Biuletyn E-learning w projektach Programu Leonardo da Vinci by Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

ISSN 1898-9365

Biuletyn

01(4) 2009

V i n c i

E-learning w projektach Programu Leonardo da Vinci

Publikacja zosta∏a sfinansowana z funduszy Komisji Europejskiej w ramach Programu „Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie”. Publikacja odzwierciedla jedynie stanowisko autora. Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialnoÊci za umieszczonà w niej zawartoÊç merytorycznà oraz za sposób wykorzystania zawartych w niej informacji.

Biuletyn Programu Leonardo da Vinci Wydawca:

Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Narodowa Agencja Programu „Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie” Program Leonardo da Vinci ul. Mokotowska 43 00-551 Warszawa tel: 022 - 463 10 10 fax: 022 - 463 10 21 www.leonardo.org.pl

Autor

Maria Zajàc Zespó∏ Redakcyjny

Ma∏gorzata Czerwiec Mateusz Fabjanowski Projekt graficzny, sk∏ad

Assi Kootstra ISSN 1898-9365 Nak∏ad: 2000 egz.

Biuletyn jest rozpowszechniany bezp∏atnie.

Spis treÊci 4 Od redakcji

01 a

5 Warunki dla rozwoju e-learningu w Polsce

10 Badania europejskie nt. e-learningu – kluczowe czynniki rozwoju

17 Miejsce e-learningu w programie Leonardo da Vinci

20 Przyk∏ady wykorzystania e-learningu w projektach LdV

22 Ucz´ si´ by lepiej uczyç innych 23 1 Teach-IT.net. Innowacyjne metody wykorzystywania technologii informacyjnej w doskonaleniu zawodowym nauczycieli i instruktorów zawodu, Kana Gliwice 24 2 Zawsze na kursie, Ochotnicze Hufce Pracy – Komenda G∏ówna w Warszawie 26 3 Uczenie na odleg∏oÊç jako narz´dzie transferu wiedzy w dziedzinie ochrony i zarzàdzania dziedzictwem archeologicznym, Uniwersytet AM Poznaƒ

28 Ucz´ si´ by zwi´kszyç swoje szanse na rynku pracy 29 1 Marketing on-line – Êcie˝ki wejÊcia na nowe rynki, Towarzystwo Edukacji Bankowej w Poznaniu 30 2 Platforma szkoleniowa dla specjalistów ochrony Êrodowiska, bezpieczeƒstwa i higieny pracy oraz zarzàdzania ryzykiem 33 – faza II, EKO-KONSULT, Gdaƒsk 3 Elektroniczne Symulatory Stanowisk Pracy (e-SSP) – oprogramowanie do tworzenia i przeprowadzania treningów i testów przygotowujàcych osoby niepe∏nosprawne ruchowo do zdalnej obs∏ugi kontaktów z klientem, Instytut Maszyn Matematycznych w Warszawie

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Biuletyn nr 01(4) /2009

Mamy przyjemnoÊç zaprezentowaç Paƒstwu kolejny numer naszego Biuletynu, zatytu∏owany E-learninig w projektach

Programu Leonardo da Vinci. Naszà uwag´ postanowiliÊmy poÊwi´ciç tym razem projektom e-learningowym, gdy˝ bez wàtpienia stanowià one licznà i wa˝nà grup´ wÊród przedsi´wzi´ç wspó∏finansowanych przez Program Leonardo oraz szerzej - przez Program „Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie”. Dzieje si´ tak dlatego, ˝e promowanie zastosowaƒ coraz to nowszych technologii dla potrzeb edukacji formalnej i nieformalnej jest jednym z celów strategicznych, zapisanych

Pragniemy tak˝e podzi´kowaç wszystkim Beneficjentom za

Od redakcji

udost´pnienie materia∏ów i przygotowanie opisów projektów

w oficjalnych dokumentach stanowiàcych podstaw´ dzia∏aƒ

W naszej publikacji znajdà Paƒstwo artyku∏y ukazujàce

i wspó∏pracy europejskiej. W tym obszarze Program Leonardo

warunki rozwoju e-learningu w Polsce, europejskie badania

da Vinci stawa∏ i staje si´ cz´sto impulsem do realizacji

na temat jego zastosowaƒ w szkoleniach oraz mo˝liwoÊci

nowatorskich przedsi´wzi´ç.

realizowania pomys∏ów z nim zwiàzanych, jakie dawa∏ i daje

Nie sposób zamieÊciç ich wszystkich w naszym Biuletynie,

Program Leonardo da Vinci.

zamieszczonych w niniejszym numerze.

stàd te˝ konieczne by∏o dokonanie selekcji, tak by pokazaç Paƒstwu ró˝norodnoÊç projektów, a tak˝e pomys∏ów w zakresie

W drugiej cz´Êci zaprezentowane zosta∏y wybrane projekty,

edukacyjnych zastosowaƒ technologii informacyjno-komunika-

realizowane w ciàgu ostatnich kilku lat w ramach programu

cyjnych w obszarze kszta∏cenia zawodowego. Do wspó∏pracy

Leonardo da Vinci. Dokonujàc selekcji w doÊç licznym ju˝

przy tym nie∏atwym zadaniu uda∏o nam si´ zaprosiç eksperta

zbiorze staraliÊmy si´ zwróciç uwag´ na to, aby wybrane

z wieloletnim doÊwiadczeniem w dziedzinie e-learningu

przez nas projekty by∏y adresowane do ró˝nych grup

– Panià dr Mari´ Zajàc, której w tym miejscu sk∏adamy goràce

odbiorców, dajàc przez to czytelnikom Biuletynu mo˝liwoÊç

podzi´kowania.

porównania wielorakich inicjatyw. Dà˝yliÊmy tak˝e do tego, aby ukazaç ró˝ne argumenty przemawiajàce za zastosowaniem e-learningu w kszta∏ceniu i szkoleniu zawodowym. Mamy nadziej´, ˝e promujàc dobre praktyki, zainspirujemy kolejnych wnioskodawców do realizacji ciekawych pomys∏ów w nast´pnych konkursach. ˚yczymy owocnej i ciekawej lektury.

Redakcja

Biuletyn P r o g r a m u nr 01(4) /2009

L e o n a r d o

d a

V i n c i

01.a Warunki dla rozwoju e-learningu w Polsce

Warunki dla rozwoju e-learningu w Polsce Maria Zajàc

Warunki dla rozwoju e-learningu w Polsce Komputer zamiast nauczyciela?

1 Informacja sta∏a si´ o wiele bardziej dost´pna – problemem

Podstawowym zagadnieniem, jakie b´dzie przedmiotem rozwa˝aƒ w niniejszym artykule, jest miejsce i rola e-learningu w kszta∏ceniu – w ró˝nych jego etapach i odmianach – formalnym i nieformalnym, s∏u˝àcym zdobywaniu wiedzy i kwalifikacji oraz ich poszerzaniu i uzupe∏nianiu. Patrzàc na oficjalne dokumenty Komisji Europejskiej1 oraz na wielkoÊç kwot przeznaczanych na projekty wykorzystujàce e-learning mo˝na si´ zastanawiaç, czy stawianie dziÊ takiego pytania ma w ogóle sens. Wydaje si´ bowiem, ˝e obecnoÊç form nauczania bazujàcych na wykorzystaniu sieci Internet jest ju˝ uznanym faktem. Obserwujàc Êwiatowe trendy w tym obszarze mo˝na stwierdziç, i˝ po okresie wielkiej fascynacji i nadmiernych, jak si´ okaza∏o, oczekiwaƒ wobec e-learningu zaniechano prób przekonywania kogokolwiek, i˝ jest to nowy, tak doskona∏y sposób nauczania i uczenia si´, ˝e zrewolucjonizuje on sposób funkcjonowania szkó∏ i wyeliminuje nauczycieli. Jak zwykle futurystyczne wizje zosta∏y zweryfikowane przez edukacyjnà rzeczywistoÊç i dziÊ ju˝ chyba ˝aden nauczyciel nie musi si´ obawiaç, i˝ zostanie zastàpiony przez multimedialny komputer. Taki stan rzeczy powinien oczywiÊcie cieszyç ka˝dego, kto odpowiedzialnie traktuje kszta∏cenie – perspektywa odhumanizowania edukacji i zastàpienia cz∏owieka przez superinteligentny system komputerowy przesta∏a nam, przynajmniej chwilowo, zagra˝aç.

jest obecnie jej selekcja i wartoÊciowanie, a nie samo zdobywanie; 2 Wspó∏czesny cz∏owiek coraz cz´Êciej oczekuje informacji jak najbardziej aktualnych, szybko zmieniajàcych si´ – wierzàc, ˝e tylko te sà mu potrzebne; 3 Przekaz informacji przybiera bardzo zró˝nicowane formy – cz´sto multimedialne, odbierane przez ró˝ne kana∏y percepcji.

Niepokój mo˝e byç stymulujàcy Wiemy jednak, ˝e e-learning – choç wprawdzie nie zdominowa∏ sposobu kszta∏cenia – wytrwale umacnia swojà pozycj´ w systemie powszechnej edukacji, toruje sobie drog´ tam, gdzie dotychczas nie by∏ stosowany oraz … zmienia dotychczasowe podejÊcie do sposobu nauczania. Co wi´cej, mo˝na nawet zaryzykowaç tez´, i˝ w pewnym sensie „zagra˝a pozycji nauczycieli” w stopniu o wiele wi´kszym, ni˝ mog∏o to wyniknàç z zastàpienia cz∏owieka przez maszyn´ w klasie szkolnej. Z czego wynika owo „zagro˝enie”? Rzetelna odpowiedê wymaga∏aby poparcia wynikami odpowiednich badaƒ, ale wydaje si´, i˝ nawet prosta obserwacja edukacyjnej rzeczywistoÊci pozwala sformu∏owaç pewne wnioski, które powinny sk∏aniaç do refleksji i budziç niepokój, przynajmniej u niektórych osób odpowiedzialnych za kszta∏cenie. Wnioski te mo˝na sformu∏owaç nast´pujàco:

Dlaczego i dla kogo te zjawiska mia∏yby byç niepokojàce? Powody sà dwojakiego rodzaju. Po pierwsze ci, którzy rzeczywiÊcie czujà odpowiedzialnoÊç za kszta∏cenie, zw∏aszcza m∏odego pokolenia, muszà zdawaç sobie spraw´ z nowych zadaƒ, jakie wynikajà z tej sytuacji. Umiej´tnoÊç krytycznej oceny dost´pnych zasobów internetowych, cz´sto bardzo ró˝nej jakoÊci, to nowy rodzaj kompetencji, w które nale˝y wyposa˝yç uczàcych si´. A jest to zadanie znacznie trudniejsze ni˝ sam tylko przekaz wiedzy. Zapotrzebowanie na informacje ciàgle nowe, aktualne nak∏ada na nauczycieli i szkoleniowców koniecznoÊç ciàg∏ego uzupe∏niania i poszerzania posiadanej ju˝ wiedzy. I nie chodzi tu bynajmniej o nieustannà pogoƒ za nowinkami, ale w∏aÊnie o to, by móc przyjÊç z pomocà uczàcym si´, gdy stajàc wobec bogactwa, ale te˝ i szumu informacyjnego nie potrafià samodzielnie wybraç, na czym warto skupiç uwag´, a czym nie warto obcià˝aç swojej pamići. I wreszcie – multimedialnoÊç przekazu to dziÊ rzeczywisty wymóg w ka˝dej niemal formie kszta∏cenia. Proces nauczania i uczenia si´, aby by∏ interesujàcy dla jego odbiorców, musi przystawaç do rzeczywistoÊci, w jakiej oni funkcjonujà. A wić nie wystarczy przekaz w formie tekstu, drukowane podrćzniki czy wyk∏ad prowadzony przy pomocy kredy i tablicy. Ka˝da z tych form jest nadal wa˝na i potrzebna, ale ˝adna z nich nie jest ju˝ wystarczajàca i powinna byç wzbogacana tak˝e przekazem dêwi´kowym, wizualnym, a przede wszystkim interaktywnym, czyli anga˝ujàcym uczàcych si´. Wszystkie wymienione tutaj czynniki – z koniecznoÊci podane w du˝ym skrócie – nak∏adajà na uczàcych nowe obowiàzki i wymagania. Tak wić nowoczesny i odpowiedzialny nauczyciel lub trener b´dzie si´ stara∏ sprostaç tym nowym oczekiwaniom. Niepokój w tym wypadku ma charakter stymulujàcy. Jest jednak tak˝e druga grupa osób zwiàzanych z kszta∏ceniem, dla której omawiane zmiany mogà

1 Np. Raport Learning 2.0: The impast of Web 2.0 Innovations on Education and Training In Europe, opracowany przez IPTS, dost´pny online pod adresem: http://ipts.jrc.ec.europa.eu/publications/pub.cfm?id=2899 oraz Learning 2.0: Case Database (http://ipts.jrc.ec.europa.eu/publications/pub.cfm?id=2461 [odczyt 4.01.2010].

Biuletyn P r o g r a m u nr 01(4) /2009

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Warunki dla rozwoju e-learningu w Polsce byç êród∏em mniej „twórczego” niepokoju. Do grupy tej nale˝à nauczyciele, którzy starajà si´ nie dostrzegaç, lub wr´cz ignorowaç nowe wymagania edukacyjne, jakie wynikajà ze zmiany formy oraz êróde∏ dostarczania informacji. Sà to osoby, które nie wykazujà gotowoÊci do wzbogacania w∏asnego warsztatu pracy, poniewa˝ nie rozumiejà zachodzàcych przemian lub te˝ cz´sto nie wiedzà, jakie dzia∏ania powinny podjàç, aby lepiej odpowiedzieç na oczekiwania uczniów.

Uczniowie i komputery Jak wyglàda rzeczywistoÊç? Wa˝ne jest kszta∏towanie przyzwyczajeƒ ju˝ od pierwszych etapów edukacji. Tymczasem – jak pokazujà badania – sposób oraz stopieƒ wykorzystania komputerów w polskich szko∏ach trudno uznaç za innowacyjny i nowoczesny. Dotyczy to wszystkich elementów sk∏adajàcych si´ na edukacyjne zastosowania komputerów, niezale˝nie od typu i poziomu szko∏y. W latach 2008 i 2009 European Schoolnet, organizacja zrzeszajàca przedstawicieli ministerstw edukacji 30 krajów Europy2 zrealizowa∏a projekt STEPS3, majàcy na celu zbadanie stopnia wykorzystania ICT4 w szko∏ach podstawowych. Realizatorzy projektu postawili sobie za cel zbadanie nie tylko stopnia komputeryzacji europejskich szkó∏ podstawowych, ale przede wszystkim wp∏ywu nowoczesnych technologii informacyjno-komunikacyjnych na sposób uczenia si´ i nauczania. Oficjalny raport z projektu nie zosta∏ jeszcze opublikowany, gdy˝ oczekuje na zatwierdzenie przez Komisj´ Europejskà, by∏ on jednak omawiany podczas warsztatów podsumowujàcych projekt, w czerwcu 2009 roku w Brukseli. Na podstawie zebranych danych opracowano – oprócz zestawieƒ zbiorczych – tak˝e raporty indywidualne dla ka˝dego z krajów uczestniczàcych w projekcie, pozwalajàce zobaczyç „miejsce” edukacji komputerowej na tle innych krajów. Porównujàc wskaêniki odnoszàce si´ do liczby pracowni komputerowych w szko∏ach, liczby szkó∏ z dost´pem do Internetu czy te˝ liczby nauczycieli posiadajàcych kompetencje w zakresie wykorzystania ICT mo˝na zauwa˝yç, i˝ sà one podobne w wielu innych krajów

Use computers in class

europejskich. Sta∏o si´ to mo˝liwe za sprawà tzw. akcji centralnych realizowanych w ostatnich latach przez Ministerstwo Edukacji, a zmierzajàcych do wyposa˝enia szkó∏ w pracownie komputerowe z dost´pem do Internetu. Po wyposa˝eniu gimnazjów i szkó∏ ponadgimnazjalnych przysz∏a kolej tak˝e na szko∏y podstawowe. Wykres 1. ilustruje liczb´ nauczycieli szkó∏ podstawowych w ró˝nych krajach europejskich wykorzystujàcych komputery w klasie. Wspomniany projekt wykaza∏ tak˝e, ˝e Polska nale˝y do grupy krajów, w których nauczycieli mo˝na okreÊliç jako entuzjastów technologii komputerowych. Zdaniem przedstawicieli niemieckiej firmy Empirica, odpowiedzialnej za analiz´ statystycznà danych zebranych w projekcie STEPS , podejÊcie entuzjastyczne wyra˝a si´ w gotowoÊci do stosowania nowoczesnych technologii mimo braku lub niskiego poziomu wsparcia technicznego oraz metodycznego. Dzia∏ania edukacyjne opierajà si´ w g∏ównej mierze w∏aÊnie na pasji nauczyciela i jego dà˝eniu do unowoczeÊniania procesu kszta∏cenia. W tabeli 1. (na nast´pnej stronie) zebrano czynniki wp∏ywajàce na stopieƒ wykorzystania komputerów i Internetu w edukacji oraz odsetek nauczycieli, którzy potwierdzili wyst´powanie tych czynników w ich szko∏ach. Tabela zawiera dane dla Polski oraz wartoÊç Êrednià z 27 paƒstw europejskich. Przedstawiona tabela zawiera dane tylko dla szkó∏ podstawowych, ale jest to etap edukacji, w którym kszta∏towane sà pewne nawyki zwiàzane z uczeniem si´, rzutujàce w znacznym stopniu na sposób uczenia si´ przez ca∏e ˝ycie. Tym bardziej, ˝e wspó∏czesny cz∏owiek styka si´ z komputerami i rzeczywistoÊcià sieciowà ju˝ od pierwszych lat ˝ycia, cz´sto jeszcze przed rozpocz´ciem formalnej edukacji. Co wi´cej, porównanie tych danych z wynikami raportów sporzàdzanych przez kuratoria oÊwiaty na zlecenie MEN w 2008 roku5 pokazuje, ˝e ró˝nice mi´dzy poszczególnymi poziomami szkó∏ nie sà znaczàce. Inna jest wprawdzie liczba komputerów przypadajàcych na 100 uczniów w poszczególnych >

of which: to present/demonstrate

of which: have pupils use computers

Wykres 1. Procent nauczycieli, którzy stosujà komputery w pracy z uczniami. èród∏o: Empirica, LearnInd CTS, 2006

2 Do European Schoolnet nale˝à przedstawiciele 27 krajów Unii Europejskiej oraz Islandii, Norwegii i Lichtensteinu. 3 Wi´cej informacji mo˝na znaleêç na stronie internetowej projektu: http://steps-project.wikispaces.com/ (odczyt 30.12.2009). 4 ICT – Information and Communication Technology. 5 badania realizacji priorytetu 4 MEN „Ocena jakoÊci pracy szko∏y w zakresie informatyzacji procesu edukacyjnego – zastosowanie technologii informacyjnej i komunikacyjnej”.

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Biuletyn nr 01(4) /2009

Warunki dla rozwoju e-learningu w Polsce

opinie nauczycieli na temat mo˝liwoÊci i trudnoÊci stosowania ICT w szkole P L

E U 25+2

r w szkole potrzebne jest lepsze wsparcie techniczne

r materia∏y edukacyjne dost´pne w sieci Internet sà niskiej jakoÊci

r w szkole brakuje odpowiednich materia∏ów i pomocy dydaktycznych lub dost´p do nich jest utrudniony

r nauczyciele w szkole nie sà wystarczajàco przygotowani do stosowania ICT

r szko∏a jest dobrze wyposa˝ona w sprz´t komputerowy

r szko∏a posiada szybki dost´p do Internetu

Tabela. 1. Czynniki wp∏ywajàce na stosowanie ICT w szko∏ach (WartoÊci w kolumnach 2 i 3 podane sà w procentach i oznaczajà odsetek nauczycieli, którzy wskazali wymienione czynniki) èród∏o: na podstawie raportu z badaƒ LearnInd CTS, 2006 przeprowadzonych przez firm´ Empirica

typach szkól, gdy˝ wià˝e si´ ona bezpoÊrednio z trybem wyposa˝ania szkó∏ w sprz´t komputerowy i dost´p do Internetu przez MEN. Jednak˝e, poniewa˝ kolejne akcje rzàdowe (m.in. Internet w ka˝dej gminie, Internet w ka˝dym gimnazjum, pracownie komputerowe dla szkó∏) obj´∏y ju˝ wszystkie poziomy edukacji szkolnej, mo˝na przyjàç, i˝ dane zawarte w raportach nie ulegnà istotnym zmianom w najbli˝szych latach. Z raportów tych wynika mi´dzy innymi, ˝e w najbardziej korzystnym po∏o˝eniu, je˝eli chodzi o wyposa˝enie w komputery, sà szko∏y zawodowe. Na przyk∏ad w województwie wielkopolskim liczba uczniów na 1 komputer w technikach i zasadniczych szko∏ach zawodowych jest podobna (7.59 w technikach i 7.99 w szko∏ach zawodowych), natomiast wyraênie ni˝sza ni˝ w liceach ogólnokszta∏càcych (11.17), a tak˝e ni˝sza ni˝ w gimnazjach (12.42) i szko∏ach podstawowych (12.75). Mo˝na by zatem sàdziç, i˝ w∏aÊnie tego typu szko∏y przodujà w edukacyjnych zastosowaniach komputerów. Jest to jednak tylko wra˝enie, prawdopodobnie wynikajàce ze sposobu doboru szkó∏ do badania. Bowiem ró˝nice, jakie dajà si´ zauwa˝yç przy porównaniu liczby stosowanych komputerowych programów edukacyjnych, pokazujà tendencje dok∏adnie odwrotne. Zastosowanie to kszta∏tuje si´ na poziomie ok. 4% dla szkó∏ zawodowych i 7% dla techników, podczas gdy w szko∏ach podstawowych osiàga wartoÊç 47%, a w gimnazjach ok. 31%. Zapewne ró˝nice te wynikajà przede wszystkim z dost´pnoÊci odpowiedniego oprogramowania – najbogatsza oferta programów wspomagajàcych nauczanie skierowana jest w∏aÊnie do uczniów szkó∏ podstawowych i gimnazjów. Cz´Êciowo wià˝e si´ to tak˝e z charakterem nauczania w poszczególnych typach szkó∏, gdy˝

wielu przedmiotów zawodowych nie da si´ uczyç z wykorzystaniem komputera, albo wymaga∏oby to bardzo specjalistycznego oprogramowania. Jednak˝e warto zwróciç uwag´, jak du˝y obszar dzia∏ania jest niezagospodarowany. Znacznie wi´ksza obecnie dost´pnoÊç nowoczesnych rozwiàzaƒ technologicznych, w tym tak˝e technologii video i Flash, pozwala na tworzenie symulacji i trójwymiarowych wizualizacji, które mogà si´ okazaç nieocenionà pomocà w przekazie edukacyjnym, w∏aÊnie w przedmiotach zawodowych, których nauczanie cz´sto wymaga specjalistycznej aparatury i sprz´tu. Istnieje obecnie wiele programów pozwalajàcych tworzyç wirtualne laboratoria, które skutecznie wspierajà praktycznà nauk´ zawodu. Wydaje si´, i˝ jest to potencja∏ ciàgle w niewielkim tylko stopniu doceniany w Êrodowisku edukacyjnym. Porównanie raportów z ró˝nych województw pokazuje, ˝e mimo i˝ szko∏y w wi´kszoÊci by∏y wyposa˝ane w sprz´t komputerowy w ramach projektów centralnych, realizowanych przez MEN, ró˝nice pomi´dzy poszczególnymi regionami kraju mogà byç doÊç znaczne. Na przyk∏ad z analogicznego raportu dla województwa ∏ódzkiego wynika, i˝ odpowiednie wskaêniki dla szkó∏ zawodowych i techników sà zdecydowanie odmienne. I tak, gdy w technikach na jeden komputer przypada Êrednio 10 uczniów (9.82) to w szko∏ach zawodowych wskaênik ten wynosi 22.94. Je˝eli chodzi o wykorzystanie komputerowych programów edukacyjnych, ró˝nice sà jeszcze wi´ksze. Jak mo˝na przeczytaç w raporcie, w technikach wykorzystuje si´ dziesi´ciokrotnie wi´cej tego typu programów (11.45%) ni˝ w szko∏ach zawodowych (tylko 1.28%). Niestety, brak jest danych zbiorczych, które ukazywa∏yby wartoÊci odpowiednich wskaêników we wszystkich rejonach kraju, a ponadto w ka˝dym z przeglàdanych raportów uderza wyraênie mniejszy udzia∏ szkó∏ zawodowych w badaniu. Wydaje si´ jednak, i˝ mimo tych nie do koƒca reprezentatywnych danych mo˝na postawiç tez´, ˝e w polskim szkolnictwie zawodowym nauczanie wspomagane technologiami informacyjno-komunikacyjnymi wymaga daleko idàcych zmian.

Profil polskiego internauty W kontekÊcie edukacji wspomaganej komputerowo, w tym edukacji zdalnej, cz´sto jako argument podaje si´ problemy z dost´pem do Internetu. Tymczasem, jak pokazujà najnowsze badania rynku internautów w Polsce (np. prowadzone regularnie badanie Megapanel PBI/Gemius), ani miejsce zamieszkania ani wykszta∏cenie nie sà przeszkodà w korzystaniu z us∏ug i zasobów internetowych. Wykres 2 ukazuje struktur´ polskich u˝ytkowników Internetu ze wzgl´du na miejsce zamieszkania, a wykres 3 podzia∏ ze wzgl´du na wykszta∏cenie. Jak ∏atwo zauwa˝yç struktura ta jest doÊç równomierna, a wr´cz wykazuje pewnà przewag´ osób z niewielkich miast oraz terenów wiejskich. Podobnie analiza danych dotyczàcych deklarowanego przez internautów wykszta∏cenia pozwala zauwa˝yç, ˝e korzystanie z Internetu bynajmniej nie jest domenà osób z wykszta∏ceniem wy˝szym. Zdecydowanie najliczniejszà grupà sà osoby

Biuletyn P r o g r a m u nr 01(4) /2009

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Warunki dla rozwoju e-learningu w Polsce Struktura internautów ze wzgl´du na miejsce zamieszkania

Wykszta∏cenie internautów w wieku 18+

16,1%

23%

12,3% 8,8%

27,2%

100%

10,2% 11,4% 13,3%

33,6%

y miasto powy˝ej 500 tys. y miasto 0d 200 do 500 tys. y miasto 0d 100 do 200 tys. y miasto 0d 50 do 100 tys. y miasto 0d 20 do 50 tys. y miasto do 200 tys. y wieÊ

27,9%

15% 2,8% 2,4%

y wy˝sze y pomaturalne, licencjat, niepe∏ne wy˝sze y Êrednie i niepe∏ne Êrednie y zasadnicze zawodowe y gimnazjalne y podstawowe i niepe∏ne podstawowe

Wykres 2. Struktura internautów ze wzgl´du na miejsce zamieszkania

Wykres 3. Wykszta∏cenie internautów w wieku 18 lat i wi´cej

èród∏o: Wyniki badania Megapanel PBI/Gemius XII 2008

posiadajàce wykszta∏cenie Êrednie i niepe∏ne Êrednie, a wi´c na ogó∏ jeszcze uczàce si´. Zapewne proporcje te zmieniajà si´ wraz z wiekiem i w grupach starszych u˝ytkowników wykszta∏cenie ma wi´kszy wp∏yw na umiej´tnoÊci oraz gotowoÊç do korzystania z technik komputerowych, a tak˝e do us∏ug i informacji udost´pnianych za poÊrednictwem sieci. Natomiast w grupie m∏odych u˝ytkowników, a wi´c sporej cz´Êci adresatów oferty edukacyjnej trudno ju˝ dziÊ mówiç o barierze wynikajàcej z dost´pu do komputera i Internetu. Obserwacje te potwierdza tak˝e kolejny wykres, ilustrujàcy odsetek polskich internautów w poszczególnych grupach wiekowych (Wykres 4.).

Jak ∏atwo zauwa˝yç, w grupie wiekowej 15-19 lat niemal wszyscy sà internautami, a w grupie 20-24 lat odsetek internautów wynosi 88%. Oznacza to, i˝ wÊród osób dopiero zdobywajàcych wykszta∏cenie zdecydowana wi´kszoÊç korzysta swobodnie z Internetu, a wi´c mo˝e równie˝ uczyç si´ za poÊrednictwem sieci. Zwa˝ywszy, ˝e praktycznie do wieku 44 lat ponad 60% populacji deklaruje korzystanie z Internetu, mo˝na tak˝e przyjàç, ˝e globalna sieç oraz techniki komputerowe mogà byç skutecznie stosowane jako narz´dzia edukacyjne równie˝ w obszarze kszta∏cenia ustawicznego. Spostrze˝enia te prowadzà do konkluzji, i˝ dost´p do Internetu, tudzie˝ umiej´tnoÊç korzystania z komputera przestajà byç istotnà barierà dla edukacji online. Równie˝ podczas niedawnych rozmów na temat sposobu wdro˝enia metod i technik nauczania na odleg∏oÊç w kszta∏ceniu ustawicznym przedstawiciele Centrów Kszta∏cenia Praktycznego oraz Centrów Kszta∏cenia Ustawicznego z ca∏ym przekonaniem podkreÊlali, ˝e zaplecze sprz´towe i telekomunikacyjne nie stanowi przeszkody w tym procesie. Jakie zatem inne czynniki mogà warunkowaç rozwój tej formy zdobywania wiedzy i kwalifikacji?

15-19

20-24

25-29

30-34

35-39

40-44

50-54

55-59

60-64

65-69 70-75 %

Warunki prawne

45-49

10 5 20

100

Wykres 4. Odsetek polskich internautów w poszczególnych grupach wiekowych èród∏o: raport strategiczny IAB, grudzieƒ 2008

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Bioràc pod uwag´ regulacje prawne kszta∏cenie ustawiczne ma najbardziej korzystne warunki do wprowadzania rozwiàzaƒ opartych na e-learningu. Ju˝ bowiem ustawa o systemie oÊwiaty z 7 wrzeÊnia 1991 roku uwzgl´dnia∏a wykorzystanie kszta∏cenia na odleg∏oÊç w pozaszkolnych formach kszta∏cenia ustawicznego. Co wi´cej, w Rozporzàdzeniu MEiN z dnia 3 lutego 2006 roku pojawia si´ jawnie zapis, w którym okreÊla si´, i˝ kszta∏cenie ustawiczne obejmuje tak˝e formy, w których „przekazywanie treÊci kszta∏cenia oraz sprawdzanie przebiegu i efektów tego kszta∏cenia odbywa si´ z zastosowaniem dost´pnych technik komunikacyjnych, w szczególnoÊci: poczty, >

Biuletyn nr 01(4) /2009

Warunki dla rozwoju e-learningu w Polsce poczty g∏osowej, poczty elektronicznej, telewizji lub Internetu, bez sta∏ego i bezpoÊredniego kontaktu nauczajàcego i uczàcego si´”. Na ile zapisy te przek∏adajà si´ na praktyczne zastosowania? W czerwcu 2005 roku powsta∏a Koncepcja wdro˝enia w warunkach polskich systemu kszta∏cenia na odleg∏oÊç firmowana przez ówczesne Ministerstwo Edukacji Narodowej i Sportu. W myÊl tej koncepcji mia∏y powstaç regionalne oraz lokalne centra kszta∏cenia na odleg∏oÊç, które by∏yby odpowiedzialne w∏aÊnie za kszta∏cenie ustawiczne. Autorzy dokumentu argumentowali, i˝ za potrzebà opracowania modelu kszta∏cenia na odleg∏oÊç w tym w∏aÊnie obszarze przemawia du˝e zapotrzebowanie tak ze strony osób bezrobotnych, jak i osób zmuszonych do uzupe∏niania lub wr´cz zmiany posiadanych ju˝ kwalifikacji. Los wspomnianego dokumentu, który przez krótki okres dwóch wakacyjnych miesi´cy 2005 roku dost´pny by∏ na stronie MENiS, nie jest bli˝ej znany, jednak˝e widocznym Êladem jego istnienia sà istniejàce w kilkunastu miastach Polski Regionalne OÊrodki Kszta∏cenia na Odleg∏oÊç. Zosta∏y one zlokalizowane g∏ównie przy Centrach Kszta∏cenia Ustawicznego (CKU) i Kszta∏cenia Praktycznego (CKP), i jak si´ wydaje dzia∏alnoÊç tych oÊrodków ma znaczenie wy∏àcznie lokalne. Od wrzeÊnia 2007 roku obowiàzuje tak˝e rozporzàdzenie ministra regulujàce zasady wprowadzania elementów e-learningu w uczelniach wy˝szych6. Aczkolwiek trudno si´ bezkrytycznie zgodziç z niektórymi zawartymi w nim zapisami, faktem jest, i˝ daje ono podstawy do wprowadzania, przynajmniej elementów e-edukacji w polskim szkolnictwie wy˝szym. Brak jest natomiast stosownych regulacji prawnych w odniesieniu do kszta∏cenia zdalnego, w tym tak˝e online w formach szkolnych, i to wszystkich typów. Podejmowane w szko∏ach próby stosowania metod i technik kszta∏cenia na odleg∏oÊç majà charakter – mniej lub bardziej sformalizowanych – eksperymentów. Zatem uwarunkowania prawne mo˝na uznaç za jeden z czynników hamujàcych rozwój polskiego e-learningu, aczkolwiek z ca∏à pewnoÊcià nie jest to czynnik najwa˝niejszy, zw∏aszcza w obszarze kszta∏cenia ustawicznego lub zawodowego.

Nie wystarczy chcieç Stare porzekad∏o mówi: chcieç to móc. Z przedstawionych wy˝ej rozwa˝aƒ mo˝na by wysnuç wniosek, ˝e skoro nie ma przeszkód technicznych wynikajàcych z braku sprz´tu i dost´pu do Internetu, skoro warunki prawne te˝ dajà pewne pole dzia∏ania, to byç mo˝e przyczyna powolnego rozwoju polskiej e-edukacji tkwi w nastawieniu i braku ch´ci ze strony tych, którzy bezpoÊrednio majà bezpoÊredni wp∏yw na to, jak przebiega proces nauczania w szko∏ach oraz w placówkach kszta∏cenia ustawicznego. Jak wyglàda przygotowanie polskiego nauczyciela do e-edukacji? Nie mo˝na powiedzieç, i˝ resort edukacji nie podejmuje ˝adnych dzia∏aƒ w tym zakresie. Ze Êrodków publicznych, przy wsparciu Europejskiego Funduszu

spo∏ecznego zorganizowano studia podyplomowe z kszta∏cenia na odleg∏oÊç dla grupy 1200 nauczycieli. Lokalne oÊrodki edukacyjne we wspó∏pracy z firmami szkoleniowymi podejmujà na mniejszà skal´ kursy i szkolenia dla nauczycieli, oferujàce zapoznanie si´ z technikami kszta∏cenia zdalnego. Metodà poszerzania wiedzy w tym zakresie bywajà tak˝e projekty finansowane bezpoÊrednio z funduszy unijnych, czego przyk∏adem sà tak˝e inicjatywy prezentowane w niniejszym biuletynie. Pozostaje wi´c ostatnie ju˝ w tym opracowaniu pytanie: jakie sà potrzeby nauczycieli w zakresie przygotowania do e-edukacji? Obserwacja praktyki edukacyjnej pokazuje, i˝ podstawowym brakiem jest nieznajomoÊç aktywizujàcych metod nauczania oraz brak wiedzy na temat technologii spo∏ecznoÊciowych, a zw∏aszcza ich zastosowaƒ edukacyjnych. Nauczyciel mo˝e efektywnie wykorzystaç przyzwyczajenia uczniów wynikajàce z ich funkcjonowania w Internecie, a zw∏aszcza dzia∏ajàcych w nim spo∏ecznoÊci sieciowych, ukierunkowujàc ich dzia∏ania na edukacj´ pod warunkiem, ˝e: y

sam b´dzie Êwiadom tego, jak korzystaç z technologii Web 2.0, pozwoli uczniom na wspó∏tworzenie treÊci dydaktycznych, uczàc ich przy tym odpowiedzialnoÊci za rzetelnoÊç przekazywanej informacji i poszanowania w∏asnoÊci intelektualnej; y b´dzie umiej´tnie stymulowa∏ prac´ w grupie, podkreÊlajàc odpowiedzialnoÊç za wspólne wykonanie zadaƒ i dotrzymywanie terminów; y b´dzie ich zach´ca∏ i przyzwyczaja∏ do krytycznego myÊlenia przez wzajemne ocenianie i analiz´ tworzonych prac. y

Podsumowanie Wydaje si´, ˝e zakres koniecznych zmian w edukacji, tak˝e zawodowej jest tak szeroki, i˝ w∏aÊciwie nie wiadomo od czego zaczàç. Jeszcze kilka lat temu, kiedy powa˝nà barier´ stanowi∏ dost´p do platformy e-learningowej, mo˝na by∏o sàdziç, ˝e jest to najwi´kszy i czasem jedyny problem, który utrudnia upowszechnianie si´ e-learningu. Rozwój narz´dzi typu open source, w szczególnoÊci ogromna popularnoÊç platformy Moodle, praktycznie zlikwidowa∏a problem tworzenia wirtualnego Êrodowiska nauczania. Wbrew powszechnym opiniom nie stanowi istotnej bariery równie˝ dost´p do Internetu. Paradoksalnie jednak zniwelowanie tych przeszkód ujawni∏o istnienie znacznie wi´kszych problemów, takich, które wymagajà zmian w podejÊciu, w mentalnoÊci. Uwidoczni∏o tak˝e koniecznoÊç dokszta∏cania nauczycieli, zmiany ich warsztatu pracy, zastosowania nowych metod nauczania, „zanurzonych” w Êrodowisku, w którym wspó∏czesny cz∏owiek dorasta. I to wydaje si´ byç najwi´kszym wyzwaniem nowoczesnej edukacji.

6 Rozporzàdzenie Ministra Nauki i Szkolnictwa Wy˝szego w sprawie warunków, jakie muszà byç spe∏nione, aby zaj´cia dydaktyczne na studiach mog∏y byç prowadzone z wykorzystaniem metod i technik kszta∏cenia na odleg∏oÊç, (Dz. U. Nr 188, z póêniejszymi zmianami og∏oszonymi w Dz. U. Nr 208 z 2007 r. oraz Dz. U. Nr 90 poz. 551 z 2008 r.).

Biuletyn P r o g r a m u nr 01(4) /2009

L e o n a r d o

d a

V i n c i

01.b Badania europejskie nt. e-learningu â&#x20AC;&#x201C; kluczowe czynniki rozwoju

Badania europejskie nt. e-learningu – kluczowe czynniki rozwoju Maria Zajàc

Badania europejskie nt. e-learningu – kluczowe czynniki rozwoju Od roku 2003 Komisja Europejska wspólnie z Agencjami Narodowymi programu Leonardo da Vinci prowadzi sta∏y monitoring realizowanych projektów oraz podejmuje dzia∏ania na rzecz wymiany wiedzy i doÊwiadczeƒ pomi´dzy krajami uczestniczàcymi w programie. Jednym z istotnych powodów sk∏aniajàcych do analizy podejmowanych inicjatyw w zakresie e-learningu jest doÊç powszechnie obserwowane zjawisko ich „tymczasowoÊci”. Cz´sto szkolenia i kursy e-learningowe sà wynikiem realizacji projektów finansowanych ze Êrodków zewn´trznych, g∏ównie funduszy unijnych i koƒczà si´ wraz z zakoƒczeniem projektu, na potrzeby którego powsta∏y. WielkoÊç wydatkowanych Êrodków sk∏ania do poszukiwania dróg i sposobów na to, aby przed∏u˝yç „˝ywotnoÊç” tak tworzonych kursów, aby by∏y one wykorzystywane tak˝e po okresie realizacji projektu. Autorzy pomys∏u postanowili wi´c zbadaç najwi´ksze europejskie instytucje prowadzàce dzia∏alnoÊç w oparciu o e-learning i na tej podstawie okreÊliç najwa˝niejsze czynniki, które decydujà o sukcesie tych instytucji (w znaczeniu ich obecnoÊci na rynku edukacyjnym lub szkoleniowym). Zak∏adano, ˝e analiza funkcjonowania tych instytucji pozwoli tak˝e okreÊliç czynniki globalne, które rzutujà na kierunki rozwoju e-learningu w Europie. Czynniki te nazwano megatrendami. Na potrzeby omawianych badaƒ zdefiniowano doÊç jednoznaczne kryteria kwalifikacji. Przyj´to, ˝e jako instytucj´, która mo˝e kszta∏towaç pewne trendy globalne, nale˝y traktowaç takà, która spe∏nia nast´pujàce warunki:

1 Ma w swoje ofercie dydaktycznej lub szkoleniowej ponad 100 kursów online lub liczba zapisów na oferowane przez nià kursy przekracza 5000 rocznie; 2 Oferta instytucji obejmuje przede wszystkim kszta∏cenie zdalne, wymienione wy˝ej liczby nie uwzgl´dniajà aktywnoÊci e-learningowej kierowanej do studentów w murach uczelni (on campus). Przynajmniej 51% procesu kszta∏cenia musi przebiegaç online; 3 Dzia∏alnoÊç e-learningowa instytucji nie jest cz´Êcià aktywnoÊci du˝ej, pozaeuropejskiej korporacji. Na podstawie zgromadzonych danych zidentyfikowano 25 czynników, którym przypisuje si´ kluczowe znaczenie dla rozwoju e-learningu w badanych instytucjach. RównoczeÊnie, poniewa˝ instytucje te uznano, zgodnie z przyj´tymi kryteriami selekcji, za dostawców e-learningu na du˝à skal´ (po angielsku stosuje si´ tu okreÊlenie: mega provider) mo˝na za∏o˝yç, ˝e sà

to ogólnie istotne czynniki, je˝eli chodzi o rozwój tej formy kszta∏cenia. Zidentyfikowane czynniki podzielono na pi´ç grup: I. Czynniki historyczne II. Czynniki techniczne III. Czynniki wynikajàce z formy i treÊci kursów IV. Czynniki zwiàzane z zarzàdzaniem i przyj´tà strategià V. Czynniki ekonomiczne Ad. I. Bli˝sza analiza przedstawionych wyników badaƒ wskazuje, i˝ wÊród czynników historycznych znalaz∏y si´:

1 Wieloletnia tradycja i doÊwiadczenie w kszta∏ceniu zdalnym (nie tylko online)

2 Wysokie kompetencje w zakresie nauczania online – chodzi przy tym o kompetencje instytucji jako ca∏oÊci, a wi´c zarówno w formie zasobów ludzkich, jak i zaplecza technicznego oraz organizacyjnego 3 Rozwój stopniowy (roz∏o˝ony w czasie), majàcy charakter ewolucji, a nie oparty na gwa∏townych zmianach 4 Ciàg∏oÊç prowadzonych badaƒ naukowych Dokonujàc przeglàdu wyników badaƒ europejskich nie sposób pominàç pytania o miejsce Polski i polskich instytucji edukacyjnych w tym zestawieniu. Niestety, ˝adna z polskich instytucji nie spe∏nia za∏o˝onych warunków, które umo˝liwia∏y zakwalifikowanie si´ do grupy megadostawców. Podstawowà barierà w tym rankingu okaza∏a si´ wymagana skala prowadzonej dzia∏alnoÊci online. W Polsce, choç tradycje kszta∏cenia zdalnego si´gajà XV wieku1, nigdy forma ta nie rozwin´∏a si´ na takà skal´, jakà osiàgn´∏y najbardziej znane oÊrodki takie jak: The Open University (Wielka Brytania) czy Open Universiteit Nederland (Holandia). Wydaje si´, ˝e w kontekÊcie historycznym mo˝na by wskazaç wiele czynników takiego stanu rzeczy, ale trudno to uczyniç w sposób odpowiedzialny bez przeprowadzenia dog∏´bnych badaƒ, dlatego temat ten nie b´dzie dalej rozwijany w niniejszym artykule. Warto jedynie zasygnalizowaç, i˝ niektóre z czynników, takie jak np. koniecznoÊç prowadzenia ciàg∏ych i usystematyzowanych badaƒ naukowych w obszarze e-edukacji ma w wymiarze polskim znaczenie nie tylko historyczne. Co wi´cej, problem ten wydaje si´ raczej narastaç ni˝ zanikaç. W Êwietle przyj´tych w Polsce zasad finansowania

1 Przyjmuje si´, ˝e pierwszà stosowanà w Polsce formà kszta∏cenia na odleg∏oÊç by∏y kursy dla rzemieÊlników oferowane w XV wieku przez ówczesnà Akademi´ Krakowskà.

Biuletyn P r o g r a m u nr 01(4) /2009

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Badania europejskie nt. e-learningu – kluczowe czynniki rozwoju nauki fundusze na badania rozdzielane sà wed∏ug tzw. dyscyplin naukowych, a … e-learning nie jest jeszcze uznany za takà dyscyplin´. Ciàgle traktowany jest przede wszystkim jako rozwiàzanie techniczne i przez to postrzegany bardziej jako metoda lub Êrodek dydaktyczny, a nie obszar naukowy wymagajàcy studiów i badaƒ. PodejÊcie to wyró˝nia nasz kraj w sposób zasadniczy od wi´kszoÊci paƒstw europejskich, nie wspominajàc ju˝ o Stanach Zjednoczonych, Kanadzie czy Australii. Wystarczy wspomnieç, ˝e do chwili obecnej nie ma chyba w Polsce studiów wy˝szych przygotowujàcych specjalistów z zakresu e-edukacji (zarówno w aspekcie dydaktycznym, jak i technicznym), pojawiajà si´ jedynie – i to niezbyt cz´sto, najcz´Êciej na studiach informatycznych – przedmioty nawiàzujàce do wykorzystania komputerów w edukacji. Jednak ze wzgl´du na specyfik´ tego typu studiów profil tych przedmiotów koncentruje si´ zwykle wokó∏ rozwiàzaƒ technicznych. Ad. II. Druga w kolejnoÊci grupa czynników wp∏ywajàcych na rozwój e-learningu dotyczy aspektów technicznych. Wyró˝niono wÊród nich:

5 Wysoki poziom kompetencji w zakresie ICT 6 Wykorzystywanie rozwiàzaƒ technicznych uznawanych za standardy

7 Wysoki stopieƒ integracji ICT w instytucji 8 Efektywne systemy zarzàdcze Jeszcze kilka lat temu by∏y to najpowa˝niejsze bariery upowszechniania si´ w Polsce e-learningu. Wysokie koszty rozbudowanych, komercyjnych platform tworzàcych Êrodowisko wirtualnej edukacji stanowi∏y barier´ praktycznie nie do pokonania dla wielu uczelni wy˝szych, nie wspominajàc ju˝ o szko∏ach czy lokalnych centrach kszta∏cenia. Upowszechnienie si´ rozwiàzaƒ typu open source, w szczególnoÊci platformy Moodle, ∏atwoÊç jej instalacji oraz minimalne wymagania sprz´towe sprawi∏y, ˝e czynniki technologiczne wyraênie straci∏y na znaczeniu. Pewnym problemem mo˝e byç nadal integracja ró˝nych systemów informatycznych stosowanych w danej instytucji, ale i w tym zakresie dajà si´ zauwa˝yç istotne zmiany. Przynajmniej je˝eli chodzi o szkolnictwo wy˝sze i korporacje. Integracja systemów administracyjnych, w szczególnoÊci wirtualnych dziekanatów z obs∏ugà procesów dydaktycznych i cz´sto w∏aÊnie z platformà e-learningowà staje si´ coraz powszechniej stosowanym standardem. W firmach oferujàcych szkolenia ten proces rozpoczà∏ si´ jeszcze wczeÊniej i na ogó∏ obejmuje tak˝e elektronicznà obs∏ug´ rekrutacji na szkolenia. Ad. III. Nast´pnà w hierarchii wa˝noÊci grupà czynników kszta∏tujàcych e-learning sà elementy okreÊlone przez autorów badania jako course factors. Wydaje si´, ˝e najbli˝szà oryginalnemu znaczeniu nazwà w j´zyku polskim jest charakter oferty dydaktycznej. W tej grupie czynników wymieniono:

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

9 Szeroki zakres oferowanych kursów (przedmiotów) i poziomów bk Du˝y wybór tematów bl ElastycznoÊç w zakresie podejmowania i kontynuowania nauki bm Nastawienie na komunikacj´ asynchronicznà Pierwsze dwa z wymienionych czynników wynikajà niewàtpliwie ze skali przedsi´wzi´cia. Znów, najwi´kszy chyba rozwój form kszta∏cenia z wykorzystaniem sieci Internet mo˝na w Polsce obserwowaç w sektorze szkolnictwa wy˝szego. Tyle, ˝e sà to w wi´kszoÊci dzia∏ania indywidualnych uczelni, a ich skala jest stosunkowo niewielka. WÊród przyczyn takiego stanu rzeczy mo˝na by wymieniç znacznà cz´Êç czynników przedstawionych w kolejnych, opisywanych ni˝ej grupach. Naturalnie chodzi o ich nieobecnoÊç w procesie rozwijania polskiej e-edukacji. Nie zabrak∏o owszem entuzjastów i pasjonatów, którzy starali i nadal starajà si´ rozwijaç nowe formy kszta∏cenia, wliczajàc w to kszta∏cenie online, ale równoczeÊnie ci entuzjaÊci zgodni sà w opinii, i˝ tak naprawd´ najwi´kszà barierà we wdra˝aniu e-edukacji jest niech´tne, bàdê nieufne nastawienie w∏adz, które muszà podjàç odpowiednie decyzje. Poniewa˝, mimo zdecydowanie wi´kszej obecnie dost´pnoÊci darmowych narz´dzi programistycznych dedykowanych tworzeniu treÊci dydaktycznych na potrzeby e-edukacji, proces ten jest ciàgle bardzo koszto- i czasoch∏onny. Istotnym problemem mo˝e byç wypracowanie bogatej oferty kursów. Szansà na zmian´ sytuacji jest nasilajàcy si´, ogólnoÊwiatowy trend otwierania zasobów edukacyjnych udost´pnianych np. w oparciu o licencj´ Creative Commons. Zgodnie z tym trendem, tak˝e i w naszym kraju pojawiajà si´ próby tworzenia repozytoriów, otwartych przynajmniej dla grona u˝ytkowników z okreÊlonego obszaru kszta∏cenia. Warto podkreÊliç, ˝e inicjatywy takie pojawiajà si´ równie˝ w obszarze kszta∏cenia ustawicznego i zawodowego. Przyk∏adem mogà byç zasoby powsta∏e w ramach projektów prezentowanych w niniejszym biuletynie, dost´pne bezp∏atnie dla wszystkich zainteresowanych (np. projekt Hermes II). Ad. IV. Najliczniejszà grup´ czynników autorzy raportu wià˝à z zarzàdzaniem, strategià oraz nastawieniem. Wymieniajà wÊród nich nast´pujàce elementy:

bn Wsparcie ze strony decydentów bo Entuzjazm pracowników bp Stosowane w instytucji strategie wspierajàce kszta∏cenie online bq Nastawienie na jakoÊç br Efektywne procedury administracyjne bs Racjonalne (tzn. dajàce si´ przewidzieç i umo˝liwiajàce sprawne funkcjonowanie) obcià˝enie nauczycieli

bt Wspó∏praca z innymi instytucjami cu Wysoki stopieƒ wiarygodnoÊci wobec w∏adz paƒstwowych cl Pewien rodzaj uprzemys∏owienia >

Biuletyn nr 01(4) /2009

Badania europejskie nt. e-learningu – kluczowe czynniki rozwoju Ad. V. Ostatnia grupa wyró˝nionych czynników odnosi si´ do kwestii finansowych lub – ogólniej – ekonomicznych. W tej kategorii zwrócono uwag´ na:

˝aden z podawanych czynników nie wystàpi∏ w wi´cej ni˝ w jednej instytucji. Przyj´to zatem, i˝ choç cz´sto wyst´pujà indywidualne czynniki stymulujàce rozwój e-learningu w konkretnej jednostce kszta∏cenia, to nie majà one charakteru globalnego. W tym kontekÊcie zdefiniowany powy˝ej zbiór 25 elementów mo˝na uznaç, je˝eli nie za kompletny to z ca∏à pewnoÊcià – za reprezentatywny. Czytelnikowi pozostawiam refleksj´ nad tym, czy mo˝na coÊ zmieniç w tym obrazie? Które z podanych czynników stanowià istotnà barier´ hamujàcà rozwój polskiego e-learningu, a które

cm EfektywnoÊç kosztowà cn StabilnoÊç i przewidywalnoÊç dochodów z przedsi´wzi´cia co Dostrzeganie potrzeby zmian i dà˝enie do ich wprowadzenia cp Zatrudnianie zarówno twórców kursów, jak i prowadzàcych zaj´cia online na u∏amkach etatów

Universities and Colleges

Distance Education Institutions

Corporate Training Providers

25. Contracts w ith part-time tutors & course developers 24. Pressure on the necessity to change 23. Stable and predictable sources of income from operation 22. Cost-effectiveness 21. Some sort of industrialization 20. High credibility w ith the government 19. Collaboration w ith other institutions 18. Predictable and manageable teacher w orkload 17. Effective administrative routines 16. Focus on quality 15. Strategies that support online education 14. Enthusiastic employees 13. Support from top management 12. Focus on asynchronous communication 11. Flexible student start-up and progression 10. Wise choice of topics 9 Wide range of subjects and levels 8. Effective administrative systems 7. Well integrated ICT systems 6. Based on standard technologies 5. High competence in ICT 4. Continuing research 3. Evolutionary development 2. High competence in online education 1. Long history in online /distance/flexible education

Wykres 1. Udzia∏ poszczególnych czynników w rozwoju e-learningu w trzech kategoriach dostawców (uniwersytety i szko∏y wy˝sze, instytucje powo∏ane do prowadzenia edukacji na odleg∏oÊç oraz dostawcy szkoleƒ korporacyjnych) ˚ród∏o: M.F. Paulsen, Megatrends in online distance education – Survey and

analyses of European megaproviders of e-learning – Experiences and preliminary results, materia∏y z konferencji „E-learning in Europe: From projects to practice”, Kopenhaga, 2007.

Kolejnym krokiem w badaniu by∏o ustalenie rankingu zidentyfikowanych czynników. Zadanie zrealizowa∏o trzech niezale˝nych ekspertów, ka˝dy oddzielnie, przypisujàc wagi od 1 do 5 poszczególnym elementom z listy. W wyniku tej operacji powsta∏o zestawienie ilustrujàce znaczenie poszczególnych czynników – przedstawia je wykres 1 (przytoczony w oryginale za autorami raportu). Na zakoƒczenie tej cz´Êci analizy warto dodaç, ˝e ok. 60% instytucji wskaza∏o jeszcze dodatkowe czynniki, który mia∏y znaczenie w ich przypadku, ale zdaniem autorów badania

da∏oby si´ ∏atwo spe∏niç, gdyby towarzyszy∏a im g∏´bsza refleksja i gotowoÊç do zmiany podejÊcia. Omówione wy˝ej czynniki pozwalajà okreÊliç warunki powstawania i utrzymania du˝ych przedsi´wzi´ç e-learningowych, oferujàcych kszta∏cenie online na szerokà skal´. Jak widaç z tego zestawienia instytucje biznesowe, których celem sà szkolenia, plasujà si´ przed uniwersytetami a nawet ich konsorcjami, a tak˝e przed instytucjami akademickimi powo∏anymi specjalnie, aby dostarczaç ofert´ kszta∏cenia na odleg∏oÊç.

Biuletyn P r o g r a m u nr 01(4) /2009

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Badania europejskie nt. e-learningu – kluczowe czynniki rozwoju

Przedstawione badania mia∏y za zadanie ustaliç jakie czynniki warunkujà powstawanie i rozwój instytucji kszta∏càcych zdalnie. Omawiajàc badania nad e-edukacjà warto poruszyç jeszcze drugi ich aspekt – mianowicie, jakie sà obecne tendencje w zakresie rozwoju form stosowanych w kszta∏ceniu online. W szczególnoÊci nie mo˝na zapominaç, i˝ coraz wi´kszego znaczenia nabierajà ró˝norodne formy kszta∏cenia nieformalnego, które stajà si´ z roku na rok coraz bardziej istotnym elementem procesu uczenia si´ przez ca∏e ˝ycie. Do tej kategorii nale˝y zaliczyç przede wszystkim wykorzystanie tzw. technologii spo∏ecznoÊciowych, które pozwalajà na szybkie i ∏atwe dzielenie si´ informacjami, wspólne budowanie lub poszerzanie wiedzy, jak te˝ na wymian´ doÊwiadczeƒ i poglàdów. O znaczeniu tych rozwiàzaƒ mo˝e Êwiadczyç opublikowany w listopadzie 2009 roku raport The Impact of Social Computing on the EU Information Society and Economy. Opracowany przez grup´ badaczy skupionych w JRC Institute for Prospective Technological Studies raport2 ukazuje zarówno korzyÊci, jakie wynikajà ze stosowania rozwiàzaƒ spo∏ecznoÊciowych dla nauczania i szkolenia, jak te˝ ich s∏abe strony oraz niebezpieczeƒstwa. Zarówno w omawianym raporcie, jak i w wielu innych opracowaniach podkreÊlane sà podstawowe trzy zalety wynikajàce z tzw. social computing. Sà to:

1 ¸atwy dost´p do ró˝norodnych zasobów informacyjnych i edukacyjnych;

2 Kontakty wynikajàce ze wspó∏dzielenia i wspó∏u˝ytkowania zasobów udost´pnianych online;

3 Nowe narz´dzia i modele wspó∏pracy. Ci sami badacze podajà równie˝ powody, które decydujà o tym, ˝e technologie spo∏ecznoÊciowe w Internecie mogà mieç istotny wp∏yw na nauczanie i szkolenie. Opierajà si´ oni na nast´pujàcych przes∏ankach:

1 Znaczna liczba m∏odych ludzi stosuje te technologie w codziennym ˝yciu, wi´c niejako w sposób naturalny mo˝e je przenieÊç (i przenosi) do rzeczywistoÊci szkolnej; 2 DoroÊli uczàcy si´ i pracujàcy tak˝e coraz cz´Êciej si´gajà do narz´dzi wspó∏pracy oraz komunikacji online, a zatem muszà nabyç umiej´tnoÊci korzystania z odpowiednich narz´dzi; 3 Technologie spo∏ecznoÊciowe dostarczajà nowych dróg i sposobów zdobywania wiedzy, wspierajàc tym samym proces kszta∏cenia ustawicznego. W tym kontekÊcie w sposób szczególny podkreÊla si´ „wyposa˝enie” uczàcych si´ w mo˝liwoÊç samodzielnego kszta∏towania w∏asnej Êcie˝ki edukacyjnej, dzi´ki temu, ˝e wiedzà czego, po co i jak si´ uczà. Jednak˝e zaraz dodajà, i˝ warunkiem niezb´dnym, aby uczàcy si´ mogli skorzystaç

z tych niespotykanych dotàd mo˝liwoÊci samodzielnego uczenia si´, niezb´dne sà nie tylko odpowiednie zasoby dydaktyczne, fachowa pomoc i swoiste „przewodnictwo”, ale tak˝e uczàcy si´ muszà byç przygotowani na to, aby Êwiadomie braç odpowiedzialnoÊç za to czego i jak si´ uczà. Po raz kolejny podkreÊla si´ w opisywanych badaniach zmian´ roli nauczyciela, który przestaje byç „dostarczycielem” wiedzy, a staje si´ pomocnikiem i doradcà. RównoczeÊnie autorzy raportu podkreÊlajà, i˝ nauczyciele i trenerzy zyskujà dzi´ki technologiom spo∏ecznoÊciowym nowe Êrodki i techniki dydaktyczne, które pozwalajà im tak˝e na doskonalenie warsztatu pracy i w∏asny rozwój zawodowy. Przytaczane statystyki zdajà si´ potwierdzaç pozytywny wp∏yw omawianych technologii. W raporcie mo˝na przeczytaç np. i˝ 62% doros∏ych korzystajàcych z sieciowych forów i portali deklaruje, i˝ aktywnoÊç ta pomog∏a im rozwijaç umiej´tnoÊci, takie jak: autorefleksja, poczucie wi´zi spo∏ecznych, poszerzanie wiedzy oraz dà˝enie do bardziej Êwiadomego kierowania swoim ˝yciem. Z kolei ok. 50% uczniów korzystajàcych z kontaktów i Êrodowisk sieciowych deklaruje, ˝e omawia na nich tak˝e zagadnienia zwiàzane ze szko∏à i uczeniem si´. Przyjmujàc pozytywnà rol´ omawianych technologii nie sposób jednak oprzeç si´ refleksji na temat tego, jaki jest ich rzeczywisty wp∏yw na uczenie si´, tzn. w jakim stopniu s∏u˝à one podnoszeniu kwalifikacji czy zdobywaniu wiedzy, a w jakim przyczyniajà si´ do szerzej poj´tego rozwoju jednostki? W tych samych badaniach podaje si´ np. ˝e 77% amerykaƒskich autorów blogów deklaruje, i˝ dzia∏alnoÊç ta jest wyrazem ich potrzeby bycia kreatywnym. RównoczeÊnie 76% przyznaje, i˝ pragnà dzieliç si´ osobistym doÊwiadczeniem, a 64%, ˝e motywem ich dzia∏ania jest ch´ç dzielenia si´ wiedzà praktycznà. I znów liczby – choç niema∏e i mogàce robiç wra˝enie – mogà mieç ró˝ny wydêwi´k w zale˝noÊci od kontekstu. Mo˝na bowiem zapytaç o to, co respondenci rozumiejà przez bycie kreatywnym i jaki jest zwiàzek kreatywnoÊci wyra˝anej w blogu z edukacjà, rozwojem zawodowym czy podnoszeniem kwalifikacji. Istnieje bowiem wiele przyk∏adów blogów, zarówno prywatnych jak i firmowych o charakterze „zawodowym” aczkolwiek wiadomo równie˝, ˝e potrzeba wykazania si´ przez autora „kreatywnoÊcià” nie zawsze skutkuje tworzeniem wpisów wartoÊciowych i twórczych. Podobne zastrze˝enia mo˝na odnieÊç równie˝ do innych form aktywnoÊci w sieci. Chocia˝ narz´dzie typu Wiki dostarcza znakomitych warunków do wspólnego redagowania treÊci i mo˝e owocowaç zespo∏owym tworzeniem wartoÊciowych zasobów edukacyjnych (np. Wikinomics), powszechnie ju˝ dziÊ wiadomo, i˝ najbardziej znane i popularne zasoby sieciowe oparte o mechanizm Wiki, czyli Wikipedia zawierajà b∏´dy (ok. 13% wpisów). Nie oznacza to oczywiÊcie, i˝ zasoby te sà nieu˝yteczne ale od korzystajàcego z nich u˝ytkownika wymaga si´, aby umia∏ samodzielnie oceniç u˝ytecznoÊç i, co wa˝niejsze, wiarygodnoÊç pozyskiwanych w ten sposób informacji. Podobne zastrze˝enia mo˝na odnieÊç do pozosta∏ych technologii >

2 Pe∏ny tekst raportu jest dost´pny na stronie Komisji Europejskiej pod adresem: http://ipts.jrc.ec.europa.eu/publications/pub.cfm?id=2819 (dost´p 18.12.2009).

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Biuletyn nr 01(4) /2009

Badania europejskie nt. e-learningu – kluczowe czynniki rozwoju stosowanych w sieci. Niemal z dnia na dzieƒ roÊnie np. liczba materia∏ów publikowanych na You Tube. Wpisanie w Google Video np. frazy „university channel” skutkuje znalezieniem ok. 11 900 wyników. Oznacza to, i˝ tak˝e dostawcy kszta∏cenia formalnego doceniajà przydatnoÊç technologii, z których na co dzieƒ korzystajà internauci. Otwieranie zasobów, tak˝e dla osób nieuczestniczàcych w edukacji formalnej staje si´ coraz cz´Êciej praktykà nawet najbardziej znanych i presti˝owych uniwersytetów. I trzeba przyznaç, i˝ rzeczywistoÊç potwierdza s∏usznoÊç tych tendencji. Przyk∏adowo, a˝ 49% osób korzystajàcych z Otwartych Zasobów MIT (MIT OpenCOurseWare3) przyznaje, ˝e si´ga do nich w celu samokszta∏cenia, dla 56% motywem by∏a ch´ç poszerzenia wiedzy, a 16% jako powód podaje ch´ç bycia na bie˝àco w wybranej dziedzinie wiedzy. W globalnej sieci mo˝na tak˝e znaleêç przyk∏ady mniej formalnych inicjatyw, zorientowanych na konkretne dzia∏ania – doÊç spektakularnym i ciekawym przyk∏adem mo˝e byç np. LiveMocha, portal spo∏ecznoÊciowy umo˝liwiajàcy nieformalne uczenie si´ j´zyków obcych. Coraz cz´Êciej pojawiajà si´ te˝ portale s∏u˝àce nauczycielom i trenerom jako obszary wymiany doÊwiadczeƒ (np. Cloudworks). Przyk∏ady mo˝na by mno˝yç, jednak nie to jest celem niniejszego artyku∏u. Omawiane tutaj ró˝ne rodzaje technologii spo∏ecznoÊciowych majà ukazaç inne oblicze e-learningu. A w∏aÊciwie jeden z najsilniejszych trendów w rozwoju tej formy uczenia si´ i nauczania. W niektórych Êrodowiskach (jak chocia˝by wspomniane MIT), czy nawet krajach uczenie si´ poprzez udzia∏ w spo∏ecznoÊciach sieciowych (formalnych i nieformalnych) jest ju˝ sta∏ym elementem systemu edukacji i szkoleƒ, w innych w∏aÊciwie dopiero mówi si´ o takich rozwiàzaniach jako o nadchodzàcym trendzie. Wydaje si´, ˝e wa˝nym czynnikiem w tym wzgl´dzie jest czas. W szko∏ach ju˝ uczy si´ pokolenie „sieciowe”, czyli ludzie, którzy z tych technologii korzystajà na co dzieƒ – im wczeÊniej nauczyciele potrafià im zaproponowaç nowe formy uczenia si´, oparte o Êrodki i metody uwzgl´dniajàce oddzia∏ywanie sieci – tak jako miejsca uczenia si´, jak i êród∏a zasobów – tym wi´ksza jest szansa, ˝e poznajà treÊci prawdziwe i wartoÊciowe. Je˝eli uczàcy si´ – tak doroÊli, jak i m∏odzie˝ i dzieci - b´dà pozostawieni sami sobie wobec nieprzebranych zasobów sieci, tym wi´ksze ryzyko, ˝e si´ w tym bogactwie pogubià. Znane sà ju˝ przyk∏ady instytucji edukacyjnych, w których uczniowie otrzymali zakaz korzystania z wikipedii, gdy˝ uznano, i˝ nie majà oni wykszta∏conych w wystarczajàcym stopniu umiej´tnoÊci krytycznej oceny wartoÊci, jakà reprezentujà te zasoby.

z polskich instytucji nie zdo∏a∏a osiàgnàç takiej skali dzia∏alnoÊci, która pozwoli∏aby jej pretendowaç do miana dostawcy globalnego (mega providera). I to mo˝e nie stanowi akurat istotnego problemu. Warunki edukacyjne w Polsce nie wymaga∏y dotychczas rozwijania przedsi´wzi´ç na tak du˝à skal´. Jednak˝e trendy zarysowane w drugim z prezentowanych raportów, a odnoszàce si´ do spo∏ecznoÊciowego wymiaru Internetu i jego roli w edukacji, sà ju˝ elementem, którego nie mo˝emy ignorowaç. A wydaje si´, ˝e w tym obszarze niestety równie˝ mamy spore szanse pozostaç w tyle. Obserwacje rzeczywistoÊci szkolnej i akademickiej mogà budziç niepokój. Ale to ju˝ jest temat do osobnego artyku∏u, poÊwi´conego stanowi polskiego e-learningu. Niniejszy tekst mia∏ na celu przybli˝enie tego, jakie czynniki i jakie inicjatywy sà podejmowane w tych krajach, gdzie e-leanring ju˝ dawno zosta∏ uznany za wartoÊciowà i przydatnà form´ kszta∏cenia – zarówno m∏odzie˝y, jak i doros∏ych.

Trudno dziÊ przesàdzaç na ile omawiane trendy zadecydujà o przysz∏ym kszta∏cie polskiej edukacji, w tym e-leanringu. W przypadku pierwszej kategorii czynników decydujàcych o powstaniu du˝ych dostawców tej formy kszta∏cenia, cz´sto majàcych zasi´g regionalny lub wr´cz ogólnokrajowy, ˝adna

3 MIT jako pierwsza uczelnia wystàpi∏a ju˝ w 2001 roku z inicjatywà bezp∏atnego udost´pniania kursów uniwersyteckich tworzàc bibliotek´ Open CourseWare http://ocw.mit.edu/OcwWeb/web/courses/courses/index.htm i w chwili obecnej w jej ofercie znajduje si´ 1925 kursów (odczyt: 18.12.2009).

Biuletyn P r o g r a m u nr 01(4) /2009

L e o n a r d o

d a

V i n c i

01.c Miejsce e-learningu w programie Leonardo da Vinci

Miejsce e-learningu w programie Leonardo da Vinci Ma∏gorzata Czerwiec

Miejsce e-learningu w programie Leonardo da Vinci Promowanie i poszerzanie zakresu innowacji w procesie kszta∏cenia i doskonalenia zawodowego jest jednym z celów ró˝norodnych inicjatyw proponowanych przez Komisj´ Europejskà. Od lat dziewi´çdziesiàtych temat ten jest obecny w kolejnych programach edukacyjnych wspierajàcych wspó∏prac´ europejskà1, w tym w Programie Leonardo da Vinci. Wykorzystywanie potencja∏u technologii informacyjnych i komunikacyjnych (TIK) w kszta∏ceniu i szkoleniu zawodowym, wymienione zosta∏o jako bezpoÊredni priorytet w decyzji ustanawiajàcej drugà faz´ Programu (2000-2006)2. Umo˝liwi∏o to urzeczywistnienie w Europie prekursorskich przedsi´wzi´ç z dziedziny e-learningu – blisko 80 projektów pilota˝owych LdV dotyczy∏o tego zagadnienia. W 2007 roku zakoƒczy∏y si´ prace grupy monitoringu tematycznego prowadzone, przy wsparciu Komisji Europejskiej, przez narodowe agencje. Polega∏y one na przeglàdzie i promocji najlepszych projektów zrealizowanych w tym okresie3. Podstawowym zagadnieniem, nad którym pracowa∏o mi´dzynarodowe grono ekspertów i przedstawicieli agencji w grupie E-learning, by∏a kwestia: w jaki sposób projekty i ich rezultaty wspó∏finansowane przez Program przyczyniajà si´ do popularyzacji narz´dzi e-learningowych w systemie kszta∏cenia i doskonalenia zawodowego. Efektem analizy 56 e-learningowych projektów pilota˝owych z 16 krajów by∏ cykl mi´dzynarodowych konferencji oraz raport koƒcowy wraz z rekomendacjami dla autorów projektów, Komisji Europejskiej i narodowych agencji4. Jednà z istotniejszych konkluzji podsumowujàcych wk∏ad Programu Leonardo da Vinci na rzecz wi´kszego zastosowania nowoczesnych technologii w systemie edukacji zawodowej by∏o stwierdzenie, i˝ Program LdV II da∏ beneficjentom przestrzeƒ, w której mogli sprawdziç i rozwijaç swoje nowatorskie pomys∏y. Przyczyniajàc si´ do realizacji wielu projektów zakoƒczonych sukcesem, udowodni∏, ˝e tego rodzaju laboratorium jest potrzebne5. Struktury i wymogi proceduralne programów europejskich nieustannie ewoluujà. Jednak wÊród podstawowych celów ustanowionego na lata 2007-2013 wspólnotowego programu

Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie, którego cz´Êcià aktualnie jest Program Leonardo da Vinci, w dalszym ciàgu znajduje si´ wspieranie tworzenia innowacyjnych i opartych na TIK treÊci, us∏ug, metodologii uczenia oraz praktyk6.

1 Nale˝y zw∏aszcza wspomnieç program e-Learning realizowany w latach 2000-2006. 2 Decyzja Rady nr 1999/382/EC z dn. 26.04.1999 (OJ L146/EC z dnia 11.06.1999). 3 Powsta∏o wówczas pi´ç grup monitoringu tematycznego: doradztwo zawodowe, przedsi´biorczoÊç, przejrzystoÊç i uznawalnoÊç kwalifikacji, jakoÊç systemów kszta∏cenia i szkolenia zawodowego i e-learning. 4 Liderem grupy by∏a duƒska Narodowa Agencja, na stronie której dost´pne sà wypracowane materia∏y http://en.ciriusonline.dk/cooperation-and-mobility/international-education-programmes/thematic-monitoring-elearning. 5 Leonardo da Vinci Thematic Monitoring. From project to practice. Recommendations from the TG Monitoring group on e-learning (TG5), Copenhagen 2007, Cirius Denmark. 6 Decyzja nr 1720/2006/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 15 listopada 2006 r. ustanawiajàca program dzia∏aƒ w zakresie uczenia si´ przez ca∏e ˝ycie (OJ L327/45 z dnia 24 listopada 2006).

Biuletyn P r o g r a m u nr 01(4) /2009

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Miejsce e-learningu w programie Leonardo da Vinci

Uzupe∏nieniem programu Leonardo da Vinci w sferze promocji nowoczesnych technologii dla potrzeb uczenia si´ jest jedno z czterech tzw. mi´dzysektorowych dzia∏aƒ kluczowych Programu Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie – kluczowe dzia∏anie 3 – Technologie Informacyjno-Komunikacyjne10. Pozwala ono na realizacj´ projektów poÊwi´conych tematyce wspólnej dla programów Comenius, Grundtvig, Erasmus i Leonardo da Vinci. Przydatnym portalem, utworzonym przez Komisj´ Europejskà, na którym mo˝na znaleêç ciekawe informacje o zastosowaniu

Broszury Komisji Europejskiej prezentujàce najlepsze praktyki w programach edukacyjnych dost´pne sà na stronie:http://ec.europa.eu/dgs/education_culture/publ/index_en.html.

Innowacyjne rozwiàzania, w tym wykorzystywanie e-learningu w kszta∏ceniu zawodowym, mogà wić nadal byç tematem projektów programu Leonardo da Vinci. Przedsi´wzićia nowatorskie, polegajàce na tworzeniu ca∏kowicie nowych produktów mo˝na realizowaçw ramach projektów tworzenia innowacji (Development of Innovation), którymi zarzàdza Agencja Wykonawcza w Brukseli7. WÊród projektów, które otrzymujà dofinansowanie, du˝à grup´ stanowià te dotyczàce e-learningu8. Celem programu Leonardo da Vinci jest równie˝ zachćanie do wymiany dobrych praktyk funkcjonujàcych w krajowych systemach kszta∏cenia i szkolenia zawodowego oraz wypracowanych w zakoƒczonych projektach LdV. Pomys∏y polegajàce na przenoszeniu innowacyjnych praktyk z jednego paƒstwa do innych (lub pomi´dzy sektorami) mo˝na realizowaç w ramach projektów transferu innowacji (Transfer of Innovation), którymi zarzàdzajà narodowe agencje dzia∏ajàce w paƒstwach uczestniczàcych w Programie9. Przedmiotem transferu mogà byç przyk∏adowo metodologie, programy nauczania, modu∏y szkoleniowe, materia∏y do nauki j´zyków obcych ukierunkowane zawodowo. Stosowanie nowoczesnych technologii, w tym narz´dzi e-learningowych, jest elementem zdecydowanej wi´kszoÊci tego typu projektów.

technologii multimedialnych i internetu na potrzeby kszta∏cenia, jest elearningeuropa.info. Jest to otwarta platforma (dost´pna równie˝ w j´zyku polskim), gdzie u˝ytkownicy mogà si´ wzajemnie informowaç, dzieliç doÊwiadczeniami, dyskutowaç i propagowaç swoje inicjatywy, w tym projekty zrealizowane w ramach Programu Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie.

7 Agencja Wykonawcza ds. Edukacji, Kultury i Sektora Audiowizualnego: http://eacea.ec.europa.eu. 8 Kompendia projektów dost´pne sà na: http://eacea.ec.europa.eu/llp/results_projects/project_compendia_en.php. 9 Rocznie we wszystkich paƒstwach uczestniczàcych w Programie dofinansowanie otrzymuje oko∏o 300 projektów TOI. Lista projektów TOI, z polskimi instytucjami w roli koordynatora: http://leonardo.org.pl/index.php/ida/64/. 10 Podobnie jak projekty tworzenia innowacji LdV, akcja ta jest zarzàdzana przez Agencj´ Wykonawczà w Brukseli. Kompendia realizowanych projektów: http://eacea.ec.europa.eu/llp/results_projects/project_compendia_en.php.

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Biuletyn nr 01(4) /2009

02 Przykâ&#x2C6;?ady wykorzystania e-learningu w projektach LdV

Przyk∏ady wykorzystania e-learningu w projektach LdV

Przyk∏ady wykorzystania e-learningu w projektach LdV Mi´dzynarodowe projekty realizowane w ramach programu Leonardo da Vinci obejmujà bardzo szerokie spektrum zagadnieƒ odnoszàcych si´ do kszta∏cenia zawodowego. Z danych Narodowej Agencji programu LdV wynika, i˝ w latach 2000-2006 zosta∏o zrealizowanych 71 mi´dzynarodowych projektów pilota˝owych i j´zykowych koordynowanych przez polskie instytucje. SpoÊród tej grupy blisko 40 projektów zwiàzanych by∏o z e-learningiem. Od 2007 roku realizowanych jest w Polsce 37 projektów transferu innowacji, z których prawie jedna trzecia tak˝e uwzgl´dnia kszta∏cenie przez Internet. Wykorzystanie technologii komputerowych oraz Internetu mo˝na zaobserwowaç niemal w ka˝dym z tych projektów, jednak˝e cz´sto sprowadza si´ ono do zastosowania internetowych form komunikacji (zwykle poczta elektroniczna, rzadziej forum dyskusyjne) lub prezentacji dzia∏aƒ projektowych i ich rezultatów poprzez stron´ www. W ca∏ym zbiorze zrealizowanych projektów dajà si´ jednak zauwa˝yç i takie, których wykonawcy postanowili wykorzystaç potencja∏ technologii informacyjno-komunikacyjnych bezpoÊrednio w przekazie wiedzy. Sà to projekty, których integralnà cz´Êç stanowià szkolenia prowadzone zdalnie, w trybie e-learning. I to jest cecha wspólna wszystkich projektów prezentowanych w niniejszym biuletynie. Drugim elementem, który je ∏àczy, jest – zgodnie z ideà programu Leonardo da Vinci – zastosowanie w kszta∏ceniu zawodowym. I na tym w∏aÊciwie podobieƒstwa si´ koƒczà, gdy˝ ka˝dy z opisywanych projektów jest przyk∏adem indywidualnego podejÊcia zarówno do problematyki zdobywania czy te˝ podnoszenia kwalifikacji zawodowych, jak i do sposobu wykorzystania w tym celu metod i technik kszta∏cenia na odleg∏oÊç. Jednak˝e g∏´bsza analiza roli uczenia si´ poprzez zastosowanie e-learningu doprowadzi∏a do wy∏onienia jeszcze jednej cechy, która pozwala po∏àczyç wybrane projekty w dwie grupy. Do pierwszej z nich zaliczono projekty, w których beneficjenci zdobywajà nowe umiej´tnoÊci po to, aby lepiej i skuteczniej móc przekazywaç wiedz´ innym. Wyst´pujà wi´c w nich dwa rodzaje beneficjentów – bezpoÊredni odbiorcy szkoleƒ, oraz poÊrednio ich uczniowie. Kategori´ t´ zatytu∏owano wi´c: Ucz´ si´ by lepiej uczyç innych. Natomiast w grupie drugiej zebrano projekty, w których uzyskanie dodatkowych, bàdê nowych kwalifikacji s∏u˝y bezpoÊrednio temu, kto te kwalifikacje zdobywa. Tej kategorii projektów nadano tytu∏: Ucz´ si´ by zwi´kszyç swoje szanse na rynku pracy. Obie wymienione grupy sà zarazem dobrà ilustracjà inicjatyw zgodnych z aktualnymi priorytetami zdefiniowanymi dla projektów wielostronnych LdV. Pierwsza z nich nawiàzuje do Priorytetu 4. „Rozwój umiej´tnoÊci i kompetencji nauczycieli, osób prowadzàcych szkolenia i trenerów w systemie kszta∏cenia

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

i szkolenia zawodowego”, natomiast druga jest zgodna z Priorytetem 3. „Rozwój umiej´tnoÊci zawodowych z uwzgl´dnieniem potrzeb rynku pracy – Nowe umiej´tnoÊci w nowych miejscach pracy”. Prezentowane w niniejszym Biuletynie przyk∏ady stanowià zatem nie tylko wzór dobrych praktyk projektowych w programie Leonardo da Vinci, ale tak˝e mo˝na je traktowaç jako swego rodzaju podpowiedê w zakresie pomys∏ów na nowe projekty. KolejnoÊç prezentacji projektów bynajmniej nie odzwierciedla ich rangi czy te˝ okresu realizacji, ale – w zamierzeniu redakcji – ma ukazywaç kolejne fazy w edukacji cz∏owieka, w których metody i techniki kszta∏cenia na odleg∏oÊç znajdujà swoje uzasadnienie i miejsce. Warto bowiem podkreÊliç, i˝ ka˝dy z wybranych projektów ma innà wiekowo grup´ odbiorców. Poczynajàc od nauczycieli szkolnych, poprzez doradców zawodowych, których rolà jest pomoc m∏odym ludziom w wyborze zawodu, po pracowników uniwersyteckich, którzy kszta∏cà przysz∏ych archeologów. W przypadku ostatniego z wymienionych projektów (E-archeology) kràg odbiorców sprawia, ˝e mo˝na go zaliczyç do obu wspomnianych kategorii. Oficjalnà grupà docelowà sà bowiem pracownicy zatrudnieni w sektorze ochrony dziedzictwa kulturowego oraz studenci archeologii, którzy przygotowujà si´ do pracy w tym zawodzie. RównoczeÊnie jednak mo˝na przyjàç, i˝ udzia∏ w projekcie s∏u˝y tak˝e podnoszeniu kwalifikacji nauczycieli akademickich, gdy˝ wypracowana metodologia tworzenia kursów e-learningowych mo˝e byç przez nich wykorzystywana tak˝e w nauczaniu innych przedmiotów uniwersyteckich. Projekty zebrane w drugiej grupie mia∏y na celu wyposa˝enie beneficjentów w nowe umiej´tnoÊci, które umo˝liwià im podj´cie pracy (stanowisko dla niepe∏nosprawnych przygotowujàce ich do telepracy) lub te˝ wykonywanie pracy w warunkach konkurencji i wspó∏pracy mi´dzynarodowej (Marketing online i Hermes II) – przybli˝ajàc wiedz´ na temat form promocji w sieci, relacji z klientami oraz znajomoÊci aktów prawnych w ró˝nych krajach Unii, w tym wa˝nych przepisów dotyczàcych ochrony Êrodowiska. Godnym podkreÊlenia jest fakt, i˝ wypracowane materia∏y w wi´kszoÊci omawianych przyk∏adów sà nadal dost´pne i u˝ywane, a w obecnie realizowanych projektach cz´sto planuje si´ ich udost´pnienie na licencji Creative Commons. W ten sposób realizowany jest jeden z podstawowych warunków stawianych przez Komisj´ Europejskà, czyli zapewnienie trwa∏oÊci dzia∏aƒ podj´tych w ramach projektu.

Biuletyn nr 01(4) /2009

02.a Przyk∏ady wykorzystania e-learningu w projektach LdV

Ucz´ si´ by lepiej uczyç innych

Przyk∏ady wykorzystania e-learningu w projektach LdV Ucz´ si´ by lepiej uczyç innych

Ucz´ si´ by lepiej uczyç innych Zaczynamy wi´c od prezentacji projektu zrealizowanego przez Katolickie Centrum Edukacji M∏odzie˝y KANA w Gliwicach, a zatytu∏owanego „Teach-it.net”. Projekt ten, adresowany w pierwszej kolejnoÊci do nauczycieli, mia∏ im pomóc w opanowaniu umiej´tnoÊci pos∏ugiwania si´ technologiami komputerowymi w dydaktyce. Nie by∏ to zatem proces kszta∏cenia nauczycieli, ale umo˝liwienie im zdobycia dodatkowych umiej´tnoÊci po to, by mogli rozwijaç swój warsztat pracy z m∏odym pokoleniem. Tak wi´c technologia ma w tym projekcie znaczenie podwójne – bezpoÊrednio s∏u˝y ona podnoszeniu kwalifikacji zawodowych, poÊrednio zaÊ – lepszemu oraz bardziej nowoczesnemu kszta∏ceniu dzieci i m∏odzie˝y.

Waldemar Kuwaczka | Katolickie Centrum Edukacji M∏odzie˝y KANA

Teach-IT.net. Innowacyjne metody wykorzystywania technologii informacyjnej w doskonaleniu zawodowym nauczycieli i instruktorów zawodu Beneficjent Katolickie Centrum Edukacji M∏odzie˝y KANA w Gliwicach Numer projektu PL/03/B/F/PP/174056 Akronim Teach-IT.net Partnerzy CJD – Christliches Jugenddorfwerk Deutschlands, Niemcy; Uniwersytet Tampere, Finlandia Partnerem korporacyjnym w projekcie by∏ Microsoft Corp., który sfinansowa∏ wk∏ad w∏asny KANY oraz zagwarantowa∏ wsparcie merytoryczne w czasie trwania projektu.

Czas trwania projektu 01.10.2003 -31.10.2006 r. Bud˝et ca∏kowity 801 000,00 euro, grant LdV: 600 000,00 euro

wykorzystywania technologii informacyjnej w doskonaleniu zawodowym nauczycieli. M∏odzie˝ potrzebuje umiej´tnoÊci racjonalnego korzystania z dost´pnych informacji oraz zdobywania nowej wiedzy i jej stosowania w sposób samodzielny. Umiej´tnoÊç twórczego korzystania z najnowszych osiàgni´ç technologii informacyjnych pozwala nauczycielom efektywnie przygotowywaç uczniów do podejmowania samokszta∏cenia trwajàcego przez ca∏e ˝ycie zawodowe.

Strona internetowa projektu www.teach-it.net

Celem projektu, b´dàcego praktycznym rozwini´ciem koncepcji wszechstronnego wdro˝enia technologii informacyjnej w szkole, by∏o utworzenie spójnego systemu doskonalenia zawodowego nauczycieli w zakresie wykorzystywania tej˝e technologii w procesie dydaktycznym. W ramach wspó∏pracy mi´dzynarodowej, organizacje partnerskie z Polski, Niemiec i Finlandii, podj´∏y si´ zadania opracowania innowacyjnych metod

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

W ramach projektu opracowano nast´pujàce rezultaty: 1 Syllabus – dokument opisujàcy w sposób szczegó∏owy wiedz´, jakà powinni posiadaç nauczyciele w zakresie zastosowaƒ technologii informacyjnej w pracy dydaktycznej, a tak˝e procedury weryfikacji tej˝e wiedzy; 2 Trzy szkolenia bezpoÊrednio wpisujàce si´ w standardy sprecyzowane w syllabusie: – „Komputer w dydaktyce”; – „Internet w dydaktyce”; – „Multimedia w dydaktyce”. Na potrzeby ka˝dego z programów nauczania zosta∏y przygotowane: curricula, podr´czniki dla uczestników szkoleƒ oraz podr´czniki dla prowadzàcych szkolenia zawodowe. 3 Wersja e-learningowa szkolenia zawodowego dla nauczycieli w zakresie wykorzystania technologii informacyjnej w procesie dydaktycznym; 4 Dodatkowo opracowany zosta∏ system ewaluacji oÊrodków szkoleniowych realizujàcych szkolenia wg metodologii Teach-IT.net. Odbiorcami rezultatów projektu byli g∏ównie nauczyciele przedmiotów nieinformatycznych. Natomiast niemiecki partner, CJD, wykorzystywa∏ wypracowanà metod´ do szkoleƒ instruktorów zawodu. >

Biuletyn nr 01(4) /2009

Przyk∏ady wykorzystania e-learningu w projektach LdV Ucz´ si´ by lepiej uczyç innych Êlàskiego przeprowadzono szkolenia, w których wykorzystywano system doskonalenia nauczycieli Teach-IT.net (www.silesia.teach-it.net). System Teach-IT.net zosta∏ wdro˝ony na Ukrainie we wspó∏pracy z Ukraiƒskim Katolickim Uniwersytetem we Lwowie (www.ua.teach-it.net). Bardzo dobre wyniki ewaluacji fazy testowej projektu oraz wyniki jego wdro˝enia w ramach Europejskiego Funduszu Spo∏ecznego zaowocowa∏y opublikowaniem przez Microsoft autorskiego Case Study na temat tego projektu. http://download.microsoft.com/download/8/2/b/82b2555cb21b-4e91-bdd0-c5dbade46573/Poland_KANA_Gliwice.pdf.

Rezultaty projektu by∏y i sà wykorzystywane po jego zakoƒczeniu. Inne oÊrodki doskonalenia nauczycieli w Polsce skorzysta∏y z know-how wypracowanego w ramach projektu LdV. W trakcie projektu wspó∏finansowanego przez Zintegrowany Program Operacyjny Rozwoju Regionalnego na terenie ca∏ego województwa

KANA Gliwice uzyska∏a tytu∏ „Regionalnego Centrum Innowacji Microsoft”, dzi´ki czemu mo˝e upowszechniaç rezultaty projektu Teach-IT.net m.in. na mi´dzynarodowych forach, takich jak OgólnoÊwiatowe Forum Innowacyjnych Nauczycieli w 2007 r. w Helsinkach. Metoda Teach-IT.net jest obecnie udoskonalana w ramach projektu „Teach-it.net. Modelowe doskonalenie zawodowe w dziedzinie IT dla animatorów ˝ycia spo∏ecznego w Polsce Po∏udniowej” (www.e.teach-IT.net), wspó∏finansowanego ze Êrodków Mechanizmu Finansowego Europejskiego Obszaru Gospodarczego oraz Norweskiego Mechanizmu Finansowego.

Kolejny projekt w tej grupie zosta∏ zrealizowany przez Komend´ G∏ównà Ochotniczych Hufców Pracy. Jest on skierowany do doradców zawodowych, którzy majà za zadanie wspieraç m∏odych ludzi w wyborze drogi zawodowej. Istotnà wartoÊcià tego projektu jest mo˝liwoÊç poznania systemów doradztwa zawodowego w krajach partnerskich uczestniczàcych w projekcie. Wobec rosnàcej mobilnoÊci zawodowej, zw∏aszcza wÊród m∏odych ludzi, uzyskanie kompetentnej porady, uwzgl´dniajàcej tak˝e warunki pracy w innych krajach mo˝e okazaç si´ nieocenionà pomocà.

Urszula Kowalska | Dyrektor Biura Rynku w Komendzie G∏ównej Ochotniczych Hufców Pracy w Warszawie

Zawsze na kursie Beneficjent Ochotnicze Hufce Pracy – Komenda G∏ówna w Warszawie Numer projektu PL/04/B/F/PP/174453 Partnerzy Centrum Otwartej i Multimedialnej Edukacji Uniwersytetu Warszawskiego (COME), Polska; Instytut Technologii Eksploatacji w Radomiu (ITeE), Polska; ALBATROS & Delta Consulting S.L., Hiszpania; Uniwersytet Klagenfurt`s Jobservice, Austria; ALAJI-APRELOR, Francja Czas trwania projektu 01.01.2005 - 31.03.2007 r. Bud˝et ca∏kowity projektu 322 834,00 euro, grant LdV: 297 637,30 euro Strona internetowa projektu www.ohp-righttrack.org

Niniejszy projekt pilota˝owy realizowa∏ priorytet Programu Leonardo da Vinci „poradnictwo i doradztwo zawodowe” poprzez opracowanie, przetestowanie oraz upowszechnienie innowacyjnego produktu–narz´dzia, jakim jest metodologia i treÊç do platformy edukacyjnej przeznaczonej dla doradców zawodowych, jako uzupe∏nienie ich warsztatu pracy. Zmieniajàca si´ dynamika europejskiego rynku pracy wymusza potrzeb´ ciàg∏ego dokszta∏cania i przekwalifikowania si´.

Sytuacja ta jest wyzwaniem dla europejskich s∏u˝b doradztwa zawodowego. Stàd dzia∏ania podejmowane w ramach projektu ukierunkowane by∏y na przygotowanie tych˝e s∏u˝b do realizacji zadaƒ umo˝liwiajàcych zaspokojenie takich potrzeb.

Biuletyn P r o g r a m u nr 01(4) /2009

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Przyk∏ady wykorzystania e-learningu w projektach LdV Ucz´ si´ by lepiej uczyç innych Do wspó∏pracy zostali zaproszeni partnerzy z Austrii, Francji, Hiszpanii i Polski, majàcy doÊwiadczenie w d∏ugoterminowym promowaniu i propagowaniu rozmaitych dzia∏aƒ z zakresu edukacji oraz poradnictwa zawodowego i posiadajàcy praktycznà wiedz´ na ten temat. Najwa˝niejszym celem projektu by∏o utworzenie nowoczesnej platformy on-line s∏u˝àcej propagowaniu informacji bran˝owych i wymianie doÊwiadczeƒ pomi´dzy doradcami zawodowymi krajów partnerskich. Platforma ta to portal internetowy, na którym funkcjonujà tak˝e szkolenia e-learningowe dla doradców zawodowych przygotowane zgodnie ze standardami metodologii MES (Modules of Employable Skills). U podstaw za∏o˝eƒ projektu le˝a∏a idea wymiany doÊwiadczeƒ krajów partnerskich w celu ustawicznego wzbogacania zasobu wiedzy zawodowej oraz zbli˝enia systemów poradnictwa zawodowego w zainteresowanych projektem krajach Europy. Projekt wdra˝a∏ w ˝ycie najnowsze, oparte na zastosowaniu technologii IT rozwiàzania w zakresie dróg podnoszenia kwalifikacji przez doradców zawodowych. Jednà z pierwszych prac merytorycznych w projekcie by∏a diagnoza stanu potrzeb szkoleniowych w zakresie poradnictwa zawodowego w krajach partnerskich. Dokonano jej na podstawie wyników badaƒ ankietowych przeprowadzonych wÊród doradców zawodowych wszystkich krajów wspó∏pracujàcych w projekcie. Wyniki diagnozy wskaza∏y obszary kompetencji, w obr´bie których istnieje w krajach partnerskich zapotrzebowanie na podnoszenie i doskonalenie kwalifikacji doradców zawodowych. Badanie udowodni∏o te˝ istnienie wÊród doradców zawodowych krajów bioràcych udzia∏ w projekcie potrzeby uczestniczenia w kursach doskonalàcych i uzupe∏niajàcych kwalifikacje zawodowe. G∏ówne rezultaty projektu to narz´dzia sk∏adajàce si´ na Multimedialne Centrum Warsztatowe: r program kszta∏cenia dla doradców (modu∏y edukacyjne) r platforma edukacyjna r publikacja przygotowana w ramach projektu „Always on the right track”. Innowacyjne technologie w doskonaleniu kompetencji doradcy zawodowego – red. U. Kowalska, T. Su∏kowski – wyd. ITE Radom 2007 r materia∏y promocyjne (foldery, plakaty, CD-ROM) Wa˝nym osiàgni´ciem projektu by∏a finalizacja prac zwiàzanych z opracowaniem treÊci czteromodu∏owego kursu e-learningowego, doskonalàcego warsztat pracy doradcy zawodowego wed∏ug standardu MES. W jego opracowaniu wzi´li udzia∏ wszyscy partnerzy. Kurs z∏o˝ony jest z nast´pujàcych modu∏ów:

2 Zarzàdzanie informacjà zawodowà; 3 Diagnoza umiej´tnoÊci i predyspozycji zawodowych; 4 Metody aktywnego funkcjonowania na rynku pracy – wspó∏praca z pracodawcami w zakresie rekrutacji kadr. W ramach projektu utworzony zosta∏ tak˝e internetowy serwis informacji dla doradców zawodowych krajów partnerskich. Dzia∏a on pod adresem: www.ohp-righttrack.org. Mo˝na tam znaleêç najwa˝niejsze informacje o organizacji systemów poradnictwa zawodowego w czterech krajach partnerskich projektu oraz linki odsy∏ajàce do stron tematycznych z zakresu poradnictwa i informacji zawodowej. Materia∏y i narz´dzia zosta∏y opracowane w formie drukowanej i elektronicznej w j´zyku angielskim i polskim. Wszyscy partnerzy byli w∏àczeni w propagowanie rezultatów projektu. Oddzia∏ywanie projektu mo˝na podzieliç na: bezpoÊrednie – odnoszàce si´ do grupy doradców zawodowych oraz poÊrednie – na klientów tych doradców. W pierwszym przypadku sà to korzyÊci wynikajàce z treÊci szkoleniowych i metodyki e-learning, w drugim – lepsza jakoÊç udzielanych porad dzi´ki zdobytej wiedzy i kwalifikacjom. Charakter oddzia∏ywania wià˝e si´ ze specyfikà projektu i ma wp∏yw na podwy˝szenie jakoÊci warsztatu pracy specjalistów. Z zasobów portalu skorzysta∏o dotychczas 2500 osób. InnowacyjnoÊç projektu polega na takim wykorzystaniu Multimedialnego Centrum Warsztatowego, aby umo˝liwia∏o ono kszta∏cenie doradców zawodowych w oparciu o nowoczesne rozwiàzania e-learningowe. Nowatorstwo programu przejawia si´ w trzech g∏ównych aspektach: 1 treÊciowym – po∏àczenie wiedzy, narz´dzi i metod z kilku dziedzin zwiàzanych z poradnictwem zawodowym, 2 technologicznym – opracowanie multimedialnego programu komputerowego, 3 naukowo-badawczym – opracowanie oraz wdro˝enie nowego narz´dzia i metody kszta∏cenia w poradnictwie zawodowym. Projekt Zawsze na kursie skupia w sobie dwa nowoczesne nurty wspó∏czesnej edukacji doros∏ych: e-learning oraz koncepcj´ nauczania opartà na modu∏ach umiej´tnoÊci MES. Takie za∏o˝enia czynià z niego niewàtpliwie inicjatyw´ wartà zainteresowania i docenienia, zw∏aszcza ˝e zosta∏a ona zrealizowana w Êrodowisku mi´dzynarodowym, uzyskujàc tym samym znacznie szerszy i bogatszy kontekst kszta∏cenia. Koordynacja prac projektowych wzbogaci∏a Promotora o doÊwiadczenia w zakresie wdra˝ania i stosowania najnowoczeÊniejszych technologii edukacyjnych oraz o doÊwiadczenia w zakresie wspó∏pracy mi´dzynarodowej.

1 Udzielanie osobom poszukujàcym pracy porad indywidualnych i grupowych, u∏atwiajàcych wybór zawodu, zmian´ kwalifikacji lub zatrudnienia;

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Biuletyn nr 01(4) /2009

Przyk∏ady wykorzystania e-learningu w projektach LdV Ucz´ si´ by lepiej uczyç innych

Projekt realizowany przez Uniwersytet Adama Mickiewicza w Poznaniu we wspó∏pracy z parterami zagranicznymi jest kolejnym przyk∏adem ukazujàcym przydatnoÊç e-learningu jako formy doskonalenia kwalifikacji zawodowych w wymiarze mi´dzynarodowym. O jego wartoÊci decyduje nie tylko nowoczesnoÊç zastosowanej metody nauczania w formie zdalnej, ale tak˝e upowszechnianie wiedzy na temat koniecznoÊci ochrony dziedzictwa kulturowego i to nie tylko w wymiarze lokalnym (danego kraju) ale tak˝e w kontekÊcie mi´dzynarodowym. Wykorzystanie opracowanych kursów zarówno w Êrodowisku zawodowym, jak i akademickim znaczàco poszerza grup´ odbiorców wiedzy zawartej w szkoleniu. Pozostaje mieç nadziej´, i˝ doÊwiadczenia wyniesione z pracy nad kursami zaowocujà tak˝e powstawaniem w przysz∏oÊci kolejnych szkoleƒ z zakresu archeologii, udost´pnianych w formie online.

prof. UAM dr hab. Arkadiusz Marciniak

Uczenie na odleg∏oÊç jako narz´dzie transferu wiedzy w dziedzinie ochrony i zarzàdzania dziedzictwem archeologicznym Beneficjent Uniwersytet im. Adama Mickiewicza w Poznaniu Numer projektu 07-LdV/PT07/24/TOI/017 Partnerzy Amsterdams Archeologisch Centrum, Universiteit van Amsterdam, Holandia; Instuitutionen för arkeologi, Göteborgs universitet, Szwecja; Latvijas Universitate, Vestures un filozofijas fakultate, ¸otwa; Institut für Prähistorische Archäologie, M.-Luther-Universität HalleWittenberg, Niemcy; English Heritage, Wielka Brytania Czas trwania projektu 01.11.2007 r. – 31.10.2009 r. Bud˝et ca∏kowity LdV 399 071 euro; grant LdV: 299 303 euro Strona internetowa projektu www.e-archaeology.org

Na dziedzictwo archeologiczne sk∏adajà si´ skoƒczone i nieodnawialne zasoby kulturowe ludzkoÊci. Ich rozpoznawanie, zachowanie i ochrona stanowià integralnà cz´Êç dzia∏aƒ politycznych w wymiarze mi´dzynarodowym i krajowym. Potrzeba rozwoju umiej´tnoÊci zawodowych w sektorze ochrony i zarzàdzania dziedzictwem archeologicznym jest wi´c zadaniem istotnym dla podmiotów realizujàcych t´ polityk´ i uwzgl´dniaç musi bie˝àcy stan sektora dziedzictwa w ca∏ej Europie. Ostatnie dekady przynios∏y niezwykle dynamiczne zmiany w tym obszarze. Niestety stopieƒ ich rozpoznania

i zrozumienia przez osoby zawodowo zajmujàce si´ ochronà i zarzàdzaniem dziedzictwem archeologicznym w poszczególnych krajach jest zdecydowanie niezadawalajàcy. W obecnych warunkach geopolitycznych, bioràc pod uwag´, ˝e ˝yjemy w erze umi´dzynarodowienia i standaryzacji procesu zarzàdzania dziedzictwem archeologicznym istnieje potrzeba, aby zarzàdzanie to przekroczy∏o poziom krajowy. Cele projektu zosta∏y sformu∏owane po szczegó∏owej diagnozie sytuacji w obszarze ochrony i zarzàdzania dziedzictwem archeologicznym w krajach partnerskich. Projekt ma charakter metodyczny i dydaktyczny. Polega∏ na przygotowaniu treÊci oraz materia∏ów dydaktycznych dotyczàcych najnowszych standardów i regulacji europejskich w zakresie wszystkich aspektów ochrony i zarzàdzania dziedzictwem archeologicznym. Zosta∏y one nast´pnie wykorzystane do przygotowania i przeprowadzenia szeroko zakrojonych szkoleƒ w grupach docelowych we wszystkich krajach uczestniczàcych w projekcie. Przygotowanych zosta∏o 15 modu∏ów, które stanowi∏y podstaw´ opracowania 15 multimedialnych kursów e-learningowych, sk∏adajàcych si´ na szkolenie zdalne zatytu∏owane „Dziedzictwo archeologiczne we wspó∏czesnej Europie”. Przy wyborze modelu kszta∏cenia na odleg∏oÊç uwzgl´dniono specyfik´ grupy docelowej, w szczególnoÊci rozproszenie geograficzne, ograniczenia czasowe wynikajàce z obowiàzków zawodowch oraz brak mo˝liwoÊci konfrontacji swoich doÊwiadczeƒ w pracy zawodowej z innymi specjalistami z dziedziny. Na wybór ten wp∏ynà∏ równie˝ charakter procesu dydaktycznego w postaci szkolenia ustawicznego podnoszàcego kwalifikacje zawodowe a tak˝e rodzaj przekazywanych treÊci, w szczególnoÊci treÊci odnoszàcych si´ bezpoÊrednio do praktyki zawodowej. Po rozwa˝eniu wszystkich uwarunkowaƒ przyj´to, ˝e kurs zdalny prowadzony b´dzie w Êrodowisku internetu w modelu Web Based Training (WBT), w trybie szkolenia wspieranego przez nauczyciela (ang. facilitated e-learning).

Biuletyn P r o g r a m u nr 01(4) /2009

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Przyk∏ady wykorzystania e-learningu w projektach LdV Ucz´ si´ by lepiej uczyç innych Opracowane, multimedialne kursy e-learningowe posiadajà struktur´ hierarchicznà, organizujàcà treÊci dydaktyczne zapisane w ma∏ych porcjach wiedzy, tzw. obiektach wiedzy (ang. learning objects). Dostarczenie treÊci w takiej postaci podnosi efektywnoÊç kszta∏cenia, pozwalajàc na zapoznawanie si´ z nimi w sposób dostosowany do indywidualnych potrzeb. Umo˝liwia dowolne przerwanie pracy z kursem ze wzgl´du na obowiàzki zawodowe, domowe czy te˝ realizacj´ innych aktywnoÊci zwiàzanych ze szkoleniem i ∏atwy powrót do nauki bez koniecznoÊci nu˝àcego przeszukiwania jego treÊci. Na potrzeby szkolenia zdalnego „Dziedzictwo archeologiczne we wspó∏czesnej Europie” zbudowano pakiet 15 multimedialnych kursów e-learning. Bazowa wersja ka˝dego z kursów powsta∏a w j´zyku angielskim. Nast´pnie powsta∏y wersje dla j´zyka niemieckiego, ∏otewskiego i polskiego. ¸àcznie wytworzonych zosta∏o 60 kursów e-learning. Ka˝dy z nich zosta∏ zapisany w standardzie SCORM 1.2, co ze wzgl´du na jego popularnoÊç gwarantuje mo˝liwoÊç uruchomienia na praktycznie dowolnym systemie informatycznym, wspierajàcym proces kszta∏cenia na odleg∏oÊç. W oparciu o przygotowane kursy e-learning przeprowadzone zosta∏y szkolenia pilota˝owe w krajach partnerskich w grupie ok. 80 profesjonalistów sektora ochrony i zarzàdzania dziedzictwem archeologicznym oraz studentów studiów magisterskich i podyplomowych. Po zakoƒczeniu szkoleƒ pilota˝owych podj´to decyzj´ o bezp∏atnej dystrybucji materia∏ów kursowych na zasadzie Creative Commons. Platform´ informatycznà i wsparcie merytoryczne placówki b´dà musia∏y zapewniç we w∏asnym zakresie. Wyniki szkolenia, w szczególnoÊci w zakresie przekazywanych treÊci merytorycznych i zastosowanych metod szkolenia zosta∏y poddane starannej i systematycznej ocenie. Dokonano tego za pomocà ankiety sk∏adajàcej si´ z 66 pytaƒ zamkni´tych i otwartych, rozes∏anej do wszystkich osób bioràcych udzia∏ w szkoleniu. Analiza ankiet jednoznacznie wskazuje, i˝ kurs zosta∏ bardzo pozytywnie oceniony przez uczestników szkolenia we wszystkich jego aspektach. Ponad 72% uczestników oceni∏o pozytywnie zakres podejmowanych zagadnieƒ i wszyscy oni uznali treÊci poszczególnych modu∏ów za interesujàce. Polscy uczestnicy przyznali, ˝e wiedza dostarczana w ramach szkolenia powinna byç obowiàzkowa dla ka˝dego archeologa, a zatem nale˝a∏oby jà uczyniç elementem obowiàzkowej edukacji akademickiej. PodkreÊlano przydatnoÊç i mo˝liwoÊç aplikowania poznanych zagadnieƒ w pracy zawodowej. Równie wysokie oceny uzyska∏a zastosowana metodyka prowadzenia szkolenia. Platforma e-learningowa nie przysparza∏a uczestnikom wi´kszych k∏opotów, a jeÊli takowe si´ pojawia∏y by∏y szybko rozwiàzywane przez wsparcie techniczne szkolenia. Pozytywnie oceniono czytelnoÊç nawigacji, powiàzanie multimediów z tematykà szkolenia oraz przydatnoÊç syllabusa towarzyszàcego szkoleniu. Ponad 80% uczestników wyrazi∏o ch´ç uczestnictwa w podobnym kursie w przysz∏oÊci. Dost´pnoÊç kursu na stronie internetowej projektu pozwala na jego dalsze wykorzystanie w praktyce akademickiej

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Przyk∏adowy ekran multimedialnego kursu e-learning w j´zyku ∏otewskim

Przyk∏adowy ekran multimedialnego kursu e-learning w j´zyku polskim

i w kszta∏ceniu ustawicznym pracowników sektora ochrony i zarzàdzania dziedzictwem archeologicznym zarówno w Polsce jak i poza jej granicami.

Biuletyn nr 01(4) /2009

02.b Przyk∏ady wykorzystania e-learningu w projektach LdV

Ucz´ si´ by zwi´kszyç swoje szanse na rynku pracy

Przyk∏ady wykorzystania e-learningu w projektach LdV Ucz´ si´ by zwi´kszyç swoje szanse na rynku pracy

Ucz´ si´ by zwi´kszyç swoje szanse na rynku pracy Zgodnie z przyj´tym za∏o˝eniem w tej kategorii zebrano projekty, które s∏u˝à podnoszeniu kwalifikacji zawodowych wybranych grup pracowników. W pierwszej kolejnoÊci nale˝y zwróciç uwag´ na cennà inicjatyw´ Instytutu Maszyn Matematycznych, w którym ju˝ kilka lat temu opracowano specjalne symulatory przygotowujàce do telepracy. G∏ównà grupà odbiorców projektu by∏y osoby niepe∏nosprawne ruchowo, a zaproponowane im szkolenia nie tylko pozwala∏y zdalnie uzyskaç nowe umiej´tnoÊci, ale te˝ przygotowywa∏y do wykonywania pracy na odleg∏oÊç, co w przypadku ograniczeƒ w przemieszczaniu si´ ma zasadnicze znaczenie. Tak wi´c, w omawianym projekcie e-learning stanowi∏ rzeczywiÊcie drog´ wejÊcia na rynek pracy.

Monika Biskupska | Instytut Maszyn Matematycznych

Elektroniczne Symulatory Stanowisk Pracy (e-SSP) oprogramowanie do tworzenia i przeprowadzania treningów i testów przygotowujàcych osoby niepe∏nosprawne ruchowo do zdalnej obs∏ugi kontaktów z klientem Beneficjent Instytut Maszyn Matematycznych, Warszawa Numer projektu PL/01/B/F/PP/140302 Akronim Am disabled – Have experience Partnerzy Vuste Envis spol. s.r.o., Republika Czeska; Virtual Coop Coop. Sociale – O.N.L.U.S., W∏ochy; Fundacja Pomocy Matematykom i Informatykom Niesprawnym Ruchowo, Polska Czas trwania projektu 2002 - 2003 Bud˝et ca∏kowity 535 000 euro, grant LdV – 400 000 euro Strona internetowa projektu http://ldv.imm.org.pl

G∏ównym celem projektu by∏o opracowanie Elektronicznych Symulatorów Stanowisk Pracy (e-SSP) (ang. Electronic Workposition Simulators), czyli multimedialnego oprogramowania szkolàcego i egzaminujàcego osoby niepe∏nosprawne w celu ich przygotowania do pracy, przede wszystkim

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

w Sektorze Obs∏ugi Klienta (Customer Relationship Management – CRM) w trybie telepracy. Podstawowym zadaniem oprogramowania e-SSP by∏o umo˝liwienie niepe∏nosprawnym w Polsce, we W∏oszech i w Czechach poznania warunków oraz z wymagaƒ dotyczàcych wspomnianych stanowisk pracy. Dzi´ki zastosowaniu technologii e-learningowych by∏o to mo˝liwe bez koniecznoÊci udawania si´ do siedziby ewentualnego pracodawcy, co jest niezwykle wa˝ne dla osób, które majà trudnoÊci w poruszaniu si´. E-SSP umo˝liwiajà i u∏atwiajà zdobywanie wiedzy oraz uzyskiwanie umiej´tnoÊci wymaganych przez pracodawców do wykonywania (tele-)pracy w sektorze CRM w ka˝dym z trzech krajów. Szkolenie z zakresu tej wiedzy i jej testowanie przy wykorzystaniu oprogramowania e-SSP, który to proces mo˝e byç uwa˝any za symulacj´ stanowisk pracy, pozwala osobie niepe∏nosprawnej nabyç pewne doÊwiadczenie o charakterze zawodowym wymagane przez pracodawców od kandydatów do pracy z klientem (call centers, dzia∏y obs∏ugi klienta) na otwartym rynku pracy. Elektroniczne szkolenia e-SSP sà opracowywane przy pomocy narz´dzi sk∏adajàcych si´ na Êrodowisko developerskie s∏u˝àce tworzeniu treÊci elektronicznych – Electronic Work Simulator Software Development Kit (EWS SDK). Projekt i wdro˝enie EWS SDK realizowa∏ Promotor – Instytut Maszyn Matematycznych, natomiast 12 ró˝nych e-SSP zosta∏o opracowanych przez Partnerów – polskiego, czeskiego i w∏oskiego. Powsta∏e oprogramowanie narz´dziowe EWS-SDK i 12 Elektronicznych Symulatorów Stanowisk Pracy oraz towarzyszàca im dokumentacja stanowià materialne rezultaty projektu. Celem szczegó∏owym projektu by∏o przetestowanie i upowszechnienie opracowanego oprogramowania e-SSP, co by∏o

Biuletyn nr 01(4) /2009

Przyk∏ady wykorzystania e-learningu w projektach LdV Ucz´ si´ by zwi´kszyç swoje szanse na rynku pracy realizowane od najwczeÊniejszych etapów projektu. Stopniowe testowanie opracowanych narz´dzi obejmowa∏o interakcj´ wszystkich grup docelowych: g∏ównych beneficjentów projektu (niepe∏nosprawnych u˝ytkowników), potencjalnych pracodawców oraz grupy wsparcia (organizacje non-profit) wspó∏pracujàcych ze sobà w taki sposób, aby w trakcie realizacji projektu zosta∏y uwzgl´dnione potrzeby wszystkich stron. Wraz z elektronicznymi szkoleniami e-SPP oraz oprogramowaniem do ich tworzenia i wykorzystywania zosta∏y opracowane zeszyty sk∏adajàce si´ na Przewodnik Telepracy, czyli zbiór podr´czników poÊwi´conych wybranym stanowiskom (tele-) pracy. Pakiet narz´dzi EWS SDK umo˝liwia tworzenie elektronicznych szkoleƒ i testów, wykonywanie ich, a tak˝e monitorowanie zarówno ich przebiegu, jak i uzyskanych wyników. Pakiet tworzà: edytor szkoleƒ i testów EWS Editor, system ich wykonywania EWS Runtime oraz przeglàdarka raportów z przebiegu szkoleƒ i testów EWS Report Browser, która umo˝liwia pracodawcy lub weryfikatorowi bli˝sze poznanie efektów szkolenia i ewentualne uzupe∏nianie, bàdê korekt´ uzyskanych wyników. Elektroniczne szkolenia utworzone przy pomocy EWS Editor mogà byç udost´pniane przez Internet lub na dysku CD. Po zakoƒczeniu projektu opracowane technologie by∏y nadal rozwijane i upowszechniane przez Instytut Maszyn

Matematycznych, w którym zosta∏a opracowana, zgodna ze Êwiatowymi standardami, uniwersalna technologia e-learningowa TeleEdu, stosowana do tworzenia i prowadzenia elektronicznych szkoleƒ zdalnych. Odbiorców projektu mo˝na podzieliç na dwie grupy: r Osoby niepe∏nosprawne ruchowo, które mog∏y wykorzystaç opracowane e-SSP do zapoznania si´ z warunkami i wymaganiami na wybranych stanowiskach pracy, a tak˝e korzystaç z innych szkoleƒ e-learningowych, które powsta∏y po zakoƒczeniu projektu. Przedstawiciele tej grupy docelowej wyra˝ali swojà aprobat´ dla e-learningowych metod szkolenia i podkreÊlali ich szczególnà przydatnoÊç dla osób, które majà trudnoÊci w swobodnym poruszaniu si´. r Organizacje zajmujàce si´ problemami osób niepe∏nosprawnych, dla których technologia EWS SDK otworzy∏a drog´ do wdro˝enia nowych form podnoszenia kwalifikacji i aktywizacji zawodowej ich podopiecznych. Dla organizacji zajmujàcych si´ problemami osób niepe∏nosprawnych udzia∏ w projekcie sta∏ si´ poczàtkiem stosowania technologii e-learningowych w ich dzia∏alnoÊci statutowej, tworzàc nowà jakoÊç w szkoleniach przygotowujàcych do pracy zawodowej. Rozwój nowoczesnych form szkolenia jest w tym Êrodowisku dobrze widoczny.

Kolejne dwa projekty s∏u˝à praktycznej realizacji idei kszta∏cenia ustawicznego w oparciu o e-learning. Ich efektem jest nie tylko rozwijanie ju˝ posiadanych kwalifikacji, ale tak˝e ciàg∏a aktualizacja zdobytej wczeÊniej wiedzy. Projekt MOPEM (Marketing online – path to enter new markets) umo˝liwia nabycie kompetencji w zakresie zaawansowanych technik marketingowych, a opracowane i do∏àczone do szkoleƒ studia przypadków pozwalajà te kompetencje zweryfikowaç poprzez rozwiàzywanie rzeczywistych problemów. Jak wskazuje nazwa projektu, umiej´tnoÊç opracowania w∏aÊciwej i realnej strategii marketingowej mo˝e stanowiç skuteczny sposób wejÊcia na nowe rynki, a wi´c podnieÊç konkurencyjnoÊç firmy, a warunkiem do tego jest w∏aÊnie opanowanie odpowiednich umiej´tnoÊci przez jej pracowników.

Katarzyna Siuda

| Towarzystwo Edukacji Bankowej

Marketing on-line – Êcie˝ki wejÊcia na nowe rynki Beneficjent Towarzystwo Edukacji Bankowej S.A., Poznaƒ Numer projektu PL/06/B/F/PP/174032 Akronim MOPEM Partnerzy Sineura S.p.A, W∏ochy; Wy˝sza Szko∏a Bankowa w Toruniu, Polska; Wy˝sza Szko∏a Bankowa we Wroc∏awiu, Polska; Technische Fachhochschule Wildau, Niemcy; Instituto de Estudos Superiores Financeiros e Fiscais, Portugalia; Aalborg University, Dania Czas trwania 06.06.2007 r.-31.03.2009 r. Bud˝et ca∏kowity 517 923, 00 euro, grant LdV: 349 595, 00 euro Strona internetowa projektu www.mopem.pl

KoniecznoÊç samokszta∏cenia i kszta∏cenia ustawicznego jest faktem niepodwa˝alnym. Cz´stokroç jednak osoby, które chcà si´ uczyç, jednoczeÊnie pracujà i pe∏nià obowiàzki domowe, co sprawia, ˝e czasu na nauk´ majà mniej. Receptà na takà sytuacj´ mo˝e byç metoda nauczania na odleg∏oÊç. Istniejàca obecnie sieç systemów kszta∏càcych niestacjonarnie zapewnia mo˝liwoÊç uczenia si´ bez wzgl´du na po∏o˝enie

geograficzne i por´ dnia. Stosowanie e-learningu jest najbardziej popularne w krajach wysoko rozwini´tych, ale stopniowo zyskuje tak˝e na znaczeniu w krajach rozwijajàcych si´ oraz w paƒstwach

Biuletyn P r o g r a m u nr 01(4) /2009

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Przyk∏ady wykorzystania e-learningu w projektach LdV Ucz´ si´ by zwi´kszyç swoje szanse na rynku pracy

postkomunistycznych Europy Ârodkowej. Jednak mimo to e-learning ciàgle nie jest ogólnodost´pny. Wynika to mi´dzy innymi z wysokich kosztów produkcji kursów e-learnigowych i administrowania platformami, na których te kursy sà udost´pniane. Projekt MOPEM jest odpowiedzià partnerstwa (z 5 krajów UE) na braki w ofercie kszta∏cenia w zakresie marketingu – w formie on-line – dla pracowników przedsi´biorstw w krajach bioràcych udzia∏ w projekcie. Uczelnie oferujàce obecnie studia na kierunku „Zarzàdzanie i Marketing” dysponujà jedynie kursami w zakresie „Podstaw Marketingu”, natomiast treÊci bardziej zaawansowane jeszcze nie sà ogólnie dost´pne. Ponadto przedmioty akademickie s∏abo odpowiadajà na zapotrzebowanie pracowników firm, którzy muszà na co dzieƒ rozwiàzywaç praktyczne problemy z obszaru marketingu.

y Kursy e-learning dost´pne w j´zyku niemieckim i angielskim:

Komunikacja w biznesie Systemy CRM (Zarzàdzanie relacjà z klientem) r Marketing internetowy r r

y Kursy e-learning dost´pne w j´zyku angielskim:

Mi´dzynarodowe strategie marketingowe Marketing – perspektywa europejska r Marketing relacyjny i lojalnoÊç klienta r r

W ramach wspó∏pracy przy projekcie e-learning „Marketing online – path to enter new markets” partnerzy z 5 krajów europejskich utworzyli: r 12 kursów e-learningowych, na poziomie zaawansowanym, z dziedziny marketingu na rynku europejskim; r Studia przypadków (case studies) – przygotowane przez partnera biznesowego specjalnie na potrzeby projektu MOPEM, merytorycznie oparte na doÊwiadczeniach przedsi´biorstw ju˝ dzia∏ajàcych na rynku mi´dzynarodowym; r Âcie˝ki specjalizacyjne – programowa i metodyczna koncepcja wykorzystania zbioru tematów zawartych w kursach elearningowych, opisujàca sposób ich realizacji dla uzyskania konkretnych kompetencji marketingowych.

Do bezpoÊrednich grup odbiorców projektu nale˝à: 1 pracownicy przedsi´biorstw zajmujàcy si´ na co dzieƒ problematykà marketingu, pragnàcy rozwinàç swoje kompetencje w tej dziedzinie; 2 studenci studiów podyplomowych, absolwenci uczelni wy˝szych i szkó∏, uczestnicy kursów i szkoleƒ z zakresu szeroko rozumianego marketingu – przygotowujàcy si´ do pracy zawodowej w tej dziedzinie, poszukujàcy takich kompetencji, które pozwolà im wyró˝niç si´ na rynku pracy; 3 autorzy treÊci/materia∏ów dydaktycznych i wyk∏adowcy prowadzàcy dzia∏alnoÊç dydaktycznà z wykorzystaniem technik teleinformatycznych, w tym e-learningu.

Na bazie produktów utworzonych w projekcie MOPEM skonstruowano szkolenia w formule e-learning oraz blended-learning. Kursy wyprodukowane w ramach projektu: y Kursy e-learning dost´pne w j´zyku polskim (udêwi´kowione, polski lektor): r Badania rynkowe r E-commerce r Public Relations r Strategie marketingowe i konkurencji r Zarzàdzanie i planowanie marketingowe r Zarzàdzanie promocjà

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Biuletyn nr 01(4) /2009

Przyk∏ady wykorzystania e-learningu w projektach LdV Ucz´ si´ by zwi´kszyç swoje szanse na rynku pracy r Jestem technologiem ˝ywnoÊci, ale obecnie pracuj´ w dziale sprzeda˝y i obs∏ugi klienta w mojej firmie. Kurs by∏ przydatny, w szczególnoÊci cz´Êci dotyczàce lojalnoÊci i wartoÊci klienta. r Planuj´ karier´ w marketingu. Ten kurs bardzo wzbogaci∏ mojà wiedz´. Obecnie jestem bezrobotny, wi´c mam nadziej´, ˝e ten kurs pomo˝e mi znaleêç nowà prac´. Najwa˝niejszym atutem kursów wytworzonych w ramach projektu MOPEM jest nastawienie na praktyk´. Dzi´ki uzupe∏nieniu ka˝dego kursu o Case Study, opracowane przez w∏oskà firm´ Sineura – partnera projektu, uczàcy si´ ma szans´ zweryfikowania nabytej wiedzy poprzez znajdywanie rozwiàzaƒ dla faktycznych sytuacji, które mia∏y miejsce w przedsi´biorstwach. Do docelowych sektorów projektu nale˝y zaliczyç przede wszystkim: r sektor przedsi´biorstw, w tym przede wszystkim MÂP, r sektor szkoleniowy i szkolnictwa wy˝szego (zw∏aszcza w obszarze studiów podyplomowych).

49%

Kursy wytworzone w ramach projektu MOPEM mogà pos∏u˝yç tak˝e – w zakresie merytorycznym: r pracujàcym i bezrobotnym chcàcym si´ przekwalifikowaç, r studentom studiów licencjackich i magisterskich, r osobom o ograniczonej mobilnoÊci (niepe∏nosprawni, kobiety wychowujàce dzieci, mieszkaƒcy mniejszych miejscowoÊci), r pracownikom firm zainteresowanych wykorzystaniem ich w formie szkoleƒ wewn´trznych. Wytworzone kursy w ostatniej fazie produkcji by∏y testowane przez potencjalnych u˝ytkowników. Nadzór nad procesem testowania sprawowa∏ partner duƒski (Aalborg University). Sporzàdzono uniwersalnà ankiet´, którà wype∏niali testujàcy. Nast´pnie wyniki by∏y analizowane przez Aalborg University. Oto wyniki testów kursów: z merytorycznego punktu widzenia: r „Podczas dyskusji ka˝dy mia∏ inne pomys∏y, by∏o Êwietnie. BawiliÊmy si´ i uczyliÊmy si´.” r „Kurs jest dobry dla profesjonalistów, którzy majà dobry kontakt z partnerami z zagranicy. Pracuj´ dla firmy konsultingowej, ale by∏o to dla mnie wa˝ne, poniewa˝ teraz mog´ rozmawiaç z moimi klientami, rozumiejàc ich sprawy.” r „ZawartoÊç merytoryczna by∏a bardzo interesujàca. Przyswoi∏em nowe poglàdy na temat wartoÊci klienta i wypracowywania lojalnoÊci klienta. Wa˝ne by∏o równie˝ podejÊcie kulturowe.”

11% 32% 7%

Jak z kursów skorzystaç? Wytworzone w ramach projektu MOPEM kursy zostanà w∏àczone do oferty dydaktycznej Wy˝szych Szkó∏ Bankowych. Kursy b´dà dost´pne w postaci: r indywidualnych szkoleƒ, http://www.wsb.pl/www/wsb_szkolenia.xml r jako przedmioty oferowane w ramach studiów podyplomowych b´dàcych w ofercie WSB http://www.wsb.pl/www/wsb_studia_podyplomowe.xml r jako szkolenia dofinansowane ze Êrodków Europejskiego Funduszu Spo∏ecznego www.efs.pl Aktualne informacje o ofercie kursów b´dà cyklicznie zamieszczane na stronach internetowych Wy˝szych Szkó∏ Bankowych.

90% respondentów oceni∏o kursy jako przydatne i interesujàce. z zawodowego punktu widzenia: r Kurs nie odbiega∏ od tematu, obejmowa∏ przypadki z ˝ycia wzi´te, czyli by∏ dobrym rozwiàzaniem dla wzbogacenia mojej wiedzy.

y przydatnyy y aktualny y inna opinia y nieprzydatny

Biuletyn P r o g r a m u nr 01(4) /2009

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Przyk∏ady wykorzystania e-learningu w projektach LdV Ucz´ si´ by zwi´kszyç swoje szanse na rynku pracy

Projekt Hermes realizowany by∏ w dwóch fazach – jako Hermes I oraz Hermes II. Cz´Êç druga by∏a w∏aÊciwie upowszechnieniem i rozwini´ciem dzia∏aƒ podj´tych w projekcie Hermes I. G∏ównym nurtem tych dzia∏aƒ by∏o opracowanie portalu oraz szkoleƒ z zakresu ochrony Êrodowiska i przepisów prawnych dotyczàcych tej ochrony. Rozpropagowanie tej idei wÊród partnerów projektu zaowocowa∏o powstaniem kilku serwisów narodowych z zakresu ochrony Êrodowiska. Niektóre z nich (w tym tak˝e serwis polski) sà nadal rozwijane w oparciu o inne êród∏a finansowania.

Ma∏gorzata Macniak

| Eko-net.pl

Platforma szkoleniowa dla specjalistów ochrony Êrodowiska, bezpieczeƒstwa i higieny pracy oraz zarzàdzania ryzykiem – faza II Beneficjent BIURO PROJEKTOWO-DORADCZE EKO-KONSULT Andrzej Tyszecki Numer projektu PL/05/B/F/PP/174061 Akronim HERMES II Partnerzy Centre for Innovation and Development, Czechy; Estonian Institute for Sustainable Development, Estonia; Clean Technology Centre, Cork Institute of Technology, Irlandia; The Institute of Environmental Engineering (APINI), Litwa Czas trwania projektu 17.10.2005 r. - 31.12.2007 r. Bud˝et ca∏kowity projektu 393 145 euro, grant LdV : 294 857 euro Strona internetowa projektu www.eko-net.eu

Projekt skierowany by∏ g∏ównie do osób zajmujàcych si´ zagadnieniami ochrony Êrodowiska w zak∏adach przemys∏owych (ze szczególnym uwzgl´dnieniem ma∏ych i Êrednich przedsi´biorstw), studentów kierunków zwiàzanych z ochronà Êrodowiska oraz pracowników administracji publicznej. G∏ównym aspektem innowacyjnym projektu by∏o opracowanie metodologii tworzenia szkoleƒ internetowych, która mo˝e byç w ∏atwy sposób wykorzystywana. Metodologia ta opiera si´ na wykorzystaniu wzorca przygotowanego w formacie MS Word i nast´pnie konwertowaniu do formatu html, który jest atrakcyjny, funkcjonalny i ∏atwy w stosowaniu. Rozwiàzanie to pozwala na zastosowanie ró˝norodnych elementów wykorzystywanych w szkoleniach internetowych. AtrakcyjnoÊç szkoleƒ zosta∏a podniesiona poprzez wprowadzenie elementów interaktywnych, çwiczeƒ, linków. W wi´kszoÊci krajów partnerskich opracowane szkolenia by∏y pierwszymi poÊwićonymi tej tematyce, oferowanymi przez interrnet w j´zykach narodowych. Co wićej, w kilku krajach utworzenie portali internetowych poÊwićonych zarzàdzaniu Êrodowiskowemu by∏o innowacyjne samo w sobie. Wzajemne powiàzanie kwartalników, zawartoÊci portali internetowych oraz szkoleƒ internetowych sta∏o si´ wyjàtkowym osiàgnićiem projektu. Rezultaty projektu mo˝na rozpatrywaç na dwóch p∏aszczyznach. Po pierwsze wszyscy partnerzy uzyskali wiedz´ dotyczàcà

Projekt HERMES II by∏ kontynuacjà projektu HERMES (nr projektu PL/01/B/F//140747). Jego podstawowym celem by∏ rozwój i utworzenie w krajach partnerskich serwisu internetowego (zawierajàcego równie˝ platform´ szkoleniowà), który powsta∏ w Polsce w ramach projektu HERMES. Celem projektu HERMES II nie by∏o opracowanie 5 nowych wersji j´zykowych istniejàcego serwisu, ale rozwój wczeÊniejszego projektu, jego udost´pnienie oraz u˝ytkowanie przez specjalistów do spraw ochrony Êrodowiska w krajach partnerskich.

P r o g r a m u

L e o n a r d o

d a

V i n c i

Biuletyn nr 01(4) /2009

Przyk∏ady wykorzystania e-learningu w projektach LdV Ucz´ si´ by zwi´kszyç swoje szanse na rynku pracy tworzenia i wykorzystywania internetowych systemów edukacyjnych oraz upowszechniali doÊwiadczenia i pozyskanà wiedz´. Wynikami projektu sà równie˝ produkty, które powsta∏y w 6 krajach w 6 j´zykach. Stanowià one wartoÊç dodanà do dzia∏aƒ prowadzonych przez instytucje partnerskie. W wyniku realizacji projektu powsta∏y:

1 Internetowe portale dla specjalistów ochrony Êrodowiska Podczas opracowywania portali lokalnych wykorzystano doÊwiadczenia zebrane w trakcie tworzenia oraz utrzymywania portalu www.eko-net.pl, jednego z produktów projektu HERMES. Portale sà dost´pne pod nast´pujàcymi adresami: r CZ: http://eko-net.cir.cz r EE: http://www.eco-net.ee r IE: http://www.eco-net.ie r LT: http://ekonet.apini.lt r LV: http://www.virums.lv

2 Szkolenia internetowe na temat zarzàdzania Êrodowiskowego W trakcie realizacji projektu powsta∏y 3 modu∏y szkoleniowe w 6 j´zykach, dost´pne na specjalnie utworzonych platformach internetowych: r Przeglàdy Êrodowiskowe (przygotowane przez EKOKONSULT i APINI), r Zarzàdzanie Êrodowiskowe (przygotowane przez CIR i LPPC), r Raporty Êrodowiskowe (przygotowane przez CTC i SEIT). W poczàtkowej fazie tworzenia szkoleƒ materia∏y przygotowywane by∏y w j´zyku angielskim, a nast´pnie t∏umaczone na j´zyki lokalne i adaptowane do specyfiki danego kraju.

3 Kwartalnik dla specjalistów ochrony Êrodowiska W Polsce opublikowanych zosta∏o 7 numerów kwartalnika, a w pozosta∏ych krajach partnerskich 5. Kwartalniki w wersji drukowanej dost´pne by∏y w Polsce, Estonii i na Litwie, a w wersji elektronicznej –w pozosta∏ych krajach partnerskich. Kwartalnik sk∏ada∏ si´ z dwóch cz´Êci: lokalnej oraz mi´dzynarodowej. Cz´Êç mi´dzynarodowa poÊwi´cona by∏a przede wszystkim polityce Unii Europejskiej. Informacja zwrotna od grupy docelowej na temat produktów projektu by∏a bardzo pozytywna, w zwiàzku z czym partnerzy zdecydowali si´ na ich wykorzystywanie tak˝e po zakoƒczeniu projektu. Do dnia dzisiejszego wi´kszoÊç produktów (g∏ównie portale internetowe, szkolenia e-learningowe) jest utrzymywana, aktualizowana i dost´pna dla u˝ytkowników. Wszyscy partnerzy planowali wykorzystanie platform szkoleniowych do przygotowania szkoleƒ na nowe tematy oraz dalszy rozwój technologiczny platform.

Biuletyn P r o g r a m u nr 01(4) /2009

L e o n a r d o

d a

V i n c i

W kolejnym numerze Kolejny numer Biuletynu poÊwi´cony b´dzie tematyce zwi´kszania szans zawodowych pracowników starszych wiekiem i kobiet. Znajdà si´ w nim materia∏y z seminarium zorganizowanego przez nas w dniu 23 listopada 2009 r. w Warszawie, podczas którego zaprezentowano inicjatywy, programy, jak równie˝ analizy i prognozy dotyczàce tego zagadnienia. Seminarium mia∏o na celu upowszechnianie wyników konferencji, jaka odby∏a si´ w dniach 4-5 czerwca 2009 r. w Pradze w ramach projektu waloryzacyjnego „Keeping on Track”, realizowanego przez 12 Narodowych Agencji Programu „Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie” oraz Nordic Network for Adult Learning.

Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Narodowa Agencja Programu „Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie” Program Leonardo da Vinci ul. Mokotowska 43 00-551 Warszawa tel.: 022 - 463 10 00 fax: 022 - 463 10 21 www.leonardo.org.pl