Со европски пари до развој на алтернативен туризам by Фондација Институт отворено општество Македонија

SO EVROPSKI PARI DO RAZVOJ NA

ALTERNATIVNIOT TURIZAM

So evropski pari do razvoj na alternativniot turizam

Izdava: Fondacija Institut otvoreno op{testvo - Makedonija Za izdava~ot: Vladimir Mil~in, izvr{en direktor Avtor: Makedonski centar za evropsko obrazovanie Lektura: Abakus Likovno-grafi~ko oblikuvawe: Brigada dizajn Pe~at: Bato i Divajn Tira`: 2000 primeroci

SO EVROPSKI PARI DO RAZVOJ NA ALTERNATIVNIOT TURIZAM

Sodr`ina 1. VOVED

2. POLITIKA ZA RURALEN RAZVOJ 2007–2013

2.1 Regulativi so koi se regulira politikata za ruralen razvoj 3. TURIZMOT VO EU

09 11

3.1 Razvoj na politikite za turizam

3.2 Politikata za turizam vo EU

3.3 Programi i inicijativi {to se aktuelni vo EU

4. PROEKTI KOI [TO ISKORISTILE EVROPSKI PARI ZA RAZVOJ NA ALTERNATIVNIOT TURIZAM

5. FINANSISKI INSTRUMENTI NA EU VO OBLASTA NA TURIZMOT

6. FINANSISKI INSTRUMENTI NA EU [TO Í STOJAT NA RASPOLAGAWE NA MAKEDONIJA

6.1 IPARD

6.2 IPA PREKUGRANI^NA SORABOTKA

Voved

@elbata za begstvo od industrijaliziranosta i pregolemiot red vo sekojdnevieto pridonesuvaat lu|eto s# po~esto da go izbiraat alternativniot turizam kako na~in za odmor vo dene{no vreme. Vra}aweto kon prirodata, dopirot so tradicijata i sopstvenite koreni se zadovolstva {to sovremeniot turist s# po~esto gi bara. Vo izminative 10-tina godini golem broj dr`avi-~lenki na EU preku razli~ni programi i so poddr{ka od evropskite fondovi ja iskoristija mo`nosta za razvivawe razli~ni segmenti na alternativniot turizam. Celta na ovaa bro{ura e da gi prezentirame mo`nostite {to gi nudat programite na EU i

da gi pro{irime vidicite za promocija na ovoj vid turizam kaj nas. Razli~nite uspe{ni prikaz足 ni i iskustva od evropskite dràvi koi{to gi pre足zentirame vo ovaa bro{ura, se samo mal del od mnogute uspe{ni proekti {to se realizirani vo praktikata. ]e vi raskaème razli~ni prikazni, }e vi kaème ne{to za sorabotkata me|u dràvite i regionite, }e vi pretstavime proekti vo ramkite na edna dràva ili eden region, proekti ~ija{to krajna cel e razvoj na odredena oblast od turizmot, podigawe na svesta za okolinata, podobruvawe na ekonomskata sostojba i zgolemuvawe na brojot na rabotnite mesta.

Вовед

Sepak, najva`nata cel na ovaa bro{ura e zapoznavawe na subjektite koi se vklu~eni vo turizmot vo Republika Makedonija so mo`nostite {to gi nudi Evropskata unija preku nejzinite fondovi, kako i razvoj na ovoj perspektiven sektor kaj nas.

Golem del od proektite {to se pretstaveni se primenlivi vo Makedonija. Imeno, Makedonija ima odli~ni uslovi za razvoj na velosipedskiot, kulturniot, eko i selskiot turizam, pe{terskiot turizam, kulturniot turizam itn.

Predelite na Vev~ani, Braj~ino, Kowsko, Berovo i mnogu drugi se samo mal del od mnogute koi mo`at da gi iskoristat evropskite sredstva za razvoj na selskiot i na ekoturizmot. Makedonija mo`e da ponudi i odli~ni predeli za planinski velosipedski turizam na [ar Planina, Mavrovo, Gali~ica, Vodno itn. Pe{terite Vrelo, Pe{na, Ubava, [arkova Dupka, Alilica, Slatinska Pe{tera i drugi nudat mo`nosti za razvoj na speleoturizmot ili na rekreativniot turizam.

Me|u drugoto, Makedonija izobiluva so golem broj kulturno-istoriski spomenici, bawi, nacionalni parkovi i parkovi na prirodata koi mo`at da iskoristat evropski pari, da go zgolemat brojot na rabotni mesta i da pridonesat za razvoj na regionot.

2 2

P OLITIKA ZA RURALEN RAZVOJ

2007-2013 GODINA

So nad 56% od populacijata vo 27-te dr`avi~lenki na EU koja `ivee vo ruralni oblasti i pokrienost na okolu 91% od teritorijata, ruralniot razvoj e oblast od vitalno zna~ewe.

Isto taka, gri`ata za ruralniot razvoj ~estopati nosi visoki tro{oci. Od druga strana, pak, evropskiot ruralen prostor ima mnogu {to da ponudi. Ni dava osnovni surovini, a vrednostite kako mesto za ubavina, odmor i rekreacija se pove}e od o~igledni. Mnogu lu|e se privle~eni od idejata da `iveat i/ili da rabotat tamu dokolku ima adekvatni uslugi i infrastruktura. Ova zna~i deka Lisabonskata strategija za otvorawe rabotni mesta i rast, kako i Strategijata od Geteborg za odr`liv razvoj, se isto taka relevantni za ruralnite sredini, kako {to se relevantni za gradskite sredini.

Generalno, prose~niot prihod po glava na `itel e ponizok vo ruralnite regioni, sporedeno so gradovite i selata, brojot na ve{tini e pomal, a sektorot na uslugite e pomalku razvien.

Politikata na EU za ruralen razvoj e povrzana so presretnuvawe na predizvicite so koi se soo~uvaat ruralnite oblasti i otkrivawe na nivniot potencijal.

Ruralniot razvoj e oblast {to vklu~uva razni podoblasti, me|u koi i turizmot, {to e predmet na ovaa bro{ura. Poradi toa, smetavme deka e potrebno da go pretstavime ruralniot razvoj kako oblast {to go opfa}a turizmot i sodr`i materija stavena vo regulativi, za razlika od turizmot ~ie{to regulirawe vo ramkite na Unijata e s# u{te vo zarodi{.

Политика за рурален развој 2007-2013 година

Zo{to zaedni~ka politika za ruralen razvoj? Teoretski gledano, sekoja dràva-~lenka na EU moè da odlu~i nezavisno da donese i da sproveduva sopstveni politiki za ruralen razvoj. Sepak, vakviot pristap te{ko bi funkcioniral vo praktikata. Site dràvi-~lenki na EU nema da moàt da si ja dozvolat politikata koja{to im e potrebna. Mnogu od problemite {to se tretiraat preku politikata za ruralen razvoj ne se strogo ograni~eni na nacionalnite ili na regionalnite granici, tuku vlijaat i ponatamu. Isto taka, politikata na EU za ruralen razvoj ima golem broj dopirni to~ki so drugite politiki na nivo na EU. 8

Poradi toa, EU ima zaedni~ka politika za ruralen razvoj koja, sepak, ovozmoùva odredena kontrola vo racete na samite dràvi-~lenki i na regionite. Politikata e delumno finansirana od centralniot buxet na EU, a delumno od nacionalnite i od regionalnite buxeti na dràvite-~lenki.

Struktura na politikata za ruralen razvoj Glavnite pravila na politikata za ruralen razvoj vo periodot od 2007 do 2013 godina, kako i merkite na javnite politiki, se opfateni vo Regulativata na Sovetot (EC) br. 1698/2005. Spored ovaa Regulativa, politikata za ruralen razvoj vo periodot od 2007 do 2013 godina se fokusira na tri oblasti:

podobruvawe na konkurentnosta na zem jodelskiot i na {umarskiot sektor; podobruvawe na `ivotnata sredina i na okolinata; i podobruvawe na kvalitetot na `ivotot vo ruralnite sredini i ohrabruvawe na diver zifikacijata na ruralnata ekonomija.

Za da se obezbedi uramnoteèn pristap do politikata, dràvite-~lenki i regionite se obvrzani da gi raspredeluvaat finansiite za ruralen razvoj kon site tri oblasti. Dopolnitelno barawe e del od finansiite da se naso~at kon poddr{ka na proektite {to se baziraat na iskustvoto od inicijativata Lider. „Pristapot Lider” vklu~uva individualni proekti dizajnirani i izvr{eni preku lokal ni partnerstva za re{avawe na specifi~nite lokalni problemi. I pred 2007 godina sekoja dràva-~lenka mora{e da postavi programa za ruralen razvoj, koja specificira{e koi fondovi }e se tro{at na koi merki vo periodot 2007–2013 godina. Nova karakteristika za periodot 2007–2013 e pogolemoto zna~ewe {to $ se dava na koherentnata strategija za ruralen razvoj preku EU kako celina. Ova se postignuva preku upotreba na planovi za nacionalni strategii koi mora da bidat zasnovani na Strate{kite upatstva na EU.

So evropski pari do razvoj na Alternativniot turizam

2.1. Regulativi so koi se regulira politikata za ruralen razvoj Vo tekstot {to sleduva se dadeni niza regulativi so koi Evropskata unija gi regulira pra{awata za poddr{ka na ruralniot sektor, kako i razli~nite izmeni i dopolnuvawa.

Strate{ki upatstva 2006/144/EC: Odluka na Sovetot od 20 fevru ari 2006 za Strate{kite upatstva na Zaed nicata za ruralen razvoj (period 2007–2013 godina)

Regulativi Regulativa na Sovetot (ES) br. 1698/2005 od 20 septemvri 2005 godina za poddr{ka na ru ralniot razvoj od Evropskiot zemjodelski fond za ruralen razvoj; Regulativa na Sovetot (ES) br. 1944/2006 od 19 dekemvri 2006 godina koja ja izmenuva Regulativata (EC) br. 1698/2005; Regulativa na Komisijata (EK) br. 1974/2006 od 15 dekemvri 2006 godina koja dava detaq ni upatstva za primenata na Regulativata na Sovetot (ES) br.1698/2005 za poddr{ka na ruralniot razvoj od Evropskiot zemjodel ski fond za ruralen razvoj; Regulativa na Komisijata (EK) br. 434/2007 od 20 april 2007 godina za izmena na Regulativa ta na Sovetot (ES) br.1944/2006 poradi pri stapuvaweto na Bugarija i Romanija vo EU;

Zaedni~ka politika i zaedni~ka pazarna organizacija

Regulativa na Komisijata (EK) br. 363/2009 od 4 maj 2009 godina, koja ja izmenuva Regula tivata na Sovetot (ES) br. 1944/2006; Regulativa na Komisijata (EK) br. 1320/2006 od 5 septemvri 2006 godina koja gi postavu va pravilata za tranzicija kon poddr{kata na ruralniot razvoj, obezbedena vo Regula tivata na Sovetot (EC) br. 1698/2005; Regulativa na Sovetot (EC) br. 1463/2006 od 19 juni 2006 godina koja ja usvojuva Regulativata na Sovetot (EC) br.1698/2005

za poddr{ka na ruralniot razvoj od Evrop skiot zemjodelski fond za ruralen razvoj poradi pristapuvaweto na Bugarija i Ro manija vo EU; 2006/663/ES: Odluka na Sovetot od 19 juni 2006 godina so koja se usvojuva Aktot za pri stapuvawe na Bugarija i Romanija vo odnos na ruralniot razvoj, i 2006/664/ES: Odluka na Sovetot od 19 juni 2006 godina koja go usovjuva Aneks VIII od Aktot za pristapuvawe na Bugarija i Ro manija.

TURIZMOT VO EU Turizmot e edna od aktivnostite koja ima najzna~aen potencijal za generirawe rast i vrabotuvawe vo EU. Isto taka, turizmot pridonesuva za razvojot i socio-ekonomskata integracija vo ruralnite, perifernite ili pomalku razvienite regioni. Vo 2006 godina, turizmot pridonese so okolu 5% kon brutodoma{niot proizvod na Unijata. Vo nego bea vklu~eni 1,8 milioni kompanii, koi direktno vrabotuvaa 9,7 milioni lu|e, odnosno 5,2% od rabotosposobnoto naselenie. Sepak, indirek-

tniot pridones na turizmot e mnogu pogolem: turizmot, zaedno so drugite povrzani sektori, indirektno generira pove}e od 10% od BDP na EU, a opfa}a re~isi 12% od vkupniot broj vraboteni. Stapkata na otvorawe novi rabotni mesta vo turizmot e povisoka od prosekot na evropskata ekonomija kako celina. Vo tekot na izminatata decenija, godi{nata stapka na rast na vrabotenosta vo sektorot turizam re~isi sekoga{ be{e povisoka od stapkata na rast na vkupnata vrabotenost.

Туризмот во ЕУ

Vo statistikata na me|unarodniot turizam i brojot na turistite, Evropskata unija postojano se smeta za destinacija broj 1 vo svetot, so okolu 380 milioni me|unarodni turisti~ki patuvawa, {to pretstavuva 42% od vkupniot broj me|unarodni turisti~ki patuvawa vo svetot vo 2007 godina. Prihodot generiran od stranskite turisti na nivo na EU iznesuva 75,6 milijardi evra vo 2007 godina. Evropskata unija, isto taka, pretstavuva va`en izvor na turisti: vo 2008 godina brojot na patuvawa realizirani od `iteli na EU, nezavisno od destinacijata i vremeto na prestoj, iznesuval okolu 1,4 milijardi patuvawa.

Sepak, so cel EU da ja zadr`i vode~kata pozicija - kako turisti~ka destinacija broj 1 vo svetot - evropskiot turizam treba da se prisposobi kon s# pogolemiot broj predizvici (na primer, kapacitetot na evropskite turisti~ki pretprijatija da prezemaat inovacii i novi tehnologii, me|unarodnata konkurencija koja postojano se zgolemuva itn.), so cel da se izbegne namaluvaweto na pazarniot udel vo odnos na drugite regioni vo svetot.

Kako i drugite ekonomski sektori, i turizmot be{e zasegnat od ekonomskata kriza, no se dokaà deka e, sepak, eden od sektorite {to e najotporen na krizata. Dvete istraùvawa na Evrobarometar za turizmot vo 2009 godina pokaàa deka evropskite turisti i natamu patuvaat, duri i ako nivnoto odnesuvawe se stremi kon toa da se prisposobi vo soglasnost so okolnostite. Ova go potvrduva faktot deka poslednive decenii turizmot stanuva s# povaèn aspekt na navikite na gra|anite na EU. Taka, vo 2008 godina, 53,9% od ìtelite na EU (postari od 15 godini) barem edna{ patuvale so minimum ~etiri no}evawa vo ili nadvor od Evropa. I dolgoro~nite predviduvawa na Svetskata turisti~ka organizacija se vo nagorna linija za turizmot vo EU. Sepak, iako predviduvawata pokaùvaat zgolemuvawe na apsolutniot broj turisti vo EU, se predviduva procentualno brojot na turistite da opadne za smetka na zgolemeniot broj turisti na drugite kontinenti, pred s# vo Isto~na Azija.

So evropski pari do razvoj na Alternativniot turizam

3.1 Razvoj na politikite za turizam Vo momentov, EU nema oficijalna politika za turizam so regulativi {to ja reguliraat ovaa oblast. Sepak, vo poslednive nekolku godini, osobeno po usvojuvaweto na novata Lisabonska strategija, EU ima postignato zna~aen napredok vo ovaa nasoka. Na 20 oktomvri 2005 godina, na ~etvrtiot Evropski forum za turizam za prvpat se reguliraat politikite na EU vo oblasta na turizmot. Na ovoj forum vo Malta, Ginter Ferhojgen, toga{en potpretsedatel na Evropskata komisija odgovoren za industriite i pretprijatijata, zapo~nuva govor koj ve}e slednata godina prerasnuva vo Komunikacija na Evropskata unija za politikata na EU vo oblasta na turizmot. Imeno, na ovoj forum Ferhojgen go veli slednovo: „ ... iako EU nema direkni kompetencii vo turizmot, preku podobro partnerstvo me|u javnite vlasti, privatniot sektor i vrabotenite na evropsko nivo }e se iznajdat jasni prednosti za evropskiot turizam. Kohezivnata evropska politika e neophodna dokolku sakame da ja podobrime konkurentnosta na na{ata industrija i da kreirame pove}e i podobri rabotni mesta. Alatkite {to se dostapni za da go postigneme ova se koordinacija, sorabotka i poddr`uva~ki aktivnosti. Za ovaa cel gi postavuvam temelite na obnovenata evropska politika za turizam, koja } e bide implementirana preku partnerstvo pome|u dr`avite-~lenki i zasegnatite strani vo turizmot.

Glavna cel na politikata }e bide da se podo bri konkurentnosta na evropskiot turizam i da se kreiraat pove}e i podobri rabotni mesta preku odr`liv razvoj na turizmot vo Evropa i globalno. Smetam deka ovie klu~ni celi se zaedni~ki za site vklu~eni strani. Za da se prenese ovaa politika vo praktikata vo pretstojniot period na{ite aktivnosti }e gi fokusirame kon golem broj oblasti {to pottiknuvaat partnerstva i optimalno koristewe na resursite. Na{ata politika }e se fokusira na tri glavni grupi aktivnosti: podobra regulacija i koordinacija na politikite; podobreno koristewe na dostapnite finansiski instrumenti, i aktivnosti {to se odnesuvaat na specifi ~nite problemi od oblasta na turizmot” Vo grupata aktivnosti za podobra regulacija i koordinacija na politikite se zboruva deka treba da se raboti na podobra regulacija preku partnerstvo, da se poednostavat pravilata, da se izbegnuva noseweto regulativi za koi EU nema da bide sigurna dali navistina ima potreba od niv, da se koordiniraat razli~nite inicijativi za politiki koi{to mo`at da imaat vlijanie vrz turizmot, kako i pomorskata politika. Vo grupata aktivnosti za podobreno koristewe na dostapnite finansiski instrumenti se zboruva za oblikuvawe na evropskata koheziona politika, poddr{ka preku struk-

Туризмот во ЕУ

turnite fondovi i osiguruvawe deka parite od fondovite se tro{at efikasno, preku eksploatirawe na site mo`ni sinergii me|u vklu~enite strani, proektite i resursite.

Vo grupata aktivnosti koi se odnesuvaat na specifi~nite problemi od oblasta na turizmot, Ferhojgen zboruva za aktivna poddr{ka na odr`liviot razvoj na evropskiot turizam, za formirawe na Grupata za odr`liv turizam, raboteweto na promovirawe na obuki i razmena na praktikanti, podobruvaweto na pristapnosta do infrastrukturata za licata so namalena podvi`nost, promovirawe na Evropa kako turisti~ka destinacija, pravewe portal za taa namena, prou~uvawe na vlijanieto na kulturnite i na sportskite nastani vrz turisti~kite kompanii, razgleduvawe na razvojot na razli~nite formi turizam, mo`nostite za postari i mladi lica itn. Vo 2006 godina Evropskata komisija ja prezen tira{e nejzinata komunikacija Obnovena politika na EU za turizmot: Kon posilno partnerstvo za evropskiot turizam (COM(2006)134, finalen tekst od 17 mart 2006 godina). Ovaa ramka gi zema predvid minatite aktivnosti i iskustva i prezentira globalen pristap {to gi pokriva site pra{awa vo vrska so turizmot. Taa dava pregled na inicijativite na EK vo vrska so glavnite aspekti na evropskite politiki i na~inite kako treba da se razvivaat partnerstvata me|u vklu~enite strani. Celta e da se zgolemi svesnosta za turizmot – od ekonomski, socijalen aspekt i od aspekt na `ivotnata sredina, kako i da se podobri konkurentnosta na sektorot za turizam.

Ovaa politika e komplementarna so nacionalnite politiki i bara na~ini za podobruvawe na konkurentnosta na evropskiot turizam i kreirawe na pove}e i podobri rabotni mesta preku odr`liv razvoj na turizmot vo Evropa i globalno. Celta ne e da se zamenat nacionalnite politiki, tuku da se obezbedi dodadena vrednost na evropsko nivo. Golem broj privatni i javni subjekti se involvirani vo razvojot na turizmot i, dokolku sakaat da bidat uspe{ni, tie mora da razvivaat partnerstva. Poradi toa, uspehot na Obnovenata politika na EU zavisi od aktivnoto u~estvo na site zasegnati strani vo turizmot. Edna od prvi~nite oblasti za partnerstva e podobrata regulacija. Evropskata komisija lansira{e ambiciozna inicijativa za razgleduvawe i poednostavuvawe na pravilata i na zakonodavstvoto vo odredeni oblasti od interes za turizmot. Vo isto vreme, EK se stremi kon toa da go integrira turizmot vo site politiki na EU, a se pravat i napori da imaa soodvetna koordinacija na razli~nite inicijativi {to mo`at da vlijaat na turizmot. Druga va`na cel na obnovenata politika e turizmot da iskoristi kolku {to e mo`no pove}e finansiski instrumenti na Unijata. Turizmot navistina dobiva poddr{ka preku Evropskiot fond za regionalen razvoj (EFRR), Kohezioniot fond, Evropskiot socijalen fond, Evropskiot zemjodelski fond za ruralen razvoj, Evropski-

So evropski pari do razvoj na Alternativniot turizam

ot fond za ribarstvo, no i od Пrogramite на заедницата kako што се Sedmata ramkovna programa, Integriranata programa za do`ivotno u~ewe, Ramkovnata programa za konkurentnost i inovacii itn. Va`na cel na politikata e aktivna poddr{ka na odr`livosta na ekonomskiot i na socijalniot aspekt i aspektot na `ivotnata sredina na evropskiot turizam bidej}i toa se klu~nite faktori za konkurentnosta na destinaciite i bogatstvoto na lu|eto, kako i za kreirawe rabotni mesta, za~uvuvawe i podobruvawe na prirodnite i na kulturnite ubavini. Komunikacijata na EK naslovena kako Agenda za odr`liv i konkurenten razvoj na evropskiot turizam (COM(2007) 621, finalen tekst od 19 oktomvri 2007 godina) zacrtuva ~ekori za promovirawe na odr`livosta i konkurentnosta na evropskiot turizam. So u~estvo vo implementacijata na ovaa agenda, zasegnatite strani vo turizmot }e gi za{titat sredstvata i konkurentnite prednosti {to pravat Evropa da bide najatraktivna turisti~ka destinacija za site stranci, no i za Evropejcite. Zasegnatite strani se povikani da gi prifatat nivnite odgovornosti na nivoata na koi naj~esto rabotat i da gi prifatat mo`nostite {to gi nudi predizvikot za odr`livost, kako potencijalen dvigatel za inovacii i rast. Tie treba da gi delat istite celi, da gi obedinat nivnite napori na povidliv i sinergi~en na~in. Odr`livoto upravuvawe so destinaciite, integracijata na odr`livi interesi od biznisite i odr`liva svest od turistite ja

formira ramkata aktivnosti vo koja treba da se po~ituvaat principite na odr`livost. Komunikacijata, isto taka, poso~uva na posvetenosta na EK vo vrska so gorenavedenata agenda. Promoviraweto na vidlivosta na evropskiot turizam e u{te edna va`na cel na obnovenata politika. Ovaa cel treba da bide postignata preku zaedni~ki napori na privatniot i na javniot sektor. Primer za toa e organizacijata na evropskite forumi za turizam. Efikasna alatka pretstavuva i evropskiot portal za turisti~ki destinacii vo Evropa www.visiteurope.com Isto taka, vo 2006 godina EK ja lansira{e inicijativata EDEN, koja se transformira{e vo podgotvitelna aktivnost vo dekemvri 2007 godina. Soo~ena so zgolemenata konkurentnost na globalniot turizam, a vo nasoka na podobruvawe na evropskiot turizam, EK usvoi i nekoi drugi inicijativi. Taka, na 15 maj 2008 godina be{e objaven povik za Ramkovnata programa za konkurentnost i inovacii „Mreì za konkurentnost i odr`livost na evropskiot turizam” (ENT/CIP/08/B/N05S00). Celta be{e da se poddràt inicijativite od privatnite i od javnite subjekti, nivnite postoe~ki mreì, kako i da se stavi akcent na zajaknuvawe na odr`livite kapaciteti i pottiknuvawe na konkurentnosta na malite i srednite kompanii od oblasta na turizmot. Vo 2009 godina se sostavuva{e dokumentot za diskusija nasloven kako „Nova ramka za politikata za turizam na EU”. Ovoj dokument zbo-

Туризмот во ЕУ

ruva za prezemaweto inicijativi od strana na EU {to }e bidat naso~eni kon poddr{ka, koordinirawe i dopolnuvawe na merkite prezemeni od dr`avite-~lenki,preku inicijativi {to imaat evropska ili barem multinacionalna dimenzija i visoka dodadena vrednost, vo sporedba so ~isto regionalnite ili nacionalni inicijativi. Ovaa ramka za politikata na EU za turizam kako glavni celi treba da gi predlo`i slednive: da se stimulira konkurentnosta na turis ti~kata industrija; da se zajakne razvojot na odr`liviot tur izam vo Evropa, i

da se promovira Evropa na glavnite pazari vo treti zemji. Ponatamu, za sekoja od predloènite celi, dokumentot sodrì i predlog-aktivnosti za ostvaruvawe na celite. Na konferencijata za zasegnatite strani vo turizmot, odràna vo Madrid na 14-15 april 2010 godina, se usvoi dokumentot nasloven kako „Nova strate{ka vizija za politikata za turizam vo EU”. Celta be{e da se poddràt inicijativite od privatnite i od javnite subjekti, nivnite postoe~ki mreì, kako i da se stavi akcent na zajaknuvaweto na odr`livite kapaciteti i na pottiknuvaweto na konkurentnosta na malite i na srednite kompanii od oblasta na turizmot. Zamenik-pretsedatelot Antonio Taxani, odgovoren za industrijata i pretprijatijata, izjavi

deka „turizmot e edna od ekonomskite aktivnosti so najzna~aen potencijal za generirawe iden rast i vrabotuvawe vo EU. Kako i site ekonomski sektori, i turizmot be{e zafaten od ekonomskata kriza, no se doka`a deka e eden od najotpornite sektori, neodamna poka`uvaj}i duri i znaci na odredeno oporavuvawe i rast.” Na konferencijata se diskutira{e i na nekoi specifi~ni temi, kako {to se inovaciite i konkurentnosta, odr`liviot i socijalno odgovoren razvoj, kako i na~inite za zajaknuvawe na imixot na Evropa kako turisti~ka destinacija. Rezultatot od konferencijata }e go otvori patot za koordiniran i koherenten pristap kon inicijativite za politikata vo turizmot {to }e bidat prezemeni na evropsko nivo. Se o~ekuva od ova da proizleze deklaracija {to }e bide prezentirana pred Komisijata.

3.2 Politikata za turizam vo EU Vo soglasnost so novata Lisabonska strategija, EU e fokusirana kon pointenziven razvoj i sozdavawe na pove}e i podobri rabotni mesta. So razli~nite atraktivni mesta i so kvalitetot na turisti~kite uslugi, Evropa e vode~ka destinacija vo svetot. Poradi toa, turizmot e aktivnost {to mo`e da odigra va`na uloga vo ostvaruvaweto na celta za rast i otvorawe novi rabotni mesta. Promenata na demografskata struktura na Evropa }e ima golemo vlijanie vrz turizmot. Brojot na lu|e postari od 65 godini }e prodo`i da raste,

So evropski pari do razvoj na Alternativniot turizam

a so podobruvaweto na zdravstvenite uslugi i prodol`uvaweto na `ivotniot vek se o~ekuva i pogolema potro{uva~ka mo} vo sporedba so prethodnite generacii. Poradi toa, bi trebalo da se zgolemi i brojot na lu|e postari od 50 godini koi po~esto patuvaat. Osven zgolemuvawe na pobaruva~kata za turi zam, se o~ekuva i promena na pobaruva~kata za razli~ni vidovi turizam. Najgolem porast se o~ekuva vo sferata na zdravstveniot turizam i turizmot vo vrska so kulturnite i prirodnite bogatstva. Komisijata ima namera da donese obnovena politika za turizam vo EU, vrz osnova na dosega{nite iskustva i odgovaraj}i na dene{nite predizvici. Glavna cel na politikata }e bide da se podobri konkurentnosta na turizmot vo EU i da se kreiraat pove}e i podobri rabotni mesta preku odr`liv razvoj na turizmot vo Evropa i na globalno nivo.

Upotreba na dostapni finansiski instrumenti na EU Turizmot iskoristi zna~ajni sredstva od finansiskata poddr{ka ponudena od razli~nite finansiski instrumenti na EU. Vo periodot 2007–2013 godina, strukturnite fondovi i drugite programi na EU finansiski }e go poddr`at razvojot na turizmot, uslugite i infrastrukturata. Komisijata predviduva mo`nosti za finansirawe na proektite za odr`liv turizam

preku Evropskiot fond za regionalen razvoj (EFRR), kako i poddr{ka na socio-ekonomskiot razvoj. Spored celite za „Konvergentnost”, „Konkurentnost i vrabotuvawe” i „Evropska teritorijalna sorabotka”, EFRR treba da poddrì pove}e oddr`livi modeli na turizam, za da go zbogati kulturnoto i prirodnoto bogatstvo, da razvie pristapna infrastruktura, da promovira IKT, inovativni MSP, biznis - mreì i klasteri, uslugi so povisoka dodadena vrednost, zaedni~ki prekugrani~ni strategii za turizam i razmena na iskustva pome|u regionite. Transportnata infrastruktura i infrastrukturata na ìvotnata sredina, koi se od najgolemo zna~ewe za turizmot, se isto taka finansirani od Kohezioniot fond. Noviot Evropski zemjodelski fond za ruralen razvoj (European Agricultural Fund for Rural Development) }e obezbedi poddr{ka vo nasoka na: podobruvawe na kvalitetot na zemjodelsko to proizvodstvo i na proizvodite; podobruvawe na ìvotnata sredina i na prirodnata sredina; ohrabruvawe na turisti~kite aktivnosti, kako del od diverzifikacijata na celta za ruralna ekonomija, i studii i investici povrzani so odrùvawe, restavrirawe i nadgraduvawe na kulturno to nasledstvo.

Туризмот во ЕУ

3.3 Programi i inicijativi {to se aktuelni vo EU Kalipso (Calypso) – socijalen turizam Socijalniot turizam im ovozmoùva na mnogu lu|e da odat na odmor i so toa zna~itelno ja podobruva mobilnosta. Isto taka, socijalniot turizam pomaga da se nadminat sezonskite patuvawa, ovozmoùva da se realizira idejata za jaknewe na evropskoto ìtelstvo i da se promovira regionalniot razvoj.

Glavni celi vo prvata podgotvitelna godina se: sobirawe na najdobrite iskustva za pottiknuvawe na turizmot vo nesezonskiot del, a so toa i zgolemuvawe na vrabotenosta; mo`nost postarite lica, mladite lica, invalidnite lica i semejstvata {to se soo~uvaat so socijalni pote{kotii da patuvaat preku razni tematski programi, razmena i ponudi za smestuvawe, istra`uvawe na problemite od iskustvata i predlagawe soodvetni re{enija itn. Preku zgolemuvawe na dostapnosta na turizmot za razli~ni starosni grupi, ovoj turizam ovozmo`uva podobruvawe na turisti~kite prihodi, a so toa i podobruvawe na ekonomskite mo`nosti i mo`nostite za vrabotuvawe, koi pak se klu~ni celi na Lisabonskata strategija. Se zgolemuva nesezonskiot turizam, osobeno vo razvienite regioni, kade {to turizmot e isklu~ivo sezonski, a dava mo`nost i za promovirawe na pomalku poznati destinacii.

Sorabotka vo turizmot Potrebata za podobruvawe na prepoznatlivosta na turizmot bara silna sorabotka pome|u organizaciite, javnata administracija, destinaciite i drugite zasegnati strani. Komisijata ve}e sorabotuva so razli~ni strani, me|utoa ako se ima predvid faktot deka Komisijata nema direktni kompetencii vrz turizmot, golem broj oblasti vo drugite evropski politiki imaat zna~itelno vlijanie vrz rastot na turizmot. Na primer, golem broj aktivnosti od oblasta na sportot, obrazovanieto, obukite, mladinata, kulturata, regionalnata politika itn., se poddràni preku drugi programi na EU. Statisti~kata poddr{ka e edna od glavnite alatki potrebni za podobro razbirawe na turisti~kiot sektor. Privr{uvaweto na novata Regulativa za statistiki vo oblasta na turizmot e vo napredna faza i se o~ekuva da stapi vo sila vo 2010 godina. Istovremeno, Komisijata zaedno so dràvite-~lenki i vo sorabotka so OECD i Svetskata turisti~ka organizacija promovira voveduvawe na edna smetkovodstvena statisti~ka ramka so koja }e se merat dobrata i uslugite vo oblasta na turizmot so me|unarodnite standardi, klacifikacii i definicii, so {to }e se ovozmoì sporedba od edna do druga zemja.

So evropski pari do razvoj na Alternativniot turizam

Zajaknuvaweto na prepoznatlivosta na turizmot e u{te edna va`na cel. Programite EDEN i Kalipso se vo nasoka na ostvaruvawe na ovaa cel.

Celite na ovaa aktivnost se:

Vo nasoka na podobruvawe na sorabotkata so drugite akteri vo turisti~kiot sektor, a so cel da se zajakne evropskiot turizam, Komisijata predlo`i operativna ramka, preku organizirawe na brojni nastani. Vakvite nastani se va`ni za da se podobri povrzuvaweto pome|u site strani vo evropskiot turizam. Edna od predlo`enite merki e i godi{niot Evropski forum za turizam, na koj se sobiraat pove}e od 300 vode~ki pretstavnici od sektorot za turizam, gra|anskoto op{testvo, evropskite institucii, nacionalni pretstavnici od oblasta na turizmot i me|unarodni organizacii za da diskutiraat za predizvicite vo sektorot. Sekoja godina Forumot se fokusira na razli~na tema.

kreirawe svest za diverzitetot i kvalite tot na evropskiot turizam;

Evropski destinacii na sovr{enstvoto (European Destinations of Excellence - EDEN) Evropskata komisija go vodi proektot EDEN u{te od 2006 godina. Celta na ovaa inicijativa e dvostrana: da se privle~e vnimanieto na vrednosta, diverzitetot i karakteristikite na turisti~kite destinacii vo EU, kako i da se promoviraat destinacii kade {to ekonomskiot rast e sproveden na takov na~in {to }e obezbedi odr`livost na turizmot od socijalen, kulturen aspekt i od aspekt na `ivotnata sredina.

podobruvawe na vidlivosta na odredeni destinacii, osobeno na pomalku poznatite;

promovirawe na site evropski dr`avi i re gioni; naso~uvawe na turisti~kite patuvawa kon netradicionalni destinacii i promovi rawe na nesezonskiot turizam, i iznao|awe odr`livi formi na turizam, kreirawe platforma za razmena na najdo brite iskustva na nivo na EU.

Temite za inicijativite se slednive: 2007 godina – Najdobri „novi” ruralni des tinacii vo Evropa (10 dràvi - u~esni~ki) 2008 godina – Turizmot i nedoprenoto loka lno nasledstvo (20 dràvi - u~esni~ki) 2009 godina –Turizmot i za{titenite podra~ja (22 dràvi-u~esni~ki) 2010 godina – Voden turizam (25 dràvi u~esni~ki) 2011 godina – Regenerirawe na fizi~kite predeli (27 dràvi - u~esni~ki- ?)

Туризмот во ЕУ

Promovirawe odr`livost i konkurentnost na turizmot Turizmot e aktivnost {to mo`e da ima navistina golemo vlijanie vrz odr`liviot razvoj. Odr`livosta na evropskiot turizam povikuva na proaktivna sorabotka me|u turisti~kite kompanii, turisti~kite destinacii i nacionalnite, regionalnite i lokalnite vlasti, so cel da se opfati edna {iroka grupa predizvici, a vo isto vreme da se ostane konkurenten. 20

Vo oktomvri 2007 godina, Evropskata komisija ja usvoi Agendata za odr`liv i konkurenten evropski turizam. So ovaa agenda, Evropskata komisija ja gradi ramkata za implementacija na evropskite politiki i aktivnosti za poddr{ka na turizmot i drugite oblasti {to pridonesuvaat za negova odr`livost.

Odr`liv razvoj – Pateka po èleznata zavesa Komisijata organizira{e tri regionalni rabotilnici za podigawe na svesta za „Patekata po èleznata zavesa” - idna evro-velosipedska ruta. Sekoja rabotilnica sobira u~esnici od lokalno, regionalno i nacionalno nivo na vlasta i drugi interesenti, kako i mediumi od dràvite~lenki i od zemjite-kandidati so cel:

da se potencira zgolemenata va`nost na velosipedskiot turizam, pridobivkite od nego, ekonomskiot efekt za regionite, kako i da se naglasi va`nosta na razvojot na Patekata po èleznata zavesa, kako velosi pedska ruta; da se prezentiraat evropskite iskustva od velosipedskiot turizam od drugi velosi pedski turi; da se istraàt interesite na dràvite i na regionite rasporedeni pokraj porane{nata èlezna zavesa za implementirawe na vakva velosipedska pateka i identifikuvawe na izvodlivi inicijativi, za EK da moè da pomogne vo implementacijata vo 2010 i 2011 godina, i da se promovira vmreùvaweto na dràvite i na regionite rasporedeni pokraj pora ne{nata èlezna zavesa za idnata pateka. Rabotilnicite treba da bidat po~etna to~ka za praveweto mreà na dràvi i regioni {to }e bidat zainteresirani za implementacija na proektot. Prvata rabotilnica se odrà na 19 noemvri 2009 godina vo Var{ava, Polska, vtorata na 9 dekemvri 2009 godina vo Sopron, Ungarija, a tretata na 16 mart 2010 godina vo Sofija, Bugarija. Sekoja rabotilnica ima{e celna grupa na razli~ni dràvi.

PROEKTI [TO ISKORISTILE EVROPSKI PARI ZA RAZVOJ NA

ALTERNATIVNIOT TURIZAM Vo prodol`enie prezentirame nekolku pro ekti od razli~ni delovi na Evropa {to iskori stile evropski fondovi. Golem broj od vas

mo`ebi }e se pronajdat sebesi ili vo nekoj od ovie proekti }e vidat mo`nosti koi, vo golema merka, mo`at da se realiziraat i kaj nas.

Проекти што искористиле европски пари за развој на алтернативниот туризам

1. Pe{ po planinskite predeli Hajlends Ubavinata na pejza`ot i bogatata tradicija pridonesoa planinskite predeli Hajlends da stanat isklu~itelno popularen turisti~ki region vo [kotska. So visokite vrvovi, golemiot broj potoci i reki, ezera, fjordovi i strmni dolini, regionot raspolaga so re~isi site atrakcii koi }e gi osvojat duri i naj mrzelivite posetiteli. No, u{te mnogu lu|e treba da slu{nat za ova mesto koe{to predizvikuva stravopo~it i mnogumina treba doprva da go otkrijat, bidej}i planinskite predeli Hajlends se najzapostaveniot region vo [kotska.

Imaj}i go ova na um, vo 1999 godina organizacijata Hajlend {eta~ki festival go organizira{e prviot nastan so poddr{ka od strana na evropskata programa Lider II. Pake tot e navistina primamliv: ponuda od pove}e od 20 pro{etki so vodi~ i mo`nost u~esnicite da go otkrijat sekoj aspekt od spektakularnite pejza`i na zemjata. A mo`nostite {to se nudat se najrazli~ni: planinski izleti, {umski pro{etki, poseta na istoriski mesta... Sekoj izlet e osmislen taka {to }e ponudi originalno iskustvo - od naporni sedum~asovni turi do lesni semejni pro{etki. Zastapeni se site nivoa na tehni~ka podgotvenost, taka {to paketot e atraktiven za naj{irokata publika.

So evropski pari do razvoj na Alternativniot turizam

Контакт: г-ѓа Fran Cree Претседател на Управен одбор Адреса: Rua Reidh Lighthouse, Gairloch Телeфon: +44 1445 771263 Извор на финансирање: ЛИДЕР II Вкупен буџет: 1.808 евра Придонес на Заедницата: 816 евра

Promotorite sakaa da go napravat Festivalot godi{en nastan, so cel da sozdadat i da go odr`at interesot za ovie divi oblasti i da privle~at posetiteli i nadvor od sezonata. Pridobivkite bi bile zna~ajni: prolongirawe na ekonomskoto vlijanie na turisti~kata se zona i veruvawe vo faktot deka otkako edna{ }e dojdat, lu|eto sigu rno }e sakaat da dojdat povtorno.

Zaedni~ka politika i zaedni~ka pazarna organizacija

2. Eko-ku}i vo Koru{ka Najvisokiot vrv vo Avstrija Grosglokner, koj vo najvisokata to~ka dostignuva 3.797 metri, i gle~erot Moltal go dale imeto na okolniot region. Ovie ubavini na jugoisto~na Koru{ka se karakteriziraat so veli~estveni planinski pejza`i i izvonredno so~uvana flora i fauna. Ova e bogatstvo {to treba da bide za~uvano i razvieno.

Svesna deka ovaa okolina e najgolemata atrakcija vo regionot i deka nudi nesporedliv kvalitet na ìvot, lokalnata zaednica vloì mnogu napori vo aktivnata politika za za{tita na ìvotnata sredina. Namerata e jasna: da se obezbedi simbioza me|u ~ove~kata aktivnost i za{titata na ovaa izvonredna sredina.

So evropski pari do razvoj na Alternativniot turizam

Eden od znacite na ovaa posvetenost e toa {to nekolku mali biznisi vo dolinata Moltal, so pomo{ na programata Lider II, napravija rabotna grupa koja kako svoja cel ja postavi izgradbata i proda`bata na ekolo{ki ku}i. Ekolo{kata etiketa mo`e da bide odobrena po nekolku osnovi: ku}ite se napraveni od drvo, sistemot za toplinska izolacija koristi reciklirana hartija, potro{uva~kata na energija e minimizirana preku koristewe na izvori na obnovliva energija ili koristewe na sistem za greewe {to tro{i malku energija. Zna~ajna prednost e toa {to celokupniot proces na proizvodstvo se odviva lokalno, pri {to ima odli~en efekt vrz razvojot na golem broj lokalni biznisi i rabotni mesta. Vo sekoj slu~aj, investiraweto vo kvalitetna ekolo{ka za{tita vo oblast koja{to nema drugi prednosti i kade {to turizmot e glaven izvor na prihodi e kako vadewe osiguritelni polisi za celiot region.

Контакт: г. Gunther Marwieser Adresa: Regionalverein Grossglockner/Molltal Mortschach 42 A-9842 Mortschach Телefon: +43 4826 707 Факс: +43 4826 7074 E-mail: region@grossglockner.or.at Извор на финансираwе: LEADER II Вкупен буxет: 2.180.233 евра, вкучително и 85.755 евра (маркетинг и организациjа) Придонес на Заедницата: 42.877 евра

Проекти што искористиле европски пари за развој на алтернативниот туризам

3. Velosipedski raj za site Pome|u 1997 i 1999 godina EU obezbedi sredstva za poddr{ka na programata za velosipedski turizam Pincgau, proekt vo koj sorabotuvaa 28 lokalni zaednici so cel da vospostavat mre`a od velosipedski pateki. Celta be{e da se iskoristat prednostite na velosipedskiot turizam, kako eden od najuspe{nite turisti~ki sektori, za natamo{en razvoj na ekonomijata vo regionot.

So pomo{ na programata Salzburg Objective 5b, po dolìnata na celata velosipedska pateka Tauern, kako i na novonapravenite pateki za planinski velosipedizam, bea postaveni uniformirani i lesno vidlivi znaci. Isto taka, bea postaveni i devet informativni mesta za odmor so pokrieni informativni tabli, izvori, masi i stol~iwa, kako i ve`bali{te za gimnasti~ki ve`bi za opu{tawe. Isto taka, be{e obezbedena poddr{ka za proizvodstvo na lesno razbirlivi mapi za velosipedski pateki za celiot region Pincgau i za organizirawe nastani {to }e bidat naso~eni kon site elementi povrzani so velosipedizmot. Pincgau e lider vo ovoj sektor vo Avstrija, so mreà na velosipedski pateki vo dolìna od nad 1.200 km. Tuka ima sè {to moè da posaka eden velosipedist - od ekstremni planinski pateki za velosipedi vo regionot so karpesti predeli, pa sè do relaksirani ramni pateki na dnoto na dolinata.

Вкупни трошоци: 494.000 евра Извор на финансирање: Европски фонд за регионален развој: 51.742 евра Контакт информации: Ernst Demel Verein Pinzgauer Radverkehrsnetz A-5092 St. Martin bei Lofer Телefon: (43-6588) 85 10 Факс: (43-6588) 85 10 75 E-mail: info@salzburgerland.com Интернет: Finding one’s way in the Pinzgau cycling network.

Zaedni~ka politika i zaedni~ka pazarna organizacija

4. So velosiped okolu Severno More Velosipedizmot, kako evtin na~in na patuvawe, bara mala infrastruktura i ima mal negativen efekt vrz ìvotnata sredina, a isto taka dobiva na popularnost na rekreativniot pazar. [est dràvi {to izleguvaat na Severno More gi zdruìja silite za da sozdadat neprekinata velosipedska pateka po dolìnata na morskiot breg, so povrzanost so traekti, so cel da se pottiknat velosipedski odmori. Proektot be{e poddràn od mnogu golemo partnerstvo, vklu~uvaj}i gi lokalnite i regionalnite vlasti, turisti~kite organizacii i prevoznici, kako i od golem broj organizacii vo Germanija, Danska, Norve{ka, Holandija, Obedinetoto Kralstvo i vo [vedska. Proekciite napraveni vo turisti~kiot sektor pokaàa golem porast na brojot na odmorite pominati vo velosipedski turi, {to moè da rezultira so zna~itelni ekonomski rezultati.

So evropski pari do razvoj na Alternativniot turizam

Zapo~nat vo 1998 godina, proektot za transnacionalna velosipedska pateka go vklu~i transportot so traekt za da obezbedi kontinuirana pateka okolu Severno More. Me|u o~ekuvanite pridobivki bea i sozdavaweto i odrùvaweto rabotni mesta vo odr`livi turisti~ki aktivnosti, promocija na drugi aktivnosti povrzani so kulturniot turizam i sozdavawe svest za prirodnoto i kulturnoto bogatstvo na posetenite regioni. Inicijativata zapo~na so studija za izvodlivost za povrzanosta na traektite so postoe~kite pateki, so cel da se definira potrebata od dopolnitelni vrski. Otkako se dobi ovaa informacija, na krajot na maj 1999 godina partnerite odobrija generalna strategija bazirana na idejata deka me|unarodnata promocija na patekata treba da ovozmoì posilen probiv na pazarot, otkolku ako toa go pravi sekoja zemja ili region oddelno. Koristej}i gi, pred s#, ve}e postoe~kite mar{ruti, velosipedskata pateka okolu Severno More e otvorena od 2000 godina. Inaugurativna trka po dolìnata na celata pateka – od Hamburg, Germanija, do Aberdin, [kotska – be{e organizirana za da se ozna~i oficijalniot po~etok na celosnata pateka vo sredinata na 2001 godina. Promotivnata bro{ura, objavena na 6 jazici (danski, holandski, angliski, germanski, norve{ki i {vedski), vklu~uva i mapa {to moè da se koristi za planirawe velosipedski odmor i upatstvo so informacii za glavnite destinacii. Patekata e promovirana i na Internet, kade {to e postaven ka lendar so aktivnosti.

Контакт: Rogaland Fylkeskommune Regionalplanavdelingen Postboks 798 NO-4001 Stavanger Телeфon: (47-51) 51 66 81 Факс: (47-51) 51 66 74 E-mail: pfp@rfk.rogalandf.kommune.no Интернет: www.northsea-cycle.com Програма: Интеррег II Ц регион на Северно Море Проект: North Sea cycle route Вкупни трошоци: 770.960 евра Придонес на ЕУ: 385.480 евра

Проекти што искористиле европски пари за развој на алтернативниот туризам

5. Re~nite izvori vo dolinata na Lisabon i Tagus Ekoturisti~kiot proekt vo regionot na dolinata na Lisabon i Tagus pomogna za unapreduvawe na odr`liviot razvoj na re~nite izvori Alviela, preku integrirawe na ekoturizmot so svesta za `ivotnata sredina, kako i so edukacija i nau~ni istra`uvawa.

Aktivnostite na eko-proektot vklu~ija izgradba na eden multinamenski centar {to se nao|a vo blizina na re~nite izvori Alviela, no isto taka i vo blizina na re~na plaà, kamping-prostor, kako i vo Nacionalniot park Sera de Aire. Okolinata {to go opkruùva ovoj centar, kako i ostatokot od parkot, e oblast so izvonredna prirodna ubavina i ima ogromno zna~ewe od geolo{ka, hidrolo{ka i ekolo{ka gledna to~ka. Poradi toa, be{e razviena nadvore{na infrastruktura i bea izgradeni pateki so cel da se nabquduva re~niot eko-sistem i bliskite geolo{ki i morfolo{ki karakteristiki. Drugi elementi na proektot vklu~ija i izgradba na mala brana, so cel da se zgolemi postoe~kata povr{ina za kapewe, razvoj na turisti~ki osobenosti, vklu~uvaj}i i del za odmor i del za kampuvawe. Ovoj multinamenski centar opfa}a i promovira {irok opseg razli~ni aktivnosti, me|u koi i pe{tera na liljaci so monitoring centar, kade {to preku videomonitoring se ovozmoùva nau~no istraùvawe, a posetitelite moàt da svedo~at za samotni~kiot ìvot na ovie cica~i, kako i geodrom, {to e vsu{nost simulator koj dava uvid vo geolo{kata evolucija na oblasta.

Centarot sodr`i i prostorii za ve`bi, besplaten pristap na Internet, tematska biblioteka, prostorii za privremeni izlo`bi, restoran za samoposlu`uvawe i smestuvawe na 60-tina lu|e. Proektot be{e voden od op{tinskite vlasti. Drugi partneri vo proektot bea nau~ni i obrazovni organizacii, agencijata za lokalen razvoj, agencijata za regulirawe na vodite i edna lokalna kompanija za vodosnabduvawe.

So evropski pari do razvoj na Alternativniot turizam

Контакт 2: Maria João Botelho Natural Park of the Aire and Candeeiros Mountain Range Rua Dr António César Silva Ferreira Bairro do Matão P-2040-215 Rio Maior Телефон: (351) 243 99 94 80 Контакт 1: Luís Manuel da Silva Azevedo or Eduardo Marcelino Ramalho Camacho City Council of Alcanena Praça de Maio, 8 P-2380-037 Alcanena

Факс: (351) 243 99 94 88 E-mail: pnsac@icn.pt Интернет: http://www.icn.pt

Телефон: (351) 249 88 90 10

Проект: Ecotourism — The Alviela river springs

Факс: (351) 249 89 13 57

Програма: Цел 1

E-mail: ambiente@cm- alcanena.pt

Вкупни трошоци: 3.710.000 евра

Интернет: http://www.cm-alcanena.pt

Придонес на ЕУ: 2.517.000 евра

6. Termalen centar koj go zgolemi brojot na rabotnite mesta i gi osigura postoe~kite rabotni mesta Najva`niot proekt za ekonomskiot razvoj na op{tinata Geinberg, vo blizina na Linc, Avstrija, vo tekot na izminatite godini be{e zapo~nuvaweto so rabota na termalniot centar. Kombinacijata od bawi i termalni vodi,

sportski objekti, sauna centar i centar za zdravje se zna~ajna konkurentska prednost. Kombiniraweto na turizmot so podobruvawe na zdravjeto zna~itelno ja zgolemi atraktivnosta na lokacijata.

So evropski pari do razvoj na Alternativniot turizam

Vospostavuvaweto i raboteweto na termalniot centar za~uva i sozdade vkupno 400 rabotni mesta, so zgolemen broj posetiteli koi gi iskoristija prednostite na lokalniot hotel, osobeno uslugite za ishrana. Raznovidnite ponudeni programi koi gi nudi centarot se naso~eni kon razli~ni celni grupi.

Контакт: Tayfun Ucar THG Thermenzentrum Geinberg Errichtungs GmbH Rudolfstraße 53 A-4040 Linz Телефон: (43-732) 70 09 90 Факс: (43-732) 71 77 39 E-mail: vamed.linz@magnet.at Интернет: www.therme-geinberg.at/ Вкупни трошоци: 42.100.000 евра Придонес на ЕУ: Европски фонд за регионален развој: 2.240.000 евра

7. Prepravkite na Mistras Borej}i se so ubavinite na prirodnata okolina, srednovekovnite urnatini na Mistras, oddale~eni 5 km od Sparta, formiraat edno od najzna~ajnite arheolo{ki nao|ali{ta vo Grcija. Ovie yidini se, isto taka, na listata spomenici na svetskoto kulturno nasledstvo na Unesko. So tesnite ulici, visokite tvrdini, malite ku}i, vikendicite, palatite, kapelite i manastirite i crkvite polni so freski, Mistras e unikaten primer na veli~estvenata religiozna i necrkovna arhitektura i e slika za tipi~en grad od docniot vizantiski period (1262â&#x20AC;&#x201C;1460). Celta

na proektot finansiran od EFRR be{e Mistras da se pretvori vo integriran muzejski kompleks, kade {to posetitelite mo`at da gi otkrijat site aspekti na ovaa kultura. Bidej}i mnogu religiozni gradbi ve}e bile restavrirani, proektot se naso~i glavno kon necrkovnite ostatoci. Me|u najva`nite spa|a palatata na despotite, so nejzinite vizantiski strukturi i gotski ukrasi. Eden od glavnite zafati na proektot vklu~i rekontrukcija na golemiot pokriv na salata so prestolot vo orevovo drvo, so dvojni tabli i ra~no napraveni }eramidi.

So evropski pari do razvoj na Alternativniot turizam

Osven na palatata, se rabote{e i na konsolidacija na zamokot na Frankite na vrvot na ridot, na ku}ite vo pogornite gradovi, se popravaa pokrivite na prestolninata Agios Dimitrios, a se rekonstruiraa i severniot i zapadniot trem na manastirot Pantanasa. Del od rabotite vklu~ija i poplo~uvawe na ulicite i instalirawe na sistemi za voda i elektri~na energija na glavnite zgradi itn.

Pogolemiot del od rabotite bea sprovedeni vo periodot od 1995 do 2001 godina. Celo kupniot proekt kreira{e 21 rabotno mesto so polno rabotno vreme i 63 sezonski rabotni mesta. Isto taka, bea vraboteni i dvajca arhitekti, dizajner, in`ener, hemiski in`ener, topograf i administrativen slu`benik, kako i tim od trojca arheolozi koi bea vraboteni privremeno. Проект: Restoration of the Mystras monuments Контакт: Ministry of Culture Committee for the Restoration of the Mystras Monuments Leonidou 96 GR-23100 Sparta c/o Prof. Stephanos Sinos Тел/факс: (30) 27 31 02 15 41 E-mail: eamystra@otenet.gr Интернет страница на регионот: http://www.peloponnisos.gr/intro_en.htm Вкупни трошоци: 2.935.000 евра Придонес на ЕУ (Европски фонд за регинален развој): 2.201.000 евра

8. Informativen centar vo nacionalen park Formiran vo 2000 godina, Nacionalniot park vo dolinata Taja e avstrisko prodol`enie na Nacionalniot park Podji od Republika ^e{ka, koj e otvoren vo 1991 godina. Ova be{e proekt za konzervacija na prirodata, a istovremeno i instrument za zabrzuvawe na lokalniot razvoj preku turizmot, koj treba{e da go generira razvojot.

jata vo parkot i me|ugrani~nite aktivnosti za za{tita na ìvotnata sredina. Vo izlo`beniot prostor posetitelite moàt odblizu da se zapoznaat so milioni godini dolgata lokalna istorija, a potoa da posetat seminari za za{tita na prirodata, kako i na mnogu drugi temi od oblasta na ìvotnata sredina.

Glavna karakteristika be{e izgradbata na informativen centar. Centarot obezbeduva spektar turisti~ki informacii i e po~etno mesto za site ekskurzii vo parkot. Prostoriite za tolkuvawe i edukacija im ovozmo`uvaat na posetitelite da se zapoznaat so evolucijata na parkot i so prirodnite procesi, ekologi-

Parkot posebno ja naglasuva edukacijata na decata i mladite lu|e od oblasta na `ivotnata sredina, taka {to golem broj aktivnosti na otvoreno i vo zatvoren prostor se dizajnirani za u~ili{ni i mladinski grupi. Isto taka, proektot be{e namenet i za qubitelite na prirodata i nau~nicite.

So evropski pari do razvoj na Alternativniot turizam

Контакт: Robert Brunner, Nationalpark Thayatal GmbH Телефон: +43 2949 7005 Факс: +43 2949 700550 Preku postojana sorabotka so ~e{kiot nacionalen park se podobreni prekugrani~nite ruti, a postoi i programa za zaedni~ko upravuvawe so parkot, {to se ostvaruva preku dva tima za upravuvawe.

Адреса: Merkersdorf 90 A-2082, Hardegg, Österreich

Vo Centarot za posetiteli sekoja godina doa|aat okolu 25.000 lu|e. Okolu 16% od niv se u~enici, 25% lu|e koi doa|aat na ekskurzii i pro{etki, a 17% posetiteli na izlo`bi. So otvoraweto na Centarot trojca lu|e se vraboteni so postojano rabotno vreme, a devet drugi se vraboteni so vremen dogovor. Slednite ~ekori se vo domenot na odnosite so javnosta, so cel i natamu da se zgolemuva brojot na posetitelite.

Интернет: www.np-thayatal.at (www.nppodyji.cz/_E_PODYJ.HTM) Австриjа – Република Чешка

E-mail: office@np-thayatal.at

Вкупни трошоци: 2.797.904 евра Придонес на ЕУ: 1.398.951 евра

9. Mreà na bavni pati{ta Preku sozdavaweto na mreàta na pati{ta so ograni~ena brzina se kreiraat mo`nosti za rekreacija i turizam, kako i za podobruvawe na mobilnosta na lokalnite ìteli. Mreàta na bavni pati{ta obezbeduva mo`nosti za pe{a~ewe, vozewe velosiped, a vo idnina moèbi i za javawe kowi. Na ovie pati{ta e zabraneto koristewe na motorni vozila (avtomobili, motori itn.), so cel da se garantira bezbednosta i da se obezbedi rekreacija i uìvawe. Osven toa, mreàta na pati{ta so ograni~ena brzina treba da gi pottikne lu|eto da gi cenat pejzaìte, da go izbegnuvaat soobra}ajot i zagaduvaweto i da obezbedi novi ekonomski mo`nosti.

Proektot vklu~i partneri od {est op{tini, organizacii za za~uvuvawe na prirodata, turisti~ki agencii i lokalni akcioni grupi koi objavija serija mapi za pe{a~ewe. Mapite vklu~uvaa prikaz na mre`ata na pati{ta i najva`nite znamenitosti na regionot. Del od rezultatite bea organizirawe turi za pe{a~ewe, degustacija na lokalnite specijaliteti, restavrirawe na pati{tata, postavuvawe znaci itn. Iako â&#x20AC;&#x17E;bavnite pati{taâ&#x20AC;? se ~esto blisku do zemjodelskoto zemji{te, proektot se streme{e kon toa da gi ubedi zemjodelcite za dodadenata

So evropski pari do razvoj na Alternativniot turizam

Име на организацијата: Regionaal Landschap Zenne, Zuun & Zoniën vzw Контакт лице: An Rekkers Адреса: Donkerstraat 21 Поштенски код: 1750 Град: Gaasbeek E-Mail: info@rlzzz.be Телефон: +3224526045 Факс: +3224600701 vrednost na mreàta. Preku privlekuvawe posetiteli vo regionot koi doa|aat zaradi rekreacija, mreàta obezbedi novi mo`nosti, kako {to e na primer direktnata proda`ba na proizvodi ili zemjodelskiot turizam. Mreàta, isto taka, ja zgolemi proda`bata na ve}e postoe~kite lokalni trgovci, a se o~ekuva i zgolemen prihod za hotelite, restoranite i kafuliwata. Iako prvobitnata cel be{e da se odràt zna~ajnite karakteristiki na regionalnite pejzaì, ovoj proekt kreira{e mo`nosti za odr`liv razvoj, {to be{e krajna cel na lokalnata zaednica.

Интернет адреса: www.rlzzz.be Вкупен буџет: 109.342 евра Европски гарантен фонд за земјоделство: 48.110 евра Јавно национално финансирање: 48.110 евра Приватно финансирање: 13.121 евра

10. Kardica go pomaga ruralniot razvoj Preletuvaj}i go ve{ta~koto ezero Plastira vo centralna Grcija moète da uìvate vo prekrasniot pejza` na predelot Kardica, so neÂgovite planinski pasi{ta, potoci, prekrasni ekosistemi, vizantiski spomenici i tradicionalni sela. Posetitelite se voodu{eveni od prirodnite ubavini, od gostoprimlivosta na ìtelite i od bogatstvoto na lokalnite tradicii. Sepak, ne e sĂ¨ idili~no vo ovoj ruralen region koj ima pretrpeno nekolku ekonomski i socijalni padovi vo izminatite decenii. Negativnoto vlijanie na izgradbata na ezeroto na del od najplodnata po~va, lo{iot pristap, nedovolniot broj bolnici i u~ili{ta, kako i

op{tiot nedostig od razli~ni uslugi, pottiknaa mnogu mladi lu|e koi ne bea zaintereseni za zemjodelstvo da ja napu{tat oblasta. Ova predizvika opa|awe na populacijata i nejzino stareewe. Agencijata za razvoj na Kardica (ARK), koja gi vklu~uva i Asocijacijata na lokalnite vlasti i Asocijacijata na zemjodelcite, be{e osnovana vo 1989 godina. Nejzinata uloga e da koordinira inicijativi i da gi podobruva partnerstvata i mre`ite za revitalizacija na regionot. So nekolkugodi{noto iskustvo, ARK be{e dobro situirana za da ja rakovodi Lider programata od 1996 do 1999 godina. Oblasta ima{e 37.500 lu|e i vklu~i 13 op{tini i 78 distrikti.

So evropski pari do razvoj na Alternativniot turizam

Celta na programata be{e da se promeni trendot na pad so kreirawe na izvodlivi aktivnosti i da se obezbedi dopolnitelen prihod za ruralnata zaednica, da se podobrat ìvotnite uslovi i da se ohrabrat lu|eto da ostanat da ìveat vo oblasta. Primenetiot pristap be{e so cel da se promovira â&#x20AC;&#x17E;integriranâ&#x20AC;? razvoj vo ruralnata oblast preku t.n. ozdola-nagore (bottom-up) inovativni merki, vklu~uvajÂ}i gi site partneri, kako i zaednicata. Ovie merki gi pokrija site oblasti na aktivnosti i go iskoristija celokupniot opseg na lokalni resursi (~ove~ki, prirodni, institucionalni, kulturni i drugi), a vo isto vreme akcent be{e staven i na za{titata na ìvotnata sredina. Osnovnata i vode~ka filozofija be{e slabostite da se transformiraat vo kapital i da se

stavi akcent na otkrivaweto i avtenti~nosta. Promocijata na ruralniot turizam i drugite alternativni formi na turizam be{e oblast so isklu~itelen uspeh. Ova, isto taka, ima{e pottiknuva~ki efekt i rezultira{e so razvoj na komplementarni aktivnosti vo golem broj drugi sektori. Sevo ova pridonese da se razvie davaweto razli~ni uslugi od strana na zaednicata. Nekoi od najzna~ajnite rezultati se izgradba na 10 hoteli so 180 kreveti, 5 centri za odmor, 12 zanaet~iski firmi (folklorni umetnosti, kova~i, drvenarija, {ieni obleki itn.), 12 agrobiznisi (vklu~uvaj}i i prerabotka na meso, organski proizvodi, leb i hrana za `ivotni), dva izlo`beni centra koi prodavaat kvalitetni proizvodi, 2 rasadnika za rastenija, pilana i 2 benzinski stanici.

Проекти што искористиле европски пари за развој на алтернативниот туризам

Drugi pridobivki bea restavracijata na spomenicite, tematski turi, objavuvawe na vodi~i i obuki (600 ~asa teorija i prakti~na rabota za 48 slu{ateli), na temi kako {to se turizam, zemjodelstvo, odgleduvawe dobitok i `ivotna sredina. Bea otvoreni vkupno 130 postojani rabotni mesta i 120 povremeni rabotni mesta, a 90 rabotni mesta bea osigurani.

Uspe{nosta na programata Lider i nejzinata popularnost kaj lokalnata zaednica se dol`i pred sè na ulogata na ARK, koja be{e dizajnirana da bide fleksibilna i transparentna struktura {to }e bide tesno povrzana so zaednicata i nema da se~e crveni lenti. Preku programata Lider, ARK go pottikna duhot na inicijativnosta i ja ohrabri lokalnata inovativnost. Проект: Leader II Karditsa

Контакт: Development Agency of Karditsa (AN.KA) SA Allamani kai Blatsouka GR-43100 Karditsa c/o Mr Evaggelos Sakellariou Тел:ефон: (30) 24 41 04 23 63 Факс: (30) 24 41 07 16 36 E-mail: anka@anka.gr Интернет: http://www.anka.gr Интернет страница на Градскиот совет: http://www.karditsa-net.gr/ Вкупни трошоци: 9.302.000 евра Придонес на ЕУ: 4.825.000 евра

So evropski pari do razvoj na Alternativniot turizam

11. Oìvuvawe na starite zanaeti Tirol ima bogato nasledstvo od mebel od raz li~ni kulturni periodi. Bea potrebni specijalizirani zanaet~ii za da se za~uva i soodvetno da se restavrira ova bogato nasledstvo. Proektot zapo~na so idejata na eden posveten direktor na u~ili{te i eden stolar da gi oìveat zanaetite i da gi napravat dostapni na grupa zainteresirani lu|e preku specijalizirana obuka. Ovaa ideja se razvi vo profesionalna obuka so nekolku celi. Glavni celi na programata bea obezbeduvawe obuka za povisoki profesionalni kvalifikacii i pomo{ na malite stolarski firmi vo regionot da razvijat ni{ka na zanaet~iskiot pazar preku kombinirawe na starite tradicii so novi tehniki. Organizatori bea trite regionalni profesionalni u~ili{ta vo severniot, isto~niot i vo ju`niot del na Tirol (Absam, Linc i Briksen), koi go napravija konceptot za ovaa specijalizirana obuka so stolarskiot esnaf i drugi eksperti, a potoa ovaa programa be{e poddràna od inicijativata Interreg II. Isto taka, bea organizirani ekskurzii do va`ni lokalni i me|unarodni centri, so cel da se zbogati sodrìnata i metodologijata na programata.

Контакт: Christof Spielberger Amt der Tiroler Landesregierung/Abteilung JUFF Michael-Gaismairstraße 1 A-6020 Innsbruck Телефон: (43-512) 508 35 77 Факс: (43-512) 508 35 84 E-mail: c.spielberger@tirol.gv.at Интернет:

www.tirol.gv.at/juff/arbeitnehmerfoerderung1.html

Вкупни трошоци: 123.520 евра Придонес на ЕУ (Интеррег, ЕСФ): 53.052 евра

простор за слика

12. Restavrirawe na urbanoto nasledstvo Smestena na {pansko-portugalskata granica, Valensa ima bogato kulturno nasledstvo, koe gi odrazuva mnogute povrzanosti pome|u dale~niot istok na Portugalija i Galicija. So poddr{ka na EFRR i operativnata programa Norte region, op{tinskite vlasti zapo~naa serija proekti za restavrirawe i renovirawe na istoriskiot centar na gradot. So podobruvawe na urbanata sredina i modernizirawe na osnovnata infrastruktura (sistem na otpadni vodi, pati{ta itn.), se rabote{e na promovirawe na kulturniot turizam i na zapirawe na demografskiot pad, preku kreirawe aktivnosti i podobar kvalitet na `ivotot.

Контакт: Jorge Sobrado, CCDR-Norte E-mail: vitor.devesa@ccdr-n.pt Вкупни трошоци: 2.600.000 евра Придонес на ЕУ: 1.900.000 евра

FINANSISKI INSTRUMENTI NA EU

VO OBLASTA NA TURIZMOT 1. Strukturnite fondovi vo periodot 2000–2006 godina Strukturnite fondovi se glavni instrumenti za obezbeduvawe pomo{ za „strukturnite” aktivnosti na Unijata, t.e. za aktivnostite naso~eni kon namaluvawe na socijalnite i na ekonomskite razliki. Strukturnite fondovi se komplementarni so nacionalnite ili so privatnite finansirawa i se koristat za implementirawe na golemi programi, koi pokrivaat {irok spektar lokalni, regionalni i nacionalni aktivnosti.

Tie gi kombiniraat nivnite intervencii vo soglasnost so potrebite. Vo periodot od 2000 do 2006 godina bea operativni ovie ~etiri fondovi: 1. Evropskiot fond za regionalen razvoj (EFRR) – finansira{e infrastruktura, investicii za kreirawe rabotni mesta, lokalni razvojni proekti i pomo{ za mali firmi.

Финансиски инструменти на ЕУ во областа на туризмот

2. Evropskiot socijalen fond (ESF) – go promovira{e vra}aweto na nevrabotenite i na invalidnite grupi kon rabotnata sila, glavno preku finansirawe obuki i sistemi za pomo{ za regrutirawe. 3. Evropskiot garanten fond za zemjodelstvo (EGFZ) – ovoj fond finansira{e merki za ruralen razvoj i obezbeduva{e pomo{ za zemjodelcite, glavno vo regionite koi zaostanuvaat so razvojot, a se koriste{e i za poddr{ka na inicijativata Lider+. 4. Finansiskiot instrument za ribarstvo (FIR) – # pomaga{e na ribnata industrija za da se prisposobi i da se modernizira.

Celi za periodot 2000–2006: Da se zajakne vlijanieto na fondovite i da se postignat naj dobri mo`ni rezultati. 94% od strukturnite fondovi za periodot 2000–2006 godina bea koncentrirani na 3 celi. Cel 1: Da im se pomogne na regionite {to zaostanuvaat, so cel da se razvijat i da dojdat na pribli`no isto nivo kako i razvienite regioni. Okolu 50 regioni, vo koi ìveat 22% od ìtelite na Unijata, ili okolu 83 milioni ìteli, spa|aat pod ovaa cel i tie dobivaat 70% od dostapnite sredstva. Vo periodot od 2004 do 2006 godina so ovaa merka bea opfateni u{te 73 milioni lu|e. Cel 2: Poddr{ka na ekonomskata i na socijalnata konverzija vo industriskite, ruralnite, urbanite ili ribarskite podra~ja koi se

soo~uvaat so strukturni te{kotii. S# na s#, 18% od populacijata vo EU-15, ili 68 milioni lu|e, `iveat vo ovie oblasti, a tie primija 11,5% od vkupnite fondovi. Cel 3: Modernizirawe na sistemite za obuka i promovirawe na vrabotuvaweto. Merkite finansirani od tretata cel ja pokrivaat celata Unija, osven regionite od prvata cel, kade {to merkite za obuka i vrabotuvawe se vklu~eni vo programite za izedna~uvawe na regionite. Ovaa cel dobi 12,3% od vkupnite fondovi.

Strukturnite fondovi vo periodot 2007–2013 godina

Vo ovoj period se operativni dva od ~etirite fonda od prethodniot period: Evropskiot fond za regionalen razvoj i Evropskiot socijalen fond. 1. Evropskiot fond za regionalen razvoj (EFRR)

EFRR gi poddrùva programite za regionalen razvoj, ekonomski promeni, zajaknatata konkurentnost i teritorijalnata sorabotka niz EU. Prioritetite vo finansiraweto vklu~uvaat istraùvawe, inovacii, za{tita na ìvotnata sredina i prevencija od rizici, dodeka investiciite vo infrastrukturata ja zadrùvaat va`nata uloga, osobeno vo najmalku razvienite regioni.

So evropski pari do razvoj na Alternativniot turizam

2. Evropskiot socijalen fond (ESF)

ESF se fokusira na ~etirite klu~ni oblasti: zgolemuvaweto na prisposoblivosta na rabotnicite i na pretprijatijata; podobruvaweto na pristapot kon vrabotuvawe i u~estvoto na pazarot na trudot; zasiluvaweto na socijalnata inkluzija, preku borba so diskriminacijata i olesnuvawe na pristapot na invalidnite lica na pazarot na trudot, i promoviraweto na partnerstvoto za reformi vo oblasta na vrabotuvaweto i inkluzijata.

sredina se glavnite temi na ovaa cel. Finansiite doa|aat od EFRR i od ESF. 3. Teritorijalna sorabotka (prethodno cel 3)

Ovaa cel se stremi kon unapreduvawe na sorabotkata me|u evropskite regioni i razvoj na zaedni~ki re{enija za problemite vo urbaniot, ruralniot i krajbre`niot razvoj, ekonomskiot razvoj i upravuvaweto so `ivotnata sredina. Celta ima 3 nasoki: prekugrani~na sorabotka; transnacionalna sorabotka, i

Celi za periodot 2007–2013 godina:

me|uregionalna sorabotka.

1. Konvergentnost (prethodno cel 1)

Ovaa cel gi pokriva regionite ~ij{to BDP e pomal od 75% od prosekot na EU i se stremi kon zabrzuvawe na nivnite ekonomski aktivnosti. Finansirana e od EFRR i od ESF, kako i od Kohezioniot fond. Prioriteti na ovaa cel se ~ove~kiot i fizi~kiot kapital, inovaciite, op{testvoto na znaewe, `ivotnata sredina i administrativnata efikasnost. 2. Regionalna konkurentnost i vrabotuvawe (prethodno cel 2)

Ovaa cel gi pokriva site regioni vo EU, osven onie {to se ve}e pokrieni so celta konvergentnost. Naso~ena e kon zajaknuvawe na konkurentnosta, vrabotuvaweto i atraktivnosta na ovie regioni. Inovacijata, promoviraweto na pretpriemni{tvoto i za{titata na `ivotnata

2. Kohezioniot fond 2007–2013 godina Kohezioniot fond e za dràvite-~lenki ~ij{to BDP e pod 90% od prosekot na EU. Toj pridonesuva za intervencii na poleto na ìvotnata sredina i transevropskite transportni mreì. Naso~en e kon zajaknuvawe na ekonomskata i socijalnata kohezija na Zaednicata, preku uramnoteèno finansirawe na proekti, tehni~ki i finansiski nezavisni fazi na proekti i grupi proekti {to formiraat koherentna celina, vo oblasta na ìvotnata sredina i transevropskite transportni mreì. Kohezioniot fond, isto taka, pridonesuva za prvi~ni studii vo vrska so proektite i nivnata implementacija, kako i merki za tehni~ka

Финансиски инструменти на ЕУ во областа на туризмот

pomo{ kako {to se: komparativnite studii, studiite za efektot, studiite za monitoring, a u{te od negovoto vleguvawe vo sila (1999) gi poddrùva i kampawite za publicitet i informativnite kampawi. Vo momentov sredstva od nego moàt da crpat Grcija i Portugalija, kako i novite dràvi~lenki od 2004 i od 2007 godina.

3. Evropski zemjodelski fond za ruralen razvoj (EZFRR) 2007–2013 godina

Ovoj instrument e naso~en kon zajaknuvawe na politikata na EU za ruralen razvoj i poednostavuvawe na nejzinata implementacija. Toj go podobruva upravuvaweto i kontroliraweto na politikata za ruralen razvoj vo periodot od 2007 do 2013 godina. Fondot pomaga vo podobruvawe na gorespomenatite temi: konkurentnosta na zemjodelstvoto i na {umarstvoto; `ivotnata sredina i okolinata, i kvalitetot na `ivotot i upravuvaweto so ekonomskite aktivnosti vo ruralnite sredini. Sekoja zemja-~lenka treba da sostavi plan za nacionalna strategija vo soglasnost so strate{kite na~ela na Unijata. Ovoj plan e za periodot od 1 januari 2007 do 31 dekemvri 2013

godina i negovoto implementirawe se odviva preku programi za ruralen razvoj koi sodràt paket merki grupirani vo 4 oski. Tretata oska glasi: kvalitet na ìvotot vo ruralnite sredini i diverzifikacija na ruralnata ekonomija. Vo vrska so diverzifikacijata na ruralnata ekonomija, Regulativata sodrì merki za: diverzifikacija kon nezemjodelski ak tivnosti, poddr{ka na osnovaweto i razvo jot na mikrobiznisite, promocija na turiz mot i na za{titata i razvojot i upravuvawe so prirodnoto nasledstvo koe pridonesuva za odr`liv ekonomski razvoj; podobruvawe na kvalitetot na ìvotot vo ruralnite oblasti, so poseben akcent na renoviraweto i razvojot na selata i za~uvuvaweto i najdobrata upotreba na ru ralnoto nasledstvo, i steknuvawe ve{tini i sproveduvawe ak tivnosti so cel da se podgotvi i implemen tira strategijata za lokalen razvoj.

4. SAPARD Sapard e specijalna programa za zemjodelstvo i ruralen razvoj koja be{e kreirana za da im se pomogne na zemjite-kandidatki od Centralna i od Isto~na Evropa da se podgotvat za ~lenstvo vo Unijata (pretpristapna pomo{). Ova be{e ostvareno preku davawe pomo{ za prisposobuvawe na zemjodelskite strukturi i ruralniot razvoj. Fondot be{e celosno decentraliziran i sekoja zemja-kandidatka be{e odgovorna za upravuvaweto.

So evropski pari do razvoj na Alternativniot turizam

5. Inicijativi na Zaednicata 2000–2006 godina Inicijativi na Zaednicata be{e programa naso~ena kon toa da gi nadopolni intervenciite na strukturnite fondovi vo odredeni oblasti. Inicijativite na Zaednicata apsorbiraa 5,35% od buxetot na strukturnite fondovi. Vo periodot od 2000 do 2006 bea implementirani ~etiri vakvi inicijativi: Interreg, URBAN, Lider+, EQUAL) Nie }e gi spomeneme onie koi{to se relevantni za alternativniot turizam: 5.1 Interreg

Interrreg e inicijativa na Zaednicata naso~ena kon toa da ja stimulira me|uregionalnata sorabotka vo Evropskata unija. Po~etocite datiraat od 1989 godina, so finansirawe od Evropskiot fond za regionalen razvoj. Sega{nata programa Interreg IV go pokriva periodot od 2007 do 2013 godina. Istorijata na Interreg po periodi izgleda vaka: 1989 – 1993 godina (Interreg I) 1994 – 1999 godina (Interreg II) 2000 – 2006 godina (Interreg III) 2007 – 2013 godina (Interreg IV)

Cel na programata: Interreg e dizajniran da ja stimulira sorabotkata me|u dràvite-~lenki na EU na razli~ni nivoa. Edna od glavnite celi e namaluvawe na vlijanieto na nacionalnite granici, so cel da se ovozmoì ednakov ekonomski, socijalen i kulturen razvoj na celata teritorija na EU. Celta na Interreg e da se zajakne ekonomskata i socijalnata kohezija vo EU preku unapreduvawe na prekugrani~nata, transnacionalnata i me|uregionalnata sorabotka i uramnoteèn razvoj na teritorijata na EU. Aktivnostite vo grani~nite i vo pograni~nite oblasti me|u dràvite-~lenki na EU i dràvite koi ne se ~lenki se su{tinata na ovaa inicijativa. Implementacijata na inicijativata se vr{i spored 3 nasoki: a) prekugrani~na sorabotka koja{to promovira integriran regionalen razvoj me|u sosednite grani~ni regioni, a celta e razvivawe na prekugrani~nata ekonomska i socijalna sorabotka preku zdruèni strategii i programi za razvoj. Vo odnos na finansiite, na ovaa nasoka otpa|a najgolemiot del. b) transnacionalna sorabotka koja ima za cel da se promovira povisok stepen na integracija preku formirawe pogolemi grupacii na evropskite regioni, za da se postigne odr`liv, harmoni~en i uramnoteèn razvoj vo EU i pogolema teritorijalna integracija, zaedno so zemjite-kandidatki i drugite sosedni dràvi;

Финансиски инструменти на ЕУ во областа на туризмот

v) me|uregionalna sorabotka na teritorijata na EU (i sosednite dràvi) za da se podobri efikasnosta na politikite na regionalniot razvoj i instrumentite preku razmena na golem broj informacii i vmreùvawe. Vo odnos na finansiite, na ovaa nasoka otpa|a najmaliot del, no programite gi pokrivaat site dràvi-~lenki na EU.

Krajni korisnici na fondovite na Interreg obi~no se javnite vlasti, zainteresiranite asocijacii i neprofitnite organizacii, kako {to se stopanskite komori, organizaciite na rabotodava~i, sindikatite ili institutite za istra`uvawe. Spored Interreg IV, koj se realizira vo periodot od 2007 do 2013 godina, privatnite firmi mo`at da apliciraat samo preku konzorcium od nekolku firmi, ne{to {to ne be{e mo`no vo prethodnite programski periodi.

5.2. LIDER+ 1991–2006 godina

LIDER+ e edna od ~etirite inicijativi finansirani od strukturnite fondovi na EU dizajnirana za da im pomogne na ìtelite na ruralnite oblasti, zemaj}i go predvid dolgoro~niot potencijal na lokalniot region. Ohrabruvaj}i ja implementacijata na integrirani, kvalitetni i originalni strategii za odr`liv razvoj, osobeno se akcentiraat partnerstvoto i mreìte za razmena na iskustva. Vo po~etokot na razvivaweto, programata be{e poznata kako LIDER I (od 1991do1994 godina). Taa go ozna~i po~etokot na noviot pristap kon ruralniot razvoj, zasnovan na teritorijalniot princip, koj }e bide integriran i participativen, dodeka LIDER II (1994–1999) go pro{iri opfatot na prvata programa. So prodolènieto, vo ramkite na LIDER II se poddrùva inovativniot pristap kon ruralniot razvoj. Poslednata finansiska perspektiva vo svoite ramki ja ima{e programata LIDER+ od 2000 do 2006 godina, koja ja prodolì poddr{kata na inovativnite pristapi za integrirawe na odr`liviot razvoj vo politikata za ruralen razvoj. Vo soglasnost so predvidenite aktivnosti, LIDER+ finansira{e merki {to se odnesuvaat na pravilnoto koristewe na prirodnite i na kulturnite resursi, podobruvaweto na kvalitetot na ìvotot vo ruralnite sredini, zajaknuvaweto na vrednosta na lokalnite proizvodi i pristapot do pazar na malite proizvodstva, kako i upotrebata na novi tehnologii i znaewa za da se podobri konkurentnosta na proizvodite na pazarot.

FINANSISKI INSTRUMENTI NA EU

[TO Ì STOJAT NA

RASPOLAGAWE NA MAKEDONIJA 6.1. IPARD Instrumentot za pretpristapna pomo{ (IPA) e vospostaven od strana na Sovetot na EU so donesuvaweto na Regulativata (EZ) br. 1085/2006 od 17 juli 2006 godina. Celta na IPA e da im obezbedi naso~ena pomo{ na zemjite-kandidatki i na potencijalni kandidati za ~lenstvo vo EU. Preku IPA Evropskata unija im pomaga na zemjite-kandidatki i na potencijalnite kandidati vo nivnoto progresivno usoglasuvawe so standardite i politikite na Evropskata unija, kako i so acquis communautaire.

Instrumentot za pretpristapna pomo{ (IPA) e sostaven od slednive 5 komponenti: Pomo{ vo periodot na tranzicija i insti tucionalna nadgradba; Prekugrani~na sorabotka; Regionalen razvoj; Razvoj na ~ove~ki resursi, i Ruralen razvoj.

Финансиски инструменти на ЕУ што стојат ú на располагање на Македонија

Republika Makedonija, kako zemja-kandidatka za ~lenstvo vo EU, ima pristap kon site IPA komponenti. IPARD e pettata komponenta od IPA nameneta za ruralniot razvoj. Glavnata cel na IPARD programata se odnesuva na slednovo: „Da se podobri konkurentnosta na zemjodelskoto stopanstvo i na prehranbenata industrija po pat na razvoj, za da se usoglasat so standardite na Zaednicata, i obezbeduvawe oddr`liv ekolo{ki i socio-ekonomski razvoj na ruralnite oblasti preku zgolemeni ekonomski aktivnosti i mo`nosti za vrabotuvawe.” Slednive merki se vklu~eni vo programata: 52

• Prioritet 1: Podobruvawe na pazarnata efikasnost i implementacija na standardite na Zaednicata Merka 101: Investicii vo zemjodelskite stopanstva za da se prestrukturiraat i da se nadgradat do standardite na Zaednicata; Merka 103: Investicii vo obrabotkata i reklamiraweto na zemjodelskite proizvodi za da se prestrukturiraat i da se nadgradat do standardite na Zaednicata; •

Prioritet 3: Razvoj na ruralnata ekonomija

Merka 302: Diverzifikacija i razvoj na ruralnite ekonomski aktivnosti.

Celi na IPARD

Osnovnite pridobivki za Republika Makedonija od realizacijata na IPARD programata (2007 - 2013) se: Podobruvawe na pazarnata efikasnost i sproveduvawe na standardite na Evropska ta unija preku restrukturirawe i nadgradba na zemjodelsko - prehranbeniot sektor do standardite na EU, kako i preku zgolemu vawe na konkurentnosta na zemjodelskite i na zemjodelsko-prehranbenite proizvodi so cel podgotovka na zemjodelskiot sektor za pristap kon EU. Razvoj na ruralnata ekonomija preku diver zifikacija na ekonomskite aktivnosti vo ruralnite sredini, so cel da se obezbedat do polnitelni izvori na prihod za ruralnoto naselenie i da se otvorat novi mo`nosti za vrabotuvawe vo ruralnite oblasti. Finansiski sredstva od IPARD

Finansiskata ramka za sproveduvawe na IPA RD programata ja so~inuvaat 75% od sredstvata finansirani od buxetot na Evropskata unija namenet za pretpristapna pomo{ za ruralen razvoj i 25% od buxetot na Republika Makedonija namenet za razvojni programi. Vkupniot iznos na raspolo`livi sredstva nameneti za IPARD e 60,7 milioni evra, od koi 45,5 milioni evra se od buxetot na EU i dopolnitelni 15,2 milioni evra od

buxetot na Republika Makedonija. Finansiskata ramka se odnesuva na napravenite buxetski alokacii za pove}e-godi{niot buxetski period od 2007 do 2011, pri {to sredstvata se kumuliraat i se tro{at vo vremenska ramka od 3 godini od godinata na nivnata alokacija. PRIMER: Finansiskite sredstva za 2008 godina, vo vkupen iznos od 8,8 milioni evra, vklu~uvaj}i gi i sredstvata od 2007 godina, treba da bidat povle~eni od buxetot na Evropskata komisija najdocna do 31.12. 2011 godina. Sredstvata se nameneti za dodeluvawe finansiska poddr{ka vo vid na grant vo iznos od 50% od vkupno realiziraniot tro{ok koj e na listata na prifatlivi tro{oci, po merki i investicii, od IPARD programata. Koi sektori se poddr`ani so ovaa merka i pod koi uslovi?

Ruralni mikropretprijatija: Vospostavuvawe na kapaciteti za pre rabotka vo i nadvor od farma (za ovo{je, zelen~uk, med, medicinsko maslo/ bilki i za~ini, pe~urki):

Golemina na potrebnite kapaciteti za proizvodstvo na ovo{je i zelen~uk - minimum 0,5ha sopstvena planta`a; za proizvodstvo na mle~ni proizvodi minimu 10 glavi mle~ni kravi, 150 ovci ili 50 kozi; za proizvodstvo na med - min imum 30 p~elni ko{nici; za proizvodst vo na medicinsko maslo/bilki i za~ini soglasno so oficijalnata lista - 0,75ha, i za proizvodstvo na pe~urki - 30m2; Vospostavuvawe sobirni centri za pe ~urki i za medicinsko maslo/bilki; Konstrukcija / modernizacija na gradbi; Nabavka na oprema; Aplikanti mo`at da bidat samo zem jodelskite kooperativi koi mora da ima at licenca za sobirawe divi pe~urki, lekoviti/aromati~ni bilki i za~ini i zrnesti plodovi. Konstrukcija / modernizacija na kapacite ti za kultivacija n pe~urki, vklu~uvaj}i i proizvodstvo na kompost.

Konstrukcija / modernizacija na gradbi;

Vospostavuvawe na rabotilnici za tradi cionalni zanaet~istva:

Oprema za pakuvawe, kapaciteti za skladirawe i druga oprema;

Konstrukcija / modernizacija na gradbi;

Prerabotka na namenski prehranbeni proizvodi, koristej}i resursi od far mata ili surov materijal od lokalnite proizvoditeli (so minimum ednogodi {en dogovor za nabavka);

Nabavka na oprema za pakuvawe; Aktivnosti za marketing; Vospostavuvawe na proda`ni mesta; Vospostavuvawe na rabotilnici za popravka.

Финансиски инструменти на ЕУ што стојат ú на располагање на Македонија

Ruralen turizam: Rekonstrukcija / konverzija na ku}ite na farmite za turisti~ki aktivnosti, vklu~itelno i za rekreativni objekti: Obnovuvawe i adaptacija na ku}ite na farmite za smestuva~ki kapaciteti (maksimum 20 kreveti); Vospostavuvawe na servisi za ketering, probuvawe i proda`ni mesta; Vospostavuvawe na ruralni muzei; Vo slu~ai na rekonstrukcija na vinski vizbi ili ku}i na vinarska farma, apli kantite mora da imaat godi{no proizvod stvo na vino od minimum 20 do 400 hl; 54

Dokolku gradbata se nao|a vo za{titeno kul turno podra~je ili e locirana vo za{titena zona, aplikantot mora da ja usoglasi gradba ta so relevantnite nacionalni standardi. Investiciite vo rekreativni kapaciteti mora da bidat pridru`eni so smestuva~ki kapaciteti. Od oblasta na alternativniot turizam za Republika Makedonija e osobeno interesna merkata 302: Merka 302 - Diverzifikacija i razvoj na ruralnite ekonomski aktivnosti Investiciite naso~eni kon osnovawe mikropretprijatija i rekonstrukcija na gradbite vo i nadvor od zemjodelskoto stopanstvo za celite na selskiot turizam treba da pridonesat kon zgolemuvawe na konkurentnosta i podob

ruvawe na kvalitetot na `iveewe i sozdavawe mo`nosti za vrabotuvawe, a pritoa treba da se cenat prirodnite prednosti i tradicionalnite pogledi na ruralnite zaednici.

1. Prioriteni sektori Investicionite proekti se naso~eni kon sozdavawe i razvoj na mikropretprijatijata, razvoj na zanaet~istvoto i ruralniot turizam, promoviraj}i go pretpriemni{tvoto i razvivaj}i ja ekonomskata struktura. 302. 1 Poddr{ka na mikropretprijatijata vo ruralnite oblasti 302. 2 Promovirawe na aktivnostite od sel skiot turizam 302. 1 Grupa na investicii za poddr{ka na mikropretprijatijata vo ruralnite sredini 302.1.1 Investicii za vospostavuvawe pre rabotuva~ki kapaciteti vo zemjodels koto stopanstvo i vonzemjodelskoto stopanstvo. 302.1.2 Investicii za vospostavuvawe i modernizacija na otkupnite centri za pe~urki i lekoviti/aromati~ni bilki i za~ini i kapacitetite za odgleduvawe pe~urki. 302.1.3

Investicii za vospostavuvawe na rabo tilnici za tradicionalni zanaet~iski aktivnosti i rabotilnici za odr`uvawe na zemjodelskata mehanizacija.

So evropski pari do razvoj na Alternativniot turizam

302. 2 Grupa investicii za promovirawe na aktivnostite vo oblasta na ruralniot turizam

oprema i alati za drvodelstvo;

302.2.1 Investicii za rekonstrukcija na objekti na zemjodelskoto stopanstvo so namena za ruralen turizam, nadopolneti so rekreativni kapaciteti.

oprema i alati za boewe volna;

302.2.2 Investicii za gradewe na ugostitelski objekti, smestuvawe na otvoreno (kampovi) i kapaciteti za rekreacija. Prifatlivi tro{oci za kofinansirawe na investiciite za otvorawe na rabotilnici za tradicionalni zanaet~iski aktivnosti i rabotilnici za odrùvawe na zemjodelskata mehanizacija se investicionite tro{oci za nabavka na: materijali za gradba i elementi za kon strukcija za izgradba na novi objekti ili za podobruvawe na postojnite; za in stalirawe oprema za tradicionalnite zanaet~iski aktivnosti, sodràni vo Listata na tradicionalnite zanaet~iski dejnosti, i pridru`nite kapaciteti za pakuvawe i skladirawe na proizvodite; za izgradba na novi objekti ili za podobru vawe na postojnite objekti; za otvorawe rabotilnici za odrùvawe na zemjodelska ta mehanizacija, vklu~itelno i pridru`ni kapaciteti za skladirawe na opremata i alatite; parking-prostor i strei; oprema za vodovod i elektri~na energija; sistemi za greewe i ventilacija i kanali zacionen sistem; - oprema i alati za se~ewe i rezbarewe drvo;

oprema i alati za vla~ewe volna; oprema i alati za proizvodstvo na proiz vodi od drvo; oprema i alati za pravewe tepisi i volneni pokrivki, volneni materijali, ili drugi proizvodi od volna; oprema i alati za sedlarnici; oprema i alati za pletewe; oprema i alati za vezewe; oprema i alati za {iewe i kroewe; oprema i alati za proizvodstvo i prerabot ka na filc-netkaena volna; oprema i alati za kova~nici; oprema i alati za limarija; oprema i alati za priprema na koà i proizvodstvo na proizvodi od koà; oprema i alati za proizvodstvo i dekoraci ja na grn~arija i keramika; oprema i alati za proizvodstvo na voso~ni proizvodi; oprema i alati za izrabotka na jaìwa; oprema i alati za jaglenarnik (proizvod stvo na }umur); oprema i alati za proizvodstvo na proiz vodi od staklo; oprema i alati za proizvodstvo na metalni proizvodi;

Финансиски инструменти на ЕУ што стојат ú на располагање на Македонија

oprema za pakuvawe i etiketirawe; oprema za skladirawe; oprema i alati za popravka na zemjodelska mehanizacija; kompjuterska oprema i kompjuterski soft ver za kontrola na sistemi za greewe i ven tilacija, pakuvawe, etiketirawe, popravka na zemjodelska mehanizacija;

tro{oci za raboti izvr{eni od treti lica, kako grade`ni raboti, vklu~uvaj}i ru{ewe i ~istewe na terenot za gradba, podgotovka na terenot za gradba i postavuvawe na el ementite za konstrukcija i materijalite za gradba, instalacija na oprema za vodovod i elektri~na energija, sistemi za greewe i ventilacija, kanalizacionen sistem, insta lacija na prifatliva oprema, instalacija na kompjuterska oprema i kompjuterski softver za kontrola na sistemite za greewe i ventilacija, pakuvawe, etiketirawe, po pravka na zemjodelskata mehanizacija; dopolnitelni op{ti tro{oci za izrabotka na fizibiliti-studii, tehni~ki proekti i drugi studii povrzani so proektot, kon sultantski uslugi, tehni~ka pomo{ i nad zor vo tekot na sproveduvawe na proektot, obezbedeni od ovlasteni eksperti, kako i tro{oci za patentni prava i licenci.

Promovirawe na aktivnostite od selskiot turizam Prifatlivite proekti za promovirawe na aktivnostite od selskiot turizam treba da bidat naso~eni kon edna ili pove}e od slednive celi:

rekonstrukcija i prenamena na objektite na zemjodelskoto stopanstvo za ruralen tur izam, kako i za rekreativni kapaciteti; izgradba na ugostitelski objekti, kapaci teti za smestuvawe na otvoreno (kampovi) i kapaciteti za rekreacija. Prifatlivi tro{oci za kofinansirawe na investicii za rekonstrukcija na objekti na zemjodelsko stopanstvo so namena za ruralen turizam, nadopolneti so rekreativni kapaciteti se investicioni tro{oci za nabavka na: materijali za gradba i elementi za kon strukcija za podobruvawe na postojnite ob jekti za obezbeduvawe uslugi za smestuvawe, ugostitelstvo, degustirawe, proda`ba, ruralen muzej, podobruvawe na sanitar no - higienskite re`imi, vklu~itelno i pridru`ni kapaciteti, i obezbeduvawe pristap za hendikepirani lica, mesto za izlet, specijalni sanitarni uslovi, obez beduvawe na rekreativni kapaciteti (ba zeni za kapewe, sportski tereni – otvore ni i zatvoreni, kowi~ko javawe, velosipe dizam, ribolovstvo, igrali{te za deca); oprema za vodovod i elektri~na energija, sistemi za greewe i ventilacija, kanaliza cionen sistem, telekomunikaciski i in ternet uslugi; oprema za tretman na voda i pre~istitelni stanici za voda na zemjodelskoto stopan stvo ili nadvor od zemjodelskoto stop anstvo nameneto za ovaa specifi~na turisti~ka aktivnost;

So evropski pari do razvoj na Alternativniot turizam

oprema za kapaciteti za smestuvawe, vklu ~itelno i drvenarija, podni pokrivki, sanitaren jazli (isklu~uvaj}i dekorativni dodatoci, postelninata, krpi); oprema za ugostitelstvo i kujni vklu~itelno pribor (isklu~uvaj}i pred meti za doma}instvo i zalihi za ugosti telstvo), trpezariski mebel (isklu~uvaj}i dekorativni dodatoci); oprema za obezbeduvawe na rekreativni kapaciteti - bazen za kapewe, sportski tereni, {tala za kowi, tereni za javawe, velosipedizam, igrali{ta, platformi za ribolov i dr.; oprema za javawe; oprema za ovozmo`uvawe pristap na hen dikepirani lica nadvor i vnatre vo objek tite (vklu~itelno i elevatori i liftovi) i specijalni sanitarni uslovi; oprema za zadovoluvawe na sanitarnite i higienskite standardi; televizori, satelitiski risiveri, radio i audio oprema;

kompjuterska oprema i kompjuterski soft ver za administrativno upravuvawe so ru ralen turizam; tro{oci za raboti izvr{eni od treti lica kako grade`ni raboti vklu~uvaj}i ru{ewe i ~istewe na terenot za gradba, podgotovka na terenot za gradba i postavuvawe na ele mentite za konstrukcija i na materijalite za gradba, instalacija na oprema za vodovod i elektri~na energija, sistemi za greewe i ventilacija, kanalizacionen sistem, telekomunikaciska i internet oprema, instalacija na prifatliva oprema, insta lacija na kompjuterska oprema i kompjuter ski softver za administrativno upravu vawe so ruralen turizam; dopolnitelni op{ti tro{oci za izrabotka na fizibiliti-studii, tehni~ki proekti i drugi studii povrzani so proektot, konsul tantski uslugi, tehni~ka pomo{ i nadzor vo tekot na sproveduvaweto na proektot, obezbedeni od ovlasteni eksperti, kako i tro{oci za patentni prava i licenci.

За повеќе информации за можностите што ги нудат ИПАРД фондовите Министерство за земјоделство, шумарство и водостопанство Тело за управување со ИПАРД ул. „Беласица“ бр. 2, 1000 Скопје

Агенција за финансиска поддршка во земјоделството и руралниот развој ул. „Скупи“ бр. 3а, 1000 Скопје Телефон: 02/ 3097-450

Телефон: 02/3110-887; 3109-809

Факс: 02 3097-454

Факс: 02 3110-887

е-mail: ipardpa.info@ipardpa.gov.mk

www.mzsv.gov.mk

www.ipardpa.gov.mk

Финансиски инструменти на ЕУ што стојат ú на располагање на Македонија

6.2 IPA PREKUGRANI^NA SORABOTKA IPA prekugrani~na sorabotka 2009–2011 godina Pomo{ta za prekugrani~nata sorabotka spored Komponentata II od IPA e naso~ena kon unapreduvawe na dobrite odnosi me|u regionite i dr`avite. Ovaa pomo{ glavno }e se fokusira na kreirawe linkovi pome|u pograni~nite regioni, poddr{ka na zaedni~kite aktivnosti za za{tita na `ivotnata sredina i podobruvawe na potencijalot za turizam.

Regioni koi mo`at da apliciraat od obete strani na granicite spored podelbata na regioni (t.n. NUTS regioni) se slednive: 1. Prekugrani~na sorabotka me|u Makedonija i Bugarija: Makedonija – Severoisto~en, Isto~en i Jugoisto~en region Bugarija – ]ustendil, Blagoevgrad 2. Prekugrani~na sorabotka me|u Makedonija i Grcija: Makedonija – Jugoisto~en, Vardarski re gion, Pelagonija Grcija – Pela, Seres, Florina, Kuku{ 3. Prekugrani~na sorabotka me|u Makedonija i Albanija: Makedonija – Pelagonija, Jugozapaden re gion, Polog Albanija – Kor~a, Diber, Elbasan

Glavni prioriteti i celi

Prekugrani~nite programi se naso~eni kon toa da dadat svoj pridones za odr`liviot razvoj, stabilnosta i prosperitetot na grani~nite oblasti za zaedni~ki interes na ìtelite i instituciite vo dvete dràvi. Dràviteu~esni~ki gi dogovorija slednive celi: Prekugrani~na sorabotka so Bugarija da se prodolàt postoe~kite ili da se krei raat novi linkovi me|u lokalnite/regio nalnite administracii, asocijacii, nev ladini organizacii ili pretprijatija, za da se zajakne ekonomskiot i socijalniot razvoj na pograni~nite regioni; da se podobri turisti~kata i transport nata infrastruktura so cel da se zgolemi potencijalot za razvoj na turizmot, kako i da se pridonese za za{tita na ìvotnata sredina; da se intenziviraat kontaktite na lokalno nivo me|u ìtelite koi ìveat vo i nadvor od EU, i da se pomogne so implementacija na progra mata i da se pridonese za navremena ispo raka na rezultatite. Prekugrani~na sorabotka so Grcija da se namali jazot vo ekonomskiot razvoj me|u pograni~nite regioni i drugite de lovi od dràvata so pomagawe da se krei raat novi rabotni mesta, kako rezultat na sorabotkata me|u ekonomskite u~esnici;

So evropski pari do razvoj na Alternativniot turizam

da se zajakne potencijalot za turizam na pograni~niot region i da se zgolemi brojot na stranski posetiteli, kako i da se za{titi javnoto zdravje preku prekugrani~ni ak tivnosti; da se promoviraat zaedni~ki aktivnosti za za{tita na prirodnata i na kulturnata sredina; da se intenziviraat kontaktite na lokalno i na regionalno nivo pome|u ìtelite koi ìveat vo i nadvor od EU, i da se pomogne vo implementacijata na pro gramata i da se pridonese za navremena isporaka na rezultatite. Prekugrani~na sorabotka so Albanija da se poddrì ekonomskiot razvoj so poseben

akcent na turizmot: prodol`eni turisti~ki aktivnosti, alternativni vidovi turizam i razvoj na mala infrastruktura; da se promovira odr`liviot razvoj so poseben akcent na za{titata, promocijata i upravuvaweto so prirodnite resursi i eko-sistemi: vospostavuvawe zaedni~ki politiki za `ivotna sredina; vklu~uvawe na gra|anskoto op{testvo vo donesuvaweto na politikite; garantirawe na odr`livoto upravuvawe so prirodnite resursi; da se intenzivira kulturnata razmena preku aktivnosti “od lu|eto za lu|eto’’ i “od in stitucija za institucija’’, i da se pomogne vo implementacijata na pro gramata i da se pridonese za navremena isporaka na rezultatite.

Finansiski indikatori

Spored Komponentata II, rasporedot za koristewe na sredstvata e spored prikazot vo tabelata. Programa

Albanija

Ekonomski razvoj Turizam/ Infrastruktura

90%

Gradewe prekugrani~ni mre`i Tehni~ka pomo{

Maksimum 10%

Bugarija

Grcija

40% - 60%

30% - 50%

20% - 40%

10% - 20%

Maksimum 10%

Vo odnos na programite za prekugrani~na sorabotka so Srbija i so Kosovo, dr`avite-korisnici, zaedno so Evropskata komisija, }e odlu~at koga }e zapo~ne procesot na programirawe i kako }e izgleda alokacijata na sredstvata.