Szanse, korzyÊci, rozwój Program Leonardo da Vinci dla placówek kszta∏cenia i doskonalenia nauczycieli
Program Leonardo da Vinci jest jednym z komponentów programu edukacyjnego Unii Europejskiej „Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie” (obok takich programów jak Erasmus, Comenius, Grundtvig i Program Mi´dzysektorowy). Ma on na celu wspieranie dzia∏aƒ, które przyczyniajà si´ do podnoszenia umiej´tnoÊci i kwalifikacji zawodowych uczestników programu, a zatem zwi´kszania ich szans na rynku pracy oraz u∏atwiania im rozwoju zawodowego i osobistego. Wspiera te˝ innowacyjne podejÊcia w dzia∏aniach zwiàzanych z edukacjà i szkoleniem zawodowym, a tak˝e k∏adzie nacisk na szukanie rozwiàzaƒ, które przyczyni∏yby si´ do ulepszania systemów kszta∏cenia i dopasowania ich do potrzeb rynku pracy. Projekty realizowane w ramach programu Leonardo da Vinci majà charakter mi´dzynarodowy. W zale˝noÊci od rodzaju dzia∏aƒ i grupy docelowej realizowanych jest kilka rodzajów projektów.
Projekty mobilnoÊci
na twórczà wspó∏prac´ pomi´dzy partnerami. Rezultaty projektu
Projekty mobilnoÊci skierowane sà do uczniów, absolwentów
partnerskiego mogà byç przedstawione w formie opisowej lub
i pracowników, a tak˝e osób poszukujàcych pracy ze wszystkich
materialnej, na przyk∏ad jako wspólny raport, konferencja, p∏yta CD
grup zawodowych. Polegajà one na organizowaniu wyjazdów do
czy te˝ koncepcja szkoleniowa w jakiejÊ dziedzinie kszta∏cenia
innych krajów Unii Europejskiej w celu zdobywania oraz
zawodowego itp. W projektach tych niezwykle wa˝ny jest udzia∏
doskonalenia wiedzy i umiej´tnoÊci zawodowych w trakcie sta˝y
ró˝norodnych partnerów – nie tylko szkó∏ zawodowych i tech-
bàdê podczas wymiany doÊwiadczeƒ. Projekty te przyczyniajà si´ do
nicznych, ale równie˝: przedsi´biorstw, partnerów spo∏ecznych,
zwi´kszenia otwartoÊci i elastycznoÊci uczestników poprzez mo˝liwoÊç
instytucji szkoleniowych i doradczych, decydentów z zakresu
pracy w innych krajach europejskich. Pozwalajà doskonaliç
kszta∏cenia i szkolenia zawodowego na szczeblu lokalnym, regio-
umiej´tnoÊci wed∏ug nowoczesnych standardów oraz umo˝liwiajà
nalnym i krajowym. Projekty partnerskie polegajà przede wszystkim
zapoznanie si´ z rozwiàzaniami stosowanymi w innych krajach. Osoby
na wymianie doÊwiadczeƒ pomi´dzy instytucjami zajmujàcymi si´
bioràce udzia∏ w projektach majà szans´ na rozwijanie i pog∏´bianie
szeroko rozumianym kszta∏ceniem i doskonaleniem zawodowym.
wiedzy o ró˝nicach mi´dzykulturowych oraz praktycznà nauk´
Kluczowà rol´ pe∏nià tu wzajemne wizyty sk∏adane w instytucjach
j´zyków obcych.
partnerskich.
G∏ównym za∏o˝eniem tego typu projektów jest po∏àczenie teorii z praktykà i zbli˝enie kszta∏cenia zawodowego do wymagaƒ rynku
Projekty transferu innowacji
pracy. Wyró˝niamy trzy typy projektów mobilnoÊci:
Kolejnà grup´ stanowià projekty transferu innowacji, które majà za
r sta˝e dla osób w trakcie wst´pnego kszta∏cenia zawodowego (IVT),
zadanie podniesienie jakoÊci i atrakcyjnoÊci systemów kszta∏cenia
r sta˝e dla pracowników, absolwentów i osób poszukujàcych pracy (PLM),
i szkolenia zawodowego poprzez przenoszenie innowacyjnych
r wymiany doÊwiadczeƒ dla osób odpowiedzialnych za szkolenia
rozwiàzaƒ oraz ich dostosowanie do potrzeb nowych grup odbiorców
zawodowe lub rozwój zasobów ludzkich (VETPRO).
lub sektorów. Rezultatami projektów transferu innowacji mogà byç: nowoczesne produkty szkoleniowe, programy nauczania, modu∏y
Projekty partnerskie
szkoleniowe, materia∏y dydaktyczne, innowacyjne metody nauczania,
Projekty partnerskie to przedsi´wzi´cia prowadzone na niewielkà
narz´dzia do oceny umiej´tnoÊci i kwalifikacji zawodowych, narz´dzia
skal´, które sà ÊciÊle zwiàzane z kszta∏ceniem i szkoleniem
do badania potrzeb szkoleniowych, jak równie˝ ukierunkowane
zawodowym. Zak∏adajà aktywny udzia∏ osób szkolonych i sà zorientowane
zawodowo materia∏y do nauki j´zyków obcych (podr´czniki, sylabusy).
WÊród ró˝norodnych grup zawodowych, do których skierowany jest program Leonardo da Vinci, bardzo istotnà grup´ stanowià nauczyciele. Dzia∏ania zmierzajàce do podniesienia ich kwalifikacji, podobnie jak w przypadku przedstawicieli innych zawodów, sà jednym z celów programu i mogà byç obj´te dofinansowaniem z jego Êrodków. Dodatkowo szczególne znaczenie, z punktu widzenia za∏o˝eƒ programu, majà projekty skierowane do nauczycieli zawodu, gdy˝ doskonalenie ich umiej´tnoÊci przek∏ada si´ bezpoÊrednio na jakoÊç, efektywnoÊç oraz atrakcyjnoÊç kszta∏cenia i szkolenia zawodowego. Publikacj´ t´ stworzyliÊmy z myÊlà o ró˝nego rodzaju placówkach kszta∏cenia i doskonalenia nauczycieli, które do tej pory nie korzysta∏y z mo˝liwoÊci realizacji projektów w ramach programu Leonardo da Vinci. ChcielibyÊmy zapoznaç Paƒstwa z korzyÊciami, jakie niesie ze sobà udzia∏ w programie oraz zach´ciç do realizacji w∏asnych pomys∏ów przy wsparciu programu. Na ∏amach tej broszury przedstawiamy przyk∏ady ciekawych projektów zrealizowanych przez podobne podmioty w ca∏ej Polsce. Od wielu lat placówki kszta∏cenia i doskonalenia nauczycieli z ca∏ego kraju wykorzystujà mo˝liwoÊci, jakie daje program Leonardo da Vinci i zdobywajà dofinansowanie dla swoich dzia∏aƒ. Z powodzeniem realizujà ró˝norodne inicjatywy, bioràc udzia∏ w projektach wymiany doÊwiadczeƒ, uczestniczàc w zagranicznych sta˝ach zawodowych lub wspólnie z europejskimi partnerami opracowujàc nowatorskie rozwiàzania w dzia∏aniach zwiàzanych z edukacjà i szkoleniem zawodowym. Ró˝norodnoÊç pomys∏ów na realizacj´ dzia∏aƒ w ramach programu jest ogromna, a korzyÊci p∏ynàce z jego realizacji sà nie do przecenienia. Szans´ na podniesienie kwalifikacji swoich pracowników przy wsparciu programu Leonardo da Vinci dostrzeg∏ m.in. OÊrodek Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu i dzi´ki wspó∏pracy z zagranicznymi partnerami rozpoczà∏ realizacj´ projektu, którego celem jest zdobycie przez nauczycieli, studentów oraz trenerów wiedzy o sposobach pracy, kwalifikacjach i kompetencjach wymaganych od nauczycieli wychowania przedszkolnego w innych krajach Unii Europejskiej. Ciekawy projekt zrealizowa∏ tak˝e Warmiƒsko-Mazurski OÊrodek Doskonalenia Nauczycieli w Olsztynie . Zak∏ada∏ on poszukiwanie przez nauczycieli zawodu i dyrektorów szkó∏ województwa warmiƒskomazurskiego, podczas pobytu w niemieckich instytucjach, metod i sposobów pracy z m∏odzie˝à, które zwi´kszy∏yby jej mo˝liwoÊci nie tylko na rynku pracy, ale tak˝e pozwoli∏yby na lepsze funkcjonowanie w doros∏ym ˝yciu.
1
Powiatowy OÊrodek Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli w Kartuzach by∏ pomys∏odawcà projektu zak∏adajàcego wymian´ doÊwiadczeƒ w obszarze edukacji. Poznanie mechanizmów stymulowania rynku pracy, a tak˝e wypracowanie strategii doskonalenia nauczycieli w oparciu o zaobserwowane rozwiàzania logistyczne z zakresu organizacji i dzia∏alnoÊci podobnych instytucji w Grecji to owoce tego przedsi´wzi´cia. Szans´ na doskonalenie swych umiej´tnoÊci zawodowych wykorzystali uczestnicy projektu opracowanego przez Nauczycielskie Kolegium J´zyków Obcych w Toruniu . Celem projektu by∏o szkolenie zawodowe i poznanie zasad kszta∏cenia przysz∏ych nauczycieli j´zyków obcych oraz sposobu realizacji praktyk nauczycielskich w dwóch krajach partnerskich – Danii i S∏owenii. Z mo˝liwoÊci uczestnictwa w programie skorzysta∏o te˝ Nauczycielskie Kolegium w Bia∏ymstoku Rewalidacji, Resocjalizacji i Wychowania Fizycznego , które z sukcesem realizuje ciekawe projekty. Biorà w nich udzia∏ nauczyciele i studenci uczestniczàcy w wymianach doÊwiadczeƒ i zagranicznych sta˝ach zawodowych, dzi´ki którym podnoszà swoje kompetencje i zapoznajà si´ z europejskimi rozwiàzaniami edukacyjnymi. Pozwala im to na wypracowanie efektywnych rozwiàzaƒ problemów spo∏ecznych co ma wp∏yw na skutecznoÊç realizacji polityki spo∏ecznej regionu podlaskiego. Projekty zrealizowane w ramach programu Leonardo da Vinci przez placówki szkolenia nauczycieli z ca∏ego kraju stanowià doskona∏e przyk∏ady zarówno realizacji celów programu, jak i wykorzystania mo˝liwoÊci, jakie on stwarza. Mamy nadziej´, ˝e stanà si´ one cennym drogowskazem dla innych podmiotów, które chcia∏yby wykorzystaç swój potencja∏ i kreatywnoÊç, tworzàc w∏asne projekty we wspó∏pracy z europejskimi partnerami, do czego serdecznie Paƒstwa zach´camy. Zespó∏ programu Leonardo da Vinci
2
KorzyÊci, jakie placówki kszta∏cenia i doskonalenia nauczycieli, ich studenci oraz pracownicy mogà osiàgnàç dzi´ki realizacji projektów w ramach programu Leonardo da Vinci:
r nawiàzanie kontaktów i wspó∏pracy z partnerskimi organizacjami z zagranicy r wymiana doÊwiadczeƒ, poglàdów i dobrych praktyk r poznanie praktycznych rozwiàzaƒ stosowanych w europejskich organizacjach i instytucjach r mo˝liwoÊç przeniesienia nowoczesnych rozwiàzaƒ i standardów na grunt w∏asnej organizacji (podniesienie jakoÊci Êwiadczonych us∏ug) r opracowanie innowacyjnych rozwiàzaƒ w dzia∏aniach zwiàzanych ze szkoleniem i doskonaleniem zawodowym r zdobycie nowych kwalifikacji zawodowych na europejskim rynku pracy r doskonalenie umiej´tnoÊci zawodowych wed∏ug nowoczesnych europejskich standardów r zwi´kszenie kompetencji j´zykowych, szczególnie w zakresie specjalistycznego s∏ownictwa zwiàzanego z wykonywanà pracà zawodowà r zwi´kszenie elastycznoÊci i otwartoÊci dzi´ki mi´dzynarodowej wspó∏pracy z europejskimi partnerami r zdobycie certyfikatów potwierdzajàcych wiedz´ i umiej´tnoÊci nabyte podczas wyjazdu r zwi´kszenie motywacji do dalszego kszta∏cenia i podnoszenia kwalifikacji zawodowych r zwi´kszenie samooceny i pewnoÊci siebie uczestników r poszerzenie wiedzy na temat historii, tradycji, kultury kraju, w którym odbywa∏a si´ wymiana lub sta˝. 3
4
O lepsze przedszkole. Przygotowanie materia∏ów dyda OÊrodek Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu rozpoczà∏ swój dwuletni projekt w 2008 roku wraz z kilkoma partnerami: Kuratorium OÊwiaty w Poznaniu, Telemark Educational Research z Norwegii i University of Joensuu z Finlandii. Projekt pt. „O lepsze przedszkole. Przygotowanie materia∏ów dydaktycznych i szkoleƒ dla nauczycieli wychowania przedszkolnego” przewiduje zapoznanie si´ nauczycieli, studentów i edukatorów z systemami nauczania i niezb´dnymi kwalifikacjami nauczycieli wychowania przedszkolnego w krajach partnerskich, a nast´pnie przygotowanie materia∏ów dla nauczycieli i doradców metodycznych, prezentujàcych ró˝ne przyk∏ady zabaw z dzieçmi do wykorzystania przez nauczycieli. Projekt zak∏ada podniesienie jakoÊci pracy nauczycieli przedszkolnych przez wzbogacenie ich wiedzy i umiej´tnoÊci. Partnerzy projektu wymieniajà si´ doÊwiadczeniami w zakresie pracy z ma∏ymi dzieçmi. Ich celem jest wsparcie nauczycieli w prowadzeniu rozwijajàcych i aktywizujàcych zaj´ç z dzieçmi oraz pokazanie ró˝nych sposobów pracy z dzieçmi poprzez zabaw´.
PA
OÊrodek Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu
Projekt partnerski
Ewa Superczyƒska, dyrektor OÊrodka Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu: Wszystko przygotowane jest tak, by dziecko mog∏o tam bezpiecznie i spokojnie sp´dzaç czas. Klimat w nich przypomina bardziej domowy ni˝ szkolny i to wyraênie odró˝nia je od naszych, polskich przedszkoli. Przedszkola norweskie sà du˝o mniejsze, nie sà tak bogato wyposa˝one jak nasze, a zaj´cia w nich odbywajà si´ w sposób naturalny w formie zabaw i zdobywania nowych umiej´tnoÊci poprzez spontaniczne ich podtrzymywanie.
ktycznych i szkoleƒ dla nauczycieli wychowania przedszkolnego ˚adna teoria nie jest w stanie odtworzyç tego, co si´ dzieje w praktyce, wi´c jesteÊmy bardzo zadowoleni z realizacji tego projektu. Fakt, ˝e w tak idealnym partnerstwie mo˝emy uczestniczyç w wyjazdach roboczych, obserwowaç, jak przygotowujà si´ do zawodu zagraniczni studenci, zapoznaç si´ z przyk∏adami dobrych praktyk stosowanych w krajach partnerskich jest ogromnym plusem tego projektu. Nasi nauczyciele i doradcy, którzy uczestniczyli w wyjazdach, swoje doÊwiadczenie przekazujà innym i majà ju˝ teraz okazj´ weryfikowaç metody swojej pracy oraz przyjrzeç si´ pewnym rozwiàzaniom tak˝e pod kàtem nowej podstawy programowej. Tak si´ bowiem dobrze z∏o˝y∏o, ˝e zainicjowaliÊmy ten projekt na chwil´ przed rozpocz´ciem wielkiej dyskusji na temat wejÊcia szeÊciolatków do szkó∏ podstawowych. TrafiliÊmy na najlepszy moment, gdy zmienia∏a si´ podstawa programowa zwiàzana z wychowaniem przedszkolnym. Widzimy podobieƒstwa jej rozwiàzaƒ w krajach, które mamy okazj´ obserwowaç. W zwiàzku z tym nasi doradcy mogà na bie˝àco weryfikowaç swoje myÊlenie o wychowaniu przedszkolnym i wykorzystaç to, co jest w nim najlepsze. My natomiast dzielimy si´ swoim doÊwiadczeniem z krajami partnerskimi, które bardzo ch´tnie korzystajà z naszych pomys∏ów i to jest tak˝e wa˝ne. Teresa Radomska, koordynator projektu: Nasi nauczyciele, kiedy rozpoczynajà prac´, sà Êwietnie przygotowani do jej wykonywania pod wzgl´dem teoretycznym. Nie majà jednak takiego przygotowania praktycznego, jak to ma miejsce u naszych skandynawskich partnerów. My, jako oÊrodek doskonalenia nauczycieli, staramy si´ dbaç o t´ praktyk´. Za granicà mieliÊmy okazj´ obserwowaç realizowane przez tamtejszych nauczycieli warsztaty tkackie, rzeêbiarskie i plastyczne. Tam nauczyciel otrzymuje solidne przygotowanie warsztatowe. ChcielibyÊmy, aby pewne elementy tego warsztatu pojawi∏y si´ w naszym kraju, a nasi nauczyciele otrzymywali takie praktyczne wsparcie dla realizacji swoich dzia∏aƒ zawodowych. Ewa Superczyƒska, dyrektor OÊrodka Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu: To by∏o nasze pierwsze doÊwiadczenie z programem Leonardo da Vinci, choç od lat uczestniczymy w projektach mi´dzynarodowych. MieliÊmy konkretny pomys∏ na projekt i wiedzieliÊmy, co chcemy osiàgnàç dzi´ki jego realizacji. ZnajomoÊç j´zyka przy jego tworzeniu i realizacji jest niezmiernie wa˝na i bez niej trudno si´ obejÊç. Uczestnictwo mobilizuje wszystkie zaanga˝owane osoby do pracy nad umiej´tnoÊciami j´zykowymi, co stanowi ogromnà wartoÊç dodanà. Podczas trwania projektu jest okazja do wielu kontaktów i spotkaƒ osobistych. Wówczas jest si´ zdanym na w∏asne si∏y w rozmowach z partnerami z innych krajów, a relacje te mo˝emy wykorzystaç do pracy nad projektowaniem kolejnych przedsi´wzi´ç.
Teresa Radomska, koordynator projektu
5
Warmiƒsko-Mazurski OÊrodek Doskonalenia Nauczycieli w Olsztynie
Projekt wymiany doÊwiadczeƒ (VETPRO)
6
Nauczanie do zawodu – nauczanie do ˝ycia w zjed Warmiƒsko-Mazurski OÊrodek Doskonalenia Nauczycieli w Olsztynie ma na swoim koncie realizacj´ ciekawego projektu pod nazwà „Nauczanie do zawodu – nauczanie do ˝ycia w zjednoczonej Europie”, który rozpoczà∏ si´ w 2006 roku. Aleksander Suhak, koordynator projektu: Od lat zajmuj´ si´ szkolnictwem zawodowym w wymiarze praktycznego kszta∏cenia ró˝nych umiej´tnoÊci. Idea tego projektu powsta∏a kilka lat wczeÊniej, zanim przystàpiliÊmy do jego realizacji. Wówczas pracowa∏em jeszcze w organizacji pozarzàdowej, która zajmuje si´ m.in. europejskim wolontariatem. Mia∏em wówczas szans´ zobaczyç, jak bardzo wyjazdy m∏odych ludzi na placówki socjalne do innych europejskich krajów zmieniajà ich ˝ycie, ich sposób patrzenia na Êwiat, a tak˝e jak kszta∏tujà ich umiej´tnoÊci spo∏eczne i komunikacyjne. To mnie zainspirowa∏o do realizacji tego projektu. Projekt skierowany by∏ przede wszystkim do nauczycieli zawodu naszego regionu. Badania jasno pokazujà, ˝e zamieszkuje go m∏odzie˝ najmniej mobilna, której brakuje tak wa˝nych w funkcjonowaniu na dzisiejszym rynku pracy, a tak˝e w ˝yciu, kompetencji spo∏ecznych. Szko∏y zawodowe kszta∏cà fachowców, lecz nie uczà ich autonomicznego podejmowania decyzji czy funkcjonowania w zespole. M∏odzie˝ nie realizuje ˝adnych interesujàcych projektów, nie nabywa umiej´tnoÊci, które pozwalajà na aktywne wchodzenie w dojrza∏e ˝ycie zawodowe. Stàd tak cz´sto s∏yszy si´ tu historie o powrotach m∏odzie˝y do rodzinnych miejscowoÊci czy ˝yciu pod wspólnym dachem z rodzicami czy dziadkami.
VETPRO
noczonej Europie
We wspó∏pracy z niemieckim partnerem, organizacjà pozarzàdowà Internationaler Bund, zajmujàcà si´ kszta∏ceniem zawodowym m∏odzie˝y, zrealizowano projekt anga˝ujàcy 48 nauczycieli, dyrektorów i kierowników praktyk z 12 szkó∏ z ca∏ego województwa. Odbyli oni pi´ciodniowe wizyty, których celem by∏o wypracowanie nowych metod i sposobów pracy z m∏odzie˝à. Zorganizowano wyjazdy do Brandenburgii, której problemy spo∏eczno-ekonomiczne sà zbli˝one do wyst´pujàcych w województwie warmiƒsko-mazurskim: wysokie bezrobocie, apatia ludzi m∏odych. Wspólnie z partnerami szukano wi´c sposobów oddzia∏ywaƒ edukacyjnych, które mog∏yby zwi´kszyç ˝yciowe szanse m∏odych ludzi z tych regionów. Aleksander Suhak, koordynator projektu: MieliÊmy bardzo intensywny program podczas wyjazdów: wizyty w instytucjach i szko∏ach, gdzie odbywa∏y si´ warsztaty np. podczas których pracowano z uczniami o mniejszych szansach. PoznawaliÊmy praktyczne sposoby diagnozowania predyspozycji zawodowych m∏odzie˝y, uczestniczyliÊmy w treningach z zakresu tworzenia zespo∏u. Pierwsze dni by∏y trudne, poniewa˝ wieczorem zasiadaliÊmy tak˝e, by wspólnie wziàç udzia∏ w sesji ewaluacyjnej, podczas której by∏y omawiane te elementy programu, które mogà byç wykorzystane po powrocie do kraju. Projekt w ramach programu Leonardo da Vinci sk∏ada∏em po raz pierwszy. W moim przekonaniu, to Êwietna idea, a sam projekt jest przyjazny i ∏atwy w zarzàdzaniu. Mam nadziej´, ˝e uda nam si´ jeszcze zrealizowaç kolejny, którego efekty przyczynià si´ do polepszenia kszta∏cenia i szkolenia zawodowego w naszym regionie. Wymiernym rezultatem realizacji projektu sà nowe umiej´tnoÊci zdobyte przez uczestniczàcych w nim nauczycieli i dyrektorów w wielu aspektach pracy pedagogicznej i ˝ycia spo∏ecznego. Uczestnicy zaznajomili si´ ze sposobami nauczania przez partnera niemieckiego interesujàcych ich zawodów (stolarz, florysta, fryzjer, murarz, malarz, kucharz, ogrodnik itp.), zobaczyli narz´dzia i technologie stosowane przez sàsiadów w procesie nauczania zawodu oraz – co najwa˝niejsze – poznali nowe metody wspomagania rozwoju spo∏ecznego uczniów.
Aleksander Suhak, koordynator projektu
7
8
Wymiana doÊwiadczeƒ w obszarze edukacji, zwiàzana
VETPRO
Powiatowy OÊrodek Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli w Kartuzach
Projekt wymiany doÊwiadczeƒ (VETPRO)
„Wymiana doÊwiadczeƒ w obszarze edukacji, zwiàzana z przekszta∏caniem si´ rynku pracy” to tytu∏ projektu, którego pomys∏odawcà by∏ Powiatowy OÊrodek Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli w Kartuzach. W projekcie wzi´li udzia∏ dyrektorzy szkó∏ ponadgimnazjalnych z powiatu kartuskiego oraz kierownicy kszta∏cenia praktycznego, dyrektorzy Specjalnych OÊrodków Szkolno-Wychowawczych, dyrektor Poradni Pedagogiczno-Psychologicznej, Powiatowego Urz´du Pracy oraz przedstawiciele samorzàdu odpowiedzialni za edukacj´.
Anna Dereƒ, koordynator projektu: Pomys∏ na realizacj´ projektu narodzi∏ si´, kiedy przyglàdaliÊmy si´ aktywnej wspó∏pracy szkó∏ ponadgimnazjalnych powiatu kartuskiego z partnerami wielu przedsi´wzi´ç realizowanych z europejskich Êrodków, których celem by∏o wspieranie mobilnoÊci uczniów. UznaliÊmy, ˝e wa˝ne jest tak˝e to, aby nie tylko sami uczniowie, ale równie˝ dyrektorzy szkó∏, przedstawiciele starostwa powiatowego oraz instytucji zwiàzanych z rynkiem pracy i edukacjà uczestniczyli w podobnym projekcie. Wówczas mo˝liwe stanie si´ dok∏adne zaobserwowanie, w jaki sposób organizowane sà wymiany, na jakie trudnoÊci napotykajà podczas nich uczniowie i jak nabywa si´ w czasie ich trwania nowych doÊwiadczeƒ. Istotne by∏o tak˝e to, by stworzyç mo˝liwoÊç nawiàzania szerszej wspó∏pracy z innymi instytucjami i szko∏ami i aby w póêniejszym etapie na tej bazie doÊwiadczeƒ sformu∏owaç wspólnie oczekiwania zwiàzane z wykorzystaniem wszystkich efektów organizacji wyjazdów i wymian, które sà przecie˝ tak cz´sto realizowane przez szko∏y. Celem projektu by∏a wymiana doÊwiadczeƒ uczestników na temat mechanizmów stymulowania rynku pracy, a tak˝e wypracowanie strategii doskonalenia nauczycieli w oparciu o poznane rozwiàzania logistyczne z zakresu organizacji i dzia∏alnoÊci podobnych instytucji w Grecji. Udzia∏ greckiego partnera, szko∏y w Volos, posiadajàcego bogate doÊwiadczenie we wspó∏pracy mi´dzynarodowej i w realizacji edukacji zawodowej w regionie turystycznym, gwarantowa∏ owocnà wspó∏prac´, której celem mia∏o byç zwi´kszenie atrakcyjnoÊci kszta∏cenia zawodowego w regionie.
z przekszta∏caniem si´ rynku pracy Anna Dereƒ, koordynator projektu: Naszego partnera znaliÊmy ju˝ wczeÊniej, a pozytywna wspó∏praca zaowocowa∏a dalszym jej rozwojem. Istotny by∏ dla nas fakt, i˝ ∏àczà nas podobieƒstwa: obydwa regiony sà silnie zwiàzane etnicznie i kulturowo, a g∏ównymi ich walorami sà turystyka i agroturystyka. ByliÊmy tak˝e zaciekawieni kwestià edukacji artystycznej, która jest tam bardzo szeroko realizowana, a do której u nas nie przyk∏ada si´ tak du˝ej wagi. UznaliÊmy, ˝e ten obszar wspólnego doÊwiadczenia i wspólna wymiana doÊwiadczeƒ mogà byç bardzo interesujàce. Przed wyjazdem zorganizowaliÊmy dla jego uczestników kurs j´zyka angielskiego, a tak˝e zaj´cia i wyk∏ady zwiàzane z problematykà unijnà w kontekÊcie edukacji. Sam wyjazd by∏ niezwykle owocny. Odby∏y si´ spotkania z dyrektorami szkó∏ ponadgimnazjalnych tego regionu, spotkania w tamtejszych instytucjach wspierajàcych edukacj´, z przedstawicielami samorzàdów, dyrektorem poradni pedagogiczno-psychologicznej. PoznawaliÊmy ró˝nice w sposobie organizacji praktyk i anga˝owania w nie uczniów. Dla mnie bardzo interesujàca by∏a liczba ró˝nego rodzaju zaj´ç artystycznych realizowanych z m∏odzie˝à, bazujàcych na tradycji greckiej. Grecy znakomicie radzà sobie z po∏àczeniem tematu mitologii ze wspó∏czesnà kulturà. U nas zbyt s∏abo kszta∏ci si´ m∏odzie˝ pod wzgl´dem artystycznym i jest to wyraênie widoczne przy takim porównaniu. Te doÊwiadczenia i obserwacje zosta∏y wykorzystane przez naszych uczestników przy opracowywaniu kolejnych programów edukacyjnych. Powiatowy OÊrodek Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli wykorzysta∏ t´ wizyt´ tak˝e do organizacji spotkaƒ omawiajàcych zebrane doÊwiadczenia uczniów, nauczycieli i dyrektorów zaanga˝owanych w projekty zagraniczne oraz dzia∏ania zwiàzane ze zwi´kszaniem mobilnoÊci zawodowej i edukacyjnej. Zorganizowano spotkania z przedstawicielami m∏odzie˝y, nauczycieli, dyrektorami, przedstawicielami urz´du pracy i pracodawców, by opowiedzieç o doÊwiadczeniach nabytych podczas wyjazdów. To bardzo wa˝ne, ˝e tak wiele osób zwiàzanych z edukacjà i podnoszeniem kwalifikacji spotka∏o si´ w jednym miejscu, by wspólnie analizowaç zmiany zachodzàce na rynku pracy, w systemie edukacji, uczeniu si´ pozaszkolnym i budowaç nowe koncepcje wspierania rozwoju uczniów. Anna Dereƒ, koordynator projektu: Zach´ca∏abym inne oÊrodki do uczestnictwa w programie Leonardo da Vinci. Sàdz´, ˝e wa˝nym celem i zadaniem oÊrodków doskonalenia nauczycieli jest integrowanie Êrodowiska edukacyjnego, a im wi´cej ma si´ wspólnych doÊwiadczeƒ, tym bardziej wzmacniajà one i integrujà Êrodowisko. Odwo∏ywanie si´ do wspólnego doÊwiadczenia buduje Êrodowisko oÊwiatowe w naszym powiecie, sprzyja komunikacji wewn´trznej, a tak˝e procentuje realizacjà kolejnych zadaƒ.
9
10
Opracowywanie nowego modelu praktyk pedagogicznych w celu
VETPRO
Nauczycielskie Kolegium J´zyków Obcych w Toruniu
Projekt wymiany doÊwiadczeƒ (VETPRO)
Nauczycielskie Kolegium J´zyków Obcych w Toruniu otrzyma∏o wsparcie z programu Leonardo da Vinci na realizacj´ projektu pt. „Opracowywanie nowego modelu praktyk pedagogicznych w celu zaspokojenia zmieniajàcych si´ potrzeb europejskiego rynku pracy”. Celem projektu by∏o szkolenie zawodowe i poznanie zasad kszta∏cenia przysz∏ych nauczycieli j´zyków obcych oraz sposobu realizacji praktyk nauczycielskich w dwóch krajach partnerskich – Danii i S∏owenii. Projekt wystartowa∏ w 2006 roku.
Beata Tomaszewska, koordynator projektu: Organizowa∏am ju˝ wczeÊniej wyjazdy studyjne, w których brali udzia∏ nauczyciele naszego kolegium. Tym razem stworzyliÊmy projekt, którego cele odpowiada∏y za∏o˝eniom programu Leonardo da Vinci. DostaliÊmy zielone Êwiat∏o na jego realizacj´. Partnerów do jego realizacji szuka∏am zupe∏nie w ciemno. Zale˝a∏o mi na wspó∏pracy z instytucjami, które sà podobne do naszej i z powodzeniem funkcjonujà w innych europejskich krajach. Nie mieliÊmy du˝ego problemu ze znalezieniem partnerów. Zostali nimi Wydzia∏ Pedagogiczny Uniwersytetu w Mariborze w S∏owenii i dwa oÊrodki kszta∏cenia nauczycieli w Danii (Hjorring College of Education i Holbaek College of Education). Idea by∏a taka, by zobaczyç, w jaki sposób instytucje w innych krajach przygotowujà osoby do wykonywania zawodu nauczyciela. By∏ to czas, kiedy wchodzi∏a u nas nowa podstawa programowa, a studenci wyra˝ali obawy, ˝e sà zbyt s∏abo przygotowani do podj´cia zawodu. Poza tym cz´Êç naszych absolwentów z sekcji angielskiej wyje˝d˝a cz´sto do pracy za granic´, uczàc j´zyka w Wielkiej Brytanii. ChcieliÊmy wi´c sprawdziç, jak wyglàda system nauczania j´zyków w innych krajach i porównaç go z naszym.
zaspokojenia zmieniajàcych si´ potrzeb europejskiego rynku pracy W ramach realizacji projektu odby∏y si´ dwie wizyty w Danii i jedna w S∏owenii. Wzi´∏o w nich udzia∏ 18 nauczycieli, kierowników praktyk i osób uczàcych metodyki. W trakcie szeÊciodniowych pobytów u zagranicznych partnerów uczestnicy starali si´ obserwowaç ró˝nice w systemach edukacji tych krajów, by po przyjeêdzie zmodyfikowaç w∏asny program nauczania, bazujàc na podpatrzonych dobrych przyk∏adach i praktykach. Beata Tomaszewska, koordynator projektu: W Danii istnieje du˝a autonomia jeÊli chodzi o nauczanie. Nie ma programów nauczania, sà tylko wytyczone zarysy i cele – inaczej ni˝ w polskim systemie. Istnieje wi´ksza swoboda, jednak w sprawach wychowawczych panuje du˝a dyscyplina, przynajmniej w rejonie, który mieliÊmy szans´ odwiedziç. Hjorring College of Education w Danii to instytucja zajmujàca si´ kszta∏ceniem przysz∏ych nauczycieli uczàcych czterech przedmiotów w klasach 1.-9. Tu nauczyciele, którzy chcà nauczaç w szko∏ach Êrednich, majà obowiàzek ukoƒczenia studiów na poziomie uniwersyteckim, gdzie specjalizujà si´ w dwóch przedmiotach. Praktyka nauczycielska, którà odbywajà studenci Hjorring College of Education, trwa szeÊç tygodni w roku i – co istotne – polega przede wszystkim na przygotowaniu dobrego pedagoga, a dopiero potem dobrego specjalisty przedmiotu. Kszta∏ci si´ tam przede wszystkim wychowawc´, a dopiero potem specjalist´ i to stanowi ró˝nic´ w porównaniu z naszym systemem, w którym jest nastawienie na to, by kszta∏ciç przede wszystkim specjalist´ od przedmiotu. Nauczyciel otrzymuje tak˝e bardzo du˝e wsparcie w trakcie swojego procesu kszta∏cenia, dzi´ki mo˝liwoÊci korzystania z licznych materia∏ów dydaktycznych i pomocy doradców – obok college’u funkcjonuje bowiem bogato zaopatrzone Centrum Materia∏ów Dydaktycznych, w którym zarówno przyszli, jak i obecni nauczyciele mogà znaleêç nie tylko liczne opracowania dotyczàce teorii uczenia i nauczania, ale równie˝ dost´pne na rynku duƒskim podr´czniki do nauki j´zyków obcych.
Beata Tomaszewska, koordynator projektu
W ramach wymiany doÊwiadczeƒ w Hjorring i Holbaek nauczyciele toruƒskiego kolegium odwiedzili kilka okolicznych szkó∏, gdzie mogli obserwowaç lekcje j´zyka niemieckiego i angielskiego oraz wymieniç si´ doÊwiadczeniami i uwagami z nauczycielami i dyrekcjà goszczàcych ich instytucji. Beata Tomaszewska, koordynator projektu: W Danii funkcjonuje tak˝e sprawny system kontroli uczniów, który odgrywa znaczàcà rol´ w funkcjonowaniu tamtejszego systemu. Kiedy uczeƒ jest nieobecny, jego rodzic jest o tym od razu informowany. Istnieje du˝a wspó∏praca pomi´dzy rodzicami i nauczycielami, a ka˝dy uczeƒ musi posiadaç swój dzienniczek. >
11
Ka˝da klasa ma przypisanà sobie sal´, w której odbywajà si´ wszystkie zaj´cia tej grupy. Uczniowie sami utrzymujà w niej porzàdek, sprzàtajà stoliki, wycierajà tablice, ustawiajà krzes∏a. Sà sami odpowiedzialni za to, jak wyglàda ich sala, co ma ogromne znaczenie wychowawcze. W ka˝dej szkole istniejà tak˝e specjalne klasy, do których odsy∏a si´ ucznia za z∏e zachowanie. Uczeƒ przebywa wówczas w specjalnej sali pod nadzorem wyznaczonego nauczyciela i pod jego okiem realizuje materia∏ dydaktyczny. Kiedy si´ uspokoi – wraca do swojej klasy. W S∏owenii z kolei polskich nauczycieli zaskoczy∏y nowoczesne rozwiàzania techniczne i du˝a autonomia praktykantów. Mentor podczas trwania lekcji jest jedynie biernym jej obserwatorem. Po przyjeêdzie osoby zaanga˝owane w projekt wypracowa∏y liczne materia∏y dydaktyczne usprawniajàce prac´ nauczycieli. WÊród nich m.in. tak zwany dziennik refleksyjnego praktykanta czy program szkoleƒ i warsztatów dla mentorów. Beata Tomaszewska, koordynator projektu: ZaobserwowaliÊmy te rozwiàzania za granicà. PlanowaliÊmy przede wszystkim stworzyç takie sytuacje, w których studenci dokonywaliby samooceny zwiàzanej z przeprowadzanà praktykà. S∏uchacze drugiego roku naszych studiów przed okresem swoich praktyk w szko∏ach i przedszkolach prowadzà dziennik refleksyjnego praktykanta, zanim sami pójdà na praktyk´. Szukajà rozwiàzaƒ ró˝nych problemów, a my im w tym pomagamy. Prowadzimy tak˝e – co równie˝ jest owocem projektu – kursy i warsztaty dla mentorów. OpracowaliÊmy materia∏y pomocnicze tak˝e dla praktykantów. Powsta∏ te˝ pakiet praktyk dla nauczycieli, który pomaga usprawniç ich prac´.
12
Projekt wymiany doÊwiadczeƒ (VETPRO)
VETPRO
Nauczycielskie Kolegium w Bia∏ymstoku Rewalidacji, Resocjalizacji i Wychowania Fizycznego kszta∏ci nauczycieli, którzy b´dà pracowaç z osobami z grup o szczególnych potrzebach. Od lat z sukcesem realizowane sà tu ciekawe projekty w ramach programu Leonardo da Vinci. Bioràcy w nich udzia∏ nauczyciele i studenci uczestniczà w wymianach doÊwiadczeƒ i sta˝ach zawodowych, dzi´ki którym podnoszà swoje kompetencje i zapoznajà si´ z europejskimi rozwiàzaniami edukacyjnymi. Efektem tych projektów jest m.in. wypracowanie nowych sposobów radzenia sobie z problemami spo∏ecznymi, co wspiera realizacj´ polityki spo∏ecznej regionu podlaskiego. Jeden z projektów bia∏ostockiego Kolegium, realizowany na prze∏omie 2007 i 2008 roku w ramach programu, nosi∏ tytu∏ „Integracja i mobilnoÊç edukacyjna w europejskich standardach kszta∏cenia – nauka bez granic”. Zak∏ada∏ on zwi´kszenie atrakcyjnoÊci szkolenia i kszta∏cenia zawodowego w zakresie pedagogiki rewalidacyjnej, resocjalizacyjnej, spo∏ecznej i edukacji zdrowotnej. Potrzeba zapoznania si´ z europejskimi standardami i programami kszta∏cenia oraz wykorzystania zdobytej wiedzy na polskim gruncie zach´ci∏a pomys∏odawc´ do zorganizowania tygodniowych wyjazdów i stworzenia uczestnikom szansy na wymian´ myÊli oraz poznanie wzajemnych doÊwiadczeƒ zawodowych. W projekcie uczestniczy∏o dziesi´ciu nauczycieli i asystentów, zaanga˝owanych w proces specjalistycznego kszta∏cenia studentów Nauczycielskiego Kolegium i organizacj´ jego procesu dydaktycznego. Partnerami zagranicznymi zosta∏y instytucje sprawdzone ju˝ wczeÊniej przy realizacji innych wspólnych dzia∏aƒ: Centre Regional d’Etudes et d’Actions en Faveur des Personnes Inadaptees z Francji, Lahden Diaconian Instituutti z Finlandii, Instituto Superior Ciencias Educativas in Ramada z Portugalii oraz Evangelische Fachochschule Darmstadt z Niemiec. Gra˝yna Olszewska-Baka, dyrektor Nauczycielskiego Kolegium: W ramach tej wymiany nasza kadra pedagogiczna zdoby∏a najnowsze informacje dotyczàce kszta∏cenia pracowników socjalnych, pracowników rehabilitacyjnych, pedagogów specjalnych, pedagogów resocjalizacyjnych i edukatorów sportu. Wiedza dotyczàca aktualnych w Europie standardów edukacyjnych wzmocni∏a kompetencje zawodowe tych osób, a to przyczynia si´ stale do poprawy jakoÊci naszego kszta∏cenia. Wykorzystujemy nowe umiej´tnoÊci i doÊwiadczenia w pracy zawodowej, tworzàc nowe koncepcje dydaktyczne i aktywne metody nauczania. Po powrocie uczestników powsta∏y innowacyjne formy pracy ze studentami, bazujàce na poznanych podczas wyjazdu rozwiàzaniach. Takie dzia∏ania mocno anga˝ujà uczestników w poszukiwanie nowych rozwiàzaƒ i metod pracy czy to w kwestii zwalczania marginalizacji spo∏ecznej, zapobiegania agresji i przemocy wÊród m∏odzie˝y, czy zwiàzanych z pracà z osobami niepe∏nosprawnymi. Wzbogacajà nas. >
Nauczycielskie Kolegium w Bia∏ymstoku Rewalidacji, Resocjalizacji i Wychowania Fizycznego
Integracja i mobilnoÊç edukacyjna w europejskich standardach kszta∏cenia – nauka bez granic
13
VETPRO
Istotne by∏o dla nas przybli˝enie polityki edukacyjnej i spo∏ecznej danego kraju poprzez wykorzystanie metod aktywnego poznania. Dlatego te˝ program przewidywa∏ uczestnictwo nauczycieli i asystentów w zaj´ciach instytucji edukacyjnych czy w posiedzeniach zespo∏u nauczycieli oraz poznanie wybranych instytucji oÊwiatowych i socjalnych – ich zaplecza pedagogicznego, czytelni, biblioteki, przebiegu praktyk pedagogicznych. Nauczyciele realizujàcy wymian´ doÊwiadczeƒ w Portugalii poznali metody wykorzystywane do zwalczania marginalizacji spo∏ecznej, odwiedzajàc oÊrodek windsurfingowy skupiajàcy m∏odzie˝ trudnà i zagro˝onà spo∏ecznie. Uczestnicy wymiany doÊwiadczeƒ w Finlandii brali czynny udzia∏ w zaj´ciach dydaktycznych dla osób o szczególnych potrzebach, poznajàc m.in. relaksacyjne metody organizacji czasu wolnego poprzez uprawianie nordic walkingu. Zdobyte umiej´tnoÊci zosta∏y wykorzystane po powrocie w trakcie realizacji obozu sportowego przeznaczonego dla studentów wychowania fizycznego. Te i inne rozwiàzania poznane przez uczestników projektu owocujà w ich pracy do dziÊ, a nabyta wiedza praktyczna s∏u˝y doskonaleniu warsztatu nauczania.
Projekt wymiany doÊwiadczeƒ (VETPRO)
Poznanie organizacyjnych i programowych walorów europejskiej edukacji i praktyki socjalnej
Podobny w swych za∏o˝eniach projekt pt. „Poznanie organizacyjnych i programowych walorów europejskiej edukacji i praktyki socjalnej” tak˝e doczeka∏ si´ realizacji przy wsparciu programu Leonardo da Vinci. Ukierunkowany by∏ na poznanie przez nauczycieli i asystentów Kolegium rozwiàzaƒ edukacyjnych i aktualnych problemów spo∏ecznych spotykanych we Francji, Finlandii, Portugalii i Niemczech oraz strategii ich rozwiàzywania. Rozwijanie i wypracowywanie nowych form dzia∏aƒ wykorzystywanych w pracy nauczycieli, wymiana poglàdów, myÊli, doÊwiadczeƒ, a tak˝e rozwijanie dalszej wspó∏pracy z partnerami zagranicznymi, którzy ju˝ wczeÊniej uczestniczyli we wspólnych projektach, stale podnoszà jakoÊç kszta∏cenia w tym regionie.
14
Projekt sta˝y (IVT)
Edukacja pedagogiczna, spo∏eczna i zdrowotna we wspólnej Europie
IVT
Kolejny z projektów Nauczycielskiego Kolegium, pt. „Edukacja pedagogiczna, spo∏eczna i zdrowotna we wspólnej Europie”, rozpoczà∏ si´ w 2008 roku. Tym razem zak∏ada∏ on wyjazd 23 studentów drugiego roku Nauczycielskiego Kolegium na trzynastotygodniowe sta˝e zawodowe do wybranych zagranicznych oÊrodków z krajów partnerskich. By∏y to zarówno placówki opiekuƒczowychowawcze, oÊrodki dla dzieci niepe∏nosprawnych i nieprzystosowanych spo∏ecznie, jak i oÊrodki terapii i sportu, a tak˝e szko∏y. Projekt zorganizowany zosta∏ dzi´ki wspó∏pracy promotora z Instituto Sciencas Educativas w Portugalii, ONECO i AC Traductores w Hiszpanii, JP Brossard Consultant we Francji i Lahden Diakonian Institutti w Finlandii. Gra˝yna Olszewska-Baka, dyrektor Nauczycielskiego Kolegium: Udzia∏ w projekcie da∏ studentom szans´ zarówno na zweryfikowanie ich dotychczasowych umiej´tnoÊci i kwalifikacji, jak i na doskonalenie warsztatu pracy, ale tak˝e – co równie wa˝ne – doskonalenie w∏asnego rozwoju i kreowanie w∏asnej mobilnoÊci. Takie wyjazdy nie doÊç, ˝e pomagajà w zdobyciu wiedzy od europejskich partnerów, ale niesamowicie zmieniajà m∏odego cz∏owieka, który odkrywa innà kultur´, j´zyk, zwi´ksza swojà atrakcyjnoÊç na rynku zawodowym i staje si´ bardziej pewny siebie i swoich mocnych stron. To jest nie do przecenienia.
15
Projekty opisane w broszurze Projekty IVT (sta˝e dla osób w trakcie wst´pnego kszta∏cenia zawodowego) Beneficjent Nauczycielskie Kolegium w Bia∏ymstoku Rewalidacji, Resocjalizacji i Wychowania Fizycznego Numer projektu PL/07/LLP-LdV/IVT/140336
Edukacja pedagogiczna, spo∏eczna i zdrowotna we wspólnej Europie Bud˝et 80 258 euro, 23 uczestników
IVT
Instytucje partnerskie Instituto Sciencas Educativas, Portugalia; ONECO i AC Traductores, Hiszpania; JP Brossard Konsultant, Francja; Lahden Diakonian Institutti, Finlandia
Projekty VETPRO (wymiany doÊwiadczeƒ dla osób odpowiedzialnych za szkolenia zawodowe lub rozwój zasobów ludzkich)
VETPRO
Beneficjent Warmiƒsko-Mazurski OÊrodek Doskonalenia Nauczycieli w Olsztynie Numer projektu PL/06/Exd/174232
Nauczanie do zawodu – nauczanie do ˝ycia w zjednoczonej Europie Bud˝et 53 856 euro, 48 uczestników
Instytucja partnerska Internationaler Bund, Niemcy
Beneficjent Powiatowy OÊrodek Doradztwa i Doskonalenia Nauczycieli w Kartuzach Numer projektu PL/07/LLP-LdV/VETPRO/140515
Wymiana doÊwiadczeƒ w obszarze edukacji, zwiàzana z przekszta∏caniem si´ rynku pracy Bud˝et 31 960 euro, 20 uczestników Instytucja partnerska Volos, Grecja
Beneficjent Nauczycielskie Kolegium J´zyków Obcych w Toruniu Numer projektu PL/06/A/Exd/174096
Opracowywanie nowego modelu praktyk pedagogicznych w celu zaspokojenia zmieniajàcych si´ potrzeb europejskiego rynku pracy Bud˝et 21 558 euro, 18 uczestników Instytucje partnerskie Uniwersytet w Mariborze, S∏owenia; Hjorring College of Education, Dania; Holbaek College of Education, Dania
Beneficjent Nauczycielskie Kolegium w Bia∏ymstoku Rewalidacji, Resocjalizacji i Wychowania Fizycznego Numer projektu PL/07/LLP-LdV/VETPRO/140334
Integracja i mobilnoÊç edukacyjna w europejskich standardach kszta∏cenia – nauka bez granic Bud˝et 14 994 euro, 10 uczestników Instytucje partnerskie Centre Regional d’Etudes et d’Actions en Faveur des Personnes Inadaptees, Francja; Lahden Diaconian Instituutti, Finlandia; Instituto Superior Ciencias Educativas in Ramada, Portugalia oraz Evangelische Fachochschule Darmstadt, Niemcy
16
Beneficjent Nauczycielskie Kolegium w Bia∏ymstoku Rewalidacji, Resocjalizacji i Wychowania Fizycznego Numer projektu PL/06/A/Exd/174628
Poznanie organizacyjnych i programowych walorów europejskiej edukacji i praktyki socjalnej Bud˝et 13 584 euro, 9 uczestników Instytucje partnerskie Centre Regional d’Etudes et d’Actions en Faveur des Personnes Inadaptees, Francja; Lahden Diaconian Instituutti, Finlandia; Instituto Superior Ciencias Educativas in Ramada, Portugalia oraz Evangelische Fachochschule Darmstadt, Niemcy
Projekty Partnerskie
PA
Beneficjent OÊrodek Doskonalenia Nauczycieli w Poznaniu Numer projektu 2008-1-PL1-LEO04-00818
O lepsze przedszkole. Przygotowanie materia∏ów dydaktycznych i szkoleƒ dla nauczycieli wychowania przedszkolnego Bud˝et 25 000 euro
Instytucje partnerskie Kuratorium OÊwiaty w Poznaniu, Polska; Telemark Educational Research, Norwegia; University of Joensuu, Finlandia
Tekst
Klaudyna Sznajder Anna Kowalczyk, Weronika Walasek
Redakcja
Assi Kootstra (eufloria design s.c.) Natalia Golanowska (eufloria design s.c.)
Projekt, opracowanie graficzne, sk∏ad Zdj´cie na okladce Druk
Fundacja Rozwoju Systemu Edukacji Ul. Mokotowska 43 00-551 Warszawa
ARdruk, Ryszard Gruszczyƒski
Publikacja sfinansowana ze Êrodków Komisji Europejskiej w ramach programu „Uczenie si´ przez ca∏e ˝ycie” – Leonardo da Vinci. Publikacja odzwierciedla jedynie stanowisko autora. Komisja Europejska nie ponosi odpowiedzialnoÊci za umieszczonà w niej zawartoÊç merytorycznà oraz za sposób wykorzystania zawartych w niej informacji.
www.frse.org.pl www.leonardo.org.pl
Publikacja bezp∏atna