Han Dieperink: Het jaar van de waarheid voor de pensioenen

Foto: Archief Han Dieperink DOOR HAN DIEPERINK, GESCHREVEN OP PERSOONLIJKE TITEL

Het jaar van de waarheid voor de pensioenen

De coronacrisis raakt de pensioenfondsen midscheeps. Dalende koersen en oplopende verplichtingen zorgen voor een snel dalende dekkingsgraad. Linksom of rechtsom zal dit het pensioensysteem wijzigen.

Deze crisis lijkt op de Grote Financiële Crisis van 2008, maar ondanks de lange bullmarkt zijn de problemen ditmaal groter. Demografie speelt een belangrijke rol. Door de vergrijzing zijn er steeds meer fondsen met een negatieve kasstroom. Vorig jaar had 64 procent van de Europese pensioenfondsen een negatieve kasstroom. Van de pensioenfondsen waar de kasstroom nog wel positief is, verwacht 72 procent binnen tien jaar ook een negatieve kasstroom te hebben. Als een te lage dekkingsgraad wordt gecombineerd met een negatieve kasstroom, gaat het hard. Weg is de lange termijn waarbinnen de portefeuille kan herstellen. Deze fondsen moeten op noodkoersen een deel van de portefeuille verkopen, om op korte termijn de pensioenen te kunnen uitkeren.

De Grote Financiële Crisis heeft al geleerd dat extreme gebeurtenissen veel vaker voorkomen dan wordt voorspeld in de risicomodellen. Voor de pensioenfondsen van individuele bedrijven komt er nu het risico bij dat de sponsor failliet gaat in de komende zeer diepe recessie. In Nederland kennen we vooral bedrijfstakpensioenfondsen, maar wat als opeens de hele bedrijfstak onder één of zelfs meerdere lockdowns valt? Ook dat staat niet in de risicomodellen. Er zit waarschijnlijk niets anders op dan dat de uitkeringen omlaag gaan en de pensioenpremies omhoog.

Door de coronacrisis lopen de schulden van Europese overheden snel op. Linksom of rechtsom zullen ook de pensioenfondsen daaraan moeten meebetalen. Dat zou bijvoorbeeld kunnen door het herstructureren van de te hoge staatsschulden, maar het is onwaarschijnlijk dat het echt zover zal komen. De kans is groter dat de eurozone uit elkaar knalt, wat overigens ook niet wordt meegenomen in de risicomodellen. Veel waarschijnlijker is dat de ECB accepteert dat de inflatie na deze crisis oploopt. Indexeren is bij veel pensioenfondsen al jaren onmogelijk. Nu was dat tot op heden niet zo’n probleem door de zeer gematigde inflatie. Als de inflatie echter oploopt, terwijl tegelijk meer fondsen niet mogen indexeren, wordt de koopkracht van ons gegarandeerde pensioen snel uitgehold. Overheden kunnen natuurlijk ook de staatsschuld terugbrengen door de belastingen te verhogen. Daar zal iedereen aan moeten bijdragen. Dat betekent voor de bestaande gepensioneerden dus een daling van het netto besteedbaar inkomen, terwijl de premiebetalers niet alleen een hogere premie mogen afdragen, maar ook meer belasting moeten betalen.

De crisis van 2020 betekent waarschijnlijk het einde van het systeem van toegezegde pensioenrechten en de overgang naar een systeem van vaste bijdrages. Dat is maar goed ook. Het huidige systeem met vaste premies en vaste uitkeringen was inherent instabiel. De toenemende vergrijzing en de lage rente hebben de zaak op scherp gezet. Die instabiliteit wordt door de crisis pijnlijk zichtbaar. Weg gegarandeerd pensioen. Daar was iedereen de facto al aan gewend. Dat betekent ook dat de rekenrente eindelijk van tafel kan. Geen verplichtingen meer, dus ook geen carrièrerisico voor pensioenbeheerders en toezichthouders. Eindelijk minder veel te dure obligaties en meer aandelen in de portefeuille. Komt het toch nog goed. «