Oktober 2016
ArchiDoc News
Uitgave van de Archief- en documentatiedienst van de Directie-generaal Oorlogsslachtoffers
ArchiDoc News
Uitgave van de Archief- en documentatiedienst van de Directie-generaal Oorlogsslachtoffers
documentatieproject
De steekkaarten ‘vervolging en deportatie van de Joden en zigeuners in België’: Uniformisering van de steekkaarten Belgische Joden die in Frankrijk geïnterneerd en/of vanuit Frankrijk gedeporteerd werden Bij het begin van de jaren 2000 beschikte de DG Oorlogsslachtoffers nog niet over het geschikte materiaal voor het scannen van archiefbestanden. Het was in samenwerking met het Joods Museum van Deportatie en Verzet, het huidige museum Kazerne Dossin, dat met name het derde deel van de steekkaarten over de vervolging en deportatie van de Joden en Zigeuners in België, kon gescand en zuurvrij verpakt worden. Dit derde deel is de zogenaamde ‘Fichier Drancy’: de steekkaarten van de
Belgische Joden die in Frankrijk geïnterneerd en/of vanuit Frankrijk gedeporteerd werden. Sinds 2007 bezit de DG het nodige materiaal voor digitalisering en heeft op die manier de verwerking kunnen voortzetten van de twee eerste delen van dit steekkaartenbestand, betreffende enerzijds de gedeporteerden en geïnterneerden in België, anderzijds de niet-gedeporteerden. Omdat de ordening die het Joods Museum van Deportatie en Verzet voorstelde niet dezelfde is als diegene die de DG gebruikte voor de twee andere delen van het bestand, kozen we ervoor deze te uniformiseren zodat alle documenten op dezelfde wijze raadpleegbaar zijn. We hebben van deze hernummering gebruik gemaakt om tegelijk een ‘kwaliteitscontrole’ op de documenten uit te voeren. We konden inderdaad al vaststellen dat de steekkaarten fouten en lacunes vertoonden, zowel op het niveau van de scans als op het niveau van de informatie over de gevangenschap van de geïnterneerden, omdat de bronnen waarop de steekkaarten zich baseerden niet altijd identificeerbaar waren binnen onze archieven. Daarom werd einde 2014 een kleine groep samengesteld die zich tot vandaag toelegt op verschillende bewerkingen: het hernoemen van de scans, de documenten ingeven in onze interne database, de kwaliteit van de scans controleren, het nummer toevoegen dat genoteerd staat op de verpakking, de inhoud van de documenten controleren (dubbels, foute informatie, verkeerd klassement, …) en ten slotte één dossier per persoon aanleggen.
-6-
Hoewel het project sindsdien goed opgeschoten is, zal het nog geruime tijd onze aandacht vragen. Het bestand telt 9.600 fichedossiers, meestal samengesteld uit een originele Duitse steekkaart opgemaakt door de SicherheitspolizeiSicherheitsdienst (Sipo-SD), andere authentieke documenten van tijdens de oorlog en aantal naoorlogse stukken, meestal opgesteld door onze dienst.
SVG-Drancy-301095brinkmann-jacob: originele Duitse fiche gemaakt door de Sipo-SD met verschillende documenten opgemaakt door onze dienst op basis van de beschikbare documentatie.
-7-
Verwerking van bijkomende archieven in verband met de Joden in België: de steekkaarten aangelegd door de Vereniging van Joden in België einde 1942 Bij onderzoek naar Belgische Joden ziet men zich vaak voor een erg complexe opzoeking geplaatst, die het nodig maakt de familiestamboom opnieuw samen te stellen. Waar de digitalisering van de steekkaarten over de vervolging en deportatie van Joden en zigeuners in België al een grote hulp betekent, gebeurt het toch nog vaak dat ook deze te beperkt blijkt. In onze archieven bevindt zich het resultaat van een telling van de Joodse bevolking, gevraagd door de bezetter, te weten een bestand van steekkaarten aangelegd door de Vereniging van Joden in België (VJB) einde 1942. Deze maakte gebruik van een gele steekkaart, gedrukt op meerdere duizenden exemplaren en voorzien van Duitse opschriften1. Dit type steekkaart deed ook dienst bij de registratie van correspondentie en voedselpakketten in het verzamelkamp in de Kazerne Dossin te Mechelen.
1
-8-
In tegenstelling tot andere bestanden in verband met de Joodse bevolking, werden deze documenten na de oorlog niet samengevoegd met de al genoemde steekkaarten van de vervolging van de Joden. Nochtans bevatten ze waardevolle informatie, vooral over de gezinssamenstelling van de vermelde personen.
SVG-SD-100107abramowicz-freddy + SVG-SD-100110abramowicz-herman: tellingsfiches en een verwijzingsfiche, die het familieverband legt tussen beiden.
-9-
Behalve de klassieke gegevens (naam, voornaam, geboortedatum, beroep, woonplaats, religie, …), vermelden de documenten eveneens de namen, voornamen en geboortedata van de verwanten en kinderen, samen met de aanduiding of ze deel uitmaakten van het ouderlijke gezin. In de linker bovenhoek staat verder nog een registratienummer, dat al gebruikt werd bij de voorgaande telling van maart 1942. Het moet opgemerkt worden dat dit bestand onvolledig is: sommige beginletters ontbreken geheel of gedeeltelijk en alleen de Joden van Brussel en het grootste deel van de Joden van Luik worden vermeld. Niettemin vermelden de steekkaarten in deze toestand liefst 12.500 personen. Sommige documenten vertonen brandsporen bij de randen, wat doet vermoeden dat er een poging ondernomen werd de stukken te vernietigen en dat dit de verklaring zou zijn voor bepaalde lacunes in het bestand, vooral bij het einde van het alfabet. Waaruit bestaat de verwerking van dit fonds meer specifiek? In 2014 hebben we besloten deze bron te valoriseren, maar om dit mogelijk te maken, was het nodig de bron te vervolledigen en voor te bereiden op een digitalisering. Vooreerst was het nodig een link te leggen tussen deze steekkaarten en het bestand ‘vervolging en deportatie van de Joden en zigeuners in België’. Doel daarvan is de
- 10 -
opzoeking te vereenvoudigen door de gegevens die in beide fichiers aanwezig zijn over één persoon, samen te brengen. De gescande documenten die bij de fichier ‘vervolging’ horen, krijgen hetzelfde identificatienummer. Aan de namen die nog niet voorkomen in deze fichier, wordt een nieuw nummer toegekend. Omdat de steekkaarten daarnaast ook bijkomende informatie over de gezinssamenstelling kunnen bevatten, leek het ons nodig een zichtbare link te maken tussen de kaarten van het gezinshoofd en deze van de verschillende leden van zijn gezin. Op die manier is het steeds duidelijk wanneer een oorspronkelijk document bestaat dat bewaard wordt onder de naam van dit gezinshoofd. Deze voorbereiding werd afgerond einde 2015. We konden ons daardoor toeleggen op de digitalisering van de fiches en het invoeren van de gegevens in onze interne database. Eenmaal gescand, worden de documenten toegevoegd aan de bestaande digitale dossiers, terwijl de papieren originelen verpakt worden in een aangepaste zuurvrije omslag. Ze worden gerangschikt volgens nummer. Dit project zal ten vroegste einde 2017 voltooid zijn.
- 11 -
Website 14-18
Op 17 september 2016 was het precies één jaar geleden dat de DG Oorlogsslachtoffers haar website ‘www.belgischeburgers14-18.be’ voorstelde. Tijd om even achterom te kijken. Met de nieuwe website wilde onze dienst een grotere zichtbaarheid geven aan het archief over de burgerlijke slachtoffers en verplicht tewerkgestelden. Meer dan 240.000 persoonlijke dossiers herinneren ons eraan dat de Eerste Wereldoorlog niet slechts militairen trof, maar ook een enorm aantal burgers. De documenten bieden een unieke blik op deze geschiedenis, al bleef het archief om vele redenen lang een nobele onbekende. De uitwerking van het concept – waar de dienst nog geen ervaring me had – en het uitschrijven van de teksten namen veel tijd in beslag. Een tijdelijk projectcoördinator, Aline Goosens, werd aangetrokken om samen met de drie aanwezige historici de nodige teksten uit te schrijven, alle fotomateriaal te verzamelen en contacten te houden met de webdesigners. Meer daarover kon u al lezen in de vorige uitgave van onze Newsletter. Schermafbeelding van de onthaalpagina van http://www.belgischeburgers14-18.be
- 14 -
Ook achter de schermen veranderde een en ander. Tegelijk met het werk aan de site, zette de dienst in op een digitalisering van de steekkaarten van het archief. Deze verwerking was niet voltooid bij de presentatie van de website, maar sinds einde 2015 kunnen alle aanvragen opgezocht worden in een elektronisch bestand. Dat gaat niet alleen sneller dan een opzoeking in de oude steekkaarten, het biedt ook nieuwe mogelijkheden. Zo kan nu ook gezocht worden op de geboortedatum van het slachtoffer of op zijn woonplaats. De aandacht van de pers, met artikels in onder meer La Libre Belgique, Metro, La Dernière Heure, De Redactie en Brusselnieuws.be, onderlijnde dat de website op het juiste moment kwam. De mogelijkheid meer te weten te komen over de vele grote en kleine slachtoffers zorgde voor een nieuwe stroom aanvragen van familieleden en onderzoekers die tevoren nog nooit contact hadden met de DG Oorlogsslachtoffers. Enkele cijfers: • In de eerste drie maanden na de lancering van de website ontvingen we al 255 nieuwe aanvragen. • Om al deze aanvragen te beantwoorden, zochten we meer dan 1600 individuele dossiers op.
- 15 -
- 16 -
- 17 -
• Meestal ging het om kleine aanvragen. Ongeveer de helft van de aanvragers zocht slechts één dossier, vrijwel altijd een lid van de eigen familie; nog eens een kwart van de aanvragers zocht twee tot vijf dossiers. Ongeveer tweederde van alle aanvragen werden ons in het Nederlands toegestuurd. Een meer omvangrijk onderzoek wordt gevoerd aan de ULB (Ornella Rovetta, prof. Pieter Lagrou), waar studenten de naoorlogse processen tegen Duitse oorlogsmisdadigers bekijken. Onze persoonlijke dossiers dienen daarbij als documentatie bij de verklaringen die de slachtoffers aflegden. Arnaud Charon, verbonden aan het Algemeen Rijksarchief, maakt een doctoraatsverhandeling over de verplichte tewerksteling in België. Het vermelden waard zijn zeker ook de meer plaatselijke studies, die een overzicht willen maken van de verplicht tewerkgestelden uit de eigen streek. Onder meer in Wetteren en de omgeving van Denderwindeke zijn lokale historici hierrond actief.
Bericht over de aanpassingen aan de wet van 15 maart 1954 regelende de voorwaarden voor de burgerlijke invaliden van de oorlog 1940-1945
Op 2 maart 2016 werd een wetsvoorstel aan de Kamer voorgelegd, met de bedoeling de nationaliteits- en verblijfsvoorwaarden van de wet van 15 maart 1954 ten gunste van de burgerlijke oorlogsslachtoffers en hun rechthebbenden te versoepelen. 1. De Belgische nationaliteit die verworven moest zijn voor 1 januari 1960, wordt vervangen door de nationaliteitsverwerving voor 1 januari 2003. 2. De voorwaarde van ononderbroken verblijf in België sinds 1 januari 1931 of sinds de geboorte wordt opgeheven. Het is voortaan nodig in België te hebben verbleven op het moment van de oorlogsfeiten. De versoepeling van de NATIONALITEITSVOORWAARDE is vandaag nog niet van toepassing. Zolang de nieuwe wet niet in het Staatsblad is verschenen, moet de nationaliteit verworven zijn VOOR 1 januari 1960. Echter, voor wat het tweede punt betreft, kunnen aanvragen tot herziening al ingediend worden. Dat is mogelijk op basis van het Arrest van het Grondwettelijk Hof van 3 december 2015, dat stelt dat de vereiste van een ononderbroken aanwezigheid in België in tegenspraak is met de artikelen 10 en 11 van de Grondwet, gelezen in samenhang met het Verdrag betreffende de Europese Unie en het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie.
Foto’s: schermafbeeldingen van de Facebookpagina “Civils & Guerre - BE - Burgers & Oorlog”
Op 27 augustus 2015, kort voor het online gaan van onze virtuele tentoonstelling, hebben wij onze Facebook pagina gelanceerd genaamd:  Civils & Guerre - BE Burgers & Oorlog . Iedere week kan u er nieuwtjes lezen over onze dienst (onze archieffondsen, achter de schermen,‌), maar ook fragmenten uit het leven van burgerlijke slachtoffers gereconstrueerd aan de hand van onze dossiers. We verspreiden ook informatie in het kader van beide Wereldoorlogen en staan ter uwe beschikking voor alle vragen. Kom ons dus vergezellen!
- 22 -
Recente aanwinsten Wij danken van harte alle auteurs die ons hun publicaties toezonden welke ondertussen opgenomen werden in onze bibliotheek: ALGEMEEN RIJKSARCHIEF EN RIJKSARCHIEF IN DE PROVINCIËN, De individuele dossiers “Oorlogsschade aan private goederen” (Tweede Wereldoorlog). – Brussel: Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, 2012 ALGOED, Hannes, De sociale wetgeving tijdens de Tweede Wereldoorlog in België. – Gent: Universiteit Gent, 2009 ALLEN, Arthur, The fantastic laboratory of Dr. Weigl: how two brave scientists battled typhus and sabitaged the nazis. - New York: Norton, 2014 AMARA, Michaël, Inventaire des archives du SPF Justice - Service des Cultes et de la Laïcité - Dossiers du Culte israélite 1830-2010. – Bruxelles : Archives Générales du Royaume (A.G.R.), 2013 AMARA, MICHAËL, … [et al.], Les autorités belges, la persécution et la déportation des Juifs : rapport intermédiaire - septembre 2005. – Bruxelles : Centre d’Etudes et de documentation Guerre et Sociétés contemporaines (C.E.G.E.S.), 2005 AMARA, MICHAËL, … [et al.], Inventaris van het archief van de Hoofdcommissie van Weggevoerde, Opgeëiste en burgerlijke Gevangenen 1919-1925 = Inventaire des archives de la Commission centrale des Déportés, Réquisitionnés et Prisonniers civils 1919-1925. – Bruxelles : Archives Générales du Royaume (A.G.R.), 2014
- 23 -
ARCHIVES GENERALES DU ROYAUME ET ARCHIVES DE L’ETAT DANS LES PROVINCES, Les dossiers individuels des dommages de guerre aux biens privés (Deuxième Guerre mondiale). Bruxelles : Archives Générales du Royaume et Archives de l’Etat dans les Provinces, 2011 ASSOCIATION DU MEMORIAL DE REBECQ, Le mémorial de Rebecq [Ressource électronique]. – 2011. - URL : http://http://www.rebecq-memorial.eu/accueil.php/. BANNENBERG, Dagmar, … [et al.], “Was bleibt...?” : Opfer des NS-Regimes in Mecklenburg und Vorpommern. – Rövershagen : Projektgruppe “Kriegsgräber”, 2014 BECK, Philippe, Literaturvermittlung in Ostbelgien zur Zwischenkriegszeit. – In : Kulturelle Überlieferung : Bürgertum, Literatur und Vereinswesen im Rheinland 1830-1945. – 2008. - p. 227 à 245 BENZLER, Susanne, … [et al.], Justiz im Nationalsozialismus : Über Verbrechen im Namen des Deutschen Volkes : Beiträge und Katalog zur Ausstellung. Baden-Baden : Nomos Verlagsgesellschaft, 2002 BORNÉ, André-Charles, Distinctions honorifiques de la Belgique 1830 - 1985. – Bruxelles : Servais, 1985 BOURGEOIS, Guillaume, La véritable histoire de l’Orchestre rouge. – 2015. - p. 5 à 25 ; p. 535 à 580 BRANDSTATTER, Georges, Résistants juifs : récits témoignages : du combat contre l’anéantissement à la création de l’état d’Israël. - Bruxelles ; Paris : Editions Jourdan, 2013 BREUGELMANS, Johan, … [et al.], Aarschot tijdens de Eerste Wereldoorlog deel 1 : de eerste oorlogsmaanden “Man hat geschossen !”. - [Aarschot] : Werkgroep voor Aarschotse Geschiedenis, Documentatie en Informatie (WAGDI), 2014
- 24 -
BROUCKE, Roger, De Faluintjes 1940-1945 : Moorsel, Meldert, Herdersel en Baardegem tijdens de Tweede Wereldoorlog. – Erembodegem : Flying Pencil, 2015 BURIE, Wilfred • André Fagnard, chantre de Rebecq. – In : Le ReWisBiQue. – Juin 2015, (N°39). - p. 28 à 37 • En marge de 1914-1918 à Quenast et Rebecq. – In : Le ReWisBiQue. – Juin 2015, (N°39). - p. 49 à 60 • La rafle du 27 juin 1944 à Rebecq. – Rebecq : Cercle d’histoire et de généalogie de Rebecq, 2014 • Robert Dupureur, médecin à Rebecq en 1944. – In : Le ReWisBiQue. – Juin 2015, (N°39). - p. 61 à 68 CARNIER, Marc, … [et al.], Le combat permanent contre l’eau et la poussière. Cours de base pour la conservation des archives destiné aux collaboratrices et collaborateurs des Archives de l’Etat. – Bruxelles : Archives Générales du Royaume et Archives de l’Etat dans les Provinces, 2007 CARTRON, Jean-Luc, La vie de Marcel Chichery, résistant poitevin disparu en déportation en 1945. Le chemin du sacrifice. - La Crèche : Geste éditions, 2015 CASTAINGTS, Yves, Robert Georgery, le Belge. - [Bayonne] : [Chez l’auteur], [2015] CIVILS… Les civils belges dans la Grande Guerre, une expo virtuelle pour une histoire bien réelle. – In : Metro. - 17/09/2015. - 1 p. – URL : http://fr.metrotime. be/2015/09/17/news/les-civils-belges-dans-la-grande-guerre-une-expovirtuelle-pour-une-histoire-bien-reelle/ CLAUDE, Père, L’épique campagne des dix jours de l’école apostolique (10-19 mai 1940). - [S.l.] : [S.n.], [1940?] COEKELBERGS, Prof. R., … [et al], Mémorial National du Fort de Breendonk : plus jamais cela = Het Nationaal Gedenkteken van het Fort van Breendonk : dit
- 25 -
nooit meer [Images animées]. - [Willebroek] : Mémorial National du Fort de Breendonk, Nationaal Gedenkteken van het Fort van Breendonk, 2007 COEKELBERGS, Roger Baron, … [et al.], Gedenkboek Inlichtings- en Actie Agenten = Livre-Mémorial Agents de Renseignements et d’Action = Gedenkbuch Nachrichten und Aktions Agenten = Memorial Volume Intelligence and Actions Agents. - Antwerpen, Apeldoorn : Maklu, 2015 COMPÈRE, Etienne ; LIBERT, Etienne • Les Patriotes d’Aywaille : Mémorial 40/45. - [S.l.] : [Chez l’auteur], 2015 • Les soldats de l’entité d’Aywaille engagés dans la Grande Guerre. - [S.l.] : [Chez l’auteur], 2014 DE BAETS, Daniël, … [et al.], Lovendegem Vindehoute en de Eerste Wereldoorlog. – Lovendegem : [Chez l’auteur], [2014] DE CALUWÉ, Dirk • Curegem. Partie 3 : résistance et déportation. - [S.l.] : ADIF - InforFemmes, Beeldenstorm, Het Zuiden in Zicht, 2014 • Kuregem. Deel 3 : verzet en deportatie. - [S.l.], ADIF - InforFemmes, Beeldenstorm, Het Zuiden in Zicht, 2014 DEEM, James A., … [et al.], The prisoners of Breendonk. Personal histories from a World War II concentration camp. New York: Houghton Mifflin Harcourt, 2015 DEGARD, Marie-Sophie, [et al.], L’art dégénéré selon Hitler. Dossier pédagogique. – Liège : Art&fact, Les Territoires de la Mémoire, Ville de Liège - Service Animations des Musées, 2014 DEJONCKHEERE, Michiel, Gezocht : Belgische Militaire Veiligheid. De Sûreté Militaire de l’Armée d’Occupation (1918-1929) tijdens de bezetting van Rijnland en Ruhrgebied, met focus op het jaar 1923. – Gent : Universiteit Gent, 2015 DE LIMBURG STIRUM, Colienne, Arville dans la tourmente : lorsqu’il reviendra... - [S. l.] : [Chez l’auteur], 2014
- 26 -
DELSAERDT, André, [et al.], Wie waren ze ? Aarschot Martelaarsstad 1914 : het verhaal van de burgersslachtoffers en hun nabestaanden tijdens de Groote Oorlog. - [Aarschot] : Hertogelijke Aarschotse Kring voor Heemkunde v.z.w. (HAKVH), 2014 DE SCHAEPDRIJVER, Sophie, La Belgique et la Première Guerre mondiale. – Bruxelles : P.I.E. Peter Lang, 2006 DE SLOOVER, Sara, Gewone Brusselaars vertellen honderd jaar later over leven tijdens WO I. – In : Brusselnieuws.be. - 17/09/2015. – 2p. – URL : http:// www.brusselnieuws.be/nl/nieuws/gewone-brusselaars-vertellen-honderdjaar-later-over-leven-tijdens-wo-i DE SWAEF, Walter, Erpe-Mere tijdens “de Groote Oorlog” 1914-1918. Deel 1 : Euforie en vrees bij het begin van WOI. – In : Mededelingen van de Heemkundige Kring van Erpe-Mere. – Janvier 2014 (N°1). - p. 1 à 18 D’HAESE, Antoine, STAG-B-502 : Stage Archives et Documents - Archives des Victimes de Guerre - Travaux sur le fonds “Rapatriement”. – Bruxelles : Université Libre de Bruxelles (U.L.B.), 2015 DIENSTEN VAN KAMER EN SENAAT, Het Parlement tijdens de Groote Oorlog : een thematische rondleiding. – Brussel : Senaat, Kamer van volksvertengenwoordigers, [S.d.] DOULUT, Alexandre • Les Juifs au camp de Rivesaltes : internement et déportation (1941-1942). – Paris ; Lienart, Mémorial du Camp de Rivesaltes, 2014 • 1945. Les rescapés juifs d’Auschwitz témoignent. - Paris ; Marmande : Les fils et filles de déportés juifs de France, Après l’oubli, 2015 DRIESEN, Willem, … [et al], Wie was wie in Sint-Truiden ? Bijdrage tot een biografisch woordenboek [Ressource électronique]. - Sint-Truiden : Stedelijke Openbare Bibliotheek. Trudonensia, 2011
- 27 -
DUCH GIMENEZ, Marta, Itinéraire de Jürgen Jacobsohn. - [S. l.] : Centre Scolaire Sacré-coeur de Lindthout, 2014 EGGERS, Christian, L’internement sous toutes ses formes : approche d’une vue d’ensemble du système d’internement dans la zone de Vichy. – In : Le Monde juif. – 1995, (N°153). - p. 7 à 75 ERFGOEDCEL TERF • Kinderen in bezet gebied [Ressource électronique]. – 2013. - URL : http:// terf.kindereninbezetgebied.be • Veertien Achttien [Ressource électronique]. – 2014. - URL : http://www. veertienachttien.be FOD SOCIALE ZEKERHEID - DG OORLOGSSLACHTOFFERS, Burgerlijke oorlogsslachtoffers in België : tussen rechten en herinnering. - [Brussel] : Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid, 2014 FÖD SOZIALE SICHERHEIT - GENERALDIREKTION KRIEGSOPFER, Zivile kriegsopfer in Belgien : zwischen Rechten und Erinnerung. - [Brüssel] : Föderaler Öffentlicher Dienst Soziale Sicherheit, 2014 FPS SOCIAL SECURITY - DIRECTORATE GENERAL WAR VICTIMS, Civilian war victims in Belgium : between Rights and Remembrance. - [Brussels] : Federal Public Service Social Security, 2014 GELDERBLOM, Bernhard, … [et al.], Die Dokumentation der Opfer der NSHerrschaft in der Stadt Hameln und im Landkreis Hameln-Pyrmont [Ressource électronique]. – Hameln : Verein für regionale Kultur- und Zeitgeschichte Hameln e.V., 2016 GIET, Günther, A propos d’une découverte chez nous après l’offensive. – In : Annales 2015. – 2016 (30ème année). – p. 81 à 84 GRONOWSKI, Simon, L’histoire vraie d’Esther Naschelski. – Waterloo : La renaissance du livre, 2015
- 28 -
HALPERT, Willy, The Hidden Child [Images animées]. - Tucson (Arizona) : [Chez l’auteur], 2015 HAPPE, Katja, … [et al.], Die Verfolgung und Ermordung der europäischen Juden durch das nationalsozialistische Deutschland 1933 - 1945 / Bd. 12. Westund Nordeuropa Juni 1942 - 1945. – Berlin : De Gruyter Oldenbourg, 2015 HAQUIN, Andre, Diverses approches historiques concernant la guerre 19141918. – In : Annales 2015. – 2016 (30ème année). - p. 53 à 59 HARDAT, Philippe, Hector Solas (1920-1945). - [S.l.] : [Chez l’auteur], 2016 HEDDEBAUT, Monique, La déportation des Tsiganes de la “zone rattachée” à Bruxelles pendant la Seconde Guerre mondiale : le convoi Z du 15 janvier 1944. – Lille : Université Lille III, 2013 HERTEL, Peter, … [et al.], Die Juden von Ronnenberg : eine Stadt bekennt sich zu ihrer Vergangenheit. – Hannover : Hahnsche Buchhandlung Hannover, 2016 HUSTEDE, Rupert • “Arche Noah” gegen Nazis : Karlsruhe ehrt erschossene Widerstandskämpfer / Opfer dem Vergessen entrissen. – In : Badische Neueste Nachrichten. – 02/04/2014, (N°77). - p.12 • 14 Männer in einer Morgenstunde erschossen : Mahnmal für die Exekution französischer Widerstandskämpfer im Hardtwald bei Feier enthüllt ; Die Gräuel dem Vergessen entrissen : Brigitte und Gerhard Brändle zeichnen den Leidensweg der Erschossenen nach. – In : Badische Neueste Nachrichten. - 02/04/2014, (N°77). - p.19 INTERNATIONAL ORGANIZATION FOR STANDARDIZATION (ISO), Information and documentation - Information and documentation - Document storage requirements for archive and library materials (ISO 11799:2003) = Information et documentation - Prescriptions pour le stockage des documents d’archives et de bibliothèques (ISO 11799:2003) = Information und Dokumentation - Anforderungen an die Aufbewahrung von Archiv- und Bibliotheksgut (ISO 11799:2003). – Geneva : International Organization for Standardization (ISO), 2003
- 29 -
ISERNHINKE, Karina • Das Strafgefangenenlager Oberems im Kreis Gütersloh als Teil des nationalsozialistischen Lagersystems. – Bielefeld : Universität Bielefeld, 2010 • Gustav Merland [Ressource électronique]. – Harsewinkel : Stadt Harsewinkel, 2011 • Lambert (Lucien) Lallemand [Ressource électronique]. – Harsewinkel : Stadt Harsewinkel, 2011 JOSSA, Cindy, Drietalig glossarium Nederlands - Frans - Duits Oorlogsslachtoffers. – Brussel : Federale Overheidsdienst Sociale Zekerheid, 2008 KANY, Jens, … [et al.], Gedenktag für die Opfer des Faschismus : 23.11.2014, Karlsruhe. – Karlsruhe : Vereinigung der Verfolgten des Naziregimes - Bund der Antifaschistinnen und Antifaschisten (VVN-BdA) Kreisverband Karlsruhe (Hrsg.), 2015 KORBOLEWSKI, Anna-Sophie, … [et al.], [Forschungsprojekt über die Opfer des NS-Regimes aus Mecklenburg Vorpommern] = [Projet de recherches sur les victimes du régime Nazi de Mecklembourg-Poméranie occidentale]. – Rövershagen : Europaschule Rövershagen, 2014 KOZIOL, Michael Sylvester, Ein Funke Hoffnung nach Terror und Niederlage. “Nero” scheitert im Kreis Schwäbisch Hall - Militärgouverneur sinnt nicht auf Rache. – Künzelsau : Swiridoff, 2015 LANGE-REHBERG, Karin, “...nach Auschwitz verzorgen”. Stolberg : Stationen von Nazi-Terror, Verfolgung und Widerstand im “Dritten Reich”. - Stolberg/ Aachen : Gruppe Z, 2011 LAPORTE, Christian, Les civils dans la guerre : à découvrir et à compléter !. – In : La Libre Belgique. – 18/09/2015. – p. 59
- 30 -
LARKIN, Kimberly… [et al.], Théorie du Droit : les grandes figures de l’Ecole de Bruxelles. Chaïm Perelman : Engagement et Justice. – Bruxelles : Université Libre de Bruxelles (U.L.B.), [2013?] LAUSBERG, Sylvie, Ces juifs abandonnés par Léopold. – In : Marianne Belgique. – 14 au 28 septembre 2013. - p. 12 à 20 LEBURTON, Jean-Paul, LEBURTON Léopold Henri Adolphe, dit « Pol » 19211945. - [Chez l’auteur] : [Chez l’auteur], [S.d.] LINTEN, Hans, Partizanen in de Zuid-Limburgse Fruitstreek. – Gent : Universiteit Gent, 2013 LOUCHE, Marius P. R., De fusillade te Leopoldsburg - 6 september 1944. [Leopoldsburg] : [Chez l’auteur], 2014 LUSIAUX, Geneviève, … [et al.], Acoz et la guerre 1914-1918. - [S.l.] : [Chez l’auteur], 2014 MALL, Volker, … [et al.], • Die Häftlinge des KZ Außenlagers Hailfingen/Tailfingen : Daten und Porträts aller Häftlinge - I A bis K. - [S.l.] : [Chez l’auteur], 2014 • Die Häftlinge des KZ Außenlagers Hailfingen/Tailfingen : Daten und Porträts aller Häftlinge - II L bis Z. - [S.l.] : [Chez l’auteur], 2014 MARCHAL, Jean-Baptiste, Les victimes civiles de 14-18 racontent leur histoire. – In : La Dernière Heure Dimanche. - 20/09/2015. – p. 10 MEIRESONNE, Lieve, … [et al.], De Grote oorlog in mijn dorp : dagboek van Rachel Van Gijsegem. – Houtem : Heemkunde Houtem, 2016 MELLAERTS, Betty, Adela & Helena : de odyssee van twee vrouwen door een continent in oorlog. – Leuven : Uitgeverij Van Halewyck, 2013
- 31 -
MENGE, Jochen, Moritz Meyer, Hauptstraße 156 : Eine Spurensuche. – In : Jahrbuch des Frechener Geschichtsverein e. V., Band 11/2015. – 26/10/2015. - p. 65 à 104 MESNARD, Philippe, … [et al.], Journée d’études : les camps de transit en Europe sous le nazisme. Bibliothèque Royale de Belgique - Bruxelles - 23 octobre 2014 = Studiedag : de transitkampen in Europa onder het nazisme. Koninklijke Bibliotheek van België - Brussel - 23 oktober 2014. – Bruxelles : Mémoire d’Auschwitz ASBL, 2014 MICHIELS, Marc, … [et al.], Het XXste Transport naar Auschwitz : de ongelijke strijd op leven en dood. – Antwerpen : Uitgeverij Manteau, 2012 MORANDINI, Isabelle, “Bummelanten”, “Diebe”, “Flüchtige” - Zwangsarbeiter im Strafvollzug der Haftanstalt Saarbrücken zur Zeit des Nationalsozialismus. – Saarbrücken : Universität des Saarlandes, 2015 MULLER, Pierre, La souffrance au quotidien : le cas des résistants internés à Hasselt en 1916. - Louvain-la-Neuve : Université catholique de Louvain (U.C.L.), 2016 NAERT, Jan • Het Gentse Onafhankelijkheidsfront in de naoorlogse jaren. “Une victoire sans lendemain?”. – Gent : Universiteit Gent, 2012 • Onze strijd is niet ten einde : Het Gentse Onafhankelijkheidsfront tijdens en na de Tweede Wereldoorlog. – In : Belgisch Tijdschrift voor Nieuwste Geschiedenis. – 2015 (N°2/3). - p. 120 à 153 NIZET, Claudia-Elena, Les Justes de la Province de Liège. – Liège : Université de Liège (ULg), 2014 OEUVRE NATIONALE DES INVALIDES DE LA GUERRE (O.N.I.G.), 25 années d’activité, 1919-1945. - [S. l.] : Oeuvre Nationale des Invalides de la Guerre (O.N.I.G.), [après 1945]
- 32 -
PACI, Francesca, Un amore ad Auschwitz. Edek e Mala : una storia vera. – Novara : De Agostini Libri S.p.A., 2016 PENICK, William, … [et al.], Erna’s children : Rescuing the Youngest Victims of World War II. – 2010 PETIT, Maurice, Victimes de la Seconde Guerre mondiale de et à Devantave et combats pour la libération de Devantave. – In : Annales 2015. – 2016 (30ème année). – p. 33 à 51 PHILIPS, Jozef • De weggevoerden. – In : Lebbeke ‘14-’18. – 2014. – p. 269 à 352 • Ook mannen worden opgeëist. – In : Lebbeke ‘14-’18. – 2014. – p. 410 à 447 PRAET, Patrick, Schindler in Okegem? Een vergeten episode uit de Tweede Wereldoorlog. – In : Mededelingen Heemkring Okegem. – 2011 (Jaargang 36, N°2). – p. 25 à 37 PRIOR, Anne, “Geben Sie diese Kinder nicht auf!” : Kindertransport nach Belgien und die Schicksale der Bewohner des Israelitischen Waisenhauses Dinslaken 1938-1945. – Essen : Klartext Verlag, 2015 QUINTYN, Willy, … [et al.], Hansbeke tijdens de Eerste Wereldoorlog. Een dorp in “Etappengebied”. – Hansbeke : Oud-Hansbeke, 2014 RADERMACHER, Olivier • Les réfractaires à la Wehrmacht dans les “dix communes” annexées par le Reich (1940-1944). – Liège : Université de Liège (ULg), 2015 • Les réfractaires à la Wehrmacht dans les “dix communes” annexées par le Reich (1940-1944). Annexe 24 : Base de données imprimable. – Liège : Université de Liège (ULg), 2015 RASKIN, Laetitia, L’espionnage à Liège pendant la Grande Guerre : le service de renseignement de Dieudonné Lambrecht (1914-1916). – Liège : Université de Liège (ULg), 2015
- 33 -
RENARD, Louis-Marie, Jules Daco 1898 - 1944 : les baraques de Wyompont Mierchamps - Marcouray Mai - Juin - Juillet 1944. – Hives : [Chez l’auteur], 2014 REPPLINGER, Roger • An die Wand gestellt [Ressource électronique]. – Stuttgart : KONTEXT:Verein für ganzheitlichen Journalismus e. V., 2014 • Auf der Spur eines Verbrechens [Ressource électronique]. – Stuttgart : KONTEXT:Verein für ganzheitlichen Journalismus e. V., 2014 • Bürokratisch ermordet [Ressource électronique]. – Stuttgart : KONTEXT:Verein für ganzheitlichen Journalismus e. V., 2014 • “Ich lehne es ab, Juden zu verfolgen” [Ressource électronique]. – Stuttgart : KONTEXT:Verein für ganzheitlichen Journalismus e. V., 2014 REUMONT, Christian, … [et al.], Burgemeester Auguste De Maeght : enkele aspecten van zijn leven en zijn bestuur. – In : Hallensia : tijdschrift over de geschiedenis van Halle, Buizingen en Lembeek. – oktober/december 2012, (N°4). - p. 1 à 47 ROBA, Jean-Louis, … [et al.], Brugge tijdens de Grote Oorlog. Deel 1 : augustus - december 1914. – Mere : Uitgeverij De Krijger, 2013 ROSSI, Franca, Hector Ameye, 1878-1943. - La Louvière : Province du Hainaut - Enseignement de Promotion sociale, 2013 SAERENS, Lieven • Onwillig Brussel. Een verhaal over jodenvervolging en verzet. - Leuven ; Brussel : Davidsfonds, Studie- en documentatiecentrum Oorlog en Hedendaagse Maatschappij (S.O.M.A.), 2014 • Rachel, Jacob, Paul et les autres. Une histoire des Juifs à Bruxelles. – Bruxelles : Editions Mardaga, 2014 SCHAEVERS, Mark, Orgelman : Félix Nussbaum. Een schildersleven. Amsterdam ; Antwerpen : De Bezige Bij, 2014
- 34 -
SCHEERLINCK, Staf, Godsvrede in de Eerste Wereldoorlog. - [S. l.] : [Chez l’auteur], [S. d.] SERVICES DE LA CHAMBRE ET DU SENAT, Le Parlement pendant la Grande Guerre : visite guidée thématique. – Bruxelles : Sénat, Chambre des représentants, [S.d.] SOTTIAUX, Jean-Luc, … [et al.] • [Monuments aux Morts de Taintignies : soldats et déportés 1914-1918, soldats 1940-1945]. – Taintignies : Commune de Taintignies, 2014 • Sur les traces de notre passé. – Taintignies : Commune de Taintignies, 2014 SPF SECURITE SOCIALE - DG VICTIMES DE GUERRE, Victimes civiles de la guerre en Belgique : entre droits et mémoire. - [Bruxelles] : Service Public Fédéral Sécurité Sociale, 2014 STRUBBE, FILIP, … [et al.] • Copie numérique des archives du Service international de Recherches (SIR) à Bad Arolsen consultable aux Archives générales du Royaume. – Bruxelles : Archives Générales du Royaume et Archives de l’Etat dans les Provinces, 2012 • Digital copy of the archives of the International Tracing Service in Bad Arolsen accessible at the National Archives. – Brussels : National Archives and State Archives in the Provinces, 2012 • Digitale kopie van het archief van de International Tracing Service (ITS) te Bad Arolsen raadpleegbaar in het Algemeen Rijksarchief. – Bruxelles : Algemeen Rijksarchief en Rijksarchief in de Provinciën, 2012 SWIEBOCKA, Teresa, … [et al.], Auschwitz-Birkenau : histoire et présent. - : Wadowice : Panstwowe muzeum Auschwitz-Birkenau, 2010 SWYSEN, Laetitia, Rapport de stage (STAG-B-502). Les Lohnüberwesunglisten. – Bruxelles : Université Libre de Bruxelles (U.L.B.), 2015
- 35 -
TALLIER, Pierre-Alain, … [et al.], La Louvière sous l’uniforme, 1914-1920 : entre défenseurs, occupants et libérateurs. - La Louvière : Archives de la Ville et du CPAS de La Louvière, 2014 TONDEUR, Jean-Philippe • De Groepering Grenadiers van de Weerstand : 1940-1945 in België. – Bruxelles : Uitgeverij la Belle Alliance, 2015 • Le Groupement Grenadiers de la Résistance : 1940-1945 en Belgique. – Bruxelles : Editions de la Belle Alliance, 2015 TOUSSAINT, Jacques, La phaléristique. Ordres. Rubans. Décorations. – Jambes Syndicat d’initiative de Jambes, Centre d’archéologie, d’art et d’histoire de Jambes, 2014 TRIFFAUX, Matthieu, [Dépouillement, classement et reconditionnement des archives concernant les “Werbestellen” conservées au Service des Victimes de la Guerre]. – Bruxelles : Université Libre de Bruxelles (U.L.B.), 2014 VAGMAN, Vincent, Présence juive à Charleroi : histoire et mémoire. – Jambes : [Chez l’auteur], 2015 VALKENBORGH, Wout, “Asociale” gevangenen uit België in Duitse concentratiekampen : de vergeten slachtoffers van het naziregime. – Leuven : Katholieke Universiteit te Leuven (K.U.L.), 2015 VANDENABEELE, Peter, Frontstad in de Grote Oorlog : de burgerbevolking van Nieuwpoort tijdens en na WO I ; rond het oorlogsdagboek van Emiel Vandenabeele. - Erpe Mere : Uitgeverij De Krijger, 2015 VANDEVELDE, Luc, Afspraak met de dood - voor het leven getekend - het werdervaren van Ronsenaar Maurice Vandevelde en andere kz-gevangenen in Buchenwald en Ohrdruf. Deel 2. – In : Annalen = Annales. – 2014 (LXIII). - p. 77 à 140
- 36 -
VAN GOETHEM, Herman, … [et al.], Drancy-Auschwitz 1942 - 1944. Joden uit België, gedeporteerd via Frankrijk = Drancy-Auschwitz 1942 - 1944. Juifs de Belgique, déportés via la France = Drancy-Auschwitz 1942 - 1944. Jews from Belgium, deported via France. – Brussels : VUBPRESS, 2015 VANSIMAEYS, Frédéric • Compilation de fiches commémoratives relatives aux victimes de guerre de Sombreffe, Tongrinne, Ligny et Boignée. - [Sombreffe] : Collège Communal de Sombreffe, [2014?] • Inventaire du patrimoine funéraire des cimetières de Sombreffe. 1. Sombreffe. – Sombreffe : Collège Communal de Sombreffe, 2013 • Inventaire du patrimoine funéraire des cimetières de Sombreffe. 2. Boignée - Tongrinne. – Sombreffe : Collège Communal de Sombreffe, 2014 VASTESAEGER, Anne-Marie, … [et al.], Questions d’archivage. – Bruxelles : Politeia, 2016 VERCRUYSSE, Sarah Maya, De Belgische politieke gevangenen in MittelbauDora (1943-2012) : De relatie tussen de gevangenen vanaf het kampleven tot en met de naoorlogse vriendenkring. – Leuven : Katholieke Universiteit te Leuven (K.U.L.), 2013 VERHELLE, Rik, Hotton et le désastre de Nuremberg (30 - 31 mars 1944). – In : Annales 2015. – 2016 (30ème année). - p. 61 à 79 VERMEERSCH, Geert, [Compilatie van pagina’s over personen en gebeurtenissen tijdens de inval en het terugtrekken van de bezetter : oktober 1914 en oktober 1918 in de West-Vlaamse gemeente Kachtem (Izegem)]. - [Kachtem (Izegem)] : Heemkundige kring Ten Mandere, [2014?] VERSCHOORIS, Marc, Hoe zwart in het donker gedijt : de Sicherheitsdienst en de Sicherheitspolizei Gent-Leeuwarden 1940-1945. – Leuven : Davidsfonds Uitgeverij, 2016
- 37 -
VRANKEN, Cédric, La police communale de Liège pendant la Seconde Guerre mondiale. – Liège : Université de Liège (ULg), 2014 WALRAVENS, Jacques • Le coin des fouineurs. Guy Nisole. – In : Le journal AIMs. – Août/septembre 2007. – p. 18 • Le coin des fouineurs. Modeste Coton, prisonnier de guerre et prisonnier politique. – In : Le journal AIMs. - Janvier/février 2008. – p. 14 - 15 • Le coin des fouineurs. Pour mieux connaître Fernand Garcia. – In : Le journal AIMs. – Février 2007. – p. 11 - 12 WALRAVENS, Jacques, … [et al.] • Le coin des fouineurs. Aux habitués qui ont apprécié nos articles consacrés aux professeurs, étudiants et anciens de la faculté dont les noms sont gravés sur le marbre du haal d’accueil de la rue de Houdain. In : Le journal AIMs. - Mai/juin 2008. – p. 22 – 23 • Le coin des fouineurs. Un duo d’IMs dans les réseaux clandestins. In : Le journal AIMs. – Mars 2007. – p. 9 - 10 WATTIER, Mathilde, Ils observaient les trains dans l’ombre pendant la Première Guerre Mondiale en Belgique occupée. Vital Loore ou le parcours biographique d’un Nimysien dans le Service Baeckelmans. - Louvain-la-Neuve : Université catholique de Louvain (U.C.L.), 2011 WYCKMANS, Paul, Joodse meisjes tussen hoop en vrees : Kontische zusters van Altena verlenen asiel tijdens WO II. – Kontich : Koninklijke kring voor heemkunde Kontich, [2016?] ZAPRUDER, Alexandra, Salvaged Pages : Young Writers’ Diaries of the Holocaust [Ressource électronique]. - New Haven ; London : Yale University Press, 2015
FOD Sociale Zekerheid Directie-generaal Oorlogsslachtoffers Luchtvaartsquare 31 1070 Brussel Tel: 02/528.91.00 Fax: 02/528.91.75 E-mail: archidoc@minsoc.fed.be Website: http://warvictims.fgov.be Hebben aan deze editie meegewerkt Gert De Prins, Geneviève Lurquin, Alexandra Matagne, Véronique Schifflers, Ellen Van Cauwenberghe, Sylvie Vander Elst. Opmaak Dienst Communicatie, FOD Sociale Zekerheid Verantwoordelijke uitgever Geneviève Lurquin – oktober 2016 Papier: D/2016/10.770/33 Elektronisch: D/2016/10.770/34