Florensis 75 jaar 1. DE BEGINJAREN Periode 1941-1970
De oorlogsjaren Pakjes vullen Grensverleggende activiteiten
Maart 2016
INHOUD 1
Introductie
2
3
Opa Jan Hamer weggekaapt
Ondernemer in spe
11
4
Pakjes vullen
12
13
De oorlogsjaren De blauwe envelop
Catalogi
18
17 17
Logo’s
Grensverleggende activiteiten
19
21 24 28
Wanbetalers
Catalogi
Familiezaken
22
Van slaapkamer naar bedrijfspand
Medewerkers van het eerste uur
25
Serious business
Bestellijsten
1. DE BEGINJAREN Maart 2016
Beste collega’s, Vol trots en met veel plezier presenteren wij jullie het eerste nummer van een serie van vier bijzondere jubileummagazines. Florensis bestaat in 2016 maar liefst 75 jaar en die mijlpaal vieren we op verschillende manieren gedurende het jaar. Zo ook met een mooi en kleurrijk magazine vol boeiende verhalen en grappige anekdotes, foto’s en andere wetenswaardigheden over de 75 jaar die Florensis nu bestaat.
Jan Hamer sr. bij Gebroeders Sluis in Enkhuizen
Boeiende verhalen, grappige anekdotes In dit eerste nummer lezen jullie hoe het in 1941 op de slaapkamer van Jan Hamer jr. allemaal begon. Hoe hij zijn jonge bedrijf – J. Hamer Jr. Bloemzaden - tot bloei bracht en welke tegenslagen hij kende. Het wel en wee van de familie en de medewerkers van het eerste uur komen voorbij, net als de diverse bedrijfslocaties en de cijfers. En verder bevat het magazine veel beeldmateriaal, zodat jullie ook letterlijk een beeld krijgen van de beginjaren. Deel één eindigt zo’n beetje in de beginjaren 70 en de periode van de eerste beursdeelnames. Daarover in het volgende nummer meer.
De mijlpaal van 75 jaar vieren we op verschillende manieren gedurende het jaar
Nu wensen we jullie allereerst heel veel leesplezier met het eerste nummer! Herman Hamer
Wim-Arie Hamer
Florensis 75 jaar
23 1
Opa Jan Hamer weggekaapt In Enkhuizen, de bakermat van de Nederlandse zaadhandel en de stad waar de wortels van de familie Hamer liggen, werkte opa Jan Hamer eind jaren 30 bij zaadhandel 足Gebroeders Sluis. Hij was pas veertien jaar toen hij in 1908 begon bij Gebr. Sluis, maar uiteindelijk werkte hij er bijna 30 jaar en vierde er in 1933 zijn 25-jarig dienstverband. Positief opvallen als chef afdeling tuinzaden deed Jan sr. kennelijk heel goed, want in 1938 werd hij gevraagd te komen werken bij firma D. van der Ploeg die destijds in Zwijndrecht was gevestigd.
Re ferentie van Abraham
Sluis
Positief opvallen als chef afdeling tuinzaden deed Jan goed
2
Florensis 75 jaar
Op 7 oktober 1935 trad Jan Hamer jr. eveneens al op veertienjarige leeftijd bij Abraham Sluis, ook in Enkhuizen, in dienst. Toen zijn vader eind 1938 Enkhuizen voor Zwijndrecht verruilde, verhuisde hij automatisch mee, maar niet zonder dat Abraham Sluis een prachtig getuigschrift over hem op schrift zette.
Ondernemer in spe
Ondernemer in spe
Jan Hamer jr. wist al vroeg wat hij wilde: een eigen bedrijf in de verkoop van bloemzaadpakjes. Landelijke handel, in tegenstelling tot de groentezadenhandel die destijds veelal lokaal georganiseerd was, dat sprak hem aan. Zijn vader, opa Jan Hamer, zag er niks in, maar junior zette voor de Tweede Wereldoorlog al de eerste stappen om zijn eigen bedrijf op te richten. In maart 1940 vult hij allereerst het aanvraagformulier voor het lidmaatschap als handelaar in tuinzaden van de Nederlandsche Groentenen Fruitcentrale in. In de loop van het jaar, terwijl de oorlog in volle hevigheid is losgebarsten, verstuurt Jan vervolgens regelmatig proefpakjes zaad aan potentiĂŤle klanten. In 1941 besluit Jan definitief te starten met zijn bloemzaadpakjeshandel. Op 27 oktober 1941 stuurt hij een ingevulde vragenlijst naar de Commissie voor de Organisatie van het Bedrijfsleven in Den Haag. J. Hamer Jr. Bloemzaden, zoals het briefhoofd als bedrijfsnaam vermeldt, is een feit.
Aanvraag voor
lidmaatschap
Lathyrus Florensis 75 jaar
3
De oorlogsjaren
De eerste klant is meteen al een heel bekende onderneming: Galeries Modernes
4
Florensis 75 jaar
Een eigen bedrijf starten is sowieso al geen sinecure. Laat staan in de oorlogsjaren ĂŠn met nog een baan ernaast! Jan Hamer blijft namelijk naast zijn bloemzaadpakjeshandel tot begin 1946 ook bij Van der Ploeg werken. Maar Jan stond er niet alleen voor gelukkig. Nog voor de oorlog had hij zijn toekomstige vrouw Enny Rozendaal leren kennen en schouder aan schouder bouwen ze in de oorlogsjaren J. Hamer Jr. Bloemzaden op.
Galeries Modernes De eerste klant van Jan is meteen al een heel bekende onderneming: Galeries Modernes dat eind jaren 60 wordt overgenomen door De Bijenkorf. Galeries Modernes is in de jaren 40 een grote warenhuisketen met onder meer vestigingen in Den Haag, Rotterdam, Arnhem, Groningen en Utrecht en zij gaan in op een schrijven van Jan.
Ze willen graag een monstercollectie ontvangen en een persoonlijke afspraak met Jan op 12 maart 1941 leert de briefwisseling ons. Onbevreesd vertelt ondernemer Jan hen dat hij op die datum wegens seizoensdrukte niet kan langskomen, maar op 18 maart treffen de inkoper van Galerie Modernes en Jan elkaar wel. Op het huis en ook zakelijk adres van Jan,
‘Jongen ik gun jou de order’ ofwel in het huis van zijn ouders aan de Juliana van Stolbergstraat 19 in Zwijndrecht. De inkoper was er al vroeg en Jans moeder vertelde hem dat ‘de meneer Hamer van de bloemzaden’ - waar hij naar vroeg - er pas om 12 uur zou zijn. Toen Jan om 12 uur in zijn oude overall met opgelapte stukken arriveerde, volgde een geanimeerd gesprek, waarin Jans bevlogenheid de bewondering van de inkoper oogstte. Het bezoek eindigde dan ook met de woorden: ‘jongen ik gun jou de order’. Op 21 maart 1941 plaatst Galeries Modernes een eerste order voor 5.000 pakjes bloemzaden.
Florensis 75 jaar
5
Voor het ‘echie’ Jan koopt zijn zaden in bij Sluis en Groot in Enkhuizen. Wanneer hij zijn eerste bestelling doet, weet hij waarschijnlijk nog niet precies hoe serieus zijn handel nu wordt of door anderen wordt genomen. Hij plaatst zijn eerste order op 13 maart 1941 daarom onder naam van zijn toekomstige schoonvader, J. Rozendaal, die melkboer is en niets van zaadhandel weet. Vijf dagen later al plaatst Jan een tweede order en vertelt hij Sluis en Groot wie hij is. Op 25 maart bedankt hij Sluis en Groot voor de snelle levering en meldt hij dat de bestelling van J. Rozendaal komt te vervallen, omdat hij deze heeft overgenomen. Jan gaat voor het ‘echie’ zaken doen. Jan ondertekent met J. Rozendaal
Jan vertelt Sluis en Groot wie hij is
6
Florensis 75 jaar
Van eerste klant naar groei J. Hamer Jr. Bloemzaden realiseert in het eerste boekjaar 1941 een omzet van fl. 1.703,86. Klanten zijn Galerie Modernes Amsterdam, Rotterdam en Utrecht en Kofa Gebr. Linders modemagazijnen uit Dordrecht.
Jan koopt adressenbestand Om verder te groeien koopt Jan voor fl. 46,50 een adressenbestand met 3.500 adressen via adressenbureau Climax om aan te schrijven. Daarnaast pluist hij regelmatig de landelijke dagbladen uit op zoek naar potentiĂŤle klanten, die hij vervolgens aanschrijft en een gratis monstercollectie aanbiedt.
Petunia nana Compacta
Florensis 75 jaar
7
Reizen wordt in de oorlog ook steeds moeilijker
100 procent zelfstandig Het is voor Jan en Enny niet makkelijk om in de oorlogsjaren een bedrijf op te bouwen, niet in de laatste plaats omdat Jan bijvoorbeeld in zijn slaapkamer thuis de bestelde zaadpakjes vult met zaad. Die situatie lost zich op wanneer hij een werkruimte boven de melkÂwinkel van Enny’s ouders mag gaan gebruiken. Reizen wordt naarmate de oorlog voortduurt echter ook steeds moeilijker.
Begonia
s de brug over te steken
Vergunning om met de fiet
8
Florensis 75 jaar
Dianthus
Ageratum
Jan is afgekeurd voor militaire dienst en omdat hij in de voedselindustrie werkt, wordt hij niet in Duitsland tewerkgesteld. Jan heeft geen auto en reist soms per trein, maar meestal met de fiets. Gelukkig heeft hij dankzij zijn baan bij Van der Ploeg in de voedselindustrie wel extra bewegingsvrijheid. Zo fietst hij regelmatig van Zwijndrecht naar Enkhuizen en terug om zijn voorraad bloemzaad aan te vullen.
Jan fietst regelmatig van 足Zwijndrecht naar Enkhuizen en terug Jan Hamer rechts met een vriend
Certificaat waarin staat dat de fiets van Jan niet in beslag mag worden genomen
Florensis 75 jaar
9
Huwelijk Jan en Enny 6 juni 1945
Op 6 juni 1945 trouwen Jan Hamer en Enny Rozendaal en daarna wonen ze kort aan de Julianastraat 1 in Zwijndrecht, boven de manufacturenwinkel van Van Pelt. Begin 1946 betrekken ze een dijkwoning aan de Ringdijk 143 in Zwijndrecht en zegt Jan zijn baan bij Van der Ploeg op, om samen met Enny 足volledig als zelfstandig ondernemer verder te gaan.
10 Florensis 75 jaar
De dijkwoning aan de Ringdijk 143 in Zwijndrecht
Pakjes vullen Pakjes vullen Jan Hamer vulde in de eerste jaren van zijn bedrijf op zijn slaapkamer met de hand de pakjes met zaad. Daarvoor had hij een setje lepels samengesteld met ieder een nummer. Afhankelijk van de grootte van de zaden gebruikte hij een bepaalde maat lepeltje. Heel fijn zaad, zoals Begonia werd handmatig gedeeld en in perkamenten binnenzakjes verpakt. Tagetes deed hij met de hand in de pakjes. Vooraf kregen de pakjes al een stempel en meestal de klantnaam erop en na het handmatig dichtplakken, verstuurde Jan de pakjes per post of bezorgde Enny de bestelling op de fiets. Een bestelling uit Meerkerk betekende voor Enny twee dagen per fiets op stap met een overnachting onderweg bij familie in het land.
Setje lepels met 足ieder een nummer
Pakjes vullen Florensis 75 jaar
11
De blauwe envelop Het gewone leven keert immers weer terug
De blauwe envelop
Aan het einde van de oorlog maken Jan en Enny de balans op van hun verdiensten in de jaren ‘41-’45. Het gewone leven keert immers weer terug en dat betekent ook omzetbelasting afdragen. Fl. 66,65, een half procent over een omzet van fl. 13.330,47, zijn ze verschuldigd.
De blauwe envelop
12 Florensis 75 jaar
p
CATALOGI J. Hamer Jr. Bloemzaden, een bedrijf met ‘historie’. Eind 1946 verschijnt de eerste ‘Prijscourant voor Bloemisten en Beroepskwekers’ en daarmee eigenlijk de eerste catalogus. In het begeleidend schrijven vermeldt Jan Hamer om vertrouwen te wekken dat zijn bedrijf na enkele jaren van onderbreking weer in staat is een bloemzaadcatalogus uit brengen.
Florensis 75 jaar
13
CATALOGI
14 Florensis 75 jaar
Catalogi
Deze achtergrond is gebreid door Mevr. Rozendaal
Florensis 75 jaar
15
CATALOGI
De stijl met gebreide achtergrond beviel zo goed dat er een hele reeks van is gemaakt
16 Florensis 75 jaar
Catalogi
Wanbetalers
Wanbetalers
In de loop der jaren blijkt niet iedere klant even kredietwaardig. In 1946 bijvoorbeeld kunnen twee grote nieuwe klanten niet aan hun betalingsverplichting voldoen. Dat betekent een schadepost van fl. 1.000,-; een enorm bedrag voor een startende ondernemer. Jan Hamer laat het er niet bij zitten. In oktober ‘46 koopt hij een motor en vanaf
voet tussen de deur
die tijd reist hij in de zomer en het najaar het land door op zoek naar nieuwe klanten, maar ook om her en der letterlijk zijn voet tussen de deur te zetten en achterstallige betalingen in ontvangst te nemen.
Voorbeeld van een betalingsherinnering
LOGO’S
In de beginjaren was Jan Hamer jr. nog duidelijk op zoek naar een eigen stijl
Florensis 75 jaar
17
ensverleggende activite Grensverleggende activiteiten
Medio 1948 start J. Hamer Jr. Bloemzaden zijn eerste exportactiviteiten al. Jan Hamer gaat een samenwerking aan met Okkerse in België die uiteindelijk ruim 50 jaar zal blijven bestaan.
De samenwerking met Okkerse startte met de verkoop van bloemzaden en breidt zich al snel uit wanneer Okkerse ook de Hamer-catalogus onder eigen naam in België uitbrengt.
Vertegenwoordiging in Duitsland Medio 1956 breidt Hamer zijn exportactiviteiten verder uit. Hij stelt Martin Vis aan als vertegenwoordiger voor Hamer in Duitsland en ook wordt er een speciale catalogus uitgebracht. Dit initiatief werpt zijn vruchten af want in de tweede helft van ’56 levert Hamer al daadwerkelijk de eerste orders uit.
Zwitserse belangstelling Een van de buitenlandse firma’s die al eerder een bestelling plaatsten is Schweitzer & Co. uit Thun. Zij bestellen in oktober 1950 als proef een pakjesstandaard waarin de bloemzaadpakjes in winkels worden gepresenteerd. Verkoopprijs van een standaard: fl. 12,50. Naast Schweitzer & Co. waren er meer individuele klanten uit verschillende landen met kleine bestellingen. Uiteindelijk komen de klanten zelfs uit andere werelddelen.
18 Florensis 75 jaar
Grensverleggende
Grensverleggend
Uiteindelijk komen de klanten zelfs uit Âandere werelddelen
CATALOGI
eiten
e activiteiten Eerste catalogi van Okkerse in BelgiĂŤ
Florensis 75 jaar
19
ggende activiteiten Overzeese klanten Kan niet bestaat niet, lijkt het motto van Jan Hamer wanneer je de bedrijfsgeschiedenis terugkijkt. Met behulp van Engelstalige advertenties in Nederlandse vakbladen trekt hij in de jaren 60 al klanten van ver over zee aan.
Kan niet bestaat niet Uit Vancouver – Canada bijvoorbeeld is daar James Brand & Co die een roterend displayrek bestelt. En wat te denken van een klant in Bogota – Colombia die maar liefst 51.800 pakjes bloemzaden in Zwijndrecht bestelt, die in USD worden gefactureerd door Jan. Een goede kennis uit Enkhuizen, Jac. Bruijn, vertaalt alle Engelse correspondentie in het Nederlands en geeft daarbij ook regelmatig zakelijke adviezen.
Rekening voor een kla
nt uit Colombia
20 Florensis 75 jaar
Relatiegeschenk
Familiezaken
Familiezaken
Op 6 juni 1945 trouwen Jan Hamer en Enny Rozendaal en op 17 augustus 1946 wordt Thea, de eerste van zes kinderen, geboren. Kort na haar geboorte neemt de familie ook haar eerste personeelslid aan, Maatje Sandee, die als hulp in de huishouding aan de slag gaat. Zo hebben Jan en Enny de handen vrij om de zaak verder uit te bouwen. In de jaren daaropvolgend worden achtereenvolgens Jan (’47), Piet (’50), Klaas (’55), Herman (’56) en Wim-Arie (’59) geboren. In de jaren 50 komt ook Annie Vliegenthart in dienst, deels als hulp in de huishouding en deels als inpakhulp.
Jan met kinderen Thea en Jan
In de zomer was er tijd voor administratie
Annie Vliegenthart als hulp in de huishouding
Annie Vliegenthart achter de zakjesplakmachine
Florensis 75 jaar
21
Burg. de Bruinelaan 100
Van slaapkamer naar bedrijfspand
slaapkamer Op een rij:
Juliana van Stolbergstraat 19 - Zwijndrecht: daar in de slaapkamer van zijn ouderlijk huis startte Jan Hamer zijn handel in bloemzaden.
Burg. de Bruïnelaan 100 – Zwijndrecht: het woonhuis en winkelpand van de schoonouders van Jan waar hij een ruimte boven de melkwinkel mag betrekken voor het vullen van de bloemzaadpakjes en het afhandelen van orders. Julianastraat 1 – Zwijndrecht: in 1945, na hun trouwen, wonen Jan en Enny kort in een appartement boven de manufacturenwinkel van Van Pelt, de handel vindt nog steeds vanuit de Bruïnelaan plaats.
22 Florensis 75 jaar
Bouwtekenig bedrijfspand
Ringdijk 143 – Zwijndrecht: begin 1946 verhuizen Jan en Enny naar de dijkwoning aan de Ringdijk, waar ze wonen in het bovendijkse deel en zaken doen vanuit het benedendijkse deel. Rotterdamseweg 86 – Zwijndrecht: de zaken gaan goed en begin 1956 besluit Jan een perceel grond aan de Rotterdamseweg aan te kopen om er een heus bedrijfspand te realiseren.
bedrijfspand
Van slaapkamer Op 11 april 1956 dient hij de bouwaanvraag bij de gemeente Zwijndrecht in en medio 1959 is het pand klaar. Alle activiteiten van de Ringdijk verhuizen naar de Rotterdamseweg, waar een tweedehands ladesysteem van de garen- en fourniturenafdeling van klant De Bijenkorf dienst doet als opslag voor de werkvoorraad zaden.
Tweedehands ladesysteem van De Bijenkorf Privé wonen Jan, Enny en hun kinderen nog enkele jaren aan de Ringdijk en verhuizen dan naar de Dr. Plesmanstraat nummer 10 in Zwijn drecht. Daar blijven ze uiteindelijk maar enkele jaren wonen, omdat al snel het besluit valt een woonhuis voor het nieuwe bedrijfspand aan de Rotterdamseweg te bouwen. In 1967 is het klaar en verhuist de familie Hamer.
Jan Hamer weegt zaad
Bedrijfspand aan de Rotterdamseweg
bedrijfspan
Florensis 75 jaar
23
Medewerkers Medewerkers van het eerste uur
De familie Hamer nam na de geboorte van dochter Thea in 1946 als eerste Maatje Sandee als hulp in de huishouding in dienst. Annie Vliegenthart in de dubbelfunctie van hulp op de inpakafdeling en regelmatig hulp in de huishouding, was in de jaren 50 het volgende personeelslid. Een van de eerste kantoormedewerksters was Ciska Dekker en later voegde ook Ali de Jong zich toe aan het team van Hamer.
Hulp in de huishouding
In 1966 kwam zoon Jan, die de tuinbouwschool in Aalsmeer volgde, in de zaak. Na afronding van deze opleiding moest Jan in militaire dienst, maar daar wist vader Jan hem wegens onmisbaarheid in het familiebedrijf vervroegd uit te halen.
Ciska Dekker
In 1967 trad Janny Lagendijk op 16-jarige leeftijd in dienst op de pakjesafdeling, waar ze de zakjes vulde en verpakte. Daarna komt ze op de zaadafdeling terecht waar ze de zaad足orders moest afwegen en tegelijkertijd werkt ze ook in de zaaikistenafdeling. Uiteindelijk werkt Janny de langste periode op een afdeling die Hamer bij de start van de onderneming nog niet kende: de afdeling Customer Service. Pas in 2014 is Janny na maar liefst 47 dienstjaren met vervroegd pensioen gegaan.
an het eerste uur Ciska Dekker, Ali de Jong en Annie Vliegenthart achter de plakmachine
24 Florensis 75 jaar
Janny Lagendijk als 18-jarige
Serious business Op 4 december 1969 wordt de naamloze vennootschap J. Hamer Jr. Bloemzaden, Zaadteelt en Zaadhandel opgericht. Het bedrijf neemt steeds serieuzere vormen aan. Zo wordt rond 1970 ook voor de eerste keer deelgenomen aan een beurs in Hilversum.
Serious business
Ondertussen neemt de verkoop van bloemzaadzakjes af en richt Hamer zich meer en meer op de verkoop aan beroepskwekers, de professionele handel. Ter ondersteuning van de verkoop gaat Hamer in de loop der jaren samenwerken met een aantal zelfstandige agenten. De belangrijkste waren: Koppe uit Ermelo, Evers uit Lent, Bestebreurtje uit Huissen en de Nederlandse Zaadcentrale in ’s-Gravenzande.
Serious bus Florensis 75 jaar
25
Serious bu In de jaren 70 besluit Jan Hamer met pijn in zijn hart volledig met de handel in bloemzaadzakjes te stoppen. Een moeilijk besluit, zijn bedrijf was immers geboren uit de bloemzaad足 zakjeshandel, maar wel een verstandig besluit. De marges stonden zwaar onder druk, de pakjeshandel nam circa 60 procent van de beschikbare bedrijfsruimte in beslag, waardoor nieuwe snel groeiende activiteiten niet
De marges 足s tonden zwaar onder druk snel genoeg konden uitbreiden en uiteindelijk maakte dit deel van de handel nog maar een kleine vijf procent van de totale omzet uit. Kortom: een wijs besluit.
Serious business
26 Florensis 75 jaar
In de jaren 70 足besluit Jan 足Hamer met pijn in zijn hart volledig met de handel in bloemzaadzakjes te stoppen
usiness
Florensis 75 jaar
27
BESTELLIJSTEN
Bestellijst voor de professionele kweker uit 1950
Begeleidende brief uit 1950
28 Florensis 75 jaar
Bestellijst voor de pakjeshandel uit 1956
Noviteitenlijst uit 1950
Benieuwd hoe het verder gaat? Er verschijnen dit jaar 4 edities die het verloop van de geschiedenis van 75 jaar Florensis vertellen. De volgende editie verschijnt eind juni en zal gaan over de periode 1970-1990. De edities daarna verschijnen in september en december.
Benieuwd hoe het verder gaat? REDACTIE Regina Dinkla (eindredactie) Herman Hamer (hoofdredacteur) Wim-Arie Hamer Anne Nootenboom (vormgeving)
Carola Aardenhout (Beebuzz)
www.florensis.com