Maart 2015
ArchiDoc News
Uitgave van de Archief- en documentatiedienst van de Directie-generaal Oorlogsslachtoffers
ArchiDoc News
Uitgave van de Archief- en documentatiedienst van de Directie-generaal Oorlogsslachtoffers
De vergoedingsdossiers van burgerslachtoffers uit de Eerste Wereldoorlog
Onderzoekseminarie Studenten van het seminarie Hedendaagse Tijd in het eerst jaar Master in de Geschiedenis aan de Vrije Universiteit Brussel, onderzochten de dossiers over schadeloosstelling van burgerslachtoffers van de Eerste Wereldoorlog. De DG Oorlogsslachtoffers beheert dit archieffonds dat in historisch opzicht een goudmijn is die nog wacht op ontginning. De herdenking van de Eerste Wereldoorlog leek ons de ideale gelegenheid om de stilte rond deze bron te breken en een nieuw stuk geschiedenis van Brussel tijdens en na de bezetting te ontsluieren. De studenten bestudeerden bijna 1300 dossiers van Brusselaars die tijdens de oorlog een lichamelijk letsel opliepen en aan de Belgische Staat vergoedingen hebben gevraagd (op basis van de gecoรถrdineerde wetten van 19 augustus 1921). Een eerste groep studenten concentreerde zich op de grootste groep burgerslachtoffers: de weggevoerden.
-6-
-7-
Herdenking Andere studenten onderzochten:
Sinds 2013 denkt de DG Oorlogsslachtoffers na over de beste manier om de 100e verjaardag van de Eerste Wereldoorlog te herdenken. Omdat we instaan voor de bewaring van 240.000 dossiers van slachtoffers van een aantasting van de lichamelijke integriteit, hetzij op Belgisch grondgebied, hetzij in de bezette gebieden, ontstond het idee om een virtuele tentoonstelling samen te stellen.
• de dossiers van politieke gevangenen (betrokken bij spionage, de verspreiding van de sluikpers, pogingen om naar het front te gaan of gewelddaden tegen de bezetter); • de dossiers van vrouwen betrokken bij spionageactiviteiten, per ongeluk gewond raakten; • de wetgeving en de parlementaire debatten over de schadeloosstelling; • de opeenvolgende debatten die uitmondden in de wetgeving na de Tweede Wereldoorlog.
Deze rijke documentatie, die vanuit wetenschappelijk en familiekundig opzicht nog grotendeels onontgonnen is, staat daarom centraal in een project dat de Eerste Wereldoorlog aan de hand van getuigenissen en visuele dragers in beeld wil brengen en contextualiseren.
Uit de dossiers kwamen zowel kwantitatieve als kwalitatieve gegevens (over personen, letsels en schadeloosstellingen) over verschillende onderwerpen (het leven in de kampen, de omstandigheden bij het oversteken van de grenzen, verspreiding van sluikpers, gewelddaden, organisatie van de spionage) tevoorschijn. Daarnaast bevatten de dossiers informatie over de omstandigheden bij de terugkeer uit deportatie en gevangenschap en over de zware nasleep daarvan. Die blijft soms lang na het conflict nazinderen. Deze eerste verkenningen van gevarieerde thema’s illustreren het belang van dit fonds en het potentieel om materiaal te leveren voor nieuwe onderzoeken over de Eerste Wereldoorlog en de impact ervan op burgers in België.
Foto: Bouw van de tijdelijke barakken te Lessines, ca. 1919, document uitgeleend door de historische kring van Lessines, de heer Michel Duhaut
-8-
-9-
Nog een bewijs dat administratieve archieven niet slechts beleidsdocumenten zijn, maar dat ze tegelijk ook een inkijk bieden in een tijdperk dat zo verschilt van het onze.
frontlijn. Daarvoor hebben we ons gebaseerd op de ervaring van de archivarissen, steekproeven uit een reeks archiefdossiers en de confrontatie met de algemene en lokale geschiedschrijving,
Een dergelijk project uitsluitend intern coördineren leek onrealistisch gezien de vele dagelijkse taken waarvoor de archivarissen van de DG Oorlogsslachtoffers al instaan. Daarom werd binnen de administratie, via Talent Avenue, de nieuwe procedure voor tijdelijke mobiliteit, een oproep gelanceerd voor een ervaren projectbeheerder. Op 15 september 2014 ging Aline Goosens, Doctor in de Geschiedenis (ULB) uit de Federatie Wallonië-Brussel, aan de slag. Gedurende 10 maanden zal zij de virtuele tentoonstelling uitbouwen met de steun van de archivarissen.
In 1921 had de wetgever nog niet duidelijk bepaald wie de burgerslachtoffers waren. Zij werden enkel tegenover de militaire slachtoffers geplaatst. Aan de hand van de vergoedingsdossiers kunnen we ons nu een vrij goed beeld vormen van wat deze mannen, vrouwen en kinderen hebben moeten ondervinden tijdens de oorlogstijd en de jaren nadien. Het is dus een “ander” België dat deze archieven aan het licht hebben gebracht. Het publiek kan dit weldra ontdekken.
Het definitief scenario houden we nog even geheim, maar we kunnen een tipje van de sluier oplichten. De rode draad van het project is het nut van de historische archieven van de DG Oorlogsslachtoffers voor een breed publiek: historici, genealogen, families en rechthebbenden van de burgerslachtoffers, onderwijsinstellingen en het grote publiek. Daarom moeten we een evenwicht zoeken tussen een zorgvuldige historische beschrijving (gebaseerd op concrete feiten en een juiste contextualisering) en een aantrekkelijk vormgeving met respect voor de ernst van de feiten. Welke thema’s komen aan bod? We hebben twee krachtlijnen ontwikkeld: verklaring van de term “burgerslachtoffers” en een blik op het dagelijks leven in België tijdens de bezetting, achter de
Foto: Belgische weggevoerde burgers verrichten dwangarbeid in het kamp Lager Tessensdorf (OostPruisen), 1916-1917, document uitgeleend door de historische kring van Lessines, de heer Michel Duhaut
Foto: Medaille van oorlogsinvalide van de oorlog 1940-1945, SVG-DOS
De dossiers statuten van nationale erkentelijkheid
de burgerlijke invaliden In 20061 werd het statuut van burgerlijke invalide van de oorlog 1940-1945 gecreĂŤerd. Dit nieuwe statuut heeft als doel de burgerlijke invaliden een nationale erkenning te geven zoals het geval is bij de andere begunstigden. Aan personen die schade hebben geleden ten gevolge van een aantasting van hun lichamelijke integriteit kan onder bepaalde voorwaarden het statuut van burgerlijk invalide worden verleend. Dit statuut voorziet een louter morele erkenning en geen enkel financieel voordeel. Het besluit voorziet een kaart van nationale erkentelijkheid en een medaille. Het statuut wordt als persoonlijke eretitel toegekend en kan dus niet worden gedragen door de nabestaanden. De invaliditeitsdossiers bevatten voornamelijk medische gegevens en kunnen dus niet geraadpleegd worden voor historisch onderzoek. Foto: Dossiers militaire ziekenhuizen, SVG-DOS
1
Koninklijk besluit van 16 oktober 2006, gepubliceerd in het Belgisch Staatsblad van 29 november 2006
Digitalisering van de dossiers van de Tweede Wereldoorlog De digitalisering van de dossiers “Statuten van nationale erkentelijkheid” is begin jaren ‘90 gestart. Alle gegevens over een persoon worden gebundeld in een dossier. Vandaag volstaan enkele muisklikken om te weten of er een dossier bestaat en waar het is. Je vindt snel een overzicht van de belangrijkste informatie in het dossier: de genomen beslissingen, eventuele periodes van erkentelijkheid, enz. Om praktische redenen konden niet alle gegevens en feiten waarop de verschillende beslissingen berusten, in de databank worden opgenomen. Om de details te kennen moet men dus nog steeds het fysieke dossier kunnen raadplegen. Het is dan ook niet eenvoudig een goed evenwicht te vinden tussen de noodzaak
om snel over informatie te beschikken (digitalisering) en de nood om de dossiers te bewaren. Zij vormen immers de polsslag van een tijdperk. A a n va n ke l i j k w e rd e n d e g e g eve n s gedigitaliseerd met het programma “Victciv”. Na 10 jaar bleek dit een beetje achterhaald. Het is het niet meer geschikt voor de invoer van de toenemende informatie en beantwoordt niet meer aan de verwachtingen van de gebruikers, die steeds talrijker en veeleisender worden. Daarom hebben we, met de hulp van de dienst informatica, een nieuwe tool in gebruik genomen. “Victory” is krachtiger en beter aangepast aan de huidige vereisten. We kunnen er ook verschillende soorten statistieken mee maken.
- 14 -
- 15 -
De gegevensinvoer was een werk van lange adem. Vandaag zijn 298.500 identiteitsfiches en bijna 385.000 dossiers ingevoerd. Voor de invoering van de dossiers rente en invaliditeit gebruikten we de databank van de Nationale Kas voor Oorlogspensioenen (NKOP), die instaat voor de betaling van deze tegemoetkomingen.
gebruik. Aanvragen worden onmiddellijk ingevoerd en gegevens bijgewerkt zodra ze binnenkomen. Dit gebeurt in elke fase van de procedure. Het papieren dossier ruimt geleidelijk plaats voor snellere toegang dankzij de informatica. Victory is in eerste instantie een administratieve databank waarmee de medewerkers dossiers kunnen opvolgen van bij de indiening tot de afsluiting. Dat verbetert de termijn en de kwaliteit van de behandeling aanzienlijk. De databank wordt regelmatig bijgewerkt, in het bijzonder wanneer nieuwe wetten in voege treden.
Victory heeft pas echt een hoge vlucht genomen in verband met de rente voor de slachtoffers van rassenvervolgingen (toepassing van de wet van 11 april 2003). Het is niet alleen een statistische databank, maar ook een tool voor dagelijks
Medewerkers van de archiefdienst gebruiken Victory om referenties terug te vinden van dossiers over “statuten� en ze ter raadpleging voor te leggen, of om heel gericht te zoeken (bv. alle erkende burgerlijke weerstanders te Antwerpen). Dankzij de tool heb je het papieren bestand niet meer nodig om informatie te vinden en kan je gemakkelijk nieuwe zoekopdrachten toevoegen.
Illustratie: Kopie van een scherm van de databank Victory, SVG-DOS
Open Monumentendag 2014 De DG Oorlogsslachtoffers kon niet afzijdig blijven tijdens de Open Monumentendagen 2014, die in het teken stonden van “Geschiedenis en herinnering”. Zo kon het publiek het “Art Nouveau” gebouw van de voormalige zetel van de Sociale Voorzorg bezoeken. In samenwerking met het SOMA organiseerden we geleide wandelingen. We toonden de geschiedenis van de dienst en zijn opdrachten en verklaarden de rol van de archieven sedert 1944. Er waren 300 bezoekers, en 135 mensen namen deel aan de geleide wandeling.
Foto: Hal van het onthaal van het vernieuwde gebouw van de voormalige zetel van de Sociale Voorzorg, Regie der Gebouwen
FOD Sociale Zekerheid Directie-generaal Oorlogsslachtoffers Luchtvaartsquare 31 1070 Brussel Tel: 02/528.91.00 Fax: 02/528.91.75 E-mail: archidoc@minsoc.fed.be Website: http://warvictims.fgov.be Hebben aan deze editie meegewerkt Thérèse Briquemanne, Gert De Prins, Philomène Gallez (ULB), Aline Goosens, Marie Lejeune, Alexandra Matagne, Véronique Schifflers Opmaak Dienst Communicatie, FOD Sociale Zekerheid Vertaling Vertaaldienst, FOD Sociale Zekerheid Verantwoordelijke uitgever Claire Barette - Maart 2015 D/2015/10.770/8