9
36 17
6
KUCHNIA KASZUB I POMORZA
10
KUCHNIA WARMII I MAZUR
Kaszubska zupa rybna Śledzie marynowane Dorsz po kaszubsku
Polędwiczki z grzybami Schab po mazursku
14
KUCHNIA KUJAW
18
KUCHNIA MAZOWSZA I KURPIÓW
Gęś nadziewana jabłkami Żurek z białą kiełbasą Kluski ziemniaczane Zapiekanka kurpiowska Gołąbki
WIELKOPOLSKA 22 KUCHNIA
Golonka w piwie Rogale świętomarcińskie
42
29 ŚLĄSKA 26 KUCHNIA
Karminadle (mielone) Kołocz ze śliwkami Rolada śląska Kluski śląskie Kapusta modra
30 KUCHNIA 34 GÓR KUCHNIA GALICJI
Gulaszowa węgierska Sernik krakowski
Kwaśnica na żeberkach Jagnięcina w sosie imbirowym Moskole z bryndzą
KRESÓW 38 KUCHNIA PODLASIA 40 KUCHNIA
Kołduny Barszcz ukraiński Pierekaczewnik Domowy sękacz Babka ziemniaczana Kartacze
WYDAWCA: Lewiatan Holding SA, ul. Kilińskiego 10, 87-800 Włocławek. KOORDYNATOR WYDANIA LEWIATAN: Katarzyna Długa REALIZACJA: Agora Custom Publishing KOORDYNATOR WYDANIA: Zuzanna Mandes, e-mail: agoracp@agora.pl
Wszystkie materiały są objęte prawem autorskim, a wszelkie przedruki materiałów w jakiejkolwiek formie są zabronione bez pisemnej zgody wydawcy.
SMAKI POLSKIEGO STOŁU | 3
KUCHNIE REGIONALNE
smaki
POLSKIEGO STOŁU Dowiedz się, jakie kulinarne tajemnice kryją poszczególne regiony Polski: Kaszubach i Pomorzu
na – jak marynować śledzie, jak przyrządzić dorsza, po czym poznać, że ryba jest świeża?
Warmii i Mazurach
na – jak suszyć grzyby, jak kwasić kapustę, jak przyrządzić kluski kładzione?
Kujawach
na – jak zrobić zakwas na żur, czym nadziać gęś, dlaczego olej rzepakowy jest zdrowy?
Mazowszu i Kurpiach
na – czym przyprawić gołąbki, jak zrobić domowy przecier z pomidorów, jak upiec rejbak?
Wielkopolsce
w – jak zrobić bardzo pożywną zupę, jak piec golonkę w piwie, czym nadziać rogale świętomarcińskie?
4 | SMAKI POLSKIEGO STOŁU
Śląsku
na – jak przyrządzić roladę śląską, a jak mielone kotlety, z czym się jada kluski śląskie, jak wyrobić ciasto na kołocz?
Galicji (w Małopolsce)
w – w czym panierować sznycel wiedeński, czym przyprawić zupę gulaszową, jak upiec sernik krakowski?
Podhalu
na – jak wykorzystać w kuchni bryndzę, co dodać do kwaśnicy, jak rozpoznać prawdziwy oscypek?
Kresach (na Polesiu)
na – jak zrobić najprawdziwsze kołduny, jak ugotować barszcz ukraiński, czym przyprawiać kresowe dania?
Podlasiu
na – jak upiec sękacz, czym nadziewać kartacze, co to jest pierekaczewnik, jak upiec babkę ziemniaczaną?
Włoskie spaghetti, turecki kebab, francuskie rogaliki, amerykańskie hamburgery... Światowa kuchnia z impetem wdziera się do Polski. Nawet w małych miejscowościach łatwiej znaleźć dziś pizzerię niż sympatyczny lokal oferujący tradycyjne polskie dania. Czy zatem bigos, kartacze i kołocze skazane są na zupełne zapomnienie? Szukajmy dawnych przepisów, pytajmy mamy i babcie, jak ugotować najlepszy żurek, barszcz, rosół, jak przyrządzić aromatyczną pieczeń czy upiec babkę lub sernik. Dania polskiej kuchni są fantastyczne - z kwaskowym smakiem pieczywa żytniego, kiszonej kapusty, z aromatem grzybów, cebuli, czosnku i majeranku. To prawda, bywają dość kaloryczne, ale przecież i na to jest rada - przyrządzając je, wystarczy dodać mniej tłuszczu, cukru lub wybrać chudsze mięso, a codzienne menu wzbogacać o surówki, soki warzywne i owocowe. Dzięki odkrywaniu regionalnych smaków, tradycyjne polskie dania mogą być zarówno smaczne, jak i zdrowe, o czym przekonają się Państwo, korzystając z przepisów zamieszczonych w biuletynie „Smaki polskiego stołu”. Życzymy miłej lektury oraz wyśmienitych doznań kulinarnych!
Polska Sieć Handlowa Lewiatan
SMAKI POLSKIEGO STOŁU | 5
KUCHNIA
KASZUB I POMORZA S
koro morze, to świeże: solone, smażone, pieczone, duszone. Tak, Kaszuby i Pomorze rybami stoją, ale te traktowane są jako pokarm zwykły, codzienny. Przyrządzane są też na ogół w mało wyszukany sposób: ot, patroszy się je, obtacza w mące i smaży na oleju. A gdy ryb jest bardzo dużo (dawniej zdarzało się tak po obfitych połowach), usmażone wkłada się do słojów, zalewa marynatą z octu i przypraw i wstawia na dzień lub dwa do lodówki. Potem je się je na zimno, z wiejskim chlebem. Doskonałe danie, tym bardziej że taka zamarynowana ryba praktycznie nie ma już ości. Od święta na Kaszubach i Pomorzu jada się mięso i drób pod wieloma postaciami. Dawniej mięsne uczty odbywały się tylko po świniobiciu (zwanym tu wieprzobiciem) oraz przy szczególnych okazjach rodzinnych – weselach, chrzcinach, komuniach. Na świąteczny i niedzielny obiad obowiązkowo podawano ferkase, czyli kurę ugotowaną w rosole i polaną białym sosem. Rosół z tejże kury jadło się oddzielnie, koniecznie z domowym makaronem. Dziś jadła nie brakuje, ale tradycyjne przepisy gospodynie przekazują sobie z pokolenia na pokolenie.
Jakiej śmietany użyć? * do kawy - 9% tłuszczu * do sałatek - 12% tłuszczu * do zup - 18% tłuszczu * do sosów - 22% tłuszczu * do deserów - 30 lub 36% tłuszczu
Czy wiesz, że...
Kaszubska zupa rybna
...świeża ryba ma:
– łagodny zapach – skórę gładką i wilgotną – łuski przylegające do skóry – ogon i płetwy wilgotne – sprężyste mięso – jasne oczy – ciemnoróżowe skrzela – niewzdęty brzuch.
SKŁADNIKI: 4 flądry sól 1 marchewka 1 mała pietruszka 1 cebula 1 liść laurowy 2-3 ziarenka ziela angielskiego 1/2 pęczka natki pietruszki 1 łyżka soku z cytryny 150 ml kwaśnej śmietany 22% 1 łyżka mąki pszennej pieprz 2 pomidory obrane ze skórki
Filety posól, odstaw do lodówki na pół godziny. Marchew i pietruszkę umyj, obierz, zalej wodą (1,5 l), gotuj 10 minut pod przykryciem. W osobnym rondelku uduś na maśle pokrojone drobno pomidory. Do warzywnego wywaru dodaj umytą, pokrojoną cebulę, podduszone pomidory, liść lau-
rowy, ziele angielskie i ryby. Gotuj ok. 10 minut, by flądry zmiękły, ale się nie rozpadły. Ugotowane ryby wyjmij z wywaru. Mąkę wymieszaj ze śmietaną, dolewaj wolno do zupy, mieszając. Całość dopraw pieprzem i sokiem z cytryny, zagotuj. Ryby podawaj zalane zupą, posyp natką pietruszki.
POLECAMY ŚMIETANA 18% WŁOSZCZOWA
Zawsze w dobrej cenie
Doskonale podkreśla smak tradycyjnych zup.
POLECAMY ŁOSOŚ NORWESKI, ŁOSOŚ WĘDZONY SUPER FISH
Przyprawy
Przygotowywane z łososi klasy Superior, poławianych w norweskich fiordach. Idealne do sałatek, kanapek i wykwintnych dań.
Lewiatan
6 | SMAKI POLSKIEGO STOŁU
Kuchnia KASZUB I POMORZA | 7
restauef kuchni zez s i l ie ic c i, uc Właś w Jastarn racon fo ry G ji .P rac „Top Chef” stnik show uracjach w Azji, wał w resta dkowej i Stanach ro Ameryce Ś ych, gotował też n o z c o mi Zjedn i kuchar za arny m y z s k ię ulin z najw dza cały k a ie w Z . ju ra ad wk co dzień b świat, a na gionalne produkty re i promuje polskiej kuchni. i ik n i skład
Czy wiesz, że...
...mięso ryb ma specyficzny, ale delikatny smak i, aby go nie „zagłuszyć”, przyprawiajmy je z umiarem. Poza solą i pieprzem nieodzowna jest cytryna, której sok pozbawia ryby (szczególnie morskie) przykrego zapachu i dodaje delikatności.
Marynaty do śledzia Sucha
Podstawowa
SKŁADNIKI: ok. 1 kg płatów śledziowych 500 g soli 250 g cukru 15 g pieprzu czarnego, grubo mielonego 30 g kolendry skórka i sok z trzech limonek
SKŁADNIKI: ok. 750 g płatów śledziowych 750 ml wody 40 g cukru 20 g soli 10 g gorczycy białej 5 ziaren ziela angielskiego 3 liście laurowe 3 średnie cebule 250 ml octu
Wymieszaj składniki marynaty, zasyp nimi płaty śledziowe w naczyniu i odstaw na minimum 3 dni do lodówki. Po tym czasie filety po odmoczeniu są gotowe do użycia. Postępuj jak z płatami solonymi, możesz podawać na różne sposoby: w sosie śmietanowym, z cebulą i olejem lub marynowane w marynacie podstawowej.
Do wody wsyp cukier, sól, przyprawy, dodaj cebulę, zagotuj. Wlej ocet i ponownie zagotuj. Wystudź. Zimną marynatą zalej surowe lub solone (odmoczone) płaty śledziowe. Tym rodzajem marynaty możesz zalać również wszelkie ryby smażone, dodając papryczkę piri-piri. Uwaga! Ryby smażone zalewaj gorącą marynatą!
POLECAMY
Ryby łatwo się psują.
FILETY ŚLEDZIOWE A’LA MATJAS LISNER Tradycyjny matjas o słonawym posmaku to doskonała baza do przyrządzania różnorodnych potraw.
Świeże przyrządzajmy najpóźniej następnego dnia po złowieniu. Rozmrożonych nie zamrażajmy ponownie – grozi to zatruciem pokarmowym. Filety i kostki pakujmy w torby termiczne.
POLECAMY
Dorsz po kaszubsku Zawsze w dobrej cenie
SKŁADNIKI: 600 g filetów z dorsza 3 cebule 3 jajka mąka krupczatka sól i pieprz do smaku
Ocet spirytusowy
Filet z dorsza połóż na desce skórą do góry, usuwaj łuski w kierunku od cieńszej strony do grubszej (czyli od ogona), ruszając nożem nachylonym pod kątem ok. 30 stopni. Opłucz filet pod bieżącą wodą, delikatnie osusz papierem i wytnij porcje. Obierz i pokrój w plastry cebulę. Porcje fileta przypraw solą i pieprzem, ułóż w naczyniu, przekładając równomiernie cebulą. Włóż do lodówki na minimum 6 godzin. Przed smażeniem obtocz porcje w mące krupczatce i rozmieszaj dokładnie jajka z odrobiną mleka. Na lekko rozgrzanej
Z rybackiego kutra (nietypowa) SKŁADNIKI: 500 g płatów śledziowych (świeżych) 10-15 listków laurowych 20 g soli 20 ml octu pieprz świeżo mielony z młynka
Podwójne filety śledziowe rozłóż na desce skórą do dołu, skrop octem, równomiernie posól i posyp pieprzem. Na każdym filecie ułóż po dwa lub trzy spore liście laurowe, tak żeby maksymalnie przykryć płat. Złóż płaty mięsem do środka. Uważając, by liście się nie wysunęły, zawiń ściśle każdego śledzia w folię spożywczą. Schowaj do zamrażalnika na minimum 3 dni. Na 30 minut przed podaniem wyjmij śledzie z zamrażalnika i rozwiń z folii. Bezpośrednio przed podaniem wyjmij liście laurowe, pokrój płaty na centymetrowe dzwonki. Podaj skropione oliwą, ewentualnie dodaj odrobinę białej cebuli pokrojonej w drobną kostkę.
8 | SMAKI POLSKIEGO STOŁU
Lewiatan
3 łyżki mleka
patelni rozłóż krążki cebuli, na nich połóż porcje wcześniej zanurzone w jajku. Ustaw temperaturę tak, żeby nie przypalać cebuli, chociaż odrobina w tym przypadku tylko doda daniu nuty oryginalności. Pamiętaj, by do smażenia ryb zawsze używać mąki krupczatki - jej grubsza struktura zawsze tworzy chrupką panierkę. W domu pana Piotra dorsza smaży się w tzw. odwróconej panierce, czyli filet najpierw trzeba zanurzyć w rozbitym jajku, a następnie w mące krupczatce.
FILETY ŚLEDZIOWE KING OSCAR Kawałki najlepszego gatunku śledzia bez ości, przygotowane w różnych marynatach: w pomidorach lub w oleju, przypadną do gustu największym smakoszom.
Kuchnia KASZUB I POMORZA | 9
KUCHNIA
Grzyby dobrze ususzone
WARMII I MAZUR
* jeśli nie masz możliwości wysuszenia ich na słońcu czy nad gorącym piecem, najlepiej sprawdza się domowa suszarka * grzybów nie myj przed suszeniem, a jedynie oczyść na sucho, oskrobując z igliwia czy resztek ziemi * odrzuć wszystkie grzyby robaczywe, nawet w niewielkim stopniu * małe grzyby susz w całości, duże - pokrojone w plasterki * przechowuj je szczelnie zamknięte w słoiku
J
eziora, lasy. Bogactwo ryb, grzybów, leśnych owoców. Ziemie te niejednokrotnie przechodziły spod kurateli jednych sąsiadów pod rządy innych, toteż spotykamy tu wpływy zarówno kuchni niemieckiej (kluski, kiełbasy), jak i litewskiej (potrawy z ziemniaków, pierogi). Mazury to oczywiście ryby – smażone zaraz po wyłowieniu z jeziora lub wędzone w dymie. Nie brakuje też mięsa przyrządzanego w charakterystyczny sposób. Smaku dodają mu leśne grzyby (z prawdziwkami na czele), jak i owoce, głównie śliwki. Słynne są pierożki z mięsem zwane dybdzalkami lub dzyndzałkami.
Czy wiesz, że...
Kładzione są najprostsze
POLECAMY KAWA JACOBS KRÖNUNG Kawa o wyjątkowym aromacie z najlepszych ziaren wyselekcjonowanych przez ekspertów.
Do wykonania tych klusek wystarczą: mąka, jajka (4 na 1/2 kg mąki) i osolona woda - ciasto ma przypominać gęstą śmietanę. Łyżką zanurzaną we wrzątku nabieramy podłużne porcje i znów wkładamy do garnka. Gdy kluski wypłyną, zbieramy je cedzakiem i układamy na talerzu tak, by się nie pozlepiały.
Zawsze w dobrej cenie
POLECAMY PRZYPRAWY PRYMAT
Mleczko w czekoladzie Lewiatan
10 | SMAKI POLSKIEGO STOŁU
Wzbogacają smak potraw. Mieszankę stanowią np. sól, słodka papryka, czosnek, gorczyca, kolendra, majeranek.
Polędwiczki z grzybami SKŁADNIKI: 600 g polędwiczek wieprzowych olej do smażenia 500 g grzybów leśnych 1 cebula 1 liść laurowy 1/2 łyżki masła 2 łyżki posiekanej natki pietruszki 2 łyżki śmietanki 30% pieprz sól
Opłukane polędwiczki pokrój w cienkie plasterki, usmaż na oleju, przełóż do rondla. Oczyszczone grzyby pokrój w plasterki, a cebulę posiekaj, podsmaż, dolewając nieco oleju, dodaj do mięsa wraz z liściem laurowym i masłem.
Skrop dwiema łyżkami gorącej wody, przykryj i duś 30 minut. Dodaj natkę i śmietankę, przypraw pieprzem i solą, zamieszaj i podgrzej. Podawaj z kładzionymi kluskami bądź pieczonymi ziemniakami.
Kuchnia WARMII I MAZUR | 11
Schab po mazursku
Czy wiesz, że...
SKŁADNIKI: 800 g schabu bez kości 1 pęczek włoszczyzny 3 łyżki smalcu sól cukier 2 łyżki bułki tartej 1-2 łyżki masła 3 łyżki powideł śliwkowych 2-3 goździki 1 łyżka mąki 125 ml czerwonego wina
Smalec do smaku
Smalec nie zawiera wyłącznie szkodliwych tłuszczów nasyconych, ale także te zdrowe nienasycone, więc od czasu do czasu, przy przygotowaniu mięsa może w kuchni zastąpić olej lub oliwę z oliwek. Kotlet schabowy smażony na smalcu będzie na pewno smaczniejszy.
Z oczyszczonej włoszczyzny ugotuj wywar, po 15 minutach od zagotowania włóż schab, gotuj 5-10 minut. Mięso wyjmij, osącz, obsmaż na smalcu. Włóż do rondla, posyp bułką tartą . Dodaj masło, powidła roztarte z odrobiną wywaru ze schabu (z reszty wywaru możesz zrobić zupę, a z włoszczyzny sałatkę jarzynową), goździki, przypraw do smaku. Duś do miękkości co najmniej 1/2 godziny. Uduszony schab pokrój w plastry, ułóż na półmisku. Do wytworzonego sosu wlej mąkę wymieszaną z winem, gotuj, mieszając, 2-3 minuty. Mięso polej sosem, podawaj z kaszą gryczaną lub perłową.
POLECAMY
Domowa kwaszona
Główkę kapusty poszatkuj, dodaj 6-7 łyżeczek soli, odstaw, by puściła sok. Dodaj startą marchew (2), pół łyżeczki kminku. Napełnij słoiki w 3/4, ubij, przykryj bez zakręcania, odstaw na 3-4 dni (kilka razy dziennie ubijaj kapustę drewnianą - nie metalową - łyżką).
NAPOJE TYMBARK Owocowe, orzeźwiające napoje Tymbark to pyszne smaki, które doskonale pasują jako dodatek do rodzinnych posiłków.
Ryby z mazurskich jezior
Gatunki, które można tam złowić, to m.in.: sielawa, sieja, stynka, sum, szczupak, płoć, leszcz, okoń, węgorz.
POLECAMY
Zawsze w dobrej cenie
MASŁO MLEKOVITA Masło Polskie z Mlekovity to tradycyjny i niepowtarzalny smak.
Smalec wyborowy Lewiatan
12 | SMAKI POLSKIEGO STOŁU
Kuchnia WARMII I MAZUR | 13
KUCHNIA
KUJAW N
Gęś nadziewana jabłkami
ie ma tu monotonii - kuchnia kujawska to bogactwo smaków. Ziemie są tu żyzne, więc rolnictwo jest mocno rozwinięte. Złocą się przede wszystkim łany rzepaku - stąd właśnie pochodzi najpopularniejszy u nas i bardzo zdrowy olej rzepakowy. Pełną parą idzie hodowla bydła, trzody chlewnej i drobiu. W święta podaje się słynny kujawski żurek na białej kiełbasie, na stołach gości też gęś lub kaczka. Z gęsiej lub kaczej krwi gotuje się zupę - czerninę, znaną też w innych regionach Polski, lecz w każdym przyrządzaną nieco inaczej. Tu - na słodko-kwaśno. A ponieważ z Kujaw stosunkowo blisko jest nad morze, tradycyjnie jada się tu sporo śledzi podawanych z... duszonymi jabłkami.
SKŁADNIKI: gęś (3,5 kg) sól pieprz 2 łyżeczki majeranku 4-5 ząbków czosnku 1 duża cebula 1 kg jabłek (najlepiej szara reneta) opcjonalnie słodka papryka w proszku
Tuszkę umyj, na 2-3 godziny przed pieczeniem natrzyj gęś z zewnątrz i od wewnątrz solą, pieprzem, majerankiem i połową roztartego czosnku. Obierz jabłka, podziel na ósemki. Pokrój drobno obraną cebulę i resztę czosnku, wymieszaj z jabłkami, nadziej gęś. Zepnij wykałaczkami, ewentualnie posyp papryką, włóż do brytfanny, podlej niewielką ilością wody i wstaw do piekarnika nagrzanego do 200°C. Piecz ok. 2,5 godziny – najpierw pod przykryciem, następnie bez przykrycia, od czasu do czasu polewając wytworzonym sosem. Po wyłączeniu piekarnika pozostaw jeszcze na 15 minut, po czym wyłóż na półmisek i serwuj np. z połówkami jabłek.
Zdrowy rzepakowy
Olej to jeden z najcenniejszych dla zdrowia tłuszczów. Oprócz niezbędnych nienasyconych kwasów tłuszczowych zawiera wartościowy kwas oleinowy, który wpływa na obniżenie złego cholesterolu. Najcenniejszy jest olej tłoczony na zimno, którego warto używać do sałatek. Do smażenia i gotowania nadaje się olej tłoczony na ciepło.
POLECAMY
POLECAMY
KARPATKA ORYGINALNA I BŁYSKAWICZNA DELECTA Delikatny, gładki, z subtelnym aromatem waniliowym, Krem Karpatka jest doskonałym dodatkiem do Twoich ciast.
KAWA TCHIBO FAMILY Zawsze w dobrej cenie
Czy wiesz, że...
By wydobyć wyrazisty smak i aromat kawy Tchibo, ziarna poddawane są specjalnemu procesowi palenia.
Toruńskie pierniki
Olej uniwersalny
Wyrabia się je w tym mieście już od średniowiecza. Cukiernicy z innych miast próbowali je podrabiać, ale nigdy się to nie udawało. Choć składników jest niewiele: mąka, miód, woda, mleko i przyprawy korzenne, sekret tkwi w odpowiednich proporcjach i temperaturze pieczenia.
Lewiatan
14 | SMAKI POLSKIEGO STOŁU
Kuchnia KUJAW | 15
Czym się różni biały barszcz od żurku?
spodyń ca Koła Go re ą z ic n d o w Prze ”, któ „Bronisław Wiejskich ie już prawie 60 lat żn działa prę ku! Krajowa Izba Pro ro 6 - od 195 przyznała ionalnego duktu Reg Polskiej Spiżarni o mu Klucz d hołdują nie tylko ie n a P . ę w 2010 r. i Perł adycjom - żyły tr m y rn a n zało kuli pani Anny a rok temu ą k ie p o d i, po nisławiank zespół Bro tę „Na ludową nutę”. nagrały pły
POLECAMY
TWARÓG PÓŁTŁUSTY WŁOSZCZOWSKI KRAJANKA WŁOSZCZOWA Ceniony za tradycyjny smak twarogu. Doskonały do klusek, kanapek, pierogów i ciast.
Przede wszystkim rodzajem zakwasu: ten do barszczu przygotowywany jest na mące pszennej, ten do żurku - na żytniej.
Żurek z białą kiełbasą SKŁADNIKI: Zakwas: 7-8 łyżek mąki żytniej 1/2 l wody 1 ząbek czosnku Zupa: 2-3 ziemniaki 200 g białej lub wędzonej kiełbasy sól 1 cebula 250 ml zakwasu 2 łyżeczki majeranku 60 ml kwaśnej śmietany 22% 100 g boczku wędzonego 1 mała cebula
Zakwas: Do żurownika lub słoika wsyp mąkę, zalej wodą, dodaj czosnek. Przykryj gazą lub ściereczką i odstaw na 4-5 dni. Mieszaj 1-2 razy dziennie. Zakwas możesz przechowywać w lodówce w zamkniętym słoiku nawet 2 tygodnie. Zupa: Do garnka wlej 2 l wody, wrzuć obrane, pokrojone w kostkę ziemniaki,
dodaj kiełbasę nakłutą w kilku miejscach. Posól, przypraw majerankiem. Gotuj na małym ogniu 30-40 minut. Gdy składniki będą miękkie, wlej zakwas. Zupę zdejmij z ognia i połącz ze śmietaną. Boczek pokrój w kostkę, wysmaż na suchej patelni. Gdy wytopi się tłuszcz, wrzuć posiekaną drobno cebulę. Chwilę smaż, dodaj do zupy.
Kluski ziemniaczane SKŁADNIKI: 1 kg ziemniaków 2 jajka 2-3 łyżki mąki ziemniaczanej 1 szklanka mąki pszennej 1 łyżeczka soli
Obrane i opłukane ziemniaki zetrzyj na tarce o najmniejszych oczkach. Wbij jajka, dosyp mąkę i sól. Wymieszaj ciasto łyżką na dość gładką masę. Jeśli ziemniaki są bardzo soczyste, odlej z nich nieco soku lub dosyp więcej mąki. W garnku zagotuj 4 l wody (nie sól jej, bo kluski były już doprawione). Maczaną we wrzącej wodzie łyżką nabieraj nieduże porcje ciasta i wrzucaj je do garnka. Za każdym razem znów mocz łyżkę we wrzątku. Chwilę po wrzuceniu delikatnie zamieszaj zawartość garnka drewnianą łyżką. Gotuj 2-3 minuty na niezbyt dużym ogniu. Wybierz łyżką cedzakową i osącz. Kluski można poda-
16 | SMAKI POLSKIEGO STOŁU
Zawsze w dobrej cenie
POLECAMY KIEŁBASA Z SZYNKI, KIEŁBASA Z PIERSI KURCZAKA MORLINY
wać od razu, jeśli jednak chcesz je wykorzystać później, przepłucz je zimną wodą. Można je odgrzać, wrzucając na
minutę na wrzątek. Doskonale smakują z białym serem i podsmażonym wędzonym boczkiem z cebulką.
Chrzan tarty
Kiełbasy z Morlin cieszą się uznaniem konsumentów. Doskonałe zarówno jako samodzielna przekąska, kanapkowy dodatek, jak i smażone lub pieczone na obiad czy kolację. Latem obowiązkowe na grilla!
Lewiatan
Kuchnia KUJAW | 17
KUCHNIA
MAZOWSZA I KURPIÓW L
asów na Kurpiach nie brakuje, toteż tutejsza kuchnia chętnie wykorzystuje grzyby i inne dary lasu, np. jagody jałowca, które dodaje się do duszonych mięs, a także sporządza na nich nalewki. Preferowane są zdecydowane smaki, głównie kwaśny – do zup dodaje się np. sok z kiszonej kapusty. Podobne dania pojawiają się na Mazowszu, ale ze względu na fakt, że leży tu stolica Polski, kuchnia mazowiecka jest bardziej urozmaicona – wiele w niej wpływów z rozmaitych regionów naszej ojczyzny. Sama Warszawa też może pochwalić się charakterystycznymi daniami: flakami po warszawsku, gołąbkami czy wuzetką – słynnym czekoladowym ciastkiem z bitą śmietaną uznanym za symbol warszawskiego cukiernictwa.
Zapiekanka kurpiowska SKŁADNIKI: 750 g białej kapusty sól 150 g surowego boczku 250 ml wywaru z włoszczyzny 2 kiszone ogórki 1 łyżka koncentratu pomidorowego ostra papryka w proszku pieprz 2 liście laurowe 650 g maślaków lub koźlaków 2 łyżki masła 2 cebule 50 g żółtego sera
Kapustę drobno poszatkuj, przelej wodą, lekko posól, odstaw na 10 minut. Boczek drobno pokrój, podsmaż w rondlu. Dorzuć odciśniętą kapustę, wlej wrzący bulion, zamieszaj, przykryj i duś 35 minut na małym ogniu. Ogórki obierz, pokrój w krótkie słupki i razem z koncentratem pomidorowym dołóż do kapusty. Zamieszaj, przypraw solą, pieprzem, papryką, dołóż liście laurowe i duś jeszcze 20 minut. Oczyszczone grzy-
by obgotuj 15 minut w osolonej wodzie, osącz, pokrój w paski. Na rozgrzanej na patelni łyżce masła zeszklij drobno posiekaną cebulę. Dołóż grzyby, dopraw solą i pieprzem, zamieszaj, przełóż do brytfanny posmarowanej masłem i wyścielonej połową kapusty. Przykryj resztą kapusty, polej resztą stopionego masła, posyp żółtym serem i zapiecz w 180°C. Na koniec przystrój zielonymi oliwkami i cytryną.
Zapraszamy na rejbak
Czy wiesz, że...
Gąski do koszyczka Jednym z dań regionalnych jest zupa grzybowa z zielonych gąsek. To późnojesienne grzyby o charakterystycznym żółtozielonym zabarwieniu. Aby nie pomylić ich z niejadalnymi grzybami (gąski też mają pod spodem blaszki), przestudiuj atlas grzybów (np. w internecie).
Tak w tym regionie nazywa się popularną również w innych częściach Polski babkę ziemniaczaną, czyli kugiel. Do kurpiowskiego rejbaku, oprócz tartych ziemniaków, wędzonki, cebuli, mąki i jajek, dodaje się także gorące mleko.
POLECAMY MLEKO WYPASIONE MLEKOVITA Mleko Wypasione z Mlekovity to wyjątkowy smak, którego nie może zabraknąć w Twoim domu!
POLECAMY
Zawsze w dobrej cenie
CZEKOLADY WEDEL To najwyższa jakość składników, oryginalny i intrygujący smak znany od pokoleń. Wyjątkowa receptura to znak rozpoznawczy wedlowskich czekolad.
Koncentrat pomidorowy Lewiatan
18 | SMAKI POLSKIEGO STOŁU
Kuchnia MAZOWSZA I KURPIÓW | 19
POLECAMY
Zawsze w dobrej cenie
PRZYPRAWY KAMIS Pomidory czy koncentrat?
Dlaczego każda przyprawa Kamis jest wyjątkowa? Bo każdy liść czy ziarno zbierane są z niezwykłą troską i dbałością. Suszone w najlepszych warunkach.
Czy wiesz, że...
Gdy robisz gołąbki: - wybierz dużą, luźną główkę kapusty - jeśli liście nie odchodzą łatwo, zdejmij tylko wierzchnie, a główkę włóż z powrotem do wrzątku; powtarzaj tę czynność kilkakrotnie, aż zdejmiesz wszystkie liście - jeśli liście mają gruby nerw, rozbij go tłuczkiem do mięsa.
W sezonie na pewno warto korzystać ze świeżych warzyw. Żeby jednak pomidory osiągnęły intensywność koncentratu, trzeba dusić je kilka godzin, by odparować z nich wodę. W warunkach przemysłowych 1 kg koncentratu uzyskuje się z 6 kg pomidorów.
Ryż
Lewiatan
POLECAMY PŁYN DO MYCIA NACZYŃ FAIRY Gęsty i aktywny płyn FAIRY z niezwykłą siłą pieni się i zwalcza tłuszcz. Wystarcza nawet do 50% dłużej, ma przyjemny zapach i jest delikatny dla dłoni.
Gołąbki SKŁADNIKI: 1 duża główka luźno zwiniętej kapusty białej lub włoskiej 1 cebula 3/4 szklanki ryżu 2 łyżki oleju lub masła 1 kg mielonej wieprzowiny lub wołowiny 1 jajko pieprz sól 150 g surowego boczku w plastrach 2 szklanki bulionu z mięsa lub warzyw (może być z kostki) 2-3 ziarenka ziela angielskiego 2 liście laurowe 3-4 pomidory 2-3 ząbki czosnku
Z kapusty zdejmij wierzchnie liście, wykrój głąb. Główkę włóż do dużego garnka z wrzątkiem, dalej postępuj zgodnie z zasadami podanymi w ramce. Ryż wsyp do garnka i zalej dwoma litrami posolonej gorącej wody, gotuj 10 minut, odcedź. Cebulę posiekaj i zeszklij na połowie tłuszczu. Dodaj do mięsa, wbij jajko, dopraw solą i pieprzem. Połącz z ryżem, wyrób. Porcje mięsa z ryżem układaj na liściach kapusty (bliżej szerszego końca), przykryj bocznymi fragmentami liści i ściśle zwiń gołąbki, zaczynając
20 | SMAKI POLSKIEGO STOŁU
od nasady liści. Układaj je ciasno w rondlu wyłożonym plastrami boczku i małymi liśćmi kapusty. Zalej bulionem, dodaj ziele angielskie i liście laurowe, duś kilkanaście minut na wolnym ogniu pod przykryciem. Sparzone, obrane ze skórki pomidory uduś na reszcie tłuszczu, a gdy zmiękną, przetrzyj przez sitko do garnka z gołąbkami. Dodaj czosnek przeciśnięty przez praskę, dopraw pieprzem i solą. Duś około godziny. Najlepiej smakują z sosem pomidorowym i ziemniakami.
Kuchnia MAZOWSZA I KURPIÓW | 21
KUCHNIA
WIELKOPOLSKA O
ile w pozostałej części Polski jada się ziemniaki, względnie kartofle, poznaniacy delektują się pyrami. Chętnie jadają pieczone, faszerowane twarożkiem (pyry z gzikiem), ugotowane w gęstej zupie, utarte i usmażone, czyli plyndze. Ale tutejsza kuchnia nie kończy się przecież na ziemniakach. W gospodarnej Wielkopolsce na stołach często goszczą pasztety, pieczone kaczki i gęsi, smakowita golonka. I choć po rozbiorach Wielkopolska była intensywnie germanizowana, nie przyjęła się tu pruska kuchnia. Do dziś w Poznaniu można zjeść naprawdę po królewsku. Najlepiej wybrać się tam 11 listopada, w dniu św. Marcina, kiedy w cukierniach i na straganach można kupić wspaniałe rogale z makiem. Zawsze w dobrej cenie
Lewiatan
MAJONEZ DEKORACYJNY WINIARY Gęsty, kremowy Majonez Dekoracyjny od lat dodaje smaku naszym domowym posiłkom.
Golonka w piwie SKŁADNIKI: 2 golonki wieprzowe tylne (ok. 1 kg) sól grubo mielony biały pieprz 30 g smalcu 250 ml gorącej wody 1 cebula po 3-4 goździki i jagody jałowca 1 liść laurowy 125 ml mocnego ciemnego piwa
Musztarda
POLECAMY
Golonki opłucz, osusz, natnij skórkę i obficie natrzyj solą oraz pieprzem. Odstaw do lodówki na pół godziny. W dużej brytfannie rozgrzej smalec. Obsmaż na nim golonki, a gdy skórka się przyrumieni, podlej 125 ml gorącej wody. Połowę obranej cebuli naszpikuj goździkami, drugą jałowcem. Włóż do brytfanny, dodaj listek laurowy. Brytfannę wstaw do piekarnika nagrzanego do 200° C. Piecz 2 godziny,
podlewając co jakiś czas mięso resztą gorącej wody. Po godzinie pieczenia zacznij polewać golonki piwem, dzięki czemu utworzy się na nich chrupiąca skórka. Po upieczeniu wyjmij golonki, a sos przecedź do garnuszka i zagotuj (jeśli jest za gęsty, dodaj nieco wody). Golonkę podawaj z sosem. Dobrym dodatkiem jest zasmażana kiszona kapusta.
Korzystaj z szybkowaru
Jeśli chcesz przygotować golonkę w wersji dietetycznej, warto ugotować ją w szybkowarze. Wystarczy 40 minut, by była zupełnie miękka. Można potem podlać ją piwem i włożyć do piekarnika, aby się zapiekła.
POLECAMY BERLINKI MORLINY Parówki z wyselekcjonowanych gatunków mięsa i unikalnej mieszanki przypraw. Dobre na zimno i na ciepło, dla małych i dużych.
Czy wiesz, że...
Szneka z glancem - oznacza drożdżówkę Gzik - to twaróg ze śmietaną Kluchy na łachu - pyzy drożdżowe Prażuchy - kluski z gotowanych ziemniaków Ziemniaki dukane - purée z ziemniaków
22 | SMAKI POLSKIEGO STOŁU
Kuchnia WIELKOPOLSKA | 23
POLECAMY PRZYPRAWY DO CIAST DELECTA Przyprawy i dodatki do pieczenia Delecty to gwarancja udanych wypieków. Twoje ciasto za każdym razem się uda i będzie miało doskonały smak i zapach.
Czy wiesz, że...
...100 g bakalii odpowiada mniej więcej 6-7 łyżkom? Do masy na rogale weź zatem po łyżce jasnych i ciemnych rodzynek, siekanych migdałów, orzechów włoskich i laskowych, kandyzowanej skórki pomarańczowej, posiekanych drobno daktyli lub fig.
Rogale świętomarcińskie SKŁADNIKI: 25 g drożdży 80 g cukru 1 jajko 300 ml mleka 600 g mąki pszennej 120 g masła po kilka kropli esencji migdałowej i pomarańczowej sól Do przełożenia ciasta: 250 g mocno schłodzonego masła Do posypania: drobno posiekana skórka pomarańczowa posiekane orzechy Masa: 500 g białego maku 100 g bakalii (mielone orzechy, rodzynki, skórka pomarańczowa) miód lub cukier do smaku 1 białko do zagęszczenia masy Lukier: 4 łyżki cukru pudru i łyżka gorącej wody
Masa: do surowego maku dodaj miód, przepuść dwukrotnie przez maszynkę, dodaj zrumienione orzechy, sparzone rodzynki i drobno pokrojoną skórkę pomarańczową. Wymieszaj, zagęść białkiem.
Zawsze w dobrej cenie
POLECAMY
FOLIA, RĘKAW I PAPIER DO PIECZENIA JAN NIEZBĘDNY Dzięki nim przygotujesz pyszne ciasta oraz zdrowe i aromatyczne dania bez tłuszczu - upieką się we własnym sosie.
Bakalie
Ciasto: drożdże rozprowadź ciepłą wodą, dodaj cukier, jajko, mleko, mąkę, roztopione masło, esencje zapachowe oraz szczyptę soli. Wyrób ciasto i odstaw w ciepłe miejsce na pół godziny. Ponownie zagnieć ciasto, rozwałkuj na prostokąt o grubości ok. 5 mm. Na 2/3 prostokąta ułóż starte na tarce masło, 1/3 ma pozostać pusta. Ciasto złóż do środka, zaczynając od nieprzykrytej masłem części, złóż do środka część wyłożoną masłem (mają powstać 3 warstwy ciasta i 2 warstwy masła). Rozwałkuj ponownie na kształt prostokąta, jeszcze raz złóż do środka na trzy, po czym włóż ciasto do lodówki na 30-45 minut. Wyjmij, powtarzaj wałkowanie i składanie jeszcze dwukrotnie, za każdym razem chłodząc ciasto w lodówce. Po ostatnim wałkowaniu zostaw je w lodówce na 5 godzin. Placki pokrój w trójkąty, nałóż masę i zwiń rogaliki. Piecz 15-20 minut w 200°C. Lukier: cukier puder utrzyj z łyżką gorącej wody, aż powstanie masa o konsystencji gęstej śmietany. Upieczone rogaliki polukruj i posyp skórką pomarańczową lub/i orzechami.
Sycąca zupa eintopf 400 g fasoli „Piękny Jaś” zalej na noc wodą. Rano ugotuj włoszczyznę, dodaj po 400 g boczku i chudej wołowiny pokrojonych w kostkę i podsmażonych na maśle. Dołóż fasolę i 0,5 kg pokrojonych ziemniaków. Gotuj do miękkości (min. godzinę). Dodaj zasmażkę (100 g masła i 4 łyżki mąki pszennej), pół szklanki kwaśnej śmietany i posiekaną zieleninę.
Lewiatan
24 | SMAKI POLSKIEGO STOŁU
Kuchnia WIELKOPOLSKA | 25
POLECAMY
KUCHNIA
ŚLĄSKA
DANIO O SMAKU WANILIOWYM DANONE
Danio to pyszna metoda na głoda, dostępna zarówno w najpopularniejszym smaku waniliowym, jak i w innych, równie pysznych wariantach. Doskonały jako dodatek do deserów i ciast.
N
a Śląsku nadal celebruje się niedzielne obiady. Na pierwsze danie podaje się rosół, tradycyjnie z makaronem własnej roboty, dziś coraz częściej zastępowanym kupnym. Codzienna zupa, jedzona też na śniadanie, to wodzionka, przyrządzona z pokrojonego w kostkę chleba, z czosnkiem i dodatkiem masła. Drugie danie składa się z wołowej rolady, klusek śląskich i modrej, czyli czerwonej kapusty gotowanej z boczkiem, cebulą, octem i cukrem. Zamiast rolady podawany jest także pieczony kurczak. Na deser na stole pojawia się kołacz (po śląsku: kołocz) - placek drożdżowy z makiem, serem lub owocami. Bez tego ciasta nie obejdzie się żadne śląskie wesele - weselnym kołoczem obdziela się gości, a także tych, którzy na weselu nie byli, np. sąsiadów czy kolegów z pracy.
SKŁADNIKI: 30 g świeżych drożdży 150 g cukru 125 ml mleka 120 g masła 1/2 kg mąki pszennej 1 kg śliwek 1 jajko 2 żółtka kilka kropel aromatu cytrynowego sól Kruszonka: 250 g masła 200 g cukru 1/2 kg mąki pszennej
Karminadle, czyli kotlety mielone
Drożdże rozetrzyj z łyżeczką cukru, odstaw do wyrośnięcia. Mleko podgrzej z masłem. Mąkę przesiej do miski, pośrodku zrób dołek. Wbij jajko i żółtka, dodaj drożdże i resztę cukru, aromat i odrobinę soli. Wymieszaj, wlej przestudzone mleko z masłem i dokładnie wyrabiaj ciasto tak długo, aż zacznie odchodzić od ręki. Miskę przykryj ściereczką i odstaw w ciepłe miejsce, by ciasto podwoiło objętość. Zrób kruszonkę: do miski przesiej mąkę, dodaj cukier i masło, wyrób palcami, by powstały okruchy. Blachę posmaruj masłem i posyp mąką, wyklej wyrośniętym ciastem. Ułóż na nim umyte, wydrylowane śliwki. Miejsca pomiędzy śliwkami wypełnij kruszonką. Formę z kołoczem wstaw do piekarnika nagrzanego do 150°C. Po 20 minutach zwiększ temperaturę do 180°C i piecz jeszcze około 20 minut.
SKŁADNIKI: 1 cebula 1 czerstwa kajzerka 400 g mielonej wieprzowiny 1 jajko majeranek sól pieprz 50 g bułki tartej smalec do smażenia
Obraną cebulę drobno posiekaj, a kajzerkę namocz w wodzie i odciśnij. Mięso wymieszaj z cebulą, bułką i jajkiem, wyrób na jednolitą masę, dodając przyprawy. Z masy uformuj spłaszczone, owalne kotle-
Kołocz ze śliwkami
ciki. Obtocz je w bułce tartej, usmaż na smalcu (można też użyć oleju) z obu stron na złoty kolor. Na Śląsku istnieje też wersja tych kotletów z dodatkiem zmielonego, solonego śledzia.
POLECAMY MARGARYNA PALMA BIELMAR
Wigilijna moczka
Tradycyjną Palmę w złotej obwolucie możesz używać do pieczenia, przygotowywania polew, jak również do smażenia. Co ważne, Palma nie zawiera konserwantów.
Mleko UHT
Słodki deser gotowany na osłodzonej wodzie i piernikach z dodatkiem suszonych śliwek, moreli, rodzynek, orzechów, czekolady i migdałów. Z zasmażką oraz kompotem truskawkowym, agrestowym i sokiem z cytryny.
Lawiatan
26 | SMAKI POLSKIEGO STOŁU
Kuchnia ŚLĄSKA | 27
Zawsze w dobrej cenie
izyjnych ny z telew (w T VP a n z z r a h Kuc ych w kulinarn programó ączka gotuje”), „R prowadzi y śląską gwarę c ją kultywu ję kulinarną. c y d a czka G oraz tr uracji „Rą im, ta s re l ie ic sk Właśc isławiu Ślą z d o W w ” otuje eba iecznie tr z gdzie kon rosołu, rolady, ć spróbowa usty i klusek. p a k modrej
Czy wiesz, że...
Krupniok - oznacza kaszankę Wodzionka - zupa z czerstwego chleba Hauskyjza - biały ser trzymany kilka dni w ciepłym miejscu (tzw. zgliwiały), później stopiony z masłem Krepel - pączek Kapusta modra - czerwona Szpajza - legumina z jajek Zista - ciasto piaskowe
28 | SMAKI POLSKIEGO STOŁU
Kluski śląskie - porada
Jeśli chcesz je zrobić dzień wcześniej, nie dodawaj do ciasta całego jajka, tylko żółtko. Dzięki temu kluski nie będą wysychały. Najlepsze odmiany ziemniaków na białe kluski śląskie to vineta lub bellarosa.
Makarony Lewiatan
Kapusta modra
Kluski śląskie
SKŁADNIKI: główka czerwonej kapusty sól 1 cebula 100 g wędzonego boczku ocet spirytusowy pieprz cukier
SKŁADNIKI: 1 kg ziemniaków 250 g mąki ziemniaczanej 1 jajko 50 ml oleju szczypta soli
Z kapusty wytnij głąb, drobno poszatkuj, opłucz na sitku. Odsączoną ugotuj w osolonej wodzie. Boczek pokrój w kostkę i podsmaż na patelni, dodaj pokrojoną w kostkę cebulę, niech się zeszkli. Kapustę odcedź, wymieszaj z boczkiem i cebulą, przypraw do smaku solą, skrop octem, dodaj pieprzu i odrobinę cukru.
Ziemniaki ugotuj w osolonej wodzie, odcedź i przeciśnij przez praskę. Dodaj jajko i energicznie mieszaj, by się nie ścięło. Ciasto podziel na cztery części. Jedną część wyjmij na resztę ciasta, a w to miejsce wsyp mąkę ziemniaczaną. Całość dokładnie wymieszaj. Z ciasta lep kluski, czyli krążki o średnicy ok. 2 cm, z wgłębieniem w środku. Do wrzącej wody z dodatkiem soli wlej olej (kluski nie będą się kleić) i wkładaj kluski. Gotuj, aż wypłyną i lekko zbieleją. Po ugotowaniu polej zimną wodą.
Rolada śląska SKŁADNIKI: 500 g wołowego udźca lub polędwicy 100 g wędzonego boczku 2 kiszone ogórki 1 cebula 2 łyżki musztardy sól pieprz łyżka słodkiej papryki 100 g masła
POLECAMY ZUPY PROFI Ulubione zupy Polaków jeszcze nigdy nie były tak łatwe do przygotowania. Wystarczy przelać do garnka, podgrzać i rozkoszować się ich wybornym smakiem!
Mięso pokrój w poprzek włókien na plastry o grubości 1 cm i rozklep. Posól, popieprz i posmaruj musztardą. Boczek, ogórki i cebulę pokrój na paski (ok. 5 cm) i ułóż na plastrach. Zawiń boki do środka i uformuj w roladę. Zwiąż białą nicią. W brytfance roztop masło, ułóż rolady posypane solą i papryką. Obsmaż z obu stron na lekko brązowo. Do smażenia dodaj skórę z boczku. Podlej ciepłą wodą. Duś ok. 1,5 h do miękkości. Wyjmij mięso, rozwiąż, sos przecedź i zagęść mieszanką wody i mąki pszennej.
POLECAMY HERBATY VITAX INSPIRATIONS Coś dla miłośników owocowych doznań. Seria Inspirations oddaje bogaty aromat owoców i ziół. To smak wyczuwalny nie tylko w połączeniach owocowo-ziołowych, ale także w kompozycjach z herbatą zieloną czy czerwoną.
Kuchnia ŚLĄSKA | 29
KUCHNIA
GALICJI K
iedy południowa część dzisiejszej Małopolski była jeszcze Galicją i należała do monarchii austriackiej, w Krakowie żyło się i jadało jak w Wiedniu: wykwintnie, obficie i smacznie. Popularne były jajka po wiedeńsku (w szklance), panierowane sznycle oraz sernik, który jednak pieczony był na kruchym spodzie i, w odróżnieniu od wiedeńskiego, zyskał miano krakowskiego. Silne też były wpływy węgierskie i żydowskie. To z kuchni żydowskiej właśnie pochodzą tak charakterystyczne dla dzisiejszego Krakowa bajgle. W Galicji wschodniej czerpano z kuchni ukraińskiej – były to proste, chłopskie potrawy, jak pierogi z serem czy dania z kapusty, jak choćby bigos.
Czy wiesz, że... Sznycel wiedeński
POLECAMY MASŁO KLAROWANE MLEKOVITA Masło klarowane dostarcza wyjątkowego smaku i aromatu potrawom, nie pali się i jest bardzo wydajne.
Szklanka szklance nierówna
Odmierzając mąkę czy cukier, najlepiej posługiwać się wagą kuchenną, a nie szklankami – te bywają małe, średnie i całkiem spore. Dlatego też rozmaite przeliczniki, które znaleźć można np. w internecie, podają różne wartości. Najczęściej jednak szklanka mąki (oraz cukru pudru) odpowiada 130 g, szklanka zwykłego cukru zaś – 200 g.
To danie z cielęciny – najlepiej z szynki pokrojonej na plastry w poprzek włókien. By był chrupiący, należy go panierować tuż przed smażeniem (tradycyjnie w mące, potem w roztrzepanym jajku, a na końcu w bułce tartej) na sklarowanym maśle.
POLECAMY PALUSZKI LAJKONIK Zawsze w dobrej cenie
Warzywa konserwowe
Lajkonik to polska marka doceniana za smak, wysoką jakość produktów oraz wierność polskiej tradycji wypieku.
Czy wiesz, że... Sycąca gulaszowa
Ta węgierska zupa to typowe danie jednogarnkowe, które dostarczy organizmowi zarówno białka, węglowodanów, jak i pochodzących z warzyw witamin i soli mineralnych. To rozgrzewający posiłek, idealny na jesienne i zimowe obiady.
Gulaszowa węgierska SKŁADNIKI: 800 g wołowiny (karkówka, łata, pręga) 2-3 średnie cebule 5 łyżek smalcu wytopionego ze świeżej słoniny 1 łyżeczka kminku 2 ząbki czosnku po 1 łyżce sproszkowanej słodkiej i ostrej papryki 8 szklanek bulionu wołowego 4 średnie ziemniaki 2 strąki papryki (jasnożółte lub zielone) 2 mięsiste pomidory 4-5 łodyg selera naciowego puszka czerwonej fasoli Kluseczki: 100 g mąki 1 jajko
Wołowinę pokrój w grubą kostkę. Cebulę drobno posiekaj i smaż na smalcu na złoty kolor. Pod koniec posyp kminkiem i zmiażdżonym czosnkiem, smaż jeszcze chwilkę i zestaw z ognia. Gdy przestygnie, posyp papryką, pomieszaj, dodaj mięso i posól. Smaż, mieszając, aż mięso się zrumieni, a jeśli trzeba, podlewaj bulionem. Następnie dolej tyle bulionu, by mięso było ledwie zakryte. Duś pod przykryciem na wolnym ogniu. Gdy mięso będzie prawie miękkie, dodaj pokrojone w grubą kostkę ziemniaki,
posiekaną paprykę, pokrojone, obrane ze skórki pomidory, selera naciowego i fasolę. Wlej resztę bulionu, gotuj na wolnym ogniu, aż mięso i ziemniaki będą miękkie. Przygotuj kluski. Mąkę zagnieć z rozkłóconym jajkiem, ciasto owiń w folię i odłóż na godzinę. Tocz z niego wałeczki o grubości ołówka, rwij je na kluski wielkości drobnej fasolki, przesypując delikatnie mąką, aby się nie posklejały. Z zupy wyjmij selera naciowego. Następnie zagotuj ją i wrzucaj partiami kluseczki. Gotuj 5 minut.
Lewiatan
30 | SMAKI POLSKIEGO STOŁU
Kuchnia GALICJI | 31
POLECAMY
Sernik krakowski
TWARÓG ŚMIETANKOWY PRESIDENT
SKŁADNIKI: Ciasto: 130 g mąki pszennej 100 g schłodzonego masła + masło do formy 2 żółtka 5 łyżek cukru pudru 1 łyżeczka aromatu waniliowego szczypta soli Masa serowa: 150 g rodzynek 300 g cukru 1 opakowanie cukru wanilinowego 10 jajek 1 kg tłustego twarogu trzykrotnie zmielonego 80 g masła szczypta soli 2 łyżki skórki pomarańczowej
Dobry twaróg to podstawa idealnego sernika. Twaróg President wytworzony z najwyższej klasy mleka to gwarancja cukierniczego sukcesu w Twoim domu!
Przygotuj ciasto: mąkę z zimnym masłem posiekaj szerokim nożem . Dodaj pozostałe składniki i zagnieć ciasto. Uformuj kulę, zawiń ją w folię do żywności i włóż na 30 minut do lodówki. Przygotuj masę serową: rodzynki zalej wrzątkiem, pozostaw do ostudzenia i osącz. Cukier zmieszaj z cukrem wanilinowym. Białka oddziel od żółtek. Ser ucieraj mikserem, dodając po 1 żółtku i po łyżce cukru. Na koniec do masy wlej stopione i przestudzone masło.
POLECAMY
Czy wiesz, że...
BITA ŚMIETANA GELLWE Puszysta, bez sztucznych barwników. Niezastąpiona jako deser lub dodatek - do galaretki z owocami, dekorowania i przekładania tortów i ciast.
Jaki ser na sernik?
Najprościej użyć gotowego, sprzedawanego w kilogramowym kubku, trzykrotnie zmielonego twarogu. Warto pamiętać, że niektórzy producenci wytwarzają twaróg bardzo gęsty, inni zaś rzadszy. W tym drugim przypadku warto dodać do sernika opakowanie budyniu waniliowego lub śmietankowego.
POLECAMY LODY JAK DAWNIEJ BRACIA KORAL Sekret doskonałości lodów BRACIA KORAL - Lody Jak Dawniej kryje się w naturalnych składnikach pochodzących wyłącznie od najlepszych dostawców. Prawdziwa śmietanka, masło, wyborne bakalie, najlepszej jakości kakao i czekolada czy też soczyste owoce są gwarancją satysfakcji i przyjemności smaku nawet dla najbardziej wymagających lodowych smakoszy.
32 | SMAKI POLSKIEGO STOŁU
Ubij sztywną pianę z białek z dodatkiem szczypty soli i delikatnie połącz z masą serową. Dodaj skórkę, delikatnie mieszając. Ciastem wylep posmarowaną masłem formę do pieczenia, formując brzeg wysoki na 2-3 cm. Na cieście rozsmaruj masę serową. Resztę ciasta grubo rozwałkuj, pokrój na wąskie paski i ułóż z nich kratkę na serniku. Piecz około godziny w 160°C. Ciasto można polukrować lub oprószyć cukrem pudrem.
Słodka klasyka SKŁADNIKI: 1 gałka lodów kakaowych 1 gałka lodów śmietankowych 1 gałka lodów chałwowych bita śmietana ulubione bakalie do posypania (np. migdały, rodzynki, orzechy włoskie lub/i laskowe) łyżeczka cynamonu lub startej gorzkiej czekolady do posypania 2 rurki waflowe lub listki czekoladowe do dekoracji
Nałóż po gałce lodów do pucharka lub miseczki do lodów. Obłóż bitą śmietaną, obsyp bakaliami, na koniec posyp cynamonem lub czekoladą i wbij delikatnie rurki lub listek czekoladowy.
Kuchnia GALICJI | 33
KUCHNIA
GÓR
S
olidna, sycąca, prosta, niedroga – taka jest kuchnia górali podhalańskich. Dawniej Podhale było jednym z biedniejszych regionów Polski – jadano głównie ziemniaki, kaszę i kapustę, i to one są głównymi składnikami słynnych góralskich dań: kwaśnicy (kapusta kiszona) i placków moskoli (ziemniaki). Ale dostępne były też takie przysmaki, jak sery z mleka owiec wypasanych przez górali na halach – nie tylko słynny oscypek (który doczekał się certyfikatu unijnego mówiącego o chronionej nazwie pochodzenia), ale także bundz i bryndza. Na serwatce, która pozostała po produkcji sera, gotowano zupę lub przyrządzano napój – żentycę (zyntycę). Jadano też, głównie od święta, baraninę i jagnięcinę. Na deser podawano bombolki – drożdżowe kluski polewane miodem i masłem. A do popicia – herbatę z prądem...
Ziemniaki do zupy
Jeśli zupa jest kwaśna, gotujmy je zawsze osobno. Ugotowane w kwaśnym wywarze będą twarde i niesmaczne.
Czy wiesz, że...
...tradycyjna kwaśnica była zupą bardzo ubogą, gotowaną jedynie z kapusty z dodatkiem ziemniaków? Jedynie od święta gotowano ją na wędzonych żeberkach. Zupa z dodatkiem włoszczyzny to już nie kwaśnica, lecz kapuśniak.
Kwaśnica na żeberkach SKŁADNIKI: 1 kg żeberek wieprzowych (najlepiej wędzonych) 500 g kapusty kiszonej 1 liść laurowy 5-6 ziarenek ziela angielskiego 500 g ziemniaków 1 łyżka masła 1 łyżka mąki pszennej sól pieprz kminek skwarki do okraszenia ziemniaków
Umyte żeberka zalej dwoma litrami wody, dodaj odciśniętą kapustę, liść laurowy i ziele angielskie. Gotuj około godziny na wolnym ogniu. Gdy żeberka będą miękkie, wyjmij je, obierz z nich mięso i dodaj do zupy. Osobno ugotuj obrane ziemniaki. Z masła i mąki zrób zasmażkę. Rozprowadź ją dwiema łyż-
Zawsze w dobrej cenie
kami wody z ziemniaków i zapraw zupę. Dopraw pieprzem, kminkiem i, jeśli trzeba, solą (wędzone żeberka są z reguły słone). Podawaj z całymi ziemniakami okraszonymi skwarkami.
POLECAMY WODA MINERALNA KROPLA BESKIDU, KROPLA MINERAŁÓW
Smalec ze skwarkami
Zarówno Kropla Beskidu, jak i Kropla Minerałów są czerpane z ujęć w czystym ekologicznie regionie Beskidu Sądeckiego. Wody mineralne mogą być spożywane codziennie, z dowolną częstotliwością.
POLECAMY PARÓWKI JEDYNKI JEDYNECZKI INDYKPOL Parówki z najwyższej jakości mięsa: z piersi kurczaka i niewielkiego dodatku mięsa wieprzowego. Doskonałe jako szybka przekąska.
Lewiatan
34 | SMAKI POLSKIEGO STOŁU
Kuchnia GÓR | 35
POLECAMY PRINCE POLO z wykłą wadzą nie ga goro p r. 9 0 Od 20 r zycią ję, która p restaurac olski. W Absyncie P ści z całej rgu znajdziecie zaTa m lnej, y w o wN ni regiona h c u k ia n równo da mnomorskiej. e ie jak i śródz żany jest za miejsc a li w k u t ym Absyn spotykan lko ie n o e n z ie ty magic porusza n ry tó k , ie c ma nię. i wyobraź serce, ale
Wyjątkowy wafelek obecny na polskim rynku od 1955 roku, świętuje w tym roku swoje 60 urodziny!
Czy wiesz, że...
Grule, czyli ziemniaki Górale przyrządzają z nich m.in. bukty (z tartych surowych ziemniaków), kluski grulane (z ziemniaków ugotowanych), hałuski (z tartych surowych ziemniaków okraszonych słoniną lub bryndzą), moskole (patrz przepis). Te ostatnie piekli rosyjscy jeńcy w czasie I wojny światowej.
Jagnięcina w sosie imbirowym SKŁADNIKI: 500 g mielonej jagnięciny 1 cebula 2 ząbki czosnku 3-4 łyżki bułki tartej 3-4 łyżki mleka 100 g masła 350 ml bulionu warzywnego 150 ml śmietany 22% kawałek korzenia imbiru pół limonki sól pieprz kurkuma cynamon kardamon kilka ziaren kolendry mielona papryczka chilli
Do mielonej jagnięciny dodaj pokrojoną smażoną cebulę i posiekany, delikatnie przesmażony czosnek. Bułkę tartą rozmieszaj z mlekiem, dodaj do mięsa, przypraw solą i pieprzem i formuj małe pulpeciki. Przesmaż je na lekko wysmarowanej masłem patelni. Zrumie-
nione z każdej strony zalej bulionem, dolej śmietany, dodaj szczyptę kurkumy, cynamonu, kardamonu i kilka ziaren kolendry. Następnie dodaj pocięty w paski imbir i gotuj całość ok. 10 min. Wciśnij sok z połówki limonki i dodaj mieloną papryczkę chilli.
Zawsze w dobrej cenie
POLECAMY SERKI TOPIONE HOCHLAND
Marchwiowe soki przecierowe Lewiatan
Prawdziwy oscypek...
...wytwarzany jest wyłącznie z mleka owiec wypasanych na górskich halach, a więc od maja do września. Aby zrobić kilogram oscypka, potrzeba 6-7 litrów mleka. Jedna owca daje dziennie średnio 0,8 l mleka.
36 | SMAKI POLSKIEGO STOŁU
Moskole z bryndzą
To gwarancja najwyższej jakości. Dzięki starannie dobranym składnikom - pełnowartościowy ser, najlepsze masło oraz zawsze zdrowe mleko daje niepowtarzalny smak serków Hochland, towarzyszący nam od pierwszego do ostatniego kęsa.
SKŁADNIKI: 1 kg ziemniaków 1 łyżka soli 1/2 kg mąki pszennej lub owsianej 250 ml maślanki lub kwaśnego mleka 200 g bryndzy 200 g gotowanego boczku
Obrane ziemniaki ugotuj, odcedź, ostudź i przeciśnij przez praskę. Dodaj sól, mąkę i maślankę lub kwaśne mleko. Szybko wyrób ciasto na stolnicy (za długo wyrabiane staje się rzadkie), rozwałkuj i formuj placki o grubości 1 cm.
Układaj je na natłuszczonej blasze, na każdym moskolu połóż łyżkę bryndzy. Piecz 35 minut w 180°C. W tym czasie drobno pokrój boczek, przesmaż go na patelni. Placki podawaj ze skwarkami wytopionymi z boczku.
Kuchnia GÓR | 37
KUCHNIA
Czy wiesz, że...
KRESÓW K
Pożywny barszcz
resami Wschodnimi określano niegdyś ziemie pogranicza tatarskiego, wyznaczane linią od Dniestru po Dniepr. Dziś nazywamy tak przygranicze Polesia, Wyżyny Lubelskiej, Roztocza. Spotkamy tu swoistą mieszankę kulinarnych wpływów: ukraińskich, białoruskich, litewskich, tatarskich i żydowskich. Po wojnie mieszkańcy Kresów zawędrowali w różne regiony, a wraz z nimi tradycje kulinarne. Dlatego nie tylko w południowo-wschodniej Polsce spotykamy kołduny, kulebiak, cepeliny, bliny, barszcz ukraiński, a na wigilijnym stole – kutię. To typowa kuchnia chłopska – prosta, ale wyjątkowo smakowita. Te same potrawy jadano we dworach, choć nie brakowało tam przecież europejskich specjałów.
Kołduny SKŁADNIKI: Na ciasto: 250 g mąki pszennej 2/3 szklanki wody sól Na farsz: 200 g polędwicy wołowej 200 g udźca baraniego 200 g łoju baraniego lub podgardla wieprzowego sól cukier pieprz 1 łyżeczka majeranku 1 ząbek czosnku 2-3 łyżki rosołu wołowego 2-3 litry rosołu wołowego przyprawionego lubczykiem
Z mąki i przegotowanej, osolonej wody zagnieć ciągnące się ciasto. Wyrabiaj je około godziny. Gdy będzie lśniące i sprężyste – wybij je ze wszystkich stron o stolnicę, przykryj ściereczką i odłóż na godzinę. Wołowinę, baraninę i podgardle przepuść przez maszynkę do mielenia mięsa. Dodaj przyprawy, cukier i roztarty czosnek. Wyrób farsz, dodając kilka łyżek rosołu. Ciasto rozwałkowuj na placek i szklanką wykrawaj niewielkie krążki. Na każdym kładź porcję farszu i starannie sklej, zwilżając brzegi. Kołduny kładź na wrzący rosół i gotuj na małym ogniu 3-5 minut.
Mięso, na którym gotujemy barszcz, można wykorzystać np. do zrobienia pierogów, ale także, jeśli jest miękkie, dodać do zupy. Barszcz ukraiński można też podać, podobnie jak chłodnik, z cząstkami jajek ugotowanych na twardo.
POLECAMY JOGURT NATURALNY BAKOMA Aksamitny i gęsty jogurt, produkowany wzorem tradycyjnej metody krajów Europy PołudniowoWschodniej. Świetnie sprawdza się jako lżejsza wersja śmietany.
Barszcz ukraiński Zawsze w dobrej cenie
SKŁADNIKI: 1 szklanka drobnej białej fasoli 500 g wieprzowiny (cielęciny lub kurczaka) 1 marchew 1 pietruszka 1/2 selera 1/2 pora 1/8 kapusty włoskiej 1 cebula 2 buraki 5 ziemniaków 1 łyżka masła sok z 1/2 cytryny 1 czubata łyżka przecieru pomidorowego sól pieprz cukier 240 ml gęstej śmietany 22% 1 pęczek koperku
POLECAMY MAKARON NITKI GOLIARD
Fasola Piękny Jaś
Makaron z najlepszej jakości mąk z dodatkiem 5 jaj na 1 kg mąki. Smak i jakość tego makaronu świetnie podkreśla walory domowych zup.
Fasolę zalej letnią wodą, odstaw na noc. Odcedź, zalej świeżą wodą, ugotuj. Umyte mięso zalej taką ilością zimnej wody, aby było przykryte (powinno zostać ok. 2 litrów wywaru). Gotuj do miękkości, posól pod koniec gotowania. Mięso wyjmij, a do bulionu dodaj starte na grubej tarce warzywa (marchew, seler i pietruszkę), posiekanego pora i cebulę. Zagotuj, dodaj starte na grubej tarce buraki. Gdy będą prawie
miękkie, włóż obrane i pokrojone w kostkę ziemniaki, a po kilku minutach pokrojoną w paski kapustę. Gdy wszystkie składniki będą miękkie, dodaj masło, sok z cytryny, przecier, dopraw solą, pieprzem i cukrem. Włóż fasolkę, gotuj jeszcze chwilę. Wlej śmietanę rozprowadzoną niewielką ilością zupy, wsyp posiekany koperek, wymieszaj. Barszcz najlepiej smakuje po odgrzaniu.
Lewiatan
38 | SMAKI POLSKIEGO STOŁU
Kuchnia KRESÓW | 39
KUCHNIA
PODLASIA Z
iemniaki, ziemniaki i jeszcze raz ziemniaki - tak przyrządzonych nie skosztujecie w innym regionie Polski. Na Podlasiu można zjeść najlepsze kartacze (ze względu na kształt zwane też cepelinami), babkę i kiszkę ziemniaczaną. Na szczególną uwagę zasługują tutejsze suszone kiełbasy na czele z pochodzącym z pobliskiej Litwy kindziukiem. To tutaj piecze się nad ogniem słynne sękacze, ciasta podawane w święta i na weselach, wymagające użycia nawet kilkudziesięciu jajek. Podlasie to także ojczyzna żubrówki - ta aromatyczna trawa nadająca smak znanej nalewce rośnie tylko w Puszczy Białowieskiej. Zawsze w dobrej cenie
POLECAMY SYROPY PAOLA Smak soczystych, dojrzałych w słońcu polskich owoców, doskonały zarówno na upalne dni, jak i chłodne wieczory.
Pierekaczewnik...
...czyli zapiekane ciasto z nadzieniem, to tradycyjne danie podlaskich Tatarów. Można go dziś spróbować w gospodarstwach agroturystycznych we wsiach Kruszyniany czy Bohoniki. Na gorąco podawany był w czasie świąt, na zimno – jako przekąska między posiłkami. Od 2009 roku posiada status Gwarantowanej Tradycyjnej Specjalności UE.
POLECAMY KAWA MK CAFÉ PREMIUM Drobno mielone ziarna pochodzące z plantacji w Amerykach Południowej i Środkowej. To gwarancja pobudzającego smaku.
Domowy sękacz SKŁADNIKI: 250 g miękkiego masła szklanka cukru 6 jajek 3/4 szklanki mąki pszennej 1/2 szklanki mąki ziemniaczanej cukier wanilinowy
Mąki
Lewiatan
Czy wiesz, że... Sękacz z rusztu,
zwany też dziadem, pieczony jest na ogniu na specjalnym ruszcie, który polewa się kolejnymi porcjami ciasta. Właśnie dlatego po przekrojeniu wygląda jak pień ściętego drzewa. Można jednak pokusić się o przygotowanie tego ciasta w zwykłym piekarniku.
40 | SMAKI POLSKIEGO STOŁU
Masło utrzyj ze szklanką cukru, stopniowo dodawaj po jednym z sześciu żółtek, cukier wanilinowy, mąkę pszenną i ziemniaczaną. Z białek ubij pianę i delikatnie wymieszaj ją z ciastem. Ustaw piekarnik na funkcję grill lub włącz tylko górną grzałkę. Formę z kominkiem natłuść, wlej do niej cienką warstwę ciasta (2 łyżki wazowe), piecz 5 minut w 180°C. Gdy zbrązowieje, wlej kolejną porcję ciasta, piecz 5 minut. Czynności te powtarzaj aż do wyczerpania ciasta. Staraj się, by cienkich warstw było jak najwięcej. Po upieczeniu posyp cukrem pudrem.
Pierekaczewnik SKŁADNIKI: Ciasto: 1 kg mąki tortowej jajka sól 300 g masła Farsz mięsny: 1 kg posiekanej baraniny lub wołowiny 4 posiekane cebule sól pieprz mielona papryka Farsz słodki: 1 kg jabłek lub 1 kg tłustego sera białego garść namoczonych rodzynek 2 łyżki cukru sok z 1/2 cytryny
Mąkę przesiej do miski, dodaj jajka, szczyptę soli i zagnieć ciasto, dolewając tyle wody, ile mąka „weźmie”. Wyrób ciasto jak na makaron, wyłóż je na podsypaną mąką stolnicę i podziel na 4 równe części. Wałkuj na cieniutkie placki, posyp je mąką, przykryj ściereczką i odłóż. Zrób jeden z farszów do wyboru. Jeśli chcesz przygotować mięsny, połącz mięso z cebulą, dodaj do smaku sól, pieprz oraz paprykę i dokładnie wymie-
szaj. Farsz słodki przygotuj, mieszając drobno pokrojone jabłka lub rozdrobniony widelcem ser z rodzynkami, cukrem oraz sokiem z cytryny. Plastry ciasta posmaruj roztopionym masłem, następnie farszem (mięsnym lub słodkim) i ułóż jeden na drugim. Zwiń ciasto, zalepiając jego dłuższe brzegi, a następnie zwiń wałek w ślimak. Przełóż ciasto do natłuszczonej okrągłej formy i piecz około 2 godzin w 200°C.
Kuchnia PODLASIA | 41
Zawsze w dobrej cenie
yni torii mistrz zanej. is h w a z s niac Pierw babki ziem urację iu n e z c ie wp sta rowadzi re Od 25 lat p ukaszówka w SupŁ regionalną przekazała córce, ję s a ę. Gości raślu, p wadzi firm i na ro p iś z d artym z którą daniami op podejmują rzepisach. Pozycje p domowych e dla smakoszy ww o obowiązk i Marii to kartacze lite i. n z a c p pą k z menu niaczana i m ie z a k b a skie, b
Ice Tea Lewiatan
Babka ziemniaczana SKŁADNIKI: 1,5 kg surowych startych ziemniaków 600 g ugotowanych ziemniaków skręconych przez maszynkę 4 jaja 250 ml (szklanka) kaszy manny olej roślinny 2 duże cebule łyżeczka soli
Do startych na tarce surowych ziemniaków dodaj skręcone ziemniaki gotowane. Cebulę drobno pokrój i podsmaż na oleju, dodaj do ziemniaków, dołóż
Kartacze
Czy ziemniaki tuczą?
SKŁADNIKI: 20 ziemniaków (15 surowych i 5 ugotowanych) 500 g mielonego mięsa wieprzowego 2 ząbki czosnku majeranek sól pieprz 100g boczku wędzonego pokrojonego w kostkę 1 mała cebula
Surowe ziemniaki obierz, umyj i zetrzyj na tarce. Sok z ziemniaków wyciśnij do miseczki i odstaw na 10-15 minut. Gdy na dnie zbierze się osad, zlej wodę z wierzchu, a pozostałą skrobię dodaj do startych ziemniaków (można dodać jeszcze łyżkę lub dwie mąki ziemniaczanej). Połącz z ugotowanymi i przepuszczonymi przez praskę ziemniakami, posól i dokładnie wyrób. Zrób nadzienie: mięso wymieszaj z przeciśniętym przez praskę czosnkiem i przyprawami. Z ciasta ziemniaczanego formuj kule wielkości jabłka, spłaszcz je, pośrodku nałóż nadzienie. Uformuj podłużne, obłe pyzy podobne w kształcie do cygara. Wkładaj je – po jednej – do osolonej wrzącej wody, gotuj około 25 minut. Osącz, okraś boczkiem przesmażonym z drobno posiekaną cebulą.
42 | SMAKI POLSKIEGO STOŁU
sól, jaja, kaszę mannę. Wszystko starannie wymieszaj, wlej do blachy i piecz w piekarniku w 180ºC przez 90 minut.
Dbający o linię wcale nie muszą się ich wystrzegać - 100 g ziemniaków ma wartość zaledwie 70 kcal. Oczywiście chodzi o te gotowane czy pieczone, a nie frytki!
POLECAMY NASZA SZYNKA, NASZ BALERON SOKOŁÓW To szlachetność smaku i aromatu z delikatnym zapachem wędzenia. Znakomita szynka i baleron oferowane pod marką „Nasze” zachwycą najbardziej delikatne podniebienia.