Κόστος εκτύπωσης: 2€
Πώς ορίζεται εκείνη η -σχεδόν μαγική- στιγμή που ένα σύνολο ατόμων καταφέρνει να υλοποιήσει το όραμα που έχει για ένα κοινό σκοπό; Και πώς αυτός ο ορισμός όταν παίρνει σάρκα και οστά σε επίπεδο δημιουργίας και προσωπικής έκφρασης, τελικά πραγματώνεται; Μία τέτοια «δυσκολία» αντιμετωπίζουν όσοι και όσες ασχολήθηκαν, ασχολούνται και θα ασχολούνται με το εγχείρημα που λέγεται Freequency. Ένα εγχείρημα που ξεκίνησε ως διαδικτυακός ραδιοφωνικός σταθμός (αποκλειστικά) και μετεξελίσσεται σε ένα δίαυλο επικοινωνίας μέσω του γραπτού λόγου και της ραδιοφωνικής έκφρασης. Η ανάγκη για αδιαμεσολάβητη και μη χειραγωγούμενη ενημέρωση που βασίζεται και ανοίγει στο πεδίο της Τέχνης (με όποια μορφή και αν εκφράζεται αυτή) και της πολιτικής αντίληψης των πραγμάτων, είναι η κινητήρια δύναμη των ανθρώπων που απαρτίζουν το εγχείρημα. Μία προσπάθεια για ένα πολυσυλλεκτικό Μέσο που δεν αντιλαμβάνεται την δημιουργία με όρους αγοραίους. Κριτήριό μας είναι το ενδιαφέρον που βρίσκουμε στην επικοινωνία, στη μουσική, στις παραστατικές τέχνες, στην πολιτική και στους ανθρώπους που είναι «κοινωνοί» αυτών των εννοιών. Η συνεργασία (μέσω της δικτύωσης) και η παρουσίαση ανάλογων εγχειρημάτων είτε στο κοινωνικό είτε στο καλλιτεχνικό πεδίο είναι για μας ζητούμενο και μία από τις συλλογικές απαντήσεις μας στις επιθέσεις που δεχόμαστε και θα δεχθούμε.
“...δεν θα καίγεται ο κόσμος γύρω μας, και εμείς θα ακούμε μουσική . ας καίμε τον κόσμο γύρω μας, μετά μουσικής”
συντονισμός ύλης/επιμέλεια Ελβίρα κώστας τ. Emilo Toni Caramba Constant. Sphin.
συντακτική ομάδα Κλέαρχος Άρης Α.Π. Ξένια Π. Ορέστης. Ν.Σ. Γαβριήλ filiomagenta εξώφυλλο/οπισθόφυλλο WD φωτογραφία εξωφύλλου BigAlejandro δημιουργικό Άρης Μαρία Κ.
Σχέδιο εξωφύλλου: Capture (Αθήνα.Εξάρχεια.2013) οπισθόφυλλου: Believe In Angel? (Αθήνα.Πλατεία Βάθης.2013) Φωτογραφία εξωφύλλου: BigAlejandro
Ευχαριστούμε... τον WD για τα σχέδια τον Γιώργο Τριανταφυλλάκο για την ευγενική παραχώρηση των γραμματοσειρών
γνωρίζοντας τον wd
6
la grande bellezza
8
συνέντευξη με lethe & earth of distrust
10
monsanto: 16 φυτρώνει εκεί που δεν την σπέρνουν ήρθατε να μας πάρουτε;
24
tedx: είναι ο δρόμος για την κόλαση 28 στρωμένος με καλές προθέσεις; στη γκαλερί του μόχθου
38
-Πιστεύεις πως θα είναι καλύτερο το 2014; -Όχι! -Μα γιατί; Εσένα καλά σου πήγε το 2013. -Δε νομίζω… Κοιτάς γύρω σου και βλέπεις μία εσωτερίκευση της ήττας. Μία συλλογική κατάθλιψη. Και μπορείς και με ρωτάς ακόμα αν θα είναι καλή χρονιά αυτή που ξεκίνησε; Καλά κάνεις και με ρωτάς όμως, γιατί μπορώ να σου πω τι βλέπω. Οι άνθρωποι και οι αντιστάσεις τους έχουν φτάσει στα απώτερα όριά τους. Όταν το σώμα μπαίνει ανάχωμα ως το τελευταίο σύνορο στον εξευτελισμό και την ταπείνωση. Δε μπορώ να φανταστώ τι μπορεί να νιώθει κάποιος όταν κάνει απεργία πείνας για πάνω από 50 μέρες. Και μάλλον δε θα μπορέσω ποτέ… Μπορώ όμως να του σταθώ ακόμα και αν δεν έχει φανταστεί ποτέ ότι θα το έκανα, γιατί αγνοεί την ύπαρξή μου. Είμαι εκεί όμως. Κόσμος μιλάει πλέον, συναντιέται, δρα, πολλές φορές ηλιθιωδώς, αλλά δρα. Η καταστολή του αυθόρμητου και της σκέψης βρίσκει ακόμα κάποια εμπόδια. Τα σώματά μας και τις πράξεις μας. Μάλλον θα σε τσακίσουν όπου σε βρουν. Ακόμα και σε έναν βρεφονηπιακό σταθμό να καταλήξεις κυνηγημένος, θα σε ισοπεδώσουν. Αλλά εσύ πάλι εκεί έξω. (Και) για αυτούς που δεν είναι έξω. Όταν πάνω από 1000 άτομα ανά την επικράτεια κρατούν ζεστούς τους εαυτούς τους και τους «τυχερούς» των σωφρονιστικών ιδρυμάτων πριν αλλάξει και τυπικά ο χρόνος, τότε μπορώ να σου πω ότι δε θα είναι καλύτερο το νέο έτος. Πώς θα μπορούσε, άλλωστε, όταν υπάρχει ακόμα εκεί έξω ένα από τα πιο χυδαία κατασκευάσματα που σκέφτηκε ανθρώπινος νους. Μπορώ να σου πω όμως ότι θα είναι πιο δυνατή η χρονιά. Όχι γιατί το επιλέξαμε. Αλλά γιατί δεν έχουμε άλλα περιθώρια. Όχι να μην πάμε ένα βήμα πιο πίσω - ούτε καν για να μείνουμε εδώ. Γ.
Γνωρίζοντας τον WD
Επιλέγεις μόνο δημόσιους χώρους για να εκθέσεις τα έργα σου; Αν ναι, γιατί; Βιοπορίζεσαι από αυτό που κάνεις; Όχι, τα έργα μου δεν είναι μόνο στον δημόσιο χώρο. Έχω δύο επιλογές: τον δρόμο και τους εκθεσιακούς χώρους. Στον δρόμο από τη μία, ο καθένας που θα περάσει -τυχαία ή σκόπιμαμπροστά από κάποιο έργο μου μπορεί να «επικοινωνήσει» μαζί του με την αμεσότητα που μόνο ο δημόσιος χώρος μπορεί να δώσει. Μπορείς να μοιραστείς τις σκέψεις σου με πολύ περισσότερο κόσμο. Και δε μιλάμε και για την επαφή που έχεις κατά τη διάρκεια της δημιουργίας του έργου, που είναι ένα ακόμη πολύ ενδιαφέρον κομμάτι του να κάνεις πράγματα στον δρόμο. Είσαι σε κοινή θέα με ό,τι αυτό συνεπάγεται, θετικό ή αρνητικό. Στους κλειστούς εκθεσιακούς χώρους από την άλλη, τα πράγματα είναι εντελώς διαφορετικά. Δεν υπάρχει αυτή η ζωντάνια και όλα είναι κάπως «αποστειρωμένα». Βέβαια, πρέπει να ζήσω από αυτό που κάνω και να μπορέσω παράλληλα και να υποστηρίξω τη δουλειά μου στο δρόμο, κάτι που απαιτεί ένα καλό budget για χρώματα, υλικά κλπ. Αν δεν κάνουμε λάθος WD σημαίνει Wild Drawing. Το πρώτο συνθετικό αφορά την τεχνική σου ή το περιεχόμενο του μηνύματος; Ξεκινώντας το 2000 στο Bali έκανα murals (freeq-σημείωση: πληθυντικός του mural=τοιχογραφία), αλλά όταν ήρθα στην Αθήνα το 2006 δεν ήξερα πώς λειτουργούν τα πράγματα εδώ. Οπότε προτίμησα τα paste up: σχέδια με μελάνι στο χαρτί, που το μόνο που χρειάζεσαι είναι λίγος χρόνος για να τα
κολλήσεις. Έτσι προέκυψε το “Drawing”. Το “Wild” έχει να κάνει περισσότερο με την ελευθερία έκφρασης που μου δίνει ο αστικός χώρος. Χρησιμοποιώντας τον δημόσιο χώρο ως μέσο προπαγάνδισης και επικοινωνίας, μας προβληματίζει πού θα τοποθετήσουμε το μήνυμά μας. Πιθανώς κάθε τοίχος και επιφάνεια στο αστικό περιβάλλον είναι ένας δυνάμει καμβάς για σένα. Πώς νιώθεις όταν βλέπεις έργα πατημένα από αφίσες; Δεν ξέρω ακριβώς, είναι μάλλον παράξενο... Ο δημόσιος χώρος ανήκει σε όλους και υπό αυτή την έννοια όλοι μπορούν να τον χρησιμοποιήσουν σαν μέσο έκφρασης. Ακόμη και να πατηθεί κάποιο έργο σε έναν τοίχο, κάποιο άλλο θα γίνει σε κάποιον άλλο. Αυτό είναι η τέχνη του δρόμου. Τα έργα γεννιούνται, ανθίζουν και πεθαίνουν στον δρόμο. Από τη στιγμή που κάνεις κάτι στον δημόσιο χώρο γενικά, ξέρεις ότι είναι εφήμερο. Ακόμη κι έτσι όμως, θέλω να το κάνω. Αν ήθελα κάτι για να μείνει, θα έκανα μόνο πίνακες. Έχεις βαλθεί να σιάξεις εξωτερικά όλα τα Εξάρχεια; Χαχαχα… Όχι! Απλά τα Εξάρχεια ήταν για μένα love at first sight, από την πρώτη στιγμή που ήρθα στην Αθήνα. Τα Εξάρχεια είναι πολύχρωμα, είναι δυναμικά, είναι όπως πρέπει. Δεν είναι λογικό, λοιπόν, να βάφω συχνά στα Εξάρχεια;
7
La grande Bellezza
της Α.Π.
Ο
Πάολο Σορεντίνο (Paolo Ένα αστείο υπαρξιακό δράμα Sorrentino) τριγυρνά στη Ρώμη, μια πόλη στην οποία Ο Σορεντίνο τοποθετεί επίσης στο ο Ναπολιτάνος σκηνοθέτης κέντρο της βόλτας του την απώλεια. Το θάνατο. Κίνητρο του ήρωά του για να δηλώνει πως πάντα περιπλανιέται, να συζητά, να θλίβεται θα νιώθει τουρίστας χωρίς εισιτήριο βαθιά και να αναζητά ένα νόημα, επιστροφής. Αυτή τοποθετεί στο κέντρο να αστειεύεται και πάντα τελικά να της καινούριας μεγάλου μήκους ταινίας θλίβεται, είναι μια έντονη συνειδητότητα του. Η βόλτα του στο γερασμένο παρόν και παρουσία του θανάτου. Όταν κάτι και πάντα στο παρελθόν, ανοιγμένη στο υπάρχει και τελειώνει θα πρέπει να τρομακτικό μέλλον. Μπορεί κάποιος νοηματοδοτήσει την ύπαρξή του. Παρ' ολ' στα 65 του να βρει την τέλεια ομορφιά, αυτά η νεότητα του Τζεπ (Jep) απέρριψε αν υποθέσουμε πως δικαιούται να την τόσο ολοκληρωτικά κάθε τι που δίνει αναζητά; Ο κυνικός χαρακτήρας της παραδοσιακά νόημα στις ζωές, που δε ταινίας ξέρει που να μην την ψάξει: στα μπορεί τίποτα πια να δώσει σημασία, μια χλιδάτα εστιατόρια, τα έξαλλα πάρτι, αλήθεια, μια μεγάλη αφήγηση. Μένει τη βαθυστόχαστη λογοτεχνία και τις απλά η κυνική ευφυΐα του. πειραματικές περφόρμανς. Ίσως κάποιο Τελικά η ίδια η ταινία φαίνεται να νόημα να κρύβεται στην ειλικρίνεια κινητοποιείται από αυτή την αναζήτηση. της αλητείας του, τον ίδιο τον κυνισμό Και εκείνο που στο τέλος μένει είναι η του, την αποδοχή της αποτυχίας του ίδια η ταινία. και το τίποτα της καθημερινής του Η ιδιαιτερότητα και ο προσωπικός διασκέδασης. Ο σαρκαστικός μηδενισμός χαρακτήρας ενός γοητευτικού ταξιδιού. του θυμίζει, κάθε φορά που επιχειρεί να Δεν ξέρω αν αυτός είναι ένας βρει ένα νόημα, πως ο θεός πέθανε, μαζί ελκυστικός τρόπος να νοηματοδοτήσει με την πνευματικότητα, τους σημαντικούς κανείς τη ζωή του, ο Σορεντίνο πάντως ανθρώπους, τους ανθρώπους του, τα κατορθώνει έτσι να δικαιολογήσει την πάθη, τη συντροφικότητα, τη λαγνεία και ταινία του. τα σπουδαία λόγια. Ήχος και εικόνα στο ίδιο πνεύμα Ο Σορεντίνο έχει δει πολύ κινηματογράφο Η αισθητική του σκηνοθέτη δεν εξαντλείται ούτε στην πολυτελή, ούτε και αυτό αναγνωρίζεται υπέροχα στην στη νοσταλγική, ούτε στη μποέμικη Τέλεια Ομορφιά, μέσα από πυκνές εκδοχή της Τέλειας Ομορφιάς, αλλά αναφορές στον κινηματογράφο του αναδεικνύει μια γεμάτη αντιφάσεις Φελίνι, την εστέτ Ρώμη του Γκριναγουέι σύνθεση: Το Dies Irae1, από το άλμπουμ στο Η κοιλιά του αρχιτέκτονα (1987), του Ζμπίγκνιεφ Πράισνερ, Requiem τους κωμικά αινιγματικούς χαρακτήρες for my Friend (1998), έναν επικήδειο που θυμίζουν ήρωες του Ντέιβιντ Λιντς, του συνθέτη στον φίλο του σκηνοθέτη την queer ατμόσφαιρα του Αλμοδόβαρ Κριστόφ Κισλόφσκι, ακολουθείται από και τον ήχο των ταινιών του Κισλόφσκι. το καρναβαλικό Far l’ Amore, και το I Lie Οι αναφορές του αυτές δένουν σε μια του Ντέιβιντ Λανγκ (David Lang). προσωπική σύνθεση που δεν επιτρέπει Κινηματογραφεί έξαλλα πάρτι και του κακοπροαίρετες συγκρίσεις, παρά μόνο οίκους και λειτουργούς του θεού, τη την απόλαυση του να διαβάζεις σε μια Ρώμη, τη νύχτα, τους τουρίστες και οικεία και αγαπημένη γλώσσα. τα στριπτιτζάδικα, περφόρμερ και 1
Dies Irae - Μέρα Οργής: λατινικός ύμνος του 13ου αιώνα, που αποτελεί μέρος της καθολικής επικήδειας λειτουργίας (ρέκβιεμ) και περιγράφει τη μέρα της κρίσης.
ιερόδουλες, φοροφυγάδες, το Κολοσσαίο, περαστικούς και ξεναγούς, με έναν υποδειγματικό ρυθμό που μάλλον του χαρίζει η υψηλή ταχύτητα κινηματογράφησης. Ενώ η μνήμη - του Τζεπ - απασχολεί διαρκώς την ταινία, η φωτογραφία του Σορεντίνο δεν είναι νοσταλγική, αλλά παραμένει σκληρά σύγχρονή και για αυτό ουσιαστικά ρεαλιστική. Ίσως αυτός είναι ο λόγος που δε νιώθεις να εκβιάζεσαι μέσω μιας μελοδραματικής αισθητικής, ούτε όμως να πιέζεσαι από την πεζότητα. Με τους διαλόγους χτίζεται ένα νευρώδες σενάριο, που δεν εγκαταλείπει τον θεατή για περίπου δυόμιση ώρες, ενώ οι χαρακτήρες, αν και αρκετά υποδειγματικοί, είναι απολαυστικότατοι στην τραγικότητα και τη γελοιότητά τους. Μεστή και η γνωριμία μας με τον Τζεπ, τον κεντρικό ήρωα της Τέλειας Ομορφιάς, στον οποίο ο ίδιος o Σορεντίνο σε συνεντεύξεις του, αποδίδει στοιχεία αυτοβιογραφικά. Όχημα αυτής της άμεσης πρόσληψης, η ευστοχία, το κυνικό χιούμορ και η ευθύτητα του σχεδόν αφηγηματικού λόγου του Τζεπ.
H Τέλεια Ομορφιά νομίζω ότι έχει έναν υποδειγματικό κινηματογραφικό ρυθμό και επίσης είναι μια ταινία που φρόντισε την έκφραση του δημιουργού της, όσο την απόλαυση του θεατή της. Κινηματογράφος να τον βλέπεις και να τον ξαναβλέπεις. Να τον πίνεις. Ούτε βαρύς, ούτε ελαφρύς. Και επίσημη υποψηφιότητα της Ιταλίας στην κατηγορία ξενόγλωσση ταινία, για τα επικείμενα Όσκαρ. Ο Ναπολιτάνος σκηνοθέτης, Πάολο Σορεντίνο, απαντά σε εκείνους που συγκρίνουν τη δουλειά του με ταινίες του Φελίνι: “Οι ταινίες μου θυμίζουν ίσως έργα του Φελίνι, μα εκείνα είναι αριστουργήματα, η ταινία μου είναι απλά μια ταινία το 2013. ” Επιτέλους απλά μια σπουδαία ταινία. La Grande Bellezza σκηνοθεσία Paolo Sorrentino πρωταγωνιστούν Toni Servillo, Carlo Verdone, Sabrina Ferilli 2013 9
των Άρη, Γαβριήλ και Κλέαρxου
Συνέντευξη με Lethe και Earth Of Distrust
Το σκεπτικό ήταν σχετικά απλό. Έξι λιτές ερωτήσεις, ανοιχτές σε ερμηνείες και απαντήσεις. Δύο μπάντες της εγχώριας underground ακραίας σκηνής, με τη δική τους πορεία και στάση. Κάπου τέμνονται, κάπου λοξοδρομούν. Ο πλούτος όμως που υπάρχει εκεί έξω είναι τεράστιος και ήταν αυτό που μας εκκίνησε ώστε να μιλήσουμε μαζί τους και να μπούμε στη διαδικασία να δημιουργήσουμε αυτό που θα έχετε στις οθόνες και στα χέρια σας, σε λίγο καιρό.
Underground: επιλογή ή αυτοσκοπός; ExOxDx: Το underground όταν γίνεται αυτοσκοπός, μάλλον δε θα έπρεπε να το λέμε καν underground. Δε νομίζουμε βέβαια ότι τίθεται και κάτι σαν θέμα επιλογής. Μάλλον στην περίπτωσή μας αποτελεί μονόδρομο. Και ναι, είμαστε ευτυχείς γι’ αυτό. Άλλωστε τελικά στο underground βρίσκονται τα μεγαλύτερα διαμάντια και το πιο σωστό attitude. Το μόνο που ζητάμε είναι σεβασμός και υποστήριξη. Και στο underground υπάρχουν και τα 2 ακόμη, ευτυχώς. Δεν το λέμε επειδή θέλουμε να ανήκουμε κάπου, απλώς κάπου εκεί μέσα σε όλες αυτές τις έννοιες βρίσκουμε τον εαυτό μας και κόσμο όμοιο... μια κινητήρια δύναμη αν θέλετε... έτσι πιο ρομαντικά. Lethe: Τίποτα από τα δύο. Η φάση underground είναι καθαρά ποσοτικό θέμα και συγκεκριμένα δημοτικότητας. Δεν έχει καμία ουσιαστική βάση και δεν προκύπτει έπειτα από προβληματισμό. Η ίδια η μπάντα δεν παίρνει κάποια θέση ούτε εκθέτει τις ιδέες της. Είναι μία ταμπέλα του μουσικού τύπου για όσους φετιχιστές καβλαντίζουν με τέτοια πράματα και νομίζουν πως άμα ακούνε κάτι που δεν ακούει ο δίπλα και ο παραδίπλα τότε ίσως και να ξεχωρίσουν από το κοπάδι. Άμα δώσεις κώλο για χρήμα που θα σπρώξει το όνομά σου, ξάφνου είσαι mainstream και για να μείνεις εκεί πρέπει να κρατηθείς με νύχια και τσιμπούκια. Δε νιώθουμε κάποια και καλά πηγαία ανάγκη ότι πρέπει να μας ακούει ολοένα και περισσότερος κόσμος και η πραγματικότητα είναι ότι με τις επιλογές που έχουμε κάνει και με το ύφος της μουσικής μας δεν θα ξεφύγουμε από τη φάση «underground μπάντα». Καλύτερα έτσι. Έτσι κι αλλιώς το σημαντικό εδώ είναι εάν θα επιλέξεις να επενδύσεις σε ουσιαστικές και ισότιμες σχέσεις αλληλεγγύης μέσα σε αυτή τη φάση ή αν θα πουλήσεις κούφιο σταριλίκι. Και η αλήθεια είναι πως δεν είναι και ιδιαίτερα δύσκολο να γίνει κανείς βλαχοδήμαρχος στην κλίκα του...
Επικοινωνία με το κοινό στις συναυλίες: καβλάντα, σεβασμός ή και τα δύο; ExOxDx: Και τα δύο σίγουρα. με τον σεβασμό να προέχει όμως. Και η καβλάντα με μέτρο. Τόσο όσο χρειάζεται για να ζωηρέψεις μια συναυλία, χωρίς να κουράσεις και να γίνεις γραφικός. Και λέμε τον σεβασμό πρώτο επειδή πραγματικά θεωρούμε πολύ σημαντικό το γεγονός ότι ο κόσμος έρχεται να σε δει επειδή έχει αναγνωρίσει τη δουλειά σου. Ακόμη κι αν έχει έρθει τυχαία όμως, σίγουρα με σεβασμό τον κερδίζεις, πέρα από το όποιο έργο σου. Και η σχέση αυτή που χτίζεται σίγουρα αποτελεί κάτι μεγαλειώδες.
Lethe:
Το σημαντικό είναι να υπάρχει επικοινωνία με τους ανθρώπους ατομικότητες σε μία συναυλία. Με το κοινό δεν υπάρχει επικοινωνία ή σεβασμός. Η μπάντα είναι ο φαλλός ξίφος και το κοινό είναι η μήτρα άγιο δισκοπότηρο που ξερνάει φράγκα στο merch. Μία καθαρά πατριαρχική σχέση με έντονα τα χαρακτηριστικά του βιασμού (scream for me Athens). Κοίτα, όταν συμμετέχεις/ συνδιοργανώνεις συναυλίες με οριζόντιες δομές, ο σεβασμός λίγο πολύ είναι κάτι που προϋπάρχει μόνο και μόνο από την προσέγγιση που επιχειρείς. Ή τουλάχιστον αυτό γίνεται στις περισσότερες των περιπτώσεων..
Lethe
11
Μουσική: έκφραση ή εργαλείο;
πόσο ρηχός πραγματικά είσαι, αφού και όλοι γύρω σου το ίδιο κάνουν. ExOxDx: Έκφραση οπωσδήποτε. Έχουμε τόσα Τι κοιτάς εμένα; Εργαλείο πάλι γίνεται πράγματα μέσα μας που θέλουμε να χωρίς πολλά-πολλά, ανάλογα με τη εξωτερικεύσουμε και η μουσική είναι χρήση της, είτε θες να διαφημίσεις το σύνολο όλων αυτών, η μετατροπή τους κοιλιακούς σου απλά και μόνο για αν θέλετε των εσωτερικών κόσμων να γαμήσεις, είτε θες να βασανίσεις μας, των σκέψεων και των κρατούμενους στο γκουαντανάμο. ερεθισμάτων μας σε μια μορφή τέχνης. Πάνω από όλα όμως η μουσική είναι Κάτι που σίγουρα αποτελεί και ένα μαγαζί και αυτό είναι κάτι που αναπόσπαστο κομμάτι και της ξεχνιέται εύκολα, γιατί από τη μία η καθημερινότητας του κόσμου, αλλά και βιομηχανία παραγωγής φτηνών της ζωής γενικά. Αν μπούμε στη λογική συναισθημάτων κάνει μια χαρά τη να χαρακτηρίσουμε τη μουσική σαν δουλειά της, ενώ από την άλλη όλοι μας εργαλείο, της δίνουμε άλλη έννοια. Κάτι λίγο πολύ έχουμε μάθει πλέον σαν έναν τρόπο για να περάσουμε υποσυνείδητα να μεταφράζουμε τα κάποια μηνύματα. Κάτι που κι εμείς πάντα σε χρήμα και κάποιοι έχουν κάνουμε φυσικά μέσα από το δικό μας βολευτεί ανησυχητικά πολύ σε αυτό το πρίσμα. καινούργιο τους δέρμα... Lethe: Είναι ό,τι ακριβώς θελήσεις να είναι και αυτό αλλάζει όταν θελήσεις να είναι Πώς αντιλαμβάνεστε τον όρο τέχνη; κάτι άλλο. Είναι η καυτή σαραντάρα που, μόλις έφηβος τότε, μπάνιζες στο ExOxDx: Οτιδήποτε μπορεί να ανεβάσει το απέναντι μπαλκόνι να απολαμβάνει μια πνεύμα του ανθρώπου, κάτι που όταν πληθώρα από ερωτικούς συντρόφους, γίνεται είναι πολύ μακριά από ενώ σε είχε μάθει η τηλεόραση για οποιαδήποτε καθημερινότητα που θα soulmates και παρόμοια σαθρά σε παιδέψει και θα σε κουράσει. Κάτι κατασκευάσματα, αλλα είναι και η μάνα που σε κάνει να θες να ασχοληθείς σου που σε έπιασε να φραπεδιάζεις το μαζί του. Κάτι που σε κάνει να θες να σαλάμι σου λίγο αργότερα και, με τις μπεις στη σφαίρα του και να αφήσεις ευλογίες της εκκλησίας, συνέδεσες το ένα κομμάτι της ψυχής σου για πάντα μάταιο εκείνο σπέρμα με τις τύψεις και εκεί. Μια διέξοδος, ένα σύμπλεγμα τη ντροπή. Έκφραση είναι πρώτα από όμορφων (ή και όχι) εικόνων, όλα, αφού μπορείς να εκφράσεις γραμμάτων ή ήχων που θα κινήσουν το ανησυχίες, βιώματα και μυαλό, θα αναμοχλεύσουν τη μνήμη και προβληματισμούς. Ακόμα και όταν τα θα σε κάνουν καλύτερο. Ή απλώς θα σε δίνεις όλα σε κάποιο πιτ εκφράζεις στον κάνουν να σκεφτείς. εαυτό σου την απορία σου που κάποτε Lethe: Μμμμ... η τέχνη... Τέχνη είναι το πρώτο ασπάστηκες κάποιου είδους ανούσιο χιόνι. Τέχνη είναι ένα βάζο με μήλα, πασιφισμό και τη συνειδητοποίηση πως μπανάνες και αχλάδια. Τέχνη είναι κατά βάθος η βία είναι ένα ο κόσμος ολόκληρος. Τέχνη είναι και να χαρακτηριστικό που σε διαρρέει από τη αποδομείς τον κόσμο γύρω σου και να κορυφή ως τα νύχια σαν άνθρωπος/ προβάλεις εκεί την ψευδαίσθηση που ζώο που είσαι. Τραγουδώντας μαζί με σου ψιθύρισε ο δίπλα. Τέχνη λέμε αυτό τον χ ψ ατάλαντο/κατασκευασμένη που κάποτε λέγαμε μαγεία και πια το καριέρα για έναν ακόμα τραγικό βρίσκουμε μόνο στα c.g.i. και στη χωρισμό μπορείς να εκφράσεις και το διαφήμιση. Τέχνη είναι η οφθαλμαπάτη. 12
Τέχνη είναι και η αφαίρεση. Τέχνη είναι σιλικόνη, τακούνια και τσιμπούκια. Τέχνη είναι 100 σπασμένα πιάτα, μπουζούκια και δυο μυτιές στα γρήγορα. Τέχνη είναι και τα κουλουράκια της γιαγιάς σου. Τέχνη πάνω από όλα είναι η πρώτη τσόντα, μετά απομυθοποιείται όμως. Τέχνη είναι η μόντα που σκαρφίστηκες τελευταία στιγμή. Τέχνη είναι και το τουπέ. Τέχνη είναι να τραγουδάς για πράγματα που αφορούν όσο το δυνατόν μεγαλύτερο αγοραστικό κοινό και να μην εμβαθύνεις σε ουσιαστικά
ζητήματα. Τέχνη είναι να μιλάς με στόμφο για παπάντζες και να τις βαφτίζεις τέχνη. Τέχνη είναι και τα κουρέλια που φοράς. Τέχνη είναι και κάθε μόδα και νέα τάση που άφησες πίσω σου ένα κλικ φτωχότερος. Τέχνη είναι να επαναλαμβάνεις 1000 φορές την ίδια λέξη για να θολώσεις την εικόνα, η δημοσιογραφία δηλαδή. Τέχνη είναι και η επικοινωνία. Τέχνη είναι η σαβούρα που ποστάρεις στο διαδικτυακό σου τοίχο, σε χαρακτηρίζει και σε στιγματίζει. Η τέχνη θέλει ένα like από σένα.
Victimology by Earth Of Distrust [front cover]
13
Τέχνη είναι όταν πείθεσαι ότι περισσότερο από άνθρωπος είσαι οπαδός/τηλεθεατής/καταναλωτής, θύμα της τέχνης είσαι τότε. Η τέχνη θέλει copyright γιατί τα φράγκα είναι ιερά, η τέχνη όμως όχι και πρέπει κάπως να ζήσουν και τα λαμόγια της ΑΕΠΙ, είναι και δύσκολοι οι καιροί. Τέχνη τελικά είναι κάτι το οποίο το εκτιμάς ανάλογα με το πόσο το πληρώνεις.
Κάθε τέτοια έννοια αλλάζει με το χρόνο και παίρνει το νόημα που τις δίνει η εκάστοτε κοινωνία με όλη τη σαβούρα που σέρνει στα κεφάλια της. Ας πάει να ψοφήσει η τέχνη λοιπόν. Εμείς γουστάρουμε το θόρυβο...
DIY: δέσμευση ή λύτρωση; ExOxDx: Λύτρωση φυσικά. Δεν υπάρχει πιο σημαντικό πράγμα από το να μπορείς να κάνεις μόνος σου τις δουλειές σου χωρίς συμβόλαια και «από πάνω». Το συναίσθημα του να πάρεις στα χέρια σου μια ολοκληρωμένη δουλειά σου, ξέροντας ότι βγήκε από τα δικά σου χέρια και με τις δικές σου δυνάμεις είναι ανεκτίμητο. Αν μια μπάντα μπει σε λογικές δέσμευσης πριν από αυτή της λύτρωσης, κάπου χάνει το παιχνίδι. Δε στηρίζουμε τις εταιρείες, απλώς πιστεύουμε ότι πρώτα πρέπει να σκεφτείς το πόσο σημαντικό είναι το DIY προτού καν περάσει από το μυαλό σου η απόρριψη ο,τιδήποτε άλλου. Στην Ελλάδα πάντως επικρατεί ακόμη μεγάλη σύγχυση όσον αφορά το θέμα αυτό. Lethe: Πολλοί το ‘χουν πιάσει αυτό το θέμα και το ‘χουν ερμηνεύσει με τον έναν ή τον άλλο τρόπο και κάποιοι όπως τους βόλεψε... Σήμερα πάντως ένα μέρος της d.i.y. σκηνής μοιάζει περισσότερο με μία μικρή εναλλακτική αποικία της μουσικής βιομηχανίας, το καρότο για 14
μία μερίδα του αγοραστικού κοινού που δεν είχε απορροφηθεί από τη σαπίλα της. Να σου λοιπόν και ο θίασος με όλες τις φανφάρες του, τα φώτα του και τα καλοπιάσματα, με τα copyright και τις μηνύσεις του και όλο το συρφετό από μανατζαραίους, διαφημιστές και λοιπούς ενδιάμεσους να υποβαθμίζουν/ εξαλείφουν την έκφραση ενός κορόιδου και να τη μοσχοπουλάνε ως θέαμα για να καλύψουν τις ρηχές ανησυχίες μιας μικροαστικής wannabe μπουρζουαζίας. Κάποιες φορές δεν ξέρεις ποιος έχει αφομοιώσει ποιον: οι εταιρίες έχουν απορροφήσει τις μπάντες και παπαγαλίζουν τις ιδέες τους ή οι μπάντες έχουν αφομοιώσει τις πρακτικές των εταιριών; Για να μην τα ισοπεδώσουμε όλα όμως, πληθαίνει ένα μέρος της d.i.y. αντικουλτούρας με σαφείς προθέσεις, που νιώθει την ανάγκη για αντίδραση, την ανάγκη να μη μολυνθεί η έκφρασή του από τις λογικές του εμπορίου (που πλέον διεισδύουν σε κάθε πτυχή της καθημερινότητας) και την ανάγκη για αυτοοργάνωση. Και κάτι ακόμα για καθαρά λόγους συνέπειας: άμα βρυχάσαι πως θες να εξαλείψεις τον ενδιάμεσο, τον μανατζαραίο, την εταιρεία και να το κάνεις μόνος σου, ίσως να χρειαστεί τότε να εξαλείψεις και τον μαγαζάτορα, χορηγό, πορτιέρη/ σεκιουριτά και τη γαμημένη είσοδο στα λάιβ σου... Αλλιώς κλείστο το ρημάδι!
Τελικά τι απ’ τα δύο: Κομμουνισμός ή Αναρχία; ExOxDx: Δεν έχουμε σχεδιασμένη κάποια νόρμα για τον αγώνα του κόσμου, χαχαχα! Ας πούμε απλώς πως πρέπει να κάνουμε μια ισχυρή συμμαχία για να ανατραπούν οι δυνάστες που μας έκατσαν στον σβέρκο όλα αυτά τα χρόνια. Για περισσότερη τροφή για σκέψη παραπέμπουμε και στους
Lethe:
στίχους του «Διαγραφή». Την αλήθεια όλοι την ξέρουμε. Ας εφαρμόσουμε λοιπόν αυτό που ξέρουμε ότι χρειάζεται. Και η απάντησή μας εδώ δεν είναι διπλωματική. Think. Απλά παραθέτουμε το παρακάτω. Να’στε καλά μάγκες για τοv χώρο που μας δώσατε και καλή συνέχεια!
«Η ριζοσπαστική θεωρία πηγάζει από την ενέργεια της εξεγερτικής επιθυμίας, πρωταρχικά από τη βασική αναγνώριση ότι η κοινωνική κατάσταση στην οποία βρισκόμαστε, οδηγεί τις ζωές μας σε πτώχευση. Επειδή έχουμε εκπαιδευτεί όχι να σκεφτόμαστε αλλά να έχουμε σκέψεις, είναι εύκολη η λύση το να πέσουμε απ’ αυτή τη βασική διαπίστωση, στην αποδοχή της μίας ή της άλλης “ριζοσπαστικής” ιδεολογίας. Δεν υπάρχει όμως τίποτα το ριζοσπαστικό στην ηλιθιότητα ή στην “σκέψη” μέσω συνθηματολογίας ακόμα κι αν αυτή η ξερή συνθηματολογία είναι αναρχική.» Feral Faun Χαοτικά Μανιφέστα
*Ηχητικά δείγματα από Lethe και Earth Of Distrust.
15
της Ξένιας Π.
Monsanto: Φυτρώνει εκεί που δεν τη σπέρνουν 16
Aς ιδιωτικοποιηθούν τα πάντα, ας ιδιωτικοποιηθεί η θάλασσα και ο ουρανός, ας ιδιωτικοποιηθεί το νερό και ο αέρας, ας ιδιωτικοποιηθεί η Δικαιοσύνη και ο Νόμος, ας ιδιωτικοποιηθεί και το περαστικό σύννεφο, ας ιδιωτικοποιηθεί το όνειρο, ειδικά στην περίπτωση που γίνεται την ημέρα και με τα μάτια ανοιχτά. Και σαν κορωνίδα όλων των ιδιωτικοποιήσεων, ιδιωτικοποιήστε τα Κράτη, παραδώστε επιτέλους την εκμετάλλευση υμών των ιδίων σε εταιρίες του ιδιωτικού τομέα με διεθνή διαγωνισμό. Διότι εκεί ακριβώς βρίσκεται η σωτηρία του κόσμου. Και μια και μπήκατε στον κόπο, ιδιωτικοποιήστε στο φινάλε και την πουτάνα τη μάνα που σας γέννησε. Ζοζέ Σαραμάγκου
T
o 1998 οι Νιου Γιορκ Τάιμς χαρακτήριζαν την αμερικανική εταιρεία Μονσάντο ως τη Microsoft της βιοτεχνολογίας στη γεωργία. Ήταν η χρονιά εκκίνησης για τις εταιρείες παραγωγής και εμπορίας Γενετικά Τροποποιημένων Οργανισμών (ΓΤΟ) στον τομέα της γεωργίας. Ήταν η χρονιά που η Μονσάντο με μια διαφημιστική καμπάνια ύψους 1,6 εκατομμυρίων δολαρίων επιχείρησε να κάμψει όλες τις αντιδράσεις στην Ευρώπη και να πείσει ότι η γενετική μηχανική -και κατ' επέκταση οι εφαρμογές της στη γεωργία- είναι η λύση στο παγκόσμιο επισιτιστικό πρόβλημα. Ήταν η ίδια χρονιά που η διαρροή στον Τύπο δεν άφησε τα σχέδια της Πολυμερούς Συμφωνίας για τις Επενδύσεις (ΠΣΕ)1 να προχωρήσουν. Το σχέδιο έδινε τη δυνατότητα σε πολυεθνικές εταιρίες να μηνύουν και να ζητούν αποζημιώσεις από τα κράτη των οποίων ο πολιτικός προσανατολισμός, η εργατική και περιβαλλοντική νομοθεσία είχαν ως αποτέλεσμα τη μείωση των κερδών τους. Δεκαπέντε χρόνια μετά, το σχέδιο αυτό επιστρέφει αυστηροποιημένο και εμπλουτισμένο βάζοντας μια σειρά κλάδων δημοσίου ενδιαφέροντος υπό τις επιταγές του ελεύθερου εμπορίου και του ιδιωτικού τομέα. Η Συμφωνία Διατλαντικής Εμπορικής και Επενδυτικής Συνεργασίας (Trans-Antlantic Trade and Investment Partnership, TTIP), την οποία διαπραγματεύονται από τον Ιούλιο του 2013 οι Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής (ΗΠΑ) και η Ευρωπαϊκή Ένωση (ΕΕ) προβλέπει ότι η ισχύουσα κρατική νομοθεσία στις δύο πλευρές του Ατλαντικού θα υποταχθεί στους κανόνες των πολυεθνικών και του ελεύθερου εμπορίου, οι οποίοι θα αποκτήσουν την ισχύ νόμου και θα φέρνουν ενώπιον της δικαιοσύνης κάθε κράτος που δε θα συμμορφώνεται με τους κανόνες που θα ισχύουν στο εσωτερικό της κοινής αγοράς τους. Η Συμφωνία αυτή (ΤΤΙP) oυσιαστικά θα μεταφέρει στην Ευρώπη το ασιατικό της πρότυπο, τη Συμφωνία
Συνεργασίας του Ατλαντικού (Τrans-Pacific Partnership, TPP), η οποία βρίσκεται σε φάση έγκρισης από 12 χώρες της περιοχής. Μπορεί να ακούγεται, ή καλύτερα να διαβάζεται, αδιανόητο αλλά ήδη η εφαρμογή εμπορικών συμφωνιών που βρίσκονται σε ισχύ, είναι αποκαλυπτική του τι μέλλει γενέσθαι. Ο Παγκόσμιος Οργανισμός Εμπορίου (ΠΟΕ) καταδίκασε πέρυσι τις ΗΠΑ για την ένδειξη της χώρας προέλευσης στα εισαγόμενα κρέατα και για την απαγόρευση του αρωματισμένου καπνού, αφού έκρινε τα μέτρα αυτά προστατευτικά μεν για την υγεία των καταναλωτών, περιοριστικά δε για την κερδοφορία των εταιρειών και τη λειτουργία του ελεύθερου εμπορίου. Ο ΠΟΕ επέβαλε επίσης κυρώσεις εκατομμυρίων ευρώ στην ΕΕ για την άρνησή της να δεχτεί την εισαγωγή ΓΤΟ. Με τις TTIP και TPP, οι ίδιες οι πολυεθνικές θα μπορούν απευθείας και νομιμοποιημένα να καταδικάζουν με βαριές αποζημιώσεις τα κράτη και άρα τους φορολογούμενους, όταν η νομοθεσία της χώρας θα περιορίζει τα κέρδη τους. Πρόσφατα χαρακτηριστικά παραδείγματα, η περίπτωση του γίγαντα της καπνοβιομηχανίας Philip Morris, που έχοντας ενοχληθεί λόγω της αντικαπνιστικής νομοθεσίας σε Ουρουγουάη και Αυστραλία έσυρε στα ειδικά δικαστήρια τις δύο χώρες. Ο αμερικάνικος όμιλος Renco εκμεταλλευόμενος τη νομοθεσία του ελεύθερου εμπορίου, προσέφυγε εναντίον του Περού, του οποίου η νομοθεσία περί περιορισμού των τοξικών εκπομπών αερίων αποτελούσε τροχοπέδη στα «αναπτυξιακά» σχέδια του ομίλου. Η σουηδική εταιρεία παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας Vattenfall διεκδικεί αποζημίωση εκατομμυρίων ευρώ από τη Γερμανία που, λόγω της εγκατάλειψης της πυρηνικής ενέργειας και του αυστηρού πλαισίου στη χρήση λιθάνθρακα, περιορίζει την εμπορική της εξάπλωση. Ασφάλεια τροφίμων, προδιαγραφές τοξικότητας, ενέργεια, φυσικοί πόροι, ελευθερία στο διαδίκτυο είναι τομείς ελεγχόμενοι αλλά και λέξεις κενές περιεχομένου εάν δεν
Συμφωνία μεταξύ των 29 κρατών μελών του Οργανισμού Οικονομικής Συνεργασίας και Ανάπτυξης (ΟΟΣΑ), βλ. “Le nouveau manifeste du capitalisme mondial”, Le monde diplomatique, Φεβρουάριος 1988. 1
17
μετουσιώνουν το νόημά τους σε χρήμα και κερδοφορία στον ετήσιο ισολογισμό των εταιρειών. Χρησιμοποιώντας την «ανάπτυξη» και την «πρόοδο» ως θέσφατα, ιδιωτικοί πολυεθνικοί κολοσσοί επιβάλλουν το κυρίαρχο μοντέλο οικονομικής ανάπτυξης που στρέφεται κατά της ίδιας της ζωής. Στην πραγματικότητα η «ανάπτυξη» μετράει τη μετατροπή της φύσης σε κεφάλαιο και των φυσικών πόρων σε εμπορεύματα2. Εγγενές στοιχείο του καπιταλισμού είναι οι κρίσεις που δημιουργεί έτσι ώστε να μπορεί να τις επιλύει ο ίδιος τεχνικά, υποδουλώνοντας και εξαιρώντας πολύ σημαντικά κομμάτια του παγκόσμιου πληθυσμού . Ο δεύτερος παγκόσμιος πόλεμος αποτελεί το καλύτερο παράδειγμα. Η καταστροφή παραγωγικών δυνάμεων και η ανάγκη αναδόμησής τους κινητοποίησαν πόρους και ανθρώπους πάνω σε αυτή την προοπτική. Η φύση του καπιταλισμού (ειδικότερα στο νεοφιλελεύθερο μοντέλο του) δηλαδή η μηχανιστική του «ορθολογικότητα», δε λογαριάζουν ούτε τρόπο ζωής, ούτε συνήθειες, ούτε παραδόσεις. Η ορθολογικότητα του σκοπού υπερέχει αυτής του μέσου και έτσι στο εμπειρικό επίπεδο η ευημερία είναι πλασματική. Το φαινόμενο Μονσάντο είναι ένα εξαιρετικά εύστοχο case study αφού συμπυκνώνει όλα τα
18
2
χαρακτηριστικά του διεθνισμού του κεφαλαίου, της διαπλοκής με τους κυβερνητικούς αξιωματούχους, της καταστροφής ως ανάπτυξη και της επιθυμίας για παγκόσμιο έλεγχο της τροφής και άρα του παγκόσμιου πληθυσμού. Το ανώτατο στάδιο του νεοφιλελευθερισμού είναι εδώ και μας κλείνει το μάτι. Ή μάλλον μας φτύνει κατάμουτρα. Με σάλιο τοξικό. Monsanto Η Μονσάντο, κολοσσός αμερικανο-ισραηλινών συμφερόντων στον τομέα της βιοτεχνολογίας, αποτελεί την κυρίαρχη δύναμη στην παγκόσμια παραγωγή γενετικά τροποποιημένων σπόρων. Η ιστορία της και η δράση της επιβεβαιώνει αυτό που έλεγε ο Μαρξ για το κεφάλαιο: για την επίτευξη του μέγιστου κέρδους, δεν υπάρχει έγκλημα που να μη ριψοκινδυνεύσει να κάνει. Παραπλανητική διαφήμιση, παραποίηση εγγράφων, δικαστικές διενέξεις, διώξεις δημοσιογράφων και ερευνητών, χαλκευμένες μελέτες, λαθρεμπόριο ΓΤΟ, τρομοκρατία, δωροδοκία, εκβιασμοί, ανακρίσεις, απειλές, βλαβερές δράσεις κατά της ανθρώπινης υγείας, των μικροπαραγωγών, των καταναλωτών, των λαών και του περιβάλλοντος είναι μόνο ένα μέρος του οπλοστασίου που έχει
Τα νερά ενός ποταμού δε συνεισφέρουν στην ανάπτυξη της οικονομίας παρά μόνο αν ιδιωτικοποιηθούν και πωληθούν όπως συμβαίνει στη Χιλή (www.zabetakis.net/?p=2084)
χρησιμοποιήσει με σκοπό τον παγκόσμιο έλεγχο της παραγωγής τροφίμων μέσω των γενικά τροποποιημένων σπόρων. Είναι ίσως η εταιρεία που κατέχει το ρεκόρ δικαστικών αγωγών και αντιδράσεων, την ίδια στιγμή που τα κέρδη της και η κυριαρχία της ενδυναμώνονται3. Anniston, Alabama: Ένα παράδειγμα ολοκληρωτικής εξόντωσης Πριν περάσει στον τομέα της αγροτικής βιοτεχνολογίας, υπήρξε μια από τις μεγαλύτερες χημικές εταιρείες του 20ου αιώνα. Το 1935 η Μονσάντο αγοράζει τη Swann Chemical Company, η οποία είχε αναπτύξει την τεχνολογία των πολυχλωριωμένων διφαινυλίων (PCB). Η Ουάσινγκτον Ποστ αποκαλύπτει με άρθρο4 της το 2002, μια καταστροφή ανθρώπων και φυσικών πόρων στο Άνιστον της Αλαμπάμα την οποία η εταιρεία αποσιωπούσε για δεκαετίες με την αρωγή της βιομηχανίας
3
www.monsanto.com/investors/Pages/financial-highlights.aspx
4
www.chemicalindustryarchives.org/dirtysecrets/annistonindepth/intro.asp
δημοσίων σχέσεων στις ΗΠΑ, σε μια προσπάθεια να ανατρέψει τις επιφυλάξεις και τις αντιδράσεις στα προϊόντα της βιοτεχνολογίας και της γενετικής μηχανικής. «Ο Τέρυ ήταν ο μικρός αδερφός μου. Πέθανε το 1971 από όγκο στον εγκέφαλο, καρκίνο των πνευμόνων, καρδιοπάθεια. Ήταν 16 ετών. Τα τελευταία τρία χρόνια έχασα τους περισσότερους φίλους μου. Πέθαναν από αυτές τις δύσκολες ασθένειες που συνδέονται με τα PCB - καρκίνο, διαβήτη, ηπατίτιδα.» Ντέιβιντ Μπέικερ (David Baker) πρόεδρος της κοινότητας ενάντια στη μόλυνση Άνιστον, Αλαμπάμα Η Μονσάντο είχε θάψει ποσότητες PCB στην περιοχή του Άνιστον ενώ οι εταιρείες έριχναν τα PCB στο κανάλι του Σνόου Κρικ που περνά μέσα από την πόλη. Εσωτερικά έγγραφα της εταιρείας του 1970, διαβαθμισμένα ως «εμπιστευτικά» αναφέρουν προς τους υπεύθυνους πωλήσεων
19
πως «δεν αντέχουμε να χάσουμε ούτε ένα δολάριο πωλήσεων». Άλλα εσωτερικά έγγραφα αποκάλυψαν έρευνες της εταιρείας του 1937 όπου αναφέρεται πως «η έκθεση σε PCB προκαλεί τοξικά αποτελέσματα σε ολόκληρο τον οργανισμό και δερματικά εξανθήματα». Σε άλλη έρευνα, επιστήμονες έριξαν στο νερό του καναλιού Σνόου Κρικ ψάρια τα οποία πέθαναν σε τρία λεπτά. Παρόλα αυτά η εταιρεία προτίμησε να διατηρήσει σιγή ιχθύος για να μη «χάσει ούτε ένα δολάριο πωλήσεων». Όταν δικηγόροι ανάγκασαν την εταιρεία να απολογηθεί και ζήτησαν δικαίωση, οι Αρχές τάχθηκαν με τη Μονσάντο και όχι με τους κατοίκους. Το ποσοστό PCB στον οργανισμό των κατοίκων του Άνιστον αποτελεί καθημερινή ενασχόληση. Ο μέσος όρος των PCB στους κατοίκους του Άνιστον είναι ο μεγαλύτερος παγκοσμίως. Το λεξιλόγιό τους, η κοινωνική τους δραστηριότητα, η κοινωνική τους δομή περιστρέφεται γύρω από τα PCB. Στη συνέλευση ασθενών του Άνιστον οι κάτοικοι συζητούν για τα δισεκατομμυριοστά των PCB στον οργανισμό τους, τις δυσκολίες και τις ιδιομορφίες του καθενός και προσπαθούν να ενημερωθούν για το τι πρέπει να κάνουν. Τα υψηλά ποσοστά PCB στο σώμα των εγκύων είναι υπεύθυνα για γεννήσεις παιδιών με χαμηλό δείκτη νοημοσύνης, για διαταραχή των σεξουαλικών ορμονών, για μείωση της λειτουργίας του θυρεοειδούς και για μια σειρά άλλων συμπτωμάτων. Η περιοχή έχει ερημοποιηθεί, μεγάλο ποσοστό των κατοίκων αναγκάστηκε να μεταναστεύσει, ενώ όλη η γύρω περιοχή είναι ολοκληρωτικά κατεστραμμένη και μολυσμένη. 20
Το 2001, 20.000 κάτοικοι του Άνιστον κατέθεσαν 2 μηνύσεις εναντίον της Μονσάντο. Η Μονσάντο και η θυγατρική της Solutia συμβιβάστηκαν να πληρώσουν 700 εκατομμύρια δολάρια για να αποζημιώσουν τα θύματα, να καθαρίσουν την τοποθεσία και να κατασκευάσουν ειδικό νοσοκομείο. Υπό τον αμερικάνικο νόμο, είναι σπάνιο στελέχη ή διοικητικοί να θεωρηθούν ποινικώς υπεύθυνοι. Τα αστικά δικαστήρια τους υποχρεώνουν σε χρηματικές αποζημιώσεις οι οποίες δεν αποτελούν παρά κλάσμα των κερδών τους. Take your poison Τη δεκαετία του 1960 η Μονσάντο υπήρξε μία από τις σημαντικότερες εταιρείες παραγωγής του χημικού όπλου Agent Orange (πορτοκαλί παράγοντας: φυτοκτόνο και αποφυλλωτικό, με περιεκτικότητα διοξίνης) που χρησιμοποιήθηκε εκτενώς από τις αμερικανικές ένοπλες δυνάμεις στον πόλεμο κατά του Βιετνάμ. Σύμφωνα με τις αρχές της χώρας, περίπου 400.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν ή ακρωτηριάστηκαν και 500.000 παιδιά γεννήθηκαν με γενετικές ανωμαλίες εξαιτίας της χρήσης του.
Μεταξύ και άλλων πειραμάτων που έχουν μεσολαβήσει, το 1994 η εταιρεία παρουσίασε την συνδυαστική αυξητική ορμόνη βοοειδών (rBST). Η Μονσάντο υποσχόταν πως η χορήγηση της ορμόνης σε αγελάδες κάθε δύο εβδομάδες επρόκειτο να αυξήσει την παραγωγή γάλακτος κατά 20%, παραλείποντας να σημειώσει τις δραματικές αλλαγές που αυτή προκαλεί στις λειτουργίες των ζώων. Από το 2000 η ορμόνη που κυκλοφόρησε η Μονσάντο με την εμπορική ονομασία Posilac, έχει απαγορευθεί στην ΕΕ, ενώ μια σειρά ερευνών συνέδεσαν το γάλα ΒΟΗ με την πρόκληση του καρκίνου του προστάτη και του στήθους. Στις ΗΠΑ και σε 21 ακόμη χώρες, η χρήση της είναι καθόλα νόμιμη.
Το απαραίτητο συμπλήρωμα του παρασιτοκτόνου της εταιρείας είναι οι μεταλλαγμένοι σπόροι σόγιας που έχουν ειδικά κατασκευαστεί για να αντέχουν στο Ράουνταπ (Roundup-Ready Soybeans, RRS). Σύμφωνα με τη Μονσάντο, η συνδυαστική χρήση των σπόρων με το αντίστοιχο ζιζανιοκτόνο επιτρέπει στους καλλιεργητές να σπείρουν χωρίς να διατηρήσουν μεγάλες αποστάσεις μεταξύ των φυτών, μεγιστοποιώντας την απόδοση των καλλιεργούμενων εκτάσεων. Σήμερα στις ΗΠΑ το 90% της καλλιέργειας αραβοσίτου, σόγιας, βαμβακιού, ζαχαρότευτλων και ελαιοκράμβης είναι ανθεκτική στο γλυφοσικό οξύ και επομένως έχει υποστεί γενετική μετάλλαξη.
Μεταλλαγμένο success story
Η σόγια είναι ένα πιάτο που σερβίρεται κρύο
Δική της εφεύρεση είναι και το παρασιτοκτόνο Roundup (Ράουνταπ, εμπορική ονομασία για το γλυφοσικό οξύ) το οποίο κατέχει ίσως τις περισσότερες πωλήσεις ανά τον κόσμο. Παρά τις δύο καταδικαστικές αποφάσεις για τις διαφημίσεις που υποστήριζαν ότι είναι «βιοδιασπώμενο» και «φιλικό προς το περιβάλλον», το 2009 το 50% των επιχειρηματικών δραστηριοτήτων της Μονσάντο αφορούσαν τη γραμμή παραγωγής προϊόντων Ράουνταπ.
Στην Ελλάδα η καλλιέργεια γενετικά τροποποιημένων προϊόντων απαγορεύεται βάσει της ελληνικής νομοθεσίας. Ο δούρειος ίππος ωστόσο για την είσοδο της Μονσάντο και άλλων εταιριών βιοτεχνολογίας είναι η εισαγωγή κάθε χρόνο χιλιάδων τόνων μεταλλαγμένης σόγιας. Η μεταλλαγμένη σόγια χρησιμοποιείται κατά κύριο λόγο στην κτηνοτροφία και κυρίως στην εκτροφή πουλερικών και χοιρινών. Λόγω της υψηλής της περιεκτικότητας σε πρωτεΐνη, που μπορεί να αγγίξει ακόμη και το 40%, γίνεται ανάρπαστη τόσο από κτηνοτρόφους όσο και από μεγάλες εταιρίες παραγωγής ζωικών προϊόντων. Οι εταιρείες που δραστηριοποιούνται στην παραγωγή και συσκευασία γαλακτοκομικών προϊόντων, καθώς επίσης και εγχώριες εταιρίες πουλερικών χρησιμοποιούν 21
αφειδώς μεταλλαγμένη σόγια στην εκτροφή των ζωοειδών, σύμφωνα με στοιχεία της Greenpeace5.
πατέντα (κατοχύρωση ευρεσιτεχνίας) μιας σειράς φυτών -αλλά και ζώων- που θα έχουν μονοετή διάρκεια έτσι ώστε να μπορεί να ελέγχει την παγκόσμια παραγωγή. Ακόμη κι αν κάποιος αγοράσει μόνο μια φορά τους σπόρους-εξολοθρευτές, δε θα μπορεί να τους χρησιμοποιήσει στην επόμενη σπορά αφού εκ κατασκευής τους είναι μίας χρήσης. Τα μέσα συντήρησης και οι καλλιέργειες περισσότερων από 1,4 δις ανθρώπων απειλούνται με καταστροφή. Αφενός οι ίδιοι οι παραγωγοί θα έχουν νομικές κυρώσεις, αφετέρου οι βλάβες στη γη τους και στην ίδια τη βιοποικιλότητα θα είναι ανεπανόρθωτες.
Εκτός των προβλημάτων υγείας που μπορεί να προκληθούν από τη μεταλλαγμένη σόγια, ανοίγει και ο κύκλος των μεταλλαγμένων τροφίμων στην Ελλάδα μέσω του ιδιόμορφου πατροναρίσματος των σπόρων. Η συνέχεια της ιστορίας έχει γραφτεί στις χώρες που ήδη έχουν εναρμονιστεί με τον Codex Alimentarius6. Η ντομάτα δεν είναι εφεύρεση Η «ανάπτυξη» αρχίζει από τη στιγμή που οι σπόροι μεταλλάσσονται, κατοχυρώνονται ως πνευματικά δικαιώματα της εταιρείας, και κλειδώνουν γενετικά αναγκάζοντας τον πληθυσμό να τους αγοράζει κάθε χρόνο ακριβότερα. Η ολοκλήρωση του σχεδίου παίρνει μορφή με την ανάπτυξη της πιο πρόσφατης τεχνολογίας της Μονσάντο, της λεγόμενης πατέντας Terminator (εξολοθρευτής). Αυτή η τεχνική εξασφαλίζει τη «στειρότητα» των σπόρων της σόγιας που εμπορεύεται η εταιρεία.
Εν αρχή ην ο σπόρος «Αν ελέγχουν τον σπόρο, ελέγχουν την τροφή. Το γνωρίζουν, είναι στρατηγικό. Είναι ισχυρότερο από βόμβες και όπλα. Ο καλύτερος τρόπος να ελέγξεις τον παγκόσμιο πληθυσμό.» Βαντάνα Σίβα ινδή ακτιβίστρια κατά της παγκοσμιοποίησης Τροποποιούν τους σπόρους, φτιάχνοντας υβρίδια ώστε να μη μπορούν να αναπαραχθούν οδηγώντας έτσι ολόκληρες κοινότητες, καλλιεργητές και αγρότες στην εξάρτηση από την εταιρεία και στην εγκατάλειψη της αυτονομίας τους.
Η πατέντα Terminator είναι αποκαλυπτική για τη στρατηγική των αγροβιομηχανικών κολοσσών. Η εταιρεία προσπαθεί να κατοχυρώσει την
Εννέα πολυεθνικές αυτή τη στιγμή ελέγχουν το 90% της αγοράς των σπόρων παγκοσμίως. Τα μεγάλα μονοπώλια σπόρων στην Ινδία7 εδώ και πολλά χρόνια πουλούν τους σπόρους αυτούς μαζί με τα υπόλοιπα χημικά προϊόντα που τα συνοδεύουν (λιπάσματα, εντομοκτόνα κ.λπ.). Παρά τις υποσχέσεις της Μονσάντο για βελτίωση της παραγωγικότητας των ινδών αγροτών, η χρήση μεταλλαγμένου σπόρου βαμβακιού επέφερε σύντομα προσβολή των φυτών από άλλες ασθένειες, αναγκάζοντας τους καλλιεργητές να προχωρήσουν άμεσα σε ψεκασμούς. Η υπερχρέωση των ινδών 5
www.greenpeace.org/greece/Global/greece/report/2008/10/112553.pdf
Παγκόσμιος διατροφικός κώδικας ο οποίος σχεδιάζει τους όρους παραγωγής και κατανάλωσης των γεωργικών προϊόντων σε όλο τον πλανήτη υπό την αιγίδα του Παγκόσμιου Οργανισμού Εμπορίου και του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας. Στην ουσία προάγει τα συμφέροντα πολυεθνικών εταιριών που δραστηριοποιούνται στον χώρο της διατροφικής βιομηχανίας και εναρμονίζεται πλήρως με τις προθέσεις και την πολιτική της Μονσάντο. Ισχύει από το 1961. 6
22
7
www.globalresearch.ca/the-seeds-of-suicide-how-monsanto-destroys-farming/5329947
αγροτών, οι οποίοι είχαν πάρει δάνεια από τις τράπεζες για την αγορά των ακριβών και θαυματουργών σπόρων, σε συνδυασμό με την περιορισμένη αποδοτικότητά τους έχει οδηγήσει στην αυτοκτονία πάνω από 270.000 υπερχρεωμένους αγρότες από το 1995. Δεν υπάρχει επισιτιστική κυριαρχία χωρίς την κυριαρχία των σπόρων και δε νοείται ελευθερία τροφίμων χωρίς την ελευθερία των σπόρων. Το νεοφιλελεύθερο μοντέλο που χρησιμοποιεί και επιβάλλει το παγκοσμιοποιημένο κεφάλαιο είναι ο φασισμός των πολυεθνικών χωρίς σβάστικα, χωρίς εθνικά σύμβολα, χωρίς περιφραγμένα στρατόπεδα συγκέντρωσης. Φασισμός με μπόλικη επίφαση επιλογής.
του χρήματος μέσω της ιδιοποίησης των φυσικών πόρων της γης. Το να αξιώνει κανείς δικαίωμα ιδιοκτησίας της ίδιας της Ζωής αναδεικνύει την απληστία ενός συστήματος και θέτει για άλλη μια φορά σε αμφισβήτηση τα κίνητρα περί εξάλειψης του υποσιτισμού όταν υπάρχει επιπλέον τροφή ικανή να θρέψει 70% περισσότερων ανθρώπων από τον σημερινό πληθυσμό της Γης. Αλήθεια, τι γεύση έχει ο καπιταλισμός;
Η μη βιώσιμη ανάπτυξη του κυρίαρχου οικονομικού μοντέλου δημιουργεί τη βία της οικολογικής καταστροφής, της φτώχειας, της εξαθλίωσης και των διωγμών ολόκληρων ιθαγενών πληθυσμών, τη βία της εξουσίας
23
κείμενο & φωτογραφίες Ορέστης
« Ήρθατε να μας πάρουτε;»
Τετάρτη μεσημέρι. Οκτώβριος 2013. Στάση Νομισματοκοπείο. Από τη μία πλευρά το Χαλάνδρι και από την άλλη Χολαργός. Μόλις μερικά χιλιόμετρα από το κέντρο της Αθήνας υπάρχει ένας από τους παλαιότερους καταυλισμούς Τσιγγάνων της πόλης. Εκεί ανάμεσα σε δύο κοντινά αστικά προάστια ζουν περίπου 300 άνθρωποι μεταξύ των οποίων και 50 παιδιά. Η γνωστή πλέον ιστορία της μικρής Μαρίας από τα Φάρσαλα που έγινε πρώτο θέμα στα εγχώρια και ξένα μέσα ενημέρωσης για αρκετές μέρες ήταν η αφορμή να επισκεφτώ αυτούς τους ανθρώπους. Η βαθιά επιθυμία να γνωρίσω μια κοινότητα Τσιγγάνων ήταν σαφώς παλαιότερη, η επικαιρότητα με έφερε σε αυτόν τον καταυλισμό.
Δύο μήνες μετά – μια ελάχιστη ανάλυση. Η υπόθεση της μικρής Μαρίας έχει κάθε ένα από εκείνα τα χαρακτηριστικά για να θεωρείται ως η πλέον αναμενόμενη «είδηση» τη στιγμή που βγήκε στον αέρα, ως έκτακτο στα δελτία των 8. Εξηγούμαι. Στις αρχές του μήνα (Οκτώβριος 2013) το φιλοθεάμον τηλεοπτικό κοινό παρακολούθησε με κάθε λεπτομέρεια τις συλλήψεις των ηγετικών μελών της νέο-Ναζιστικής οργάνωσης «Χρυσή Αυγή». Σε απευθείας σύνδεση, με καλό φωτισμό και αριστοτεχνική σκηνοθεσία. Η αστική δημοκρατία του 2013 είχε κάνει το καθήκον της, δεν έπεσε σε κάποιο αδιέξοδο, εξάλλου η ίδια μας υπενθυμίζει κατά καιρούς ότι δεν έχει τέτοια. Ξαφνικά όμως οι αρχές ανακάλυψαν τη Μαρία, κατάξανθο παιδί, να ζει σε μέρος που η συνείδηση των περισσοτέρων θεωρεί τόπο
25
26
σκουρόχρωμων. Το τρένο του ρατσισμού και του φασισμού έκανε στάση στα Φάρσαλα. Μέσα σε λίγα εικοσιτετράωρα οι Τσιγγάνοι (ανεξαρτήτως εθνικότητας) έγιναν κλέφτες παιδιών, οι τιβιπερσόνες θυμήθηκαν κάθε πιθανή εξαφάνιση παιδιού τα τελευταία 20 χρόνια και τα παιδιά των Τσιγγάνων στην Ελλάδα αδυνατούσαν να πάνε στο σχολείο τους. Μέσα σε έναν μήνα η ελληνική κοινή γνώμη πέρασε στην απέναντι πλευρά. Από αντιφασιστική σε ξένο-φοβική και ρατσιστική. Αν ρωτήσεις τους ίδιους τους ανθρώπους στους καταυλισμούς θα σου πουν ότι τελικά «οι Τσιγγάνοι πάντα πλήρωναν τα σπασμένα». Η «ΕΛΠΙΔΑ», ο Αντρέας, τα παιδιά και το τεστ. «ΕΛΠΙΔΑ» είναι το όνομα του καταυλισμού στο Νομισματοκοπείο, δεσπόζει στη μεγάλη μεταλλική ταμπέλα στην είσοδο του οικισμού, η ελληνική σημαία και αυτή παρούσα από πάνω. Οι μεγάλοι του καταυλισμού μάς περίμεναν και μας καλωσόρισαν, τα παιδιά άρχισαν να μαζεύονται σιγά-σιγά, στην αρχή πάντα με διστακτικότητα. Ένα αγόρι γύρω στα δέκα με πλησίασε και με έντονο βλέμμα με ρώτησε κοφτά: «Ήρθατε να μας πάρουτε;». Η απάντηση ήρθε γρήγορα: «Μα ναι! Δε θέλεις;». Το αγόρι σχεδόν πάγωσε. Η ερώτησή του επαναλήφθηκε. «Ναι! Εσένα πώς σε λένε;». «Αντρέα! Θα μας πάρουτε και αίμα; Για τεστ; Θα πάρουτε και μαζί σας; Όλους θα μας πάρουτε; Στο ίδρυμα θα μας πάτε;» . Δεν ξέρω αν ήταν απλή αφέλεια, ασυνεννοησία ή απλά λάθος κατανόηση των λέξεων από το μέρος μου. Το σοκ που προκάλεσαν οι απανωτές ερωτήσεις του φοβισμένου Αντρέα με έκανε να καταλάβω τι είχε προκαλέσει η φασιστικού τύπου επίθεση (κυρίως) των μίντια τις προηγούμενες ημέρες, προς αυτή τη συγκεκριμένη ομάδα του πληθυσμού. Κατάλαβα γιατί τα παιδιά για αρκετές μέρες δε μπορούσαν να πάνε στο σχολείο τους. Ήταν ο υπαρκτός φόβος μήπως έρθουν να τα πάρουν για εξετάσεις DNA και μετά τα κρατήσουν μακριά από τις οικογένειές τους. Μία ολόκληρη
1
Oro (και horo/hora): παραδοσιακός βαλκανικός χορός
κοινωνική ομάδα ανθρώπων ήταν ουσιαστικά υπό εξέταση και αμφισβήτηση. Χωρίς κανέναν επιστημονικό, νομικό ή άλλον λόγο. Αυτομάτως κάθε παιδί που είχε πιο ανοιχτό χρώμα δέρματος και έμενε σε καταυλισμό Τσιγγάνων θεωρούνταν ότι είχε πιθανώς απαχθεί και άρα θα έπρεπε να εξεταστεί η πατρότητά του. Η ιστορία γνωστή, μία διαφορετική εκδοχή της είχε επαναληφθεί μερικούς μήνες νωρίτερα. Η παρεξήγηση λύθηκε σχεδόν αμέσως: «Φωτογραφίες και βίντεο ήρθαμε να πάρουμε». Ήρθαμε να γνωριστούμε. Μας υποδεχθήκατε στα σπίτια σας σαν να μας ξέρατε ήδη καιρό. Περιμένατε τη δασκάλα σας από το σχολείο για να παίξουμε όλοι μαζί «τα μήλα». Στη συνέχεια ξεκίνησαν οι φωτογραφίες, χαμός για το ποιος θα πάρει την καλύτερη πόζα, ποιος θα φωτογραφηθεί μαζί με ποιον, ποιος θα είναι δεξιά, ποιος πάνω στο αγροτικό του θείου για τα καρπούζια, ποιος αριστερά και ποιος θα έχει τις περισσότερες φωτογραφίες στο τέλος. Μάχη κανονική. Αλλά και παιχνίδι. Κάπως έτσι μας ξεναγήσατε στον καταυλισμό σας, στις αυλές των τσαντιριών σας που μόλις είχατε ξεπλύνει από τη σκόνη και τη ζέστη του φθινοπωρινού ήλιου. Έτσι έχετε μάθει να επιβιώνετε. Εμείς ψάχνουμε διαρκώς τρόπους να σας ονομάσουμε -Ρομά, Τσιγγάνοι, Γύφτοι- και εσείς με περηφάνια απαντάτε ότι δε σας πολύ-νοιάζει το όνομα, γιατί εξάλλου όλοι άνθρωποι είμαστε και στο ίδιο χώμα πατάμε και κινούμαστε.
«Όλοι οι φίλοι μου χορεύουν το όρο1 Χορεύουν το όρο, γιορτάζουν τη μέρα Όλοι οι Ρομά, μαμά Όλοι οι Ρομά, μπαμπά, μπαμπά Όλοι οι Ρομά, ω! μαμά Όλοι οι Ρομά, μπαμπά, μπαμπά»
27
της Νέλλης Σ.
TEDx:
«Είναι ο δρόμος για την κόλαση στρωμένος με καλές προθέσεις;»
Π
αντού γύρω σου μιζέρια… Η ανεργία έχει χτυπήσει κόκκινο, τα μέτρα λιτότητας δε λένε με τίποτα να αποδώσουν, η ιερή αγελάδα του Δημοσίου συνεχίζει να καταβροχθίζει τα δροσερά λιβάδια της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και η εικόνα της χώρας αμαυρώνεται διαρκώς από διαδηλώσεις, επεισόδια, απεργίες. Βλέπουν οι τουρίστες ότι απεργούν οι διοικητικοί υπάλληλοι των πανεπιστημίων και ακυρώνουν ο ένας μετά τον άλλο τα all inclusive στο Κατάκολο. Πουθενά στον ορίζοντα δε φαίνεται ελπίδα. Η’ μήπως όχι; Μια αχτίδα αισιοδοξίας έχει αρχίσει να ξεπροβάλλει, όπως προσπαθούν να μας πείσουν, οι διοργανωτές του TED. Πρόκειται για μια ιδέα του αρχιτέκτονα Ρίτσαρντ Σαούλ Γούρμαν (Richard Saul Wurman), ο οποίος στα μέσα της δεκαετίας του ’80 ξεκίνησε την οργάνωση συνεδρίων με θέμα «Ιδέες που αξίζει να διαδοθούν». Το 2001, ο εκδότης Κρις Άντερσον (Chris Anderson) αγόρασε τα δικαιώματα της διοργάνωσης και μετέτρεψε τις μέχρι τότε σκόρπιες συναντήσεις στη σφιχτή λειτουργία μιας Μη Κερδοσκοπικής Οργάνωσης. Η Κοινωνία των Πολιτών έρχεται για ακόμα μια φορά ως Μεσσίας να μας γλιτώσει από το τέλμα των παραδοσιακών δομών. Παρόλο που τα αρχικά του ακρωνύμιου αυτού σημαίνουν Τεχνολογία, Διασκέδαση και Σχέδιο (Technology, Entertainment, Design), στη σημερινή μετεξέλιξη του θεσμού καλούνται πλέον να μοιραστούν με το κοινό των σχετικών εκδηλώσεων τις σημαντικές ιδέες τους σημαίνουσες προσωπικότητες από όλους τους τομείς που μπορεί να σκεφτεί κανείς: πολιτικοί, οικονομολόγοι, καθηγητές, ψυχολόγοι, καλλιτέχνες, δημοσιογράφοι, μητέρες, επιχειρηματίες. Όλοι έχουν έναν κοινό παρανομαστή: είναι επιτυχημένοι στον τομέα δραστηριοποίησής τους, ακόμα και αν, όταν πρωτοξεκινούσαν, κανείς δεν πίστευε στις δυνατότητές τους. Πρόκειται για τους λεγόμενους doers, έννοια που υποδηλώνει αυτόν που δε μένει απλά στα λόγια και τη θεωρία, αλλά αυτόν που πράττει, που προτιμά τα έργα από τη μιζέρια της απραξίας και της ατέρμονης συζήτησης και διακρίνεται μέσα από αυτά1. Ο κάθε ομιλητής έχει στη διάθεσή του 18 λεπτά για να παρουσιάσει στο κοινό τις πολύτιμες εμπειρίες του. Στο πλαίσιο της διάδοσης των ιδεών σε όλο τον κόσμο δημιουργήθηκε από το TED το πρόγραμμα TEDx. Εθελοντές παίρνουν την άδεια για να διοργανώσουν ένα συνέδριο τύπου TED στην πόλη τους. Ο χαρακτήρας παραμένει μη κερδοσκοπικός, οι διοργανωτές καλούνται να εντοπίσουν σημαντικούς ή ενδιαφέροντες ομιλητές από την περιοχή τους, να τους δώσουν 18 λεπτά και εκείνοι να παρουσιάσουν την ιδέα τους. Η ομιλία βιντεοσκοπείται και το βίντεο ανεβαίνει στο επίσημο κανάλι του TEDx στο YouTube και κάπως έτσι η ιδέα διαδίδεται. Οι διοργανωτές αλλά και οι θιασώτες της ιδέας και του θεσμού διατείνονται λοιπόν πως με αυτή τη ρηξικέλευθη πλατφόρμα έχουν τη δυνατότητα να προβάλλουν σημαντικούς επαγγελματίες και διανοητές, ενώ οι ιδέες των τελευταίων είναι προσβάσιμες από όλους, είτε μέσω των δια ζώσης παρακολουθήσεων των ομιλιών, είτε μέσω του διαδικτύου. Είναι όμως όντως έτσι τα πράγματα; 1
parallaximag.gr/thessaloniki/tedx-athens-2012-polemontas-ti-mizeria#sthash.Xzc79u8b.dpuf
Οι doers Η φαινομενικά αβάδιστη προσβασιμότητα όλων των doers ή επαγγελματιών εν γένει στη σκηνή του TEDx μάλλον δεν επιβεβαιώνεται στην πράξη. Στην ίδια την ιστοσελίδα της διοργάνωσης2, η περιγραφή του ιδανικού ομιλητή είναι εύγλωττη και προκαλεί θυμηδία: «Στο TED αναζητούμε παρουσιαστές που θα ενημερώσουν και θα εμπνεύσουν, θα εκπλήξουν και θα ευχαριστήσουν. Οι παρουσιαστές μας διοικούν τις πιο αξιοθαύμαστες επιχειρήσεις και σχεδιάζουν τα πιο αγαπητά προϊόντα. Είναι φωνές που εμπιστευόμαστε, είναι είδωλα και ιδιοφυίες». Επιθυμητή φαίνεται να είναι και η κατοχή κάποιου βραβείου (Νόμπελ, Πούλιτζερ, Όσκαρ, Γκράμι, Έμι, Τόνι κλπ), ενώ χαρακτηριστικά παραδείγματα ομιλητών αποτελούν ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ, Μπιλ Κλίντον, ο ιδρυτής της Microsoft, Μπιλ Γκέιτς, ο ιδιοκτήτης του Amazon, Τζεφ Μπέζος και οι ιδρυτές της Google, Σεργκέι Μπριν και Λάρι Πέιτζ. Η περιγραφή του ιδανικού ομιλητή αλλά και τα παραδείγματα που τη συνοδεύουν αφήνουν πολύ λίγες αμφιβολίες σχετικά με τον προσανατολισμό του ιβέντ σε σχέση με τη - για ακόμα μια φορά - θεοποίηση της επιχειρηματικότητας και του ιδιωτικού τομέα και την ανάδειξή τους σε μοναδικούς τομείς προόδου και ευημερίας. Τις υποψίες μας έρχεται να επιβεβαιώσει και ο αμερικανός επιχειρηματίας Νικ Χανάουερ, ο οποίος το 2012, κατήγγειλε ότι η ομιλία του δεν ανέβηκε ποτέ στον ιστότοπο της διοργάνωσης, γιατί αναφερόταν στην οικονομική ανισότητα των ΗΠΑ και τις καταστροφικές συνέπειες που είχαν οι φοροαπαλλαγές του μεγάλου κεφαλαίου στο σύνολο της οικονομίας3. Οι wannabe doers Το TED, όμως, δε θα ήταν τίποτα χωρίς το κοινό που το ανέδειξε και που υποτίθεται πως έχει απεριόριστη πρόσβαση στη γνώση και τη σοφία των ομιλητών και περιμένει αδηφάγο 2
www.ted.com/pages/speakingatted
3
info-war.gr/2013/12/από-την-πνύκα-στο-tedx-athens/
29
να ρουφήξει μέχρι ρανίδος την πεμπτουσία των εμπειριών τους και κατ’ επέκταση το μεδούλι της ζωής. Έχουμε και λέμε λοιπόν: - 50€ το αντίτιμο της εισόδου στο TEDx Academy. Στο πλαίσιο της διοργάνωσης αυτής θεσπίστηκε και ένα νέο εισιτήριο, του δωρητήχορηγού, στην τιμή των 200€ το οποίο επιτρέπει στους δωρητές να εξασφαλίσουν τη θέση τους στην αίθουσα, να συναντήσουν τους ομιλητές σε ειδική εκδήλωση και να έχουν το όνομά τους σε ειδική αφίσα που θα υπάρχει στον χώρο. - 65€ το αντίτιμο της εισόδου στο TEDx. - Αν είστε πιο μερακλήδες και θέλετε να γίνετε μέλος σε αυτό το καινοτόμο παρεάκι, υπάρχουν διάφορα «επίπεδα» συνδρομής που κυμαίνονται από 3.750$ για την απλή συμμετοχή έως και 125.000$, ποσό που σας χρήζει «ευεργέτη». - Τέλος, αν δε θέλετε να περιμένετε με τον λαουτζίκο μέχρι να ανέβουν κάποια από τα πολυπόθητα βίντεο με ομιλίες στο YouTube, μπορείτε να παρακολουθήσετε ζωντανά ένα συνέδριο, για το συμβολικό ποσό των 600$, ενώ τα δύο κοστίζουν 1.000$4. Αξίζει να σημειωθεί ότι ακόμα και να διαθέτετε τα χρήματα και να θέλετε να τα... προσφέρετε στη ΜΚΟ αυτή εν είδει συνδρομής, η αίτησή σας θα περάσει από μία διαδικασία εξέτασης και έγκρισης. Τα κριτήρια των αξιολογητών δεν εμφανίζονται πουθενά ξεκάθαρα, απλώς θα πρέπει γενικώς και αορίστως να θεωρηθείτε μια καλή προσθήκη στο δυναμικό της Κοινότητας του TED· κάποιος που θα μπορεί να συνεισφέρει στις συζητήσεις και στα πρότζεκτ που θα προκύψουν από αυτές5. Η εύλογη απορία που γεννιέται (και στην οποία, μετά από αρκετά εκτενή έρευνα στο διαδίκτυο, δεν έχω βρει απάντηση) είναι αυτή: αν πρόκειται για μη κερδοσκοπικό οργανισμό, ο οποίος δεν πληρώνει τους ομιλητές, δουλεύει ως επί το πλείστον με εθελοντές, υποστηρίζεται από ένα ιδιαίτερα εκτενές δίκτυο χορηγών (εταιρίες κινητής τηλεφωνίας, πολυεθνικές, αλυσίδες καταστημάτων σίτισης, εφημερίδες, ξενοδοχεία, τράπεζες, αυτοκινητοβιομηχανίες
ακόμα και πρεσβείες), πού διοχετεύονται τα χρήματα που προκύπτουν από όλα αυτά τα είδη συνδρομών; ...και οι τζάμπα doers Οι εθελοντές δεν αποτελούν μόνο τη ραχοκοκαλιά της διοργάνωσης του TED και των παρακλαδιών του. Η γενικότερη έννοια του εθελοντισμού και η εμπέδωσή της αναδεικνύεται σε μια από τις κεντρικές ιδέες που οι διοργανωτές προσπαθούν σχεδόν λυσσαλέα να προωθήσουν. Πάντα με το προκάλυμμα της ανιδιοτελούς προσφοράς, της υποτιθέμενης κοινωνικής αλληλεγγύης, οι εθελοντές αναδεικνύονται, όπως πάντα τελικά, σε προνομιακά «θύματα» εργασιακής εκμετάλλευσης, καταπάτησης των εργασιακών δικαιωμάτων και της διάδοσης μιας πάντα ωφέλιμης για τα αφεντικά κουλτούρας «ανιδιοτελούς προσφοράς». Πώς αλλιώς μπορεί να ερμηνευτεί η στήριξη ολόκληρης της διοργάνωσης πάνω στη δουλειά άμισθων νέων αλλά και η συχνή επίκληση και αποθέωση της δωρεάν προσφοράς εργασίας σε πολλές ομιλίες επιφανών doers; Πώς να μη σταθεί κάποιος επικριτικά απέναντι σε αυτή τη στάση, η οποία συνήθως προέρχεται από μεγαλοστελέχη ή ιδιοκτήτες πολυεθνικών ή/και επιχειρηματικών ομίλων με εργοστασιακές μονάδες σε παράδεισους της εργασιακής εκμετάλλευσης, όπως η Κίνα και η Ινδία; Όμως το TED, στον τομέα του εθελοντισμού - δωρεάν εργασίας, δε μένει μόνο στα αναμενόμενα, αλλά πάει ένα βήμα παρακάτω. Έχει αναγάγει την προώθησή του σε ζήτημα πρώτης γραμμής. Η πρωτοβουλία Human Grid αφορά τη χαρτογράφηση των εθελοντικών οργανώσεων και των συλλογικών πρωτοβουλιών6, προκειμένου οι ενδιαφερόμενοι πολίτες να ξέρουν που μπορούν να απευθυνθούν για να προσφέρουν τις υπηρεσίες τους. Πρόκειται ως επί το πλείστον για Μη Κυβερνητικές Οργανώσεις αλλά και για χαρωπές συναθροίσεις τύπου Ατενίστας, Πατρινίστας, Παγουρίστας κλπ, εραστών της ανόθευτης δημιουργίας και του αστικού εξευγενισμού και 4
30
5 6
www.ted.com/pages/tedlive
www.ted.com/pages/ted_conferences_registration_policies
parallaximag.gr/thessaloniki/tedx-athens-2012-polemontas-ti-mizeria#sthash.Xzc79u8b.dpuf
πολέμιων της φριχτής αριστερής «μιζέριας» και της «καταστροφικής» αναρχίας. Φυσικά, οι περισσότερες από τις θέσεις όπου κάποιος μπορεί να προσφέρει αφιλοκερδώς τις υπηρεσίες του, δεν αφορά την πραγματική προσφορά σε αναξιοπαθούντες συνανθρώπους μας ή στη διάσωση του περιβάλλοντος αλλά στην εξοικονόμηση πόρων των ίδιων των ΜΚΟ (γραμματειακή υποστήριξη, τηλεφωνικά κέντρα, στελέχωση γραφείων κλπ). Και αν η απλή καταγραφή των εθελοντικών οργανώσεων σε ένα διαδικτυακό χάρτη, φαίνεται σχετικά αθώα, δε συμβαίνει το ίδιο με το workshop εκπαίδευσης ΜΚΟ για την αξιοποίηση των εθελοντών τους, που διοργάνωσε το Volunteer4Greece, μια διαδικτυακή πλατφόρμα αναζήτησης εθελοντικής εργασίας7. Είναι πασιφανές ότι το TED περνάει πια στην επόμενη πίστα: από την απλή προώθηση της ιδέας του εθελοντισμού, στη δημιουργία της αντίστοιχης φάμπρικας. Γιατί στην Ελλάδα των 1.345.387 (καταγεγραμμένων) ανέργων, είναι μιζέρια,
7
blog.tedxathens.com/μια-καινούργια-σελίδα-στην-εκπαίδευσ/
σπατάλη δημιουργικών δυνάμεων, ακόμα και ένδειξη αντικοινωνικής συμπεριφοράς των πολιτών να διεκδικούν θέσεις εργασίας, αξιοπρεπή αμοιβή και όρους εργασίας, συλλογικές συμβάσεις εργασίας αλλά δεν είναι επουδενί ντροπή και πλήρης υποταγή στα συμφέροντα των κάθε είδους αφεντικών, η διαφήμιση της δωρεάν εργασίας και τα προγράμματα εκπαίδευσης των πολύ συχνά κρατικοδίαιτων και κατά τα άλλα Μη Κυβερνητικών Οργανώσεων για την εύρεση και την αξιοποίηση δωρεάν ανθρώπινου δυναμικού. Όχι. Αυτό είναι φρέσκο, χαρούμενο, ακομπλεξάριστο και τρέντι. Όσο περισσότερο διαβάζει κανείς για το TED, τόσο περισσότερο αντιλαμβάνεται πως πρόκειται για μια πλατφόρμα, όχι απλά διάδοσης ιδεών που αξίζει να ακουστούν, αλλά απόψεων για τον τέλειο καθαγιασμό νεοφιλελεύθερων δογμάτων περί ηγεμονίας της ελεύθερης αγοράς, της ιδιωτικής πρωτοβουλίας και της επιχειρηματικότητας.
31
Και όλα αυτά με την επίφαση της «ρήξης με το παρελθόν» και με μότο «η κρίση ως ευκαιρία». Περισσότερο αποκαλυπτικές όμως από τα επικριτικά άρθρα γνώμης αλλά και τα ελεγειακά κείμενα που εύκολα μπορεί κανείς να εντοπίσει σε εφημερίδες δεξιού προσανατολισμού, στάθηκαν ορισμένες από τις ομιλίες που έχουν ανέβει στο YouTube. Απολαύστε υπεύθυνα: 1. Ματθαίος Γιωσαφάτ «Μαθήματα ζωής από έναν ψυχαναλυτή»8 Ο Ματθαίος Γιωσαφάτ είναι για πολλούς ο επιφανέστερος εκ των ψυχαναλυτών της Ψωροκώσταινας, με πλούσιο βιογραφικό, τόσο στο εσωτερικό της χώρας, όσο και στο Ηνωμένο Βασίλειο. Φαίνεται πως αρέσκεται στο να ιδρύει και να συμμετέχει σε διάφορες εταιρείες και επιστημονικά σωματεία με μεγαλεπήβολα ονόματα σε διεθνές, ευρωπαϊκό και εθνικό επίπεδο. Αν κάνει κάποιος όμως τον κόπο να τα ψάξει όλα αυτά ένα προς ένα, διαπιστώνει πως ουσιαστικά πρόκειται για ενώσεις προσώπων-επαγγελματιών ενός κλάδου, 32
που μπορεί ο οποιοσδήποτε να ιδρύσει και να διαφημίσει ως κάτι πρωτοποριακό ή σπουδαίο (π.χ. Πανευρωπαϊκή Ένωση Επαγγελματιών Μεταφορέων Ταχυφαγείων για τη διάδοση των καλών πρακτικών στον κλάδο του «γρήγορου φαγητού»). Η επιλογή να εστιάσω στην ομιλία του Γιωσαφάτ δεν ήταν τυχαία - θα το ομολογήσω. Πριν καιρό, ξεφυλλίζοντας το μπεστ σέλερ του «Μεγαλώνοντας μέσα στην ελληνική οικογένεια», έμαθα, η αδαής, πως οι μπαχαλάκηδες (sic) είναι ψυχικώς διαταραγμένα παιδιά των Βορείων Προαστίων που οι μαμάδες τους δεν τα θήλασαν και δεν τα αγάπησαν όσο έπρεπε στα πρώτα χρόνια της ζωής τους, με αποτέλεσμα να εκθρέψουν ένα μίσος για την κοινωνία, το οποίο και εξωτερικεύουν με το να σπάνε τράπεζες και... γήπεδα. Πάτησα λοιπόν, το play και αφέθηκα στη μαγεία των λόγων του για ένα απολαυστικό 18λεπτο, όπου η εναλλαγή των αντιδράσεών μου περιελάμβανε μάτια γουρλωμένα όλο έκπληξη, υστερικά γέλια ή αναστεναγμούς απόγνωσης. Αυτός ο μονόλογος είχε ως
8
www.youtube.com/watch?v=VUz1HlPuOAE
33
κεντρικό νόημα την Παγκάλια ρήση «Μαζί τα φάγαμε». Ο στοχαστής Γιωσαφάτ μιλά για μια κοινωνία σε διάλυση, χωρίς να αναφέρεται στις οικονομικές προεκτάσεις του όλου προβλήματος. Περιγράφει μια κατάσταση ανομίας (όχι φυσικά από την πλευρά του κράτους και της εξουσίας), όπου οι βασικές παθογένειες της κοινωνίας αφορούν τον υπερκαταναλωτισμό και την απουσία ομαδικού πνεύματος. Αυτή τη δεύτερη έρχεται να διορθώσει το TEDx, που μπορεί να μας βοηθήσει να γίνουμε καλύτεροι άνθρωποι. Σε σχέση με το πώς συνδέεται ο υπερκαταναλωτισμός με τη σήψη και την παρακμή της ελληνικής κοινωνίας (σε αυτή τη φάση της κρίσης τουλάχιστον, που άνθρωποι πεθαίνουν από τη φτώχεια, το κρύο και τις αναθυμιάσεις των αυτοσχέδιων μαγκαλιών) η μόνη πιθανή εξήγηση είναι πως ο κ. Γιωσαφάτ προφανώς πιστεύει ότι την πλειονότητα της κοινωνίας αυτής την αποτελούν οι πελάτες του. Μας λέει, λοιπόν, πως βλέπει πολλούς ασθενείς, κυρίως νέα παιδιά (14-15 ετών) τα οποία υποφέρουν από το συναισθηματικό
34
κενό που τους έχουν δημιουργήσει τα πολλά καταναλωτικά αγαθά, τα πολλά ναρκωτικά και το πολύ σεξ. Εύλογα συνάγει και αυτός ότι αυτά είναι και τα προβλήματα ολόκληρης της κοινωνίας μας. Αυτή την αβάσταχτης ελαφρότητας ανάλυση του κοινωνικού γίγνεσθαι διαδέχεται μια βαθύτατα και σε εξοργιστικό βαθμό αντιδραστική ερμηνεία των αιτιών της κρίσης: η Ελλάδα ήταν το κακομαθημένο παιδί της Ευρώπης που αρνούνταν να προβεί στις απαραίτητες μεταρρυθμίσεις για να προοδεύσει. Τώρα όμως, τα μνημόνια μας φέρνουν τα θετικά στοιχεία και τις αλλαγές που έπρεπε να είχαμε κάνει από μόνοι μας. Ένα ακόμα λάθος μας ήταν πως πάντα πιστεύαμε ότι άλλοι φταίνε για τα προβλήματά μας. Για αυτό και στρεφόμασταν ο ένας εναντίον του άλλου ή όπως τόσο εύγλωττα το θέτει και ο ίδιος: «για αυτό έχουμε συνέχεια φασαρίες, δικτατορίες, το ένα κόμμα εναντίον του άλλου»... Είναι αισιόδοξος όμως γιατί -χωρίς να ξέρει πως- αυτή η περιπέτεια θα μας κάνει τελικά να πορευτούμε όλοι μαζί αδελφωμένοι, χέρι-χέρι.
Τόσο απλά και αβίαστα λοιπόν, μόλις σε 18 λεπτά, η θεωρία των δύο άκρων συναντά τη νεοφιλελεύθερη προπαγάνδα, το ξέπλυμα της Χούντας και την εξίσωσή της με τα θύματά της, το βολικό αυτομαστίγωμα του λαουτζίκου για να φτάσει στη σχεδόν χριστιανική λύτρωση του αμαρτωλού μέσα από το καθαρτήριο των μνημονίων και της Τρόικας. Και όλα αυτά απευθύνονται στα ευήκοα ώτα του -65€ το κεφάλι- κοινού: ο γλυκύτατος και προσηνής, στα μάτια του κοινού, παππούλης χειροκροτήθηκε ολόθερμα και με μεγάλο ενθουσιασμό για τα αποστάγματα της σοφίας που καταδέχτηκε να μοιραστεί μαζί τους. Είναι οι στιγμές που κάποια ελπίδα που ίσως έχεις για αυτή την κοινωνία, φτερουγίζει μακριά, αφήνοντάς σε μόνο, γεμάτο απόγνωση. 2. Chris Dellarocas «Επανεφευρίσκοντας το πανεπιστήμιο»9 Η απόγνωση όμως δεν κρατάει για πολύ. Έρχεται ο επόμενος ομιλητής, να τη διώξει
9
www.youtube.com/watch?v=ZWikNxscWc8
μακριά, δίνοντας τη θέση της στην αυθόρμητη, αβίαστη και γνήσια οργή. Για την ιστορία, ο Κρις Ντελαρόκας είναι τακτικός καθηγητής στο τμήμα Διοίκησης Πληροφοριακών Συστημάτων της σχολής Διοίκησης Επιχειρήσεων του Πανεπιστημίου της Βοστώνης. Στην ομιλία του, ο κ. Ντελαρόκας μάς παρουσιάζει το πανεπιστήμιο του (όχι και τόσο μακρινού) μέλλοντος, όπως το οραματίζεται αυτός, αλλά κυρίως η αγορά εργασίας. Το πανεπιστήμιο αυτό δεν έχει καμία σχέση με τη μετάδοση της γνώσης, της παιδείας και της μόρφωσης, ως βασικά δικαιώματα ενός ανθρώπου. Αγνοεί επιδεικτικά τον ρόλο που αυτές μπορούν να επιτελέσουν στη διαμόρφωση ενός ολοκληρωμένου πνευματικά ατόμου με κριτική σκέψη και πνευματικό υπόβαθρο. Η εξίσωση που αντικαθιστά όλα τα παραπάνω είναι απλή: γνώση = ένα περιουσιακό στοιχείο, εργαλειακής χρησιμότητας, το οποίο πουλάει ο εργαζόμενος για να ορθοποδήσει στη ζούγκλα της αγοράς και του ανταγωνισμού.
35
Από αυτό το σημείο και πέρα, παύει και επίσημα να ασχολείται με τα ζητήματα της «γνώσης» και της «μόρφωσης» και αποκαλύπτει το πραγματικό διακύβευμα της όλης υπόθεσης: την επαγγελματική επιτυχία. Το πανεπιστήμιο λοιπόν είναι ουσιαστικά το ενδιάμεσο στάδιο διαμόρφωσης του μελλοντικού εργαζόμενου, ο οποίος θα πρέπει να καταστήσει τον εαυτό του αρκετά ανταγωνιστικό, ώστε να τον προτιμήσουν οι εταιρείες - υποψήφιοι εργοδότες του. Και ο καλύτερος τρόπος να γίνει αυτό είναι αυτοί οι τελευταίοι να αντικαταστήσουν το πανεπιστήμιο στον ρόλο του ως αποκλειστικό πάροχο γνώσης, αλλά και να καταστούν κυρίαρχοι στην επιλογή των επιστημών που κρίνεται σκόπιμο να σπουδάσουν οι σημερινοί φοιτητές και αυριανοί υπάλληλοί τους. Η επαγγελματική επιτυχία στηρίζεται στην καινοτομία, στην ατομική ευελιξία, στη διαφορετικότητα (ιερές έννοιες του νεοφιλελευθερισμού). Ποιο είναι τελικά το προτεινόμενο νέο μοντέλο του (μη) πανεπιστημίου που προσπαθεί να μας πλασάρει εδώ ο κ. Ντελαφράγκας; Είναι η αντικατάστασή του από τις τεχνολογίες του διαδικτύου. Ήδη κάποια από τα καλύτερα πανεπιστήμια παγκοσμίως έχουν αναπτύξει διαδικτυακές πλατφόρμες (Moocs) που δίνουν τη δυνατότητα σε νέους σε όλο τον κόσμο να παρακολουθήσουν μαθήματα που πριν δε μπορούσαν. Αυτό που τεχνηέντως αποκρύπτεται είναι ότι τα μαθήματα αυτά έχουν δίδακτρα. Συνεπώς, η οικονομική ευχέρεια ή η απουσία αυτής εξακολουθούν να επηρεάζουν άμεσα την υποτιθέμενη «ελεύθερη πρόσβαση στη γνώση» (σε αντίθεση με το «απαρχαιωμένο» μοντέλο του δημόσιου και δωρεάν πανεπιστημίου). Τα ποσοστά ολοκλήρωσης των κύκλων αυτών των μαθημάτων είναι κάτω από 10%, ενώ μεγάλο μέρος των διαδικτυακών φοιτητών αποχωρεί ήδη από την πρώτη εβδομάδα των «παραδόσεων»10. Η ανθρώπινη επαφή και αλληλεπίδραση τόσο με τους διδάσκοντες, όσο και με τους υπόλοιπους φοιτητές αντικαθίστανται από την παρακολούθηση διαλέξεων μπροστά στην οθόνη του υπολογιστή ή του τάμπλετ. Επιπλέον, αμφίβολη είναι και η
απόκτηση πλήρους επιστημονικής γνώσης σε τεχνικά επαγγέλματα, χωρίς ο φοιτητής να έχει μπει ποτέ του σε εργαστήριο. Τέλος, οι «φοιτητές» που τελικά ολοκληρώνουν κάποιο κύκλο σπουδών λαμβάνουν ένα πιστοποιητικό, στα «ψιλά γράμματα» του οποίου αναγράφεται «Το πανεπιστήμιο […] δε μπορεί να εγγυηθεί την ταυτότητα του ατόμου που παρακολούθησε αυτό το διαδικτυακό μάθημα.»11. Πτυχίο με... επιφύλαξη. Όλα τα παραπάνω δε φαίνεται να απασχολούν διόλου τον αεικίνητο ομιλητή, ο οποίος βλέπει πια μπροστά του να ξετυλίγεται η εικόνα του πρώην φοιτητή, νυν εργαζόμενου. Τα τετραετή προγράμματα σπουδών αντικαθίστανται από «πλάνα ζωής» δια βίου μάθησης, που θα περιλαμβάνουν διαδικτυακές δραστηριότητες, πρακτικές ασκήσεις σε εταιρείες κλπ, οι οποίες θα διαρκούν για ολόκληρη τη ζωή του εργαζομένου. Οι εταιρείες, αποδεσμευμένες πια από τον βραχνά της βαθμολογίας των παραδοσιακών πανεπιστημίων, θα αντικαταστήσουν τα πτυχία από ηλεκτρονικά χαρτοφυλάκια εργαζομένων, επιλέγοντας τους καλύτερους παγκοσμίως (γιατί «όταν κάποιος διακριθεί σε ένα μάθημα ανάμεσα σε χιλιάδες σε όλο τον κόσμο, σημαίνει κάτι παραπάνω από ένα «δέκα» σε ένα μάθημα του πανεπιστημίου Αθηνών»12). Αν η σημερινή αγορά εργασίας σάς φαίνεται ζούγκλα, φανταστείτε ΑΥΤΗ την πραγματική παγκοσμιοποίηση του ανταγωνισμού. Είναι αξιοσημείωτο ότι όση ώρα κράτησε η διάλεξη αυτή, το κοινό παρακολουθούσε μαγεμένο, κρατώντας σημειώσεις, τουιτάροντας, ή κοιτώντας κάτι στο τάμπλετ (μπορεί να έψαχναν να γραφτούν σε κάνα mooc, ποιος ξέρει). Η μοναδική στιγμή που αντέδρασαν, επιβεβαιώνοντας τον ομιλητή, ο οποίος πρέπει να είχε προβάρει πολλές φορές την ομιλία του και να είχε φανταστεί αυτή ακριβώς τη στιγμή με ρίγη συγκίνησης να διατρέχουν τη ραχοκοκαλιά του, ήταν όταν αυτός είπε, χαμογελώντας πονηρά: «Τα ελληνικά πανεπιστήμια θα πρέπει να προσαρμοστούν γρήγορα σε αυτά τα νέα δεδομένα, αλλιώς την επόμενη φορά που θα τα κλείσουν, μπορεί να διαπιστώσουν πως 10
36
11
en.wikipedia.org/wiki/Massive_open_online_course
www.aaronjarden.com/uploads/3/8/0/4/3804146/coresra_cert_healthcare_innovation_and_entrepreneurship.pdf 12
www.youtube.com/watch?v=ZWikNxscWc8
έλεγχος και η λογοκρισία αυτών. Το γεγονός αυτό δε φαίνεται να απασχολεί διόλου το προαναφερθέν κοινό που ψάχνει τους προσωπικούς του Μεσσίες μέσα στις Το βασικό πρόβλημα, όμως, με αυτές ομάδες των ομιλητών. Άλλωστε, πόση να είναι τις ομιλίες δεν είναι μόνο το περιεχόμενό η διάθεση αμφισβήτησης ευθύς εξ αρχής τους και η σαφής -με ελάχιστες εξαιρέσειςαπό ένα σχετικά ομοιογενές κοινό, που έχει νεοφιλελεύθερή τους τοποθέτηση. Είναι το προσέλθει ευλαβικά σε έναν new age Ναό γεγονός ότι πρόκειται για μονολόγους, χωρίς της Γνώσης για να ακούσει βολικές «αλήθειες» καμία δυνατότητα παρέμβασης εκ μέρους από το στόμα πάσης φύσεως doers, innovaτου κοινού ή έστω συζήτησης με αυτό. Δε tors, thought leaders, με την προσδοκία να δίνεται ποτέ και σε κανέναν η δυνατότητα να του μεταδοθούν (και όχι να συζητήσει ή να αμφισβητήσει την αυθεντία και το αλάθητο αξιολογήσει) ιδέες και αντιλήψεις; Πληρώνει για των ομιλητών. Η’ μάλλον, για να είμαστε να του χαϊδέψουν τα αυτιά, να του πουν πως ακριβείς, αυτή παρέχεται σε όσους θεατές όλα είναι δυνατά, πως αν το θέλει πραγματικά, έχουν προμηθευτεί το εισιτήριο των 200€ που μπορεί να πετύχει. Αυτό που δεν του λένε είναι μπορούν να έχουν μια πριβέ συνάντηση με τους ότι πολλοί από τους πεφωτισμένους ομιλητές ομιλητές... Αυτοί άλλωστε έχουν επιλεγεί από που σήμερα υποκρίνονται πως μεταδίδουν τις μια αφανή «κριτική επιτροπή», εμφανίζονται φανταστικές τους εμπειρίες και γνώσεις είναι τα μπροστά σε ένα κοινό που τους αντιμετωπίζει εξ αυριανά αφεντικά του, αυτά που, σε συνεργασία ορισμού σαν αυθεντίες, στο οποίο απευθύνονται με την πολιτική εξουσία, έχουν φροντίσει να για 18 λεπτά και κατόπιν εξαφανίζονται πίσω μπει σε μια αγορά εργασίας χωρίς δικαιώματα, από τις κόκκινες βελούδινες κουρτίνες σαν άλλοι ασφάλιση, ένσημα και αξιοπρεπή μισθό. Και όλα ταχυδακτυλουργοί. Τελικά, αν κάτι χαρακτηρίζει αυτά του τα πουλάνε σήμερα με το φανταχτερό το TED, δεν είναι η διάδοση ιδεών, αλλά ο περιτύλιγμα των ιβέντ του TED. κανείς δε νοιάζεται αν θα τα ξανα-ανοίξουν». Κατόπιν αποχώρησε με αυτοπεποίθηση, ενώ αποθεωνόταν από καταιγισμό χειροκροτημάτων.
37
κείμενο & φωτογραφίες filiomagenta
Στη γκαλερί του μόχθου
Ά
κουγα χρόνια για αυτή την έκθεση και δεν είχα πάει ποτέ. Και λέω χρόνια γιατί η φετινή χρονιά είναι η έβδομη. Συγκεκριμένα, η «7η Έκθεση Εικαστικών Τεχνών και Φωτογραφίας: Άνθρωπος, Χρώμα + Σίδερο» κατάφερε και με παράλληλες εκδηλώσεις όπως συναυλίες, θεατρικές παραστάσεις, συζητήσεις και εργαστήρια να κρατήσει αμείωτο το ενδιαφέρον όσων πέρασαν την πύλη της Ναυπηγοεπισκευαστικής Ζώνης στο Πέραμα, σε ένα από τα μεγαλύτερα μηχανουργεία της Ελλάδας, το μηχανουργείο της «ΝΑΥΣΙ». Με ελεύθερη είσοδο και με τίτλο «Οι αγώνες είναι τέχνη του λαού και η τέχνη όπλο του», η έκθεση αυτή είχε στόχο να γεννηθεί αλλά και να επιστρέψει το έργο τέχνης στους τόπους δουλειάς. Εκεί δηλαδή που βρίσκεται ο φυσικός του αποδέκτης και η κινητήρια έμπνευση της δημιουργίας του, η εργατική τάξη. Ξεκινώντας από τη γειτονιά μου στα βορειοδυτικά προάστια, κατευθύνθηκα με το αμάξι προς νότια. Στη διαδρομή θέλησα να βάλω ραδιόφωνο και έπεσα πάνω σε μια σαχλοενημερωτική εκπομπή του ΣΚΑÚ με τον ανάλογο αλαφουζοπορτοσάλτε αέρα. Εμετός μόνο. Άντεξα μέχρι τη Νίκαια και το έκλεισα. Περνώντας από το Κερατσίνι, μου έσκασαν εικόνες από τα γεγονότα της ημέρας, που πλήθος κόσμου είχε συμμετάσχει στο αντιφασιστικό συλλαλητήριο για τη δολοφονία του Παύλου Φύσσα από εντεταλμένους δολοφόνους χρυσαυγίτες, ακριβώς έναν μήνα πριν. Συνέχισα τη Γρ. Λαμπράκη και είμαι πια καθοδόν για το Πέραμα, βλέπω κάτι παιδιά και σταματάω για να τα ρωτήσω πού ακριβώς είναι η έκθεση και μου απαντούν: «Βαθιά μέσα στο Πέραμα, πριν τα καράβια για Σαλαμίνα». Προχωρώ και για να το σιγουρέψω, ρωτάω έναν άλλον εργάτη που έβγαινε από ένα φορτηγό, ο οποίος με κατευθύνει και να 'μαι μπροστά από την πύλη της Ναυπηγοεπισκευαστικής Ζώνης.
39
Μπαίνοντας στη ζώνη, το πρώτο πράμα που αντίκρισα ήταν τα γραφεία του Συνδικάτου Εργατοϋπαλλήλων Μετάλλου και λίγο πιο μέσα το άγαλμα ενός εργάτη που κρατάει ψηλά, με τη γροθιά του, ένα κλειδί (εργαλείο). Πηγαίνοντας κοντά, διαβάζω τους στίχους του Γ. Ρίτσου: Μέρα Μαγιού μού μίσεψες, μέρα Μαγιού σε χάνω, άνοιξη, γιε, που αγάπαγες κι ανέβαινες απάνω Αναφέρεται στον Μάιο του 1936 που οι καπνεργάτες της Θεσσαλονίκης κήρυξαν απεργία ζητώντας αύξηση των ημερομισθίων. Σύντομα, και άλλα εργατικά συνδικάτα ενώνονται μαζί τους και η απεργία αποκτά πανεργατικό χαρακτήρα. Οι αστυνομικές αρχές απαγορεύουν στην πορεία των εργατών να πλησιάσει στο κτίριο διοίκησης της πόλης. Στις 9 Μαΐου πραγματοποιούνται σοβαρά επεισόδια μεταξύ διαδηλωτών και τοπικών αρχών, με απολογισμό 12 νεκρούς και δεκάδες τραυματίες. Ο λαός της Θεσσαλονίκης ξεσηκώνεται και η απεργία αποκτά χαρακτήρα εξέγερσης. Την επόμενη μέρα δημοσιεύεται στην εφημερίδα Ριζοσπάστης η εικόνα της μάνας του διαδηλωτή Τάσου Τούση, η οποία θρηνεί πάνω από το άψυχο σώμα του γιου της, από όπου εμπνέεται και ο ποιητής.
40
Πιο κάτω υπάρχει μια άλλη επιγραφή στην οποία αναγράφεται σε ποιους αφιερώνεται το έργο: Στους συναδέλφους που δολοφονήθηκαν από την εργοδοσία στο βωμό του κέρδους Στους εργάτες του κόσμου που θυσιάστηκαν αγωνιζόμενοι ενάντια στο κεφάλαιο και τις κυβερνήσεις του Για μια καλύτερη ζωή χωρίς εκμετάλλευση ανθρώπου από άνθρωπο Συνδικάτο Μετάλλου Πειραιά Παν. Ένωση Αμμοβολιστών-Καθαριστών-Βαφέων Σωματείο Ηλεκτρολόγων Πλοίων Σωματείο Κατεργασίας Ξύλου και Ναυ/ργών Και δίπλα, μια πλάκα χαραγμένη με στίχους ενός εργάτη, ελασματουργού της ζώνης: θ' αλλάξουν σύντομα με αγώνες οι καιροί έχουμε σύμμαχο του δικαίου την ελπίδα. Σ’ ένα στίβο που η αύξηση έχει αξία του τζίρου ο αγώνας διεξάγεται δια πυρός και σιδήρου. Αφήνω την είσοδο με κάποια δυσκολία,γιατί πάλι μπροστά μου υψώνεται ένα πανό του σωματείου, που γράφει: «Το εργατικό κίνημα δεν έχει σχέση με φασίστες - δολοφόνους των εργατών». Συνεχίζω για να βρω τον χώρο στον οποίο γίνεται η έκθεση. Παντού νέκρα. Γύρω μου υψωμένοι γερανοί, φορτηγά φαντάζουν μουσειακά εκθέματα, κάπου-κάπου ακούγονται κάποιοι ήχοι από το βάθος. Φτάνω και με καλωσορίζουν χαμόγελα. Όχι, δεν τους γνωρίζω. Με ρωτάνε αν είμαι φωτογράφος, δηλώνω καλλιτέχνις και περνάω. Εκείνη την ώρα έφευγε ένα σχολείο του Περάματος. Τα παιδιά τα έβλεπα ενθουσιασμένα, κάτι που με συνεπήρε και με συγκίνησε, γιατί οι εκπαιδευτικές εκδρομές σπανίζουν πια στα σχολεία. Όπως σπανίζει πια και η επαφή των παιδιών με την τέχνη. Άλλωστε από το σχολείο έχουν αφαιρεθεί τα καλλιτεχνικά από τα υποχρεωτικά μαθήματα και δεν είναι λίγες οι φορές που έχω πετύχει ολόκληρα σχολεία σε εκδρομή στο Mall ή στο θέατρο για χαζοεπιθεωρήσεις και παραστάσεις τηλεοπτικών αστέρων. Λίγο αργότερα μου πιάνει κουβέντα μια γυναίκα, της εκφράζω την επιθυμία μου να συμμετάσχω του χρόνου και μου δείχνει το τραπέζι με τις αιτήσεις. Αρχίζω να περιεργάζομαι τα έργα. Προς έκπληξή μου, από τα ηχεία ακούγονται διάφορα κιθαριστικά μέρη και εν συνεχεία Loreena McKennitt, η οποία με ταξίδεψε σε όλο τον χώρο. Επιβλητικός χώρος, καθώς μιλάμε για βιομηχανία. Πρόκειται για το μηχανουργείο της «ΝΑΥΣΙ», μηχανουργείο ιστορικής σημασίας και μεγάλης δύναμης, με άριστο εξοπλισμό και τεχνογνωσία. Καθώς φωτογράφιζα, με πλησιάζουν κάποιοι και μου μιλούν. Γυρνάω και βλέπω δύο εργάτες με τις φόρμες εργασίας. Τους χαιρετώ και με χαρά προθυμοποιούνται να με ξεναγήσουν στο μηχανουργείο. Δίνουμε ραντεβού το απόγευμα, μετά
41
42
το τέλος της βάρδιας τους. Στις ώρες που μεσολάβησαν, γνώρισα αρκετούς καλλιτέχνες που συμμετέχουν για χρόνια στην έκθεση, αλλά και κάποιους που έλαβαν μέρος για πρώτη φορά. Να σημειωθεί ότι το στήσιμο καθώς και τον έλεγχο και την ευθύνη όλης της έκθεσης είχαν: Διοργάνωση: Κίνηση Εικαστικών Καλλιτεχνών Πέρα(σ)μα, Συνδικάτο Μετάλλου Πειραιά, Πανελλήνια Ένωση Αμμοβολιστών-Καθαριστών, Σωματείο Ναυπηγοξυλουργών, Σωματείο Ηλεκτρολόγων Πλοίων, οι λαϊκές επιτροπές: Κερατσινίου - Δραπετσώνας, Κορυδαλλού, Νίκαιας - Ι. Ρέντη, Περάματος, Πειραιά, Σαλαμίνας. Με την υποστήριξη και τη συμμετοχή των: Συνδικάτο Μετάλλου Αθήνας, Συνδικάτο Μετάλλου Θριασίου, Συνδικάτο Φαρμάκου-Καλλυντικών Αττικής, Πανελλαδική Ένωση Λιθογράφων, Κλαδικό Σωματείο Χαρτεργατών, Συνδικάτο ΓάλακτοςΤροφίμων & Ποτών, Συνδικάτο Κλωστοϋφαντουργών-Ιματισμού-Δέρματος, Συνδικάτο Χημικής Βιομηχανίας, Πανελλαδική Ένωση Ελαιοσαπωνοποιών, Ένωση Δασκάλων και Νηπιαγωγών Σαλαμίνας, Πανελλήνια Ένωση Μηχανικών Εμπορικού Ναυτικού (ΠΕΜΕΝ), Πανελλήνια Ένωση Κατώτερων Πληρωμάτων Εμπορικού Ναυτικού «ΣΤΕΦΕΝΣΟΝ», Συνδικάτο Ενέργειας, Σωματείο Εμποροϋπαλλήλων και Ιδ. Υπαλλήλων Πειραιά, ΕΛΜΕ Πειραιά. Η έκθεση ήταν καθαρά υπόθεση όλων αυτών, που με βάρδιες, όλες τις μέρες που κράτησε η έκθεση, ήταν εκεί, με χαρά και διάθεση να μιλήσουν στον κάθε επισκέπτη για το εγχείρημα αυτό και να καλέσουν και άλλους να πάρουν μέρος. Οι εργάτες της ζώνης έστησαν με τη σειρά τους τις σκαλωσιές, παραμέρισαν γερανούς και βαριάς κατασκευής μηχανήματα, για να πάρουν θέση οι καμβάδες, οι φωτογραφίες, τα εικαστικά και κάθε λογής έργο που συμμετείχε στην έκθεση. 43
Με χαρά περνούσαν από την έκθεση και κοίταζαν τα έργα σε κάποιο κενό από την εργασία τους ή περνώντας για να μεταφέρουν σίδερα και άλλα εργαλεία. Κάθε τόσο χαιρετούσαν κάποιους από τους καλλιτέχνες και τους διοργανωτές, αφού μετά από τόσα χρόνια έχουν αναπτυχθεί φιλίες μεταξύ τους. Κάποιοι μου εξιστορούσαν πώς πέρυσι, τις ημέρες διεξαγωγής της έκθεσης, κατασκεύαζαν παράλληλα και ένα πλοίο μέσα στο χώρο του μηχανουργείου. Οι ήχοι από το χτύπημα στο σίδερο και η φωτιά από την οξυγονοκόλληση συνέθεταν ένα από τα ωραιότερα έργα η τέχνη στο μεγαλείο της. Επειδή θα έμενα μέχρι το βράδυ που θα είχε και καλλιτεχνικό πρόγραμμα, είπα να κάνω μια βόλτα στο λιμάνι, εκεί που επισκευάζονταν τα αραγμένα πλοία της γραμμής. Κάπου-κάπου άκουγες κανέναν ήχο απο εργασίες, αλλά καμία σχέση με αυτό που ήταν παλιά το Πέραμα. Τότε οι εργάτες έκαναν ουρές για δουλειά, τώρα παντού σχεδόν νεκρό τοπίο. Συγκεκριμένα, μου έλεγε ένας εργάτης πως πριν ερχόντουσαν αχάραγα για να δουν αν παίζει μεροκάματο, τώρα πια ούτε αυτό, γιατί ακόμα και το εισιτήριο για να έρθουν είναι μεγάλο κόστος. Αιτία αυτής της κατάστασης είναι η ιδιωτικοποίηση των ναυπηγείων. Χαρακτηριστικά, ένας εργάτης μου περιέγραφε τη μεγάλη τεχνογνωσία που κατέχουν τα ελληνικά ναυπηγεία και πως η υποδομή αυτή θα μπορούσε να ήταν οικονομική δύναμη και πάντα στην υπηρεσία του λαού. Κι έχεις τους έλληνες εφοπλιστές που, στο όνομα της ανταγωνιστικότητας και των δρόμων του κεφαλαίου, στέλνουν έξω χιλιάδες πλοία ενώ η ζώνη μαραζώνει. Τα σωματεία χρόνια τώρα δίνουν τον αγώνα τους για να πάρουν πάλι δημόσιο χαρακτήρα τα ναυπηγεία, να μην ξεπουληθεί ό,τι έχει απομείνει και καλούν τον λαό να αντισταθεί. Παντού έβλεπα ανακοινώσεις και καλέσματα του σωματείου στους ναυτεργάτες για απεργίες και κινητοποιήσεις, αλλά κι ένα πιο φρέσκο κάλεσμα συμμετοχής στην κινητοποίηση μετά το φόνο του Φύσσα, ενός καλλιτέχνη γνώριμου στη ζώνη, μιας και ο ίδιος είχε περάσει από τα ναυπηγεία κάνοντας μεροκάματα, αλλά και ο πατέρας του ο μάστρο-Τάκης -όπως τον φωνάζουν- είναι
44
45
εργάτης και μέλος του Σωματείου Μετάλλου. Ήταν πάντα παρόντες, όποτε το σωματείο καλούσε σε αλληλεγγύη, πρώτοι έφερναν τρόφιμα για να δοθούν σε οικογένειες άνεργων συναδέλφων. Η ζώνη, όπως και στο σύνολό της η εργατική τάξη, μετράει και νεκρούς στον βωμό του κέρδους. Χαραγμένη στη μνήμη όλων είναι η εφοπλιστική ασυδοσία, που είχε ως απολογισμό το θάνατο 8 εργατών, όλοι νεαρής ηλικίας, τον Ιούλιο του 2008 στο Πέραμα, στο δεξαμενόπλοιο Friendship Gas, όπου τελούσαν εργασία στα αμπάρια του, χωρίς κανένα μέτρο προστασίας. Πολλές φορές το σωματείο είχε θέσει το ζήτημα ακατάλληλων συνθηκών, αλλά μπροστά στο κέρδος, οι ζωές των ναυτεργατών είναι πάντα σταγόνα στον ωκεανό. Δεν είναι μικρή η επίθεση που δέχεται χρόνια τώρα αυτός ο κλάδος. Απεργίες στο λιμάνι με ανοιγμένα κεφάλια μετά από εντολές εφοπλιστών, καθώς και με παρατεταγμένες δυνάμεις των ΟΥΚ και των λιμενικών. Επιστρατεύσεις και εκβιασμοί, απειλές για απόλυση. Μαζί και τα δεκανίκια τους, τα φασιστοειδή της Χρυσής Αυγής, που έχουν πλάτες για να στήσουν μέχρι και σωματείο στη ζώνη και να δημιουργήσουν δουλεμπόριο για έλληνες εργάτες. «Οι λαμπρές σελίδες του ναυτεργατικού κινήματος»1 «Ο συνδυασμός της πάλης των ναυτεργατών με κεντρικό σύνθημα της ΟΕΝΟ2 «Κρατήστε τα πλοία εν κινήσει» στη μάχη των ωκεανών, προκειμένου να εφοδιάζονται τα πολεμικά μέτωπα με τον απαραίτητο πολεμικό και άλλο εξοπλισμό ενάντια στο ναζιστικό - φασιστικό άξονα Γερμανίας Ιταλίας - Ιαπωνίας και ταυτόχρονα κατά της εφοπλιστικής εγκληματικής δράσης, της καπιταλιστικής βαρβαρότητας, αποτελεί ιστορική παρακαταθήκη για το ταξικό εργατικό κίνημα. Χιλιάδες ναυτεργάτες παλεύουν ηρωικά ενάντια στο φασισμό. Δε σταματούν ούτε μετά τη λήξη του πολέμου. Συνεχίζουν τον αγώνα τους, πάντα, μέσα απ' τις γραμμές του ΚΚΕ, του ΕΑΜ και του ΕΛΑΣ, του ΕΛΑΝ και της ΕΠΟΝ κατά των νέων κατακτητών, κατά του αγγλικού και αμερικανικού ιμπεριαλισμού και των εκπροσώπων του. Οι αγωνιστές της θρυλικής ΟΕΝΟ διώκονται απ' το αντιδραστικό καθεστώς της μεταπολεμικής περιόδου στην Ελλάδα, καταγράφονται στις μαύρες λίστες των μετεμφυλιακών κυβερνήσεων, καταδικάζονται σε πολύχρονη ανεργία, αλλά και δικάζονται, εξορίζονται, εκτελούνται. Οι ναυτεργάτες, συσπειρωμένοι στις γραμμές της ΟΕΝΟ, είναι στην πρώτη γραμμή του αγώνα των λαών με χιλιάδες νεκρούς. Προσπαθούν, με νύχια και με δόντια, να κρατήσουν την ιστορική Συλλογική Σύμβαση Εργασίας (ΣΣΕ) που είχαν κατακτήσει το 1943, τη ΣΣΕ που έβγαλε τους ναυτεργάτες απ' τις πρωτόγονες συνθήκες ζωής της γαλέρας.» Ήταν πολλές οι σκέψεις στο κεφάλι μου καθώς περπατούσα κατά μήκος της προβλήτας. Σε άλλη περίπτωση θα απολάμβανα μια τέτοια ηρεμία και ησυχία. Αντιθέτως, αυτό το σκηνικό τώρα δε με γαλήνευε καθόλου. Κοιτώντας τη θάλασσα σκεφτόμουν πως άλλοι την αρμενίζουν κι άλλοι σκυλοπνίγονται, άλλοι σηκώνουν άγκυρες και πλέουν κι άλλοι δε σηκώνουν καν κεφάλι, άλλοι δροσίζονται στον αέρα και άλλοι, φτερό στον άνεμο. Από μακριά έρχεται προς το μέρος μου ένα πλάσμα άγριο στην όψη και αποφασιστικό. Φαίνεται πως ξέρει καλά τα κατατόπια και όσους γυρνάνε στα πέριξ. Κοντοστέκομαι, χαμηλώνω και επιστρατεύονται τα ένστικτα. Κοιταζόμαστε. Τόσο βαθύ βλέμμα δεν έχω νιώσει από ζώο. Με αφήνει να το απαθανατίσω και οι δρόμοι μας χωρίζουν.
1
46
www.rizospastis.gr/story.do?id=4082073&publDate=17/6/2007
«Το 1943 ιδρύεται η ΟΕΝΟ, αποτελούμενη από 4 ναυτεργατικές οργανώσεις, την Ένωση Μηχανικών Εμπορικού Ναυτικού (ΠΕΜΕΝ), την Ένωση Ναυτίλων Αξιωματικών Εμπορικού Ναυτικού, την Ένωση Ραδιοτηλεγραφητών Εμπορικού Ναυτικού και την Ένωση Ναυτεργατών Μεγάλης Βρετανίας.» 2
47
48
Γυρνάω πάλι στον χώρο, μόλις έχει φτάσει ένα γκρουπ από τον κλάδο των εκπαιδευτικών. Στην είσοδο τους υποδέχεται ένας από τους καλλιτέχνες και υπεύθυνος της διοργάνωσης, εξηγώντας τους τον σκοπό της έκθεσης. Κάθομαι για λίγο μαζί τους και μετά πάω εκεί όπου αρχίζουν και στήνουν την αυτοσχέδια σκηνή, στην οποία θα παίξουν οι μουσικοί στο πλαίσιο του καλλιτεχνικού προγράμματος. Η σκηνή είναι μια μεγάλη δεξαμενή, στην οποία τοποθετούν τα μεγάλα κομμάτια σίδερο μέσα σε νερό και τα κόβουν με λέιζερ, στα μέτρα που χρειάζεται για την κατασκευή του κάθε πλοίου. Εκείνη την ώρα καταφτάνει κι ένας από τους εργάτες με τον οποίο είχαμε δώσει ραντεβού, για να με ξεναγήσει στο μηχανουργείο. Είχε πεταχτεί σπίτι του να φάει, να ξεκουραστεί, για να είναι πάλι πίσω, ώστε να παρακολουθήσει την εκδήλωση, αλλά και να είναι εκεί σε περίπτωση που χρειαστούν κάτι από τη διοργάνωση. Ξεκινάμε την περιήγηση και αρχίζει να μου μιλάει για τη δουλειά, τις δυσκολίες από τη μία, και το πόσο δημιουργική και ευχάριστη είναι, από την άλλη. Με λίγα λόγια, άκουγα έναν άνθρωπο που μιλούσε για την εργασία του, σαν να μου εξομολογούνταν τον έρωτά του για έναν άλλο άνθρωπο. Μου έλεγε για τον αγώνα που δίνουν καθημερινά εδώ στη ζώνη, μου έλεγε πως πια μετράει περισσότερους φίλους άνεργους, και πως οι ήχοι που έχουν μείνει να ακούς είναι από τα σκυλιά και από κάποιους που έρχονται να μαζέψουν σκρα. Έχουμε γυρίσει τους περισσότερους χώρους. Εγκατάλειψη, γραφεία σε άθλια κατάσταση, μηχανήματα στην άκρη αλλά καλοσυντηρημένα. Στα πλοία και πάνω στις δεξαμενές κάπου-κάπου βλέπεις κανέναν ψαρά με το καλάμι του. Τελειώνουμε και επιστρέφουμε στον χώρο, όπου ήδη έχει μαζευτεί κόσμος από τις γύρω περιοχές. Έχει νυχτώσει και με το πέρας της βραδιάς τους χαιρετάω όλους έναν-έναν. Ανταλλάσσω και τηλέφωνα με τον ναυτεργάτη, για να με πάρει σε περίπτωση που έρθει πλοίο, να πάω να τραβήξω φωτογραφίες εν ώρα εργασίας. Από τις 18 Οκτώβρη και ακόμα να χτυπήσει το τηλέφωνο. Θέλω να πιστεύω πως απλά ξεχάστηκε...
49
Για το τέλος θα αφήσω να μιλήσει κάποιος που είναι επίκαιρος. Ένας συνειδητός μαρξιστής που ήταν βαθιά πεπεισμένος πως η Τέχνη είναι σημαντικό όπλο που πρέπει να κατακτήσει η εργατική τάξη. Στα έργα του αντανακλάται η πορεία της ταξικής πάλης, ενώ παράλληλα δίνονται και μαθήματα μέσω της διαλεκτικής για το πώς η πάλη αυτή διεξάγεται. (Άτιτλο) «Κι η τέχνη πρέπει, σ’ αυτούς τους καιρούς των αποφάσεων ν’ αποφασίσει. Μπορεί να κάνει τον εαυτό της όργανο μιας μικρής μερίδας ορισμένων που παίζουν τις θεότητες της μοίρας για τους πολλούς και που απαιτούν μια πίστη που πρέπει πρώτα απ’ όλα να είναι τυφλή, και μπορεί να σταθεί στο πλευρό των πολλών και να βάλει τη μοίρα τους στα δικά τους χέρια. Μπορεί να παραδώσει τον άνθρωπο στις συγχύσεις, τις αυταπάτες και τα θαύματα, και μπορεί να παραδώσει τον κόσμο στον άνθρωπο. Μπορεί να μεγαλώσει την αμάθεια και μπορεί να μεγαλώσει τη γνώση. Μπορεί να κάνει έκκληση στις δυνάμεις που αποδείχνουν τη δύναμή τους καταστρέφοντας, και στις δυνάμεις που αποδείχνουν τη δύναμή τους Βοηθώντας. «Πέντε δυσκολίες για να γράψει κανείς την αλήθεια» Όποιος σήμερα θέλει να πολεμήσει την ψευτιά και την αμάθεια και να γράφει την αλήθεια έχει ξεπεράσει το λιγότερο πέντε δυσκολίες. Πρέπει να έχει το θάρρος να γράφει την αλήθεια παρόλο που παντού την καταπνίγουν· την εξυπνάδα να την αναγνωρίσει παρόλο που τη σκεπάζουν παντού· την τέχνη να την κάνει ευκολομεταχείριστη σαν όπλο· την κρίση να διαλέξει εκείνους που στα χέρια τους η αλήθεια θ’ αποχτήσει δύναμη· την πονηριά να τη διαδώσει ανάμεσά τους. Αυτές οι δυσκολίες είναι μεγάλες για κείνους που γράφουν κάτω απ’ το φασισμό, υπάρχουν όμως και γι’ αυτούς που τους κυνήγησαν ή που έφυγαν ακόμα και για όσους γράφουν στις χώρες της αστικής ελευθερίας.» Μπέρτολτ Μπρεχτ Συνέδριο για την υπεράσπιση της Κουλτούρας, Παρίσι 1935 *Όλες οι φωτογραφίες της filiomagenta προέρχονται από “7η έκθεση εικαστικών τεχνών Άνθρωπος Χρώμα + Σίδερο, Πέραμα 11 με 20 Οκτώβρη ΝΑΥΣΙ”
50