mortalidad en el primer año de puesta fue elevada, del 23,63%, por encima de entre el 10 y el 15 % que suele ser común en gallinas en batería (Castelló, 1989) aunque en este caso es explicable por el sistema de cría aplicado y dado que eran lotes de reproductores y debido a la estancia con un gallo reproductor, el mayor movimiento, las condiciones metereológicas adversas, etc. provocan unos niveles de estrés y desgaste superiores

BIBLIOGRAFÍA • • • • • • • •

• • •

Cajal, J.R. y A. Francesch (2008). Caracterización productiva de la gallina raza Sobrarbe. Libro de Ponencias del II Congreso de Etnología Avícola. Expoaviga. Barcelona. 65-71. Castelló, J.A., M. Pontes y F. Blanco (1989). Producción de huevos. Real Escuela de Avicultura. Barcelona. pp.179-181. Castelló, J.A., F. Lleonart, J. L. Chavarri y F. Orozco (1989). Producción de huevos. Real Escuela de Avicultura. Barcelona. pp.30-31, 141. Francesch, A., P. Casanovas & A. Fontgibell (1998). Heterosis in Catalan poultry genetic stocks under egg production traits selection. Proceed. of the 6 th World Congress on Genetics applied to Livestock Production. Vol 24: 298-301. Francesch, A. y E. Atxa (2004). Posibilidades de la raza de gallinas Euskal Oiloa para responder a la selección por puesta. IV Congreso Ibérico sobre Recursos Genéticos Animales. Miguel, J. A. (2003) Caracterización productiva y genética de una población de gallinas de raza Castellana Negra. Tesis Doctoral. Universidad de Valladolid Muriel, A. (2002). Estudio de diversos parámetros productivos en al raza de gallinas Extremeña Azul. Arte Avícola 48: 17-19. Rois, D., J.B. Feijóo, J. R. Justo, S. Adán, G. Fernández, y H. Pose. (2002). Estudio sobre los aspectos productivos en puesta en una población de la raza Galiña de Mos. III Congreso Ibérico sobre Recursos Genéticos Animales. Madrid. 18-20 de septiembre. Rois, D., J.B. Feijoó, G. Rivero y M. Fernández. (2004). Análisis de varios aspectos reproductivos en la raza Galiña de Mos. IV Congreso Ibérico sobre Recursos Genéticos Animales, Ponte de Lima, Portugal, 15-17 de septiembre. Sánchez, B..; Monserrat, L. y L. Sánchez (2002). Características del huevo de la Gallina Mos. El Arca. Nº 5, vol 1. p. 69. Villalba, D., A. Francesh, A. Pons, J. Bustamante, M. Espadas; V. Santonja y D. Cubiló (2007). Resultados de puesta y crecimiento en una población de gallinas de la raza Menorca. Archivos de Zootécnia. Vol. 56-Sup.1:373-804

Agradecimientos: Este trabajo ha recibido el soporte de la Consellería do Medio Rural de la Xunta de Galicia.

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 8

7/7/09 19:16:58


GALIÑA de MOS

9

NA POBLACIÓN EX SITU DE GALIÑA DE MOS

ense. España. fontefiz@xunta.es

MATERIAL Y MÉTODOS Tras la incubación de los huevos los pollitos nacieron el 23 de marzo de 2006 y se ubicaron durante 6 semanas en un local con temperatura controlada, realizando la separación por sexos en ese momento y permaneciendo en otro local interior hasta las 12 semanas momento en el que tras hacer una selección fenotípica se llevaron a los parques de puesta. Se distribuyeron 110 gallinas en 5 lotes. Cada lote se alojó en un gallinero de 3 x 2,60 m. construidos en chapa galvanizada y abiertos a media altura en el que se disponen dos ponederos, un bebedero automático, una tolva de 20 kg. que se rellena a mano y un aseladero. El suelo del gallinero se cubre de una capa de viruta. El gallinero posee una trampilla que da salida a un parque exterior que

permite disponer a cada animal de 10 m2 en el que se dispone un arenero con un pequeño cobertizo y un árbol para dar sombra. La iluminación que se usó fue la natural sin suplementación artificial. La alimentación que se suministró fue “ad libitum” y estuvo compuesta por un pienso comercial granulado que contenía 2.700 kilocalorías de energía metabolizable/kg. con un 14,50 % de proteína. Los huevos fueron recogidos diariamente anotándose en un parte de incidencias el número diario de huevos puestos por lotes, huevos rotos y sucios, peso del huevo, rango de color, bajas de ejemplares y cualquier otra incidencia reseñable. Este estudio se desarrolló entre los meses de julio de 2006 y julio de 2008.

En la tabla I se observa el porcentaje de puesta por gallina y día en función de la semana de vida y en la figura 1 observamos los resultados obtenidos del porcentaje en los dos primeros años de puesta teniendo en cuenta el mes del año. Estos datos ofrecen unas mayores fluctuaciones en la curva de puesta en comparación con otros estudios debido a la influencia del fotoperiodo en función de la época del año en la que estemos, al estar hablando de gallinas criadas al aire libre en las que no existió ningún plan de iluminación. Analizando estudios realizados en similares métodos de producción se aprecia como en la raza Menorca la curva de puesta ofrece valores similares exceptuando el inicio más temprano de la puesta en la Galiña de Mos, que permite obtener un tramo de puesta importante hasta las 32 semanas que posibilita finalmente un mayor número final de huevos al cabo de las 72 semanas. En conclusión la Galiña de Mos se sitúa dentro del rango de puestas medioalto entre las razas autóctonas de gallinas españolas y sobre todo ofrece unas perspectivas optimistas en una producción al aire libre.

Tabla I. % puesta ave/día en una población ex-situ de Galiña de Mos criada al aire libre. semanas de edad

% puesta

18

1,59

22

17,45

80

26

38,71

70

30

53,35

34

56,65

38

54,62

42

47,91

46

57,88

50

66,56

54

70,45

58

59,13

62

60,08

66

43,34

70

34,25

72

31,18

huevos a las 72 semanas

181

Figura 1. Curva de puesta(%) ave/día en una población de Galiña de Mos con crianza al aire libre.

60 50 40 30 20

jul-08

jun-08

abr-08

may-08

feb-08

mar-08

dic-07

ene-08

oct-07

nov-07

sep-07

jul-07

ago-07

jun-07

abr-07

may-07

feb-07

mar-07

dic-06

ene-07

oct-06

sep-06

jul-06

ago-06

0

nov-06

10

Actualmente se han observado lotes con una puesta en el primer año superior a los 200 huevos, lo que hace que la Galiña de Mos se sitúe entre las razas españolas de mayor nivel de puesta, con datos muy próximos a los de las gallinas ponedoras que se crían al aire libre. Teniendo en cuenta que estamos ante una raza de buen rendimiento cárnico, su capacidad de producción de huevos es muy alta.

VI CONGRESO IBÉRICO SOBRE RECURSOS GENÉTICOS ANIMALES, Lisboa, 18-20 de Septiembre de 2008 Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 9

7/7/09 19:17:37


10

INVESTIGACIÓN

APARICIÓN DE PLUMAS BRANCAS EN EXEMPLARES DE GALIÑA DE MOS. UN PROBLEMA A ESTUDAR Un dos labores fundamentais do Centro de Recursos Zooxenéticos de Galicia (CRZG), no Pazo de Fontefiz, é a de efectuar traballos de investigación sobre as nosas razas autóctonas para poder chegar a coñecelas profundamente, caracterizándoas e tipificándoas, así como resolvendo calquera tipo de problemática que xurda tendo en conta a evolución xenética das razas galegas. Diego Rois, Cástor Rivero, Miguel Fernández, José Ramón Justo, Silvia Adán, Juan Lama e Carlos López Centro de Recursos Zooxenéticos de Galicia // Federación de Razas Autóctonas de Galicia-BOAGA. Pazo de Fontefiz s/n, 32152, Coles, Ourense.

PRESENTACIÓN Desde o CRZG estase a ter un contacto directo cos nosos gandeiros, en especial cos criadores das razas autóctonas galegas en perigo, atendendo as súas preocupacións e indagando naqueles aspectos que afecten ás súas razas e que poidan ter unha solución a partir dos estudos que se efectúan no noso Centro. Desta maneira, observouse cómo unha das preocupacións existentes, tanto nos técnicos coma nos criadores que traballan coa Galiña de Mos, é que en moitos casos aparecen exemplares que aleatoriamente presentan alteracións na coloración da plumaxe. Estas decoloracións, máis claramente marcadas nas zonas do corpo onde existen plumas de tonalidade negra, derivan en que a pluma negra tórnase progresivamente branca, total ou parcialmente, sendo aparentemente máis acusado isto nos machos ca nas femias. En moitas ocasións observouse tamén unha tendencia á coloración branca nas plumas de cor leonada doutras partes do corpo, sen aparente motivo. Tamén co paso dos anos observouse por parte dos técnicos que este proceso non tiña especial orde e aparecía nuns criadores si e noutros non, e á súa vez nalgunhas ocasións en polos novos e noutras moitas en aves de idade adulta.

Durante un tempo sospeitouse que estes problemas poderían derivar de que, durante moitos anos, os criadores cruzaran as súas propias aves entre si, o que ocasionou graves problemas consanguíneos e a alteración das características xenéticas. Desta maneira, desbotáronse moitos dos reprodutores que tiñan un exceso de plumas brancas, na sospeita de que puideran transmitir xenes indesexables á súa descendencia. Pero nos últimos tempos comezaron a chegar moitas consultas de criadores que adquirían polos a criadores da raza que xa desde novos presentaban este problema, cando os pais destes polos tiñan unha coloración da plumaxe perfecta. Desta maneira, decidímonos a indagar en profundidade nesta problemática, de aí que se elaborara este estudo de investigación. A finalidade era decidir se esta alteración era debida a un compoñente hereditario, tentando illar os xenes responsables, ou se pola contra era debida a outros factores externos. INTRODUCIÓN Coloracións branquecinas na Galiña de Mos máis frecuentes. Coma en calquera raza en recuperación, co avance dos anos e o avance no programa de recuperación, vaise reducindo

a incidencia dos problemas que aparecen coa raza de cara a unha “purificación” da súa xenética. Na Galiña de Mos observouse hai uns anos a aparición de individuos totalmente brancos brancos, que ata o ano 2004 supoñían arredor do 5% da poboación. A coloración totalmente branca é debida a un xen recesivo (c) que fai a pluma totalmente branca, cando en dominancia (C) permite a expresión de toda clase de cores (Orozco, 1989). Debido a isto, a coloración branca é herdable, e polo tanto débese localizar aos reprodutores portadores para apartalos da reprodución, tarefa difícil, xa que se son heterocigóticos amosarán coloración leonada, pero non unha parte dos seus descendentes. Estes xenes que dan individuos totalmente brancos comunmente proveñen da galiña Cornish branca, tamén coñecida como Combatente Indio, tan usada en tempos pasados para melloras do rendemento cárnico. Unha raza que, ao ser de tipo combatente, pode estar emparentada coa Galiña de Mos. É probable que se puidera arrastrar algún xen desa raza que viñera dalgún cruzamento pasado, polo que era unha coloración a eliminar. Actualmente menos do 0,5 % das aves presentan coloración totalmente branca.

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 10

7/7/09 19:04:52


INVESTIGACIÓN Pero a coloración branca tamén pode estar influída por outro xen (I) que en dominancia completa amosa este carácter, xa que inhibe completamente a formación de pigmento negro e reduce a de vermello. É o xen que porta a galiña Leghorn branca que tanto foi usada para a mellora das liñas de poñedoras. O que sucede é que en heterocigose (I-) é menos efectivo, non tendo efecto sobre o vermello pero reducindo o negro a unhas poucas manchas. Debido a esta expresión da heterocigose, non parece ser o xen responsable da coloración branca que daban os individuos reseñados. Outra coloración con plumaxe branca que aparecía era unha á que lle chamamos no seu momento “trigueña”, e que se caracterizaba por aves de coloración branca pero que tiñan a coloración negra acorde coa raza (nas plumas da cola e das ás) intacta, e plumas, sobre todo do pescozo, lixeiramente rubias. Este tipo de coloración orixínase por aparecer en recesivo o xen denominado “colombino” (co), que provoca que actúen outros xenes da cor que nos dan este aspecto (Orozco, 1989), aínda que tamén pode ser producida pola influencia do xen “silver” (S) en dominancia, que ademais é un xen ligado ao sexo, polo que manifestarían o carácter os machos. Desta maneira, tamén se procedeu a eliminar os reprodutores portadores e pasouse dunha incidencia do 1% á práctica eliminación. Pero a alteración máis común, e a que orixina este traballo, dáse en plumas individuais das aves e non no total do manto. Desde os inicios do programa de recuperación da Galiña de Mos, apreciouse unha dispar frecuencia de aparicións deste problema, que se caracteriza por unha maior ou menor presenza de branco na plumaxe. En ocasións a totalidade da pluma chega a ser completamente branca. En moitas ocasións, e se o problema non é moi acusado, apréciase a coloración branca naquelas partes dos galos e galiñas onde existe cor negra, plumas da cola e das ás, pero se o problema é moi importante tamén se ven afectadas o resto das plumas do corpo que son de cor leonada ou vermella-caoba. Trala análise das características de máis de 50.000 exemplares da raza e observando as explotacións e as aves onde aparecen estes problemas, podemos di-

11

vidir esta problemática en varias opcións que imos analizar, en función do grao de importancia observada. Opción A: Lotes de aves reprodutoras con decoloracións pequenas que aparecen unicamente en exemplares de máis de dous anos de idade. Opción B: Lotes de aves reprodutoras con decoloracións máis ou menos intensas en varios exemplares a partir da madurez sexual (5 meses). Opción C: Lotes de cría con decoloracións a partir da madurez sexual ou no mes inmediatamente anterior nalgúns ou na maioría dos exemplares. Opción D: Lotes de cría con decoloracións a partir do emplume (15 días) nalgúns ou na maioría dos exemplares. En función da opción que os exemplares de cada criador teñan das catro descritas, apréciase cómo se reproduce a mesma opción en cada lote de cría co paso dos anos, polo que aparentemente podíase sospeitar dunha herdabilidade deste aspecto que estamos a analizar. En todos os casos observouse unha maior prevalenza de casos nos machos fronte ás femias. Para afrontar esta investigación debemos facer primeiro unha serie de consideracións sobre os posibles xenes actuantes, así como considerar unha serie de aspectos fisiolóxicos que inflúen na coloración da plumaxe das aves, que imos a analizar a continuación. Xenes coñecidos responsables das coloracións abrancazadas Os xenes relacionados coa coloración da plumaxe nas galiñas son moitos, pero témonos que centrar naqueles que afectan directamente á forma das deposicións da coloración branca na pluma do caso que estamos a analizar na nosa raza. Existen unha serie de xenes que dan na pluma unha coloración denominada barrada ou aperdizada, que non imos considerar, xa que son marcas simétricas e uniformes. Non é o caso de estudo. Un dos xenes a considerar é o citado no apartado anterior, o branco dominante (I) que na heterocigose (I-) afecta á deposición do pigmento negro, dando moitas manchas brancas (Orozco, 1989), o caso que estamos a tratar.

A presenza de plumas brancas pode aparecer desde unha pluma ou parte dela, principalmente nas ás, ata varias plumas, ou incluso noutras partes do corpo onde a coloración é leonada

Tamén existe un xen denominado “delayed amelanosis”, que produce o efecto do branqueo coa idade pero que á larga deixa as aves cegas. Outro xen que actúa podería ser o “white-wing” (Ww), xa que a maioría dos exemplares con este problema aparecen con moteado de plumas brancas nas ás. Este xen é letal e soamente se expresa en heterocigose, polo que os seus graves efectos aprécianse na mortalidade embrionaria. Non apreciamos nos lotes problemáticos ningún exemplo relativo a estes dous últimos xenes de incremento de mortalidade embrionaria, cegueira, etc. Na bibliografía (Orozco, 1989) están descritos casos similares ao noso no Combatente Español, observándose aves que tenden a coloracións abrancazadas nalgunha muda co paso do tempo. Como resumo deste apartado, podemos ver que non hai definicións claras en canto á xenética cualitativa, polo que non é doado atribuír uns xenes concretos, malia saber que a aptitude para que aparezan manchas ou pintas pode ser hereditaria, (Pomaredé, 1993). Pigmentación das plumas e leucismo A coloración da pluma débese principalmente a un pigmento a base de melanina que varía de intensidade para dar as diferentes coloracións. Os carotenoides (que se adquiren polo alimento) tamén actúan na coloración da plumaxe na maior parte das aves. Os pigmentos son Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 11

7/7/09 19:05:05


12

sustancias coloridas, de orixe mineral ou orgánica, que dan orixe á maior parte das cores do noso medio. Producidos polo organismo, as melaninas colorean a pel e os seus anexos: os pelos, as unllas, as garras, as plumas, e tamén os ollos. O estudo químico da orixe da melanina permite diferenciar dous tipos de melaninas: a feomelanina, xeralmente marrón, e a eumelanina, normalmente negra. Por dilución entre elas dan orixe respectivamente ao beixe (marrón diluído) e ao gris. A falta parcial ou total de eumelanina ou feomelanina nas plumas, debido a un disturbio herdado no proceso de formación deses pigmentos, coñécese como leucismo. As aves que presentan esta aberración producen melanina de maneira normal, pero o pigmento non se depón nas células das plumas, que debido a iso quedan brancas. A síntese da melanina é bastante coñecida. Ocorre no interior de células especiais, os melanocitos. Estes utilizan como materia prima un aminoácido proporcionado polo sangue, a tirosina. A concentración en tirosina, a temperatura e as hormonas sexuais poden actuar sobre a melanización. A luz e o exceso de vitamina C (que se opón á oxidación), poden tamén ter influencia. Tamén poden influír a concentración doutros aminoácidos, transformados ou non en tirosina _a metionina ou a cistina, por exemplo, que contén xofre_ (Pomaredé, 1993) ou a deficiencia de lisina, que altera a pigmentación nas aves e, aínda que se descoñece a base bioquímica, actúa na deposición da melanina (Fritz, 1946). Existen outros nutrientes que actúan na pigmentación e a súa deficiencia carrexará desordes coma as vitaminas tiamina (Vitamina B1) ou riboflavina ( Vitamina B2). Tamén minerais como ferro, cobre, cinc ou sílice. Na bibliografía apúntase que, en aves leucinas, cada pluma é xeralmente branca por completo ou con coloración normal, pero unha pluma parcialmente branca indica cun alto grao de probabilidade que a ave sufriu carencias durante o seu crecemento (non sendo un defecto xenético). Estas carencias no crecemento son principalmente por déficit nos aminoácidos necesarios para a correcta formación e coloración da plumaxe

INVESTIGACIÓN MATERIAL E MÉTODOS O estudo desenvolveuse ao longo do ano 2008, comezando as incubacións no mes de marzo. Seleccionáronse 5 galos do CRZG que tiñan unha elevada porcentaxe de desordes pigmentarios (DP), procedentes das incubacións feitas en 2007, dos cales 1 utilizouse como reprodutor dun lote formado por 15 galiñas, a metade con desordes pigmentarios (aos que lles daremos a nomenclatura FDP, que simboliza femia con desorde pigmentario) e a outra metade con galiñas de coloración normal (FNDP). Aos galos con desorde pigmentario chamóuselles MDP. Noutro lote usouse un galo reprodutor de coloración normal (MNDP), nun lote de galiñas de correcta coloración, dos lotes de reprodución que todo o ano participan no programa da raza. O día 17 de abril nacen os poliños, identificándose individualmente os 101 poliños que se utilizaron para o estudio. Despois do nacemento, metéronse en cada recinto 25 poliños sen sexar segundo a orixe xenética e sistema de alimentación, aos que lles aplicamos o seguintes códigos para diferencialos: Lote PIC4A: Formado por 25 poliños fillos do lote de reprodución do galo MDP aos que se lles administrou unicamente millo en fariña (picón). Lote PE4B: Formado por 25 poliños fillos do lote de reprodución do galo MDP aos que se lles administrou un penso de iniciación ata as catro semanas co 20% de proteína e 3.000 Kcal/kg de EM, e a partir desa idade un penso de terminado co 18% de proteína e 2.900 Kcal/kg de EM. Lote PIC5A: Fformado por 25 poliños fillos do lote de reprodución do galo MNDP (o lote con reprodutores de coloración correcta) aos que se lles administrou unicamente millo en fariña (picón). Lote PE5B: Fformado por 25 poliños fillos do lote de reprodución do galo MNDP, aos que se lles administrou a alimentación de penso idéntico ao do lote PE4B. No cadro anexo podemos ver o resumo dos lotes:

A finalidade de administrar unha alimentación tan pobre en nutrientes aos lotes aos que se lle aplica millo soamente é a de comprobar o efecto que ten a falta de nutrientes esenciais para a formación da pluma, provocando o que lle chamamos un “estrés alimentario”, fronte aos que teñen unha alimentación suficiente, e comparando coa súa orixe xenética. RESULTADOS Á semana de vida non existen diferencias significativas entre os exemplares na coloración da plumaxe, xa que aínda presentan penuxe. Apréciase xa un menor peso dos polos criados con millo en comparación cos de penso e un lixeiro retraímento no emplume. Ás tres semanas apréciase xa unha considerable diferencia de peso e de velocidade do emplume. Con 5 semanas, o emplume xa está moi avanzado nos que comen penso e moi pouco nos de millo. Con 10 semanas, o retraso no crecemento é moi grande entre uns e outros lotes. Apréciase tamén que nos lotes alimentados só con millo hai unha diferencia de tamaño entre exemplares moi importantes, pero en todos se observa mala pigmentación. Con 14 semanas, cando xa o emplume ten que estar totalmente completado, obsérvase nos lotes alimentados con millo que hai unha gran disparidade no crecemento e no emplume, que en varias aves do lote non está completado e que, se está, ten unha mala coloración. Nos lotes alimentados con penso non se apreciaron problemas significativos na coloración dos exemplares. Os exemplares criados con penso, independentemente de quen foran os seus pais, non se viron afectados por problemas na coloración, pero si os que foron alimentados con millo. En ningún dos casos houbo influencia na coloración en función de quen foran os pais, apreciándose diferencias unicamente segundo a alimentación administrada.

Millo

Penso

MDP

PIC4A

PE4B

MNDP

PIC5A

PE5B

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 12

7/7/09 19:05:13


INVESTIGACIÓN

13

Nas catro imaxes vemos o galo MDP usado como reprodutor, no que se aprecian as graves decoloracións, plumas brancas e alteracións na coloración tanto en ás ás como en peito e cola

Galo de coloración correcta, ao que lle chamamos MNDP

Con 14 semanas os lotes alimentados con millo teñen problemas coa coloración das plumas, nalgúns casos existindo cor branca nas plumas das ás e noutros casos en varias partes do resto do corpo. Os alimentados con penso (foto superior dereita deste bloque) non tiveron problemas

Con 10 semanas hai unha gran diferenza no peso entre os exemplares que comeron millo e todos teñen deficiencias na coloración (imaxe da esquerda). algo que non sucedeu nos que comeron penso (dereita)

Con 5 semanas hai unha gran diferenza no peso e no emplume dos alimentados con millo (arriba) en comparación cos que comen penso (abaixo)

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 13

7/7/09 19:05:42


INVESTIGACIÓN

14

no caso da eumelanina, malia que, neste caso, aqueles polos que xa tiñan o emplume moi avanzado conservaron restos de branco na plumaxe das ás ou, nalgúns casos, plumas totalmente brancas.

A continuación vemos os resultados desglosados no gráfico.

Por sexo dos exemplares, obtivemos os seguintes resultados en función da nomenclatura anteriormente indicada. Táboa II. Porcentaxe de exemplares con disturbios pigmentarios en función do sexo da ave, machos (MDP) ou femias (FDP), segundo estea afectada a eumelanina (E) ou a feomelanina (F), ata as 15 semanas de vida Lote PIC4A

Lote PIC5A

Lote PE4B

Lote PE5B

E

F

E

F

E

F

E

F

MDP

100

44.44

100

33.33

0

0

9.10

0

FDP

90

30

100

44.44

0

0

0

0

En canto á diferencia de peso ás 15 semanas, apreciouse cómo o peso medio foi exactamente o dobre nos lotes alimentados con penso, en comparación cos alimentados con millo. Ademais existiu unha maior homoxeneidade de pesos nos lotes de penso, cuns pesos máis uniformes. Desde as 15 semanas, e debido a que é unha idade na que o emplume xa ten que estar completo en condicións normais, nos lotes PIC4A e PIC5A pasouse a administrar penso, obténdose a seguinte evolución: _Apreciouse unha recuperación do peso dos lotes, chegando o peso medio dos exemplares a igualar o peso medio das aves dos lotes PE4B e PE5B dous meses e medio despois, é dicir, despois das 15 semanas de vida. Ás 26 semanas de vida, os lotes cun crecemento máis

reducido nas primeiras semanas recuperaron o peso. Isto é debido a que os lotes orixinarios alimentados con penso tiveron un posterior crecemento máis lento, acorde coa raza. Pero nos lotes que tiveron carencias alimenticias nas primeiras semanas, parece que o acceso aos nutrientes necesarios provocou un maior aproveitamento alimenticio posterior que incidiu na maior ganancia media diaria de peso. _Por outra banda, este cambio alimenticio tamén provocou un sorprendente cambio nas deposicións pigmentarias das plumas dos exemplares que estaban afectados por desordes na coloración. Aqueles exemplares que tiñan un proceso moi avanzado de desordes na feomelanina foron progresivamente adquirindo a coloración leonada típica ata practicamente desaparecer a coloración abrancazada. O mesmo sucedeu

Aos 6 meses de vida, a porcentaxe de exemplares con disturbios da feomelanina reduciuse a un 14,71% dos exemplares que comezaron o estudo, e no caso de polos con problemas na deposición da eumelanina, a porcentaxe mermou ata o 61,54% do case 100% que existía ás 15 semanas. En moitos dos casos, isto foi debido a que moitas das plumas do peito, que tiñan marcas brancas, posiblemente foran renovadas nunha muda parcial, aínda que non se observou muda nas plumas remeiras das ás, onde existe coloración negra, e si se viu unha mellora na coloración. As plumas, desde que están completamente formadas, non teñen vascularización, polo que este cambio de coloración pode ser debido a que o retraso no crecemento provoca que creamos que xa temos a plumaxe definitiva no animal instaurada cando a pluma aínda está en proceso de formación, e por iso pode cambiar a súa coloración. Outra hipótese pode ser que na coloración da pluma si poidan incidir outros factores fisiolóxicos dependentes da súa formación, e que sexan descoñecidos, aínda cando a pluma estea completamente formada. Un exemplo disto é o caso comunmente observado de “caneo” de moitos dos reprodutores, especialmente nos galos, de plumas negras que van progresivamente decoloreándose, obténdose un efecto similar ás canas en humanos. DISCUSIÓN Á vista dos resultados obtidos, vemos cómo o principal obxectivo do traballo queda totalmente clarificado. As desordes na coloración que apareceron no noso traballo non teñen que ver cun compoñente hereditario. Calquera xen cualitativo dos analizados nos apartados anteriores non é o responsable do problema, xa que se tiveran influencia estarían sempre afectando, fose cal fose o tipo de alimentación. Como non foi o caso, debémonos centrar nas alteracións provocadas polas diferentes clases de alimentación empregadas.

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 14

7/7/09 19:05:56


INVESTIGACIÓN

15

Proteína

Lisina

Metionina

Triptófano

Metionina +cistina

Arginina

Treonina

Calcio

Fósforo

Sodio

Millo

8.4

0.24

0.17

0.06

0.36

0.39

0.30

0.02

0.29

0.03

Penso iniciación

20

0.85

0.36

0.18

0.64

1.10

0.68

0.90

0.40

0.15

Penso terminado

18

0.65

0.30

0.16

0.48

0.90

0.58

0.80

0.35

0.15

Na bibliografía está descrito cómo as deficiencias de determinados compoñentes alimenticios provocan alteracións na pigmentación. E. Richard (2.000), citando a J.C. Fritz, di que as deficiencias de lisina alteran a pigmentación en polos, aínda que se descoñece a base bioquímica deste proceso. Tamén M. Pontes (2006) di que a depigmentación das plumas é debida a carencias mixtas de lisina, triptófano, ácido fólico, ácido nicotínico, vitamina B6, zinc, selenio e ferro, incidindo en que a deficiencia de lisina provoca a carencia de melanina para a formación do pigmento. Analizando a composición do penso comercial administrado aos lotes, vemos cómo está formulado cubrindo as necesidades do animal, xa que na avicultura actual a formulación dos pensos está feita para que non se produzan carencias puras. En canto aos nutrientes que nos proporciona o millo, son moi escasos en comparación cos que nos aporta o penso. Na táboa de arriba vemos unha comparación en % do valor nutritivo en proteína e en aminoácidos limitantes e minerais entre o millo e o penso empregados. Á vista desta composición, vemos cómo a alimentación exclusiva con millo é moi deficitaria en nutrientes básicos. A carencia de macronutrientes coma a proteína orixina que non existan os suficientes aminoácidos esenciais requiridos polo organismo, e non pode existir o exceso que se necesita para sintetizar os aminoácidos non esenciais. Así pois, a deficiencia de proteína representa a carencia dun ou máis aminoácidos esenciais. Debemos lembrar, como fixemos nos apartados anteriores, a importancia que teñen determinados aminoácidos na síntese da melanina, de aí que, ao non poder dispor destes nutrientes na cantidade necesaria, a melanina non poida ser producida como en condicións dunha boa alimentación.

Neste traballo observamos cómo a síntese da eumelanina vese moi afectada polas deficiencias alimenticias, cousa que sucede menos coa síntese da feomelanina. Isto pode ser debido a que na feomelanina colaboran tamén os carotenoides, que neste caso si están moi presentes no millo, rico en xantofilas. Polo tanto, queda demostrado que non parece que exista unha relación directa, no noso caso, entre a xenética da raza e este tipo de alteración da coloración da plumaxe, debendo incidir moito nas boas condicións de manexo dos exemplares, cunha boa alimentación que cubra as necesidades básicas. En todo caso, debemos seguir investigando, xa que a desaparición da melanina nesta rexión podería ocorrer debido á activación dun xen inhibidor, por razón endócrina. No bo manexo dos polos é importante observar o seu estado sanitario, porque aínda que administremos unha alimentación correcta, determinadas enfermidades intestinais, e principalmente parasitoses (por exemplo, a coccidiose), poden provocar unha deficiente absorción intestinal, o que desencadea un proceso similar ao observado neste estudo. Tamén situacións de estrés poden provocar os mesmos síntomas, ao igual que sucede nos humanos coas canas, porque nese caso interfiren coa fonte nutricional do cabelo. Á vista destes resultados, deberiamos ter cautela na eliminación de reprodutores aos que lles apareza algunha pluma branca e valorar o resto das súas características, xa que non parece que teña incidencia a xenética dos pais, e si as condicións de crianza. O fundamental é atender a dar unha alimentación axeitada e incidir en que non existan condicións estresantes para os polos. Seguiremos investigando este problema para aportar máis datos no futuro.

BIBLIOGRAFÍA CONSULTADA • •

• •

• •

• • •

• • • • • •

• •

Coquerelle, G. 2000. Les Poules: diversité génétique visible. edicións. Diario Oficial de Galicia. 2001. Orde do 26 de Abril de 2001 pola que se fai público o patrón da raza Galiña de Mos e créase o rexistro da raza. Nº 91, 11 de maio. Fernández, M., Rivero, G., Alonso, M., Rivero, C.J., Pose, H., Justo, J.R., Adán, S., Díaz, R., Rois, D., Carril, J.A. 2001. Razas Autóctonas de Galicia en Peligro de Extinción. Consellería de Política Agroalimentaria e Desenvolvemento Rural, Xunta de Galicia. Santiago de Compostela. 157-174. Francesch Vidal, A. 1998. Gallinas de raza. Publicacións Arte Avícola. Tarragona. Fritz, J.C., Hooper, J.L. Halpin e H.P. Moore. 1946. Failure of feather pigmentation in bronze poults due to lisien deficiency. J. Nutr. 31: 387-396. Lleonart Roca, F. y Castelló Llobet J.A., 1989. Biología de la gallina: 1ª parte. Real Escuela de Avicultura, Arenys de Mar, Barcelona. pp. 35-51. Orozco, F. 1984. La genética de ayer y hoy. Ed. Alhambra. Madrid. pp. 445-501. Orozco, F. 1987. Genética y mejora animal: una historia de divorcios y maridajes. Real Academia de Ciencias Exactas, Físicas y Naturales. Madrid Orozco Piñán, F. 1989. Razas de gallinas españolas. Ministerio de Agricultura. Ed. MundiPrensa. Madrid. Orozco Piñán, F. 1991. Mejora genética avícola. Ed. Mundi-Prensa. Madrid. Orozco Piñán, F. & Campo Chavarri, J.L. , F. Biología de la gallina: 2ª parte. Real Escuela de Avicultura, Arenys de Mar, Barcelona. pp. 199-217. Pomaréde, M. 1993. Le diamant mandarin. Point Vétérinaire. ISBN 2-86326-100-2. Pontes, M. 2006. Higiene y Patología aviar. Real Escuela de Avicultura, Barcelona. Pp. 301-305. Pontes, M. e J.A. Castelló. 1995. Alimentación de las aves. Real Escuela de Avicultura, Barcelona. Pp. 274-305. Richard E. e L. Scout. 2000. Enfermedades de las aves. Ed. El Manual Moderno, México, p. 43. Rois, D. 2003. La raza Galiña de Mos. Revista Arte Avícola, nº 58 y 59, pp. 24-28. Rois D., G. Rivero, H. Pose, M. Fernández, C.J. Rivero, J.R. Justo, S. Adán & R. Díaz. 2000 Actuaciones para la conservación de la “Galiña de Mos”. III Congreso Ibérico sobre Recursos Genéticos animales. Santarem, Portugal. 18 e 19 de Octubre. Rois D. , J.B. Feijóo , C.J. Rivero , J.R. Justo , S. Adán , M. Fernández & G. Rivero. 2002. Caracterización Morfológica de la Galiña de Mos: Patrón de la raza. IV Congreso Ibérico sobre Recursos Genéticos Animales. Madrid. Septiembre de 2002. Wikipedia. 2009. http://es.wikipedia.org/wiki/ Leucismo. Woernle, H. 1994. Enfermedades de las aves. Ed. Acribia, Zaragoza. Pp 109-111.

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 15

7/7/09 19:06:05


16

ovella galega

EVOLUCIÓN DA RAZA OVELLA GALEGA Lonxe quedan os tempos nos que o censo de Ovella Galega non chegaba ás 500 cabezas. A día de hoxe estamos diante dunha raza en expansión cun futuro prometedor, que ve como a súa poboación aumenta ano tras ano. Cada vez son máis os gandeiros e xente coñecedora das súas características que a valoran e a queren. É unha herdanza que nos deixaron os nosos devanceiros e debemos asegurar que chegue ás novas xeracións.

A

o longo destes anos presentáronse múltiples problemas que pouco a pouco foron solucionándose, xa que calquera proceso de recuperación vai lento. O que debemos asegurar é que os pasiños sexan firmes e acaden unha base sólida para garantir o futuro da Ovella Galega. Aínda queda moito traballo por facer para acadar esta meta que persegue ASOVEGA. Pero iso nunca debe dar medo, xa que con esforzo e dedicación por parte de todos os implicados seremos capaces de chegar a bo porto.

A continuación analizaremos o pasado, presente e futuro da nosa raza, coa finalidade de avaliar o seu Programa de Conservación. Neste prima o mantemento da variabilidade xenética e a evolución censal positiva, que deben instaurarse seguindo as recomendacións nacionais, europeas e internacionais en materia de xestión de recursos xenéticos animais para asegurar a prevalencia da raza no tempo. A problemática que tiña a Ovella Galega na súa situación de partida era a idade avanzada da poboación e a ausencia de machos

PUNTO DE PARTIDA: 2000/2001 Unha vez realizada a prospección do campo galego e a posta en marcha do Libro Xenealóxico da raza, amosouse a realidade da Ovella Galega: 1. Estado da raza: •

Número reducido de femias.

Desaparición drástica dos machos.

Idade media da poboación moi elevada.

Practicamente inexistente o cruzamento en pureza racial.

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 16

8/7/09 14:20:48


OVELLA GALEGA 2. Características das explotacións: •

Localización en zonas de alta montaña, bastante illadas dos grandes núcleos urbanos.

Idade media dos gandeiros, 50 anos. Aínda que se atoparon gandeiros novos interesados en manter esta raza nas súas explotacións.

Censo mínimo de reprodutoras en cada rabaño.

ESTADO ACTUAL: 2009 1. Estado da raza: • • • • •

• •

Incorporación de mozos nas explotacións. Reconversión dos rabaños para ter só animais en pureza racial.

No comezo do Programa de Conservación logrouse frear o descenso de animais da raza. Pero, como reflicte a gráfica de evolución do censo de reprodutores, queda patente a problemática que tiña a raza na súa situación de partida: idade avanzada da poboación (alta porcentaxe de mortes) e a ausencia de machos (escasos nacementos en pureza racial). Isto ocasiona que o crecemento non sexa moi visible nos primeiros anos.

Evolución censal positiva. Idade media da poboación normalizada. Dispoñibilidade de sementais acorde coa demanda dos gandeiros. Cruzamento en pureza racial de todas as femias. Situación de expansión da raza: gran demanda de gandeiros para incorporar animais nas súas explotacións.

2. Características das explotacións: • Localización en zonas de montaña. • Réxime extensivo-semiextensivo.

No ano 2002 cedéronse os primeiros sementais ás explotacións con exemplares da raza na provincia de Ourense, e no 2004 ás das restantes provincias, instaurándose na totalidade da poboación o cruzamento en pureza racial. Isto, unido ao programa de cría instaurado dende o ano 2001 para asegurar a

17

GRAZAS AO PROGRAMA INICIADO NO ANO 1999, A RAZA MULTIPLICOU POR CINCO O CENSO DA SÚA POBOACIÓN, EXPERIMENTANDO UN INCREMENTO DO 413%

recría de todas as femias nacidas, logra cambiar a tendenza da poboación, que empeza a experimentar un crecemento exponencial. Grazas a este Programa, iniciado no ano 1999, estamos diante dunha raza que multiplicou por cinco o censo da súa poboación, experimentando un incremento do 413%, e que presenta un valor de consanguinidade media no Libro Xenealóxico do 1,94%, moi alonxado dos considerados como perigosos (10%). Un dos principais problemas que aparecen ao principio na poboación é a idade avanzada dos animais, como podemos ver na gráfica correspondente. A substitución dos sementais da raza provocara a case desaparición do cruzamento en pureza racial, polo que non existían exemplares novos nas explotacións.

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 17

8/7/09 14:35:05


18

O 29% dos rabaños xa superan o tamaño medio, aparecendo ganderías que rondan as 200 reprodutoras Grazas ao Programa de Cría instaurado, baseado no cruzamento en pureza racial, logrouse o cambio na pirámide de idade. Na actualidade a base da pirámide é consistente, se ben aínda quedan exemplares nun rango de idade de 8-16 anos. Isto permítenos prognosticar que a mortalidade aínda vai diferir da idónea, pero non alcanzará outra vez os valores dos primeiros anos. Se tomamos como referencia que o valor normal da mortalidade anual nos reprodutores nun rabaño estímase nun 3%, vemos que no caso da raza as porcentaxes están moi alonxadas do valor normal. Na procura do problema que estaba a sufrir a raza, analizamos as causas de morte que aparecían, sendo as máis importantes a morte natural e os ataques.

ovella galega Estas causas de morte están perfectamente xustificadas, por unha banda pola idade avanzada da poboación e por outra banda polo tipo de explotación onde está presente a raza, de réxime extensivo. No caso da idade, xa vimos anteriormente as medidas que se tomaron. No caso dos ataques, adoptáronse medidas preventivas.

O número de ganderías con exemplares da raza triplicouse nestes anos, experimentando un aumento do 200%. O aumento non resulta tan acusado coma o do número de reprodutores, xa que os rabaños atópanse nun período de reconversión cara ao 100% de pureza racial nos seus efectivos, polo que toda a recría permanece nas explotacións de nacemento. Existe un repunte no ano 2005, debido sobre todo á venda de cordeiras polos rabaños ex situ (en particular, o rabaño do INORDE) e polos rabaños pequenos que acadaron a pureza racial. Se nos fixamos no tamaño medio das ganderías, vemos como o incremento é moito maior, xa que se pasou de 15 a 25 reprodutores/ explotación. O principal problema é a escaseza de animais dispoñibles para a venda, polo que os novos rabaños comezan con poucas

cabezas e engrosan o número de ganderías con poucos efectivos. De todos os xeitos, o 29% dos rabaños xa superan o tamaño medio, aparecendo ganderías que rondan as 200 reprodutoras. O FUTURO DA OVELLA GALEGA O primeiro é ter claro cales son as características especiais da Ovella Galega. Cómpre destacar, sobre todo, a súa rusticidade, que lle confire unha perfecta adaptación ao medio. Son verdadeiras especialistas en aproveitar os recursos naturais da nosa comunidade, que lles resultan suficientes para desenvolver todo o seu potencial xenético. Ademais, posúen unhas importantes cualidades produtivas, debido ás súas altas taxas de fecundidade e prolificidade. O normal nesta raza son os partos dobres, e incluso os múltiples. Estas características, engadidas ao seu excelente instinto maternal e a súa alta produción leiteira, fan que as femias logren alimentar as súas crías practicamente sen apoio externo do gandeiro. A todo isto hai que lle engadir a gran facilidade de parto que posúen e a gran resistencia ás enfermidades. Ademais, non podemos esquecer que a Ovella Galega forma parte do noso patrimonio xenético, social, cultural, ambiental e económico. Para que quede patente que ASOVEGA ten moi claro como é a raza Ovella Galega e que características especiais deben conservarse para, nun futuro, ter unha base xenética consistente e poder implantar un Programa de Selección, faremos unha pequena revisión bibliográfica sobre como deben implantarse

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 18

8/7/09 14:21:16


OVELLA GALEGA

19

As características especiais da Ovella Galega son a rusticidade, que lle confire unha perfecta adaptación ao medio, e as altas taxas de fecundidade e prolificidade os Programas de Selección nunha raza para a produción de carne, simplemente para ver cara a onde deberá dirixirse nun futuro a raza. O primeiro para desenvolver calquera Programa de Selección é ter en consideración diversos aspectos da produción e da comercialización do producto. Segundo Alenda e col. (1985) cómpre: a) Enumerar cales son as características que inciden, de forma prioritaria, no valor económico dos animais. b) Ter en conta as características propias da raza. c) Considerar os sistemas de produción, dependendo da situación de manexo e dispoñibilidades de alimento. d) Coñecer os diversos gustos do consumidor en cada unha das rexións. e) Contemplar os distintos intereses dos diversos estamentos na cadea de produción: produtor, cebadeiros, matadoiro e carniceiro. Todos estes puntos non son doados de compaxinar, sobre todo porque moitos deles son opostos entre si. A continuación definiremos os obxectivos de selección, o conxunto de características que se desexa que reúnan os animais para que a explotación produza o rendemento económico máximo. O obxectivo de selección en gando ovino de carne debe ser obter a maior cantidade de carne por unidade monetaria invertida. Este aspecto é claro, pero ten diversos matices e debe ser concretado segundo o tipo de explotación gandeira. En principio, debemos distinguir dous tipos de gandeiros: os que crían animais en pureza (de forma extensiva ou intensiva) e os que realizan cruce industrial. No caso da Ovella Galega, está moi claro qué tipo de gandeiros traballan coa raza:

cría en pureza racial e en réxime extensivo. Neste caso, a bibliografía apunta que a cualidade máis prezada é a adaptación ao medio, polo que esta rusticidade debe ser conservada. Por conseguinte, non interesan animais adultos grandes, xa que requirirían maiores necesidades de mantemento, obrigando a suplementar a alimentación baseada nos recursos naturais.

chegando á aniquilación total do noso patrimonio xenético e a extinción da raza. Precisamente, a intensificación das producións na procura de maiores rendementos trouxo canda ela a substitución dos machos da Ovella Galega por outros de razas de maior especialización cárnica, provocando que a raza estivese a punto de engrosar as listas de razas extintas.

A rusticidade dun animal vai parella á morfoloxía deste. Unha mellora cara aos patróns da morfoloxía carniceira non interesa nunha raza ambiental ou autóctona. Un acurtamento de extremidades e o incremento de masas musculares dificulta o pastoreo, polo que os animais non aproveitarían de forma idónea os recursos naturais e necesitarían alimentación complementaria. Ao final isto tradúcese nunha elevación dos gastos e, en consecuencia, unha rendibilidade máis baixa.

É moi importante ter claras as vantaxes que posúe a raza, e a obtención de cordeiros de alto peso en pouco tempo non é unha delas. Sería un grave erro intentar converter a Ovella Galega nunha raza de alta especialización cárnica, xa que a historia e o seu proceso de formación como raza non derivou nese uso. Intentar que a Ovella Galega compita en quilos de carne con razas como a Texel, Charmoise, Ille de France ou un longo etcétera, só provocará que poñamos en perigo outra vez a raza.

Por outra banda, a mellora dos procesos de crecemento é unha arma de dobre fío. O cordeiro alcanzaría o peso vivo comercial a menor idade, pero dando canais aínda sen rematar e, polo tanto, de inferior calidade. No caso da mellora do crecemento nas cordeiras de reposición, produciriamos femias de maior peso vivo e alzada, polo que co tempo perderiamos a rusticidade, característica primordial na Ovella Galega. Estes apuntes sobre a mellora xenética deixan ben claro que a importancia da raza Ovella Galega non radica no seu tamaño (alzada e peso). No futuro, cando se estableza un esquema de selección dentro da raza, este non debería estar baseado nun incremento do tamaño do animal, xa que co tempo destruirïamos todas as especiais características da Ovella Galega,

Nos tempos de hoxe temos múltiples alternativas á hora de elixir a raza que mellor se adapta ás características das explotacións, polo que é moi importante saber qué é o que temos e qué é o que queremos. Unha vez teñamos claro isto, quedaría estudar as razas que existen e fixarse nas súas características especiais. Só teremos que facer coincidir ambos obxectivos, cousa doada, xa que dispoñemos dunha gran diversidade xenética tanto en España como en Europa e no resto dos continentes. Unha mellora cara aos patróns da morfoloxía carniceira non interesa nesta raza. Os animais non aproveitarían de forma idónea os recursos naturais e necesitarían alimentación complementaria

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 19

8/7/09 14:21:45


20

FORESTAL

HERBÍVOROS

CONTRA INCENDIOS FORESTALES Los pinos plantados sin discontinuidad, en zonas quemadas de siempre para que rebrote la hierba, y el declive del pastoreo, que favorece el matorral, han generado una enorme masa combustible en el campo. Al uso del fuego para quemar maleza y rastrojos se unen barbacoas, basureros, tendidos eléctricos y otras causas de los incendios. Recuperar la función desbrozadora de los herbívoros es clave para luchar contra el fuego. Benigno Varillas Director de la revista naturalista El Cárabo Asesor de la Fundación Félix Rodríguez de la Fuente

“L

os incendios forestales se apagan en invierno”, repetían los abuelos de los pueblos de Guadalajara a los periodistas que reclamaban su opinión, tras el fuego que causó la muerte de once personas en el verano de 2005. La frase caló tanto que ese otoño el Gobierno añadió en los Presupuestos Generales del Estado una partida de cinco millones de euros para cooperar con las Comunidades Autónomas en la retirada de ramas, troncos secos y desbroce de matorral en zonas de alto riesgo. Práctica vieja que se ha ensayado y abandonado varias veces, porque a base de jornales es ruinoso pretender quitar del campo la vegetación que crece sin cesar. Pero hay quien cree haber encontrado la solución.

tará la presión para autorizar la expansión de los cultivos arbóreos industriales que sustituyen a los ecosistemas tradicionales de la fauna y la flora protegidas o impiden su recuperación en zonas abandonadas por la agricultura.

De 1940 a 1980 se sembraron con eucaliptos australianos muchos espacios privilegiados de la fauna ibérica, como Monfragüe, en Cáceres, o Sierra Morena, en Andalucía, La Mancha y Badajoz, así como la cornisa cantábrica.

Esta subvención al kilovatio forestal implicará que el precio de los residuos forestales, que hasta ahora se pagaban a un máximo de 18 euros la tonelada, lo que resultaba escasamente rentable, con estas primas puedan pagarse hasta los 30 euros la tonelada, lo que hará atractivo el negocio de enviar biomasa a las centrales térmicas.

Más de tres millones de hectáreas de España fueron destruidas al ser roturada su vegetación natural, aterrazadas las laderas con excavadoras y sembradas con cultivos industriales de pinos y eucaliptos. El plan perseguía sustituir la vegetación de monte mediterráneo y pastizales de medio país por estos cultivos. Si dicho plan se paró en los 3 millones de hectá-

En junio de 2006 estaba previsto que el Gobierno aumentara la prima por producción de electricidad con residuos forestales de 2,9 a 4,4 céntimos de euro por cada kilovatio/hora producido. Eso haría rentable recoger los residuos forestales y quemarlos en centrales térmicas. El plan del Gobierno prevé que se pase de los 344 millones de vatios (MW) que se producían en 2006 con biomasa forestal a 1.695 MW en el año 2010. Esa iniciativa puede ser un desastre para la naturaleza española, no sólo por el riesgo de que se pueda eliminar sotobosque en zonas de interés ecológico, para atender la demanda de las instalaciones de producción de energía, sino porque aumen-

Centrar la lucha contra los incendios en los medios de extinción supone un despilfarro de recursos y resulta ineficaz

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 20

8/7/09 14:42:06


FORESTAL

21

Los 30 millones de reses que pastan en extensivo en España son desbrozadoras de cuatro patas que no consumen gasóleo menos intensidad, las dos primeras posibilidades citadas. En un clima mediterráneo como el de la mayor parte de España, donde la vegetación sufre en el verano una sequedad extrema, cada año caen un millar de rayos que provocan incendios de la vegetación durante las tormentas con aparato eléctrico. Los pastos rebrotan, prosperan los animales herbívoros y, tras ellos, los carnívoros. Se genera así esa pirámide trófica, ese bullir de especies que tanto asombra en la sabana africana, con la que tan emparentada está la dehesa de encinas y alcornoques mediterránea. El desbroce de monte sólo a base de trabajo humano resulta inviable. Hay que utilizar también el ganado, el mejor fitófago natural

reas fue por la oposición beligerante de los naturalistas, y porque los cultivos no son tan rentables como lo serán en un futuro inmediato, si las subvenciones se incrementan con las ayudas al kilovatio forestal. PREVENIR, MÁS BARATO QUE APAGAR Los incendios pueden prevenirse eliminando masa vegetal susceptible de arder. Eso afirmó el presidente Bush, al comentar que “el problema es que hay demasiados árboles”. Se le adjudicó el chiste fácil de proponer talar los bosques para evitar que se quemen. Nadie habla de semejante absurdo, sino de romper el todo continuo que forman las masas de vegetación cuando nada les impide crecer, y evitar así los temidos incendios de más de 500 hectáreas. Los bosques deben crecer en mosaicos alternados con pastizales que impidan que los fuegos se propaguen con la fiereza que alcanzan cuando una maraña arbustiva impenetrable les interconecta. Marañas para las que, por cierto, también debe haber lugar en zonas donde son necesarias para ciertas especies de nuestra fauna. Si desaparecen los animales que pastan en el campo, millones de toneladas de biomasa vegetal crecerían y se multiplicarían de forma explosiva

TRES MÉTODOS: APAGAR, ROTURAR Y PASTAR Hay, pues, tres posibilidades ante los incendios forestales: •

La predominante, que es invertir cada vez más recursos en avionetas, helicópteros y camiones de bomberos para intentar apagar los fuegos que se producen.

Otra, emergente, que es dejar que la vegetación crezca y luego anticiparse al incendio roturando y quitando con maquinaria y operarios el máximo posible de la masa vegetal arbustiva o las ramas y cortezas procedentes de la tala de los cultivos arbóreos. Esta biomasa forestal se transformaría en energía eléctrica.

Y una tercera, menos costosa y muy eficiente, que es impedir que la vegetación crezca por doquier y sin control.

Esta última implica potenciar un modelo de gestión del territorio con animales herbívoros –sean domésticos o salvajes– que evite que la vegetación prospere allí donde no interesa. La opción de los herbívoros es la estrategia que la naturaleza inventó en el origen de los tiempos para prevenir el problema. Lo que no implica que no haya que utilizar también, aunque con mucha

La presión de los fitófagos mantiene a raya la vegetación, dotada de poderosos mecanismos evolutivos para sobrevivir al fuego y a la siega a diente en esa eterna lucha por la supervivencia. En dehesas y sabanas, los fuegos originados por los rayos son livianos, porque la masa combustible es escasa. El fuego veloz y superficial de la hierba seca no daña la vida del subsuelo, se consume pronto y no alcanza altas temperaturas ni llega a las ramas de los árboles ramoneados por los fitófagos. Para qué hablar de su nulo impacto sobre los árboles que han desarrollado mecanismos de defensa con gruesas cortezas, como el alcornoque. Desde el Paleolítico hasta hace bien poco, no mucho más de mil años, eran los bisontes europeos, los uros, los machos monteses, los conejos, los ciervos, los corzos, los rebecos y otros fitófagos salvajes los que en el suelo ibérico mantenían a raya a la vegetación y segaban los pastizales a diente. Hasta que se consumó el proceso por el que el hombre empezó a sustituir en esa función a la fauna silvestre por su ganado doméstico. Vacas, cabras, ovejas, caballos y cerdos se encargaron de forma progresiva de segar la hierba, comerse las bellotas y otras semillas y ramonear las hojas bajas de los árboles y los arbustos. Ese proceso de humanización del campo, de domesticación del agro, de agricultura y ganadería extensiva, alcanzó su apogeo en España en la primera mitad Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 21

8/7/09 14:44:34


22

FORESTAL

Razas de ganado autóctonas como la Cachena son excelentes desbrozadores naturales

del siglo XX e inició su declive a partir de 1950, con el avance de la sociedad industrial y la cría estabulada de la carne y de la leche a partir de piensos compuestos cultivados con gran despilfarro de agua y de energía fósil, necesarios para la producción de fertilizantes químicos, pesticidas y regadíos y para la mecanización del campo. Es importante señalar que los que salieron perdiendo con el avance del ganado doméstico que pasta libremente en el campo, en régimen extensivo, fueron los animales herbívoros salvajes, pero no los depredadores carnívoros, como el lobo, el oso, el lince, el zorro, el gato montés, la marta, la garduña, las águilas o los buitres, que se adaptaron a esa substitución de los fitófagos salvajes por el ganado doméstico, de modo que sobrevivieron y se adaptaron al cambio. Sólo la generalización del uso de las armas de fuego, y las campañas de exterminio de la fauna carnívora que se decretaron a mediados del siglo XX, pudieron reducirlos, hasta llegar a las escasas poblaciones, hoy en peligro de extinción, que han sobrevivido hasta nuestros días en los parajes más marginales y alejados. UN VACÍO DE HERBÍVOROS SIN PRECEDENTES El mundo rural está en la encrucijada tras los recortes presupuestarios que anunciaron el primer ministro británico,

Tony Blair, y el presidente español, José Luis Rodríguez Zapatero, al término de las negociaciones sobre los presupuestos de la Unión Europea en diciembre de 2005. Igualmente, son preocupantes los cambios que impulsa la Organización Mundial de Comercio (OMC), que celebró su última ronda de reuniones en diciembre de 2005, en la ciudad china de Hong-Kong. Si en 2012 se reducen las primas al ganado, España entraría en una situación sin precedentes. Gran parte de la cabaña ganadera que pasta en las sierras y las montañas más abruptas desaparecería en pocos años, al no ser rentable el ganado extensivo en zonas marginales. No hay datos precisos sobre el número de animales que pastan en extensivo, pero en un cálculo aproximado, estamos hablando de cerca de 5 millones de vacas y toros, unos 20 millones de ovejas, 2,8 millones de cabras y 300.000 caballos, mulos y asnos. En total 30 millones de animales, que equivalen a 30 millones de desbrozadoras de cuatro patas que no consumen gasóleo. Aun suponiendo que no se retiraran las primas al ganado, es más que probable que la ganadería se derrumbe en un plazo de cinco a diez años por envejecimiento de la población rural

Una ingente cantidad de herbívoros que siegan a diente en régimen extensivo, es decir, no encerrados en un establo ni alimentados de forma artificial, como lo están los otros 90 millones de animales estabulados en las granjas intensivas de nuestro país (millón y medio de vacas frisonas y de otras razas de leche, 24 millones de cerdos, 47 millones de gallinas y 16 millones de conejos). Una fauna doméstica que en su día sustituyó a la salvaje y que si ahora se redujera, al desaparecer las primas al ganado, habría que estudiar la manera de reponerla, de que el territorio no quede despoblado de herbívoros, sean domésticos o salvajes. Los salvajes permitirían esa economía multifuncional, evitar incendios y el turismo de la naturaleza y la caza, además de producir carne y pieles, que podría ser la única manera de cuadrar las difíciles cuentas para hacer rentable el mundo rural marginal. Sin embargo, no se sabe de ningún plan para restaurar la fauna herbívora. El sustituto del que sólo se oye para controlar el crecimiento de la vegetación parece que son las desbrozadoras mecánicas a motor, máquinas que se lleven el matorral por delante para luego quemarlo en centrales térmicas que producen electricidad.

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 22

8/7/09 14:42:27


FORESTAL Para evitar la matorralización de España y que ésta se convierta cada verano en una pira, el campo necesita fijar y recuperar en zonas rurales marginales poblaciones humanas dispuestas a gestionar rebaños de herbívoros Sea en centrales térmicas, una vez crecida, o con herbívoros, que la impidan crecer, la vegetación debe ser controlada, porque si de repente se eliminan esos 30 millones de animales que pastan en el campo español, los miles de millones de toneladas de biomasa vegetal que crecerían y se multiplicarían de forma explosiva harían que la dantescas imágenes de los incendios de Portugal del verano de 2005 se queden en un pequeño anticipo de lo que nos espera en grandes extensiones de la Península Ibérica. El fenómeno hace tiempo que se inició, pero no por merma del ganado, que por la política de ayudas a la ganadería sigue siendo casi el mismo que antaño, sino por la desaparición de los pastores. Se calcula que desde los años sesenta hasta hoy, la superficie de matorral sobre antiguos pastos y campos de cultivo puede haber aumentado en más de tres millones de hectáreas, de las cincuenta que tiene España. Aunque la cabaña ganadera de extensivo sigue siendo numerosa, su composición es ahora distinta, con un incremento notable del ganado vacuno –más fácil de dejar solo en el monte– en detrimento del ovino o el caprino, que requieren la presencia permanente de pastores profesionales. Pero éstos cada vez son menos y más viejos. Los que quedan son ya en su mayoría “ganaderos absentistas”, es decir, que dejan las vacas sueltas en el monte y se van con su todoterreno a la ciudad o a otros quehaceres. Las vacas son más exquisitas que otros herbívoros y no comen todo tipo de plantas. Si detrás de ellas no van las ovejas y las cabras, o el pastor con la azada o la hoz, muchas plantas arbustivas pueden desarrollarse, gracias a que dejan de ser segadas. Esto explica por qué ha aumentado la matorralización de los pastizales de las sierras y montañas españolas, aunque el número absoluto de cabezas de ganado no haya disminuido en la misma proporción.

Hay quien cree que con el final de la población rural en zonas marginales la naturaleza quedará tranquila y volverá a ser lo que fue. Pero están tan equivocados como quienes hace medio siglo se plantearon la política forestal. El Banco Mundial dictaminó entonces que el futuro de la ganadería pasaba por la estabulación en los fondos de valle y la sustitución en ellos de nuestras razas autóctonas de carne por especies centroeuropeas de leche, caras, delicadas, poco montaraces, pero productivas a base de piensos compuestos importados en buena parte de Estados Unidos. Se equivocaron quienes pensaron que en las sierras españolas no quedaría ni un pastor ni una cabra; que sólo permanecerían sus plantaciones de pinos y eucaliptos para producir madera, con las que se llenaron de cultivos arbóreos tres millones de hectáreas del territorio español. Un grave error de cálculo, el creer que se podría erradicar a los pastores que secularmente pegaron fuego al matorral para intensificar el rebrote de tallos tiernos para su ganado. Se produjo, sí, la migración humana más grande de la historia de España, pero el mundo rural no se vació como algunos esperaban. Donde antes había cien familias de pastores con diez vacas, se pasó a diez pastores con casi cien vacas cada uno. Quedaron pocos, pero se expandieron, ocuparon el hueco dejado por los demás.

23

El número de cabezas de ganado podrá ser el mismo, pero con poca gente no es posible ir tras él, controlar las zarzas, las escobas, arreglar los muros secos y los caminos y, en definitiva, ocupar con la misma intensidad y esmero el territorio que va quedando vacío. Los solitarios amos y señores de cada valle no pueden atender y administrar los montes como lo hacían cuando el territorio estaba poblado por muchos brazos que trabajaban sin cesar. No es lo mismo administrar los montes entre cien familias numerosas de las de antes que hacerlo con diez flacas familias de las de ahora, con escasos jóvenes que encima no quieren saber nada de la actividad de sus padres y sólo piensan en encontrar su oportunidad para abandonar el pueblo. Antiguamente se mantenían los pastizales limpios con la siega a diente del ganado, pero también con la acción continua del pastor. Si surgía una mala hierba que no comieran las vacas, las ovejas o las cabras, se erradicaba de un golpe de azada, que se tenía a mano como en el Trópico se lleva el machete. Pero más de tres millones de personas abandonaron el campo español desde 1960 para buscar nueva vida en las ciudades. Ahora, pocos y desmoralizados los que quedan, no dan abasto. Los pastores ven cómo la degradación de los antiguos pastizales avanza día a día y les rodea. El matorral surge por doquier.

El pastoreo es una actividad en vías de extinción que podría recuperarse a base de estímulos de la Administración

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 23

8/7/09 14:42:40


24

FORESTAL

Pueden gestionarse las explotaciones para que también prosperen en ellas las especies salvajes, con un manejo inteligente de las carroñas y los puntos de agua El ganado sube al monte sin pastor y sin mastines. Los jabalíes y los corzos prosperan hasta ser plaga, y detrás de ellos los lobos. La pérdida de densidad de la población humana hizo que los que quedaron se vean a sí mismos solos y abandonados, y tiren más que nunca de los métodos expeditivos para controlar la invasión del matorral. Así fue como en los años noventa se inició el aumento paulatino de los incendios forestales y agrícolas y el uso de los venenos para matar a los animales salvajes que proliferan en el matorral y dañan cultivos y pastizales. Las soluciones que adoptan muchos ganaderos y propietarios de fincas son –por ilegales que se declaren– el cerillazo para combatir al matorral y deshacerse de la materia seca sobrante, y los lazos y el veneno para combatir a los depredadores. Los incendios y el uso de venenos, problemas graves que tiene hoy la naturaleza en España, se han disparado. De los 1.920 incendios forestales que se produjeron de media en España en la década de los años 60, que afectaron a una media de 52.054 hectáreas cada año, pasamos a 4.595 siniestros/año de media en los 70, con una media de 90.547 hectáreas/ año afectadas; a 7.190 en los años 80, con 263.017 hectáreas/año quemadas; a 12.913 por año en la década de los 90, con 203.032 hectáreas/año quemadas y una media anual de 20.000 incendios y 150.000 hectáreas/año quemadas en lo que llevamos de la década presente. La explicación de que cada vez haya más conatos de incendio pero no aumente en la misma proporción la superficie quemada es que, como solución al problema, se habilitó un inmenso parque de bomberos que vigila sin cesar para apagar cualquier intento de quema de matorral. Curiosamente, eso provoca con el tiempo una acumulación de biomasa vegetal de tal calibre que en un momento dado ya no hay quien apague las llamas. Es cuando se originan esos incendios gigantescos que sólo se acaban cuando el fuego ha consumido lo que estaba a su alcance. De ahí que muchos digan que la

La ganadería extensiva en España inició su declive en los años 50, con el avance de la cría estabulada

extinción de los incendios pequeños sea la culpable de los grandes. La novedad de los últimos años es el notable incremento de los temidos incendios de más de 500 hectáreas, es decir, enormes superficies afectadas por un solo fuego. En 2003, de un total de 9.922 incendios registrados, 5.049 se produjeron intencionadamente para “eliminar matorral o residuos agrícolas” (47,32% de los incendios). Los ganaderos quemando matorral para “regenerar pastos” fueron causa del 24,06% de los fuegos; los pirómanos ocasionaron el 11,90% de los incendios. Otras causas fueron el vandalismo (2,08%), facilitar la caza (2,67%), ahuyentar animales (1,34%) y venganzas (1,45%). En esta estadística oficial del Ministerio de Medio Ambiente no se menciona a los domingueros, que con sus barbacoas y fuegos para preparar comidas campestres originan incendios. De hecho, muchos incendios se producen los domingos por la tarde, cuando sus causantes regresan a casa dejando cenizas con rescoldos y sin vigilancia a merced del viento. Esos desatinos no tendrían siempre las consecuencias tan graves que tienen ahora si el campo estuviera con menos materia combustible conectando las masas boscosas, lo que fomenta incendios de dimensiones descomunales, cuando no son los mismos cultivos arbóreos de los años 60 y 70 los que se extienden sin interrupción alguna, como en el caso de muchos pinares y eucaliptales de repoblación. El turismo de la naturaleza y el cinegético pueden integrarse en un desarrollo sostenible y engrosar las cuentas de los ganaderos

NUEVA GESTIÓN DEL MUNDO RURAL MARGINAL La Política Agraria Comunitaria y la Organización Mundial de Comercio plantean limitar los subsidios a la agricultura y la ganadería. Eso supone que lo que ahora está amenazado no sea sólo la naturaleza, sino el mundo rural que vive en ella. En el borrador de la nueva Ley de Desarrollo Rural se incluyó la propuesta –veremos si hay fondos para que sea viable y se apruebe– de mantener una población de pastores en el monte, con una especie de contratos sociales, de manera que sus rentas devengan de mantener el paisaje además de la alta calidad de su escasa producción y de aspectos de interés común, como la prevención de los incendios. Falta hará apuntalar tales propósitos con ingresos añadidos, porque sólo con lo que puedan aportar los Prepuestos Generales, una vez aplicados los recortes de las ayudas actuales, y los ingresos por la carne, el queso y otros elementos que de forma artesanal se producen en cantidad escasa, mucho nos tememos que no alcance para gestionar adecuadamente los territorios de economía deprimida marginales o no rentables, que suponen la mitad de la superficie de nuestro país. Para evitar la matorralización de España y que ésta se convierta cada verano en una pira nacional, así como para evitar la extinción de las especies depredadoras, la mayoría protegidas, que sucumbirían ante un derrumbe rápido de la ganadería _por no haber tiempo para una recolonización natural de los fitófagos salvajes_, el campo necesita fijar y recuperar poblaciones humanas en zonas rurales marginales dispuestas a gestionar rebaños de herbívoros, sean domésticos

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 24

8/7/09 14:42:54


FORESTAL o salvajes, pero que se coman y transformen la vegetación en carne y no que ésta prospere para acabar ardiendo. Lograrlo requiere que salgan las cuentas pero, más aún, que haya un modelo de desarrollo rural atractivo para las nuevas generaciones. No bastará el dinero para lograr que alguien se interese por vivir y trabajar en zonas apartadas. Se requerirá que puedan disponer de los servicios y las comodidades que hagan viable esa opción de vida y, sobre todo, que dicha actividad conlleve el prestigio social y el éxito profesional al que aspira hoy en día toda persona moderna, culta y preparada. La población rural actual está envejecida. Son ya pocos los jóvenes que quedan en nuestras montañas. Aun suponiendo que no se retiraran las primas al ganado, es más que probable que la ganadería se derrumbe en un plazo de cinco a diez años por envejecimiento de la población rural, cuando el 95% de los que hoy habitan en las zonas rurales marginales tengan de 65 a 70 años para arriba. Hay que entusiasmar a una nueva generación para recolonizar las zonas marginales. No bastará con ofrecer ingresos por cuidar vacas y ovejas. Es necesario un proyecto capaz de interesar a sectores jóvenes, dispuestos a dedicarse al campo si es para, además de recuperar el patrimonio cultural del mundo rural, producir biodiversidad y liderar una corriente cultural de vanguardia, como lo es la conservación de la naturaleza y la biodiversidad. La famosa soledad del campo no existe. Una persona aislada en el paraje más recóndito, con la misión de escalar en solitario el Everest o el Kilimanjaro por primera vez, no se siente sola, por mucho que el ser humano más cercano esté a cientos de kilómetros. Un investigador, un conservacionista, no se sienten para nada solos en medio del desierto o de la selva, cuando están desempeñando una tarea en la que saben que están concentradas las mentes de miles de personas, que esperan ansiosas el éxito de su misión. Existe la soledad del alma, que no se quita por meterse en medio del bullicio, aunque la sociedad moderna así lo crea. Los pastores se consideran solos y abandonados no porque se vean obligados a vivir en lugares remotos, sino porque se sienten desconectados de la modernidad. La Política Agraria Comunitaria, la PAC, hace tiempo que intenta buscar una solu-

HAY QUE ENTUSIASMAR A UNA NUEVA GENERACIÓN PARA RECOLONIZAR ZONAS MARGINALES Y LIDERAR UNA CORRIENTE DE VANGUARDIA: LA CONSERVACIÓN DE LA NATURALEZA ción al declive del mundo rural marginal, invocando la misión que éste tiene en la conservación del paisaje, la naturaleza y el medio ambiente. Pero esta filosofía no se ha traducido hasta la fecha en acciones concretas que rompan la paradoja de que unos produzcan biodiversidad y otros la conserven luchando contra los que la producen. El conservacionismo ha usurpado al mundo rural la parte bonita, y la más rentable, de su actividad. Bien es verdad que fue un hurto necesario. El mundo rural siempre ha producido –al alimentarlos con sus rebaños y sembrados– los depredadores que se adaptaron a comer carroñas de vacas en lugar de carroñas de bisontes; de cabras, en lugar de machos monteses; de ovejas, en lugar de ciervos y rebecos; de cerdos, en lugar de jabalíes o de caballos domésticos en lugar de caballos salvajes. Pero a continuación de producir o favorecer la fauna silvestre, procedían a su persecución a muerte. Tuvo que producirse el nacimiento de las sociedades postindustriales para que lo que antes era una alimaña ahora sea una especie emblemática protegida e intocable. Llevamos apenas tres décadas desde que surgió este nuevo fenómeno y ha sido normal que en ese tiempo el mundo rural no entendiera que, al igual que lo valioso de su explotación no es la hierba, sino la carne de la oveja que la pasta, lo valioso de la oveja no es su carne sino los oseznos que nacerán si la

25

osa logra comerse una carroña de oveja en el momento que necesita estar rolliza para criar. Si la oveja, la cabra y la yegua, además de ser parte de la cadena trófica de las especies protegidas, sirven para mantener a raya los incendios forestales, veríamos cómo empiezan a salir las cuentas y resulta viable producir biodiversidad en lugar de aniquilarla. Los herbívoros producen biodiversidad cuando, al perecer por causas naturales o ataques, dan de comer a especies carnívoras amenazadas de extinción. Para la conservación de éstas hay buenos dineros, pero nunca se aplican a dárselos al que da de comer a la fauna protegida: el que produce y deja la pitanza en el monte. El modelo se puede perfeccionar, por ejemplo, por quienes se planteen acabar con el fraude que supone la publicidad de los paraísos naturales que se anuncia en los parques nacionales y naturales, para luego enviar a los pobres visitantes de las ciudades, sedientos de naturaleza, a ver paisajes vacíos de fauna, llenos de letreros de “prohibido el paso”, en lugar de facilitarles ver los osos, los lobos, los linces y los corzos que les gustaría acechar pululando por el campo. Bastaría con gestionar adecuadamente las explotaciones, dedicando los territorios necesarios para que prosperen las especies salvajes en ellas y puedan ser visibles con un manejo inteligente de las carroñas y los puntos de agua. Veríamos entonces cómo el turismo de la naturaleza y el cinegético podrían ser elementos de un desarrollo sostenible que permitan, junto a los productos tradicionales, cuadrar las complicadas cuentas del mundo rural marginal.

Si se reducen las primas al ganado, gran parte de la cabaña que pasta al aire libre desaparecerá

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 25

8/7/09 14:43:05


novas

26

UN SOCIO DE ASOVEGA DESENVOLVE DESDE 1990 UN PROXECTO DE CRÍA DE ANIMAIS AO COIDADO DA PAISAXE Un socio de ASOVEGA puxo en marcha no ano 1990 un proxecto que titulou Animais ao coidado da paisaxe, que consiste no emprego de animais axeitados para

o desbroce e mantemento de diversos tipos de terreo e diversas plantacións. Entre estes animais atópase a Ovella Galega (ecotipo de montaña).

O criador afirma que, segundo as súas observacións durante estes anos, non é sinxelo conseguir que os animais realicen as tarefas de limpeza sen afectar as árboes. Só aplicando o animal axeitado a cada tipo de plantación e terreo conséguense resultados favorables. O vello antídoto contra o lume represéntano os animais que, aplicados correctamente a cada lugar, engulen o matorral e deixan o terreo sen combustible, que é un dos elementos necesarios _xunto coa calor e o osíxeno, imposibles de excluír_ para que aparezca o lume. O sistema sostible de vida libre que teñen estes animais non resta tempo aos gandeiros durante o ano, o que é a día de hoxe un factor moi valorado no medio rural.

A Ovella Galega é ideal para labores de mantemento da paisaxe

I FEIRA DE GANDO AUTÓCTONO DE GALICIA EN MELIDE A I Feira de Gando Autóctono de Galicia celebrada no concello de Melide (A Coruña), os días 24 e 25 de xaneiro, contou coa presenza de exemplares das cinco razas bovinas galegas: Cachena, Caldelá, Limiá, Frieiresa e Vianesa, así como de Ovella Galega e Galiña de Mos. BOAGA trasladou ata Melide os seus paneis informativos e os do Centro de Recursos Zooxenéticos de Galicia, repartindo na feira gran cantidade de material informativo.

O CONCELLO DE MOS ACOLLEU A SÚA PRIMEIRA EXPOSICIÓN E CONCURSO DA GALIÑA DE MOS O Alto de Puxeiros, en Mos (Pontevedra), acolleu a I Exposición e Concurso da Galiña de Mos neste concello, os días 20 e 21 de decembro do 2008. A actividade incluíu un mercado de galos vivos. Observouse un alto nivel entre os máis de 130 exemplares presentados a concurso, pertencentes a 23 criadores de toda Galicia. Na categoría de galos, os criadores premiados foron Álvaro Rodríguez, veciño

de Mos (1º), Edmundo Novoa, de Lugo (2º), e Ramón Monasterio, de Vilalba, Lugo (3º). Na categoría de galiñas distinguiuse aos criadores Luis Fernández, de Riotorto, Lugo (1º), Álvaro Rodríguez, de Mos (2º) e Luis Fernández, de Riotorto (3º). A feira recibiu a visita de numerosas persoas durante a fin de semana. O domingo 21 vendéronse máis de 50 galos e outras tantas galiñas.

Imaxes da exposición de Galiña de Mos e das casetas informativas

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 26

7/7/09 19:08:36


novas

27

SETE RESTAURANTES DA COMARCA DO EUME DESENVOLVERON AS I XORNADAS GASTRONÓMICAS DA CACHENA

Estufado de Cachena ao Oporto

Solombo de Cachena con salsa Strogonoff

A Asociación de Empresarios de Turismo do Eume (Tureume) organizou entre os días 13 e 23 de marzo as I Xornadas Gastronómicas da Cachena, coa participación de sete restaurantes da comarca: Andarubel (Pontedeume), A Pitanza (Pontedeume), Casa Garabana (Vilarmaior), Las 5 Jotas (As Pontes), A Palma (A Capela), Casa Peizás (A Capela) e La Solana (Cabanas). Os sete apostaron pola creatividade, deseñando unha ampla variedade de platos coa cachena como ingrediente base. A carne necesaria, media ducia de canais, adquiríuselle a dous criadores da zona. Entre os pratos servidos durante as Xornadas houbo desde callos ata solombo, pasando por propostas máis sofisticadas coma o carpaccio e o osobuco con salteado de cogomelos e grelos de Monfero. Non faltaron tampouco as habituais chuletas, que nalgún dos establecementos participantes esgotáronse antes de que remataran as Xornadas.

Antonio Díaz Calvo, do restaurante Andarubel, tamén en Pontedeume, destacou da carne de Cachena a súa capacidade de infiltrar graxa na carne magra. “O sabor é moito máis potente, e mesmo o sabor que desprende é mellor”. Inevitablemente, o consumidor lembra sabores antigos, de cando as xatas se criaban na casa. A satisfacción dos hosteleiros foi tal que algún dos restaurantes participantes nas Xornadas estuda traballar exclusivamente con este tipo de tenreira. Para sondear a satisfacción dos clientes repartíronse enquisas. As I Xornadas Gastronómicas da Cachena proxectáronse cunha dobre intención: promocionar unha raza autóctona galega en perigo de extinción e servir ademais de atracción turística para os amantes da boa mesa. A Cachena non é moi coñecida nas comarcas do Eume e Ferrolterra. Antes das Xornadas, os hosteleiros participantes foron ver como se cría esta raza nunha explotación de Loiba (Ortigueira) que comercializa canais. Os restauradores visitaron tamén outra granxa de Triacastela, na comarca luguesa de Sarria.

Algúns dos cociñeiros participantes nas Xornadas

Carpaccio de Cachena

Carlos Regueiro, responsable do restaurante A Pitanza de Pontedeume, explicou que o 60% dos seus comensais probou a carne de Cachena na primeira fin de semana das Xornadas. “Chama moito a atención, e ao cliente góstalle moito que o sorprendan”, declarou a La Voz de Galicia. “Hai unha diferencia abismal coa carne de tenreira galega á que estamos afeitos, e a súa calidade está moi por riba. É un produto espectacular”.

Osobuco de Cachena con cogomelos e grelos de Monfero

Escalopiños de Cachena con salsa de queixo de Arzúa

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 27

7/7/09 19:09:08


28

novas

A OVELLA GALEGA, NO ENTROIDO DE VIANA DO BOLO O tradicional Entroido de Viana do Bolo (Ourense) incorporou este ano unha representación de Ovella Galega formando parte dun boteiro que solicitaba permiso para tocar e protexía o gran folión de Quintela do Pando. Máis de 100 veciños desta localidade formaron parte do folión, tocando bombos e aixadas. O boteiro, coroado pola estampa dunha ovella e un carneiro da raza, é parte fundamental do ritual de protección do pobo, alonxando as meigas e os trasnos. Nas asociacións de criadores de razas autóctonas non só temos gandeiros, senón que tamén se atopan verdadeiros

Paneis informativos das razas autóctonas

Máis de 100 veciños participaron no folión de Quintela do Pando

artesáns e coñecedores da cultura e costumes populares de Galicia. Os veciños de Quintela do Pando recibiron este ano a Androlla de Ouro polo folión do 2008, como garantes dunha das tradicións máis ancestrais do país.

Exemplares de frieiresa

AS RAZAS AUTÓCTONAS ESTIVERON NO CONCELLO DE ORDES Os pasados 7 e 8 de marzo, as razas autóctonas de Galicia estiveron na Exposición de Gando Autóctono celebrada en Mesón do Vento, no concello de Ordes (A Coruña). Ata alí se desprazaron diversos exemplares das nosas razas, para que as numerosas persoas visitantes do evento tivesen oportunidade de coñecer estes animais. XORNADAS GASTRONÓMICAS DA TENREIRA CACHENA E DO GALO MOS EN VAL DO DUBRA Un ano máis, a Asociación de Empresarios de Val do Dubra organizou os días 4 e 5 de abril, con motivo da Expofeira ecolóxica, as Xornadas Gastronómicas do Galo Mos e da Tenreira Cachena, dúas das carnes de maior prestixio que existen. A riqueza dos produtos destas dúas razas, que cada vez están a ter maior demanda, puídose apreciar na carpa de degustación habilitada na propia feira e en restaurantes da localidade de Bembibre.

Carpa de degustación instalada na Expofeira

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 28

7/7/09 19:08:56


novas

29

MÁIS DE 2.000 FOLLETOS INFORMATIVOS REPARTÍRONSE EN EXPOORDES

A feira multisectorial Expoordes, celebrada no concello de Ordes (A Coruña) do 25 ao 27 de abril, contou cunha representación das razas autóctonas de gando, que ocuparon unha carpa especificamente habilitada para elas. Trasladáronse exemplares dende o Centro de Recursos Zooxenéticos da Xunta (Coles, Ourense). Na caseta de BOAGA atendéronse numerosas consultas de persoas interesadas no gando autóctono de Galicia, repartíndose máis de 2.000 folletos publicitarios. Na feira habilitouse unha carpa para o gando

A GALIÑA DE MOS ESTIVO NO MERCADO ESTACIONAL DE RIOTORTO

Xa está consolidado o mercado estacional das Rodrigas no concello de Riotorto, provincia de Lugo, a onde en cada convocatoria acode o criador de Galiña de Mos Luis Fernández cunha exposicion e venda de exemplares da raza. O mercado celébrase os segundos domingos de febreiro, maio, agosto e novembro.

Luis Fernández expón e vende exemplares da Galiña de Mos en Riotorto

A FEIRA DE SAN ISIDRO DE SARRIA DEULLE CABIDA ÁS RAZAS AUTÓCTONAS

Os pasados días 9 e 10 de maio tivo lugar a 24ª edición da Feira de San Isidro de Sarria (Lugo). Na súa mostra gandeira participaron as razas autóctonas, con animais procedentes do Centro de Recursos Zooxenéticos de Galicia (Coles, Ourense). En Sarria puideron verse unha femia cunha cría de cada unha das cinco razas bovinas autóctonas en perigo (Cachena, Caldelá, Limiá, Frieiresa e Vianesa), un macho e unha femia de Ovella Galega e dous tríos de Galiña de Mos. Na feira da localidade lucense instaláronse ademais paneis informativos con información sobre as razas autóctonas galegas.

O San Isidro celebrouse no recinto feiral de Sarria

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 29

7/7/09 19:09:24


30

novas

VILA DE CRUCES APOSTA POLA GALIÑA DE MOS O pasado 31 de maio celebrábase a XVI Festa do Galo de Curral de Vila de Cruces (Pontevedra). O evento incluíu unha exposición de Galiña de Mos, venda de exemplares e degustación. Máis de 10.000 persoas se achegaron a esta vila da comarca do Deza para gozar da feira, organizada por Avimós e a Asociación de Produtores de Galo de Curral de Vila de Cruces. O prestixioso galo de curral de Vila de Cruces é criado ata que ten preto dun ano de idade nunhas condicións totalmente naturais. Ten unha historia de dúas décadas de antigüidade. Inicialmente os criadores optaron por galos de estirpes rubias de procedencia estranxeira, a gran maioría das existentes en Ga-

Máis de 10.000 persoas pasaron pola feira para ver a exposición e degustar a carne de galo de curral

licia. Dun tempo a esta parte, o galo de curral de Vila de Cruces estase a producir a partir da Galiña de Mos, combinando a xenética selecta cunha crianza natural e artesanal na procura da máxima calidade. Cada ano comercialízanse centos de exemplares.

O RESTAURANTE GALILEO PREPAROU UNHA DEGUSTACIÓN DE VIANESA

O PRESIDENTE DA XUNTA VISITOU AS RAZAS AUTÓCTONAS EN SILLEDA A Feira Internacional Semana Verde de Galicia celebrouse do 11 ao 14 de xuño no recinto feiral de Silleda, recibindo nesta ocasión uns 55.000 visitantes. Alí estiveron, como é habitual, as nosas razas autóctonas, que foron visitadas polo presidente da Xunta de Galicia, Alberto Núñez Feijoo.

Feijoo, no seu percorrido pola feira

O restaurante Galileo, no concello ourensán de Pereiro de Aguiar, preparou o pasado 17 de abril unha degustación de 27 pratos amosando diferentes formas de preparar a carne de Vianesa. Esta I Xornada de Degustación de Raza Vianesa fíxose en colaboración coa Federación de Razas Autóctonas de Galicia-BOAGA e terá continuidade no futuro con outras razas autóctonas.

O equipo do chef Flavio Morganti serviu a carne de Vianesa en receitas orixinais, presentándoa en empanada, en carpaccio, como milanesa, como hamburguesa ou braseada, entre outras moitas maneiras. A carne proviña dun exemplar macho de 12 meses rexistrado no libro xenealóxico oficial da raza. O animal fora alimentado nos 8 primeiros meses de vida con leite materno e posteriormente, ata os 12 meses (idade á que se sacrificou), con pasto das montañas do norte da provincia de Ourense.

II MOSTRA DE GANDO DO PAIS EN BRETOÑA En Bretoña, no concello lugués da Pastoriza, celebrouse o pasado 7 de xuño a II Mostra de Gando do País. A feira contou cunha carpa na que houbo unha vistosa e moi concorrida exposición das razas autóctonas galegas. Varios criadores lugueses de razas autóctonas levaron exemplares á feira. Na Mostra puido verse un lote de Ovella Galega e exemplares de Galiña de Mos de Luis Fernández, de Riotorto; unha vaca da raza Limiá co seu xato de Carmen Díaz Irimia, de Pol, e un lote de tres xatas da raza Cachena de Agapito Rodríguez, de Muras. Á feira tamén asistiron membros do Clube do Can de Palleiro, que exhibiron dous cans pastores e recibiron numerosas peticións de exemplares e información sobre a raza.

Luis Fernández, de Riotorto, exhibiu un lote de exemplares de Ovella Galega

Autóctonas Galegas Número 3

AUTÓCTONAS_numero_3.indd 30

7/7/09 19:10:00


“Para paladares finos”

QUESOS TRADICIONALES: PAÍS Y TETILLA CON DENOMINACIÓN DE ORIGEN PROTEGIDA. QUESO MEZCLA SEMICURADO “DON UBALDO”. QUESO MEZCLA CURADO “ DON UBALDO”. QUESO DE BARRA.

CÁMARAS FRIGORIFICAS (13000 m3) Y TÚNEL DE CONGELACIÓN Pol. Ind. Castro Ribeiras de Lea P-50 27260 - Castro de Rei Lugo Telf: 982-310505 Fax: 982-311031 e-mail: info@leitigal.com web: www.leitigal.com AUTÓ CTONAS_numero_3.indd 31

7/7/09 19:10:34


AUTOフ,TONAS_numero_3.indd 32

7/7/09 19:11:00


Turn static files into dynamic content formats.

Create a flipbook
Issuu converts static files into: digital portfolios, online yearbooks, online catalogs, digital photo albums and more. Sign up and create your flipbook.