Uczeń zdolny jako uczeń ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi TOMASZ KNOPIK
Rozporządzenie MEN w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej (ostatnia wersja z 25 sierpnia 2017 r.) włącza do grupy uczniów ze specjalnymi potrzebami edukacyjnymi również uczniów zdolnych. Ponadprzeciętne zdolności poznawcze stanowią jedynie potencjał, który wymaga odpowiednich zasobów, aby móc przekształcić go w talenty. Praca z uczniami zdolnymi, często redukowana jedynie do wspomagania sfery intelektualnej, powinna być poszerzona o wspieranie kompetencji emocjonalnospołecznych stanowiących motor aktualizowania posiadanych możliwości.
U
czniowie zdolni przez dziesięciolecia uważani byli za cudowne dzieci, które z racji swojej ponadprzeciętności nie wymagają specjalnego wsparcia ze strony instytucji edukacyjnych. Uwaga nauczycieli i specjalistów była raczej koncentrowana na uczniach z trudnościami w uczeniu się i niepełnosprawnościami, a osoby zdolne wspierano głównie poprzez zachęcanie ich do udziału w konkursach i olimpiadach przedmiotowych. Takie podejście, ukierunkowane na rozwijanie zasobów poznawczych, bez troski o pozostałe sfery rozwojowe, przyczyniało się często do pojawienia się specyficznych trudności o charakterze emocjonalno-społecznym (np. zaniżony obraz siebie, perfekcjonizm, stawianie sobie celów nieadekwatnych do możliwości) rzutujących na przebieg dalszej kariery edukacyjno-zawodowej uczniów zdolnych (Knopik 2015). Można zatem uznać, że rdzeń specjalnych potrzeb edukacyjnych uczniów zdolnych stanowi ich ponadprzeciętny potencjał, który może, ale nie musi zostać zaktualizowany. Jest to wyzwanie stojące zarówno przed samymi uczniami, ich rodzicami oraz nauczycielami, jak i całym systemem edukacji: niemarnowanie talentów. To zadanie wymagające natychmiastowych działań, gdyż – jak wynika z badań Dyrdy (2000) – co drugi uczeń zdolny to uczeń z syndromem zaniżonych osiągnięć szkolnych. Zdolności, uzdolnienia, talenty – ustalenia terminologiczne
Psychologia różnic indywidualnych ze względu na swój interdyscyplinarny charakter boryka się z trudnościami z precyzyjnym ustalaniem znaczeń używanych terminów. Problem ten dotyczy również zdolności, które nie mają jednej powszechnie akceptowanej definicji (Sternberg 2010). Co więcej, ta wielość podejść terminologicznych występuje również w naiwnych koncepcjach zdolności tworzonych przez nauczycieli. Badania wskazują na używanie przez polskich pedagogów co najmniej 20 różnych definicji zdolności, co wpływa oczywiście na proces identyfikowania uczniów zdolnych i udzielania im odpowiedniego wsparcia (Knopik 2015). Dla jednego nauczyciela uczeń zdolny to ten, który szybko się uczy, zaś dla innego to ten, który przede wszystkim twórczo rozwiązuje 13
