Wielojęzyczność w kontekście szkolnym – przegląd badań W publikowanym tu artykule zostały przedstawione i omówione rezultaty badań przeprowadzonych wśród osób jedno-, dwu- i wielojęzycznych reprezentujących różne grupy wiekowe. Celem tych analiz było ustalenie poziomu rozwoju językowego i poznawczego badanych. Na podstawie wyników badań oraz wyprowadzonych z nich wniosków sformułowano pewne wytyczne, których uwzględnienie podczas lekcji sprzyjałoby rozwojowi językowemu i poznawczemu uczniów dwu- i wielojęzycznych.
Zreferowanie wyników badań poprzedzono krótkim rysem teoretycznym, w którym zdefiniowano pojęcie wielojęzyczności (wskazując m.in. na podobieństwa i różnice pomiędzy dwu- i wielojęzycznością) oraz nazwano potencjalne korzyści, jakie niesie ze sobą dwu- i wielojęzyczność. We wstępie artykułu naszkicowano sylwetkę ucznia wielojęzycznego, z uwzględnieniem kontekstu środowiskowego — przede wszystkim języka otoczenia i języków, którymi mówi się w jego domu rodzinnym. Biorąc pod uwagę te dwie zmienne, wyodrębniono rozmaite grupy uczniów różniących się od siebie poziomem opanowania języka otoczenia oraz języka (języków) używanego (-ych) podczas komunikacji z rodzicami. Jednakże wszyscy uczniowie dwu- i wielojęzyczni posiadają jedną cechę wspólną — ich umiejętności językowe wychodzą znacznie poza znajomość języka otoczenia. W związku z brakiem jednej wiążącej definicji wielojęzyczności przyjęto na potrzeby niniejszego artykułu, że osobę wielojęzyczną cechuje umiejętność władania trzema językami lub większą ich liczbą, przy czym chodzi o aktywne posługiwanie się nimi. Istotny jest więc nie tyle poziom opanowania poszczególnych języków przez daną osobę, ile raczej ich regularne aktywowanie. Procesy językowe zachodzące u osób trój- i wielojęzycznych przedstawia w sposób obrazowy model Festman (2018a), w którym każdy język to piłka unosząca się na powierzchni wody. Jednak piłki te mogą mieć różną wielkość, uwarunkowaną stopniem aktywacji danego języka. Równomierne, naprzemienne aktywowanie wszystkich znanych języków wydaje się gwarantem utrzymania wszystkich „napompowanych” piłek na powierzchni wody. Osoby dwu- i wielojęzyczne mogą posługiwać się tym lub innym językiem albo wszystkimi jednocześnie. W zależności od sytuacji komunikacyjnej mają możliwość zmiany kodu językowego, która zachodzi w sposób świadomy i celowy lub nieświadomy i nieplanowany. Zmiana kodu językowego dokonuje się według pewnego schematu, u którego podstaw leży wzajemne oddziaływanie, przenikanie się dwóch procesów — aktywowania i hamowania. Ten specyficzny trening, polegający na ciągłej zmianie języków, wpływa bardzo korzystnie na rozwój poznawczy osoby. Funkcje zarządzające, które są odpowiedzialne za przemyślane działanie zorientowane na cel, działają sprawniej u osób dwu- i wielojęzycznych. Ich przewagę (nad osobami jednojęzycznymi) po67
